17
2. Bölüm EFEKTİF GERİLME YAPI ETKİ DERİNLİĞİ SONDAJ DERİNLİKLERİ Hazırlayan: İnş. Müh. Gökhan DEMİRBAŞ TBDY 2018’E GÖRE YAPILACAK GEOTEKNİK HESAPLAMALARIN İÇERİK VE SAYISAL ÇÖZÜMLEMELERİ

TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

  • Upload
    others

  • View
    7

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

2. Bölüm

EFEKTİF GERİLME

YAPI ETKİ DERİNLİĞİ

SONDAJ DERİNLİKLERİ

Hazırlayan: İnş. Müh. Gökhan DEMİRBAŞ

TBDY 2018’E GÖRE YAPILACAK GEOTEKNİK HESAPLAMALARIN İÇERİK VE SAYISAL

ÇÖZÜMLEMELERİ

Page 2: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

YAPI ETK İ DER İNL İĞİ

Yapı etki derinliği zemin üzerine imal edilecek yapının zemin profilindeki etkisinin

önemsenmeyecek seviyeye kadar düştüğü nokta olarak tanımlanabilir. Yapı etki derinliği bu yönetmelikten

öncede bilinen ve çeşitli geoteknik hesaplamalarda sınırlamalar oluşturmak için kullanılan bir yöntemdi.

Zemin etüd raporu hazırlayan jeoloji mühendisleri yapı etki derinliği için kabaca 2/3 H (H= Yapı Yüksekliği)

kabulü yaparlar ve çoğu zaman sonuçlar güvenli tarafta kalırdı. Sayısal sınırlamalar yönetmelikte açıkça

belirtilmiş olup; yapı taban basıncından kaynaklı gerilme artışının zeminin kendi ağırlığından kaynaklanan

efektif gerilmenin %10’una eşit olduğu derinlik olarak tanımlanmıştır. Efektif gerilme zeminin toplam düşey

gerilmesinden suyun kaldırma kuvvetinin çıkarıldığı halidir. Eğer zeminde yer altı suyu yok ise toplam düşey

gerilme efektif gerilmeye eşittir. Zemin mekaniği alan her inşaat mühendisi efektif gerilmenin ne olduğunu

bilir lakin anlatımın bütünlüğü açısından önce bir basit örnek ile ardından çok katmanlı zeminlerde efektif

gerilmenin değerlerini hesaplayalım.

Efektif Gerilme σ’v0 = γ* x H olarak tanımlanır. Burada H derinlik γ* ise hesaplanan zemin parçası

YASS’unun altında ise γ*=(γsat -1) , üstünde ise γ*=γd olarak tanımlanır. Anlatımı Örnekler ile

sayısallaştıralım.

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 3: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

ÖRNEK-1

KUMγd 1,80 t/m³

γsat 1,90 t/m³

20 metrelik tek katmanlı bir KUM profilin 3 farklı noktasında efektif gerilme hesaplayalım.

4m derinlikteki efektif gerilme = 4*1,8 = 7,20 t/m²

10m derinlikteki efektif gerilme =10*1,8 =18,00 t/m²

20m derinlikteki efektif gerilme =20*1,8 =36,00 t/m²

Aynı profil için yer altı su seviyesinin 6 metrede olduğunu varsayarak hesapları tekrar edelim.

4m derinlikteki efektif gerilme = 4*1,8 = 7,20 t/m² (Su seviyesi üzerinde)

10m derinlikteki efektif gerilme =6*1,8 + 4* (1,9-1)=14,40 t/m² (4metresi su seviyesi altında)

20m derinlikteki efektif gerilme =6*1,8+12*(1,9-1) =21,60 t/m² (12metresi su seviyesi altında)

Görüldüğü üzere yer altı suyunun varlığı efektif gerilmeyi azaltmaktadır. Buradan

çıkaracağımız sonuç yer altı suyu mevcut olan zeminlerde yer altı suyu bulunmayanlara göre

daha derin bir Yapı Etkin Derinliği hesaplanacaktır. [%10 σ’v0 > Δ σ]

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 4: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

ÖRNEK-2

8 metrelik bir KUM ve 12 metrelik KİL profilin 3 farklı noktasında efektif gerilme hesaplayıp grafiğini

çizelim.

4m derinlikteki efektif gerilme = 4*1,85 = 7,40 t/m²

10m derinlikteki efektif gerilme =(8*1,85)+(2*1,65) =18,10 t/m²

20m derinlikteki efektif gerilme =(8*1,85)+(12*1,65) =34,60 t/m²

Aynı profil için yer altı su seviyesinin 5 metrede olduğunu varsayarak hesapları tekrar edelim.

4m derinlikteki efektif gerilme = 4*1,85 = 7,40 t/m² (Su seviyesi üzerinde)

10m derinlikteki efektif gerilme =5*1,85 +3*(1,95-1)+2*(1,8-1)=13,70 t/m² (Kumun 5m si su seviyesi

üzerinde 3 metresi Suya batık)

20m derinlikteki efektif gerilme =5*1,85+3*(1,95-1) + 12*(1,8-1) =21,70 t/m²

Örnekten de görüleceği üzere yeraltı su seviyesinin varlığı profilin efektif gerilmesini büyük ölçüde

etkiledi.

KUMγd

1,85 t/m³

γsat1,95 t/m³

KİLγd

1,65 t/m³

γsat1,80 t/m³

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 5: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

ÖRNEK-3

5 metre Kalınlığında Silt 6 metre Kalınlığında Kum ve 9 metre Kalınlığında bir çakıl profilin 3 farklı

noktasında efektif gerilme hesaplayıp grafiğini çizelim.

4m derinlikteki efektif gerilme = 4*1,75 = 7,00 t/m²

10m derinlikteki efektif gerilme =(5*1,75)+(5*1,80) =17,75 t/m²

20m derinlikteki efektif gerilme =(5*1,75)+(6*1,80)+(9*2,05) =38,0 t/m²

Aynı profil için yer altı su seviyesinin 8 m de olduğunu varsayarak hesapları tekrar edelim.

4m derinlikteki efektif gerilme = 4*1,75 = 7,00 t/m² (Su seviyesi üzerinde)

10m derinlikteki efektif gerilme =5*1,75 +3*(1,80)+2*(1,95-1)=16,05 t/m² (Kumun 3m si su seviyesi

üzerinde 3m si Suya batık)

20m derinlikteki efektif gerilme =5*1,75+3*(1,80) + 3*(1,95-1)+9*(2,15-1) =27,35 t/m²

Şahsi uğraşlarım süresince gözlemlediğim zemin profillerinde çoğu zemin bundan daha karmaşık

oluyor. Çok daha fazla katman sayısı olan örnekler sadece işlem kalabalığı ve hata yapma riskini

artırıyor. Onun dışında hepsinin mantığı birebir aynı.

SİLT

γd 1,75 t/m³

γsat - t/m³

Kum

γd 1,80 t/m³

γsat 1,95 t/m³

Çakıl

γd 2,05 t/m³

γsat 2,15 t/m³

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 6: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

Gelelim yapının kendi ağırlığından zemin üzerine oluşturduğu etkiye. İnsan eli ile yapılmış her türlü yapı üzerineoturmuş olduğu zemine bir basınç yapar. Bu basıncın zemin içerisindeki dağılımı bir çok üstad tarafından sayısallaştırılmışve görselleştirilmiştir. Biz yapının temelinin altındaki basıncın zemine dağılımını 63.5 derece veya ½ yaklaşımı iledağıtıyoruz.

Bu yaklaşım aslında (mantık olarak) yükü dağıtmak yerine temeli büyütüyor. Dahaderinde daha büyük bir temelin üzerine aynı yükün dağılması ile basıncı azaltıyor.Formülüze olarak;

q0= W/((B+z)*(L+z)) gösterilir.

«B+z» ve «L+z» araştırma derinliğindeki yeni temel boyutlarıdır.

z değerinin temel alt kotundan araştırma derinliğine olan mesafe olduğunuunutmayın. (0 Kotundan alma hatasına düşmeyin)

Birkaç örnek ile durumu özetleyelim.

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 7: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

ÖRNEK

Aşağıda üst yapı bilgileri verilmiş yapının temel altındaki, 5m ve 11m derinliklerinde sebep olduğu gerilme artışlarını

hesaplayalım. Temel derinliği 1m de ve temel altı basıncı hesaplanması 1 m derinliğinden başlar. (Sadece yapının kendi

ağırlığından dolayı oluşan ortalama gerilmeye göre hesap yapılacaktır. Yapının Dinamik etkiler altındaki basınç değerlerinin

ortalama basınçtan daha yüksek olması kaçınılmazdır.)

Öncelikle temel altındaki ortalama basınç;

q0 = W/(B*L) = 7500/(32*20) )= 11,72 t/m² olarak hesaplanır.

4 metre derinlikteki gerilme artışı

Δ σ4 = W/ ((B+z)*(L+z)) = 7500/((32+4)*(20+4)) = 8,68 t/m²

Δ σ10 = W/ ((B+z)*(L+z)) = 7500/((32+10)*(20+10)) = 5,95 t/m²

Bu yapının derinliğe göre gerilme artışı değişimini bir grafik ile gösterirsek.

-25

-20

-15

-10

-5

0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Deri

nlik (

m)

Gerilme (t/m²)

Yapı Yükünün Zeminde Yarattığı Gerilme Artışı TEMEL SEVİYESİ

Grafikten de görüleceği üzere yapının gerilme

artışı derinlik ile azalarak azalan bir ilişki gösterir.

Yapının taban gerilmesinin %50 si ilk 10 m de

yok olur. Derinlik arttıkça azalma miktarıda azalır

ve 0 gerilmesine doğru yakınsar.

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 8: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

İki farklı unsurun karşılaştırması ile karar vereceğimiz yapı etki derinliğini daha iyi anlamak amacı ile birkaç uyarıda

bulunmak isterim. Yapı etki derinliğinin belirlenmesindeki asli amacımız Yeni Deprem Yönetmeliğine Göre sondaj

derinliğinin bilimsel yollar ile belirlenmesidir. Yapı etki derinliğinin altındaki zeminlerin üst yapımızı etkilemeyeceği veya bazı

hesaplarımızda bu derinliğin altını yok sayacağımız anlamına gelmez. Örneğin yapı etki derinliğinin altında bulunan yüksek

plastisiteli killerde konsolidasyon oturması hesabı yaparken veya yapı etki derinliğinin altında olup sıvılaşabilir olan zeminlerde

araştırma yapmamız gerektiğinde bu noktadan sonrasını göz ardı etmeyiz.

Amacımızın sondaj derinliği belirlemek olduğunu anladığımıza göre işin başına dönerek sondaj derinliği

belirlendiğinde elimizde ne veriler olduğuna bakalım. Sondaj derinliği belirlemede gösterilen örnekler verilerin sabitliğine

dayanır. Her örnekte zeminin birim hacim ağırlığı yer altı suyu seviyesi örnek başında sunulur. Bizim yapacağımız örneklerde

aynı durumları içerecek fakat örneklere geçmeden önce sizin bu konuyu elinizde hiçbir veri yokken nasıl yapacağınızı anlatalım.

Gerçekçi olması açısından aşağıda senaryosu anlatılan aynı yapının 1. durumda İzmir-Karşıyaka-Bostanlı bölgesinde II. Durumda

İzmir-Karşıyaka-Örnekköy bölgesinde yapılacağını varsayarak karşılaştırma yaparak farklı zemin tiplerine göre sondaj

derinliklerinin nasıl değiştiğini gözlemleyelim.

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

YAPI ETKİ DERİNLİĞİ ÖNCESİ VERİLERİN TOPLANMASI

Page 9: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

Naçizane bir NOT: Bu hesaplamaların yapımında kullanılan verilerin kabul edilmesi hesapların yapılmasından daha

önemlidir. Mesele hiçbir verinin size sondaj derinliği belirlenirken net bir şekilde verilmeyeceğini, işin büyük kısmının yapılan

kabullerin mantıklı sınırlar çerçevesinde olması gerektiğini anlamaktır.

Öncelikle İnşaat mühendislerinin çok büyük bölümünün inşaatın yapılacağı arsanın altındaki zemin ile ilgili pek bir

bilgi sahibi olmadığını kabul etmeliyiz. İnşaatın yapılacağı bu bölgeye hakim jeoloji ve jeofizik mühendisleri ile sondajların

yapılacağı arsa ile ilgili genel bilgiler elde etmeye çalışmalıyız. Bu bilgiler yer altı suyunun varlığı-yokluğu, var ise kabul edilebilir

derinlik miktarları, zemin profilinin yapısının tahmin edilebilir durumda olup olmaması.

Çoğu jeoloji mühendisi bu konular ile ilgili bilgi sahibidir ve konuştuğunuz size «yer altı suyu seviyesi 3 den aşağıda

olmaz» «bu bölgede zemin çakıllıdır» «bu bölgede zemin kildir» gibi yaklaşık bilgiler verebilir. Bunu yaparken Jeoloji – Jeofizik

mühendislerinin (BÖLGENİZE HAKİM-İŞİNİN EHLİ) bilgilerinden faydalanmanızı tavsiye ederim. Sondaj yapılmadan zemin

ile bilgi sahibi olunamadığından insanları bir bilinmeze doğru ilerletmek zorundasınız. Yapılması gereken toplanan bilgiler

ışığında güvenli tarafta kalacak bir çözümleme yapmaktır. İki farklı durum senaryosu içinde Jeoloji mühendisi arkadaşım ile

görüştüm ve durum aşağıdaki gibi özetlendi.

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

YAPI ETKİ DERİNLİĞİ ÖNCESİ VERİLERİN TOPLANMASI

Page 10: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

1 . DURUM

Yapı Bilgileri:

L=22m

B=15m

Df=2,6m (Temel Alt Kotu)

W= 2500 ton

Jeoloji Mühendisinden Elde Edilen Veriler

Yapının oturduğu alanın büyük miktarlarda

yumuşak-orta katı killerden oluştuğu ve yer altı

su seviyesinin çok nadiren 4m nin altında

görüldüğü bilgisini aldım.

Yapılan Kabuller (Kaynak gösterin!)

Yer Altı Suyu 3m de

Zemin yumuşak kilYumuşak Kil

γd 1,70 t/m³

γsat 1,85 t/m³

HESAPLAMA

Δ σ ve σ’v0 Değeri İçin birer dağılım tablosu

yapar isek (Etki derinliğinin sağladığı ilk kota

göre hesaplama açıklanacaktır) etki derinliğinin

20-21 m ler arasında olduğunu açıkça görürüz.

(Her derinliğe göre tek tek hesap yapmak akıllıca

bir çözüm olmaz. Yöntemin mantığını anlamak

için yapılabilir.) 21m derinliği el ile kontrol

edersek. z= Derinlik – Df= 21-2,6 dan

z=18,4 m olarak hesaplanır (Temeli indirdiğimiz

derinlik miktarı)

Δ σ = 2500 / ((22+18,4)*(15+18,4)) =1,853 t/m²

(%10)σ’v0 = %10[3*1,7+18*(1,85-1)]= 2,04 t/m²

(%10)σ’v0 > Δ σ (Etkin derinlik 21m seçilmiştir)

Efektif gerilme hesabı 0 kotundan yapılır. Temel basınç

dağılımı temel altından başlar.

Hesaplamara DF sınırından başlanmıştır. Bu derinliğin

üzerindeki hesaplamalar anlamsız olur.

DERİNLİK

(m)

YAPIDAN OLUŞAN

ZEMİNDEKİ GERİLME

ARTIŞI (t/m²)

EFEKTİF GERİLME

(%10) (t/m²)

2,6 7,58 0,44

11 3,51 1,19

12 3,26 1,28

13 3,04 1,36

14 2,84 1,45

15 2,65 1,53

16 2,49 1,62

17 2,34 1,70

18 2,20 1,79

19 2,07 1,87

20 1,96 1,96

21 1,85 2,04

22 1,76 2,13Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 11: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

1. DURUM GRAF İK GÖSTER İM İ

-25

-20

-15

-10

-5

0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Deri

nlik (

m)

Gerilme (t/m²)

Efektif Derinlik Tespit GrafiğiYapı Yükü Azalması %10 Efektif Gerilme Yer Altı Su Seviyesi TEMEL SEVİYESİ

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 12: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

1 I . DURUM

Yapı Bilgileri:

L=22m

B=15m

Df=2,6m (Temel Alt Kotu)

W= 2500 ton

Jeoloji Mühendisinden Elde Edilen Veriler

Yapının oturduğu alanın çok sıkı kum-çakıl

karışımlarından oluştuğu ve nadiren yer altı su

seviyesinin 20m derinliğin üzerinde olduğu

bilgisini aldım.

Yapılan Kabuller (Kaynak gösterin!)

Yer Altı Suyu YOK

Zemin Kum

Güvenli Taraf!

KUM

γd 1,80 t/m³

γsat - t/m³

HESAPLAMA

Δ σ ve σ’v0 Değeri İçin birer dağılım tablosu

yapar isek (Etki derinliğinin sağladığı ilk kota

göre hesaplama açıklanacaktır) etki derinliğinin

14-15 m ler arasında olduğunu açıkça görürüz.

(Her derinliğe göre tek tek hesap yapmak akıllıca

bir çözüm olmaz. Yöntemin mantığını anlamak

için yapılabilir.) 15m derinliği el ile kontrol

edersek. z= Derinlik – Df= 15-2,6 dan

z=12,4 m olarak hesaplanır (Temeli indirdiğimiz

derinlik miktarı)

Δ σ = 2500 / ((22+12,4)*(15+12,4)) =2,65 t/m²

(%10)σ’v0 = %10[15*1,80]= 2,70 t/m²

(%10)σ’v0 > Δ σ (Etkin Derinlik 15m seçilmiştir)

Efektif gerilme hesabı 0 kotundan yapılır. Temel basınç

dağılımı temel altından başlar.

Hesaplamara DF sınırından başlanmıştır. Bu derinliğin

üzerindeki hesaplamalar anlamsız olur.

DERİNLİK (m)

YAPIDAN OLUŞAN

ZEMİNDEKİGERİLME ARTIŞI

(t/m²)

EFEKTİF GERİLME

(%10) (t/m²)

2,6 7,58 0,47

11 3,51 1,98

12 3,26 2,16

13 3,04 2,34

14 2,84 2,52

15 2,65 2,70

16 2,49 2,88

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 13: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

I I . DURUM GRAF İK GÖSTER İM İ

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

-25

-20

-15

-10

-5

0

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Deri

nlik (

m)

Gerilme (t/m²)

Efektif Derinlik Tespit GrafiğiYapı Yükü Azalması %10 Efektif Gerilme TEMEL SEVİYESİ

Page 14: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

SONDAJ SAYI VE DER İNL İĞİN İN SEÇ İM İ

Artık efektif derinliği basit kabuller ile bulabiliyoruz. Lakin bu sondaj derinliğini tespit edebildiğimiz anlamına

gelmiyor. Sondaj derinliği ve sayısı ile ilgili seçimlere geçmeden önce bu konu ile ilgili kendi düşüncelerimi kronolojik olarak

sizin ile paylaşmak ve 2 örnek ile başımdan yakın zamanda geçmiş ufak bir hikayeyi sizinle paylaşarak neden bu şekilde

düşündüğümü görmenizi isterim.

Öncelikle deprem yönetmeliği çıktığında 300m²’lik bir alan için 1 adet sondaj yapılması (En Az) sonraki her 300 m²

artış için bir sondaj artırılması ve 1000m² alana oturan yapı için en az 5 adet [TBDY 16A.1.2] sondaj isteniyordu. Bazı saha

deneyi ve laboratuvar deneylerinin de zorunluluk haline getirilmesi ve yeni hazırlanacak raporların iki parçadan oluşmasından

dolayı hem serbest piyasada hemde onay kurumlarında «FORMAT» belli değil mantığı benimsendi. Çünkü herşeyi bir kalıba

sokarak genelleyerek kendimizi güvene almak istiyoruz. Ardından çevre ve şehircilik bakanlığı bununla ilgili bir tebliğ yayınladı

ve sondaj sayısının en az 3 Adet olması gerektiğini belirtti. Sayının artması ile ilgili bilimsel açıklama şudur; 1. sondaj noktası

bir çizginin, buna eklenen diğer sondaj noktası zemin içerisinde bir kesitin ve 3. sondaj ise bir hacimin oluşumunu sağlar ve

yapının oturduğu alan ile ilgili hacimsel bir fikre sahip oluruz. Çoğu bölgede bu sayıyı belediyelerdeki inşaat ve/veya jeoloji

mühendisleri kendilerini güvende hissedecek şekilde belirlemektedirler. 5x5 boyutlarında tek katlı bir kulübe de yapsanız

20x20 boyutlarında 10 katlı bir bina da yapsanız (Bazı Bölgelerde) sondaj sayınız aynı isteniyor.

“These government organizations have a great reluctance to carry responsibilities; they always want to be covered

by something, and a factor of safety-that is something tangible. So when the general asks the captain: ”How about

the factor of safety of the dam?-“1.51” [is the answer] and then he is happy”Karl von Terzaghi

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 15: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

Sondaj derinliklerinde ise durum daha da karışık. Çoğu zaman 1.5B şartı [TBDY 16A.1.4] yapının etki derinliğinin

altında kalıyor. Sebebide yapı tabanında oluşan basıncın yapının kat sayısına bağlı olması. Basit bir örnek ile anlatmak gerekirse

15x20 boyutlarında 8 katlı bir binanın sondaj derinliği (sadece 1.5B den) 22,5m olurken. 30x30 boyutlarında tek katlı bir

fabrikanın altına 45m sondaj yapılması gerekiyor (Farklı oturmalar büyük alana yayılan yapılarda tasarım sınırı oluşturur lakin

temel taban basıncının azlığı sebebi ile farklı oturma oluşabilecek etkin derinlik azdır). Net temel basınçları arasında dramatik

fark olan bu iki örnekte daha riskli tarafta kalan yapının sondaj derinliği daha az seçilecek. Daha da ilginci 30x30

boyutlarındaki tek katlı bir yapı için 5 Adet 45 m uzunluğunda sondaj istenebilecek olması. Görüşlerim subjektif

bulunabileceğinden sondaj derinliğinin seçimindeki diğer etkenlere bakalım.

Sondajın ilk 10 m’sinde yer altı suyunun görülmesi sondaj derinliğinin en az 20m seçilmesine sebebiyet

vermektedir. Bunun sebebi yönetmeliğin bize ilk 20m de sıvılaşmayı araştırmamızı tebliğ etmesinden ötürüdür. Ayrıca

yönetmelikte açıkça belirtilir;

Yönetmeliğin «daha sığ derinliklerde» ifadesi ile belirtmeye çalıştığı, daha önceden hesapladığımız 1.5B ve efektif

derinliklerden bulunan değerden «daha» sığ bir noktada rastlanmasıdır. Siz 20m sondaj seçtiğinizde 6m de kaya zemine denk

gelirseniz 3m (Sağlam kayalar) ya da 5m (Kırıklı kayalar) ilerleyerek sondajı bırakın demek istiyor.

SONDAJ SAYI VE DER İNL İĞİN İN SEÇ İM İ

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 16: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

Geçtiğimiz günlerde efektif derinliği 11m, 1.5B değeri 15m olan bir yapının zemininde yer altı suyunun olmadığı, ilk

3m’sinde çok sıkı çakıl ardından andezit blokların başladığını gördük. Kurumda görevli arkadaş bize sondaj derinliğinin 15m

olarak alınmasından ötürü bu derinliğe kadar sondaj yapılması gerektiğini ve hatta bu derinlikten de aşağı 3m inilmesinin (a)

bendini sağlaması için gerektiğini belirtti. Bunun ne bilimle ne de yasalar ile örtüşmediğini anlattık. Onay kurumunun kendisi

olduğunu ve aksi takdirde onaylamayacağını belirtti. Sonuç: Hiçbir manası olmayan 3 adet 18m kaya sondajının yapılması.

Maddi olarak imkanların zorlanması.

Başka bir kurumda ise her türlü hesap ve yasa maddesiyle sondaj derinliğinin 18m hesaplandığı ve 20m kabul edildiği

anlatılsa da kendilerinin aldığı karara göre 3 adet 30m derinliğinde sondaj yapılması gerektiğine karar verdiklerini bize çok

rahat bir şekilde söylediler. Hepimiz eğitimimiz boyunca Emniyet – Ekonomi – Estetik sıralamasını duymuşuzdur. Verdiğimiz

emniyetli kararların ekonomik olması gerektiğini unutursak mühendislik hesaplarının hiçbir anlamı kalmaz. 35x70 kolon

boyutlarının yeterli olacağı bir yapıda 60x60 kolon boyutlandırmak mühendislik ile bağdaşmaz. ODTÜ’lü bazı hocalarımızın

farklı bir konunun ekonomik boyutlarını içeren bir paneli oldu.10 Kasım 2018 tarihinde Ankara İMO’da yapılan bu panelin

videosunu izlemenizi tavsiye ederim.

“These government organizations have a great reluctance to carry responsibilities; they always want to be

covered by something, and a factor of safety-that is something tangible. So when the general asks the captain:

”How about the factor of safety of the dam?-“1.51” [is the answer] and then he is happy”

Karl von Terzaghi

KISA SÜREDE YAŞANAN B İR KAÇ ÖRNEK

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi

Page 17: TBDY 2018’e göre Geoteknik Şartların ve Unsurların İrdelenmesi¶lüm.pdf · Zemin etüd raporu hazırlayanjeoloji mühendisleri yapıetki derinliği için kabaca 2/3 H (H=

SONUÇ VE ÖNER İLER

Sondaj derinliklerinin tespiti multi-disipliner bir konu haline gelmiş olup üst

yapı bilgileri temel derinlik, genişlik ve uzunlukları ile jeoloji-jeofizik mühendislerinin

bölge ile ilgili bilgileri ile hesaplanacaktır. Yapı temelinin boyutlarına inşaat

mühendislerinin karar vermesi yeni yönetmelik hususlarında tüm hesapların içine

inşaat mühendislerini zorunlu olarak sokmuştur.

Bazı kritik durumlar (oturma - taşıma gücü problemleri) çok büyük

miktarlarda ampatmanlar yapılmasına ve bu ampatmanlar yatak katsayısı, taşıma

gücü hesabı, oturma hesabı ve sondaj derinliklerinin etkilemesine yol açmaktadır.

Bu konuda tecrübesi yeterli olmayan arkadaşlarıma naçizene bir

tavsiyede bulunmam gerekirse az önce göstermiş olduğum örnek binanın her

kenarından birer metre ampatman yapıp hesapları tekrar ederek sondaj

derinliklerinin ve temel taban basınçlarının ne kadar azaldığını gözlemlemeleridir.

Gökhan Demirbaş - İnşaat Mühendisi