8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

1/69

Tap ch xu t ban hang thangGi y phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTT

to so n - tr s:30/79A LyNam - HaNiT: 04.7471896; FAX: 04.7337686Email: vanhienvietnam@hn.vnn.vn

Vn phon d n tP.HcM:288B, An Dng Vng,Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

chunh mHoang Chng

tn B n pHS Vnh

Photn B n p th n rNguyn Th Khoa

Photn B n pNguyn Th KyNguyn Minh San

g m u hnhVoThanh Tn

th ky o so nTMy Sn - Nguyn Hu PhaiH n B n pNguyn Nam Khanh - Trn Bang - Mch QuangTrn Vn Kh - Hoang Trinh - VuMao - ThaiKim Lan - Pham Th Thanh - Pham Vit Longng Nht Minh - oan Th Tnh - Trng LuThanh Hng - Nguyn Thuy t Phong

B 1Rm mi - Anh: L Thanh c

t r ph hnhTng cng ty Hang khng Vit NamDoanh nghip sach Thanh NghaTP. HCh Minh

in Xng in Tin hoc, HaNi

Gia: 16.000

VN HINVIT NAM

Vi cac tac gia:Nht Anh, Hoang Chng, Ch Lan Vin, ao Duy Anh, Trn TuTm, Pham HuyThng, HaHuyn, Vng Duy Bin, Pham an Qu, Nguyn Quang Tu, L ThanhHin, Thin An, L Ba Liu, c Huy, Nguyn Thuy t Phong, Tn Linh, Hoa Ha, CChng, ng Trng Lu, Lin Khng, VuNgoan Hp, Chu Hng Tin, c, LBaDng, Thuc Minh...

Ngan

Nguyn8. Trn Vn Kh-con

ngi va snghip13. a v sach oan

trng tn thanh trong t tng va vn chng VitNam.

18. Bai th Xonn 72 nm trcvNguyn Du

19. Mt gng Ty H20. Tm vn hoa ln tgoc nhn

nho22. Da s i Trn28. Ngi phu n vit tiu

thuyt u tin30. Khun Chng - anh hung ca

Thai34. 100 nm am ci Vit Nam36. Cach nhn cn canh

38. Mch Quang - mt ban giaohng dn tc tuyt vi44. Am anh hi hoaVuTrong

Thun48. Xi c cho tng lai50. R rm ti ng t52. Cao nguyn a56. Elizabeth-nhoang in anh60. Tnh ca trn hLugu62. Thanh ph cxinh ep

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

2/69

VN HINVIT NAM2

SKiN -BNH LUN

NHT ANHLc thut

Bai Choi Lin khu 5 trlaiThu

Hn 20 nm co mt thu HaNi, t khi tp kt nm 1955 n ktr v qu hng sau nm 1975, ca kchBai Choi vi oan Dn ca kch Lkhu 5 a tr thanh b mn quen thutrn sn khu thu . Cac v din nh"Thoai Khanh Chu Tun", "Nghn thuvong mai", "Ting sm Ty Nguyn","i kch chim cheo beo"...vi cacs L Thi, inh Thai Sn, NguynKim... c ngi hm m thu

NGAN NM VN HINM NM BU

M u bn bu b ud n m m u dn

k h B ho Qun

N , p heo l u hn m un khu dul h th vk hubn lmn s nh nhln h85 u gS.tS trn Vn Kh rus L nh p H VHNt V N m 51 trn Hn o,nhn s nh ho kyn m 5nm hnh lp trun mN h n u Bo n &Ph huy Vn ho Dn ,t p h Vn H n V N mv r o g hn otn 2005 16 n20/11/2005 l nhn ky ep ho

nhn n h m d

/c Nguyn Khoa im trao Giai thng ao T n vachuc mng sinh nhtGS.TS Trn Vn Kh.

GS.VS Vu Tuyn Hoang trao tng bng khen cua Lin hip cac Hi KH - KTVNcho Trung tm NCBT&PHVHDT.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

3/69

VN HINVIT NAM 3

min Bc c bit a thch. Nghthut h Bai choi c sc cua cactnh Lin khu 5 chnh thc trthanh mt b mn trong ai gianh sn khu dn tc va nhanh

chong at n nhng nh caochoi loi la thanh qua ln, nim thao ln cua ng li vn hoa vnngh cua ang ta.

Tuy vy, t sau 1975, Bai Choivng bong hn thu khi cacngh s oan Dn ca kch khu 5hi hng. Tht bt ng khi nhndp ky nim 5 nm thanh lpTrung tm NCBT&PHVHDT vatap ch Vn Hin VN, Bai Choi vaDn ca Lin khu 5 lai co dp tai ngvi khan gia thu ngay tai rapHng Ha, ni bmn nghthutsn khu nay tng lam say longngi xem hang chuc nm trcqua chng trnh biu din rt hpdn cua i dn ca kch QuangNgai di s ch ao cua nha vitkch Nguyn Th Ky. Bt u bng mt bai dn ca mc mac t bin chuc mng sinh nht ln th5 cua Trung tm va Tap ch:

Xin nhit lit chuc mng quy v Nhng con ngi tr tu vn

chng

Y tnh su nng t vng Quyt gi gn ban sc qu

hng Chung ti v cung vinh dc v phuc vu hm nay

Knh dng ln mt chng trnhiu bai choi hat ru qu meVi tm long mng tui Trung

tmChung ti nguyn theo bc

tin nhn...10 ngh s, nhac cng, trong o

congh nhn Trnh Hat, 88 tui alam hao hng ngi xem sut gn2 ting ng h vi cac iu ho,iu ly, vi cac lin khuc dn ca yv, su lng, si ng, tit muc baichoi c"ng xa ba i" va hai trchoan trong v "Thoai Khanh ChuTun" ni ting. Gn 700 khan giaHaNi, trong o rt nhiu ngiqu gc lin khu 5, a rng rngxuc ng khi c nghe lai tinghat qu hng quen thuc. NSNDL Tin Tho, Th trng BVHTT, NST L Ngoc Cng, Cuctrng cuc ngh thut biu din,Thng tng Nguyn NamKhanh, GS Hoang Chng, GSTS

Nguyn Thuyt Phong, NSND

Pham Th Thanh cung ai ding hng cac tnh khu 5 a lnsn khu tng hoa va cam n cangh s.

T quyt tm phuc hi lai ngh

thut Bai Choi a b mai mt tiqu hng Quang Ngai cua nhavit kch Nguyn Th Ky, nguyntrng oan ca kch Bai ChoNgha Bnh, c GS HoangChng va cac cp lanh aoQuang Ngai tch cc ung h, iBai Choi Quang Ngai a hnh thanh, tng bc xy dngphat trin phuc vunhn dna phng. Ngoai nong ct la vchng ngh s Cng Sn - My L,nguyn la cp ao kep chnh cuoan Dn ca kch Ngha Bnh, vacac ngh nhn lao thanh, hin ia tip nhn va ao tao thancng mt s ngh s tre rt yngh va co kha nng. UBND tnhQuang Ngai va Doanh NghipSach Thanh Ngha a tai tr coan ra thu phuc vu nhn dpky nim 5 nm thanh lp Trungtm NCBT&PHVHDT va tap chVHVN. Ngoai bui biu din ramt tai rap Hng Ha, trong

chuyn i nay, i a biu din

L ky nim 5 nm tai Khu du lch Thac a.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

4/69

VN HINVIT NAM4

SKiN -BNH LUN

phuc vu tai khu du lch Thac a,can b chin s oan Qun nhac,l sinh nht 85 tui GSTS TrnVn Kh va rt c hoan nghnh.

c bit, sau chuyn xutqun thanh cng ra thu cuai, UBND tnh Quang Ngai vaDoanh nghip Sach Thanh Nghaang p u k hoach phi hp xydng mt Nha hat ca kch BaiChoi tai thanh ph Quang Ngai...

Thac a - Cuc hingm cung

TS inh c Hu, Tng giamc Cng ty cng ngh Vit My-ATI khng khach kh chut nao khinoi vi cac v khach cua Trungtm va tap ch rng Thac a a vasela ngi nha chung cua Trungtm vatap ch. Thc t trong 5

nm qua, du thun li hay khokhn trong vic lam n, TS inhc Hu, ATI va khu du lch Thaca di chn nui Ba V cua nlun danh cho t chc cua nhnngi hoat ng vn hoa dn tcnay s h trgiup tht v t,tnh ngha. Mua thu nm 2000,Trung tm va tap ch va thanhlp va Thac a mi bt u khaisn pha thach, ngay tai y adin ra cuc hop mt giao lu ln

Nhng ngi c trao Giai ao Tn 2005: GS.TS Trn Vn Kh, nha vit kch Nguyn Th Ky, TG Vo Thanh Tn va ai dinnha vn Dng Trong Dt.

GS anh hung VuKhiu tng Tap ch Vn Hin Vit Nam i cu i:Ngan nm vn hin nm nm but/Mi net tchng mt net vang

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

5/69

VN HINVIT NAM 5

u tin v ngh thut dn tc. 4trong 5 ln kynim sinh nht cuaTrung tm va tap ch cung c tchc tai Thac a. TS inh cHu va khu du lch Thac a cung

a chi hang trm triu ng htr Trung tm, Tap ch phi hpvi bao Sc khoe& i sng tchc thanh cng hi thao "Tainng VN trong s nghip cngnghip hoa hin ai hoa" vi stham d cua hang chuc nha khoahoc hang u, mt hi thao cohiu ng tch cc vi i sng xahi.

L ky nim 5 nm thanh lpTrung tm NCBT&PHVHDT, tapch Vn Hin VN va trao giaithng ao Tn tai Thac a dinra tht m cung gia mt ngayu ng gia lanh bi thc s la

cuc hi ng cua nhng ngicung ch hng, giau nhit huytvi s nghip bao tn va phat huyvn hoa dn tc trong khng khthn tnh danh cho nhng tm s,

ng cam, chia se. Sau bao caongn gon cua GS Hoang Chng,GSVS Vu Tuyn Hoang, Chu tchLin hip cac hi khoa hoc va kythut VN, c quan cp trn cuaTrung tm va tap ch, trong phat biu cua mnh, cung ch nhenhang bay to nhng cam xuc vamong mun v bc i aqua vasp ti cua hai n v ma ng tngdanh cho s quan tm su sckhng ch vi t cach mt ngilanh ao ma con vi t cach mtnha vn hoa. Va nhng tm tnhnho nhe cua ng lai mang tnhkhch l va nh hng khng

GS.TS Phan ng Nht phat biu.

Tp ca Bai choi Quang Ngai. Ngh nhn Trnh Hat, 90 tui,Quang Ngai.

Ngh s MyL, Quang Ngai.

TS inh c Hu phat biu.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

6/69

VN HINVIT NAM6

SKiN -BNH LUN

nho. GS, anh hung lao ng VuKhiu, khng quan tui cao,ng xa, gio lanh, acomt BaV c vu ng nghip va cacth h hu sinh bng hai cu iy tm huyt ng danh khentng s n lc hoat ng khngmt moi trong mun van khokhn cua GS Hoang Chng vatap ch Vn Hin VN:

Ngan nm vn hin nm nm

but Mi net t chng mt net vang

Chung ta hiu ro, y khngch lamt li khen tng ma con lamt gi gm, mt oi hoi thtthit tha cua tac gia cng trnh"Ngan nm vn hin" ni ting vinhng ngi ang tip bcmnh.

L trao tng Giai thng aoTn din ra sau o tht xuc ng.GSTS Nguyn Thuyt Phong,ngi c trao tng giai thngao Tn t 10 nm trc phat biurng du a tng c Tng thng

My trao tng giai thng "Di sanquc gia Hoa Ky" nhng giaithng mang tn danh nhn aoTn mi lavinh dln nht cuang. Vi nhng Vit kiu xa tquc nh ng, nh GSTS Thai KimLan va nh thy Trn Vn Kh cuang, nhng cng nhn, tngthng t t nc quy gia hn bt c s cng nhn, tng thngdanh gianao nc ngoai. GSTSTrn Vn Kh xac nhn li phat biu cua ngi hoc tro ma ng yuquy va to li cam n Hi ngGiai thng ao Tn v vinh dma ng bt ngnhn c tui85. ng k lai chuyn ving m cuao tai Bnh nh 15 nm trc vanhng li ng bay to trc vonglinh bc "Hu t" cua sn khudn tc VN vatin rng chc cuao a thu tnh ng nn hm naya danh tng ng Giai thngmang tn cu. Nha vit kchNguyn ThKy va Tng Giamc Doanh nghip sach ThanhNgha Vo Thanh Tn noi rng vicc tng Giai thng ao Tn a

cho cac anh mt vinh d ln vathi thuc cac anh tip tuc cnghin ht mnh cho s nghip vnhoa dn tc.

Bui l ky nim kt thuc viphat biu nhiu y ngha cua GSTSPhan ng Nht. Nha khoa hochang u v vn hoa dn gian,chuyn gia s 1 v trng ca cacdn tc thiu s VN noi rng cuhi ng Thac a hm nay se ghsu vao ky c ng, se langon lasi m long ng mi khi ng gkho khn trong snghip i tmlai nhng gia tr vn hoa a b lac va a no tr lai trong i snhn dn. GSTS Phan ng Nhtrt hm m nhng hoat ng thp sang tao cua Trung tm va gitap ch Vn Hin VN la mt bnhoa co hng sc ring trong lang bao VN. ng tcoi mnh la mtcng tac vin thn cn cua tap cto ra thu hiu, chia se va thncam vi nhng kho khn cua mt bao xa hi hoa non tre tnguyn ganh trn vai mt trongtrach vn hoa, ku goi moi ngi

Canh trong trch oan ca kch Bai choi Thoai Khanh- Chu Tu n.

A N H T R O N G B A I : L B A L I U , N H T A N H

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

7/69

VN HINVIT NAM 7

cung chung vai ganh vac, onggop bai v co gia tr cho tap ch dunhun but con thp va gii thiuquang ba tap ch cho nhiu ngi,nhiu c quan bit mua, ung h

tap ch. ng con tha thit nghnha nc co chnh sach la chontai tr xng ang cho nhng t bao xa hi hoa kin tr tn ch mucch tt nh Vn Hin VN...

Du vng bao bnhvn tn sinh

"Ro rang, hanh trnh lu dai cua GSTS Trn Vn Kh a phananh chn dung ngi tr th c yunc VN mt long gn bo vi snghip cach mang, khang chinva dn tc, tm huyt vi nghthut m nhac truyn th ng nc nha. Vi tai nng va tr tu rc r,GS a gi i thiu mt cach su sc va hp dn nhng gia tr cua mnhac VN vi th gii, ng thi c vu cac th h ngi VN yuquy, gn bo va phat huy hn nacac gia tr o.

Co th noi, cac hoat ng khng mt moi cua GS trong hn

na th ky qua trong tuyntruyn giao duc m nhac dn tc a em lai cho i s ng vn hoacua t nc nhiu thanh quaang quy. Vi uy tn va kinhnghim lu nm trong t chc UNESCO, GS cu ng a gop phnquan trong trong vic UNESCO cng nhn nha nhac cung nhHu la di san vn hoa nhn loai.

Mt long gn bo vi snghip cua t nc trong nhng nm ht s c gian kh ph c tap nc ngoai, by gitrong nhng nm cui i, GS a tr v sng trong nc gii thiu nhng thanh quam nhac cua mnh cho ng bao va ng nghip trong nc cung chia se.

Chung ti xin bay to long bit n su sc t i nhng cng hin co y ngha cua GS cho i sng vnhoa dn tc.

Nhn dp GS 85 tui, ti xinknh chuc GS sc khoe, sng lu

trm tu i va co nhiu ong gop mi cho s nghi p ngh thut nc nha"

o lanhng li chuc mng ch

tnh cua /c Nguyn Khoa im,Uy vin b Chnh tr, B th T ang, Trng ban TTVHT, danhcho GSTS Trn Vn Kh, Uy vinHi ng Khoa hoc cua Trung tm

va Hi ng Bin tp cua tap ch,trong bui l sinh nht ln th 85cua ng do Trung tmNCBT&PHVHDT va tap ch VnHin VN t chc tai tru sLinhip cac hi VHNTVN vao sang20/11/2005.

n mng thng tho GS TrnVn Kh cung /c Nguyn Khoaim con co GS, anh hung laong Vu Khiu, hoa s Vu GiangHng, Chu tch Lin hip cac hiVHNTVN, Th trng b VHTTL Tin Tho, tuy vin vn hoa ais quan CH Phap tai Ha Ni, lanhao cac hi VHNT, cac nha hatngh thut T, ng ao tr thcvn ngh s, ai din cac c quanthng tn bao ch va nhng ngidn Ha Ni bnh thng hm mng.

Nguyn Tng b th L KhaPhiu va Pho Chu tch ncTrng MyHoa a gi th va lnghoa chuc mng ti GSTS.

Ngp trong nhng bo hoa rcr va nhng li chuc mng thmthit cua ai din lanh ao ang,Nha nc, gii VHNT, ngnghip, mn va ngi hm m,GSTS Trn Vn Kh nghen ngaonoi ng khng bao gi ngh mnhse comt bui mng sinh nhtlong trong nh th nay gia thu t nc. ng thy mnh qua maymn hanh phuc khi c nhndn, t nc bit ti va thngquy ngay khi con sng. c trvsng trn qu hng t ncnhng nm cui i, bt u cthc hin tm nguyn chay bong bao nm khi lu lac x ngi:"c day nhac VN, bng ting VN, trn t nc VN, cho hoc sinh VN",nhng vinh d ln nh Giai thng ao Tn va bui sinhnht hm nay segiup ng thmsc manh vt qua tui cao vacn bnh tim ang e doa mangsng hang ngay tip tuc cnghin n hi th cui cung. GSTS

Trn Vn Kh ngu hng mt baith oc tng nhng ngi nchuc mng sinh nht ln th 85cua mnh:

Trung tm Nghin cu Baotn va Phat huy Vn hoa dntc va Tap ch Vn Hin Vit

Nam va t chc ky nim 5 nmthanh lp, tng kt 10 nm giaithng ao Tn va trao giaithng ao Tn nm 2005 vaongay 17/11/2005, ng thi tchc mng tho GS - TS Trn VnKh 85 tui vao ngay 20/11/2005.Chung ti xin chn thanh cam ncac ng ch lanh ao ang, Nhanc, Lin hip cac hi Khoa hocKy thut Vit Nam, Lin hip cachi Vn hoc nghthut Vit Nam,B Vn hoa Thng tin, lanh aotnh Bnh nh va cac c quandoanh nghip trong ca nc a nd, gi th va hoa chuc mng.

Trung tm Nghin cu Bao tnva Phat huy Vn hoa dn tc vaTap ch Vn Hin Vit Nam xinchn thanh cam n n cac Giao s,Tin s, Ngh s a n dcac bui

l va ng vin khuyn khchnhng hoat ng cua Trung tm vaTap ch Vn Hin Vit Nam. Camn UBND tnh Bnh nh, Doanhnghip sach Thanh Ngha, Cng tyCng ngh Vit - My (ATI), Khachsan Sai Gon, Cng oan Hangkhng Vit Nam, ng Huynh PhiDung... atai tr cho Trung tm t chc thanh cng giai thngao Tn.

Trung tm Nghin cu Bao tnva Phat huy Vn hoaDn tc vaTap ch Vn Hin Vit Nam cungxin chn thanh cam n cac c quanthng tn, bao ch Trung ng, HaNi, TP H Ch Minh, ai truynhnh VN, ai ting noi Vit Nam,Thng tn xa Vit Nam va ai Phatthanh truyn hnh Ha Ni a tuyntruyn c vu cho cac hoat ng cuTrung tm va giai thng ao Tn

GS HOANG CHNGGiam c Trung tm

NCBT&PHVHDT Chu nhim Tap ch Vn hinVit Nam.

Th cam n

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

8/69

VN HINVIT NAM8

DiN aNVN HIN

HOANG CHNG

GS Trn Vn Kh sinh ra taiBnh Hoa ng - qunChu Thanh, tnh My Tho(Tin Giang) vao thang 7 nm TnDu, trong gia nh 4 i lam nhacs, c thai giao bng ting saocua ngi cu th 5 - Nguyn TriKhng trc khi lot long. Gianh hai bn ni ngoai cua TrnVn Kh u sanh nhac tai t. 5

tui cu be Trn Vn Kh a bitan Km (an nguyt), sau tui bit an co (tc laan nh), 12 tui bit an tranh (thp luc), 14 tuianh trng trong dan nhac l.Tui th cua GS Trn Vn Kh vcung cc kh - 9 tui m ci me, 10tui m ci cha, ch co ngi cth 3 thay cha me nui ca 3 anhem: Trn Vn Kh, Trn VnTrach, Trn Ngoc Sng va cho nhoc - 11 tui cu be Kh u tiuhoc, c c th5 co chng taiTam Bnh (Vnh Long) nui cho nhoc n ht s hoc (cophn Hanvn). Nm 1934, Trn Vn Kh

c hoc bng tai trng Trunghoc Petrues Ky - Sai Gon (nay latrng L Hng Phong TP. H ChMinh). Nm 1941 u tu tai mntrit ly u hang, hai ln c hoc bng du lch (nm 1938 i xe laxuyn Vit thm nc Vit Namt Sai Gon n Ha Ni co ghe aNng va Hu, thm Vn miuQuc T Giam, thm Ha Long,thm ph KyLa va ng TamThanh Lang Sn). Nm 1941

chang hoc sinh Trn Vn Kh laic i khp nc Campuchiaving thin thch va thpcanh Ha Tin di s hng dincua thi s ng H.

Tnm 1941 n 1943 sinhvin Trn Vn Kh c hoc bngra hoc tai trng Y Ha Ni va u bng PCB (vt hoasinh) y khoanm th nht. u nm 1944chang sinh vin Trn Vn Kh ritrng theo "phong trao xp butnghing", ri bt u day cactrng t thuc Sai Gon va cungHuynh Vn Ting lp ganh hatsinh vin t cui nm 1944 i hat

khp luc tnh, thu tin mua gacu oi ng bao min Bc nm1945. Trn Vn Kh con tham giaphong trao Thanh Nin tinphong, n cui nm 1945 vaoCh Thin H(ng Thap Mi)tham gia khang chin chng Phap,cung luc nay Bac Tn c Thva Cn ao v (Bac Tn langi trong ho, phu qun cua BaHai Oanh ngi thn tc cua TrVn Kh nn Trn Vn Kh

thng goi Bac Tn la anh Hai).Trn Vn Kh c Pho chutch UBKC Nam B Huynh VnTing ky quyt nh giao nhimvusa i nhac trong qun i,lp oan qun nhac luc thtrn se diu hanh tai Sai Gon. Vichc vu nhac trng qun Nam b mang cp ai uy cng hvbinh, Trn Vn Kh i khpmin t Nam b, lp dan nhac, ian hat thu tin giup cac bnhvin qun y. Hu Giang, TrnVn Kh cng tac trong ban tuyntruyn lu ng Nam b vi bac sng Ngoc Tt, Phan Thanh (ai

GS.TSTRN VN KH

Con ngivas nghiS n 20/11/2005 nhn n y Nh o V N m, H rn L n h p Vn ho N h

hu V N m, trun m NcBt&PHVHDt h lmn hogS.tS trn Vn Kh ron

85 u. Nh h N uyn Kho m - UVBct,B h t, trn b n t n Vn hot n dv ph b u nh o sn h n

u gS.tS trn Vn Kh vn hhu dn .Ho s Vug n H n - chu h L n h p VHNtVN, thrn BVHtt L t n tho , gS

nh hun l o n VuKh u un n ovn n hs r h vnh b o n d.D y lb ph b u u gS Honch n - gm trun m NcBt&PHVHDt

lmn hogS.tS trn Vn Kh:GS.TS Trn Vn Kh qua net vecuaHoang Nguyn Ai.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

9/69

VN HINVIT NAM 9

din cho Cao ai) va ng Su(ang vin ang Cng san) a inhiu ni tuyn truyn long yunc, cm thuthc dn quc,ng thi tham gia cac cuc vn

ng ln cua Chnh phu nh "tunl vang" cho quy khang chin.Cung thi ky nay trong luc angchun b i mt chuyn bngng bin cung Bac Tn cThng va nhac s Lu Hu Phcra Bc th, Trn Vn Kh c tind: v cua ng b mt nhom ngiKhme Soc Trng tm git v lav cua Vit Minh, trong luc bavasinh c a con th hai la TrnQuang Minh, v th bac Tnkhuyn Trn Vn Kh sp xp gianh ri hay tip tuc i sau. BPhap tn cng anh dn dp, TrnVn Kh chay v min ng. nLc Ninh gp v va hai con (conu la Trn Quang Hai sinh nm1944, nay la mt nhac s co tn tuiang Phap). Trn Vn Kh laitham gia ban khang chin taithanh vi GS Nguyn Vn Hiu(sau nay laB trng B Vn hoaCHXHCNVN) va vi Trn ThoPhc, ca ba anh em u b mttham Phap bt nht tai khamCatinat. n nm 1949, Trn VnKh sang Phap lanh mt bonmt tham va cha bnh. yng lai tham gia phong trao cuaVit kiu va trc tip lam vic viBS Nguyn Ngoc Ha, vi GS PhamHuy Thng, vi BS Nguyn KhcVin... Phap, Trn Vn Kh tiptuc hoc mn khoa hoc chnh tr tnm 1949-1951. Tt nghip trngchnh tr mn giao dch quc t

(Relations Internaltionales) ng laihoc lut quc t tai Toa an LaHaye (Ha Lan) cung khoa vi GSL Thanh Khi. Ngay 1/9/1951,sp sa nhn chc chuyn gia Linhip quc ang hop ai hi taiParis th ngay 15/8/1951 phai icp cu tai bnh vin Cochin vsng rut tha, lao mang bung valin tip sau khi giai phu dng bnh trong cac nha dng lao nnm 1954 (nm trong bnh vinmt 3 nm 2 thang). Sau khi xutvin Trn Vn Kh tip tuc lamphong vin cac bao"Thn Chung" ,"Vit bao Sai Gon" , hat trong hiu

n, cac hp m (gii thiu annh va an tranh). T nm 1954 laiong phim Phap Lariviere Des 3(trois) Jonques(3 chic thuyn trnsng - vai canh sat trng chng

gian ip) phim Atown like Alice(Thanh ph nh Alice Spings - tn1 thanh ph Uc chu - vai ai uycai quan trai tu binh) c giithiu tai Festival De-Cannes vahin nay phim con ban trn mang,di hnh thc DVD. Trn VnKh u TS vn chng khoa mnhac hoc - ai hoc Sorbonne Paris tai:m nhac truyn thng Vit Nam.Sau o c b nhim vaoTrung tm nghin cu khoa hocquc gia Phap vi chc vu Tuyvin nghin cu vasau o thng bc la chuyn gia nghin cu, ringhin cu s, Giam c Nghincu t nm 1959 n 1988, th nghhu. ng c tuyn lai lam giangvin ai hoc Sorbonne t nm1964 ri ln chc GS dn tc nhachoc - ai hoc Sorbone, giang daylin tuc cho n ngay ngh hu(nm 1988). Qua trnh giang dy,GS Trn Vn Kh a ao tao cho8.000 sinh vin Phap, ch aonghin cu cho hn 40 th sinh caohoc t thac s n tin s cp qucgia. ng thanh lp Trung tmnhac hoc ng phng (CEMO)thuc ai hoc Sorbonne, lam Giamc khoa hoc, va Chu tch cuaTrung tm cho n ngay v hu vagiai tan Trung tm nm 1988, tcla ngot 30 nm tron. V hu, GSTrn Vn Kh c thnh giang tai20 trng ai hoc trn thgii,trong o co nhac vin ni ting

nh Tchaikowsky (Nga...). GSTrn Vn Kh cung c cp bngTS vn chng m nhac ai hocSorbonne. TS danh d ai hocttawa (Canada), c thngHun chng Vn hoa Ngh thutcua Chnh phu Phap nm 1991(Offcier DeL'orde Des Arts Ecf DesLettres) Giai thng Han lm Vina hat Phap cung vi a VitNam, ng gii thiu nhac cungnh Hu t nm 1970 n nm2004 th c UNESCO cng nhnla di san vn hoa cua nhn loai.

GS.TS Trn Vn Kh c giaithng c bit vm nhac cua

UNESCO nm 1981. Vit Nam,GS Trn Vn Kh c B Vn hoaThng tin thng Huy chng vS nghip Vn hoa (nm 1997)c Chnh phu nc Cng hoa hi chu ngha Vit Nam thngHun chng Lao ng hangNht (nm 1999), c Giaithng cho nhng ngi co cngvi vn hoa Hu (nm 2004).

Nm 2004 ng c thng bng Vinh danh nc Vit va nm2005 c Giai thng ao TGS Trn Vn Kh hin la thanhvin Hi ng Khoa hoc cuaTrung tm NCBT&PHVHDT vaHi ng bin tp Tap ch VnHin Vit Nam. ng con la uyvin hi ng quc t m nhacthuc UNESCO tnm 1958 nnm 1988, 4 nm cui la Phochutch Hi ng quc t m nhac. 10nm lam phochu tch Hi ngquc t m nhac dn gian - thanhvin Hi ng quc t m nhac -Vin s thng tn Han lm Vinchu u - Khoa hoc vn chngngh thut.

GS Trn Vn Kh khng nhnglangi co cng ln trong vic sutm nghin cu m nhac dn tcVit Nam ma con la ngi phahuy manh me va rng ln nnngh thut dn tc nc nha thngqua gianh day, thuyt trnh rtnhiu trng ai hoc vadin antrn th gii, nn ng a cmnh danh la"ai s vn hoa VitNam" (THu).

Rt nhiu t liu m nhac vangh thut truyn thng ma GSTrn Vn Kh a su tm, a tchluy sut 50 nm n nay a ca v nc va ang hnh thanhmt nha lu nim Trn Vn Kh phuc vu cho nghin cu, giangday m nhac dn tc nc nhaTuy a bc vao tui 85, sc khongay cang giam sut, nhng GSTrn Vn Kh vn say m nghincu va giang day, ging nh contm ang c nha ht nhng si cho i... GS la mt tm gng laong - sang tao rt ang hoc tpvabiu dng.v

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

10/69

VN HINVIT NAM10

CH LAN VIN

Yu ngi, o la mt truyn thng cu.Chinh phung ngm, Cung oan ngm khuc a noin con ngi. Nhng dusao cung la mi ban n mt hang ngi. ViKiu, Nguyn Du anoi n caxa hi ngi. ViChiu hnth ca loaingi c ban n. y, nn khen cai tai tnghp cua Anh, a nhn phong canh ngi trong bctranh toan , hay khen cai tnh Anh mun bao

trum tt ca?Truyn Kiu,con ngi trong luc sng.Chiu hn, con ngi trong cai cht. Chiu hn conngi trong tng gii, tng loai, "mi loai lanhngloai nao" vi nhng net cng ng ph bin, inhnh cua tng loai mt. Truyn Kiu, con ngi vitn tui, ca tnh ring bit, vi khng gian hosng,thi gian ho qua, vi ca mt net lng may "may aitrng mi in ngn". Ti tng Nguyn Du lam tiuthuyt khng phai v Anh co thm mt kha nng,ma chnh v anh thy thm mt nhu cu: cai thuc bach mun noi n nhng con ngi mt cach yu hn trong cai sng phc tap cua no.

Noi n ngi ma dng dng, sao bng noi nhon a ma co tnh ngi? Nguyn Du khng dngdng. Anh "bt bnh ni trn ung ung sm vang"trc nhng ke thu cua hanh phuc con ngi. "Longu sn mi thng tm", anh nho l trc nhngngi au kh. Noi chi n vic Anh yu nhngngi co tai co sc nh Kim Trong, Thuy Kiu, coch anh hung nh T Hai. Ta thy Anh thng tmt ke n may lu lac bn ng (S kin hanh, th ch Han cua Nguyn Du). Anh thng t "mt atiu nhi tm be" tr i. Nhng cai am anh nht cuaanh la ai?"au n thay, phn an ba" . Hai ln Anhthet ln nh vy trong tac phm, mt ting thet le rata ch i Ba Huyn Thanh Quan, HXunHng hay oan Th im. Mt anh ban cua ti noiua kha ung: "Nu Nguyn Du vit cho nhng

Nguyn Du

hay long mt ngi

KYNIM 240 NM NGAY SIN

T ngay 25/11 n 3/12/2005 tai Ha Tnh din ra hoat ng ky nim 240 nm ngay sinh ai thi hao NguynDu. c xem la chng trnh ky nim l n nht t tr c n nay vi nhng hoat ng chnh: "Tun vn hoaNguyn Du", tng kt "Cuc thi tm hiu vNguyn Du va Truyn Kiu"; Hi thao khoa hoc Nghin cu,bao tn va phat huy cac gia tr di san vn ho a cua Nguyn Du va ho Nguyn Tin in... Se co mt trilam trng bay hin vt, t liu v Nguy n Du tai qu hng cua nha th (xa Tin in, huyn Nghi Xun).Giai vn hoc ngh thut Nguy n Du ln th 4 cung c trao trong dp nay. Theo S Vn ho a thng tin tnhHa Tnh, dkin u nm 2006 se hoan thanh d an u t xy dng Khu Vn ho a - Du lch Nguyn Du. Nhndp nay, Tap ch Vn Hin Vit Nam danh mt s trang kynim ngay sinh ai thi hao Nguyn Du.

Tng ai thi hao Nguyn Du tai Bao tang Nguyn Du, Ha Tnh.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

11/69

VN HINVIT NAM 11

kh nan cua chang Kim, chkhng phai cua c Kiu, th chachc ac hoan nghnh bngu". Phu n la nhng ngi bau kh nht trong xahi cu. Anhao thm mt tng: nhng ngiau kh nht trong phu n: gai ,c Kiu.

Mc du tnh thng mngmnh y, Nguyn Du vn chanhn ra c nhng ngi aukhnht luc by gi la nng dn.Thin tai ln n u, ngay xacung b chnh giai cp, thi aimnh han ch: vng tran anh b chephn nao bi cai mu ng quan.Anh cha n c vi nng dn.

Nhng nng dn thy anh la ke iv pha mnh, nn aln trc maon ly. V ch s nha th i conng "Cung phai xi, ngi, cungphai chi" (Tuy Ly Vng) thkhng bao gi gp c ho, nhngkhi Anh a chon con ng aukhma i, nhng ngi au khmata, th cui con ng y, la coho o ri.

V th, tuy khng phai v nngdn ma vit, nhng gn trm nm

nay, Nguyn Du c xem nh ngi cua nng dn. Ngi noigiup ho, ho xem nh ngi cua ho.

Ti mun noi n bai vnChiu hn, mt tac phm co mtkhng hai trong nn vn hoc cuachung ta. (Ngh ma xem, trcChiu hncha h co bai vn naoem cai "run ry mi" y vao vnhoc. SauChiu hn, lai cangkhng. NuTruyn Kiunng caolch s th ca, thChiu hna m

rng a d cua no qua mt vungxa nay t ai ng ti: coi cht. Btgiac ti ngh n Divine Comedie(Thn khuc cua Dante).

Chiu hn la g? La tt canhng con ngi au kh trongcai cht, u nh phep Pht ma rakhoi kh au. Chiu hn la vn nhng con ngi au kh, vn nhng con ngi phai thng. "Nhphet pht siu sinh tnh , Phonghao quang cu kh u". Cnhin la phai nh phep pht, trongmt thi ma Nguyn Du khng tinlong cua nhng ng vua, cungnh sc cua nhng ngi dn.

Cai g Nguyn Du khng tgiaiquyt c cu ngi, th Anhnh siu hnh giai quyt. Pheppht chng qua ch la mt thu tucng thi. Phep pht la phngtin, nhng chnh con ngi mi lacu canh. Nh Lng Sn Ba vaTruc Anh ai khng ly nhauc luc sng, phai nh phep trihoa bm ly nhau sau khicht. y, vn chnh khngphai la hoi: phep tri, phep pht,hay phep ngi? Ma vn la hoa bm hay khng hoa bm, la conngi co thng kh au va cai chthay khng? Con ngi a thng.Cho nn trong bong khoi siu hnh

ma la lac quan, ma vn la nhnao. Ta khng trach Nguyn Du lanha trit hoc duy tm.

Thc tnh thng ngi, thkhng ai co th mai mai duy tm.Dung bong khoi siu hnh xa xith giai quyt c g cho ngitrong cai thc t gn trc mt?Hung chi Nguyn Du a sngnhng nm oi ngheo ln li trong qun chung. Trn nhiuphng din, qun chung bao gi

cung duy vt, co th, ho mi giaiquyt c kho khn cua mnh.Nguyn Du a hp ly cai hi duyvt y vao trong tac phm: CKiu cua anh, v th, nh mnhkhng ebep ni. Sau mi lmnm hoc ri vao nha th binngi ra ma, hoc ri vao nhachua bin ngi ra but, c vn langi, va ln mo v c n nha.am Tin "ghi" tn c vao s oantrng, lai rut tn c ra khoi s.

Kiu tr v cai sng, chp chngnh ngi i thuy lu ngay nayln b, con chnh choang nhngcn song siu hnh, long cha thttin vao t bng thi ni song,nhng ai bao la c v tip tuc itu, lam mt vic duy tm? i tu glai "ng phong du dt chenmi", "Khi xem hoa n khi chtrng ln" cung chang Kim Trong?Ta ng nhe da qua tin ngNguyn Du hom hnh noi rng cv ch la lam ban sung quangay vi mo, vi chung. Ta haytin thm vao cuc sng a li c rakhoi nha chua, ra khoi siu hnh,

a c v xa hi co mt changKim. Nhng du la cuc sng, co cachang Kim, th ta cung phai t tmi c.

Kiu tr v, o lai la s nhnao cua tac gia! Kha nhiu ngimun khi Kiu nhay xung sngTin ng th quyn sach nn ktthuc, ly c laT Hai cht ri, thKiu sng ch la sng nhuc mathi. T Hai la gic m cng ly ctac gia vac gia! Nhng trang vT Hai a nng Truyn Kiu tmt ban tnh ca ln mt khuc anhhung ca. Nhng hanh phuc conngi tht phc tap: ngoai cai gicm cng ly giai quyt ngoai xa hi,

no con lam bng gic m tnh giai quyt di mt nhanh hoa.Nu Kiu khng gp lai changKim, se co hang triu c giachung ta tht vong. Cho du Kiukhng cht, ma tron i sinh cone chau, ni doi tng ng cuT Hai, th hoi, ngoai T Hai ra, coai bng long kt thuc quyntruyn nh th hay khng? ycung lai la ch thng ngi cutac gia.

Thc ra, Kiu tr vla ththeomt nguyn vong to ln hn, va comt y ngha nhn ban to ln.Nguyn vong: trong mt thichin tranh, ly loan, t bit sinh lyla cai au kh nht, th oan vinla gic mng cua moi ngi. "Cduyn may lai con ngi, convng trng bac, con li nguynxa". Con cuc sng, con vngi la con tt ca. Y ngha: y lacon ngi au kh, b ap bc maxahi bt cng hay nh mnhsiu hnh cung khng git ni, angoc u ra khoi song Tinng. Kiu cht i, ta ch thngKiu. Nhng du sao, Kiu vn lake b gat ra khoi ban vui cua cucsng. Hnh nh mt ngi a b bao nhiu nhuc nh th thkhng con co cach g cho ho tronsach na, ngoai vic mi ho vaocai cht ung nc sng no mngi va ra sach ngi. NguynDu khng th. Nguyn Du a"thn tan gac uc khi trong". CKiu "gy ba, bn phn", nhngKiu a tr v. Gia gia nh,trong xa hi, Kiu lai co th

THI HAO NGUYN DU (1765 - 2005)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

12/69

VN HINVIT NAM12

trc moi ngi.Nghthut co v Kiu sng lai

ma kem i khng? Co nhiu ban bao la oan v sau nay, NguynDu a vit kem i. Ti thy trai lai,thy hay lang khac. Nhng chodungh thut co kem i th a cang? Ngh thut co th cht chm sng Tin ng, nhng s sngvn phai tip tuc. S sng bao gicung cao hn ngh thut, s sngt no la mt ngh thut rt cao.Cam n Nguyn Du a y lui caicht, danh phn hy vong cho caisng, cho hanh phuc, cho conngi.

V nhng cai hy vong y, qunchung a n vi Kiu, ch khngphai ch v au kh trong y. Hoyu Truyn Kiu n ni dung no boi, cho no mt gia tr siuhnh. Nhng hocung tin NguynDu n ni bt cai siu hnh y trali giup ho nhng vn xahi.Boi la g? Chng qua la i tm hyvong ma thi. Cha ai them n vimt ng thy boi ma ch oan ratoan tai hoa. Ngi ta t cu hoicho Nguyn Du v Anh lamt tacgia bit tra li. Anh la ke bit giai

quyt giup ngi ta. Ngi ta hoiAnh, ch v Anh co ukha nngem n lac quan, hy vong. Ngaynay ta khng m ma boi Kiu, tatnh oc Kiu, nhng ai khngthy i c Kiu, mc du au khnhiu, hy vong vn y ry. iKiu tui nhiu ma may khng t.Ban mnh, c gp s t tm cuaChung ng. Vao nha th, gp sgiup cua Ma Kiu. B ay oa gia nh Hoan Th, gp longthng cua mu quan gia. Hai lngp s cu vt cua Thuc Sinh, THai. Tt cung hanh phuc la nluc cht, con c Giac Nguyncu sng, Kim Trong on v... Tathy g? Cai gp may y, cai hyvong y, chnh la gp ngi,gp nhng ngi thng Kiu,gp tnh nhn ao. Cai hy vong y, co c chnh la cai nhn aochu ngha cua Nguyn Du, mtngi ming noi tri, nhng lunlun tin tnh ngi: "Xa nay

nhn nh thng thin cungnhiu".Mac noi: "Cai g thuc v

ngi, i vi ti u khng xa la".

Hung g o la nhn ao chungha cua Nguyn Du. "Hung chivic cung vic nha".

Cho du ngay mai au thngdep tan, chung ta bc vao anhsang hanh phuc trong ngn, "maisau du co bao gi", th luc y acai vin ngocTruyn Kiu, a caivin ngocChiu hn kia ln anhsang ma soi, ta vn thy no choiloa gia tr. Bi v mai mai long lanhtrong y ta vn thy hnh ngi.a con gai nhoti hm qua vuiv trong chuyn ctch co mt conchim bay lac an bng tr v nha,va no bun v mt con d conkhng bit hat. Nhng a beconngay nay ta day cho no yu t mtcon chim, con d, i bit bao nhiu,nose yu quy con ngi. Cng sanchu ngha v nh con sng ln hatgia ng bng, hat ra b ca,nhng dong nc nokhng ctt t nao vi nhng dong suicon roc rach gia rng su mtchut nhn ao, mt chut tnhngi. Hung chi long thng cuaNguyn Du cung a la mt consng. Ngay mai ta se co nhngNguyn Du to ln hn, khoemanh

hn cua mt thi ai mi, nhngmai mai se khng ai qun ngi anhen ln ngon la, khi ra dongsui ban u.

Nguyn Du chc khng ngnh vy, nn a tng than "Batrm nm sau, co ai khoc T Nh khng nh?". A-ra-gng hoi giupcho sphn B--le "mt nmsau co ai oc thi s nay chng" vava tin, va di, A-ra-gng t trali: "Nu nhng ngi luc y chathit n B--le, th ti thit gn nhng ngi luc y".ung nh li T Hanh noi:"Hn Nguyn Du phang pht mitrang Kiu". a my ngay nay, tioc lai Nguyn Du. Quai thaynhng nha vn ln! Ta co cam giacho vit ring cho ta, vau mihm qua. Ho ng sat sat ta trongthi gian, trong tm ly. Gia ta vaho la mt th hin tai trong ngn,ting noi cua ho vt qua thigian, khng gian, n vang trong

long ta, nh bui sang trong, conchim hot cui thn lam cho a beu thn bng nhin nghe thy.

Nguyn Du, co phai Anh mi

vit ngay hm qua, mi cht ngayhm qua hay Anh con sng? Ghevao tac phm con hi hi hi Ath, ti con nghe p trai tim titrong trai tim Anh. Nhng g Anhyu, mai mai chung ti con yuChung ti vn ghet nhng g Anghet. Nhng ting noi u tranhhoa bnh, hanh phuc cua chung by gi khng ct t vi nhc m, ca nhng th than smun cua Anh xa, nh cuc snngi lanh khng ct t vngi au, luc trng thanhkhng ct t vi tui tre.

"Mua vui cung c mt vatrng canh". Tac phm anh dahn mt trng canh, a lam thn ngot ngao va ng cay cuachung ti hn mt th ky. NguynDu! Sao Anh lai vit bng tinnm? Anh ha khng bit tingNm b ng thi khinh re? Thra, Anh a nhn thy dn tc, nhthy chung ti. Va cai ting nhang ngay cua nhng ngi caycuc lam n, cai ting cua nhngngi thn yu gn xa, cua ng

bao mau mu, cai ting Vit "nmtrong ting Vit vn vng mti", cai ting Vit nh "hnthing t nc vn ngi bn con"(Huy Cn), cai ting Vit a thanhm nhac, hng hoa, kin truc.Cam n Nguyn Du, coAnh, vnhoc chung ti a co d vang. Anh, ting noi a thanh vn.

a ba hm nay, ti oc laiNguyn Du. Tri thu ep qua!Min Bc ta trong sang qua! Vnchng nc Vit ta ngi choi qua!Long ti yu mn qua!

Dng nh trn noc, bn thmTing Kiu ng vong, bong

xim m mang Ti tng nh hn Kiu u

y, hn ting Vit u y, hnnha thi hao dn tc u y...

Nguyn Du, Anh hin ai bit bao nhiu!

Ti tng Anh va n chmnom day bao chung ti Hi Nvn, va chnh ti va c bt Anh tru s.v

(Thang 5/1958 )

KY NIM 240 NM NGAY SIN

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

13/69

VN HINVIT NAM 13

AO DUY ANH

Sachoan trng tn thanhdu co gia tr khng tin

tuyt hu trong vn hoc snc ta, nhng no khng phai lamt san vt ngu nhin, phithng, nh co nhiu ngi tngth. Trn kia ta a thy v duyncg Nguyn Du vit sach y vanhng yu t gy thanh thin taic bit cua Nguyn Du. Ta lainn nhn mt iu trong yu lakhi ng vit oan trng tnthanh lai la chnh luc quc vnng thnh. i L mat ta athy co nhng tac phm co giatr

nh Cung oan ngm, Chinh phungm,th H Xun Hng, Trinhthtruyn, Phan Trn truyn, Hoatin ky. Vn chng cuaoantrng tn thanhla tha thu tt canhng tinh hoa c sc cua tacphm y, do thin tai Nguyn Duphat trin di dao thm va in duc bit cua mnh ma thanh mtkit tac. Trong cac tac phm ktrn thCung oan ngm, Chinh phu ngm, Hoa tiu ky tuy vit bng quc m, nhng li vn iutrac, hay dung in c. Cho nnch c hang thng lu tr thc bit thng giam, ma khng cphcp trong dn gian. Th cuaH Xun Hng, cung cac truynhoc trc hoc sauoan trng tn thanhnh Trinh Th, PhanTrn, Thach Sanh, Phng Hoa,Pham Cng Cuc Hoa,th li vnd dang thng tuc, trong dn gianngi ta hiu c nn thch oc,nhng hang thng lu lai ch lathng tuc hoc nm na ma khngthem xem. Duy cooan trng tn thanh,tcKim Vn Kiu,vnchng u tnh nghim trang,

a v sach

oan trng tn thantrong t tng vavn chng Vit Nam

Tranh minh hoa Truyn Kiu cua Nguyn T Nghim.

THI HAO NGUYN DU (1765 - 2005)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

14/69

VN HINVIT NAM14

ng hoang, iu luyn, ukhin cho ke hoc thc phai khmphuc va yu mn, malai uca tnhgian d, ph thng khin cho bnh dn hiu c ma thngthc.

Mt c khac khin ngi ta duco hoc hay khng hoc, a oc nTruyn Kiula phai say m, tc lam iu nhp nhang cua cu vnm du nh bai hat. Ta thngthy nhng ngi nha qu, nhnga trechn tru, nhng con begi em, hat nhng cu Kiu ma nokhng hiu g ca. Ngi ta khngcn ngh n ngha, ch ct chocai m iu veo von uyn chuyncua cu hat ru m hn ma thi.

Lai con comt c na khin

Truyn Kiuthanh tac phm phthng nht trong xa hi ta - co letrong th gii t cac tac phm vnchng nao ph cp c trong

u cac hang ngi nh th - la vvn chng truyn y ta nhiutnh canh phc tap, ma ta ginght khin hang ngi nao occung tung nh nhn c co chging vi tnh cam cua mnh tnhiu, th ma cu vn lai gongang, bnh d, du dng, khin chongi ta oc qua la nh ma thngem dung nh cu v hay tuc ng.V cy nn khi ngi ta mTruyn Kiuv lun ch nao, ththng thy nhng cu na na hpvi tnh cam tm s cua mnh, chonn ngi thng dung truyn ylam sach boi.

Long hm m, i vi sach ylai gia cho no thm cai tnh thingling, cho nn ngi ta tin phep

boi Kiu lm!Truyn Kiuctoan th quc dn hm mnh thcho nn txa n nay cac nha trthc a ua nhau ph bnh ngh

lun, nao lam ta, nao vnh tnao lam an Kiu, nao lam phuKiu, nao la lam bai hat v Kiu,nao dchTruyn Kiura chHan.Trong dn gian th ngi ta tp

Kiu, hat Kiu ly, hat cheo vKiu; trai gai th lt cu Kiu vit th tnh, thm ch n nha bun cung dung tch Kiu laquang cao.

Nhng thanh ng va in tctrong Truyn Kiu thng dunglam vn liu cho cac thi s va vn sngay nay, cho n giong vn luc bat cua no v co mt tnh ricung c ngi ta m phong. Tco th noi rng trong cac tac phquc vn xa, khng sach nao anhng su xa i vi quc vn tahin ai bng Truyn Kiu vy.

Nhng cai cng nghip cuaTruyn Kiutrong lch squcvn con ln hn thna kia. Txa trong xa hi ta, hoc vn la quyn cua giai cp s phu la giacp sang trong, giau co, phonglu, con dn qu chn ncong bun ly th ch thnh thoavt c mt chut hoc trn rtxung. Cai trang thai chia re thy ro rang trong vn hoc, trncao th vn hoc ch Han, tmchng trch cu, mai ch eo cucua cac nha nho; di th dnchung ly nhng ting nm namc mac t thanh nhng cu hnhng bai ve, cung la k nhngchuyn khi hai, chuyn c tchMt bn th vn chng phu hoa th phung, vn chng cnghip cu danh; mt bn thnhng li noi t nhin, co luc cucn bay to, nhng tnh cam oom thc mc. Vn cua ke trnchngha thm sao, in c rmra, ke di th cht phac thc tha,ke trn th nm na mach quekhng cn oai n, cho nn no clet et trnh bnh dn. Dn khi trong nha nho co t nhiuanh hng cua dn chung mavitvn Nm nh Cung oan ngm,Chinh phu ngm,th cung vn lavn chng ring cua bc thnglu, khac hn vi chuyn ThaSanh, Phng Hoa cua cac nhavn

v danh vit cho dn chung.Nguyn Du la nha vn xa thnht ma cung la nhavn duy nhta c lam mt c cai trang

KYNIM 240 NM NGAY SINH AI

Kiu - tranh: Nguyn Th Hp.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

15/69

VN HINVIT NAM 15

thai ngn cach o, v ng gomc tai hoc vn uyn thm vitnh t nhin cht phac, v cai hoaHan hoc cua ng a nhc khcht cua t nc dinh dng, ky

thac trong bnh dn.Truyn Kiula tac phm u tin lam chngrng nc ta co th san xut cmt th vn hoc chung cho cachang ngi trong xa hi, vy noagy dng c cai nn tang chocuc vn hoc thng nht ngay nay.No lai la cai chng c hin nhinrng Ting Vit ta cou t cachlam mt th ngn ng hoc vn, coth am ng c trach nhimgach vac cng cuc bi p vnhoa nc nha, v cai th ting maxa kia cac nha tr thc xem khinho asan xut c mt ang vnchng giatr rt cao.Truyn Kiuthc a mmt ky nguyn mitrong vn hoc s nc ta.

Cach y hai mi nm, nhanh hng cua Ty hoc, nc tani ln phong trao gy dng qucvn, mt t nha Tn hoc by gi,nh cac ng Nguyn Vn Vnh,Pham Quynh nhn c a v vacng dungTruyn Kiutrongcng cuc kin thit y, ben xng no, biu dng no, ma cacnha thc gia trong nc lin phuhoa theo. T o ngi ta ynno rt ng va mi ngay suy cutm toi phat huy cai hay cua no,nao chu thch, nao ph bnh, chon nm 1924, hi Khai Tr Tinc Ha Ni va Vinh khixng vic l ky nim Nguyn Du,la ngi trong nc a nhn nglam bc ai cng thn cua qucvn vy. Ngay nayTruyn Kiuac toan th quc dn cngnhn la vn phm bc nht cuanc ta. Khng nhng cac nhathanh nin Ty hoc hm mno, tacon thy nha vn s Phap (ngRene Crayssac) em dch nora th ch Phap va noi rng "Ang vnkit tac cua Nguyn Du co th sosanh makhng s kem vi vnchng kit tac, v lun thi naova x s nao".

Thc ra,Truyn Kiu khngphai c moi ngoi ng thanh

hoan nghnh nh th u. i vimt s kha ng nha nho, tuyngi ta vn nhn vn chngtruyn y la hay, nhng ngi ta

cho la mt truyn phong tnh makhng thch oc, va cm con cainht la con gai khng c ocn. Ngay xa ngi ta thynhng chuyn nguyt hoa thnh

thoang v l trong xa hi l giaotrang nghim ma buc ti choTruyn Kiu, cung nh by gingi ta buc nhng tiu thuytmi phai chu trach nhim vnhng chuyn trai gai dm bn(thc ra ngay nay co mt hang tiuthuyt khng th tranh khoi cai tihi dm c).

Trc ngi Phap, cac nha nhota a co nhiu ngi de dt viTruyn Kiu,nhng du cho ThuyKiu"oan trng cho ang kip tadm" nh Nguyn Cng Tr,hay cho rng "Sut cuc i Kiukhng c mt iu g ca" nh Mai Kh, hay cho sach y la"Aidm su oan, ao duc tng bi" nh Ng c K, du cac ngai co ngncm con em khng cho oc sachy, th cung ch la ng vphngdin ao c, mach Thuy Kiu la, va s cho con em tui tre, tmtr cha nh, se v cai khuynhhng theo ac d, theo thin kho,

ma bt chc nhng iu lun lythng nghim cm. Song ngoaihai iu y ra, th cac ngai vntha nhnoan trng tn thanhla mt my thut tuyt diu, nni cho rng mt an ng makhng bit thng thc vn Nm.Thuy Kiu la ngi tuc tn. Nhanho nghim ngh chn chnh aicho bng vua Minh Mnh va HaTn Huyn ma ngay khioantrng tn thanhmi ra i, vuati acung nhau em ra lam ngm vnh; triu T c, vua ticung u la nhng nha nho uyn bac va c chp, th ma gia triunh ta cung thy Truyn Kiuc em ra lam u bnh lunma chnh vua T c am sachy n noi rng:"M nga Hub, m Nm Thuy Kiu".

Ta xem nh th th i vinhng nha nho chnh thng,Truyn Kiucung khng phai ladm th.

Khng b Thuy Kiu a matrai lai nang la "mt nim hiuthao mun thu danh thm, angknh ang mn, hang ngi vinh

quytm thng ha dsanh kp"nh Nguyn Ky Nam, xet an Kiuma cho la u"nhn, trinh, hiu,ngha" nh Nguyn Vn Thng,oc vnTruyn Kiu ma cho rng"t vn cua mnh quanh th mathanh hoat bat hn" nh "KiuOan Mu, cac nha nho y lai imt bc na la khng choTruynKiuco th di hai cho tm chthiu nin. Cac nha nho, Tn hocnh Trn Trong Kim lai choTruyn Kiugm u ca nhn,ngha, tr, tn thc la quyn sacrt co ly lun cho nPhamQuynhlai cho rng Truyn Kiui vi quc dn ta la mt thphuc m, mt th thanh kinh, ola cha k nhiu nhathiu ninTn hoc cung theo y kin nhaphin dchTruyn Kiula ReneCrayssac ma cho rng VngThuy Kiu la tiu biu cho dn tcVit Nam.

Li tan tung o la qua anh s mat sat trn kia, ma quaang la v hai bn u ly t tnglun ly ma ph bnh phan oanmt tac phm ngh thut. Chunta s d yu chungTruyn Kiukhng phai no co th lam quynsach lun ly cho i, mach vtrong sach y Nguyn Du a dungnhng li vn thn diu rungng tm hn ta, khin mi cuvn chung ta ngm, hoc khi KiuKim gp g, hoc khi gia bin,hoc khi Kiu b ay oa, hoc ktai ng chang Kim, u chan chang tnh; ch v Nguyn Du aem nhng cu vn "va tm ly,va uy m, va n toa, va giaith, ve ht mt ngi tai mnhtrong mi my nm tri " trai qu bit bao nhiu nhng ni au n ch, ma vn gi tron tm lonthanh bach; ch v Nguyn Du agieo vao long ta nhng ni hnthu tnh thanh cao, cung nhngmi cam tnh thng ngi, nhtla thng ngi phai giay vo vvn mnh; ch v y mi lalechnh - Nguyn Du a gieo tronglong ta mt mi tnh chc chmt mi hy vong di dao i viting noi cua ta.v

THI HAO NGUYN DU (1765 - 2005)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

16/69

Ti t thang b y ma dm sui sut

Toat hi may lanh bu t xng kh

Na o ngi thay, bu i chi u thu,

Ngan lau nhu m bac,lang rung vang.

ng bach dng bong chiu man mac

Ngon ng l lac ac sng sa

Long nao long ch ng thit tha Co i dng con th , n a la co i m.

Trong trng dat i tm tri t

Cokhn thing pha ng ph t u minh

Thng thay thp loai chung sinh

H n n phach chi c lnh nh qu ngi

Hng khoi a khng ni nng ta

Phn m ci l n l a m en Con chi ai qu ai hen Con chi manoi ai hi n ai ngu? Ti t u thu lp an giai thoat Nc tnh bnh ri hat

dng chi Mun nhc Pht tbi Giai oan, cu kh , h n v

ty phng.Cu ng coke tnh ng

kiu hanh Ch nh ng lm cp ganh

non sng Noi chi nhng bu i tranh hung

T ng kh th khu t vn cung maau.B ng phut u ma sa ngoi l Khn em mnh lam a

s t phu Ln sang giau nng oan thuMau ti lai lang, xng kh

ra ri oan v tlac loai nheo nhoc Quy khng u van khoc

m ma Cho hay thanh bai la c Ma c h n bi t bao gi

cho tan! Nao nhng ke man lan trng huNh ng cy mnh cung qu

Hng Nga Mt phen thay i sn haMa nh thn chi c labi t lav

u? Trn l u cao di c u nc

cha y

Phn a anh trm ga y bnh ri

Khi sao ng uc vui ci Makhi nh m m t khng

ngi nht xng.

aun nhe khng hng khng khoi Lung ng n ng dong su i

rng sim Thng thay chn y u

tay m m Cang nm cang heo, mt

m mt r u.Kia nh ng ke mu cao ao rng Ngon but son thac sng tay Kinh lun gm mt tui y a m Qua n, Cat, lai ngay

Y, Chu.Thnh ma n l m oan thu

cang l m Trm loai ma m n m chung quanh

Nghn vang khn i c minh

L u ca, vin hat, tan tanh con u?

Ke thn thch v ng sau v ng trc

Bit ly ai bat nc nen nhang?

C h n th t th u doc ngang Nng oan khn nhe tm

ng hoasinh.

Ka nhng ke bai binh b trn em mnh vao cp n nguyn nhung

Gioma s m set ung ung Da i thy trm holam cng

mt ngi.Khi th t th , tn ri an lac Ba i sa trng tht nat mau ri B v goc b bn tri N m xng v chu bi t vui

ni nao? Tri thm th m ma gao

giothet Kh m huy n mmt

trc sau Ngan cy ni co ru r u Nao u i u t , nao u

VN HINVIT NAM16

Vn t thp loai chunNGUYN DU

oc Vn t thp loai chung sinh rm thang ging 2004 tai n Soc, Ha Ni.

A N H : N H T A N H A

KYNIM 240 NM NGAY SINH A

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

17/69

VN HINVIT NAM 17

chng thng? Cu ng coke tnh ng tr phuMnh lam mnh nhn ngu

kem n Rut rakhng ke ch thn D u lam nn, danh ph n

cho ai? Khi nm xu ng khng ngi nh n nhu

Cu a phuvn d u conh khng

S ng thi ti n bac cha y rong Thac khng em c mt

ng nao i.Khoc ma mn thng g

hang xom Hom g a bo om a m Ng n ng trong qua ng

ng chim Nen hng, giot nc, bi t tm vao u? Cu ng coke r p c u ch quyD n mnh vao thanh th ln la M y thu la c a la nhaVn chng a ch c u ma

tr thn? Doc hang quan pha i tun

ma n ng Vcon nao nui nng

khem king Vi vang lim s p

chn nghing Anh em thin ha, lang gi ng

ngi dng.Bong phn t xa chng

hng khuc Ba i tha ma ke doc

ngi ngang C h n nhg i tha phng Giotrng hiu h t, l a hng

lanh lung.Cu ng coke vao sng ra b Canh bu m my chay x

giong Gp cn ging t gi a dong em thn vui dp vao long

knh ngh.Cu ng coke i v bun ban on ganh tre chn ran hai vai Gp cn ma n ng gi a tri Hn ng phach salac loai

ni nao? Cung coke m c vao

khoa lnh Bo c a nha i ganh vic quan Nc khe cm ng gian nan Dai d u nghn dm, l m than

mt i.Bu i chi u trn mang ngi

nh rac Phn a anh an lac tn ri.Lp loengon la ma tri Ti ng oan vng v ng t i tri

cang thng.Cu ng coke nh nhang mt

ki p Li u tu i xanh bun nguyt

ban hoa Ng n ng khi tr v giaAi ch ng con tabi t la cy ai? S ng a chu mt i

phi n na o Thac lai nhhp chao laa au n thay phn an baKi p sinh ra th, bi t la

tai u? Cu ng coke nm c u g i t Do i thang ngay hanh kh t

ngc xui Thng thay cu ng mt

ki p ngi S ng nhhang x, ch t vui

ng quan! Cu ng coke m c oan turac G i mnh vao chi u rach

mt manh N m xng chn r p

goc thanh Ki p nao ci c oan tnh

y i? Kia nh ng a ti u nhi t m beLi gisinh la mela cha Ly ai b ng b vao ra U ting khoc thi t tha

ni long Ka nh ng ke chim sng

lac su i Cu ng congi s y ci sa cy Congi leo gi ng t dy Ngi tri nc lu , ke ly

l a thanh.Ngi th m c sn tinh

thuy quai Ngi th sa nanh soi ngavoi Congi coe khng nui Congi sa s y, congi

kh n thng Gp pha i luc i ng l bc C u nai hake trc ngi sau M i ngi mt nghip khac nhau H n xiu phach lac bit u

by gi? Hoc la n ngang bdoc bui Hoc lanng ngon su i

chn my Hoc labui co bong cy Hoc laquan no c u nay

b v.Hoc lanng th n t,

pht tHoc lanh u ch

cu i sng Hoc latrong qua ng ng khng

Hoc ni go ng, hoc vung

lau tre S ng a chu nhi u b tha m thi t Rut heo kh da ret cm cm Da i d u trong m y mi nm Th than di t, n nm

trn sng Nghe ga gay tm ng

lanh n Ln mt tri ln th n tm ra Li thi b ng tre dt giaCokhn thing nhe lai ma

nghe kinh Nhphep Pht siu sinh

tnh Bong hao quang cu kh u R p hoatha i qu n chu Na o phi n ru sach, oan thu

r a khng.Nhc Pht thn thng quang ai Chuy n phap lun tam gii

thp phng Nh n nh Tiu Din

ai vng Linh kymt la d n ng

chung sinh.Nhphep Pht uy linh

du ng ma nh Trong gic m khua tnh

chim bao Mi loai lanh ng loai nao? Gai trai giatre u vao nghe kinh.Ki p phusinh nh hnh

bao a nh Coch rng: "Van ca nh

giai khng" Ai i l y Pht lam long T nhin siu thoat kho i trong

lun h i an ch n t vng li

Pht giao Cu a co chi bat chao

nen nhang Goi lamanh ao thoi vang Giup cho lam cu a n ng

thng thin Ai n y di trn ng i lai Cu a lam duyn ch ngai

bao nhiu.Phep thing bi n t

thanh nhi u Trn nh Tn gia chia u

chung sinh.Pht h u tnh tbi ph Chngai rng coco

khng khng.

Nam v Pht, nam v phap,nam v tng Nam v nh t thi t siu thng

thng ai.v

THI HAO NGUYN DU (1765 - 2005)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

18/69

VN HINVIT NAM18

TRN HUY LIU

Khoc KiuBac mnh, hng nhan chan van ngioan trng s y cotn aiPhong loan cung cm abao thuMay trng lu xanh m y riB thm mnh mng lan song gnSng Tin man mac canh beo triCh v cha gp ngi tri kyMa lung long ong su t cai.

HUY CN

Nh T Nh Nm sau nhm, th ky Hai miHi T Nh, anh congm ci?Luc khp non sng tr gic MyLakhi dn tc nh long ai...

Long ai cm gin ai au xotMt nhm nhng long chng dchnL, mau trm nm con nho giot

Trm trang th ep vn bn chn

Long th thc trng gia m daiYu nc non, yu van canh ii kh , ma cha phng cu kh Cang au bi t m y T Nh i!

Van thn vui dp i tan natRut rut xe vao mt ki p AnhChng mun lam tin khng mun Phang khi cuc s ng b hanh hnh

Lam ngi lo s phn con ngiRang rt yu thng bit my mi!Cai thu ti tm tri y yLong Anh lam mt anh trng soi

Hm nay tri asang qu nhay n t vao m luquy maRao rc th Anh thm tui mia thi au n phn an ba

S phn ngi xa Anh c m Ro rang trc mt chng con ngBa trm nm tnh cha y naCa cuc i nay hi u T Nh

Tbu i thanh minh Kim gp Kiu

Trai qua au n u trm chiuHm nay tai hp long vui thti lai v th, tron t m yu

ANH TH

Boi KiuNm y trng tron va tuiMua xun n vi ao ao hoaChua lang trai gai vao nh hiNng sang mau hng g c ai gia

Di mai Tam quan rp khoi trmC m tm mt bong vn nhnNh nang Kiu trc yu Kim TrongGp gia ng xanh bic coxun!

C boi queKiu bn khom cucPhong ring m y nhoa enTrm nm bi t vi ai duyn n?

Mng ep cha vtrn g i uyn

Khang chi n bung ln, ngi thi unBoi Kiu cha ng que cu duynMi nm trng ep, qun hoa ni got chn non bc moi min

Co luc ng khuya nhchuyn xa

Boi Kiu nho nho mng ngy th!Mi lm nm y bao tan hpBit m y Kim Kiu li toc t!

KYNIM 240 NM NGAY SINH AI

B c cham g Nha lu nimNguy n Du.

Ngon en khi tokhi m/Khi nngi ng i o cung ng ng n s u.Tranh: Trn Vn Cn

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

19/69

VN HINVIT NAM 19

T HANH

Bnh lun v KiuNhng tay bnh lun bnh thngMi cho ngi anh hung Truyn Kiu

laTHaiHam en may ngai u cophaiCu i cung ch ch t ng ma thi

Ngi anh hung trong Truyn KiulaKiu

Mt c gai chu bao nhiu au kh B vui dp trong ng bun ch Sut ca i gitron m i tnh yu

Kiu c n gia mt lu yu maHoan Th, S Khanh, Khuy nng,

Khuyn PhMing mi ngon cho nhng tn t MaGiam Sinh, TuBa

Kiu cao hn nhng ngi an ng

mnh a gpHn Kim Trong trong au kh yu thng

Hn Thuc Sinh bi bao phen vui dpHn THai vni nim c qu c

tha hng

Li noi Kiu con xuc ng long taDu ta sng trong mt thi ai khac

Khi nu ci co th sinh ra t nc mtNh ni au coth hoali ca.

T HU

Knh gicu Nguyn DuNa m qua huyn Nghi XunBng khung nhCu, thng thn

nang Kiu

Hi long t tai thng yu

Gia dong trong uc, canh beo lnhnhNg n ngang bn ngha bn tnhTri m u bi t gi mnh ni nao?Ng n ng trng ngon caoanh nh thn gai song xao

Tin ng!

Ni nim xa ngh ma thng:

"Du la ngoy, con vng t long"Nhn tnh nhm mt cha xongBit ai hu th, khoc cung T Nh?

"Mai sau ducobao gi"Cu th thutrc, u nghm nay!Ti ng an xa t ngang dyHai trm nm lai cang say long ngi

Trai bao giodp song diTm long th vn tnh i thit tha"au n thay phn an ba"Hi i, thn y bit lam y thn!Ngm xem qua kip phong trni vui nay ana phn vui ySong con bao ni chua cayGm qun ng Khuyn, gh by

SKhanh

Cung loai h bao rui xanhCung phng gian ac hi tanhhai ngi!

Ting th ai ng t triNghe nh non nc vong linghn thu

Nghn nm sau nhNguyn DuTing thng nh ti ng me ru

nhng ngayHi Ngi xa cua ta nayKhuc vui xin lai so dy cung Ngi!

Sng Lam nc chay bn iBng nghe tr ng giuc ba higoi qun

THI HAO NGUYN DU (1765 - 2005)

Tr c sau nao th y bong ngi/Hoaao nm ngoa i con ci gio ng.Tranh: L Lam

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

20/69

VN HINVIT NAM20

Bai th xonn Vit 72 ntrc v Nguyn Du

PHAM HUY THNG

Nguyn DuGia am nui cao trn Hng LnhL x va tha tht bong chiuLup xup trong thung lung tiu iuLac loai mt tup lu thanh tnh

Nguyn Du trc ca angngm vnh

Bng hn th bay b ng nh diuCu va oc ht truyn c KiuMt gai thanh lu i Gia Tnh

Trc an th di ngon en duNguyn Du ngi mai thoi mc tuCh thon thon phuy

gi y trngRi khi tri ng im anh vangoc ru bac xoavng tran phngCu thy long khoan khoai

nhe nhang.

Xonn (ting Phap Sonnet, ting y Sonnetto) la mt th th rt ph bin cac nc chu u. Xut hin vao thk XIII, va co le qu hng minProvence by gi thuc Y. Trong ting Y, sonare co ngha la vang ngn.Xonn gm mi bn cu, co cu truc nim lut cht che. Trong hnh thc cin Y c chia lam bn thi tit. Hai thi tit u, mi thi tit co bn cu. Haithi tit sau, mi thi tit ba cu. H thng gieo vn la: abba-abba-ccd-ede, hocabab-abab-ccd-eed. Ring Anh, xonn co thay i mt chut, c goi laXonn Anh, vi ba thi tit u, mi thi tit bn cu, va thi tit cui hai cu. Hthng gieo vn trong xonn Anh la: abab-cdcd-efef-gg. Tiu biu nh tpxonn ni ting cua Schxpia.

Qua nhiu th k phat trin, Xonn c cac nha th hoan thin va lamphong phu thm rt nhiu v hnh thc. Vi nhiu nha th hin ai, xonn cos cu nhng thi tit rt t do, co th khng vn... Ch co mt quy tc nghimngt c gi lai, khng bao gi thay i, la yu t hnh thc mi bn cucua bai th.

Nhiu nha th Vit Nam avit xonn, nht la nhng nm gn y. Co thdn trng hp Ch Lan Vin chng han. Nhng nha th nao aa thth xonn vao th Vit? Cu hoi nay khng khoi t ra cho chung ta.

Trong mt chuyn lun, mart tic amt ca trang u ln nhng trangcui, nn khng sao xac nh c tn sach, tn tac gia, nha xut ban cung nh nm xut ban, do mt nhath tre, anh Phung Tn ng Hi An cho mn,ti a c oc bai Xonn cua nha th Pham Huy Thng. Tac giachuyn lunxac nh bai th c vit nm 1933 nay la bai Xonn u tin trong th Vitnam. Liu iu nay chnh xac n mc nao, chung ta cha th khng nhc. Ti xin a lai bai Xonn nay nh mt t liu tham khao, nht la cho cacnha nghin cu vn hoc noi chung va th noi ring.

Hnh thc Xonn trong bai th nay ta thng gp nhng thi s Phap, tDu Bellay n Heredia

Bai th cach y va tron 72 nmVa tht c bit, la bai xonn u tin trong th Vit chung ta lai danh vit

v tac gia Truyn Kiu.vTRN TU TM

(su tm va gii thiu)

Nha tng nim Nguyn Du tai Ha Tnh.

KY NIM 240 NM NGAY SINH AI

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

21/69

VN HINVIT NAM 21

HA HUYN

Nhng du khach anhiu ln n Ha Nithng chon mua thu thng ngoan canh ep TyH.

Ha Ni, mua thu v m vanhe. Nng bng quanh vangng ph. La bay ri xao xacnhiu hn trn va he. Tingqua kh ln lc rc trn maingoi phong ru. a conhiuanh mt doi xa xm v phaBc. Ni y la Ty H. Niy nhng canh chim sm cm be nho lay lay, gn ng camang tri chiu. Mua thu, muachim sm cm tr v, mua dukhach ng canh Ty H.

Ht bt u im xut phat Nam ai lHung Vng. Tachm chm i qua Quang trng Ba nh lch s. Bnphai ta la Thanh c Ha Ni, la du vt Hoang thanhxa va phat tch. Nh c vn tay vao trang s vang,vn vao mua thu Ha Ni ta bng khung tng nhp bc va cht ua ra trc mt ta mt khoang mnhmng my tri non nc, mng mng mt mau xanh bic. H Ty! H Ty...

Rng hn 500ha mt nc, h bao ln thay i tn, bt u la Dm am (Mu sng), Lang Bac (Bn songln) ri Ty H n by gi la H Ty. a co hangtriu con ch, hang van cu th lp lanh theo dongthi gian ca ngi canh ep co mt khng hai nay.Ngi v H Ty la chic gng khng l ngan nm

lu bong kinh thanh. Ngi noi y la manh t QunAnh Hi Tu, ni gp g cua cac anh hung, cua taonhn mc khach. Bn ngan nm lch s, by nhiuvng triu, bao nhiu vua chua a ng canh Ty H.u ri nhng cung in nguy nga, lu son gac ta.Nao la in Thuy Hoa, in Ham Nguyn... nao laCu Trung ai cao ti chn tng vi b ngoc mai vangrc r. u ri in Truc Lm ni nha chua giam gicac cung phi, bt ho phai dt lua nui thn ncmt giai nhn chay t m t lua. Vn con y phuTy H, ni Ba Chua Mu Liu Hanh - mt trong "t bt t", xa thng hoa thanh c gai ep, cheo thuyn bn ct khach tao nhn. Con y lang Nghi Tam niBa Huyn Thanh Quan nm thang cui i, vit cuth man mac:"Tr n Bc hanh cung co dai du" . Cony phng Khan Xun ni Ba chua th Nm HXun Hng dng lu th:"m ai chiu xun ti Khan

ai"...Va ni y ngi saoKhu Nguyn Trai gpngi con gai ban chiuNguyn Th L tao nn mtgiai thoai vn hoc c sc"Em Ty H ban chiugon" . Ni y vua QuangTrung sau khi quet sach 29van qun Thanh ci thuynngcanh Ty H a buttht: "Ngi Ty Sn ngcanh Ty H... t khng phai la duyn tri sao?".Dng nh mi cu chuynni y u tr nn huynthoai. Chuyn gc gao langNht Tn soi bong nc TyH, thHng Bang ba LacTh sinh mt boc trng n ra bay con rng. Chuyn trcao trng chn ui thanhtinh lu du vt tn lang

Xun nh. Chuyn nha s Nguyn Minh Khng nganon lam thuyn, em ng en t phngBc vqu,uc chung ng tru vang nghe ting chung nh ting me goi lng chay ln Ty H. Chuyn cy chua Trn Quc chnh la canh c chit t cy b ma c Pht Thch Ca Mu Ni a ngi thinao cach y 25 thky... Tt ca bang lang trong masng thu. Ma sng thu H Ty rt la, c nhnhnh mau trng sa. Nh t ang ging trn mt nNh lua ang trai trn mt h. Sng H Ty tromcua qua kh vao hin tai, kt cai tnh xa, cai tnhnay trong phut giy mng du k ao. Nhng ngi vn th, chua Trn Quc, Quan Thanh, Van

vn giong gia ting chung chiu. Ca nhng canhchim Sm cm be nho cua H Ty kia na. Ngota chia tay hen gp lai nhau mua chim bay v. Ang y ngong i ai canh chim sm cm x bay mai trn u.

Khng! Khin ta ng ngn, say m mai vkhoang lng bic xanh nay chng phai v monTy Hni ting, hay phut nga lng trn du thuyntha tm tng xn xao cung song nc. Du lch Ty Hla ngc v vi ngan xa. Gp gnhng anh hung.Gp g nhng tao nhn mc khach. Bt giac lrung ngn nga cu th cua Tung Thin Vng:

Ring con my ep Dm amTrc rem hoa y theo lan gio bay .v

Ha Ni, mua thu 2005 Nhng ngay nm vin

MtgngTyH

M mkho i o ng n sng Nhp h y Yn th m gng ty H

(Ca dao)

A N H : M A

N H T H N G

THI HAO NGUYN DU (1765 - 2005)

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

22/69

VN HINVIT NAM22

TTRONGDi SaN

Tm vn hoa lntgoc nhn nho

VNG DUY BIN

Noi n vn hoa nhiu khingi ta thng ngh theongha hep, mt phn banh hng ngay t khi chung takhai ban lylch, co muc: trnh vn hoa... nhng suy cho ky, nova rng bao la lai va rt nho be,cu th... T khi sinh ra n luc chti, con ngi ta ai cung phai traiqua mt mi trng vn hoa naoo, t "sinh, lao, bnh, t" hay"nhn, ngha, l, ch, tn..." t i,ng, noi nng, n mc, yu,ghet... n lao ng, san xut,hng thu, khoai cam, vui sng,au, bun, gin, hn... tt thay ula vn hoa va mi t nc, caivn hoa y, u co net ring,phong tuc, tp quan ring ma hayc goi la ban sc.

Vy ban sc vn hoacua chungta cocai g ring?

Ti nhli hch cua vua QuangTrung:"anh dai toc.anh en rng.

anh cho chung chch lun bt phan.

anh cho chung phin giap bt hoan.

anh cho stri Namquc anh hung chi huchu".

Vua Quang Trunga qua gioi khi s dung4 ch: "Dai toc, enrng" noi n ban scring, phong tuc tpquan ring... cua tnc mnh khi o.

t nc chung ta, khng chla t va nc, nui va sng, bin cava con ngi... cua cac vung, min,cac dn tc macon cha ngnhng gia tr di san va truynthng tt ep t ngan i xa xa...va cai ban sc va truyn thng vnhoa c hun uc tngan i yc cht loc, nng gi n hmnay cho chung ta... No la ch

ngha, la hiu trung, la anh gic,gi nc, la pho sach, la bai th, laca dao, cu hat, la Kh, la Thn, laCheo, la Tung, laNha nhac Cung

nh, la Ri nc ng qu v.v vav.v...

Trong mun van vabao la o,ti mun nhn t mt goc nho thiRi nc, t "lng knh" nay roira xa hi, vao thi khc ma cnoc hnh thanh, ra i va phattrin cho n nay.

Nu nh trong bia"Sung thindin linh" chua Long oi (DuyTin) Ha Nam ghi chnh xac

"...nm 1121, ri nc a c bidin mng tho vua..." th Muri nc cua chung ta co mt s hang nghn nm.

Ri mc.

A N H : T R N C H N H N G H A

A N H : N G U Y N H U B A O

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

23/69

VN HINVIT NAM 23

Vi ngh thut Ri nc, ngita coth thy no hi tunhiunganh, ngh khac nhau cua xa hiVit cach nay nghn nm, o la:

- Ngh kythut c kh th s:

may moc, rong roc, banh xe...- Ngh thu cng: an sot, bndy, an thuyn...

- Ngh sn mai: sn thp, tmau con ri...

- Ngh iu khc: tac uc qunri...

- Ngh biu din: iu khinri va hat, xng...

Co th thy Mua ri nc ahi u nhng nganh ngh va tinhhoa ngh thut truyn thng cuaxahi Vit Nam thuo.

Truyn thng cua chung ta la"sinh ngh, t vi ngh", cai nghgn bo ca i ngi, cuc sng vngh va ngh nui sng ho. Ssong hanh, gn kt khng th tachri gia con ngi vangh nghipcung la truyn thng cua bao i...

Vi Ri nc... tthu xa...khi mi ra i, no tn tai theo li

phng, hi la chnh, no phan anhung: khi nng nhan, c mua,thi tit ep, ma thun gio hoa...ngi ta mi "bay tro ri" ra tchi, t thng thc(phu quy sinh

ngha l) va v sau phat trinthanh i biu din ni nay, nikhac, hnh thanh yu t phuc vu...t lang nay sang lang khac, tnhnay sang tnh khac... n nm 1121cac quan trong triu nghe noi lahay mi triu vao cung ra mttrong mt dp lam l mng thovua... ca nganh ri dn coi cai mco tam langay ra i cua Mua rinc Vit Nam.

T khi ra i, Mua ri nc ala mt phn cua xa hi, cha ngnhiu yu tkhac nhau, thanhphn khac nhau... tao nn caiThn, cai Kh cho Ri nc va nh mt ngi nc ngoai khi xemMua ri nc a noi rng: "Muari nc chnh lalinh hn cuang qu Vit Nam".

Ri nc Vit Nam a co rtnhiu dp ra mt khan gia khp

nm chu, va u cung con nhn h

hi va yuthch c b i t . . . v a thng cochung mtnhn xet: ychnh la langqu Vit Nam,ngh thut VitNam, Vn hoaVit Nam... vakem theo nhnxet khac: xemRi nc cuacac ban mithy mt tnc VitNam, thanh bnh va tiep, con ngiVit Nam cncu chm ch,lao ng vasan xut... ddom, thng

minh va yui.N h n

chung, cac loai

hnh ngh thut u tao cnhng cam xuc nht nh: xemmt bc tranh, ngm mt photng, oc mt oan vn hay, mt bai th, nghe mt ban nhac haymt cu hat... ta u coth vui, bun va thm ch... ri nc mMua ri cung lam c iu oTkhuc g v tri v giac, ngi taa thi c hn vao maanhthc giac quan, ma hoa ngc vi tnh cam con ngi...

Giao s Trn vn Kh, mt nhanghin cu uyn bac va kho tnh,sau khi xem v Mua ri"c Thanh Trn" a noi:

"...Trong mt thoang, ti tng

chng nh mnh sng lui lai mth ky va c chng kin trthuy chin Bach ng lng danang din ra trc mt. Ti hihp theo doi qun ta xap trn vqun ch, cam nhn c ca haokh ln sat kh cua mt cuc chtranh v cung ac lit... Ti xucng nghen ngao, khng cmc nc mt..." (Bai vit ngtrn baoDoanh nhn Sai Gon cui tun, ngay 24/6/2005).

Vy la co th thy nhiu khicai "goc nho be" tao c mt hiuqua ln, tao c mt cai nhnrng ln hn, bao quat hn... vmt t nc, mt dn tc...

Khac vi kinh t, chnh tr...cach nhn vaon nhn v vn hoa bao gi cung nhn ai hn, thmvao tnh cam con ngi chc hcht hn... Cac nn vn hoasnsang chp nhn nhau hn, chpnhn an xen tao s giao thoa

lam phong phunhau hn... ochnh la cai ln lao ma ta nhn thytrc mi khi Mua ri nc ViNam bc chn ra bn ngoai...

Nghthut Vit Nam, vn hoaVit Nam a va ang hi nhp valun sn sang hi nhp mt caco ban lnh vi th gii.

Chung ta t hao trong kho disan vn hoa phi vt th cua dntc co Mua ri nc va nhnngi lam Mua ri lai t hao v

c gop mt phn be nho va"goc nhn nho" o lam ln hnuy tn va hnh anh t ncmnh...vThuy nh ngoai tri tai Nha hat mua R i T.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

24/69

PHAM AN QU

Chuyn oan NhHaixem tvi

oan Nh Hai la hoc trotrng Quc T Giam. Vao nmKy Hi, nin hiu Hng Long th7, i Trn Anh Tng (1299), NhHai va tron hai mi tui. Mthm ra Chua Mt Ct chi gp

mt thyt vi, Hainh ngxem dumvn mnh.

T h yhoi: "Cusinh nmnao?". -"Ti tuiKy Mui,thang chn,ngay mt,gi Mao".Thy bmtay mt lucri noi:"Mnh cu

lp tai Muis n gkhuc knh,Miu athu mnhlai cnhp taiMao, aihy s sen vicu mtcach rt bt ng,khi cu bnga ahoc cn la

khi cng danh ti y!".Hai mng lm ra v, chm ch

hoc hanh. Khng ng trong cucthi nm Giap Thn - 1304, thi Thahoc sinh (Tin s), bai cua Hai banh trt v qua ngng nghnh.Hai tc lm ra Chua Mt Cthy tvi hach v ti oan mo.Nhng thy t vi phn trn: "Tich noi nm nay cu co hy s, chti u co noi cu thi u. y, t

cho cu bit: ngay 13 thang 6 nacu se c gn Thin T. Ti chxin cu mt iu la khi thanh danhri th...". "Nu ung nh li thoan th ti sesn sang nghe liday bao", Hai noi.

- "Th th tt qua! Ngay 1thang 6 nay cu con hoanh phat taina. Vy cu phat bao nhiu xicho ti mt na. Sau nay a vcao quy, cu phai thng yumun dn...".

ng y v nha. n ung ngay13 thang 6 lai khng c gn vuanh ng thy noi. Hai vac gy tm ng thy tr ti oan bTrn ng i cu b mt ngci nga ung phai, nga ln t. Ngi o vi xung ngacu dy va xin li ri rt: Ti qua nh ung lm Tin sinh, xinTin sinh bo qua cho.

Hai nhn thy ngi o mcqun ao lot, u i mu ngcpha sau ra pha trc, i hai xonhm chn no chn kia, cove vivang ht hoang. Hai bc mnh hoi:"Nhangi i u?". - "Ti i tmcha ti".

VN HINVIT NAM24

TTRONGDi SaN

Da si Trntron n rnh l h sV N m, nhtrn om v r kyquy nh v vnmnh dn qu b ln h n hn qun N uyn v b b o n u l y ln . Nhn

d sv trn kh nh u hep ron p n a d s- hn vphn uha l htrn. tuy ld s n y nhn y lnhn mu huyn ly huem

n ho hun nhn h u b vl h sr n h o. Nhn y, hun n nul m y mu huyn l n qu n n on NhH vHutu phu nhn on b n

ron p s h n y.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

25/69

VN HINVIT NAM 25

Nguyn hm y vua Anh Tngphai ba ung ru say m mt.Nhn Tng Thng Hoang axut gia i tu Thin Trng btthn tr v Kinh. Thy con ang

m mt trong say sa, ThngHoang rt gin con, ben ly cygy t ln mng Anh Tng ngu yanh on. Ri triu cac quan vgp tai Thin Trng. Luc va tnhru, Anh Tng c cung ngathai giam k lai. Nhavua squachup vi mu ln u, qun ca mcao ngoai va xo nhm ca hai, v vivaung phai oan Nh Hai. Vuahoi Hai: "Tin sinh laai?". Khngrongi i thoai vi mnh la ainn Nh Hai ap: "Ti laoanNh Hai, hoc trotrng Quc TGiam ang bun v hong thi y!".- "Tin sinh bit ch chng?".

Hai bc tc: "Ngi in chc,ta ang chun b i thi Thai hocsinh th phai tinh thng Bach gia,Ch t ch le nao khng bitch!".

Vua Anh Tng nha nhn ap:"Tin sinh lam dum cho ta bai biuta ti th ta bao quan Quc TGiam tu nghip cho Tin sinh u.Nm Giap Thn, ta se ly Tin sinh Trang Nguyn. Nh vy cchng?".

oan NhHai vn cha bity la nhavua ma tng ch lamt ngi trong hoang tc noiua, ben quat ln: "Ngi inchc, mun rung u sao? Ngico bit ch co mt ngi cphep ly Trang Nguyn khng?Nhangi la ai?" - "Ta la vua!".

Hai tht kinh hn va, nhn laith qua nhin ngi y i muThin T chn i hai thu longphung. Hai lin quy xung tungh van tu va tati. Gp quantun Hoang thanh, vua sai lythm nga cho Hai ci, ly aokhoac ngoai cho vua mc ri cungln ng v Thin Trng. Trnng i, Hai lam bai biu dai2.200 ch cho vua ta ti.Thng Hoang oc bai biu ta tithy li vn ham suc, y t caothm, truyn tha ti cho vua AnhTng va goi Nh Hai vao hu.

Ngai nhn Hai va noi: "Trng Tinsinh dung quang khac la, chc thnao cung la bc vn thn sau nay. bn tng tm coi lai s t vi cho

Tin sinh xem sao".Hai trnh nin canh bat t.

Thng Hoang bm tay xem quamng lm, cho Hai ra ngoai.Khoang x tra Hai c triu tr

lai va nghe Thng Hoang ch: "Taang lo khng bit covn thnnao tre tui pho ta cho con ta. Maygp Tin sinh y la ngi trunglit: Vn m vu lc, tr ca tmhung. ung la mt bc ai thn".Nhng Thng Hoang noi tip:"Tin sinh cung nn tranh xang tu sc, keo gp tai hoa".

oan, Thng Hoang ly mtt ba cu vit my ch:"T ai giai khng min t" va dn Nh Haikhi hu sth dung n. Hai trnhvic gp thy t vi Chua MtCt - Thng Long, Thng Hoangci bao: "Khoa T vi do HoangBnh tin sinh truyn cho ThaiTng nha ta. Con gai ngi laHoang Thai Phi truyn cho bntng. Con Thng phu cung cngi truyn (Thng phu yla c Trn Hng ao). Thngphu truyn cho Hng NhngVng. Hng Nhng Vng saukhi bnh That at xut gia ly aohiu la Tu Trung Thng s.Chnh bn tng la t cua ngaiTu Trung va ngi ma ta nhxem t vi cho tin sinh chnh langai Tu Trung y".

Hai than dai: "Thn khng bitco n phuc g ma toan gp cnhng bc Thanh chua, Thanhtng ch ng ch li vy?".

Thng Hoang noi: "Chngqua la s. S cua Tin sinh, cungN, co tham, hng, ao, quyn, tann gp may, duyn ky ngma

gp chua vy".V sau oan Nh Hai laivng phai chuyn tnh vi thphi Giao Chu phai b ti chem,nhng c Hu Tuc phu nhncan thip nn c min ti nh senoi muc sau. T y Nh Haitn tuy phuc vu nha Trn trongchc T tng di triu vua AnhTng c hai chuc nm.

Chuyn hutuc phu

nhnVao gia th ky th 13, qunNguyn t Mng C tran sang

anh bai nha Tng va lp nn nhaNguyn Trung Quc. Mt squan lai nha Tng khng chucng tac vi gic a xin sang c ttai Vit Nam. Trong s o co ng

Hoang Bnh mang theo 1.200thuc ha, sang xin theo vua TrnThai Tng - tc Trn Canh la nhavua u tin i Trn tr v sut 32nm (1226-1258). ng Hoang Bnhvn gioi mn T vi nn khi lanhnan co mang theo hai b sach quola bT vi chnh nghavaTriu th minh thuy t t vi kinh.ng co mt ngi con gai rt epc vua Trn Thai Tng ht scyu quy va phong cho la Hu Tucphu nhn. Vanh vy, vua Trntr thanh con r cua ng HoangBnh. Tai Vit Nam, ng HoangBnh atruyn khoa T vi cho bangi lacon gai yu - Hu Tucphu nhn - vua Trn Thai Tng vaHng ao Vng Trn QucTun. Sau nay trong gn 200 nmi nha Trn, a co nhiu nhanghin cu T vi thanh danh. Niting nht phai k n ChiuMinh Vng Trn Quang Khai,Chiu Vn Vng Trn NhtDut, Hng Nhng Vng TrnQuc Tang va Nhn HuVngTrn Khanh D. V sau con truynn chau ni cua Chiu MinhVng laTrn Nguyn an, ngngoai cua Nguyn Trai sau nay.Nhng chuyn xay ra trong inha Trn u c chep lai trong b sachng A di s,tic rng bsach nay khng tm c.

Hu Tuc phu nhn, sinh nm1240 tai Trung Hoa, khi sang nVit Nam gp c vua Thai Tngluc ba con tui trng tron. Bava bng tui con trai ln cua ThaiTng, v hoang t sau nay trthanh vua Trn Thanh Tng. Khigp ba, vua Trn Thai Tng a ngi c 30 nm va sp truynchc cho con xut gia u Phtlam chc Thai Thng HoangTrong i nha Trn, cac nha vuathng truyn ngi cho con khicon n tui 18 ch ao, ren ccho con ngi thin t. Trn ThaiTng mt khi Hu Tuc phu nhnmi c 38 tui. Mt nm sauvua Thanh Tng lai mt, th la vuTrn Nhn Tng ln ni ngi, v v

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

26/69

VN HINVIT NAM26

TTRONGDi SaN

th goi Hu Tuc phu nhn bng ba. Trn Nhn Tng lai ly con gaiTrn Hng ao va sinh ra vuaTrn Anh Tng (ho nha Trnthng c ly ln nhau ngay t

thi vua Thanh Tng). Sut bni vua trn - vi cng v la vcua Trn Thai Tng, d cua ThanhTng, ba cua Nhn Tng va cu cuaAnh Tng - Hu Tuc phu nhn ac x chnh nh, ung la cua mt bc Thai phi ri Thai hoang Thaiphi. Ba a co nhiu ch dn ungn cho cac v vua sau trong vicgiai quyt cac vu triu chnh iTrn va mt vao thang 3 nm aiKhanh, th 7 i vua Trn MinhTng (1320), tho 80 tui.

Cu oan NhHaiVao nm Ky Hi (1299), vua

Anh Tng luc y con tre, mingoai 20 tui, v say ru suyt bThai Thng Hoang tr ti. Vuac oan Nh Hai dung vn taita ti cho nn mi thoat. V thNh Hai c trong dung va cphong X Mt vin. ng vao cung bai kin Khm TThai hu (congai Hng ao Vng), ri sau o

cung Thai hu vao yt kin HuTuc phu nhn. Phu nhn anh giaNh Hai lavu lc siu qun, sec pho ta vng vao bc caonht trong hang Ttng.

Thai hu hoi lai: "Tin sinhkhng u ai khoa th lam saoln ti hang T tng?". Phu nhnnoi: "Stri a nh. Co bao ginha vua b hoc tro tum ao u, masao Tin sinh lai tum ao vua. LaoThai s Trn Thu co at gu ma thanh T tng? Snghip Tin sinh y sau nay tiHu Ba la khac. V han xu nnng cng danh th sm, co danhma khng co khoa vy".

Phu nhn lai oan nm sauNh Hai cung N phat dy thnao cung v ma ao ma tnh duynngang trai khn nguy, nhng mayma c thoat nan. Hai tu:"Thng hoang xem s bao thn vma ao ma b tram nn xe t ba cuvit cho my ch:"T ai giai khng min t" khi hu sthdung n". Phu nhn cm ly xem va gi lai t ba o.

Thang bay nm sau (1300),

trong ni cung kham pha rachuyn tnh gia NhHai va thphi Giao Chu, triu nh ngh anchem ca hai. Phu nhn ngti snrng, triu nh ng bai lay, Phu

nhn noi: "Xin Hoang Thng vatriu nh cho ta gop vai li qumua nn chng?". Vua Anh Tngtha: "Hai nhi knh cn nghe linghim hun cua Thai T mu".

Phu nhn phan: "Thai Tngnha ta c rng nh bin, An Sinhvng dn Thng phu (Hngao Vng) cp ngi, Ngai bitca, th ma vn trong dung Thngphu. V th ng A mi lam nnai nghip pha That at ngay nay(...). Nay Giao Chu bt qua mi 16tui, oan Tin sinh mi 21 laicha co ngi nng khn sa tui.Giao Chu tin cung sau thangkhng c gp Thin T. Trai taigai sc cam nhau la thng. Conn v chut ky cng magit mtcng thn tai c, lam mt i caic bao dung cua Tin takhng? Sao bng tac hp cho oanTin sinh y va Giao Chu thanhphu phu tuyn c bao dungcua triu nh. Tron i, ho la kechu n, nht tm khun pho xatc, quy thay!".

Anh Tng noi: "Hai nhi khngchu trng c vic nay. Hnhphap a nh". Phu nhn phan:"Giao Chu la cung phi, cho nicung x. Ta la phu nhn cua ThaiTng, bc cao nht ni cung, talanh s. Con oan Tin sinh laXMt vin, la ngi cua ho ng Ahn la ngi cua triu nh. Xingiao cho Thn vng x".

Vua Anh Tng va triu nhcui vng mnh. Giao Chu mchn phu nhn ma khoc. Theo lnha Trn, cac Thn vng v p ,mi thang ch co mt v v triuma thi. Thang nay n phin cuaHoai Vn Hu Trn Quc Toan.Hu knh cn tha: "Thanh ccua Thai Tng nhata nn gi ly.Thn xin tac hp cho oan Tinsinh vaGiao Chu". By gi Phunhn mi ly tm ba co but tchcua Thai Thng Hoang"T ai giai khng, min t" a ra. AnhTng va triu nh tung h vantu.

Mu phaChim ThanhNm 1301, vua Trn Nhn

Tng, luc y a la Thai ThngHoang i du lch qua t Chim

Thanh gp Chim Vng la ChMn co ha gacng chua HuynTrn gy tnh thn thin. Saukhi Thng Hoang tr v, ChMn gili ha, sai ngi mang lvt sang xin ci. Triu nh nhaTrn conhiu ngi phan i. thuyt phuc vua Anh Tng, ChMn xin hin hai Chu: Chu vaChu Ly(Ry) lam snh l. Phekhng chu ga gm Khm T ThaHu (Me cng chua) va vn thnVua Anh Tng vaoan Nh Hailai mun ga gi li ha aNhn Tng Thng Hoang.

Anh Tng hoi phu nhn. PhuNhn phan rng: "Khi Thngphu bng, co dn rng vic ngonn hoi Hoai Vn Hu (Trn QucToan). Sao Hoang Thng khnghoi Hu? Ta la nnhn, ch bitvic trong cung ma thi".

Sang thang 6, Hoai Vn Hu vkinh bai kin Phu nhn. Phu nhnphan: "Ta khng can d ti vingoai. Thng Phu a bao vingoai nn hoi Tiu hai nhi (Phunhn la vai ba ng thi la thyday cua Trn Quc Toan). NayTiu hai nhi dung lthy tro mahoi ta, ta cung ch cho. T tin ta ccu:ng A d nhan sc c thinha.Nay sa g mt a con gai. Na Huyn Trn v Nam, thtcht tnh giao hao. Nhn o phangi theo bit long mach linhkh th 400 nm na mi mmangc b coi. Vic nay phai giaocho Khc Chung va Nh Hai mic. Ngay mai vao triu, Hai nc em vic tn ngha ra ma an vn thn laxong.

Th la thang 7 nm o, HuynTrn cng chua v Chim, co sgia oan Nh Hai va Trn KChung theo pho. Nm sau, Triunh nhn hai chu ri i thanhHoa Chu va Thun Chu va choan Nh Hai lp gung maytr y. V Chim, Huyn Trnsng hanh phuc nhng ch cmt nm sau th Ch Mn mtTheo tuc l cua xChim Thanh,Huyn Trn phai cht theo l hoa

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

27/69

VN HINVIT NAM 27

"Non sng vng khBach ng th

Bat ngat song knh mundm, tht tha ui tr mtmau. o la min t mangm du tch lch s Trang Knh -Bach ng pha bc huyn ThuyNguyn, cach ni thanh HaiPhong 20km. V pha nam co sngGia, pha ng co sng Chanh.

Nht cao la nui U boNht ln ch Gia , nht to sng

Rng Nguyn Trai tng vit v t

nay: "Cac sng giao lu, song nclin tri, cy ci che b, tht lanihim yu bin canh". TrangKnh - Bach ng nh du son ochoi ghi vao lch s, gi long thao su sc v nc non nay, vnhng chin cng hin hach ba lnchin thng qun xm lcphng Bc, cung nhng trangsinh ng v cuc sng cua ngcha thi dng nc. Nhng di tch

bai coc, hang ng chn nui U bo, nui Phng Hoang, ni duqun, ni Quc cng Tit ch TrnHng ao anh trng ch huy trnanh. n thTrn Quc Bao cono, ru phong. Trong nhng nm1960 - 1970, nhiu nha khao c akhai qut, phat hin nhng ngim c, co bp un nu vatrn 30manh gm, nhng gia tr nht la3.476 hin vt bng a qu. o lanhng chic ru nho xinh xn,nhng chic vong trang sc tronnhn bong chng tongi th ac Trang Knh thi xa xa a aky thut ch tac a ln nh caongh thut. Ngi Trang Knhthi Hung vng a bit lam nngnghip, chn nui, anh ca, sn bn t giac, voi, h, bao, ln rng,hu, nai, ba ba, rua, rai ca, lamgm, uc ng, th ngi ThuyNguyn nay cung lm nhn tai va

san vt.By gi Trang Knh - Bach

ng a tr thanh khu cngnghip pha ng bc cua thanhph. Ni y co cac x nghip khathac a nung vi hoa cht, t enTrang Knh, co Nha may xi mngChinfon vi biu tng hoa ao. ca sng Gia trng ra sng Bachng co Nhamay sa cha tu bin Pha Rng do Phn Lan giupta xy dng, cou a hin ai. Bit bao nhiu con tau vin dng avao y c "tre" lai vi aidng.

Hi nim vnhng chin cngoanh lit Trang Knh - Bach ngcang thy trn trong: "nc trmt sc, phong canh ba thu, b lakim nat", cang ng cam vi canoi y t hao cua Pham S Manh th ky 13:

"Non sng vng kh Bachng thu!" v

Non nc Thuy Nguyn.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

28/69

VN HINVIT NAM28

TTRONGDi SaN

Nghnhn Sao, 100 tui, xaYa Hi, An Kh, Gia Lai.

NGUYN QUANG TU

Nghnhn sthi dn gian GiaRai, Ba Na (Jrai, Bahnar) tnhGia Lai lanhng ngi bnhthng. Bnh thng v holanginng dn (a phn mu ch), thunhp chnh chuyu tnng ry,nng nghip; khng hqua trnglp ao tao vnghthut trnh din;hat ksthi i vi hokhng phai lanhim vubt buc, khng gn linvi li ch vt ch t...

Phm cht ni bt nh t holatrnhbm sinh tuyt vi vach t giongt t, cothnhhang dm, baynghn, mt vai van hoc hang chucvan cu vn xui, vn vn, co khanng kt ni chung thanh cuchuyn coyngha vanghthutcao, c hat k lin mach hang vaiba m hay mi m khng h t.Ngoai t m long say m, mt imang quykhac holathng cov nhiu bi t vnhiu lnh vc vn hoa,xahi, nh t lavn hoa ctruyn.

Nhng khng phai bun lang GiaLai nao cung conghnhn. Vacoyki n cho rng, phn nhiu nghnhn hat ksthi Ty Nguyn la

thy cung, gialang, ngi chuyn xphat... Chung ti c ban ng y vinhn xet nay nhng b sung thm,o khng phai laiu tht s phbi n. Song chung quy lai, n u alamt nghnhn sthi thc thu, trongsu t quatrnh "nhp chuyn", nghnhn sehoa thn vao tng nhn vt cung vui, bun vi ho. Ngh nhn"theo" nhn vt tluc hosinh ra, lnln, lam n, chi n u, nn vnnchng, gia m, ch t v bnh tt hocgm ao trong chng cht nhngm i quan htrn di, trong ngoai,quakh, hin tai, tng lai... T t canhng iu y, khng co mtphng tin nao khac htr, nghnhn phai cha ng notrong tr nhcua mnh valn gira theo "lplang" mt cach khach quan vanghthut... Do vy, nhn chung cothkhng nh: nghnhn langi giaukhanng nghthut, tai gioi aanh makhi din xng sthi, banthn ngi y con lamt phc thcua cac tm trang.

Tha nhn ngoai y u t bm

sinh, sthng minh cua nghnhnnh anu, qua trnh "truyn day"sthi dula co hay khng coythccung vn thng xay ra theo kiu

cha truyn con n i. Cha metruyncho con trai, con gai, cokhi t luca becon nm trong long ho; cokhi do "nocnm san nghe mi t rinhl y thi"... Nhng noi vy khngcongha la th hsau cung mthoc gn huy t th ng bao gicungni ti p c truyn th ng hat ksthi ang qu. Trong nhiu nm tmhiu v n nay, ngi vi t a gpmt nghnhn (anh Rmah Kim huyn c C) kha lalung: khnghoc ai nhng vn thuc khanhiu sthi!

Giasrng mu h tng la"ch th ng tr" xahi Gia Rai, Ba Natrong mt thi gian dai cua quakhth k t quaiu tra mi y cuachung ti vn cho th y: s lngnghnhn sthi lanam gii hinang chi m s ng, n u khngmu n noi latuyt ai a s so vi ngii. Trong s 116 nghnhn atmhiu, ch co13 ngi lan, chi mkhoang 15%; theo o, Gia Rai: 9nghnhn, Ba Na: 4 nghnhn; t tcau much, trba Siu Pi, 53

tui, xaIa Lu, huyn Ch Prng.Mt chi ti t khac ang quan tmlas ngi cao tui thng thuc sthi nhiu vay ucung nh hat k

Ngh nhn s thi Ty Ng

va mi trng din xg L lqu h n uH r , H mon - sh gR , B N ty N uyn. Bnvs h khn hkhnno n n hnhn vm

rn d n n . B v d y lk qu hu v kho s rn100 n hnhn sh ronnhn m rn d n n uh bn 15huyn, h hu nh gL , nm 2000 n n y.

A N H : N G U Y N Q U A N G T U

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

29/69

VN HINVIT NAM 29

hay hn lp ngi con tre. im y ucua lp nghnhn gia(trn 80 tui)latr nhkem, congi aluln vasc lc giam manh. Ngc lai, lp tre(di 50 tui) thng thi u v n hiubi t chung (du cothvn hoan toanmuch), cha thuc y u vaikhi hay thm bt hoc "dhoa" sthithanh vn xui, hat ktom tt...

Din xng sthi lacng vicc lp cua ngi ngh nhn tainng. Trong quatrnh tm hiu v n nay, ch mt ln ngi vi t th yvic "song ca" sthi c din ra tailang Chre, th tr n huyn Kbang.Nhng vic nay khng keo dai quamt ging h, lydo la"ngi hatphu" noch thuc c mt oan,"theo" n h t "v n" ben dng lai.Cung nh vy, ch mt ln th y nhaccu- an ghita - tham gia vao vicdin xng xaIa Puch, huyn Ch Prng. Chung ti a quay phim, ghim phn tch va th y rng vicm an c thc hin bi ngithanh nin nolakhng tiu biu,thc ch t, anh ch comt vai iu c nh, luyn lay theo khi nghnhnhat kmathi.

Trc 1980, GS T Ngoc Thanhi in datai vung An Kh. ng krng nhng ngi n nghe hat ksthi hang m khang vahongiim lng bn nhng ng la c tln quanh nha. Va"v tr cua nghnhn langay gian u hi pha Ty.Nghnhn nm nga trn san, chnchngu, tay phai t ln tran, tay trait bung, u g i ln mt khuc ghay t m vai choang cun lai... khuvc nghnhn hat - k khng co enhay b p la. Toan thn ng chmtrong bong t i". Vvic nay, connhiu miu takhac na, thi nhngngi thc hin su tm, bin dcham San (trc 1972) cung aconhng trang sach thc thuv. Ho k,nhng ngi nghe hat ks thi aim lng ngi su t tu hm nsang...

Thc t Gia Lai cho th y t th hat ksthi cua nghnhn r t adang. Hocothnm, u thng g icao: nga, nghing, ngi, da lng,chm hm, i ng, di chuyn khithhin ng tac khua tay, ra iub... Thng th vic hat ks thiGia Rai, Ba Na din ra trong nharng hoc nhanghnhn hay nha

cua mt ai o trong bun lang n uno tng i rng rai. Duy nh t mtln, khac vi hang trm trng hpthng thng, chung ti c ngh

nhn Rmah Kim (c C) cho bi tlaa din xng sthi tai lan trai cuanhng ngi ao vang, khi ng thamgia cng vic nay vung giap binCampuchia.

V thi im, nhng luc ranhrang mua vu, ngay hi..., sau bacm t i (khoang 20 - 21h) thngc xem lathi gian phuhp nh t din xng sthi. Bui dinxng co th keo dai 3 - 4 gisanghm sau ri lai ti p tuc vao t i hmo, n u cu chuyn cha h t. Thiim tam dng cua mt bui dinxng bao gicung lin quan nni dung cua cu chuyn. Thngthng, nghnhn setam dng khini dung cu chuyn chatng i hoan chnh, tron ven. Hin nay, vnhiu lydo, a s ngh nhn cothlinh hoat trong hat k. Tuy th,hng nhn vao bong t i hoc mticua nghnhn tora thch hp hn laanh sang choi chang rorang. Dovy, goc nha, gian b p... thngc ngi hat kla chon hn lavtr gia nha. Nghnhn khi hat kthng nhm mt nhiu hn lammt. Din bi n gng mt hothayi thng xuyn theo ni dung cuchuyn. Cabit, comt trng hp(nh ng inh L xa Ya Hi, th xaAn Kh) tuy sc din vn r t biucam song hai mt lai mtrng trng,mi khi din xng.

Nhng li u tin khi nghnhnbt u mt sthi thng khng phaila ni dung cua nomala li gii thiuvban thn, vcu chuyn y. Saukhi k t thuc chuyn, thng th ngh

nhn senoi m y li, ai ychuynng baxa lai ch coth naythi... Ti kkhng hay, xin chchci.

Trang phuc ma ngh nhnthng mc luc bt u hat kthng khatm t t. Sau o, tuytheo thi ti t vatm trang cung nh am ng tham dcogy hngphn, ukch thch hay khng masn mc y se conhng thay i(thng laci bobt). Chuyn nmc ep, ung nh "ctruyn" nayatrnn quahi m. Xet toan bhoat ng cua ngi nghnhntrong mt bui din xng, cothth y y lamt cng vic nngnhoc, r t nng nhoc. V vy, theochung ti, vic nghnhn n mc

sao cho gon nhe, phuhp lamt yucu t t y u, khng mang tnh "quynh" cng nhc.

Nghnhn vami trng dinxng lanet c trng cua sthis ng Ty Nguyn. Cung conhiuni, iu ang ti c lami trng sthi Gia Lai ang ngay mt heo honi. Sc cng phacua mt trai c ch th trng, stham gia ngay cangphong phu cua cac phng tinnghe nhn, si mi toan din cualang xa... a tao ra khoang cach lngia sthi truyn khu vacngchung hin ai. avasekhng conmi trng din xng lytng vihang trm ngi lng im lng nghephng phc mi m, khi ma insang adn thay cho b p la hng,khi mamua vu tng ln, thi giannng nhan teo lai, cac nhu cu micua cuc s ng thuc bach, oi hoi moingi nhanh hn, nhiu hn. Thmna, mt lp ngi mi ra i, trongmt hoan canh xahi mi vakhac,khng ch phai mang theo mt kiut duy mi aanh manocon comt nguyn nhn su xa khac na:lp trecha hoc khng usc (nh tlav n ngn ngmee) nghe, hiu, mayu m n, bao vs thicua dn tc mnh.

Smai mt cua s thi la iukhng tranh khoi. Trong danh sachhang trm nghnhn Gia Rai, Ba Na hu khp cac bun lang akhaosat, khng phai t t cau co ththuc hay hat ktron ven nhng bansthi cua ng cha alai. Lai cungcongi bi t, nhvathuc y

nhng khng th hat k c na.Sthiu hut cac chushu chthc cua kho tang sthi Gia Lai lamt thc t .v

A N H : K P A Y L N G

Ngh nhn dn tc KTu.

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

30/69

VN HINVIT NAM30

TTRONGDi SaN

L THANH HIN

Ba tn tht la Huynh Th Thai(1896 - 1982). Qu lang aPhc - xa Hoa Minh -huyn Hoa Vang - tnh QuangNam nay thuc aNng. Thnphu la Huynh Phuc Li lam quanvo triu nh Hu, co le v vy mathiu thi ba c u ai vao Phu

Chua cung cac con gai, chau gaihoang tc hng c quyn vgiao duc: hoc Han ng, Phap ng,Vit ng, thi th Vit c va ncng gia chanh. n khi trngthanh ba kt hn vi ai hoc sVng KhaLam tr thanh quyphu nhn sng hanh phuc trongdinh th giu sang tai thanh pha Nng. Ba chuyn oc sach tipcn nn vn minh chu u, chu Ava du lch tm hiu t nc mnh,vit bao vit vn chuyn tai nhnggia tr tip thu c phbin trongxa hi, gop phn c vu thc tnhngii t chu lao ng, tham gia

chc nghip giam dn s phuthuc kinh t vao chng con va oiquyn sng nam nbnh ng.

V bao, ba lam thng tn vincho tThc nghip dn bao,vit bai cng tac vi cac tNam Phong (Ha Ni),Ting Dn(Hu),ng Phap thi bao vaPhu n tn vn(Sai Gon). Trn baoNam Phong s136 (6/1931) ba co baiBa Na du ky

miu ta canh quan rt ngoan muc.V vn hoc, baco tiu thuytlun ly Ty phng my nhn, Nhain Sai Gon - 1927, hai tp, 76 trang.Chuyn vmt thanh nin VitNam tn la Tun Ngoc gp vn gianh tt bung cho mt ngi gia lng ngu lai qua m khngmay ngi o t t thanh ra lamphuc phai ti, khanh kit gia sankhng con tin chu cp cho n hoc.Tun Ngoc b tht hoc, khng tmra vic lam kim sng a tnhnguyn ng lnh sang Phap thiky ai chin th I (1914 - 1918).Trong trn mac, Tun Ngoc dung

cam b trung an i phng ca v hu c iu tr. Mt c gPhap tn la Bach Lan con mt quan i lam ngha vu thi chinchm soc thng binh a cam tnhquan tm Tun Ngoc, hai nginy n tnh yu thm thit. Sonho phai cung nhau vt qua momc cam v danh phn, v chutc ngn cach i n hn nhn

Hanh phuc cua hoang mn nngth Tun Ngoc ht nin han nglnh nm nm phai tr v ViNam. Th lagia nh Bach Lanchia ly, chng tri ng, v co tri Ty. Bach Lan khng chusng canh chia ly y, quyt tmtm cach n vi chng. C u connho trn lng, tay xach, nachmang hanh ly bc xung tu thng bin lnh nh vt aidng, b say song vt va hanthang mi sang ti Vit Nam. Ctip tuc u con, do hoi ng i b n qu chng, nhng khng bit roa ch cu th huyn, xa,

Ngi phu nvit

tiu thuytu tin...BaHuynh Th Bao Hoa.

A N H : T L

8/9/2019 Tp ch Vn hin s 11 nm 2005

31/69

VN HINVIT NAM 31

lang nao nn phai qua nhiu vungnng thn mi tm ra tung tchTun Ngoc. Tun Ngoc ng ngangkhi thy v con xut hin qumnh, ho gp nhau vui mng khnxit. Bach Lan chu ng xin phepgia nh, trnh bay hoan canh viquan chc cac cp hanh chnh Vit Nam xin phep lam thu tuca Tun Ngoc sang nc Phapsng oan tu gia nh.

TheoLi tain u sach naytac gia cho bit vit chuyn tht thanh ph aNng thi ky y congi thiu phuPhap mang theocon nho sang c tru tm chng langi Vit Nam nn mi t tn

sach laTy phng my nhn.Tacgia vit theo phng phap tathc,dung ngn ng thun Vit thhin s phn nhng con ngi ithng hai x s cach tr thanhnhng hnh tng ma ngi octhy va la va quen. c bit,xuyn sut tac phm ca ngi nhnvt Bach Lan ngi thiu phuPhap tre ep, giu long v tha nlc thc hin bng c tnh nghatao khang vi chng ngheo tn

nc An Nam xa la nhm gi gnhanh phuc cua gia nh mnh tronven bn vng...

Song thng qua tiu thuytTy phng my nhncuc hn nhncua i trai gai Vit, Phap nayvt ra khoi pham vi gia nh trthanh mi tnh hu ngh ban ucua cng dn hai nc mc dutrong tnh thchnh lch v trnh phat trin va i lp v chnhth, nhng tip cn ngh thut

chn chnh a giup ngi oc xoavi bt mt phn mc cam, thmch xoavi bt mt phn ac camma nhn nhau thn thin hn,quan h gn gui hn, o la gia trcua tac phm mang lai cho c giahai nc...

Xet v lch s th loai:Kim tucu- bi tnh tiu thuyt cua baam Phng n s ng trnTrung bc vnt 26/5 n21/7/1923 vaTy phng my nhn- lun ly tiu thuyt cua baHuynh Th Bao Hoaxut ban nm1927, y la hai tiu thuyt vit bng Vit ngcua hai n tac gia

u tin xut hin trn vn annc ta hi u th ky 20.

V sn khu, ba Huynh ThBao Hoa co kch ban tungHuynTrn cng chua, ba hi, 30 trang,Nha in Ting Dn, Hu, 1934. Tacphm din ta bi kch trong cuchn nhn cua c cng chua trenc ai Vit do vua cha ap t gacho v Quc Vng gia ncChim Thanh la Ch Mn, hi uth ky 14. y cung la kch banTung u tin do mt phu nsoan bng Vit ng cach nay ngot80 nm, nhng oc thy cu truchi, lp cht che, thhin bngngn t cht loc trong sang hn

hn nhng n phm Tung ra itrc o hoc cung thi mangnhiu t Han Vit nn oc hocnghe trnh din thy nng n. Lita cua tac gia in u sach concho bit thm Tung thi ky yhoat ng tr tr v mc nhiu hanch nh: Thiu kch ban mi bngting Vit c phai din i din lainhng tch cu soan theo tiuthuyt dasTu khng con hpdn na, din vin ch da vao son

phn bi loe loet ri mua mayquay cung trn sn khu mangi xem a chan, chu bu ngheonan khng mua sm ni trang tr,phuc trang mi nn din vin smvai c phai vn nhng b ao giapcu mem biu din, nh th Tungtranh sao khoi tut hu...

V nghin cu, ba Huynh ThBao Hoa co cng trnhChimthanh lc khao : nhng du tchva lch s nc Chim Thanh

(Chmpa), Nha in ng Ty, HaNi, 1937, 64 trang, chnh vn bng Vit ng, mt phn bngHan ng va Phap ng, co 7 anhgm di tch tng vu n bng a,voi a, thap c va mt phu banmau, do Pham Quynh Thng th B Giao duc triu nh Hu vitLi ta. Hi I - khao v nhnchung, quc hiu, tn giao, thnthoai, vn minh, m nhac va mythut. Hi II - khao vthi ky lpquc nc Chim Thanh,kinh Tra Kiu (Sumhapura),kinh Cha Ban (Vijaya), cac thapMySn, thap ng Dng, bia

Rng. Hi III - khao v lch svaa danh; lch scac trn giaochin vi Trung Hoa, vi VitNam, danh nhn co hao kit ChBng Nga, hao kit Pham Vn, tilit My ... Cui sach tac gialy giainguyn nhn nc Chim Thanhhung manh mt thi ma b nghoa lado cac chua Chim Thanhhiu chin lun keo q