8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

1/75

Va qua, ti a co bui lam vic vi cac

ng ch lanh ao cac Hi vn hoc, nghthut chuyn nganh Trung ng, ac nghe va trc tip tm hiu tnh hnh vnhoc, ngh thut nc ta hin nay. Ti quan tmva ng cam su sc vi cac ng ch khng chv nhng y kin anh gia tnh hnh ma c bitnhng suy ngh, khat vong, tm huyt va ytng cua cac ng ch v tip tuc xy dng vaphat trin nn vn hoc, ngh thut nc nhatrc nhng oi hoi, yu cu mi. Ti thu hiusuy ngh cua nhiu ng ch va cn khng nh

rng, vn sng con trong cng cuc i mit nc cua chung ta khng ch la quyt tmy manh phat trin kinh t, n nh chnh trma ng thi phai gi cho c ban sc vn hoadn tc, trong o vn hoc, ngh thut la ct loi,la tinh hoa vn hoa. ang ta lun coi "vn hoc,ngh thut la mt lnh vc quan trong c bittrn mt trn t tng - vn hoa". Do vy, angco trach nhim trc dn tc va nhn dn, taoiu kin cho cac ng ch - lc lng sang taova hoat ng trn lnh vc c bit quan trongnay, tip tuc xy dng va phat trin manh me,vng chc nn vn hoc, ngh thut Vit Namtin tin, m a ban sc dn tc. T quan nimva quyt tm o, ang coi vic tng cng cngtac l lun ph bnh vn hoc, ngh thut trong

tnh hnh hin nay la rt cn thit va cn c

quan tm thu ao. B Chnh tr, Ban B thquyt nh duy tr t chc, hoat ng cua Hing trn tinh thn mi: tinh gon, thit thc vahiu qua lam tt cng tac tham mu, t vncho ang va Nha nc trn lnh vc nay. Cac hivn hoc, ngh thut chuyn nganh Trung ngva a phng cn cung c lai cac hi ng llun, ph bnh chuyn nganh, chu ng hoatng, trn c s nh hng cua ang ma Nghquyt Trung ng 5 (khoa VIII) a ch ro. Hing co nhim vu tip tuc cung c, y manh

cng tac ly lun, ph bnh vn hoc, ngh thut,phat huy tr tu sang tao, tm huyt cua ngingh s, cua cac nha ly lun, ph bnh acng tac ly lun, ph bnh tip tuc phat trin, apng vi thc tin cua i sng vn ngh; ngthi kin quyt u tranh vi nhng quan imsai trai, i ngc vi quan im vn ngh cuaang, xa la vi cac gia tr vn hoa cua dn tc vanhn dn ta, lam cho i sng vn hoc, nghthut ngay cang lanh manh, hng thin, nhnvn; i sng tinh thn cua ngi dn thmphong phu.

(Trch phat biu tai Hi ngh tng kt hoat ngcua Hi ng Ly lun, Ph bnh Vn hoc, Ngh thu ttrung ng nhim ky IX (2003 - 2007)

PHAI GI CHO Cban sc vn hoa dn tc

TRNG TN SANGUy vin B Chnh tr, Thng trc Ban B th

/c Trng Tn Sang va cac ngh s sn khu

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

2/75

VN HINVIT NAM

Tap ch xut ban 02 ky/thangKy chnh ra ngay 25 hang thangKy chuyn Vn hoa - Kinh t ra ngay 10 hang thangGiy phep hoat ng bao ch s 397/GP-BVHTTva s 41/GP-SBS

Toa soan - Tr s48 Hng Vin - qun Hai Ba Trng - Ha NiT&Fax: 04.8210904Email: vanhienvietnam@yahoo.com

Vn phong Ban chuyn S 6 - l 12 B Trung Yn - Trung Hoa - Ha NiT: (84.4) 2118229

C quan ai din tai TP.HCM

288B, An Dng Vng, Qun 5, TP.HCMT: 08.8353878

C quan ai din tai min Trung va Ty NguynTng 5 Khach san Eiffel, 117 L , a NngT: 0511. 647529Fax: 0511. 811972

Chu nhimGS Hoang Chng

Tng bin tpTS Pham Vit Long

Pho Tng Bin tp Thng trcNB Nguyn Th Khoa

Pho Tng Bin tpNB Nguyn Th KyTS Nguyn Minh SanNB Trn c Trung

Trng ban Tr sNB Nguyn Hoang Mai

Giam c iu hanhNB Vo Thanh Tn

Th ky toa soanNB T My SnNB T Hoa

Hi ng Bin tp

Thng tng Nguyn Nam Khanh - GS VuKhiu - GS.NSND Trn Bang - GSTS Trn VnKh - GS Trng Lu - GSVS H S Vnh - NSVu Mao - GSTS Thai Kim Lan - NSND. TSPham Th Thanh - NSND ng Nht Minh - TSoan Th Tnh - GSTS Nguyn Thuyt Phong

Trnh bayT My Sn - Nguyn Th Cng

Ba 1:Cac ngh nhn, ngh s trong m hat Xm vaTrng qun mng xun Mu TyAnh: Minh c, ng Khoa

Tai tr phat hanh

Doanh nghip sach Thanh NghaTP. H Ch Minh

In taiCng ty in Cphn Sao Vit, Ha Ni

Gia16.000

4. Ghi t m hat Xm va Trngqun

NGUYN TH KHOA8. Ngay xun tan man v hanh phuc

NGUYN NGOC12. GS.VS Vu Tuyn Hoang - nha

khoa hoc mang tm hn ngh sHOANG CHNG

14. GS.TS L Manh That: Vit Namse tao c hnh anh tt ep vi banbe nm chu16. Nha ngoai giao Xun Thuy vanhng vn th xun

LNG SN18. Tt Thanh minh Nam b

TRN PHC THUN20. GS Hoang Chng: Trc ht

nn tp trung bao tn kit tac cuadn tcHOANG ANH

24. Trng N Vng - anh sao bnghuy hoang s Vit

VHVN28. Huyn thoai v ng vua rng

PHUNG TRIU32. Ty Sn ngu thn maQuach Tn - Quach Giao34. Gop thm ting noi v ngun gc

rua h Gm L NG TN

36. Th gii Linga va Yoni My Sn

THANH HOA38. Lan Hng - ngay y, by gi

VIT HOA40. Cht thin trong tranh va gm L

Ky ThngKIM NG

44. Huyn thoai vua La va thanhgm bau

VN CNG HUNG48. Xem Chuyn to he

HOANG CHNG50. Non trng lang Chung

MINH C52. L hi Mng Ham

L BA LIU

54. Lang man trn cu Th NaiL HOAI LNG56. Theo cu Sn Nam xui t Mui

KNH HIN60. Ngi noi ly Lao Chai

C62. My nhn chn thng trng

NGOC ANH64. Nhng tai nng mun tui

NGUYN TH VN66. Nhng nhac cu Vit Nam lu lac

trm nm trn t MyPHNG ANH

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

3/75

4. Singing strolling blind musician andfolk songs evening to happy new year

NGUYEN THE KHOA8. Talk about happiness in Tet festival

NGUYEN NGOC12. Academician and professor Vu Tuyen

Hoang a scientist has artist soulHOANG CHUONG

14. Prof.PhD Le Manh That: Vietnam willmake good looking in the world16. The diplomat Xuan Thuy and poetryabout spring

LUONG SON18. The grave-visiting festival at southVietnam

TRAN PHUOC THUAN20. Prof Hoang Chuong: We should con-

centrate on conserve the national master-piece firslyHOANG ANH

24 Trung Nu Vuong - the brilliant bolidelight in the Vietnamese history

VHVN28. Legend of Vua Rong cave

PHUNG TRIEU32. Tay Son and five Gods of horse

QUACH TAN - QUACH GIAO34. Gleaning the origin of tortoise atGuom Lake

LE DANG TAN

36. The world of Linga and Yoni in MySon

THANH HOA38. Lan Huong - that day and now

VIET HOA40. Zen factor in picture and pottery of Le

Ky ThuongKIM UNG

44. Legend of Fire King and precioussword

VAN CONG HUNG48. Watching the story of t he

HOANG CHUONG50. White hat of Chuong village

MINH DUC52. The festival Muong Ham

LE BA LIEU

54. Be romantic on Thi Nai bridgeLE HOAI LUONG56. Following Mr Son Nam to the head-land

KINH HIEN64. The talents is old

NGUYEN THE VAN66. Vietnamese musical instruments drift100 years on America

PHUONG ANH70 years passes, one Thai Nghi Duong

remainsNAM SANG

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

4/75

VN HINVIT NAM4

1. Th la m hat Xm vaTrng qun mng xun MuTy do tap ch Vn Hin VNphi hp vi Trung tm Phattrin Ngh thut m nhac VN vaVTC t chc a tr thanh mt s

kin ngh thut kho qun trongnhng ngay on xun Mu Tyva chao mng 78 nm ngaythanh lp ang. Vao cai mma lanh nht trong t retm, ret hai lch s cui inh

Hi u Mu Ty, nhit HaNi xung dui 80C, m28/1/2008, cac ngh nhn Xmva Trng qun nhiu th h, tcu Nguyn Vn Khi (Ha Ty),NST Ha Th Cu (Ninh Bnh),

S KIN BNH LUN

GHI T M HAT XM VA TRNG QUNNGUYN TH KHOA

/c Pham Quang Ngh trao Giai thng ao Tn cho NST Ha Th Cu va Trung tm PTNT m nhac Vit Nam

NST Ha Th Cu Ngh nhn L Minh Sen NST Vn Ty

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

5/75

VN HINVIT NAM 5

ngh nhn L Minh Sen (ThanhHoa), NST Tung (Ha Ni)n cac ngh s cua Trung tmPhat trin Ngh thut m nhacVN: Xun Hoach, Thanh Ngoan,

Vn Ty, Thuy Ngn, HanhNhn, L T Cng, Mai TuytHoa, Hoang Qu, Quang Long,Khng Cng, Tuyt Mai... acung vi Xm va Trng qun,hai th ngh thut cua gingnc, gc a, cua bn sng, uch, ln u tin xut hin trnsn khu sang trong bc nht tnc. Bt chp ma ret ct da cttht, bt ng khan gia a n

cht khan phong Nha hat LnHa Ni: /c Pham Quang Ngh,Uy vin b Chnh tr, B thThanh uy Ha Ni, NSND LNgoc Cng, Cuc trng CucNgh thut Biu din, cac vkhach quc t t cac ai s quan,ng ao doanh nhn, vn nghs, nha bao, ngi hm m HaNi, Ha Ty, Bc Ninh... Thtnhiu hoa, nhng trang v tay,

nhng nu ci va ca nhng giotnc mt, trong khng kh hnhoan, nng m, ng iu himthy mt m ngh thut...

2. Nha th Ng Th Oanhtng noi vi ti rng s thiuvng ngh thut dn gian la mtthit thoi qua ln cua i snghin ai. T TPHCM, khi nhn

c mt CD Xm Ha Nidonhac s Thao Giang gi tng,nhac s Phan Huynh iu noirng ng rt xuc ng khi cnghe lai Sang ging sang cavn che ng tng nghe trnnhng chuyn tau in BH-Cu Giy 60 nm trc. iuXm nay a n su vao timthc, tr thanh mt phn trongni nh Thu cua mt ngimin Nam tp kt nh ng.Nhn c giy mi, nha th VuQun Phng va v a thu xetaxi t nh Cng ln Nha hatLn va ng cho bit rt co th vchng ng se rt kho khn goitaxi tr v trong nhng ngay HaNi chay taxi v ma ret nay,tuy vy v chng ng a khngung cng khi c nghe Lbc sang ngang, Anh Khoa,Muc ha v nhn, Cho thiptheo cung, L lng con cavang... cua cac thi tai NguynBnh, A Nam Trn Tun Khai,Nguyn Khuyn, Tan a qua

ting hat Xm chay rut chaygan cua nhng Thanh Ngoan,Xun Hoach, Vn Ty. a luri, ti mi c xem mt mnhac y p tnh ngi nhvy, nha th Vu Qun Phngnoi. NSND Doan Chu sau mdin cung noi vi GS HoangChng mt cu tng t: Cac

anh a tng cho chung ti mtmon qua xun tht y ngha...T quc thn yu nh trai timthm/ gia long ta, ta nao cobit/Trong xa cach bng a igiong Vit/Du long ta qua nghndm qu xun, nha th Ch LanVin tng vit th. Trong traitim thm y co Xm va Trngqun, nhng a i giong Vitsu lng, thing ling. Co le vvy ma tt ca nhng ai co mt Nha hat Ln m 28/1/2008, canhng ngi a tng yu mnva nhng ngi ln u tinc nghe nhng Cy em, em lai nha/Vn du em n, megia em chm, Chang i chothip theo cung/oi no thipchu, lanh lung thip cam, Lychng th mc sng sao/Matca dm bp, vo bao nucm/Vo bao con no hnrm/Mat ca dm bp con thmhn trmhoa quyn trong ting bu, nh, nguyt, trng chu,trng manh, trng cm, thanh la,

phach g reo rt, u cam thylng lng hanh phuc nh cgp lai mt cai g tht ep, thttrong treo, chn thanh, tht quenthuc, thn thit a b lang qun,khut lp trong cuc n a musinh. Hai th ngh thut n s,mc mac, dn gia nht cua langqu Vit tng a mai mai la cua

/c Pham Quang Ngh mng tui cu Ha Th CuGS Hoang Chng tng bng khen cho ngh nhn Nguyn Vn Khi, L Minh Sen, Tung

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

6/75

VN HINVIT NAM6

qua kh bng tr lai rao rc, titn la thng va cho thy chungcon cn cho cuc i hm naybit bao nhiu.

3. ng ch Pham QuangNgh n Nha hat Ln rt smva ng vao ngay sn khu thm ngh nhn Ha Th Cu.ng quen cu Cu t khi con la B

th tnh uy Ha Nam. Cu Cucung coi ng nh ngi thn vamng lm khi c gp lai ngtrn t Thu . ng Ngh ngihan huyn cung cu Cu ngaybn canh ga sn khu, ni cu va bom bem nhai tru va ch tigi biu din. Mon qua xun ngtng cu gm nhng bai bao v cuc ct ra t cac bao va mtphong b mng tui. ng noi:y la nhng bai bao cac nhabao vit v cu, chau act gi danh tng cu. Con y la quamng tui cua chau, mng cuthng tho, gi gn sc khoe, con hat mai cho dn cho nc vatruyn ngh cho con chau. CuCu rt cam ng, cu noi vi moingi khi ng ch Pham QuangNgh a ri sn khu: Cai ngNgh na y lam to nhng thngdn, thng Xm lm. Nhac s

Thao Giang va NST ThanhNgoan con nhc mai chuynng ch Pham Quang Ngh luc

la B trng VHTT a ti c vucac ngh s cua Trung tmPTNTANVN hat Xm khi trungtm cua ho va thanh lp, gnnh cha c ai bit n. ngkhen vui: Ganh Xm nay cy va tm c nhn nhu:Xm va ngh thut dn gianquy lm. Hn nc, hn dn tc o. Cac di san nay se gop phnquan trong xy dng tm hncon ngi, nhn cach con ngiVN hm nay. Cac ngh s Xmnm xa khng n thun lanhng ngi hat rong, khng tngi trong s ho thc s lanhng ngh s - chin s cua cachmang. Li nhn nhu cua ngch Pham Quang Ngh nhc moingi nh ti chuyn ngh nhnmu Nguyn Vn Khi mt mnh

mt cy nh i hat binh vn atng lam ra ngu nhiu trung ich thi khang chin chngPhap tnh Ha ng cu, chuyn40 ngh s Xm a cung nha thThanh Tnh a rt thanh cngtrong chin dch vn ng chngdi c vung Bui Chu - PhatDim, chuyn ngh nhn LMinh Sen vi bai Xm Conng cung cua quc Myva

ting nh ngot ngao, rn ra cuang a lam nc long chin snhn dn Nam Ngan - Ham

Rng nhng nm gic My anhpha ac lit chic cu bc quasng Ma, chuyn cu Ha Th Cua ln tau hoa lam mt cucNam chinh trong nhng ngayu thng nht t nc, emnhng Xm ch, Xm thp n vabai ca Theo ang tron idochnh cu sang tac n tn SaiGon xa xi, giai bay tm tnhcung ba con phng Nam, hatmng thi khc nc non linmt dai.

4. m 28/1/2008, nhngngh s - chin s Xm y u co

mt trn sn khu Nha hat Ln.Cu Nguyn Vn Khi a 92 tui,cu Ha Th Cu 87 tui, cu LMinh Sen tre hn cung a 74 tuiva ky la thay, vi nhng nghnhn dn gian thuc lp ngixa nay him y, dng nhkhng co tui gia. Khi chung tivao Yn Ngha, th xa Ha ngtm thm cu Khi th thy ngingh nhn Xm kim cu ai itrng v quc oan nm xa du92 tui vn tht trang kin, gionghat cu vn rt trong rt ep.Hang tun cu vn danh thi gianday hoc tro t cac CLB Ca tru hatXm Ha Ty n Yn Ngha tmhoc cu. Nghe chung ti mi vd m Xm - Trng qun taiNha hat Ln Ha Ni, cu vui lm.V trung ng ha, cho mnh hatvi nha, cu hao hng noi vain ngay mi ch Mai, chunhim CLB m nhac dn gianTrung tm VHTT Ha Ty chun b tit muc cung cu. Ticrng, v ma ret, ng xa, nNha hat Ln cu mt nn chungti khng dam cho cu biu din.Con cu Cu, cu Sen th a xuthin trc khan gia cung cac baihat lch s cua mnh. Vi Conng cung cua quc My, cuL Minh Sen giup chung ta nh

c sng lai nhng ngay tinghat at ting bom trong chintranh pha hoai cua gic My

S KIN BNH LUN

A N

H T R O N G B A

I : M I N

H

C ,

N G K H O A

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

7/75

VN HINVIT NAM 7

min Bc. Di ma bom baoan cua gic, gia bao nhiu authng tang toc, ting hat xmct ln: ng bao i ta gn ginc non nha/Chung con ben

mang t la thua au/Hay liuhn cun goi cut cho mau/Quanquan tng tng bao nhau machun/Nu khng nghe th liucai thn hn/Rng su bin ca lam chn chung may/Con ngcung cua quc My la y,nhng li hat nm na y qua aghi lai sng ng y ch bt khutva nim tin st a vao s ttthng cua ca dn tc trong cuc

o sc tng chng khng cnsc vi tn xm lc khng l.Con vi Theo ang tron i,t li ngi me dn con, thnxm Ha Th Cu cho bit dn tatng n ang, tin ang su nngst a th nao: T khi co angdn u/T do, c lp qua cugian nan/Me con ta thoat canhbn han/Tm v qu cu munvan mn thng/Vng tm theo

ang nghe con/ap bng songgio st son li nguyn. Li dncon mc mac trn cua cu Cuqua ting hat Xm nh nhpng theo chn cu trn khpcac neo ng t nc sut hnmy chuc nm qua, chc chn lamt trong nhng bai hat ca ngiang chn thanh nht, xuc ngnht, co tac ng su rng nhtma ta tng bit.

5. D hiu v sao phn traotng giai thng ao Tn vaqua xun cho cac ngh nhn laila phn c ngi xem hoannghnh nht trong m din.

Cam nhn trc tip c caihay, cai ep cua Xm va Trngqun, bit c tai nng, tmlong, nhng cng hin thmlng, v gia cua nhng nghnhn dn gian, nhng ngitron i vt kho cng hincho cng ng, moi ngi hiurng tn vinh va tng thngcho cac ngh nhn dn gian baonhiu cung cha u. Trc m

din hai ngay, y tng cua bant chc phat ng mt phongtrao tn vinh va chm soc thitthc cho cac ngh nhn dn giana nhn c s ung h nngnhit cua cac ng nghip baoch. Cuc hop bao mini va gpgap v m din vao cui chiuth bay do tap ch Vn Hin Vi tNam chu tr ng ngoai doan: hn 60 nha bao cua hn 50

c quan bao ch ca nc a comt tham d. La nhng ngiam tng sinh hoat VHNT tnc, cac nha bao tham d uchia se vi ban t chc rng: cacngh nhn dn gian, nhngngi gop phn quan trong nhtsang tao, gn gi, truyn ba vaphat huy cac bau vt cua dn tcnh Quan ho, Cng ching, Catru, Mua ri, Ca nhac tai t, Bai

choi, Xm, Trng qun, hinphn ng la nhng ngingheo kho nht trong nhngngi ngheo kho. Ho xng angc tn vinh, quan tm chm

soc thit thc hn nhiu nhngg chung ta a danh cho ho.Ngay tai cuc hop bao, khi ngheNST Thanh Ngoan k vnhng ngay m au thp tnht sinh ma khng co thuc ttiu tr cua me Cu cui nm2007, v c m gian d mt iphu n cua me: co c mt i bng tai ep, du la gia, eonhng nm cui i, mt nha

bao a yu cu Thanh Ngoana ngay ra tim n trang smcho cu Cu i bng tai hai chvang, mt nha bao khac nhngi tin nui dng cu hangthang va giam c doanhnghip Thanh Vinh Nguync Nam xin tng cu mon quaxun la 10 triu ng... Nhngngi co mt Nha hat Lnm 28/1/2008 cung bay to s

ung h y tng cua ban t chcbng cach ng ca ln va v tayvang di khi ng ch PhamQuang Ngh trao tng giaithng mang tn danh nhn vnhoa ao Tn cho cu Ha Th Cucung Trung tm PTNTANVN vaGS Hoang Chng trao tngBng khen cho cac ngh nhnNguyn Vn Khi, L Minh Sen, Tung va NSND Xun Hoach.S ung h cua cac doanh nghipva ngi hm m con c thhin bng 20 phn qua xun trgia hang chuc triu ng c ban t chc gi tng cho cacngh nhn dn gian cua nghthut Xm, Trng qun, Quanho, Ca tru...

Mt m nhac tht hay vngh thut.

Mt m nhac tht ep vtnh ngi.

Chc chn m hat Xm vaTrng qun mng xun MuTyse c nh ti nh vy!Nhac s Hanh Nhn, ngh s Mai Tuyt Hoa, NST Thanh Ngoan, nhac s L T Cng

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

8/75

DIN AN VN HIN

Nha trit hoc Phap Francois Jullien,trong khi nghin cu so sanh trithoc phng Ty vi minh trit

phng ng, nhn thy hoa ra khng conhng pham tru ph quat cho moi xa hi vamoi con ngi. Va ng ly v du ngay vchnh pham tru hanh phuc. ng bao, xetcho ky, hanh phuc cung ch la mt khainim cua phng Ty. Nh chung ta ubit, khoa hoc va trit hoc phng Ty, ngayt khi nguyn, bt ngun t y mun manhme con ngi i mt vi t nhin, quytchinh phuc no cho nhng li ch cua mnh.Va ly lam kiu hanh v thng li trong cuctrng chinh bt tn. Hanh phuc, y la nimsang khoai nhn c t kt qua cua cucchin vinh quang o. Tc khai nim hanhphuc t trong no a ham cha y tngmanh me v chim lnh, gianh chim, tcoat v cho mnh mt iu g y t ngoaicanh. Hn th na, su xa trong khai nimhanh phuc co n cha nim hanh din: conngi la chua t cua th gian. Maxime Gorkinoi: Con ngi, hai ting y vang ln kiuhanh bit bao!. Vy o, con ngi la caonht trong van vt, la chua t toan nng cuamun loai...

Khng bit cac nha ngn ng, trongnghin cu uyn bac cua mnh, co tm rac t hanh phuc a co mt trong cacngn ng phng ng t bao gi? Ti thti nghi rng o la mt t c sang taocung cha lu lm u, dch chng han

t bonheur trong ting Phap hay happynesstrong ting Anh khi phng ng tip xucvi vn minh phng Ty. Trc o chc tnay cha co trong cac ngn ng phngng, n gian v khai nim o cha cotrong i sng cua cac dn tc y.

Phng ng co mt t khac: Phc.Phc khng phai la hanh phuc, rt khacvi hanh phuc, thm ch v mt nao o conla i lp. Phc la cai ta may mn bt gpc trong cuc sng, nh mt n hu cua

Tri, Tri cho. Tt nhin, chng bao giTri lai cho khng. Tri cho ta la v ta akhim nhng bit sng thun theo s vn

hanh t nhin cua tri t, noi theo t ngkhoa hoc ngay nay, la theo ung c quylut cua cuc sng. Nh vy, trong khainim phc khng n y b ng, ma vn cochu ng cua con ngi, nhng y khngphai la mt chu ng i lp lai vi tnhin, ma la chu ng hoa cung t nhin dohiu thu c dong chay cua van vt, richnh cai dong chay mun i y se a caiPhc vn tim tang trong van vt n vimnh. Phng ng khng chu trng phav t nhin chim oat, lam nh vy coth chp bt cai li trc mt, nht thi,nhng se huy hoai v sau, lu dai, va khngch huy hoai cai bn ngoai ma huy hoai cachnh mnh.

Ngay Tt trong Nam, trn ban th nhanao cung co qua da hu, va trn mau xanhm a cua trai da ngi ta trn trong danmt khun giy iu hnh thoi vi mt chPhc nn not. Ngoai Bc, ch Phc, cungt trn giy iu, dan trc ca nha va catrn chic phong b nho xu, xinh xn l xcho tre con. Quan nim phc, co le msu hn quan nim hanh phuc nhiu, thmm trong tm hn ngi Vit. Va Phcth hu nh bao gi cung i i vi c. on c Phc, phai sng co c, vi tnhin va vi con ngi. Yu thng va trntrong t nhin, yu thng va trn trongcon ngi.

Phn bit Hanh phuc vi Phc co yngha g trong phat trin cua chung ta hm

nay khng? Ti tin la co. Hnh nh cang co,cang cn hn ngay nay khi ta ang ra sctng tc trong phat trin bt kp thin ha.No gi cho ta s bnh tnh cn thit trongkhi i nhanh. i nhanh, ma bn.

Va i vi ti, nh mt c tt chng chac ri, ti xin li, ti lai nh va ngh nTy Nguyn, Ty Nguyn cua ti.

Tt nhin ngi Ty Nguyn cung nghnhiu v Hanh phuc. Va hanh phuc, noitheo cach nao o, thng gn vi giau sang,

nh mt trong nhng iu kin co chanh phuc. Nhiu nm sng vi TyNguyn, ti thy con ngi y co mt

VN HINVIT NAM8

Ngay xun tan man v hanh phucNGUYN NGOC

Ngay xun noichuyn hanhphuc, con gthch hp chobng. Va chng,by gi ban nphat trin, ngita khng chdng GDP, machu trong nhiu

n cht lngcuc sng. Vacht lng sngth cung chnh lahanh phuc. Tuynhin lp tc nayra mt cu hoi:

vng, hanh phuc,ung ri, nhnghanh phuc la g

vy? Co nhngtiu ch naochung cho khainim hanh phucchng? Va cophai chnh hanhphuc la mttrong nhng iukho nh nghanht i?

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

9/75

quan nim v giau sang co ve rt khac thng.ung ra y ngi ta khng coi trong s giau,ma coi trong s sang. Tht vy, trong mt lang TyNguyn, mt ngi ta coi la giau la mt ngi conhiu ching, nhiu che, nhiu tru. Ching cang

c cang quy, ching ba, ching nm, ching A Rapmi b mi hai chic - Ching anh sn nuinay vang ng n trm nghn ngon nui xa xm,th l nim tm s cua con ngi vi mun vt, vavi thn linh. Che cung vy, che c t va quy hnvang, che da ln, che me bng con - Che cang cth thn linh n trong y cang thing. Con tru, Ty Nguyn, tru tuyt i khng phai la cng cusan xut, khng phai la sc keo. Tru la cungthn linh. Ngay xa, rt xa, cung nh moi tcngi c, ngi Ty Nguyn co l hin sinh ngi

cho thn linh. n mt luc nao o, hn cung a xalm ri, ngi a nh con tru thay mnh lam cngvic cn thit va thing ling y. Ti a nhiu lnc thy ngi ta chm soc con tru trn trong,yu thng, va ca bit n nh th nao, trc khi nob git hin sinh. Ty Nguyn con tru la sgia ni cua con ngi vi thn linh. Ngi co nhiutru la ngi co nhiu iu kin quan h thnthit vi thn linh... Vy nn, noi cho ung, yngi c coi la giau theo quan nim cua ngiVit, ky thc ung ra khng phai la ngi giau, ma

la ngi sang. Ngi bit chi ching sanh soi,ngi bit thng thc ve ep trm n su xa cuache c. Ngi noi chuyn c vi thn linh. Theongn ng hin ai cua chung ta, y la ngi covn hoa. Ho c moi ngi knh trong, khngphai v giau - theo ngha ta thng hiu - ma v hotht s la nhng ngi sang, ngi co vn hoa cao.Va y la hanh phuc, theo cach hiu cua ngi TyNguyn.

Cho ti thu tht iu nay: ti rt s chung taang em cach hiu hin ai ma th lu cua chungta v giau co ln vung nui non tuyt vi nay thay cho quan nim v sang, sang trong, sang vatrong, cao quy bit my, cua ngi Ty Nguyn.Va chc ta se kiu hanh goi o la day cho ho vtin b, phat trin!

Vy o, tan man ngay Xun, hoa ra u ch ngian ch co mt cach hiu v hanh phuc.

Hi nhp mt cach bn vng la hi nhp mtcach co vn hoa. Va vn hoa th khng ch n gianh het bay ln. Vn hoa, hnh nh bao gi cungvy, la bnh tm, rt bnh tm. Bnh tm nghinngm nhng chn ly tim n mun i cua cac dn

tc. i ti, i ti tht nhanh, vi s bnh tnh cuatm hn, lng su trong nhng hin minh gian dma thm trm cua nhn dn.

VN HINVIT NAM 9

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

10/75

VN HINVIT NAM10

Trong nhiu thp ky qua, GS.VS Vu TuynHoang c xem la "ngi anh hung cuanganh nng nghip Vit Nam", la "biutng cua s hi tu tr thc Vit Nam", ngi lanhao tn tuy va y uy tn cua gii khoa hoc va kythut Vit Nam.

ng tng la Uy vin d khuyt Ban Chp hanh

Trung ng ang cac khoa V, la uy vin chnh thccac khoa VI,VII,VIII va la ai biu Quc hi cackhoa VIII, XI va XII hin nay.

La giao s, tin s khoa hoc nng nghip xut sccua Vit Nam va th gii, GS.VS Vu Tuyn Hoang

a c trao cac giai thng ln nh Hun chngLao ng hang Nht, Hun chng c lp hangNh, Giai thng Lua Th gii, Giai thng H ChMinh v khoa hoc ky thut t 2 (nm 2000).

GS.VS Vu Tuyn Hoang la con trai cua nha vnhoa Vu Ngoc Phan va nha th Hng Phng, la emtrai cua hoa s Vu Giang Hng.

L tang GS.VS Vu Tuyn Hoang a c ang,Quc hi, Chnh phu, Mt trn t chc trong th taiNha tang l quc gia chiu 3/3/2008.

oan ai biu Trung ng ang do Tng B thNng c Manh lam trng oan. oan ai biuQuc Hi do Chu tch Quc Hi Nguyn PhuTrong lam trng oan. oan ai biu Chu tchnc do Pho Chu tch nc Nguyn Th Doan lamtrng oan. oan ai biu chnh phu do Pho thutng Nguyn Thin Nhn lam trng oan; oanai biu Uy ban T MTTQ Vit Nam do Pho Chutch kim Tng th ky uy ban T MTTQ Vit NamVu Trong Kim lam trng oan a n vingGS.VS Vu Tuyn Hoang.

Cac ng ch nguyn Tng B th Mi va LKha Phiu; nguyn Chu tch UB.TMTTQ VitNam Pham Th Duyt a n ving GS.VS VuTuyn Hoang. Nguyn Chu tch nc L c Anhva Trn c Lng, Thu tng Chnh phu NguynTn Dung va nguyn Thu tng Chnh phu Vo VnKit; nguyn Chu tch Quc hi Nguyn Vn Angi vong hoa n ving GS.VS Vu Tuyn Hoang.

Trong iu vn, B th T ang, Trng banTuyn giao T T Huy Ra, Trng ban tang l,nhc ti GS.VS Vu Tuyn Hoang vi nim tic

thng "mt con ngi ca cuc i gn bo , tmhuyt vi nhng hoat ng khoa hoc - cng ngh,chnh tr - xa hi si ng".

DIN AN VN HINTHNG TIC TIN AGS.VS VU TUYN HOANGNgay 26 thang2 nm 2008, GS.VS Vu Tuyn Hoang, Chu tch Lin hip cac Hi Khoa hoc Ky thut Vit Nam, Uy vin Uy ban Khoa hoc-Cng ngh va Mi trng cua Quc hi, Uy vin Hi ng Chnh sach Khoa hoc va Cng ngh Quc gia cua Chnh phu,a bt ng ttrn tai bnh vin Hu Ngh Ha Ni, tho 70 tui.

Trong nhiu thp ky, Giao s - Vin s Vu Tuyn Hoang c xem

la "ngi anh hung cua nganh nng nghip Vit Nam

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

11/75

VN HINVIT NAM 11

ng T Huy Ra nhn manh, trong sut 18 nmlam chu nhim chng trnh lng thc, thc phmquc gia, GS.VS Vu Tuyn Hoang la mt trongnhng nha khoa hoc co ong gop ln vao vic aVit Nam "t mt nc thiu lng thc tr thanhmt quc gia xut khu gao th hai th gii".

Khng ch nng cao nng sut, cht lng cylua, GS Hoang a nghin cu tao ging cy n quami, cac ging khoai lang, sang tao bin phap sanxut ging khoai ty bng hat va cac quy trnh tngnng sut lua, mau.

Giao s a tp hp c tr tu cua cac nha khoahoc - cng ngh trong nc, tham mu, kin nghnhiu chnh sach tao a cho khoa hoc va cng nght nc phat trin, ch ao phan bin nhiu cngtrnh, d an ln nh Thuy in Sn La, ng HCh Minh...

Khng ch la mt nha khoa hoc, GS.VS Vu TuynHoang con la mt nha th vi nhng bai th trtnh su lng, mt nha bao tng phu trach mtchuyn muc trn mt t bao ln, la hoa sy vi

nhng net ve mm mai, tai hoa...Trong s tang l, Tng B th Nng c Manh

ghi nhn, ng la "mt can b cao cp, mt ang vintron cuc i phn u khng mt moi cho snghip cua ang va dn tc, mt nha khoa hoc tiubiu...".

Nguyn Tng B th Mi vit, GS. VuTuyn Hoang la "ang vin cng san u tu, nhakhoa hoc tai nng, tm c co nhiu ong gop to lni vi nganh nng nghip Vit Nam vi hang trmcng trnh nghin cu khoa hoc co gia tr va hiuqua kinh t cao, ngi tng 3 ln c phong vins nc ngoai".

Chu tch Quc hi Nguyn Phu Trong nhn xet,GS.VS Vu Tuyn Hoang la "mt can b lanh ao tntuy, nha khoa hoc tm huyt va tai nng".

Gn 500 oan cua cac c quan, n v, hangnghn ng ch, ng nghip, ngi dn a nving hoc gi in, hoa chia bun cung tang quynGS.VS Vu Tuyn Hoang. am tang ng la cuc gpg cua cng ng khoa hoc va vn hoa Vit Nam.

GS.VS Vu Tuyn Hoang d trin lam cua hai v chng ngh s Nguyn Sang - Kim Thanh

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

12/75

VN HINVIT NAM12

Ti cm but vit v GS.VS VuTuyn Hoang ma c tngnh ng ang con sng trncoi i. Mi y trong nhng ngaytrc va sau tt Mu Ty, ti vn

gp ng thy ng rt vui ti, lacquan, lun n nu ci tum tmnhn hu, khng co biu l g vbnh tt, yu au mc du ng vngy bi cai tang t nhin cua ng...

Chiu mng mt tt, ti goiin thoai cho GS.VS Vu TuynHoang hen gi n nha chuctt ng. T u bn kia, ng vui venoi: Mnh ang ngi sn bay,ch bay vao TP H Ch Minh y.Chuc anh va gia nh n tt thtvui, hen sau tt gp nhau HaNi. Khoang 7 gi ti mng mt,ti c nha nhip anh H Ba Minhang cng tac TPHCM thay mtc quan chung ti n chuc ttGS.VS Vu Tuyn Hoang taiTPHCM. ng rt vui va noi: Tiva am thoai vi GS HoangChng sn bay, by gi anh ylai c ngi n chuc tt ti, thtquy hoa qua...

Mng 5 ri mng 6 tt, ti goiin thoai ti nha ring cua GS

Hoang nhng vn khng thy aitra li, mai n chiu mng 9 migp c ng va ti hen ti hm yse n chuc tt ng. Bng giongnhe nhang va vui ve ng hoi: Mygi ti va co my ngi, co ngh snao ti hat cho vui khng?.

ung 8 gi ti, ti va nha baoTrn Trung n trc, tip theo langh s Mai Tuyt Hoa va ngh snhip anh H Ba Minh. GS Hoangrt vui, nng nhit tip chung ti.

ng m mt chai ru Ty rtngon, nhng chung ti va ca ngu khng bit ung, nn ch

nhm nhap chut chut goi la... Tibao Mai Tuyt Hoa hat Xm choGS Hoang nghe. Sau khi nghe MaiTuyt Hoa, c hoc tro chntruyn cua ngh s hat Xm kit

xut Ha Th Cu, hat n mevaGing sang vn che, GS noirng by gi ng mi thy hat Xmtht hay. ng lin i ly giy but vechn dung c gai tre hat Xm nay.

Ti hoi GS Hoang co thch hattung khng? ng noi rng ngcha tht hiu ht cai hay cuatung, nu co th GS HoangChng ch giao thm mnh vtung. Ti ng dy ci ao khoac,rut mt bng hoa lay n dai angcm trong lo, lam chic roi nga,ri va noi va lam ng tac inga va hat mt sp Nam Xun,GS Hoang chu y xem va to ra thchthu. Bui chuc tt mun cuachung ti vi GS.VS Vu TuynHoang tht vui, tht m m. Tilun cam nhn c nha khoahoc ln cua t nc nay tnh yuva nim say m v tn vi truynthng vn hoa ngh thut cua tnc. Chnh ng a t hang choTrung tm NCBT&PHVHDT chung

ti cac cng trnh nghin cu khoahoc v Mua ri nc, Quan ho,danh nhn vn hoa ao Tn vangh thut Ca tru. iu bn khonln cua ng la lam sao cho cac disan quy bau cua vn hoa nghthut dn tc c gi gn va phathuy tt nht trong hm nay vatng lai.

Nhn cu chuyn u xun,ngh s Mai Tuyt Hoa nghChu tch Vu Tuyn Hoang cho

thanh lp Trung tm nghin cum nhac dn tc. Khng cn suyngh nhiu, ng ng y ngay va

bao v lam cng vn a ti cquan ng giai quyt.

Sau khi nhn n cua MaiTuyt Hoa, ng goi in thoai choti va hoi: - Ti ng y cho lp

Trung tm nghin cu m nhacdn tc Vit Nam va chc GSHoang Chng se phai kim lamgiam c, liu co n khng? Titra li: Tha chu tch, lp mt cquan nghin cu c lp, trcthuc Lin Hip Hi tuy kho,nhng lai d v cai kho nht la phaico mt i ngu nghin cu mnhac dn tc co kha nng, co tmhuyt va lam vic mt cach tnguyn. Th hai la phai co kinh phmi hoat ng c. Ring ti thqua bn vi cng vic cua mtTrung tm ln va Tap ch Vn HinVit Nam, s kho lam tt c. GSHoang noi: Ti cung ngh nh vy.Lp nn mt t chc ma khnghoat ng tt se mang ting. Co letrc mt nn lp Trung tm connm trong Trung tm me davao y ma phat trin dn.

Ti ng y va cam n s quantm cua GS Hoang. Lin sau y,ng goi Mai Tuyt Hoa ti

truyn at y kin cua mnh, ri phch ng y trn cng vn xinthanh lp Trung tm nghin cum nhac dn tc. Cung tai ln gpnay, GS Hoang con phong vnngh s Mai Tuyt Hoa v hat Xm vit bai cho bao. Phong vnxong ng lai ve chn dung MaiTuyt Hoa ln na vi ly do lntrc ve hi vi nn cha at lm.Ve xong ng dn Mai Tuyt Hoav ph t ri a lai cho ng mt

ban ng lam collection nhngngi ng a ve. Nhng Mai TuytHoa cha kp quay lai th ng a

DIN AN VN HIN

GS HOANG CHNG

GSVS Vu Tuyn Hoang - nha khoa hoc

mang tm hn ngh s

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

13/75

VN HINVIT NAM 13

lng le ra i vao ti 26 thang 2 nm2008. Mt cuc ra i t ngt ngoaitng tng cua nhng ai quen bitva mn phuc GS.VS Vu TuynHoang.

Ti c thm trach ng tri y

quyn uy va sc manh sao khngcu sng mt con ngi tai c ventoan nh GS.VS Vu Tuyn Hoang,mt ai tr thc, mt nha bac hocnng nghip lng danh, mt ngh sco mt trai tim v cung nhay camtrc cuc sng. Nhiu ngi chabit rng trong khi di san sng lai cho cuc i, bn canhnhng cng trnh khoa hoc lngdanh em lai nhiu li ch cho tnc, cho ngi nng dn va nganh

nng nghip VN con co hang trmbai tan vn uyn bac, giau phathin va y cam xuc, hang trm baith chn thanh va tai hoa, hangtrm bc sn du, mau nc va kyhoa sng ng v nhng canh scva con ngi ng tng gp tng yumn trong nc va trn thgii.

La mt nha khoa hoc co nhiuhoc ham, hoc v nht Vit Nam,a tng bao v song song hai danhhiu tin s khoa hoc, c phonghoc ham Giao s, Vin s Vin hanlm khoa hoc nng nghip Lin X,Vin s Vin han lm khoa hoc Lin

bang Nga, Vin s Vin han lmkhoa hoc th gii th 3, UV BCHTrung ng cac khoa V,VI, VII, VIII.ai biu QH khoa VIII, XI, XII, Uyvin uy ban KHCN va MT cua quchi, Uy vin Hi ng chnh sach

KHCN quc gia, Chu tch Hi ngTrung ng Lin Hip cac hi Khoahoc va Ky thut Vit Nam, Chu tchHi hu ngh Vit Nam - Nht Ban,giai thng H Ch Minh v KHCN,giai thng lua thgii ln th nht,giai thng sang tao KH&CNVIFOTEC (1997) va nhiu hunchng cao quy cua Nha nc traotng, nhng ng rt khim nhng,rt dn chu va bnh ng trongquan h vi moi ngi. Khi co ai goi

ng la Thu trng, la Chu tch thng u nho nhe noi Mnh ch langi phuc vu cac ban, tao iukin cho cac ban hoat ng ttphuc vu t nc, phuc vu nhndn. Tuy vy ng cung la mt conngi nghim khc va gi nguyntc. ng thch phan bin, ng thing cung khuyn nhng ngi lamnghin cu nn tng cng phanbin, v co phan bin mi co chnly. ng thng ly v du D an thuyin Sn La, nu khng co phanbin cua tp th cac nha khoa hoc Lin hip cac Hi KHKTVN th

khng co mt d an kha thi cquc hi thng qua cach y banm.

La nha khoa hoc mang tm hnngh s, GS.VS Vu Tuyn Hoang

khng ch quan tm ti khoa hoc tnhin, ma con quan tm ti khoahoc xa hi nhn vn, v thma ngvui ve tip nhn Trung tm Nghincu Bao tn va Phat huy Vn hoaDn tc t s chuyn giao cuaNhac s Trn Hoan - Chu tch Linhip Vn hoc Ngh thut Vit Namgia nm 2003 v Lin hip cac HiKHKTVN, trong o co Tap ch VnHin Vit Nam. Sut my nm qua,GS.VS Vu Tuyn Hoang lun lun

gianh s quan tm c bit nTrung tm va Tap ch, t vic thang va cp kinh ph cho lamnhng cng trnh nghin cu khoahoc cp B, n vic ng danh thigian tham d cac Hi thao khoa hocv vn hoa ngh thut do Trungtm t chc va vit bai cho tap chVn Hin Vit Nam. Noi chung huht nhng xut cua chung ti vhoat ng nghin cu vn hoa dntc u c ng quan tm ung h.

Him ai lai c sinh ra trongmt gia nh vn ngh ln nhGS.VS Vu Tuyn Hoang. Cha lanha nghin cu vn hoc ni tingVu Ngoc Phan - qu ni vn hoaKinh Bc. Me la n s Hng Phngqu min vn hoa t Quang vach la Vu Giang Hng cung la mtn kit trong lang vn ngh VitNam. ung la Danh gia vong tcch khac mt chut, nu khng noi las vt tri cua mt con ngi tai

nng mang nhiu tcht khac nna thanh cng trn nhiu mt chnhtr, khoa hoc va vn hoc ngh thut.ng rt xng ang c coi la mtngi anh hung cua nganh nngnghip va nng dn VN, mt nhakhoa hoc, mt nha vn hoa tai nngva nhn hu him co cua t nc.Lam sao ni ht c tai, c vacng lao to ln cua GS.VS VuTuyn Hoang trong nhng tranggiy ngn ngui. Mong sao chnvnh hng ng hiu c tm longknh phuc va ngng m cua chungti i vi ng.

GS.VS Vu Tuyn Hoang trao bc ky hoa cho ngh s Mai Tuyt Hoa

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

14/75

VN HINVIT NAM14

- Xin GS cho bit i net v LVesak va vic LHQ lai cng nhn

ngay l nay nh la mt ai lvn hoa, tn giao quc t?+ Vesak la mt l hi quan

trong bc nht cua Pht giao.Vesak hay Tam hp la ai l kynim ngay Pht an sinh, thanhao va nhp dit. Tn goi Vesakbt ngun t mt thang cua n, tng ng vi thang 5dng lch. ai l Vesak vn ac t chc tai nhiu nc Pht

giao t xa cho n nay. Vesaktrong truyn thng Pht giaoTheravada ng vi ngay Phtan sanh theo truyn thng Phtgiao Mahayana, tc ngay trngtron thang Visakha.

Pht giao la mt trong nhngtn giao lu i nht trn thgii; li day cua c Pht aong gop tch cc cho i sngtinh thn nhn loai hn 2.500nm qua va se con tip tuc onggop. V vy, nhm tn vinh cacgia tr ao c, vn hoa, t tnghoa bnh cua c Pht, ngay15-12-1999, ai Hi ng LHQtai phin hop th 54, muc 174cua Chng trnh Ngh s, achnh thc cng nhn ai lVesak la mt l hi vn hoa, tngiao quc t cua LHQ (UnitedNations Day of Vesak).

Nhng hoat ng ky nim se

c din ra hang nm tai tru sLHQ va tai cac trung tm LHQtrn th gii. Nm 2000, ai l

Vesak Quc t ln u tin ct chc tru s chnh LHP tai

New York. T nm 2004 tr vsau, cac ai l u c t chcthanh cng tai Thai Lan.

- c bit, mt s nc khacnh Trung Quc, Sri Lanka, cbit la Myanmar..., u munng cai t chc ai l Pht anLHQ (LPLHQ) 2008. Nhvy, c duyn nao khin cho VitNam ch khng phai cac nckhac nhn c vinh hanh nay?

+ Tt ca u nh vao miquan h tt ep cua Vit Nami vi Thai Lan. Nh chung taa bit, trong nhiu nm lin,Thai Lan a ng cai t chcthanh cng ai l Vesak LHQ;Vn phong Ban Th ky quc tIOC cung a c t vnh vintai trng ai hocMahachulalongkorn, Bangkok.

Trong cac ky ai l trc,Vit Nam la thanh vin thngtrc cua Uy ban T chc quc t(IOC), co nhiu sang kin onggop, ung h tch cc trong cngtac t chc cung nh xy dngd an thanh lp Hip hi aihoc Pht giao th gii; s thamlun cua ai biu Vit Nam cunga c chon thuyt trnh nhiuhn so vi cac nc khac, khngnh c v th hoc thut cuaai biu Vit Nam i vi quc

t; nhiu nha nghin cu Phthoc ln trn th gii cung anhit tnh ung h Vit Nam. y

DIN AN VN HINGS.TS L MANH THAT:VIT NAM SE TAO C HNH ANH

TT EP VI BAN BE NM CHU

T NGAY 13 N 19 THANG5/2008, AI L PHT ANLIN HP QUC (VESAK),S KIN VN HOA TNGIAO LN NHT HANHTINH SE C T CHCTAI VIT NAM. NGUYTSAN GIAC NG A COCUC TRAO I VI GS.TSL MANH THAT, PHO VINTRNG HOC VIN PGVNTAI TP.HCM, CHU TCH UYBAN T CHC QUC T,TNG TH KY UY BAN IUPHI QUC GIA AI LNAY V C DUYN VITNAM LN U TIN VINHD C NG CAI TCHC S KIN NAY. VHVN

XIN TRN TRONG GIITHIU VI QUY C GIABAI PHONG VN TRN.

GS.TS L Manh That

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

15/75

la mt trong nhng iu kinthun li Thai Lan a VitNam vao danh sach u tin hangu. D nhin, nhn cquyn ng cai, GHPGVN va B

Ngoai giao VN cung a gi cngham yu cu Chnh phu ThaiLan va Trng ban T chc quct ung h Vit Nam ng cai tchc LPLHQ 2008.

- Tha GS, chung ta co gpphai s phan i nao trong quatrnh vn ng tr thanh ncng cai LPLHQ 2008?

+ D nhin co mt s ngikhng ng tnh. Trong khi

chung ti vn ng nhnc quyn t chc t pha ThaiLan, mt v s ngi Sri Lankahoi ti rng: Vit Nam co phai lamt t nc Pht giao khng co th nhn c quyn ng cait chc LPLHQ 2008?

Ti a tra li rng Vit Namla t nc co truyn thng PGlu i. PG a n Vit Nam t

rt sm, sm hn ca Trung Quc,va tinh thn PG a n su vaotm thc cua mi ngi dnVit; vn hoa Vit Nam thmm vn hoa Pht giao. Thng

k cua My cho thy rng VitNam hin co 60 - 70% ngi dnla Pht t. Nh vy ro rang VitNam xng ang c nhnquyn ng cai nay.

- GS tng cho rng vic ngcai t chc LPLHQ 2008 lavinh d cua tt ca chung ta. XinGS noi ro hn v vinh d y?

+ Chung ta se tao c mthnh anh Vit Nam tt ep i

vi ban be nm chu, qua onng v tr cua Vit Nam trn thgii, thit lp bang giao va hungh vi nhiu quc gia. Chungta cung co c hi thit lp nhpcu tm linh va hoc hoi kinhnghim Pht s cua hn 500-600phai oan Pht giao n t70 -100 quc gia.

Bn canh o, chung ta se co

c mt LPLHQ nh ngayl quc t v tn giao va vn hoa,ng thi ku goi y thc bao tnva phat huy di san vn hoa thgii, trong o bao gm cac di san

vn hoa Pht giao cp th gii vaquc gia...

- Cng tac tchc LPLHQ2008 hin a gp phai nhngkho khn nao tha GS?

+ Khng co kho khn nao ht!Nha nc a ng cai t chc,Giao hi phi hp va nhn cs bao tr cua Chnh phu. Bncanh o, chung ta con nhn cs ung h cua cac ca nhn, oan

th, ai din cac doanh nghip...Nh vy, vic con lai cua chungta la hay bt tay vao lam choc, thc hin tt nhng cngvic con lai co c mtLPLHQ thanh cng my man.Tt ca u la v Pht giao malam!

- Xin cam n giao s!

VN HINVIT NAM 15

ANH: BAVN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

16/75

16VN HIN

VIT NAM

DIN AN VN HIN

Ngay 31 thang 3 nm1968, sau on bt ng vamanh me tin cng, nidy Tt Mu Thn cua qun vadn ta min Nam, Tng thngMy Gin Xn tuyn b ngngnem bom bn pha min Bc, noi

n thng lng thc s viVit Nam. ng ch Xun Thuyc ang, Chnh phu b nhimchc B trng, trng oan ai biu nc Vit Nam dn chucng hoa, hi am vi oan aibiu Chnh phu Hoa Ky tai Paris.Cuc thng lng keo dai t13/5/1968 n u nm 1973.

Tai Paris, ng ch XunThuy lun theo doi bc tin cuaqun ta trn chin trng minNam. Thang 2/1969 ng ch giv nc nhng vn th xun,khch l ng bao va chin s:

Xun 68, xun anh hung

thng Mychao xun nay 69 laithm xun!

Khp min Nam mai cuc rnxa gndu bom an khn ngn

xun ti.Bng tai ngoai giao kit xut,

lp trng cach mang kin nh,

ng ch Xun Thuy a nhiuln tip xuc vi lanh tu cac angphai chnh tr quc gia va cac tchc quc t, cac Thu tng, Btrng, ai s, Ngh s, cac nhakhoa hoc, nha vn, nha nghthut, cac oan th nhn dn, t

chc xa hi. Qua cac hoat ngo, ng a lam cho nhn dn thgii hiu ro cuc u tranh chnhngha cua nhn dn Vit Nam,gop phn hoan thanh mt trnnhn dn th gii ung h VitNam. Nha th danh cho ban bequc t nhng cu th mthm:

NHA NGOAI GIAO XUN THUY VA NHNG VN

TH XUNLNG SN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

17/75

17VN HIN

VIT NAM

Chao sng Xen, chao bn bin bao laTnh ban ep hn cung ta vui Tt...Trong luc bn b cng vic, ngay m Xun

Thuy vn hng v T quc, nhng cu th da dittnh ngi:

i min Bc, min Nam ta nh lmNhng yu thng m thm qun long taHen cung xun mun dm chng ng xaQuyt gng sc vi qu nha toan thng.(Xun mun dm)Nhng ngay xa qu hng t nc, Xun Thuy

sng hoa nhp vi Vit kiu, cung ng bao n Tton xun. Cht lang man trong tm hn th hin:

Kiu bao nh? Ru mng xun nng ccTa nhn v T quc n y hoaNao hoa ao hoa mai hoa cuc hoa tra

Hoa ep nht vn la hoa chng My(Mng xun ai oan kt, Paris Xun Tn Hi1971).

Trong khung canh t nc vn con chintranh, ch mt cu th co cum t: ao - mai - cuc -tra nha th a ve ln c ca mt vn xun cuadn tc.

Tht bai nng n trong trn in Bin Phu trnkhng qun dn ta p tan cuc tp kch 12 ngaym bng may bay chin lc B52 (cui nm 1972)anh vao Ha Ni - Hai Phong, My phai chp nhn

ban d thao hip nh do ta ra. Hip nh Parisv chm dt chin tranh lp lai hoa bnh VitNam ky tt ngay 23/1/1973 gia ai din haiChnh phu Vit Nam dn chu cng hoa va Hoa Ky,ky chnh thc ngay 27/1/1973 gia bn B trngai din cac chnh phu tham d hi ngh tai Trungtm cac hi ngh quc t ph Clebe (Kleber) Paris.Cuc am phan dai nht trong lch s ngoai giaocua Vit Nam: 4 nm, 8 thang, 13 ngay. Hip nhbt u co hiu lc t ngay ky chnh thc.

Ngay 2 thang 3 nm 1973, hi ngh quc t vVit Nam c triu tp tai Paris. Mi hai nctrong o co Hoa Ky ky nh c cng nhn mtphap ly quc t Hip nh Paris v Vit Nam vabao am hip nh c thi hanh nghim chnh.

Trong nim hn hoan chung cua ca dn tc vaban be nm chu bn bin, xun Quy Su 1973 nhath vit nhng cu th sng ng n ngay nay:

Xun 73 m a thng liXun bay ln phi phi tri xanhChao Vit Nam, T quc quang vinh...Th noi chung, manh th xun noi ring Xun

Thuy vit khng nhiu, nhng mi bai cua nha th

thng gn vi mt s kin lch s cua t nc, ban oc cam nhn c rung ng trai tim cuangi cm but.

Xun Thuy sinh ngay 2 thang 9 nm 1912 taithn Hoe Th, tng Phng Canh huyn Hoai c,thuc tnh Ha ng cu (nay la xa Xun Phng TLim, Ha Ni). ng tn tht la Nguyn TrongNhm, la ngi sinh cung nm cung lang vi bac sTrn Duy Hng.

Xun Thuy lam bao va th t thi Phap va dungbao ch nh la mt th vu kh hoat ng cachmang. Ngay trong thi ky b giam tai nha tu Sn La,ng cung Trn Huy Liu vn ra mt t bao b mthai thang mt ky co tn goi la Sui Reo. ng thamgia lam bao Cu Quc, t bao cua Tng b Vit

Minh t thi ky b mt khi t bao con t NuiThy (1944). Luc nay ng phu trach t bao trc tipdi s lanh ao cua ng ch Trng Chinh. KhiCach mang thang Tam thanh cng, t bao phathanh hang ngay, ng lai tip tuc tch cc tham giahoat ng cho t bao luc nay co tru s B H (trus t Ha ni mi ngay nay). Khi Khang chin toanquc bung n, ng lai theo t bao ra Chin khu VitBc.

Xun Thuy con co cng trong vic ao tao lpnha bao u tiu cho Khang chin. Chnh ng a t

chc lp ao tao can b lam bao mang tn HuynhThuc Khang vao nm 1949. ng cung la nha baoVit Nam tham gia vao Ban Chp hanh cua T chcNha bao Quc t OIJ. Ban thn ng a nhn cphn thng cao quy t t chc nay.

Xun Thuy con la mt nha th va ng cung dchnhiu th. Chnh ng la ngi a dch bai thNguyn tiu trong tp Nht ky trong tu cua chutch H Ch Minh ra ting Vit vi tn goi la Rmthang Ging. Cac bai th cua ng c trch giangtrong cac nha trng ph thng va ai hoc trongnc va co trong Tuyn tp Xun Thuy.

Tac phm cui cung cua ng la tp Hi ky"Nhng chng ng bao Cu quc".

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

18/75

VN HINVIT NAM18

Thanh Minh co ngun gc tngi Hoa, nn nhng ni congi Hoa c tru ng uc

thng c t chc trang tronghn, co th noi ln th nh sau TtNguyn an. Ring Bac Liu lani mang nhiu du n vn hoa cuangi Triu Chu, cho nn TtThanh Minh y va rt trangtrong va co sc thai rt c bit.

Cu Nguyn Du trong Truyn

Kiu a tng vit: Thanh Minhtrong tit thang ba, l la tao mt hila ap Thanh. Thc ra khng phainm nao Thanh Minh nao cungnhm thang ba, i khi cung lot vaothang khac. Thanh Minh la tit thnm trong 24 tit kh trong nm,mi tit kh c quy nh la 15ngay, v vy theo thoi quen ngi tathng goi thang Ging co tit LpXun, Vu Thuy; thang hai co titKinh Trp, Xun Phn; thang ba co

Thanh Minh, Cc Vu... Nhng nunm o ngay u cua tit Lp Xun

trc tt Nguyn an (co ngha latrc thang ging) th ngay chnhcua tt Thanh Minh khng th thang ba c, th du nh trongnm 2002, ngay chnh cua ttThanh Minh la ngay 23 thang 2 mlch, tuy nhin do thoi quen lu i,ngi ta vn noi Thanh Minh thang ba.

Mi tit kh u mang mt caitn vi nhng y ngha khac nhau -

hai ch Thanh Minh a noi ln caitrong va cai sang cua tit tri - axac nh ro cai tit th nm nay latit ep nht trong 24 tit, c nhna hoa nhp s trong sang nay vaol tao m bn ngoai lam sach epm phn, bn trong lam sach eplong ngi tng nim cng ct tin, hai cai th trong va sangcua tit Thanh Minh va ln ln cahai khai nim Thanh Minh - tao mcung a thc s cung nhau hoa

quyn. Theo ngi Hoa thi xa,trong ngay Thanh Minh co s phn

bit ro rang gia l va hi: L la taom, bn phn cua con chau la tingay nay phai i quet tc, snpht, don dep tu b m phn chosach ep ngay ngn va sau odng cung l vt to long hiuthao; con hi la hi ap Thanh, tcla nhiu ngi cung gim ln coxanh, hi nay co ngun gc t ing ch nhng giai nhn tai ttrong ngay Thanh Minh a n nc

keo nhau i y ng va ap baln co xanh luc nay mi moc. ivi hi nay cac cu Nho thng noiXun phn hu thp ngu nht viThanh Minh, tuc hu ap Thanhhi, cu nay a xac nh sau titXun Phn mi lm ngay la titThanh Minh va theo phong tuctrong tit nay co hi ap Thanh.Ngay nay ngi ta vn i dp dutrong ngay Thanh Minh, vn conhng nam thanh n tu nhng v

ng xa trai nha khng co comoc, khng th goi ap Thanh, tuy

DIN AN VN HIN

TT THANH MINH NAM BTRN PHC THUN

Tt Thanh minh Bac Liu

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

19/75

VN HINVIT NAM 19

nhin vn con mang y ngha apThanh.

Theo thng l t trc n nayc sau thang ging la ngi ta a lovic p m cho nhng ngi qua

c, ring m ma cua ngi Hoathng c xy dng theo kiuhoanh pu la mt loai m na tna a nhng rt to, nn vic pm cung rt cng phu. a sngiHoa xa u tin vao phong thuynn vic btr, sa sang, sn phtchung quanh ngi m cung phaiung theo tn ngng, pha trcm la Minh ng phai c lambng phng va phai thp hn nmm, nhng pha sau la Huyn Vu

chnh la ch da nn phai p caohn, t Huyn Vu tao thanh vongcung ra pha trc bn ta la ThanhLong thuc dng va bn hu laBach H thuc m, thng goi latay long, tay h, tng trng chocon trai con gai, v vy khi p tphai tht cn bng, nu v y bncao bn thp se co chuyn mchlong gia con chau trai va con chaugai cua ngi qua c.

V sn bia cung rt phc tap, v

trong hoanh pu thng co haihuyt cua hai ng ba hoc co khiba huyt cho mt ng hai ba, ducho ai con sng huyt cung phailam sn cung mt luc vi ngi chttrc, v vy trn bia cung phai ghitn, do o khi sn cung phai cbit chu y sn mau o, i vi ngiHoa th cai ho la bt t nn luc naocung phai sn o, tn ngi chtsn xanh cho co s phn bit ai conai mt.

Trc Thanh Minh mt ngay i cung m ngi ta a chun bmt b tam sinh, giy ngu sc,nhang, en, giy tin, vang bac,qun ao giy... va cac loai banhtrai, thc n, thc ung khac tuy sthch cua mi nha, nhng banh bo,banh bao khng nhn thng cs dung nht; b tam sinh dung t trong cac ai l ngay xa la bacon vt: bo, heo, d; con i vi ttThanh Minh ngi ta chm chc,thay bng heo, ga, kh mc; ngaynay tuy theo tp quan cua mi aphng va hoan canh cua mi gianh, ngi ta chon b tam sinh

cung khac nhau, nhng heo thkhng th thiu, nha giau th dungca con heo cung tva mi ca hohang thn tc cung n, nha ngheoth mt ming tht heo luc, mt con

kh mc nho, hai ht vt hoc concua, con tm luc g o cung u.Ngay hm sau, ngay t sang

sm ngi ta a thc dy, thayqun ao mi, tt ca n thcung, tl c cho vao hui nay la mt loai xach tay c bitcua ngi Hoa rt tin li dungdi chuyn ac gi cho sach sekhng b bui bm doc ng. Nunha nao dung heo quay cung t,th con heo o phai nm trn

mt chic mm vung bng cy,pha trn phu vai iu. Cng viclam n hm o tam thi nh hoanlai, a s cac ca hiu cua ngiHoa u ong ca trong ngayThanh Minh. Moi ngi trong gianh phai t gng ganh, hoc dungxe ch ac n m; theo quannim xa th y la cng vic cuangi an ng, phu n ch ctham gia phu, con ngay nay th ola vic chung cua thn tc ho hang

khng phn bit nam, n.Khi n m ngi ta phn ra,mt s th lo bay bin ac chun b cung t, nhng ngi conlai th lo dan giy ngu sc ln m,vic dan giy cua ngi Hoa cungrt c bit, nu la m mi th chdan giy trng, nu la m lu nmth dung giy nm mau: trng,vang, en, xanh, o, con nu trongngi m hoanh pu co hai hoc bahuyt nh a noi trn th v phahuyt cua ngi con sng phai dangit o. Dung giy nm mau yla tng trng cho ngu hanh: kim,mc, thuy, hoa, th; nay con chauem nm mau phu ln m cungnh em n nm hanh xydng ch cho t tin cua mnhc vnh hng. Sau khi dan giyxong moi ngi cung t tu phatrc bia m dng hng cungt, ngi ln tui ttrc kn lacon chau tip tuc ttheo th t, moingi u mi t tin cua ho vchung vui trc hng lc sauphu h cho con chau c thunhoa va lam n phat at. Khi cung t

tin, ngi Hoa cung co mt phnl vt cung th a c t phatrai goc m cu th a phu hcho c bnh an, t ai yn n.Trong khi cung t tin, ngi chu

nha (hoc trng tc) phai dng tra,dng ru ba ln va sau cung la tvang bac, qun ao giy... biu ls cung phung trc khi mi t tinyn ngh.

Sau cung la n thc ung,cac th cung tt tin c don ra,moi ngi quy qun n ung ngaytrc m. Vic n ung ngay trcm t tin cung mang y ngha oankt gn bo, cung n, cung lam, cung nhau xy dng s nghip.

Tt Thanh Minh cua ngi Hoamang y ngha su sc a noi lnc y ngha ung nc nhngun phan anh c cai ep tmlinh tuyt vi cua con ngi Phngng, v vy co mt s dn tccung hng ng cai Tt nay. TtThanh Minh cung a quen thuc vingi kinh trong nhiu thky qua,tuy cha c ph bin rng khpnh mt s ni Nam B cung atr thanh phong tuc, ngi Kinh

lun co s cai cach i mi, bo btnhiu chi tit rm ra cho phu hpvi phong tuc tp quan va tnngng a phng; ngi Kinhcung t chu y n khai nim v ltao m, hi ap Thanh ma ttThanh Minh lai thng c hiu langay bi p m ma va cung king tng nh cng n cua ng ba,cua nhng ngi a khut.

y la mt l hi truyn thngrt tt ep a gn lin vi qua trnh

phat trin cua ngi Hoa, ngiKinh va mt sdn tc khac Namb trong nhiu th ky, nhng ttThanh Minh cang luc cang b bini theo a tin hoa cua con ngiva xa hi, nht la v mt hnh thcdo s du nhp cua vn minhphng Ty nn a khac xa ngayxa. Co mt strng hp ngi taa li dung ngay tt Thanh Minh ph trng s giau co cua mnh,ph trng s sung tuc cua dong

ho, khoe khoang s bao hiu ivi ngi a khut... lam mt i yngha tt ep cua tt Thanh Minh...

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

20/75

VN HINVIT NAM20

- GS la mt trong nhng ngiu tin ln ting v nhng bt cpcua d an Dan dng 100 kit tacsn khu th gii a c Nha hatTui tre cng b vao u thang

3/2008. ng cho bit a rt banghoang khi nhn c nhng thngtin t d an, v sao vy?

+ Ti la mt ao din sn khu,a tng lam Vin trng Vin Nghthut sn khu VN, nay lam TngGiam c Trung tm Nghin cu

Bao tn va Phat huy Vn hoa Dntc VN. Noi nh th thy rng, tila ngi co trach nhim, lun theodoi cac thng tin lin quan nnganh sn khu. Khi nghe cng b

trn bao ch, trn truyn hnh, tithc s kinh ngac, bang hoang trcmt d an sn khu qua ln, qua la,xa nay cha h thy. Ti i hoc, inghin cu khao sat nhiu nctrn th gii, cung cha thy ncnao co mt d an nh th nay, k ca

DIN AN VN HINXung quanh d an dng 100 kit tac sn khu th gii cua Nha hat Tui tre

GS.HOANG CHNG:

TRC HT, NN TP TRUNG BAO

Thng tin v vic Nha hat Tuitre c B Vn hoa, Th thaova Du lch giao lp va thc hind an dng 100 kit tac cuasn khu th gii trong thihan 12 nm vi tc 4-6v/nm va kinh ph hn 40 tyng a tao nn s kinh ngacva bt bnh trong gii sn khuca nc. GS Hoang Chng,nha hoat ng sn khu lunm, Tng Giam c Trung tmNCBT&PHVHDT, Chu nhim tapch Vn Hin Vit Nam, la mttrong nhng ngi u tin lnting v nhng bt cp angng cua d an. Nhng y kincua ng a nhn c s chiase, ung h cua ng nghip canc. Phong vin VHVN a gpGS Hoang Chng ngh ngnoi ro thm nhng y kin cuang v d an nay.

HOANG ANH (thc hin)

V m mu va tnh yu cua Nha hat Tui tre

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

21/75

VN HINVIT NAM 21

nhng nc giau co, phat trinnht - y la mt Nha hat ca gandng n trm kit tac ng tykim c. Cang kinh ngac banghoang hn khi nc mnh con

ngheo, nganh vn hoa nghthut noi chung va sn khu noiring con kho khn, nhoc nhnlm. Mi nm mi n v snkhu phn u dng 1 - 2 v aht hi ri. Nu la n v Nhanc th nhiu lm c cp 100- 200 triu cho vic dng mt vmi. Cac n v xa hi hoa TPH Ch Minh th ch c vai bachuc triu tr cp cua nha nc

cung co th dng c mt vdai va hay. Con y th qua haophong khi cp kinh ph cho mtn v sn khu hang my chucty ng, trung bnh 400-500 triung/v, mi nm dng ti 4-6v, rong ra trong 12 nm tri...Nh nhiu ngi trong gii snkhu noi, qua tht Nha hat Tuitre a trung giai c c khic giao d an co mt khng

hai trn. Nhng co th noi ngayrng y la mt giai c ckhng tng bi nhng bt cpqua ro cua no.

- Xin ng noi thm v nhngbt cp cua d an?

+ Trc ht, o la bt cp cuahai t kit tac th gii. Nghed an dng 100 kit tac sn khucua th gii, vy th nao la kittac th gii? Co phai seri sachcach y 2 nm NXB Sn khu inra goi la 100 kit tac sn khu cuath gii hay khng? Theo ti,vic in sach nhm ph bin tinhhoa sn khu cua nhn loai la rthu ch, nhng goi tt ca nhngcai o la kit tac th gii thcung cn xem lai theo nhng tiuchun, tiu ch nao. Ly v du,trong 100 kit tac th gii, NXBSn khu co chon mt v tungcua ao Tn la v H Sanh an.

Tung co nm sau trm v c, conhng v "khng l nh SnHu, Tam N Vng, ao

Phi Phung hay c sc nhNghu So, c, Hn... Tung aoTn cung con nhiu v hay nhC thanh, Din Vo nh, TrmHng cac..., sao nhng tac

phm o khng c chon lakit tac? H Sanh an la haytht, nhng tiu ch nao khng nh no la kit tac, aidin cho tung VN? Theo timun chon kit tac sn khutrong nc cung nh th gii thphai co hi ng thm nh cuanhng chuyn gia.

- Gia s nh co tiu ch lachon thuyt phuc, th vic dng

100 kit tac sn khu th gii ph bin VN cung la tt chsao?

+ Vng, rt tt nu chung tatht s co tim nng ca v taichnh ln nhn lc. Nhng tnhhnh t nc hin nay, nhanc cung cha u kinh ph ut cho vic phuc hi cac tacphm sn khu truyn thnghay, ma trong o co rt nhiu la

kit tac. Nc ta co mt truynthng sn khu ln, rt ang thao. Ai cung bit thc t hinnay vic bao tn va phat huy disan sn khu truyn thng connhiu b tc, trong o phn lnphu thuc vao kinh ph. Ti cngh, trc ht nn tp trung vaovic bao tn kit tac truynthng cua dn tc, ri mi lo lamvic cua ngi! Co nhiu y kincho rng la ngi Vit Nam lamsao anh co th dng din cnh la nguyn ban cua th gii.Nm 1963 ti hoc Lin X, nhahat kch Shakespeare (London)sang din Moskva, khan giaphai ng ky ve trc o 6thang, ma nhiu ngi khngmua c ve. V ngi ta munxem cai nguyn gc cua kchShakespeare la g, ch khngphai Lin X khng dng c

Shakespeare. Cai gia tr nguyngc la ch o. Con dng kchcua nc ngoai theo y cua mnh

th khng noi lam g, u cunglam c. Ti ngh, ta la ngiVit Nam, ta lai dng kch cuaphng Ty, trn c s kch banla chnh hoc Vit Nam hoa, ch

con theo truyn thng biu dincua ho la rt kho. Ti i nhiunc xem kch Ty ri v xemmnh ong kch Ty nhiu khiti thy hi gng v cai tang cuangi chu A khng ging ngichu u, chu My..., din vin taong gia "Ty" i khi khngthun lm! o ch la chuyn hnhthc, con chuyn ngn ng,phong cach, nhiu vn phai

khc phuc mi thanh cng c.Ngi ta mun nhn danh vicgii thiu tinh hoa th gii bao v cho d an ky la nay.Nhng gii thiu tinh hoa vnhoa th gii, phai trn nhiuknh, nhiu loai hnh, nhiucach: sach bao, vn hoa phm,in anh, truyn hnh. Truynthng la phng thc hu hiunht ta co th tip cn c

vi tinh hoa th gii t nguyngc, nguyn ban. Ti mun nhnmanh im nay: nu co mtchin lc nghim tuc dng dincac v kch kinh in th gii gii thiu vi ngi xem VitNam nh NSND L Hung ngh th phai la mt d an cua canganh sn khu Vit Nam vi stham gia cua cac chuyn giahang u v sn khu, vn hoc,my thut, m nhac va cac n vngh thut co u kha nng trongca nc, k ca cac n v snkhu truyn thng, ch khngphai la d an ring cua Nha hatTui tre va ao din L Hung.

- Theo ng, cac n v snkhu truyn thng cung co khanng gii thiu cac kit tac thgii?

+ ao din L Hung a hiliu khi cho rng cac loai hnh

sn khu truyn thng nhtung, cheo, cai lng khng cokha nng th hin cac kit tac sn

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

22/75

VN HINVIT NAM22

khu th gii. Thc t, ngay tcach y hn 70 nm, cu ngBnh Thuc Gia Th a chuyndch kit tac Lecid cua nha vitkch Phap Cooc ny ln sn khu

tung Vit Nam rt thanh cng,vn gi c ve ep cua nguyntac kch noi va rt tung, cngi xem Vit Nam yu thch,ca ngi phng Ty cung hoannghnh v nay khi chung ti agii thiu c. Trong hn nath ky cua sn khu cach mang,cac n v ngh thut tung,cheo, cai lng, dn ca kch cunga chuyn dch va dan dng

thanh cng rt nhiu kit tac cuasn khu th gii. Con vic LHung cho rng, kit tac sn khuth gii phai c dng theohnh thc nguyn ban th chachnh xac bi trn sn khukhng th co mt nguyn ban bt ng. Mi thi, mi nc,mi loai hnh sn khu ngi tadng Shakespeare, Sil, Molie...tuy theo quan nim, cam nhn,

s trng, s oan cua cac nghs sang tao. Va ri, Nha hatTui tre va L Hung co dng vMacbet cua Shakespeare va yla Macbet cua L Hung va Nhahat Tui tre. No ro rang khngh la nguyn ban cua nha hatShakespeare London. Nu comt d an gii thiu cac kit tacsn khu th gii tai Vit Nam sert cn s tham gia cua lc lngsn khu truyn thng, lc lngng ao nht cua sn khu VitNam hin nay.

- Giam c Nha hat Tui treL Hung cung cho rng dandng cac kit tac sn khu thgii gn nh la c quyn cuacac Nha hat quc gia, cac oanxa hi hoa, hoc t nhn cactnh pha Nam gn nh khng cokha nng lam cai cng vic to tatnay?

+ y la mt nhn nh chuquan va co phn ca quyn.Nu Nha hat Tui tre, bn canh

cac chnh kch, co th v t lamnhng hai kch co tnh cukhach nh loat i cith cacoan xa hi hoa, t nhn phaNam cung a chng minh c

rng ngoai vic lam hai kch mu sinh, ho rt khao khat vay u kha nng lam nhng vchnh kch ln, nhng v kinhin. Ti tin li ngh s HngVn va ao din c Thnh cuasn khu kch Phu NhunTPHCM rng khng cn ti ca tyng, ch vi 150 triu ng, cacoan sn khu xa hi hoaTPHCM co th dng c mt

v kch kinh in va am bao cokhan gia cho v. Nha vit kchL Duy Hanh, Chu tch Hi snkhu TPHCM, Pho chu tch hingh s sn khu Vit Nam, art ung khi tng noi cac oant nhn va xa hi hoa chnh lacac n v bit quy, bit cht chiutng ng tin cua nha ncnht.

- GS co thy Nha hat nao trn

th gii mun lp mt bao tangsng v cac v din kinh in thgii khng?

+ Ti thy Nha hatShakespeare (Anh) th chuyndng kch Sch pia, nha hatBrech (c) th chuyn dngkch Brech, nha hat Caragiale(Rumani) th chuyn dng kchCaragiale... nhng khng phaiho ch dng nhng v cua cactac gia danh ting y ma condng nhiu v khac cua cac tacgia khac. Cha thy mt Nha hatnao trn th gii nh lam mtb su tp cac kit tac sn khuth gii, lai nh lam ti 100 v.Bi vy, ti cha hnh dung nivic dng ca trm v kch cin trong mt nha hat ca tai lcva vt lc con khim tn nhNha hat Tui tre. V nay chadin xong lai phai dng tip v

khac, chng cht ln nhau lamsao tiu hoa cho kp. Nha hatTui tre hoan toan co kha nng

tiu ht 40 ty ng va dan dngc 100 v kinh in th gii,co th chi trang tr mt v n400 triu ng, co th em cadan nhac giao hng ln sn

khu cho hoanh trang. Nhngcht lng cac v din va vicbiu din phuc vu cng chung rasao th thc tnh la chuyn ngoaitng tng cua mt ngi nhti.

- Nu co mt d an dan dngcac kit tac sn khu, th theo GS,ta nn u tin cho vic dan dngcac kit tac nao?

+ Tt nhin la nn u tin cho

cac kit tac cua dn tc. Trongcn bao cua th trng nhiunm nay, nhiu kit tac cua snkhu dn tc khng con nmtrong kch muc biu din cua cacn v sn khu, k ca cac nhahat quc gia, ma ch con tn tai dang cac trch oan phuc vukhach quc t. Nh ti a noi, be ban quc t a tha nhnnc ta co mt nn sn khu

truyn thng ln, tiu biu latung, cheo, vi hang chuc kittac co th sanh ngang vi cackit tac sn khu th gii. Hnna th ky sn khu cach mangcung a lai nhng v dinln, trong o co nhng v co thcoi la kit tac nh kch NguynHuy Tng, Nguyn nh Thi.Nguy c tht truyn cac kit tacsn khu dn tc ang tn taima chung ta cha co k hoachkha thi bao tn, phat huy chuyu v thiu kinh ph. Trung tmNCBT&PHVHDT vai nm nayco d an phi hp vi cac n vtung ca nc phuc hi cac kittac tung ao Tn nhng chaomi mai vn cha c ai quantm u t. Dan dng gii thiucac kit tac sn khu th gii lacn thit, la tt nhng cp thithn, thit thc hn nhiu la u

t bao tn va phat huy cac kittac cua sn khu dn tc ang conguy c mai mt...

DIN AN VN HIN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

23/75

THANH THAO

T QUC VA TH"Khi ta ln ln t nc a co ri" (th

Nguyn Khoa im). t nc co trc th,co trc chung ta, va se con lai cung th, conlai sau chung ta. Sut mt hanh trnh dngdc dng nc va gi nc, dn tc VitNam mt tay cm vu kh, mt tay cm cuth, cm cu hat.

Th ng hanh cung dn tc Vit mtcach t nhin, cung i m t, cung chngcac loai ke thu, cung cc nhoc vn ln thanh ngi nhn ai, thanh mt dn tcnhn ai, bit "Ly ai ngha thng hung tan,ly ch nhn thay cng bao"nh ngi yunc va nha th v ai Nguyn Trai a vittrong tac phm v ai "Bnh Ng ai cao".

Khng phai ch ti ngay Nguyn tiu -Ngay th Vit Nam hng nm - ta mi camnhn su sc iu nay, la th Vit gn bomau tht vi T quc Vit Nam n th nao! u o co th co nhng nha th thiu Tquc ma vn co th, nhng Vit Nam thkhng.

Nhng ngi lam th u hiu rng,mun co mt cu th, mt bai th sng cqua thi gian, nhiu khi phai lao ng th casut i, va phai nh cy ca n may mn.

Co mt bai th con kho ti vy, hung chi co c T quc Vit Nam lin mt dai nhhm nay, t Lung Cu ti Trng Sa, HoangSa, t Pc Bo ti Ca Mau th xng mau baoth h ngi Vit a ra gh gm n thnao! "Khi ban ta/Ly thn mnh/obc/chin hao i/Ta mi hiu/gia tngthc t/" (th Chnh Hu). Khng chnhng th h a trc tip trai qua chintranh mi hiu "gia tng thc t", manhng th h tre sinh ra trong hoa bnh hmnay cung t cam nhn rt su sc iu nay.

Chung ta ang sng trong thi "toan cuhoa" va trong mt "th gii phng" nh

ngi ta by gi hay noi. Nhng du co "toancu hoa"ti u, va th gii nay co "phng"ti u, th mun i T quc vn la Tquc!

Ngay th Vit Nam la dp tn vinhth, va la dp th tn vinh T quc, tnvinh Nhn Dn. ng ai ngh o la nhng tai qua ln i vi th by gi, hay a cui vi th hin ai. Trong ngay hm nay vacho ti ca ngay mai, T quc va Nhn Dnvn la hai tai nong nht cua th va vnhoc ngh thut Vit Nam. Bao v s toanven lanh th cua T quc, va phn u chonhn dn co mt i sng xng ang vicon ngi, nh cach y hn 60 nm Bac H

a noi tha thit: "Lam sao cho dn ta ai cungco cm n ao mc, ai cung c hoc hanh".Th con rt nhiu vic phai lam v nhng

m c n s ma cao ca y. Khi mt nhath Ty Ban Nha, trong mau la cua cucni chin chng phat xt Franco, a vit:"Yu T quc la mt iu nghim trong", thphai hiu o la trach nhim la danh d va cala mau cua nha th minh chng s tn taiy kiu hanh cua th mnh trong tnh yuhin dng cho T quc.

(Vit nhn Ngay th VN - 2008)

VN HINVIT NAM 23

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

24/75

T TRONG DI SAN

VN HINVIT NAM24

Trong ai Nam Quc S Din Caco bn

cu: Ba Trng qu Chu Phong/Ginngi tham bao, thu chng chng qun/Chem nng mt li nguyn/Pht c nng t, thayquyn tng qun...

Sach: Hng c Quc m Thi Tpco nhngvn th vnh Hai Ba Trng:

Giup dn dep loan tra thu mnhCh ru cung em kt ngha binhT nh bay hn vang mt trnLnh Nam m coi vng trm thanhMi day bao v gia n trong

ai hoa quan xung phuc lanhCon nc, con non, con miu maoN trung nht ng tai danh...

Vua T c cung a vit v hai v anh th:

Hai Ba Trng la khach qun thoa, th ma longhng vic ngha, con lam rung ng c triunh nha Han! Du th lc yu, thi vn nganghing, cung u dy dc long ngi, r rang ssach....

S gia L Vn Hu tng khm phuc: "TrngTrc, Trng Nh la an ba ni ln anh ly c65 thanh tr, lp quc xng vng d nh tr bantay. Th ma t cui i nha Triu cho n i nhaNg hn mt nghn nm, ngi mnh c cui ubo tay lam ti t ngi Tau, ma khng bit xu h

vi hai ngi an ba ho Trng!".im v cung c sc trong khi ngha MLinh la vic Hai Ba Trng quy tu c s tham gia

TRNG N VNGTrong lch s Vit Nam va lch s cac dn tc trn th gii, cuc khi ngha Hai Ba Trng la mt s kin tht ky la va ch xayra co mt ln: khi ngha vu trang giai phong dn tc do nhng ngi phu n lanh ao. Ngay th ky u Cng Nguyn (39 - 40)dn tc ta trong o nong ct la n gii a theo li ku goi cua Trng Trc, Trng Nh ni ln khi ngha thanh cng, quet sachngoai xm ra khoi b coi.

PHNG THAO

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

25/75

VN HINVIT NAM 25

cua phai yu: t nhng i qun n hang vanngi, n nhng v n tng tai ba thng lnhqun i ma danh ting con mai n tn sau nay.

Hu nh tt ca cac trung tm khi ngha unm di s ch huy cua cac n lu. Thanh Thin

Yn Dung (Bc Giang L Chn An Bin (HaiPhong); Bat Nan Duyn Ha (Thai Bnh); NguytThai, Nguyt Vu Ban (Ha Nam) nang Ni Bach Hac (Vnh Phu), L Th Hoa tn Cu Chn(Thanh Hoa), H Lao Mai (Thai Nguyn),Xun Nng Tam Nng, Pht Nguyt Thanh Ba(Phu Tho), Nang Quynh - Nang Qu Chu aiMan (Tuyn Quang), am Ngoc Nga Thanh Sn,Thiu Hoa Tam Thanh, Quach A Bach Hac (PhuTho), Vnh Hoa Tin Nha, L Ngoc Trinh VnhTng (Vnh Phuc), L Th Lan ng Lm (Sn

Ty), Phng Dung Lang Tai (Bc Ninh), TrnNang Thng Hng (Hai Dng)...Vi tai nng, uy tn, hai ch em Trng Trc va

Trng Nh a tu hop c gn 40 v n tng vatrn 20 v nam tng di ngon c khi ngha MLinh.

Hai Ba Trng la con gai cua mt lac tng huynM Linh, mt trong 12 huyn cua qun Giao Ch,vn dong doi vua Hung. Me Hai Ba la ba ManThin Trn Th oan. Chng ba Man Thin mtsm, ba vy trng du nui tm, chm lo nui day

hai con gai va cho con hoc vo ngh.Di thi ng Han, chnh sach h va Hanhoa c thc thi cc ky quyt lit, tan khc a gyphn ut ln, kch thch long yu nc va y ch cunc bao v ging noi cua ngi Vit. Ba ManThin ht long khuyn khch con gai nui ch cunc, tip ni nghip Hung t khi con th u.

Nm 19 tui, Trng Trc v lam v Thi Sach,mt lac tng huyn Chu Din. Thi Sach va TrngTrc a b mt hnh thanh mt t chc co tn Nui

Tan - Sng Cai tp hp ngha s bn phng.Nhng chng bao lu, t chc b mt Nui Tan SngCai b bai l, ng Thi Sach b T nh bt git.

Hai Ba c nen au thng, nm ly c hi phatng ngay cuc khi ngha va lp an Th tai vung

sng Hat (Hat Mn, Phuc Tho, Sn Ty) chiu tpbinh s, truyn hch cu nc va c ngi i khpni tp hp lc lng di ngon c cu ncthng nht.

Mua xun nm 40, thi c a n. Trng Trcphat lnh khi ngha:

Mt, xin ra sach quc thuHai, xin dng lai nghip xa ho HungBa, keo oan c long chngBn, xin ven ven s cng lnh nay.S ng Han chep v cuc khi ngha M Linh

nh sau: Tt ca nhng ngi Man, ngi Ly (chchung cac thanh phn dn tc Vit Nam thi c) 4qun Giao Ch (Bc B), Cu Chn (Thanh-Ngh-Tnh), Nht Nam (Quang Bnh-Quang Nam), HpPh (Quang ng) u nht t ni dy hngng... Quan lai ng Han Giao Ch hoang s, boht cua cai, giy t, n tn, chay thao thn v nc.

Con ai Nam quc s din caghi lai kh thcua mt trong nhng i ngha binh Hai Ba Trng:

Ngan ty ni ang phong trnm m binh ma xung gn Long Bin.

Ch trong mt thi gian ngn, 65 thanh tr a lnlt v tay ngha qun va thanh Luy Lu, sao huytcui cung cua thai thu T nh cung b ap bng.T nh phai bo giap, ct ru, ct toc va qung ca ntn tm ng ln trn v nc...

Cuc khi ngha thng li, sau hn 200 nm AnDng Vng mt nc u Lac, nhng ngiphu n Vit a gianh lai c non sng gm voc.Trng Trc ln ngi vua tui 26, goi tn nc laHung Lac, ly hiu la Trng N Vng, t kinh

n th Hai Ba Trng M Linh n th Hai Ba Trng Hat Mn

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

26/75

VN HINVIT NAM26

T TRONG DI SAN

t M Linh. Cac qun Nam Hai (ao HaiNam ngay nay), Cu Chn (Bc b ngay nay),Nht Nam (Trung b ngay nay), Hp Ph

(Quang ng ngay nay) cung ni ln theo vvi Hai Ba Trng.Nm Tn Su (41) vua Quang Vu sai Phuc

Ba tng qun Ma Vin, mt danh tng khetting cua nha ng Han, em hn 20 vanqun sang tai chim Giao Ch. Cac trn chinac lit a din ra Lang Bac, ng Triu, YnPhong, Ha Bc... Di ngon c cua Hai BaTrng, hang van ngi Vit a chin u anhdung va nga xung trong cac trn chin u aclit bao v T quc thing ling. Sau mt

thi gian dai cm c, th tan lc kit, TrngN Vng lui qun v n Hat Giang va bvy ham tai y. Khng chu u hang gic,hai n kit gieo mnh xung sng Hat t tn.Cac n tng theo ba by lu u t vn theo.By gi la ngay mng 6 thang 2 nm Quy Mao(nm 43). Nm y, Trng Trc mi 29 tui.

Sau khi ngha Hai Ba Trng, t nc lairi vao thi ky Bc thuc ln th hai keo dain 5 th ky (43-544).

Ngay nay, ngoai qu hng M Linh, tai

phng ng Nhn, Ha Ni co ngi n ct tnm Nhm Tut (1142) th Hai Ba Trng rtln. Tai Hat Mn co miu Hat th Hai Ba

n th Hai Ba Trng ng Nhn, Ha Ni va L hi 2008

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

27/75

VN HINVIT NAM 27

Trng. Rt nhiu ni trong nc cung lp nth Hai Ba, ghi tac danh ting hai nht n kitnc Vit Nam ta. S tch cua 40 n tng anh

hung cua Hai Ba cung c nhn dn ta tac trnbia a, ghi vao thn pha i i truyn tung.Dn gian noi rng n th Hai Ba rt linh

thing. i vua Anh Tng nha Ly, gp nm aihan, nha vua sai Uy Tnh thin s n n thHai Ba cu ma. Cu ao xong, tri ma tmta, vua thy linh ng ben ra lnh cho xy lai nth Hai Ba thm nguy nga va phong tng laTrinh Linh Nh Phu Nhn. n i nha Trn laigia phong la Uy Lit Ch Thng Thun TrinhBao Thng Lng Phu Nhn.

to long tn knh, nhn dn ta hang nmvn t chc l ky nim Hai Ba Trng vao ngaymung 6 thang 2 m lch. L hi c t chc rtln trong ba ngay m t n Hai Ba ngNhn ra n hai bn b sng Hng.

Du triu ai Hai Ba Trng ch tn tai c 3nm ngn ngui nhng y la ba nm bng sangchoi loi cua y ch c lp t chu khng g ngncan ni cua dn tc cung tai nng va ch kh lmlit cua phu n Vit Nam, m u cho phongtrao giai phong dn tc trong sut 800 nm Bc

thuc ln th hai. Cuc khi ngha Hai Ba Trnga i qua bu tri lch s Vit Nam nh mt anhsao bng huy hoang. Thm cy ao c trong n th Hai Ba Trng ng Nhn (HN)

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

28/75

VN HINVIT NAM28

Vnh Ha Long a 2 ln c UNESCO cng nhn la Di san thin nhin Th gii, nay ang la ng c vin sang gia trong cucbu chon 7 Ky quan thin nhin cua Th gii. Ve ep ky diu cua Ha Long th ai cung bit nhng thin tnh s tuyt ep v ng VuaRng Ha Long th khng phai ai cung c nghe. Chuyn k rng:

Huyen thoai ve ongVua Rong

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

29/75

VN HINVIT NAM 29

Ngay xa ngay xa comt nm khi mi bcvao u mua ha madi trn gian a b han hankhp ni. Ting ku than cua

mun loai vang n tn trixanh. Ngoc Hoang lin sai VuaRng i lam ma. Vua Rngtu vi Thng dn theo caan con chau cung i. nmin ng Hai, nc rngmnh mng ca by rng lin haxung hut nc. Thy ni yphong canh hu tnh ca bycung tm mat, vui ua thoathu qun ca vic lam ma.Ngoc Hoang tc gin ben hoaphep bin ca by rng thanh a(ni y by gi la Vnh HaLong) ring Vua Rng va Thait do nhanh chn nn a trnthoat vao hang. K t ngay ov s b Ngoc Hoang trng phatva v cung thng nh an conchau a hoa a, Vua Rng nmkhep mnh trong ng khng rangoai. Cung v vy ma ha giihan han trin min, sng ngoi

kh can, cy ci xac x, cac loaivt cht dn cht mon trong oikhat...

Dn thp phng lp an ttri cu ao va cu xin VuaRng lam ma cu munloai nhng khng mt tingku than nao lot vao c trongng. Nhng ngi an ngln lt t bit v con, vtbin n ng Vua Rng cuxin nhng khng mt ai sng

sot tr v. X s ch con lai anba, tre con va mt i v chngtre mi ci. Ngi an ngcui cung cung t bit xom lang tm n ng Vua Rng.Ngi v tre tin chng ti tnca hang ri mt mc xin ci cung chng. Nang noi trongnc mt:

- Chang i ln nay d nhiulanh t. Thip mun cung chang

chia se moi gian trun.- Ta cam n nang! ngichng ap - nhng y la ng

Vua Rng. Lut l ynghim cm an ba bc vaotrong ng. Nang hay mauquay v.

Noi dt li chang trai lin

tin n ca ng xin phepPhng Hoang gia gac cabc vao trong ng. Ngi vtre khoc nc n noi vong theochng:

- Thip se ng y ichang. Nu chang khng tr vth thip se hoa thanh a vongphu.

Luc nay Phng Hoang giaa ngu ch co chu PhngHoang con ang chi gn o.Xuc ng trc mi tnh st soncua ngi thiu phu nnPhng Hoang con a pha lcho phep nang bc vao trongng. Chng may ngay luc oPhng Hoang cha tnh gic,ni gin li nh lin hoa phepsp tang a xung toan e chtngi thiu phu. Chu PhngHoang con nhanh nhu lao nly thn mnh tang a. Chu

noi vi cha mnh: Xin cha haytha mang cho nang. Chng lemt mi tnh ang c camun loai ca tung nh th laikhng c tn tai trn th giannay sao? Nu cha nht thitphai git nang th cha hay gitcon trc a.

Phng Hoang gia nglong cho ngi thiu phu bcvao trong ng. Nang cam tacha con Phng Hoang ri bc

theo chng. Ni y quanhnm but gia, moi vt u hoathanh bng. Mun i qua cng bng bt buc nhngngi an ng phai dung thnmnh si m cho mt cy nm b ong bng sng lai va lndn thanh mt cy nm cao,cham vao cm va lam thc gicv Thn Rng gac ng angngu li b, Thn Rng se m tip

canh ca vao ng th ba. Tuy b ret run ngi nhng changtrai vn khng nhut ch. Chang

Vnh Ha Long. TRANH: LU CNG NHN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

30/75

VN HINVIT NAM30

T TRONG DI SAN

ang nh m ly cy nm tht nhin co nhng ting noi tu o vong ln:

- Hi chang trai va c gai tre!Cac ban ng co ung cng vch, hay mau quay v khoiphai cht tham. Mi ngichung ti u a em ht sinh

lc cua mnh truyn cho cynm quai ac nhng mi lam nosng lai mt phn th chnh mnha b hoa thanh bng...

- Tha cac bc tin bi - changtrai noi : Chung ti quyt khngtr v. X s cua chung ta anglui tan, mun loai ang b tuytdit th v chng ti sng phongco ch g? Noi xong chang linm cht cy nm, truyn cho nott ca hi m trong c th cng

trang cua mnh. Cy nm dndn hi sinh nhng cung mic hai canh gi th ngi

chang lanh dn ri t cng nh bng. Ngi v vi m lychng noi.

- Xin chang ng bo cuc, xinchang ch nga long!

Nhng giot nc mt nonghi va hi th nng nan cuanang lam tan dn lp bng trn

c th chng, hi m cua nangtruyn sang lam tim chang plai. Chang thy trong ngimnh nh co ngon la rc chay.Chang tip tuc truyn sinh lccua mnh cho cy nm. Va cynm a hoan toan sng lai, vncao, chng bao lu a cham tiru Thn Rng. Thn Rng thcdy ci vang:

- Hi hai con ngi dungcam. Cac con la ngi u tin

kham pha oc b quyt hisinh. ung, ch co long dungcam, co tnh yu manh lit bit

sng cht cho nhau, ch co hoahp m dng mi tao nn ssng. Ta se m ca ng bng hai con ti gp Vua Rng. Trcmt cac con vn con nhiu ththach. Song vi long dung camva trai tim nhn hu, ta tin rngcac con se chin thng.

i v chng tre tip tuc ivao ng th 3. y khng coanh sang mt tri, canh vt chmtrong m ti. Cang vao suvom hang cang hep dn va thpte nh mun sp xung. Khngcon cach nao khac ho phai ucvom hang ly khng kh vaanh sang. Hai v chng uc asut ngay nay sang ngay khac.Ho ch sng bng nhng giotnc nho xung t mt be sa

trn vom hang, khi nao mt lath lai m nhau ngh ly sc...Th ri mt ngay kia cng sc

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

31/75

VN HINVIT NAM 31

cua hai ngi a c n ap,vom hang a thung, hin ra mtkhoang tri xanh va nhng ammy trng bng bnh. Khngkh trong lanh ua vao trong

hang em theo ca ting chimku, vn hot. Cung luc nayngi v tr da va luc sau sinhha c mt be gai ep nhthin thn. Ho t tn con mnhla My va bng con tip tuc isu vao trong ng. Qua ngth 3 ti mt vung ng bngphng, cy ci tt ti, y hoathm qua ngot, co sui trong rocrach, co mung thu nhay nhot

n ua. Ho ben dng tam mttup lu ngh chn, ngay ngaysng va nui con bng mt ongva qua rng. Nang My lnnhanh nh thi va tr thanh mtthiu n xinh ep tuyt trn,ngc lai cha me c th a gianua.

Vao mt bui sang, khi Mythc dy th thy cha mnh atrut hi th cui cung trong vongtay me. Ngi v m cht ly thi

th chng, hai dong l c chaydai di chn va bin thanh mtdong sui nc o nh mau. Bitmnh chng con sng c baolu ngi me goi My lai cndn:

- Cha me tm ng ti gpVua Rng, ct em lai cucsng yn lanh cho x s va munloai. Nay cng vic cha thanhchung ta a phai t gia coi i.

By gi s mang nay cha me traogi lai cho con.Ngi me qua i, hai tay

vn m cht ngi chng, mthng v x s qu hng. Hokt thanh mt khi. Di chnbc tng ai cua tnh yu vnhcu o, dong sui nc mt vnm ngay tun chay.

Nang My cui lay me cha vatip tuc tm n ng Vua Rng.Ngay nang i co voi kiu, tingu co chim choc hat ru, co hbao, s t canh chng.

Mt hm nang lac su trong

rng, mai n khi mt tri xbong ma vn khng tm thy lira. My c bng rng i mai, imai. Bng thy gia mt h ncrng mnh mng thp thoang

hin ln mt cung in nguynga. Hoang hn chiu sang lplanh nhng mai nha lp bngngoi vang ngoi bac, nhng cttru bng ngoc bch. o la cungin cua Vua Rng. My tin vpha trc. Hang ngan con trnln ti un mnh bc cu chonang bc vao cung in. Cangi su vao bn trong nang cangthy la lung, cung in lng ly

ma cy ci kh heo, ua tan,mung thu ng im lm nh hoaa, khng gian vng lng, chthnh thoang u o vong nnhng ting th dai nao rutkhin st a cung phai nglong, thng cam. My n tnni vut ve tng con vt, chungsng lai nhay nhot on chao.Nang muc nc ti cho tngbui cy, ngon co, cy ci tai ttti m hoa kt trai, chim choc

lai hot vang lng lam nao ngca khng gian yn tnh...

Trong cung in cua VuaRng, Thai t Rng ang mnng. Chang tng t su heo bi mt ngi con gai trongmng. Nang co thn hnh epnh tin ca, mt nh trng rm,mt sang nh sao, toc dai nhsui, mi nang ci nh hoahng chm n...T ngay gp

ngi trong mng, Thai t monmoi tng t, t giam mnhtrong cung kn. Vua Rng vbun phin thng Thai t nnsut ngay ung ru. Ngai ungcan ca mt h ru ri say trinmin ht nm nay qua nm khac,khng i lam ma, khin khpni han han keo dai...

Ting hot veo von cua cacloai chim vang vong vao chnthm cung khin Hoang t Rng bng tnh. Chang bc ra khoicung in va bang hoang nhnra ngi con gai ang ti hoa

ung la ngi trong mng. Vakhi My va bt gp anh mtcua Hoang t, trai tim nang bngthn thc rn rang. Hai ngim choang ly nhau (nh a

tng quen bit va hen c t lu)trong ting ca va iu nhay cuamun loai...

Thai t Rng dn ngi yun gp Vua cha xin cinang My lam v. Vua Rng tnhkhoi cn say trin min, ci ln:

- Ta chp thun li cu xincua con, ngay ngay mai ta se chot chc am ci tht linh nh.

Nang My quy xung nh

tu xin vi Vua Rng v s mangthing ling ma ca x s va chame mnh uy thac th Vua Rngnoi:

- Ta a bit tt ca nhng gxay ra, ta bit con cn g hiNang My xinh ep va nhnhu. Ngay sau khi tac thanh chohai con, gia nay se lai tu xin viNgoc Hoang i lam cai viccn phai lam.

L ci cua Thai t Rng va

Nang My keo dai sut by ngaychn m. Mun loai khp nikeo v d tic va mng cho iv chng tre khng bit c mannao la nhng vt quy, nhngnui ngoc, nui bac, nui vang,nhng un gao, nhng an giasuc va ca nhng gian trng, gianching, ken sao...

Vua Rng truyn ngi chocon ranh tay vi cng vic.

Sut mai cho n by gi ngaivn cn mn i lam ma theolnh cua Ngoc Hoang va khngcn ch loai ngi cu ao.

Trai qua nhiu cuc b du,van vt i thay cung a nhiu,khng ai con nh c v chngNang My by gi u va aicon ai mt nhng cung in cuaVua Rng th vn con nguynven, sng ng nh mi ngayhm qua... Gia mt vung tribin bao la, ng Vua Rng vnc gn 2000 con rng ngaym canh gi.

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

32/75

VN HINVIT NAM32

T TRONG DI SAN

Ty Sn ngu thn ma lanm con chin ma co tainng, co long trung nghavi chu thi Ty Sn ma maisau khi nha Ty Sn mt, ngiBnh nh vn tng nh va coinh thu vt linh thing. Nm conthn ma y u co tn ghi vao sTy Sn la cun Ty Sn nhnvt ch cua inh S An, mt nhnvt ni danh v vn hoc, ngiBnh Kh (Bnh nh) a tngc b lam vic Ni cac vuaQuang Trung. Nm con thn mala: Bach Long, Xch Ky, Du,Ngn Cu, Hng L.

Bach Long, nga cua vuaThai c, vn la nga rng trn

nui Hin Hach, tuc goi la nuiHanh Hot min An Kh. Lngtrng nh tuyt, bm va ui

lng dai, mt nh t. Chaynhanh nh gio va nhe nhangnh bay. Ngi dn tc thiu sgoi la nga nha tri. Khi NguynNhac ln An Kh c ng ngidn tc thiu s theo mnh khi

ngha, ngi dn tc thiu sgiao hen nu ng Nhac bt cnga, th se theo va ht longphung s.

Nh nhng kinh nghimthang ngay hoc nui nga thnBng Chu va lui ti ni rngsu bun tru vi ngi dn tcthiu s, nn Nguyn Nhac adung mu ly nga cai du ngarng.

ng Nhac tm mua mt snga cai t tht ep. Sau khi tpluyn thanh thuc, h nghe tinghu th chay n, by nga caic em tha trn nui HanhHot. c vai hm, nga rngva nga nha quen nhau. H ngheting hu th nga nha chay v,nga rng cung chay theo,nhng va thy bong ngi benquay u chay tr lui. Nguyn

Nhac bo co ti cho nga ri trv. Nga rng tr lai n cochung vi nga nha. Hm sauNguyn Nhac lai vut ve bynga nha. Nga rng ng xatrng chng. Dn dn thyngi cung nga quen thn,nga rng mt vai con mon menlai n co. Sau o quen dn, n cochung vi nga nha va choNguyn Nhac vut ve. Sau rt la

con nga bach. Ri t oNguyn Nhac thun dng cnga. Ngi dn tc thiu s tai

vung An Kh theo nha Ty Sn.Nga trng c mang tn la

Bach Long Cu theo NguynNhac chinh chin khp ni.

Nm 1793, Nguyn Nhacmt. Bach Long Cu ban m

vt tau nga chay thng mtmach v nui Hanh Hot. T orng nui Hanh Hot m mvang ting nga thn h ln nhngi chua cu.

Xch Ky, nga cua tngqun Nguyn Vn Tuyt, ngalng o ta, ky va lng ui daimau en huyn. Nga vn dongBac Thao, sc manh ngay i vandm khng m hi, chay

nhanh nh gio. Xch Ky vn cuachua Nguyn Phuc Khoat cnc Cao Min tng lam cngvt. Chua Vo Vng rt yuthch, nhn i tun du phngNam n Qui Nhn b NguynVn Tuyt vao chung cp i.Mt mnh mt nga, Tuyt angm phi thng ln Kin My theopho Nguyn Nhac lp cnhiu cng ln.

Nm Mu Thn (1788) XchKy vt ngan dm t ThngLong a Nguyn Vn Tuyt vPhu Xun cp bao tnh hnhqun Man Thanh vao Ha Ni.

Nm Nhm Tut (1802),thanh Thng Long b tn cng,ai c Nguyn Vn Tuytcung phu nhn h gia vua BuHng cung cung quyn qua sngNh Ha ln phng Bc. n

Xng Giang b vy. Trong trnnay, con Xch Ky cung vi c Tuyt xng pha gia mun

TY SN NGU THN MAQUACH TN - QUACH GIAO

t vo Bnh nh co nhiu tng tai, vu kh manh ma danh ma cung nhiu. Ni danh nh Ty Sn ngu thn ma, Linh Phong song tunma va Bng Chu ky ma...

Vua Quang Trung

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

33/75

VN HINVIT NAM 33

qun va ca hai u t trn. Du la nga cua tng ng

Xun Phong. Sc lng en nhanhnh mun, bn chn thon nhonh chn nai. Co tai leo nui hay

vt qua cac ghnh nui a chpchung. Khi chay trn nui cao thtai ngh mi ph bay, ngi cinh ngi trn t bng. Ngamang tn Du v sc lng en,co hnh dang va iu b i gingnh cop. Nh Du ma ngXun Phong ra trn u linchim c Thng Bnh va inBan.

Sau khi Nguyn Bao, con vua

Thai c b git, ng XunPhong lin t quan tr v ququan ri bo i ni khac. Ducung theo chu i bit tch.

Ngn Cu la nga cua ba BuiTh Xun, tuc goi la nga Kim.Nga co sc manh va tai i trongm ti. Du trn ng i cohm h, tr ngai, nga vn chaymau nh ban ngay trn ngtrng. Ngi i bao rng di

chn nga co mt sang itrong m ti. Nh co tai ky diunay ma Ngn Cu a phi nhanhnh chp nn trong trn phuckch Rach Gm khin tngXim la Luc Cn khng kp phanng a b n tng Bui Th Xunchem bay u mt cach d dangnh Quan Vn Trng ci XchTh chem Hu Hung i TamQuc bn Tau.

Trong trn u Mu cungnh con Ngn Cu ma Bui ThXun cu c vua Bu Hng...

Khi min Bc lm nguy, TrnQuang Diu bo Qui Nhn raNgh An giai cu. V phai ing thng ao nn QuangDiu mang trong bnh ma b btsng tai Hng Sn. Bui ThXun Din Chu hay tin, giucNgn Cu vt ng dai nGiap Sn th gp qun ang ap

giai Quang Diu va Vn Dung.Ta xng hu t, ba cu cchng, cung ci chung trn

lng Ngn Cu chay v ThanhHoa. Nhng n sng ThanhChng th Ngn Cu b tthng. Hai v chng Trn, Buib bt tr lai va b giai v Ngh

An.Hng L la Nga cua tng

Ly Vn Bu. Lng sc hng, hnhvoc ging nga thng. uHng L ging u la, mnhm o nh oi co, bn chn caolong khong nh chn nai, tanhtnh hay gi chng, mun i thi, mun chay th chay, khng aico th iu khin c theo ymun. Ch ring co chu la Ly

Vn Bu mi iu khin c ddang. Ho Ly ci nga khngbao gi dung yn cng, ng chiu khin bng i chn. Khi thbp v, khi th ng chn, khi thgot chn, ging nh dn Da o Chu My vy.

Hng L tuy d tng songchay nhanh, bn b va khnngoan. Khi ra trn khng cnchu iu khin, nga t bit tin

lui theo y chu. Ch mt nhp nhecua i chn Hng L a bitphi nh tn bn, bay theo qunch ang tm ng chn chay.Hng L bit vt qua chngngai vt chn u nga ch,

cho chu x ly ch thu mtcach gon gang.

Tr cac con thn ma BachLong, Xch Ky, Du, Ngn Cuth cac con nga khac u khip

s Hng L khi Hng L h lnmt ting, cac con nga chungquanh u cup tai, cup uihoc lng ln cm u bo chay.Nh Hng L ma Ly Vn Bu at chc c mt oan ky macho nha Ty Sn va cung nh sco mt cua Hng L trong oanky ma ma oan nga chinkhng nhng khng s antng binh cua ba Bui Th Xun

ma con phi hp khi giao tranhvi qun ch.Hng L lun lun co mt

cung vi Ly Vn Bu khp cacni trn tuyt. Khi ho Ly theovua Quang Trung ra Bc tao trqun Man Thanh th Hng Lcung c tham gia cac trnanh Nhn Muc Thanh Tr vaanh n Khng Thng.

Khi Canh Thnh ln ngi. Bui

c Tuyn chuyn quyn, triuchnh Ty Sn nat th Ly VnBu xin c lui v qu quan.Con Hng L theo chu tr v vithin nhin nui i.

(Theo Vonhn Bnh nh)

TRANH: C

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

34/75

34

T TRONG DI SAN

VN HINVIT NAM

Trc Cach mang thang 8nm 1945, chung ti la hocsinh trng CollegeThanh Hoa. Sau Cach mang mts trong chung ti c thanhph t chc i tuyn truynthanh nin trong tnh gia nhpV Quc oan. Nm 1946 chungti c chuyn thng sangtrung oan 77 do ng NungQuc Chung lam trung oantrng va ng Nguyn Kin lamchnh uy trung oan. Trungoan 77 la trung oan V Qucqun u tin cua Thanh Hoa.Chung ti tr thanh can b tuynhun thuc phong Chnh tr cuatrung oan. V qun s, chungti c mt s s quan Nhttnh nguyn lai day (v phainoi vi nhau bng ting Phap,ting Anh). V chnh tr chungti t hoc qua cac tai liu cua cptrn a cho, con lai la oc tailiu nc ngoai bng ting Phap.V du: L'histoire du PartiCommuniste de l'URSS... khi colnh Toan quc Khang chincui nm 1946, trung oan c

lnh rut khoi thanh ph, v cacvung nng thn trong tnh tham gia khang chin. Co lnchung ti ong qun vung ThoLm, th trn Bai Thng,Thng Xun, Ngoc Lc. Mtdai Sng Chu t Ca at(Thng Xun) n T Tru (ThoXun). Chung ti tha sc tpluyn vt sng, anh nhau trnsng. Chung ti c nhn dn

vung Xun Lm, Ngoc Phungch cho bit v tr trn anh utin cua ngha qun Lam Sn.

Ni o co mt khu vc nho trnsn i, lp miu th bn mtdong sui nho chay ra sng Chu(xa kia goi la sng Lng).Chung ti c nghe nhn dnni y k nhiu truyn thuytv cuc khang chin cua nghaqun Lam Sn chng qun Minhxm lc, trong o co chuynGm Thn. Co mt chi tit nhoso vi chuyn Gm Thn avit xa nay: Gm Thn do Ruat vao li cua ngi anh casng Lng dng ln L Li.

Xet cho cung, li gm chm ay sng, li anh ca khngchm ay sng, ma li co chmay sng cung phu ln gm.Vy phai co mt lc nao o nngli gm ln, th li gm minm trong li c. Lc yphai chng la Rua? Co ly.Nhng ngay thang ong qun vung nay ti a trng thy ruasng Chu, co hai loai; mt loai comau xam en nhn dn quen goila ba ba; mt loai mau xam vanggoi la rua. Ti a trng thy caba ba va rua. Co nhng con rua

to bng cai nong sy lua, gao nng thn. Ngay y ti a lintng n huyn thoai vua LThai T hoan Gm h LucThuy. Ch lin tng th thi, ri o. Chung ti cung toan dnlao vao cuc khang chin trngky chng thc dn Phap.

Cui nm 1946 ng bao HaNi va khu Ba tan c vao ThanhHoa. Di thi L Trnh, dong

ho chung ti co cac cu lam quanva nh c ng . Nntrong s o co ca ngi trong ho

GOP THM TING NOI V NGUN GC

RUA H GML NG TNNm 1946, ng la can b

tuyn hun, thuc phong chnhtr Trung oan 77 V Quc qunu tin cua Thanh Hoa. Sau ong la giao vin Trng cp IIILam Sn, ng ngh hu cungcon chau tai thanh ph Vinh,Ngh An. ng vit bai nay k lainhng iu mt thy tai nghe vloai rua to trn sng Chu, xakia la sng Lng thuc khu vcLam Sn, Thanh Hoa. Nay nga mt chung ti ng bai nay gop thm ting noi v ngungc loai Rua quy H Gm.

Rua H Gm bn chn thap Rua

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

35/75

35VN HIN

VIT NAM

hang. Mi ln cng tac qua langqua cu chuyn lai hng nnui Nung, sng Nh, h Ty, hGm, ai Nghin, thap But...Cac cu, cac bac cho ti bit ch h

Gm co rua, ma cac h khac Ha Ni khng co. Thang10/1954 ti v hoc ai hoc Spham ph L Thanh Tng. Tithng i dao quanh h Gm,ven b h co nhiu bn hoa cucai oa va to, ep lai vaphang pht hng thm. Ngmnhn mt nc h gn song lntn mi khi co lan gio nhe va khe

khe ngm nga bai "Thng Longhoai c" cua ba huyn ThanhQuan. Ri re vao n Ngoc Snthp mt nen nhang, sau ongm nhn thap Rua nh nhuyn thoai hoan Gm cua LThai T. Chnh tai n Ngoc Snnay, co i ln ti trng thy ruabi ln trn mt h, lam ti nh

lai nhng ln gp rua trn sngChu (sng Lng) trc kia vinhng lin tng bay bng la ky.

Nao ng, nhng nm gn yti c oc cac bai bao v Ruah Gm cua PGS. TS. Ha nhc, ti vui mng khn xit.

Rua h Gm la mt s tht,

ngi dn ng xa cungnh ngi Ha Ni nay a tngtrng thy. TS. Peter Pritchard,ng Chu tch Hi Bao v Ruacan va Rua nc ngot quc t ang y vi PGS. Ha nh c laRua h Gm khng phai la loaiGiai va co th la loai rua mi chokhoa hoc. GS. Kraig Adlertrng ai hoc Cornell (My) va

cac ng nghip cua ng chpnhn Rua h Gm la loai miva ngh t tn khoa hoc laloai rua hanoiensis hochoankiemensis ch a danhni sng cua loai rua nay.

Trong s sach nc ta, k canha bac hoc L Quy n, cungnh trong cac truyn thuyt

khng noi n loai rua to atng sng h Luc Thuy, trckhi co huyn thoai hoan Gm

cua vua L. Va cung cha cocng trnh nao nghin cu vloai rua nay. Ch mi gn yPGS. TS. Ha nh c mi tinhanh nghin cu va cng b

nhng hiu bit v loai rua quynay.

Rua h Gm co phai la loairua mai mm ln a tng sng sng Lng c vua L em ratha h Luc Thuy dt nnhuyn thoai hoan Gm haykhng? o vn con la iu b n!Nhng gia thuyt nay cua PGS.TS. Ha nh c nu ra rt ang

trn trong. Cac loai rua to trnth gii, chng han loai ruaGeorge bt c ao Pinta(Ecuador) dai 1m nng 90 kgcach nay khoang 30 nm. Nhngloai nay khng phai la rua maimm. Nu nhng kt qua nghincu loai rua sng Chu xpcung loai vi Rua h Gm th

gia thuyt cua Ha nh c coth chp nhn mt cach hplgic va se c ghi vao s sach.

ANH TRONG BAI: HA NH C

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

36/75

VN HINVIT NAM36

T TRONG DI SAN

Trong chuyn tr lai Thanh a My Sn vao dp u nm mi ln nay, ngoai nhng chng tch ni ting a c nhiu nginhc n, trong lp bui cua thi gian va hin vt chung ti tnh c phat hin ra mt iu thu v ma dng nh gii nghin cucon t noi n qun th di san th gii c bit nay, o la th gii cua nhng b linga va yoni ma ngi Chm xa con laitrong tuc th cung cua mnh.

Bai, anh: THANH HOA

TH GII LINGA VA YONI MY SN

8/9/2019 Tp ch vn hin s 3 nm 2008

37/75

VN HINVIT NAM 37

Theo chuyn mn, linga la b sinh thc kh nam,tng trng cho thn Siva- mt trong ba v thn ti cao cuan giao - biu tng cho

dng tnh va nng lc sang tao;con yoni la b sinh thc kh n,tng trng thn Uma - v cuathn Siva - biu tng cho mtnh. Trong tn ngng cuangi Chm xa, tuc th lingavn co t thi thng c, iunay phan anh ro net hnh thai tnngng phn thc thng thycua cac tc ngi thuc nn vnminh lua nc khu vc Nam

A. Thuyt tn ngng phn thcvn chu trng v s sinh sinay n, v vy, tuc th sinh thckh (sinh: e, thc: nay n, kh:cng cu) phat trin rt manh me.Co mt iu la My Sn, o lasau hang nghn nm trc s tanpha cua thi gian, chin tranhbom an, nhiu n ai hu nha b pha huy hoang tan, thnhng nhng b linga va yoni

y vn con tn tai kha nguynven va y u.Vi hn 70 cng trnh kin

truc bng gach a c xydng t th k