Tasavvuf İlmine DairKuşeyrî Risalesi

© İlk Harf Yayınevi, 2013Kitabın tüm yayın hakları "İlk Harf Yayınevi"ne aittir.

İlk Harf Yayınevi, 25Tasavvuf Serisi, 21

ISBN978-605-5457-88-4

Özgün adı: er-Risâletü'l-Kuşeyriyye

YazarAbdulkerîm el-Kuşeyrî

TercümeMuhammed Coşkun

Yayın Yönetmeni/EditörErsan Güngör

Sayfa Düzeniİrfan Güngörür

Kapak TasarımıSercan Arslan

Basım Tarihi1. Baskı, İstanbul, Mayıs 2013

Baskı / CiltŞenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti.Gümüşsuyu Cad. No: 3, K: 2 Topkapı/İstanbulTel: 0212 483 47 92 (Serti ika No: 11964)

İLK HARF YAYINEVİGenel DağıtımÇelik Yayınevi(Serti ika No, 14710)Ticarethane Sokak No: 59 Cağaloğlu - Fatih / İstanbulTel: +90 212 511 28 11 - 513 73 19 • Fax: +90 212 511 28 12www.celikyayinevi.com • info@celikyayınevi.com

Abdu

lker

îm e

l-Kuş

eyrî

• Ta

savv

uf İl

min

e Da

ir KU

ŞEYR

Î RİS

ALES

İ

Abdulkerîm el-Kuşeyrî

Tasavvuf İlmine DairKuşeyrî Risalesi

Tercüme Muhammed Coşkun

İçindekiler

Takdim ................................................................................................................11Risalenin Mukaddimesi .........................................................................13

Sûfîlerin İnançları ......................................................................................19

İlk Dönem Sûfîlerinin Hayatları ve İtikatları .........................351- İbrahim b. Edhem ....................................................................................362- Zünnûn-i Mısrî ...........................................................................................383- Fudayl b. İyâz .............................................................................................394- Maruf el-Kerhî ...........................................................................................415- Seriyyü’s-Sekatî .........................................................................................436- Bişr el-Hâfî ...................................................................................................467- Haris el-Muhâsibî.....................................................................................498- Davud et-Tâî ................................................................................................519- Şakîk-i Belhî ................................................................................................5310- Bayezid-i Bistâmî ..................................................................................5411- Sehl et-Tüsterî .........................................................................................5712- Ebû Süleyman ed-Dârânî ..................................................................5913- Hâtemü’l-Asamm ..................................................................................6014- Yahya b. Muaz .........................................................................................6215- Ahmed b. Hadraveyh ..........................................................................6316- Ahmed b. Ebû’l-Havârî .......................................................................64

17- Ebû Hafs el-Haddâd .............................................................................6518- Ebû Turâb en-Nahşebî .......................................................................6619- Abdullah b. Hubeyk .............................................................................6720- Ahmed b. Asım el-Antâkî ..................................................................6821- Mansur b. Ammar .................................................................................6922- Hamdûn el-Kassâr ................................................................................7023- Cüneyd-i Bağdâdî ..................................................................................7124- Ebû Osman el-Hîrî ................................................................................7425- Ebû’l-Hüseyin en-Nûrî .......................................................................7626- İbnü’l-Cellâ ................................................................................................7727- Ruveym .......................................................................................................7828- Muhammed b. Fazl ...............................................................................7929- Ebû Bekir ez-Zekkâk ...........................................................................8130- Amr b. Osman el-Mekkî ....................................................................8131- Semnûn b. Hamza .................................................................................8232- Ebû Ubeyd el-Busrî ..............................................................................8333- Şâh-ı Kirmânî ..........................................................................................8434- Yusuf b. Hüseyin ....................................................................................8435- Ebû Bekir Verrak ...................................................................................8536- Hakîm Tirmizî .........................................................................................8637- Ebû Said el-Harrâz ...............................................................................8638- Ebû Abdullah el-Mağribî ...................................................................8739- Ahmed b. Mesrûk ..................................................................................8740- Ali b. Sehl ...................................................................................................8841- Ebû Muhammed el-Cerîrî ................................................................8942- İbn Atâ .........................................................................................................9043- İbrahim el-Havvâs ................................................................................9044- Abdullah el-Harrâz ...............................................................................9145- Bünân el-Hammâl .................................................................................9246- Ebû Hamza el-Bağdâdî ......................................................................9247- Ebû Bekir el-Vâsıtî ................................................................................9348- Ebû’l-Hasen b. es-Sâiğ ........................................................................9449- İbrahim er-Rakkî ...................................................................................9550- Mümşâd ed-Dineverî ..........................................................................96

51- Hayru’n-Nessâc ......................................................................................9652- Ebû Hamza el-Horasânî ....................................................................9753- Şiblî ...............................................................................................................9854- Mürtaiş ........................................................................................................9955- Ruzbârî ........................................................................................................9956- İbn Münâzil ...........................................................................................10057- Ebû Ali es-Sekafî .................................................................................10158- Ebû’l-Hayr el-Akta’ ............................................................................10259- Ebû Bekir el-Kettânî .........................................................................10260- Nehrecûrî ................................................................................................10261- Müzeyyin ................................................................................................10362- Ebû Ali b. el-Katib ..............................................................................10463- Muzaffer el-Kirmisînî .......................................................................10464- Ebû Bekir b. Tahir ..............................................................................10565- İbn Bünân ...............................................................................................10566- İbrahim b. Şeybân ..............................................................................10667- İbn Yezdânyâr ......................................................................................10668- Ebû Said b. el-A’rabî ..........................................................................10769- Ebû Amr ez-Zeccâcî ..........................................................................10770- Cafer el-Huldî .......................................................................................10871- Ebû’l-Abbas es-Seyyarî....................................................................10972- Dükkî .........................................................................................................10973- Abdullah er-Râzî .................................................................................10974- İbn Nüceyd .............................................................................................11075- Bûşencî.....................................................................................................11176- İbn Hafîf ...................................................................................................11177- Bündar .....................................................................................................11278- Ebû Bekir et-Tamestânî ..................................................................11379- Ebû’l-Abbas ed-Dîneverî ................................................................11380- Ebû Osman el-Mağribî ....................................................................11481- Nasrâbâdî ...............................................................................................11582- Husrî ..........................................................................................................11683- İbn Atâ er-Ruzbârî .............................................................................116

Tasavvufî Istılahlar .................................................................................1211- Vakt ...............................................................................................................1222- Makam ........................................................................................................1243- Hâl .................................................................................................................1254- Kabz-Bast ..................................................................................................1275- Heybet-Üns ...............................................................................................1306- Tevâcüd-Vecd-Vücûd ...........................................................................1337- Cem’- Fark .................................................................................................1388- Cem’u’l-Cem’ ............................................................................................1409- Fenâ-Bekâ ..................................................................................................14210- Gaybet-Huzur .......................................................................................14511- Sahv-Sekr ................................................................................................14812- Zevk-Şürb ................................................................................................15013- Mahv-İsbât .............................................................................................15114- Setr-tecelli ..............................................................................................15315- Muhâdara, Mükâşefe, Müşâhede...............................................15516- Levâih-Tavâli’- Levâmi’ ....................................................................15717- Bevâdih-Hücum ..................................................................................15918- Telvîn- Temkîn .....................................................................................15919- Kurb-Bu’d ...............................................................................................16220- Şeriat-Hakikat ......................................................................................16621- Nefes ..........................................................................................................16722- Havâtır ......................................................................................................16823- İlme’l-yakîn, ayne’l-yakîn, hakka’l-yakîn ...............................17024- Vârid ..........................................................................................................17125- Şâhid ..........................................................................................................17126- Nefs ............................................................................................................17227- Ruh .............................................................................................................17428- Sır ................................................................................................................174

Sûfilerin Makâm ve Hâlleri ..............................................................1771- Tevbe ............................................................................................................1772- Mücâhede ..................................................................................................1883- Halvet-Uzlet ..............................................................................................194

4- Takvâ ............................................................................................................2005- Verâ’ ..............................................................................................................2066- Zühd .............................................................................................................2137- Susmak........................................................................................................2218- Havf (Allah korkusu) ..........................................................................2289- Recâ (Ümit) .............................................................................................23810- Hüzün .......................................................................................................24911- Açlık ve Nefsânî arzuları terk ....................................................25212- Huşû’-Tevâzu .........................................................................................25713- Nefse Muhalefet ..................................................................................26714- Hased ........................................................................................................27215- Gıybet ........................................................................................................27516- Kanaat ......................................................................................................27917- Tevekkül ..................................................................................................28418- Şükür .........................................................................................................29919- Yakîn ..........................................................................................................30620- Sabır ..........................................................................................................31321- Murakabe................................................................................................32222- Rızâ ............................................................................................................32723- Ubûdiyyet ...............................................................................................33424- İrâde ..........................................................................................................34025- İstikâmet ................................................................................................34726- İhlâs ...........................................................................................................35027- Sıdk ............................................................................................................35428- Hayâ ...........................................................................................................35929- Hürriyet ...................................................................................................36430- Zikir............................................................................................................36731- Fütüvvet ..................................................................................................37432- Feraset ......................................................................................................38233- Ahlâk .........................................................................................................39734- Cömertlik ................................................................................................40535- Gayret .......................................................................................................41536- Velayet ......................................................................................................42137- Dua .............................................................................................................428

38- Fakr ............................................................................................................43939- Tasavvuf ..................................................................................................45140- Edeb ...........................................................................................................45941- Sûfîlerin yolculuk âdâbı .................................................................46642- Sohbet/Dostluk ...................................................................................47543- Tevhid .......................................................................................................48144- Evliyânın vefât hâlleri ......................................................................48845- Marifetullah ...........................................................................................50046- Muhabbet ...............................................................................................50947- Şevk ............................................................................................................52548- Tasavvuf büyüğü şeyhlere hürmet ..........................................53249- Semâ’ .........................................................................................................535

Velilerin Kerâmetleri ............................................................................557Sûfîlerin Rüyâları .....................................................................................605Müridlere Tavsiyeler .............................................................................623

Dizin ..................................................................................................................645

11

Takdim

İ mam Kuşeyrî’nin tasavvufa dair bu risalesi, tasav-vufun bir ilim olarak tesisinde önemli bir yere sa-

hiptir. Eser üç ana bölümden müteşekkildir. Evvelemirde sûfîlerin temel inanç esasları ortaya konulmakta, başlangıç-tan Kuşeyrî’nin yaşadığı döneme kadar yaşamış olan tasav-vuf büyüklerinin terceme-i hâlleri işlenmekte, sonrasında ise hâller ve makamlar çerçevesinde tasavvuf ilminin ıstılahları ele alınmaktadır.

Yaşadığı dönemde (h. 5, m. 11. asır) karşılaştığı ve kendi-lerini sûfî olarak vasfeden bazı grupların hâllerinden şikâyetçi olan Kuşeyrî, tasavvufun hakikatinin bu olmadığını, bu kim-selerin zahiren sûfî olarak görünüyor olmakla beraber ger-çekte yolun büyüklerinin yaşam ve hâllerinden uzak düştük-lerini tespit etmekte ve bu tespitini temellendirme babında, İbrahim b. Edhem ’den (vf. 161/777) başlayıp İbn Atâ er-Ruzbârî (vf. 369/979)’ye kadar toplam 83 büyük sûfî zâtın hayat hikâyelerini ve tasavvuf ilmine dair yol gösterici söz-lerini iktibas etmektedir. Yaklaşık iki asırlık bir dönemi kap-sayan bu tabakât yazımı, tasavvuf ilminin sonraki yüzyılları için önemli bir kaynak teşkil etmekte, bu yönüyle bu eserin İslamî ilimler tarihi açısından önem arz etmesine de sebep olmaktadır.

Abdulkerîm el-Kuşeyrî Kuşeyrî Risalesi

12

Istılahların bir ilim için vazgeçilmez unsur olduğunu ifade eden Kuşeyrî, bu minvalde eserinin üçüncü ana bölümünde –ki bu kısım risalenin en uzun bölümüdür- tasavvuf ıstılahla-rını ayrıntılı bir şekilde hâl ve makamlar çerçevesinde anlatır. Eserin bu kısmı, yukarıda değindiğimiz sûfî tabakât yazımında olduğu gibi, daha sonra yazılacak olan pek çok tasavvuf klasi-ğinin de ıstılah bakımından temel kaynağı olmuştur.

Kuşeyrî’nin tasavvuf ilmine dair telif ettiği bu Risâle’nin bir diğer önemli hususiyeti ise kanaatimizce müellifinin tasav-vufu dışarıdan gözlemleyen bir tabakat yazarı veya düşünce tarihçisi olmayıp bizzat bu ilmin içerisinde bulunması, Ebû Ali ed-Dekkâk gibi büyük bir sûfî şeyhin manevî terbiyesini görüp bu hâl üzere yetişmiş olmasıdır. Bu durum, Risâle’ye, tasavvuf ilmine giriş ve bu alanın kavramsal ve tarihsel çer-çevesine dair diğer çalışmalarda bulunmayan bir önem ve hu-susiyet kazandırmaktadır. Dilimize çeşitli mütercimler tara-fından çevrilmiş olan bu kıymetli eserin, tarafımızdan yapılan tercümesinde risalenin Abdulhalim Mahmud tarafından ya-pılan tahkiki (1989, Kahire) ile Mehdi Muhabbetî tarafından yapılan tahkiki (2012, Tahran) esas alınmış, bununla beraber tercümede yer yer Şeyhülislam Zekeriya el-Ensârî’nin ( vf. 926 /1519) İhkâmu’d-Delâle Âlâ Tahrîri’r-Risâle adlı şerhinden ve Mustafa b. Muhammed b. Ahmed b. Musa el Ârûsî’nin (vf. 1293/1876) Netâicu’l-Efkâri’l-Kudsiyye fî Beyâni Maânî Şerhi Risâleti’l-Kuşeyriyye adlı haşiyesinden istifade edilmiştir.

Son olarak eserin yeniden dilimize tercüme edilmesini üstlenen İlk Harf Yayınları'na ve editörü Ersan Güngör’e, ter-cümenin hemen her aşamasında değerli katkılarını gördü-ğüm kıymetli dostlarım M. Nedim Tan ve Ercan Alkan’a mü-teşekkirim.

Muhammed COŞKUNBağlarbaşı, 2013

13

Risalenin Mukaddimesi

M elekûtunun yüceliğiyle münferit; mahlûkata hükümrânlığının cemâliyle biricik (yegâne);

vahdâniyetindeki ulviyetiyle muazzez (izzet sahibi); kâinatın her dem kendisine muhtaç oluşunun üstünlüğü ile mukaddes; zâtı itibariyle hiçbir şeye benzemeyecek kadar azamet sahibi; ilim, irade, kudret gibi sıfatları açısından her türlü kusurdan ve zevâlden münezzeh ve yaratmış olduğu mahlûkattan ken-disini ayıran, rubûbiyyet sıfatlarına sahip olan Allah’a hamd olsun.

O öylesine yüce ve muazzezdir ki; kendisini ihâtâ ede-cek bir tanım veya sınır yapılamaz, künhüne vâkıf olunamaz, vahdâniyetine çokluk sirayet edemez, kendisinden öncesi (ev-vel ) veya kendisinden sonrası (ahir) yoktur. Mevcûdâtı var etme hususunda hiçbir kudret O’na yardım edemez. Birdir, eşi-ortağı yoktur, zamandan ve mekândan münezzehtir. Hiçbir akıl O’nu idrak edemez, hiçbir zihin O’nu tasavvur edemez.

Hakkında; “nasıldır?”, “nerededir?”, “nasıl bu kadar ce-mal ve kemal sahibi olmuştur?”, “nasıl bütün kusur ve çirkin-liklerden münezzehtir?” gibi sorular tasavvur edilemez. Ke-mal ve tenzih noktasında mahlûkata muhtaç değildir, çünkü “hiçbir şey O’nun gibi değildir, O’nun vasıflarına sahip değildir. O, işiten ve görendir.” (Şura, 42/11) Kimse O’na galip gelemez.

Abdulkerîm el-Kuşeyrî Kuşeyrî Risalesi

14

Yarattıklarının her hâlinden haberdardır, dilediğini var et-meye de yok etmeye de kadîrdir.

Kullarına ihsan ettiği nice nimetlere mukabil olarak O’na hamd eder, takdir buyurup kıstığı ve vermediği şeylere mu-kabil olarak da O’na şükrederim. Her fiilimde O’na tevekkül eder, verdiğine de vermediğine de tam bir rıza ile kanaat ge-tiririm.

Tevhide yakînen iman etmiş ve ilahî inayetin mükemmel-liğine itimad etmiş bir kul olarak Allah’tan başka ilah olmadı-ğına, O’nun eşi-ortağı bulunmadığına şehadet ederim.

Yine şehadet ederim ki, efendim Hz. Muhammed (s.a.v.), O’nun seçilmiş kulu ve bütün mahlûkata gönderilmiş elçisidir. Allah’ın salât ve selamı O’nun, karanlıkları aydınlatan meşa-leler mesabesindeki âlinin ve hidayet yolunun rehberleri me-sabesindeki ashabının üzerine olsun.

İşbu risale, Kerem sahibi Rabbinin inayetine muhtaç kul Abdülkerim b. Hevazin el-Kuşeyrî tarafından, hicri 437 sene-sinde, İslam memleketlerindeki sûfîlere hitaben yazılmıştır.

Kardeşlerim! Allah cümlenizden razı olsun; bilesiniz ki Yüce Allah bu sûfî taifesini seçkin kılmış, peygamberlerden sonra en faziletli kimseler olma lütfunu onlara bahşetmiş, ümmet içerisinde hususen onları ilahî nurların mükâşefe ile üzerlerine doğacağı kimseler kılmış, kalblerini ilahî ilhamın tecelligâhı hâline getirmiştir.

Bu hususiyetler neticesinde onlar insanlığın sığınağı ol-muşlardır. Şehvet ve arzularının deverânından kurtulmuş ve her daim Hak ile beraber olur olmuşlardır.

Kalblerine tecelli eden ilahî vahdaniyetin müşâhedesi onları beşerî meşgalelerden, nefislerinin isteklerinden azade kılmış, müşâhede makamına yükseltmiş, ubûdiyyet âdâbına muvaffak olmalarını ve Yüce Allah’ın gerek kendileri gerek

Kuşeyrî Risalesi Risalenin Mukaddimesi

15

diğer mahlûkat üzerindeki tasarrufunu müşâhede etmele-rini sağlamıştır.

Böylece bu kimseler, mükellef oldukları kulluk vazifele-rini îfâ etmeye koyulmuş, Yüce Allah’ın kendileri hakkında takdir buyurduğu her şeyi tam itmi’nan ve rıza ile tahakkuk ettirmişlerdir.

Sonra bu kimseler Yüce Allah’ın dilediğini şeyi yapabi-leceğini, kullarından dilediğini seçebileceğini, hükmü karşı-sında mahlûkatın hiçbir şekilde söz sahibi olmayacağını; se-vabının ihsan ve rahmet, azabının adalet, emrinin ise nihaî karar olduğunu bildikleri için O’nun karşısında kendi amel-lerine ya da yaşadıkları bu hâllerine itimat etmemiş, aksine tam bir tezellül , huşû ve inkisâr hâli içerisinde ve O’nun rah-metine muhtaç bir durumda O’na rucû etmişlerdir.

Kardeşlerim! Allah sizlere rahmeti ile muamele etsin; şunu da biliniz ki, zamanımızda bu saydığım vasıflara sa-hip kimseler çok azalmış, günümüzde bu taifenin sadece iz-leri kalmıştır.

Şairin dediği gibi;

Çadırlar aynı onların (dostlarımızın) çadırları gibi,Ama görüyorum ki içlerindeki kadınlar onların hanımları değil!

Evet, bu taifede bir kopukluk ve kesinti söz konusu ol-muştur, hatta bu taifenin hakikî temsilcilerinin artık kalma-dığını dahi söyleyebiliriz.

Hidayet rehberi büyük evliyâlar göçüp gitmiş, onların izinden giden gençler de pek azalmış bulunmaktadır. Verâ’ büsbütün yok olmuş, helal -harama riayet etme ve bu hususta titizlik gösterme diye bir şey kalmamış; mal ve makam sevda-sından neş’et eden tamahkârlık başını alıp yürümüştür.

Artık insanların kalblerinde şeriatın hürmet ve saygınlığı kalmamış bulunmaktadır. İnsanlar basit dünyevî amaçlarına

Abdulkerîm el-Kuşeyrî Kuşeyrî Risalesi

16

erişebilmek için dinî hükümleri umursamamayı en sağlam yol bellemişler, helali haramı ayırt etme gibi hassasiyetleri önem-semez olmuşlar, büyüklere ve âlimlere hürmetsizlik etmeyi huy edinmişler, Allah dostu insanlardan hayâ etmez olmuşlar, ibadetleri yerine getirmeyi hafife almaya başlamış, ibadetle-rin kulun kalbini Allah’a yönletmesi için birer vesile olduğunu söyleyip namazı ve orucu basite alacak, bunlara ihtiyaçlarının kalmadığını söyleyecek kadar gaflete dalmışlardır.

Üstelik bu kimseler bütün bu kötü fiilleri yapmakla da kalmamış ve yüksek hakikatlere ulaştıklarını, mâsivâ sevgi-sinden tamamen azade âzâde olduklarını, Allah’tan başkasına dostluk ve kulluk bağlarını kopardıklarını, bütün vasıfları ile Hak’ta fenâ’ bulduklarını, üzerlerinde tamamen Hakk’ın hük-münün cereyan ettiğini, ilahî vahdaniyet sırrı ile kuşatıldıkla-rını, kalblerinin ve ruhlarının kapıldığı bu cezbe neticesinde artık Allah’tan başka hiçbir şeye gönüllerinde yer kalmadığını, dolayısıyla yaptıkları veya yapmadıkları herhangi bir şeyden dolayı ilahî ceza veya kınamaya muhatap olmayacaklarını, sı-radan insanlar için geçerli olan hükümlerin kendileri için ge-çerli olmayacağını iddia eder olmuşlardır.

Yine bu kimseler Hakk’ta fenâ’ bulmalarının ardından ilahî samediyyet nuru ile bekâ bulduklarını, artık kendi dil-leri ile Hakk’ın konuştuğunu, yaptıkları işlerinde de kendileri tarafından değil, Hakk’ın tasarrufu olarak gerçekleştiğini id-dia etmişlerdir.

Zamanımızda sûfîlere ta’an etmek, onları eleştirmek ol-dukça yaygın olduğu için; yukarıda birazına değindiğim ve uzun zamandan beri büyük bir müşkül olan bu meselelerin üzerine gitmiyor, bunlar vesilesiyle sûfîlere saldırılmasına fırsat vermek istemiyordum. Tasavvuf yolunda görülen bu bozulmanın düzeleceğini ümit ediyor ve inşallah rabbim lüt-feder de, Allah dostu zâtların örnek hayatlarından sapan ve

Kuşeyrî Risalesi Risalenin Mukaddimesi

17

tasavvuf yolunun âdâbını böylesine zayi eden bu kimseler gaf-letlerinden uyanırlar diye dua ediyordum. Fakat zaman geç-tikçe durum daha da kötüleşti. Zamanımızda bu bölgelerde yaşayan bu insanlar, ıslah olmak bir yana, tutturdukları yolda iyice ısrar eder, hatta bu yol ile övünür oldular. Durum öyle-sine kötü bir hâle geldi ki, artık insanların bu kimselere ba-kıp tasavvuf yolunun tamamen böyle olduğunu, geçmişteki tasavvuf büyüklerinin de bunlar gibi olduklarını düşünmele-rinden endişe eder oldum.

Ey sûfî dostlarım! İşte bu sebeple, oturup bu risaleyi ka-leme aldım ve sizlere arz ettim. Geçmişte yaşamış büyük sûfî zâtlardan bazılarının ahlâklarını, itikatlarını, edeblerini, vecd ve ilhamlarını, bidayetten nihayete kadar takip ettikleri seyr ü sülûk larını ortaya koydum ki, bu, tasavvuf yoluna koyul-mak isteyenlere kuvvet versin. Ayrıca bunları yazarak, bu bo-zuk gidişata razı olmadığına ve mevcut hataları tashih edip tasavvuf yolunu saf ve berrak hâlini ortaya koymaya çalış-tığıma şahit olmanızı istedim. Bunlarda da öte esas gayem, Yüce Allah’ın sevap ve ihsanına nail olmaktır.

Yazacağımız hususlarda Rabbimin yardım ve mağfire-tini niyaz ediyorum. Allah bana yardım etsin, beni hatalar-dan muhafaza buyursun. O’nun fazlı, ihsanı büyüktür, kud-reti dilediği her şeye yeter.

19

Sûfîlerin İnançları

A llah cümlenize rahmeti ile muamelede bulunsun, şunu biliniz ki, sûfî taifesinin büyük zâtları, tevhid konusun-

daki inançlarını sahih temeller üzerine bina etmişler, böylece itikatlarını bidatlerden muhafaza etmiş, selef-i salihin in ve Ehl-i Sünnet ’in inancını benimsemişlerdir. Bu çerçevede on-lar temsil ve ta’til e1 sapmadan tevhid inancına iman etmişler, kadîm (ezeli) olan Yüce Allah’ı layıkıyla tanımışlar, kendile-rinin yoktan var edilmiş olduklarını bilerek Allah karşısında huşû ve tezellül içerisinde olmuşlardır.

İşte bu nedenle, tasavvuf yolunun üstadı olarak bilinen Cüneyd -i Bağdâdî (vf. h. 297) şöyle demiştir:

Tevhid; kadîm (ezeli) olan Yüce Allah’ın sonradan yaratılmış varlıklardan ayrı olduğunu, yegâne olduğunu kabul etmektir.

Sûfîler itikat ilkelerini apaçık delillerle, kanıtlarla des-teklemişlerdir. Nitekim Ebû Muhammed el-Cerîrî (vf. h. 311) şöyle demiştir:

Tevhid ilmini delilleri ile bilmeyen kimsenin ayağı kayar, he-lak çukuruna düşer ve telef olup gider.

1 Temsil; Allah’ın diğer varlıklara benzetilmesi; Ta’til ise temsil endişe-sine kapılarak aşırıya gidip ilahî sıfatları inkâr etmektir.

Abdulkerîm el-Kuşeyrî Kuşeyrî Risalesi

20

el-Cerîrî bu sözüyle şunu demek istemektedir: Taklide meyden ve tevhidin delilleri üzerine düşünmeyen kimse, kur-tuluş yolundan uzaklaşır ve helak çukuruna düşer.

Bu büyük zâtların sözlerini iyice araştırıp anlamları üze-rine düşünen kimse, onların sözlerinin hem toplamında hem de her bir cümlesinde; sûfîlerin bu mevzuları hakkıyla tah-kik etmiş olduklarını, bu hususta hiçbir noktayı atlamadıkla-rını görecektir.

İşte biz burada şimdi onların itikat meselelerine dair bazı sözlerini zikredecek ve ardından da özet olarak, itikat konu-sunda izah edilmesi gereken birkaç noktayı izah edeceğiz.

Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin es-Sülemî (vf. h.412)’den duyduğuma göre o, Abdullah b. Musa es-Selâmî’nin Ebû Bekir eş-Şiblî (vf. h. 334)’den şöyle duydu-ğunu aktarmıştır:

Bir olan Yüce Allah, kendisini belirleyecek bir cihet veya ifade edecek bir sayı yok iken dahî, bilinmekte idi.

Şiblî ’nin bu ifadesi, Yüce Allah’ın zâtının tanımlanama-yacağını, kelamının da harflerden müteşekkil olmadığını sa-rahatle ortaya koymaktadır.

Ebû Hatim es-Sûfî ’den duyduğuma göre Ebû Nasr et-Tûsî şöyle demiştir:

Kadı Ebû Muhammed Ruveym b. Ahmed el-Bağdâdî (vf. h. 302)’ye, Yüce Allah’ın mahlûkata ilk farz kıldığı şeyin ne olduğu soruldu, o da, “Marifetullahtır, çünkü Yüce Allah; ‘ben cinleri ve insanlar sadece bana kulluk etsinler diye yarattım’ (Zariyet, 51/56) buyurmuştur” dedi. İbn Abbas buradaki ‘bana kulluk etsinler’ ifadesini, “beni tanısınlar” şeklinde tefsir etmiştir.

Cüneyd -i Bağdâdî şöyle demiştir:

Kulun hikmet itikadı itibariyle kulun ilk muhtaç olduğu şey, kendisini var eden Yüce Yaratıcı’yı ve O’nun kendisini nasıl