Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
T.C.�������������� ����
����������� ���������� ������������ ������������
T������������� ������� ��������������������������� (1192–1220)
��������������
����������:Hamza KANCURA
��� !��:Yrd.Doç.Dr. Abdurrahim TUFANTOZ
VAN–2006
1
���� �����
ÖNSÖZ 3
KISALTMALAR 5
� � 6
I. BÖLÜM:
���������� ������������������ 15
�������aseddin Keyhüsrev (I. Saltanat: 1192–1196) 151. �!"#$"#%# 152. I. Keyhüsrev’in �&'*&��$�+� (1192) 183. Bizans ile Ticarî"#+$#"!, 204. I. Keyhüsrev’in �&'**&--/#,#"#+#(7 Ekim 1196) 22
����� ;$-!//#-�;"!�<&-�&'=>??@–1204) 251. �!"#$"#%# 252. Karadeniz Ticareti�G-JPJ-/&�#Q&-P#"!"#+$#"!, 273. ����;"!�<&-+&'W�-Ermenilerle Mücadelesi 294. ����;"!�<&-+&'W�-Malatya Seferi ( Temmuz 1201) 305. Saltuklular ve Erzurum 31
a. Erzurum’un Ticarî Önemi 31b. Saltuklulara Son Verilmesi (1202) 32
6. Gürcülerle Mücadele 33a. Gürcistan Seferlerinin Sebepleri 33b. �;,[#P*&-�!\!,#]!�#[#-^!,/�&]&+�(23–31 Temmuz 1202) 36c. Sefer/!-�G-,&$#�!"#+<!"!, 39d. ����;"!�<&-+&'W�- Ölümü (6 Temmuz 1204) 41
7. ����;"!�<&-+&'W�-�#+#"#%# 42
C. ������"�_�,P"&-=>`gj–1205) 45
������&_"��!\!,#=>`gjq 46
2
II. BÖLÜM:
�������������� ���������������RΠYAPININ ���x�������� 51
�������&P!//#-�!�';P,!]=��. Saltanat: 1205–1211) 511.�&'**&-xQ&$��""&,� 51
a. �-&/G"JW/&�!P*!$�,&��+"&,� 51b. I. Keyhüsrev’in P*&-{J"W/&$#��""&,� 54c. I. Keyhüsrev’in Sultan Olmak Üzere Davet Edilmesi 57d. I. Keyhüsrev’in �G-�&W���J+&*<&P�=>`g|q 59
2. I. Keyhüsrev’in $#-[#�!Q�&'*&Geçmesi (1205) 593. Siy&P}�*G,#*!-#-�&%"&<"&+<&P� 64j�Q-#$<~&,&*G,"J%J#"!�#�&P}]!�#[&,}"#+$#"!, 65
a. Kervansaraylar 685.�-*&"�&W-�-Ele Geçirilmesi (5 Mart 1207) 70@��#[&,!*�G""&,�-�-�;]!-"#$�"*�-&�"�-<&P� 727. I. Keyhüsrev’in Ermeni Seferi (1208–1209) 738. �"&+!'#,�&]&+� ve I. Keyhüsrev’in Öldürülmesi (1211) 759. I. Keyhüsrev’in �#+#"#%# 79
����QQ!//#-�!�$&]JP=>`>>–1220) 821.�!"#$"#%# 822. I. Keykavus’un Sultan Seçilmesi (1211) 843. Alâeddin Keykubat ile Mücadelesi 844. I. Keykavus’un Konya’ya �!"#+# (1211) 885. I. Keykavus’un �{{&P}�&"#\!P#�"!"#+$#"!,# 896. Q-#$<~&,&*G,"J%J ile"#+$#"!, 927. I. Keykavus’un �-$&,&W���J+&*<&P�=>`>`–1213) 94���#[&,!*#�&-"&-/�,<&�&{&"&,� 979. �#-G~WJ-�"�-<&P�=��&P�<>`>jq 9810. I. Keykavus’un I. Ermeni Seferi (1215) 104>>���{,�P�,&""�%�#"!�#[&,}�-*"&+<&"&, 10512. �-*&"�&W-�-$#-[#�!Q�"!�!_#,#"<!P# (22 Ocak 1216) 11113. I. Keykavus’un II. Ermeni Seferi (1216–1218) 11514. I. Keykavus’un Erzi-[&-�!-^;[!$�;$;</&,�-�-��Q�ile Evlenmesi (1218) 12215. I. Keykavus’un Halep Seferi (1218) 12416. �&"!~�!\!,#�G-,&P�]! I. Keykavus’un Ölümü (Ocak 1220) 13017. I. Keykavus’un �#+#"#%# 132
SONUÇ 136
������ ���� 138
3
ÖNSÖZ
Selçuklular, �,*&_&% tarihinde önemli bir �!, *J*<&$*&/�,� �;,$#�!
�!"_J$"J"&,�, �-&/G"JW-J- �;,$"!+<!P#-/! ve sonr&$# P#�&P} ^!"#+<!"!,#- P!�,# ile
*#[&,}^!"!-!%#-#-G"J+<&P�-/&\&&",G"G�-&<�+*�,�
�&~*�%�<�Q {J &,&+*�,<& �;,$#�! �!"_J$"J"&,�-�- `� ��""�$ {#, /�-!<#-#
içermektedir. Bu devrede tahta geçen �����&P!//#-�!�';P,!] (���&"*&-&*�� 1192–
1196, ����&"*&-&*��>`g|–1211)���� ;$-!//#-�;"!�<&-+&' (1196–1204)�������"�_
Arslan (1204–1205)]!��QQ!//#-�!�$&]JP/�-!<#-#(1211–1220) !"!&"/�$�
H;$;</&, /!%#+#$"#$"!,#-! ,&%<!- konumuz olan dönemde yürütülen
~G"#*#$&"&,/& {#, /!]&<"�"�$ ^�Q! _&,~<&$*&/�,� �J ��""&,/&$# Piyasî faaliyetlerde
*#[&,} $&�^�"&,�- !*$#"# G"/J%J &_�$_& ^�,;"<!$*!/#,� +*! {J /!]&<"�"�$, konumuz
G"&- /�-!<! ^!-!" {#, {&$�+� !"Q!< '&"! ^!*#,<!$*!/#,� �P"�-/& �� �"�!//#-
Keykubat, dönemi (1220–1237) de konumuzla bir bütünlük arz etmekte ve bu
��""&,�-Q#,]!P#-# G"J+*J,<&$*&/�,. Ancak m!Q$�, PJ"*&-;Q!,#-!_G$ P&��/& _&"�+<&
�&~�"<�+*�,� �� �!�$J{&*W�- da dahil edilmesiyle uzun bir zaman diliminin ele
&"�-&[&$G"<&P�_&"�+<&<�Q�-^;_";$"!,#-#&,**�,&[&$*��
�,&+*�,<&<�Q� yaparken elden geldi%#-[! çokP&��/&$&�-&$]!*!*$#$!P!,den
yararl&-<&�& _&"�+*�$� S;,!"# �&��-"&,/&ki konumuzla ilgili makalelere J"&+<&��
hedefledik����"![!^!-#+{#,{#{"#�G^,&\�&G"J+*J,<&��&,QJ"&/�$. Ancak merkezlere
JQ&$"�%�<�Q/G"&��P��"&-G$P&-"&,�<�Q�-G"/J%J-J-{#"#-[#-/!�#Q�
�#,#+$�P<�-/&�&,&,"&-/�%�<�Q!Perleri dipnot olarak verdik. Konu içerisinde,
&,&+*�,�"<&P�/;+;-;"!{#"![!$'JPJP"&,/&,&P*"&/�%�<�Q_&"�+<&"&,�/&{J,&�&&"/�$.
II� ��"�_ �,P"&-W�- ;"$!�# G%J""&,� &,&P�-/& ~&�"&+*�,<&P�-/&- PG-,&$#
dönemle ilgili olarak, kaynaklarda bir bütünlük G"<&/�%�-/&-, meliklerin faaliyetleri
'&$$�-/&ki {#"^#"!,! J"&+<&$*& QG,"J$ _!$*#$� ��,�[& $&�-&$"&,/&� !"! &"/�%�<�Q
/�-!<"! #"^#"# G"&,&$ $,G-G"G�#$ {&Q� '&*&"&, �&~�"<�+ G"<&P� P!{!{#�"! *!*$#$
!P!,"!,/!$#!"!+*#,!"�&$"&+�<"&,�/#~-G*"&,/&{!"#,*<!�!_&"�+*�k.
4
�#�&P}]!*#[&,}\&&"#�!*"!,/!$#~&,&"!""#$P!{!{#�"!{;*;-";%;{GQ<&<&$#_#-
&�,� #$# {�";< G"J+*J,<&$ �!,#-! {J #$# $G-J�J {!,&{!,[! !"! &"<&�& _&"�+*�$�
��";<"!,#<#Q##P!�^!"#+<!�]!�G"^J-"&+<&�P;,![#G"&,&$&��,<&��J�^J-^�,/;$�
Konuyla ilgili o"&,&$ $&�-&$"&,/& _!"#+$#"# {#"^#"!,! ,&P*"&/�%�<�Q/& {J
{#"^#"!,# &�-!- -&$"!**#$� ��,�[&<!$*J~� *#[&,} &-*"&+<& ^#{# ]!P#$&"&,� �#-!&�-!-
&$*&,<&�&_&"�+*�$�
�;,$#�! �!"_J$"J"&,� ;Q!,#-! �&~�"&- _&"�+<&"&,& {#, '&"$& !$"!<!�#
'!/!\"!<#+*#$��J'!/!\#<#Q!J"&+*�%�<�Q�/;+;-;�G,JQ�
�&"�+<&<�Q� �&~&,$!- '!, &+&<&/& �&,/�<"&,�-� !P#,^!<!�!- /&-�+<&-�<
Yrd.Doç.Dr��{/J,,&'#<�x������W&*!+!$$;,!/!,#<�
Hamza KANCURA
2005 – VAN
5
KISALTMALAR
A. Ü. Ankara Üniversitesi
Ata. Ü. Atatürk Üniversitesi
Ay. M. ��-��;!""#\
Çev. Çeviren
���� �G%J+*&-�;-;<;Q!�;�;$P"�<�&,#'#
E. Ü. Ege Üniversitesi
Erc. Ü. Erciyes Üniversitesi
Enst. Enstitüsü
Fak. Fakültesi
Haz. �&Q�,"&�&-
��� P*&-{J"�-#]!,P#*!P#
M.Ü. Marmara Üniversitesi
MEB Millî�%#*#<�&$&-"�%�
S. Ü. Selçuk Üniversitesi
TTK Türk Tarih Kurumu
YYÜ �;Q;-[;��"�-#]!,P#*!P#
Yay. �&��-"&,���&��-"&�&-
6
�����
�!"_J$"J *&,#'#-/! �;,$#�! �!"_J$"J"&,� �-!<"# {#, �!,! P&'#~*#,� �;�;$
�!"_J$"JPJ"*&-��"~�,Plan (1064–1072), Bizans*&'*�-&$�P&{#,P;,!�-[!G*J,<J+
olan Romanos Diogenes (1068–1071)’i Malazgirt Meydan Muharebesi (1071)’nde
<&%"J~ ve esir ettikten sonra onunla {#, &-*"&+<& #<Q&"&<�+*�. Fakat Diogenes
P&]&+"& {#,"#$*! *&'*�-� /& $&�{!*<#+, VII. Mihail Dukas (1071–1078) yeni Bizans
#<~&,&*G,JG"<J+*J� Bu /&�&~�"&-&-*"&+<&-�-^!_!,P#QG"/J%J&-"&<�-&^!"#�G,/J�
Sultan Alp Arslan, bunun üzerine Anadolu’nun fethedilmesi emrini verdi. �&+*&
�!"_J$"J +!'Q�/!"!,#� �J*&"<�+G%J""&,� �;"!�<&-+&'� �&-PJ,� �"~ "#^ ve Devlet
olmak üzere, Artuk, Tutak� �\+#-� �&/&$� �!<"!_G%"J �!'<!/� �J/JG%"J�
�!,'!-$G%"J ]! /#%!, �!"_J$"J !<#,"!,# ��Q�"�,<&$W� ^!_#~ �,*& �-&/G"J ��-;-/!
fetihlere devam ettiler.
�;,$ &$�-[�"&,� �-!<"# {#, <J$&]!<!*"! $&,+�"&+<&$P�Q�- �-&/Glu içlerine
$&/&, ^#,!{#"/#"!,� ��P& Q&<&-/& �/&"&, �!-#Q# =�^!q ]! �&,<&,&W�& $&/&,
#"!,"!/#"!,� �-&/G"JW/& {#,_G$ �;,$ /!]"!*# $J,J"/J� �J$&,� ��,&*W*& �,QJ,J<
merkezli olarak Saltuklular (1072–>`g`q� �+&%� ��,&*W*& �,Q#-[&- – �!{#-$&,&'#P&,
+!'#,"!,# &,&P�-/& �!-^;[!$"!, =>g�g–>`��q� �#]&P {&+$!-* G"<&$ ;Q!,! �,*&
�-&/G"JW/&�&-#+<!-/"#"!,=>g�g–>>��q��#*"#P]!�,Q!-W/!�!<"!_G%J""&,�=>g�j–
>�?�q� �&- ��"; '&]Q&P�-/& ��$<!-"#"!, =�'"&*+&'"&,�>>>g–>`g�q� �#�&,{&$�,W/&
��-&"G%J""&,� =>g?�–1183), Harput’ta �J{J$G%J""&,� =>g�|–1113), Hasankeyf,
�&,/#- ]! �&,~J* <!,$!Q G"<&$ ;Q!,! �;-!�/G%J �-&/G"JW/& �,*J$"J"&, =>>g`–
1409).
Sultan Alp Arslan, �&"&Q^#,* �&]&+�W-/&- $�P& {#, P;,! PG-,& da henüz 45
�&+�-/&�$!- öldürüldü (1072). Alp Arslan’dan sonra sultan olan G%"J �!"#$+&'
(1072–1092), Büyük Selçuklu Devleti (1038–>>|�qW-#Q#,]!�!*&+�/�.
Türkiye Selçuklu Devleti (1075–1318) bunlar içerisinde en güçlü siyasî
G*G,#*!�#$J,&-]! !-JQJ- P;,! �&+&�&-�/�,� �J/!]"!*#>g�| ��"�-/& Q-#$W# &"&,&$
{&+$!-* �&~&- �J*&"<�+G%"J �;"!�<&-+&' =>g�|–1086) $J,<J+*J,� �;"!�<&-+&'�
Selçuklu hanedan ailesindendir. �J$&$W�- G%"J G"&- �!"_J$, �%JQ"&,�- ��-�$
7
boyundan bir bey ailesinin mensubuydu. �;"!�<&-+&'W&PJ"*&-"�$J-]&-�-�]!,!-#P!
'&"#\! /!%#"� G-J �&-#+<!-/"#"!,! $&,+� $J""anmak isteyen Bizans diplomasisiydi1.
+*! �;"!�<&-+&'� �!"_J$WJ- G%"J �,P"&- �&{^JW-J- *G,J-J/J,� Büyük Selçuklu
�!]"!*#W-#-$J,J[J"&,�]!#/&,![#"!,#G"&-PJ"*&-"&,ise Se"_J$WJ-/#%!,G%"J�#$�#"W#-
soyundan gelmekteydi. Mikâil, �!"_J$WJ- P&%"�%�-/& �"/;%; #_#- �!"_J$W*&- PG-,&
��-!*#<�,P"&-�&{^JW-J-!"#-!^!_<#+*#�
BJ �;Q/!- �J*&"<�+� �"~ �,P"&-W&� �;"!�<&-+&' /& �!"#$+&'W& $&,+�
PJ"*&-"�$ #//#&P�-/& {J"J-<J+"&,/�,��J*&"<�+� bu <;[&/!"! !P-&P�-/&�"/; (1064).
�;"!�<&-+&' #P! �!"#$+&'W& $&,+� {!-Q!, {#, ^#,#+#</! {J"J-/J� �J"*&-�- $&,/!+#
�J*J+ #"! �&"!~ �&$�-"&,�-/& ��--� �!�"!< <!]$##-/! �&~*�%� P&]&+*& �!-#"/# ]!
'&�&*�-� $&�{!**# =>g�@q� �;"!�<&-+&'W�- G%J""&,� ��"�_ �,P"&- ve Kulan Arslan,
]!Q#,# *&,&\�-/&- �!"#$+&'W& *!P"#< !/#"/#� Q-#$W#- ��-!*imi ise Süleyma-+&'W�-
�!,#-!{�,&$*�%��{�W"-�&P�<#P<#-/!$#$G<J*&-�-!"#-/!�/#��;"!�<&-+&'W�-�";<;
;Q!,#-!�-&/G"J/;+;-;"!-#-&$P#-!$G"&�{#, "G$<&'&"#-!/�-;+<!<#+*#,��!G/&"
{#, �&~��& P&'#~ G"<&P�-/&- /G"&�� �-&/G"JW/& {J"J-&- {!�"!, $!-/# {�"^!lerini
$G,J<&P�-� {#"<#+"!, '&**& �#Q&-P ;Q!,#-! �;,$ &$�-"&,�-�- /!]&< !*<!P#-# {#"!
P&%"&<�+"&,/�.
�"~ �,P"&- ^#{# �!"#$+&'W�- /& �-&/G"J’da yürütülen faaliyetlerle bizzat
J%,&+<&$ �!,#-! {J #+# {&+$&"&,�-& '&]&"! !**#%#-# görüyoruz. Bizans imparatoru
Alexios Komnenos (1081–1118) ile bir &-"&+<& �&~*�. Sultan için Anadolu’da
sözünün ^!_#�G, G"<&P� �!*!,"# G"<J+*J� �"!�#Gs ile mücadele etmek ise Ebû’l-
�&P�<W& $&"/�� �&$&* {J <;[&/!"!/! ~!$ /! {&+&,�"� G"&<&/�%� ^#{# �!"#$+&'W�-
{�"^!�! ^�-/!,/#%# �GQ&- #"! /! &-"&+<&Q"�%& /;+*;� Nihayet �GQ&- *&,&\�-/&-
{G%/J,J"&,&$ �"/;,;"/; =>g?`q� �-J- �!,#-! Q-#$W#- ��-!*#<#-# $&,/!+# �J"/&[�
(Ebû’l-Gazi) &"/�� ��-� ��" �!"#$+&'W�- /& �";<; ;Q!,#-! �;�;$ �!"_J$"J �!]"!*#
*&'*<;[&/!"!"!,#-!P&'-!G"/J��J-J\�,P&*{#"!n I.��"�_�,P"&- (1092–1107)$&,/!+#
ile birlikte $&_&,&$ �-&/G"JW�& ^!"/# ]! {&{&P�-�- $G<J*&-"&,�-& $!-/#-# $&{J"
!**#,<!�#{&+&,/��
1 Jean Pierre Bodmer, “Selçuklular Anadolu’da”, �"#$%"�&'�*+,�+����-�'�����.�/, XXIX, Çev: Ali �P<&-�Q*;,$�P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>����
8
��"�_ �,P"&-� Q-#$W! ]&,/�%� Q&<&- +!'#, �#Q&-PW�- $J+&*<&P� &"*�-/&�/��
Ebû’l-�&Q#<!<-J-#�!*"!+!',#-��-!*#<#-#�!-#PJ"*&-&*!P"#<!**#��J"*&-��#Q&-PW�
<&%"J~ !**#%# ^#{# �-&/G"JW/& �!-# �!,"!, &"/�� Q<#, �;,$ {!�# �&$& (1081–
1096)W-�- $�Q� #"! !]"!-!,!$ &$,&{&"�$ ]! #**#\&$ *!P#P !**#� �&$&* �#Q&-P #<~&,&*G,J
�"!�#GPWJ-!-*,#$&"&,�-!*#[!P#-/!�&$&�!�W#�"/;,*!-/!��"�_�,P"&-G"/J2.
�JP�,&/&�&~&���x,{&-W�-_&{&"&,��"&�,&-P�Q��"<&-]!*&"�&-"#/!,"!,#-#-
$G<J*&P�-/&'&,!$!*!/!-/#P#~"#-P#Q{#,'&"$$#*"!P#�"!�#GP*&,&\�-/&-�-&/G"JW�&
^!_#,#"/#=>g?@q��<#,�J'&<<!/]!�J"&-�,P"&-�{J�&_"�"&,�Q<#*�&$�-"&,�-/&
<&%"J~!**#.
�<& &P�" �&_"� G,/JPJ &,$&/&- ^!"#�G,/J� P*&-{J"W& ]&,&- G,/J �#Q&-P
#<~&,&*G,J#"!{#,&-*"&+<&#<Q&"&/���J&-*"&+<&�&^�,!�-&/G"JW/&&"�-&[&$�!,"!,
�#Q&-PW&{�,&$�"&[&$*�� "$$J+&**�$"&,��!,�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-{&+$!-*# znik’ti.
Q-#$W#P&]J-&-"&,/J,J<J-$�*;G"/J%J-J^�,;-[!�&"&*�&<J'&P&,&P�-/&{J"J-&-
PJ"*&-� _&%�,/�"&,� �&,/�<& ^!"!- �� ��"�_ �,P"&-� �&_"� G,/JPJ #"! {#, <!�/&-
<J'&,!{!P#�&~<&-�-#-*#'&,G"/J%J-J&-"&/�����"![!Q-#$��#Q&-P#<~&,&*G,J-J-
eline geçti (26 Haziran 1097).
�J"*&-� �-&/G"J #_"!,#-! _!$#"!,!$ �&-#+<!-/li �;<;+-tegin ve Kayseri
emiri Hasan Bey ile ittifak yoluna gitti��&_"�"&,"&�P$#+!'#,=�G,�"&#G-q önlerinde bir
<!�/&- <J'&,!{!P# �&~*� =j �!<<JQ >g?�q� �&$&* ^!,# _!$#"<!$ QG,J-/& $&"/�.
�J-/&- PG-,& �&_"�"&,�- �G"J ;Q!,#-/!$# yiyecek ve içecek $&�-&$"&,�-� *&',#~
!/!,!$G-"&,�QG,/J,J</&{�,&$<&�&_&"�+*�"&,��&_"�P!\!,#�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-
�-&/G"JW/& {#,_G$ *G~,&$"&,�-� $&�{!*<!"!,# ]! ^;_"!,#-# {;�;$ G,&-/& �#*#,<!"!,#
sonucunu /G%J,/J� �;,$#�! �!"_J$"J �!]"!*#W-#- �!-# {&+$!-*# ilk olarak 1068’de
�;,$"!,#- !"#-! ^!_!- ]! �&"&Q^#,* �&]&+�W-/&- PG-,& ilk �;,$"!+<!�! {&+"&�&-
Konya oldu. Bizans devrinde burada bir kale ve çok az nüfus bulunuyordu. Ancak
Türkiye Selçuklu Devleti’nin {&+$!-*# G"J-[& _G$ {;�;$ ^!"#+<! ^�P*!,<#+� !P$#
P�-�,"&,�-�-_G$/�+�-/&�!~�!-#{#,_!',!�!{;,;-<;+*;�
2 Anna Komnena, Alexiad��!]��#"^!x<&,�P*&-{J"�-$�"�~�#*&~!]#�&���>??@�`@?-271; Akdes Nimet Kurat, Çaka Bey� �-$&,&� �;,$ �;"*;,;-; �,&+*�,<& �-P*#*;P; �&��� >?@@� |g-54; Necmi �"$!,� ��&*� �-&/G"JW-J- �;,$"!+<!P#� Q<#, �,-!%#�� Türkler, VI, Ankara, Yeni Türkiye Yay., 2002,`?g� �"&J/!�&'!-� ��;,$"!,#- �-&/G"JW�& "$ �#,#+# =��� �;Q��"�- $#-[#�&,�P�q�� Belleten, LI/201, 1417-1418.
9
�� ��"�_ �,P"&-� �-&/G"JW/& {#, *G~&,"&-<& /�-!<# �&+&/�� �J &,&/&
�&-#+<!-/"#"!,�&_"�"&,�>>gg��"�-/&<&%"J~!/#-[!��],J~&"�"&, tekrar Anadolu’ya
^!"!,!$ \&&"#�!*"!,/! {J"J-/J"&,� �&-#+<!-/ �'<!/ �&Q# ]! ��"�_ �,P"&- 1101’de
{J�&_"�G,/JPJ-J�<&P�&[#]&,�-/&*&<&<!-#<'&!**#"!,��&_"�"&,�-#$#-[#$G"unu
/& PJ"*&-�,!%"#W/! <&%"J~ ederek onlara büyük zayiat verdirdi� �&_"�"&,& $&,+�{J
+!$#"/! <;[&/!"! !/!- PJ"*&-�- /&'& PG-,& �&-#+<!-/"#"!,"! &,&P� &_�"/�� �-"&,�-
;Q!,#-!�;,;�!,!$/G%J�&/G%,J/!]"!*#-#-P�-�,"&,�-�^!-#+"!**#�
�;�;$ �!"_J$"J PJ"*&-� �J'&<<!/ �&~&, (1104–1118) ile Musul ve
_!],!P#-#-'�$#<#�!*##_#-<;[&/!"!�!^#,#+*#��JPJ"#"!,#^!"!-"!,#��$;,<;+W;-11
�&+�-/&$# G%"J �!-^#W�# ]&"# G"&,&$ *&-�/�"&, ]! ��"�_ �,P"&-W� +!'#,"!,#-! /&]!*
ettiler. Büyük Selçuklu Devleti komutan� �&]"� ile Musul üzerine yürüye- ��"�_
�,P"&-W�- �&{J, �,<&%� �&$�-"&,�-/& �&~*�$"&,� P&]&+� PJ"*&- $&�{!*ti. Sultan nehri
^!_<!�!_&"�+�,$!-&%�,"�$"&,��;Q;-/!-{G%J"&,&$*,&�#${#,+!$#"/!öldü (13 Haziran
>>g�q� �&-# /!/!P# ]! {&{&P� ^#{# �;�;$ �!"_J$"J"&,& $&,+� �;,;**;%; <;[&/!"!
'&�&*�-&<&"G"/J�
I. ��"�_ �,P"&-W�- �";<;-;- &,/�-/&- �-&/G"J *G~,&$"&,� �#Q&-P� �&_"� ]!
�,<!-#P&"/�,�"&,�-&P&'-!G"/J��J"*&-�->>�&+�-/&$#G%"J�&'#-+&' (1110–1116),
�&]"� *&,&\�-/&- �&$&"&-&,&$ P\&'&-W& ^�*;,;"<;+*;� �&'#-+&'� >>>g ��"�-/&
�-&/G"JW�&/�-!,!$�G-�& *&'*�-&G*J,/J� �#,P;,!�#Q&-P #"!J%,&+&- PJ"*&-/&'&
PG-,&$&,/!+#�!PJ/#"!*&'*<;[&/!"!P#-!^#,#+*#��J<;[&/!"!>>>@W�&$&/&,/!]&<
!**#� �!PJ/� �&��-~!/!,# �&-#+<!-/"# �<#, �&Q#W-#- �&,/�<��"& �;,$#�!
�!"_J$"J"&,�-�-�!-#PJ"*&-�G"/J�
I. Mesud (1116–>>||qWJ- P&"*&-&*�-�- #"$ ��""&,� �!-# �#Q&-P #<~&,&*oru II.
Ioannes Komnenos (1118–1143) ile mücadele yaparak geçti. Ioannes, Balkanlar’daki
�!_!-!$"!,"! J%,&+<&$ QG,J-/& $&"�-[& �#Q&-P *G~,&$"&,�-/&$# �!"_J$"J &$�-"&,�
�!-#/!-{&+"&/��
�-&/G"JW/& '�$#<#�!* �&-#+<!-/ �&Q# =1115–1134qW-#- !"#-! ^!_<#+*#.
Su"*&-�!PJ/#P!$&,/!+#�!"#$�,&~W�P&\/�+�{�,&$&,&$*&'*�-�P&%"&<"&+*�,/���<#,
�&Q#W-#- �";<;-;- &,/�-/&- G%"J �J'&<<!/ (1134–1142) ile ittifak yaparak
�#Q&-PW& $&,+� {&+&,�"&, !"/! !**#� �!"#$ �J'&<<!/ /! �";-[! �&-#+<!-/"#"!,#-
Anadolu hâkimiyeti Tü,$#�! �!"_J$"J"&,�-�- !"#-! ^!_*#� I. Mesud, Sivas meliki
10
�&%�{&P&- #"! �!-# �#Q&-P #<~&,&*G,J �� �&-J!" �G<-!-GP =>>j�–1180)’un
#**#\&$�-&$&,+�{&+&,�"&,!"/!!**#�
Kuzey Suriye ve Irak Türk Atabe�"!, �!]"!*#W-#- ';$;</&,� <&/!ddin
Zengi `j �,&"�$ 1144W/! x,\& �&_"� KG-*"J%J’-J G,*&/&- $&"/�,/�� �J �;Q/!- ���
�&_"��!\!,#{&+"&/���!PJ/�Q-#$W*!-�P$#+!'#,W!#"!,"!<!$*!G"&-�&_"�"&,�&%�,{#,
�!-#"^#�!J%,&*&,&$#<'&!**# (26 Ekim 1147).
�J"*&-�!PJ/��&%�{&P&- #"! #**#\&$ �&~&,&$�#"#$�&W/&$#�,<!-#"er üzerine
/;Q!-"!/#%#P!\!,#-/�-;+;-/!�"/;=>>||q��"<!/!-�-[!;"$!P#-#;_G%"J&,&P�-/&
{�";+*;,!,!$II. ��"�_�,slan (1155–1192qW�PJ"*&-#"�n etti.
��"�_ �,P"&-� $&,/!+# �G"&* #"! �&~*�%� *&'* <;[&/!"!P#-# $&Q&-/�� �"$!P#-!
tecavüz eden Ermenileri de etkisiz hale getirdi. Bizans imparatoru Manuel
�G<-!-GP� {&+*& �JPJ" &*&{!�# �J,!//#- �&'<J/ ]! �#]&P <!"#$# �&%�{&P&-
G"<&$;Q!,!�-&/G"JW/&$#{&Q�{!�"!,"!#**#\&$�&~&,&$PJ"*&-�QG,/J,J</&{�,&$*��
��"�_ �,P"&-� {J-"&,"& �&~*�%� <;[&/!"!-#- PG-J[J-/a Anadolu’da Selçuklu
'�$#<#�!*#-# *!P#P!*<!�#{&+&,/���J&,&/&PJ"*&-�->>@`��"�-/&P*&-{J"W&�&~*�%�
{#, Q#�&,!*# Q#$,!*<!$ ^!,!$#,� �g ^;- P;,!- {J Q#�&,!* #"!,/! G%"J �� ���&P!//#-
Keyhüsrev (1192–1196/1204–1211qW#-�#Q&-P{&+$!-*#-!^#*<!P#-/!!*$#"#G"<J+*J,�
�&-J!"�*G~,&$"&,�-&��-!"#$�;,$<!-&$�-"&,�P!{!{#�"!�-&/G"J;Q!,#-!{#,
P!\!,/;Q!-"!/#� �����"�_�,P"&-�/&,]!P&,~{#,�!,G"&-�#,�G$!\&"G-=�J</&-"�q
vadisinde <~&,&*G,���G<-!-GP=>>j�–1180) idaresindeki Bizans ordusunu<&%"J~
e**#=��";">>�@q��!"_J$"J"&,�#Q&-PW&$&,+��&"&Q^#,*W*!-PG-,&#$#-[#$!Q{;�;${#,
zafer kazan/�. Böylece�#Q&-P��;,$"!,$&,+�P�-/&';[J< inisiyatifini$&�{!*<#+ ve
Türkleri geri atma ümitlerini tamamen yitirdi.
�&-#+<!-/"#"!,#- !"#-/!- �&"&*�&W�� &"&,ak Anadolu’daki otoritesini iyice
$J]]!*"!-/#,!- PJ"*&-�-� �&"�'&//#- ����{} #"! &,&P� Artuklu emiri Nureddin
Muhammed yüzünden bozuldu. �&"�'&//#-��!"_J$"J;"$!P#;Q!,#-!�;,;�;-[!��"�_
�,P"&-�]!Q#,#'*#�&,;//#-�&P&-W�^�-/!,!,!$����{}PJ"*&-��"&{#,{&,�+&-*"&+<&P�
#<Q&"&/� =>>�gq� �&$&* �&"�'&//#-W#- �G%J �-&/G"J ;Q!,#-/!$# {&Q� \&&"#�!*"!,#
�;Q;-/!-#"#+$#"!,*!$,&,{GQJ"/J�
11
�&-J!"�G<-!-GP� �#,�G$!\&"G-W/&-PG-,&�&~�"&-&-*"&+<&�&J�<&��-[&
�#Q&-P *G~,&$"&,�-& /;Q!-"!-!- �;,$<!- &$�-"&,� /!]&< etti. Bu Anadolu’nun
�;,$"!+<!P#-!'�Q]!,/#�
II. ��"�_ �,P"&-, daha hayattayken ülkesini on {#, G%"J &,&P�-/& ~&� !*ti
(1186). Bunu Türk hâ$#<#�!* &-"&��+�-& binaen �&~<�+ ]! ~&�"&+�<� +��"!
^!,_!$"!+tir<#+*#�
1-�J*{!//#-�!"#$+&'��#]&P]!�$P&,&�W&�
2- ;$-!//#-�;"!�<&-+&'��G$&*]!'&]&"#P#-!�
3- �&P�,!//#-�!,$�&,J$+&'��#$P&,]!�G�J"'#P&,W&�
4- Mugiseddin�J%,J"+&'��"{#P*&-W&�
5- Muizeddin�&�P!,+&'��&"&*�&W�&�
6- Muhyi//#- �!PJ/� �-$&,& <!,$!Q G"<&$ ;Q!,! �&-$�,�� �&P*&<G-J ]!
�P$#+!'#,W!�
7- A,P"&-+&'��#%/!W�!�
8- Nureddin Mahmud �J"*&-+&'��&�P!,#{�"^!P#-!�
9- �!-[!,+&'��,!%"# (Hareclea)’ye,
10- �#Q&<!//#-�,^J-+&'��<&P�&W�&�
11- ���&P!//#-�!�';P,!]�x"J{G,"J=�G,^J"Jq]!�;*&'�&'&]&"#P#-!�<!"#$
olarak tayin edildiler 3.
�!"#$+&'!-{;�;$$&,/!+*#,�muhtemelen G-J�;"!�<&-+&']!�!,$�&,J$+&'
takip eder. Keyhüsrev#P!!-$;_;$$&,/!+G"&,&${#"#-<!$*!/#,��J"*&-�-!-&Q�!+#
ve|*&-!/!$�Q�]&,/�,�
II. ��"�_�,P"&-W� “������ �������� ��� � �� ������� � �� �dam” olarak tarif eden
Ebû’l-Fere[� *G~,&$"&,�-�G%J""&,�&,&P�-/&~&�"&+*�,<&P�-/&-PG-,&$#/J,J<J-J#P!:
“�� ������������������������������������������������� ����� ���������������������
fakir v�� ������� � �� ���� � � � ������� ���� � �������� ������� � �� ���� ����� ��������
3 �G+$J- �"~*!$#-� ��;,$#�! �!"_J$"J"&,��� "4+ %��� �5�5!5�'� 65�5,� �.�7!� ���$8$� &���;"�+�Türk Devletleri), VIII, Konya: Kombassan Yay., 1994, 256–257; Cahen Cahen, <.!�������;���Önce Anadolu’da Türkler� �!]���"/�Q �G,&-� P*&-{J"� !�&���>??j� �����"�_�,P"&-W�-G-G%"JG"/J%J-J� {J-"&,/&- {#,# '&$$�-/& $&�-&$"&,/& '!,'&-^# {#, $&��* {J"J-<&/�%�-� �&Q<�+*�,��!-[!,+&'W�-PJ"*&-�-$&,/!+#��#Q&<!//#-�,^J-+&'W�-#P!�!-[!,+&'W�-G%"JG"/J%J-J$&�/!*<#+*#,(122).
12
�������� �� �� ���� ���������� ������ �������� ������� � ������ �������� !�������"�
�� � ������#����� ��$��%����& ���������� �� � � ���������� ���� ������������� � �
�������� ��� � ��� �� �������� ��� �� ��� ,” 4 /#�!,!$ &-"&*<�+*�,. &<&Q&- �!+!- /!
<adüddin Kâtib el-P\&'&-}W/!-{!-Q!,[;<"!"!,-&$"!*<#+*#,5.
Burada #"^#-_ {#, -G$*&�& /!%#-<!$*! \&�/& ^�,;�G,JQ� ��� ��"�_ �,P"&-
'&$$�-/&�]^; /G"J P�Q"!,! P�$ P�$ ,&P*"&<&$ <;<$;-/;,� �&$&* �#$!*&PW�- PJ"*&-
#_#- �&Q/�$"&,� &"�+*�%�<�Q *;,/!- /!%#"/#,� �#*!$#< �&Q&, PJ"*&- '&$$�-/&� �#Q&-P
#<~&,&*G,J-&]!,/#%# P�Q"!,#�!,#-!^!*#,<!/#%#^!,!$_!P#�"!: “�����'����� � � ����
%�%���%�%�� ��� ����� �������� (� )������� �� ,� [;<"!P#-# $J""&-<�+*�,� ��,�[&
P"�< $&�-&$"&,�-/& ,&P*"&<&/�%�<�Q {&Q� \#Q#$} özür"!,#-/!- {&'P!*<#+*#,� “Vücut
��������%��������� � *���� ���)���� �� ���(���������������+����'������ ������������
��� � � ������ �� �������������� ��������������� ������ ��� �������� ��� �%���� ��
����������(ona)����������������$�����������!/�����0�����"��'�����������.��<&+J
#\&/!"!,#!$"!<!�#/!#'<&"!*<!<#+*#,��$����������������������������–�����������
tabiat onu böy�������������-�$���(�0�������%�%��� ������� ���� � ��������������3����
�%(�%�� �������������������.”6
�J"*&-P&/![!�G-�&W��$!-/#-!&��,<�+*���%J""&,�-/&-��"/&{#,$!QG,/J"&,�
#"! {#,"#$*! ^!"#~ $!-/#P#-# ^�,<!"!,#-# #P*!<#+*#� �!"#$"!, '!, {#,# {J"J-/J$"&,�
{�"^!/! {&{&"&,�-& '#_{#, +!$#"/! {&%�<"� G"<&/&- ';$;< P;,;�G,"&,/�� ��"/& {#,
/!\& {&{&"&,�-�- 'JQJ,J-& ^#/#�G,, hizmet için ge,!$"# +&,*"&,� �!,#-! ^!*#,#�G, ]!
sonra /& <!<"!$!*"!,#-! /�-;�G,"&,/�� �!, {#,# #�# !%#*#< &"<�+� P&-&* ]! #"#</!-
anlayan meliklerdi. Fakat II. ��"�_ �,P"&-� ���&P!//#- �!�';P,!]W#- �&-�-&
^#/#-[!�! $&/&, G%J""&,�-�- {&P$�P� &"*�-/& 'JQJ,PJQ {#, +!$#"/! �&+&<&$ QG,J-/&
{�,&$�"<�+*�� {- �!P}, #P! ��"�_ �,P"&-W�- /J,J<J-J +��"! �Q!*"!<#+*#,� “���� ��
$���(� 0������ � �� +���� � �� $���(� 0������� %���� � � –kendilerine itaat edeceklerini
umarak-� ����������� ������������ 0����� ��������� ���� �����3��� ��� ����� 4��������
4 Gregory Ebû’l-Ferec, Ebû’l-Ferec Tarihi�����!]��<!, �Q&�G%,J"��-$&,&�����>?���j@��5 &<&Q&- �!+!-� �<�/ &"-Dîn al-Kâtib al-P\&'�-}W-#- �P!,"!,#-/!$# �-&/G"J �&,#'#�"! "^#"#Bahisler”, '�*+,�+���� %��!������ '�#$.$�&�����#$�%�>�?'�$�-�'�����.��–�@CCG����/, III, 1971, 361.6 Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri)� �!]� �#$,!* �+�"*&-�Ankara: TTK, 1995, 83–84.
13
���������� 5� ���� ��� ������ ��� ����� $�� � � ������ � � %�%�%����� $�� ��� �
yükseldi��������� ����3���� ���������!6789::;8" hal- ���� ������������� .”7
��"�_�,P"&-W�-� veziri '*#�&,;//#-�&P&-{#-Gavras (1176–1190)’a uyarak
#'*#�&*P�Q[&;"$!P#-# ~&�"&+*�,<&P� G"/J$_&G"J<PJQ PG-J_"&,/G%J,<J+*J,��%J""&,�
/& $!-*"!,# _G[J$"&,�-& /&%�*<�+"&,/�� �#-! /! PJ"*&-�- G%J""&,� <!<"!$!*# $!-/#
'�$#<#�!* &"&-"&,� G"&,&$ /;+;-<!<#+"!,� {;*;-";%;$G,J<&$ ]! PJ"*&- olmak için
{&Q�"&,� \&&"#�!*"!,de bulunmu+"&/�,. Neticede bu bölünme Türkiye Selçuklu
�!]"!*#W-#Q&��\"&*<�+*�,.�&,/!+"!,&,&P�_!$#+<!"!,�#_P&]&+�;"$!�#'&,~!*<#+/&'&
PG-,&�Q!""#$"! �����&P!//#-�!�';P,!]]! ���"�!//#-�!�$J{&*W�-_&{&"&,��"&{J
/J,J<J-;P*!P#-/!-^!"#-<#+*#,�.
7 {- �!P},� el-Bidâye ve’n-�$87�'� &65�5,� �.�7!� ���$8$/� ����� �!]� �!'<!* �!P$#-� P*&-{ul: �&%,��&���>??|�@?���#,#+{�";<;-/!�&,&,"&-�"&-$&�-&$"&,��'<!/{#-�&'<J/�Selçuknâme����&Q��,/G%&-�!,_#"�P*&-{J"� �!,[;<&- >gg> �P!,� >?��� >g?–115; Anna Komnena, Alexiad, 269–271, 325–359; el-Azimî, ���$8� &'�*+,�+���� $�'� ��#$�$� 6J�5!�'� 430/1038–1039 - 538/1143–1144), Çev: Ali Sevim, Ankara: TTK, 1988, 9–24, 25; el-Bundârî, Zubdetu’n-Nusra ve Nuhbetu’l- Usra (Irak ve Horasan '�*+,�+���� ���$8$/� �!]� ��]&<!//#- �J,P"&-� �-$&,&� ���� >???� jj–48; Ebû’l-Ferec, Ebû’l-Ferec Tarihi, II, 463; el-Hüseynî, Ahbarü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev: Necati Lügal, Ankara: TTK, 1999, 37–38; {- �!P},� el-Bidâye ve’n-Nihâye, XIII, 69� {-;W"-Adîm, Bugyetü’t-Talep fî Tarihi Halep (Selçuklu Tarihi-Seçmeler), Çev: Ali Sevim, Ankara: TTK, 1982, 124–125� {-;W"-Esîr, el-Kâmil Fi’t-Tarih� �� �!]� �{/;"$!,#< �Q&�/�-� P*&-{J"� �&'&, �&��� >?��, 316� {-;W"-Ezrak Ahmed bin Yusuf bin Ali, �'��7?7�$,X��Y'�[!$;����$8$\�&��%+,�+������.!�/, Çev: Ahmet Savran, Erzurum: Ata. Ü. Fen-Edebiyat Fak. Yay., 1992, 74, 183; er-Râvendî, Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr� �� �!]� �'<!/ �*!+��-$&,&� ����>???, 118–119; ��?������%'". Vekayinâmesi (952–1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136–1162), Çev: Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK, 1987, 136–137, 187–193; Niketas Khoniates, Historia, 83–84; Ioannes Kinnamos, Historia (1118–1176), �!]� �+�- �!<#,$!-*� �-$&,&� ���� `gg>, 44–51; Faruk Sümer “Saltuklular”, Selçuklu ��� %��!��a��� '�#$.$� &�����#$�%� >�?'�$� -�'�� ���.�–@CCG� ���/, III, Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enst. Yay., 1971, 391–434; Ay. M., <4+�����&�5�,!'��'�q���$8�'�$�–�6"���' ,$��%��– '.%������/� P*&-{J"� �-&�&���>?�g, 61, 136; Ay. M., '�*+,�+���� 'Y�$�;'� "4+� ���;"�+�;��Türk Beylikleri� �-$&,&� ���� >??�� �&$$� �J,PJ- ��"/�Q� ��!"_J$"J"&, =�-&/G"J �!"_J$"JDevleti)”, Tür,� 5���.�� ��� �$%�w�� &�"4��?��-Tarih)� �� �-$&,&� �;,$ �;"*;,;-; &,&+*�,<&�-P*��1992, 284-`?g� �G+$J- Alptekin, ��;,$#�! �!"_J$"J"&,��� �6��, 256–257; Ay. M., �!� ,��%�w'#�$4$� &�"#-Teginliler)� P*&-{J"������!-�/!{#�&*�&$��&���>?�|, 130–132; Ay. M., The Reign Of Zangi, Erzurum: A. Ü. Edebiyat Fak. Yay., 1978, 63–65; Osman Turan, "4+����;"�+�Türk Devletleri Tarihi� P*&-{J"� �G%&Q#_# �&��� >??�, 98–99; Mehmet Altay Köymen, “Selçuklularda Devlet”, Belleten, LI/201, Ankara: TTK, 1988, 1364; Ali Sevim-�,/G%&- �!,_#"�Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara: TTK, 1995, 445; �&+&, �;[!"–Ali Sevim, Türkiye Tarihi &|'%$8%'�� <.!��������� �adar/1018–1300), I, Ankara: TTK, 1991, 61; Ali �!]#<� ���{* {-;W"-Cevzî’nin Mir’atü’z-Zaman fî Tarihi’l-���- �/"� �P!,#-/!$# �!"_J$"J"&,"& "^#"# �#"^#"!,� ��� �J"*&-Alp Arslan Dönemi”, Belgeler, XIX/23, Ankara: TTK, 1999, 48–50; Ay. M., Anadolu’nun Fethi (Selçuklular Dönemi), Ankara: TTK, 1993, 130; Ay. M., ���5�'�*+,�+��"!+%�������&�? $�\��%.��\�Artuk ve Aksungur), Ankara: TTK, 1990, 28, 49��,/G%&- �!,_#"���;,$#�!�!"_J$"J"&,���Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 505; {,&'#< �&\!PG%"J–�&$$��J,PJ-��"/�Q–�,/G%&-�!,_#"�Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, P*&-{J"��� �&$\��&���>???134, 171�{,&'#<�&\!PG%"J���,*&/G%JW/& �J,J"<J+ �;,$ �!]"!*"!,# =�G%J �-&/G"J ]! Q<#, �;,$<!- �!�"#$"!,#q�� Türk
14
5���.�� ��� �$%�w�� &�"4��?��-Tarih)� �� �-$&,&� �;,$ �;"*;,;-; &,&+*�,<& �-P*�� >??`, 291–294; ��������!"_J$"J"&,=�;�;$�!"_J$"J<~&,&*G,"J%Jq���5�,� 5���.������$%�w��&�"4��?��-Tarih), ���-$&,&��;,$�;"*;,;-;&,&+*�,<&�-P*��>??`�`j�� Ay. M., Selçuklu Tarihi�P*&-{J"�����>??`, 59; Ay. M., +�%��� �'�$, �8� 'Y�$�;'� 65�5,� 'l*+,�+� �!}���%"��+4+� P*&-{J"� � �� �/!{#�&*Fak. Yay., 1953, 101–102; Mükrimin Halil Yinanç, Türkiye Tarihi (Selçuklu Devri–Anadolu’nun Fethi)� P*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&���>?�j, 63–79; 1944, 107–134; Ramazan �!+!-��<�/&"-Dîn al-Kâtib al-P\&'�-}W-#-�P!,"!,#-/!$#�-&/G"J�&,#'#�"!"^#"#�&'#P"!,��'�*+,�+���� %��!������Dergisi, III, 262–264, 266–267,345–346, 361; Ay. M., “Selçuklu–����{} "#+$#"!,#-/!- �&'P!/!-�&�-&$"&,]!�&"�+<&"&,��Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, IV, Konya: S. �� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&��� >??j� >>>-120; Ay. M., Salâhaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti (569–589/1174–1193)� P*&-{J"� � �� �/!{iyat Fak. Yay., 1983, 46–47; Claude Cahen, <.!�������;��� -�~'� ���;"�+�;�� �5�,�'�, 122; Ay. M., �5�,�'�$�� ���;"�+���� ��,� �$�$ $� &��G��5��������,$�~$�����.�/��!]��&+&,�;[!"–Bahaeddin Ye/#��"/�Q��-$&,&�����>??`=�J!P!,>?����"�-/& �!""!*!-W/! <&$&"! G"&,&$ �&��-"&-<�+*�� �� �&'!-� ��;,$"!,#- �-&/G"JW�& "$ �#,#+# =����;Q��"�- $#-[# �&,�P�q�� Belleten� ���`g>� �!]� �&+&, �;[!"–�&'&!//#- �!/#��"/�Q� �-$&,&� ����1988, LI/201, 1417–1418); Tuncer Baykara, �G�����.';;$���'�85.�'Y� &����–1211), Ankara: TTK, 1997, 7–8; Ay. M., �5�,$�'��$��".����Y'��,%$.�;X����$8$� &���–������5�������/, Ankara: Türkiye �#�&-!* �&$\� �&��� `ggg, 98–99� �G%&- �][�G%"J� Türklerin Tarihi� ��� P*&-{J"� �!$#- �&�., 1984, 1585–1588; Abdülhaluk Çay, ��G� ����*� ��.���� �-$&,&� �;"*;, ]! �J,#Q< �&$&-"�%� �&���1987, 25, 27–28, 30–36, 41–48; Akdes Nimet Kurat, Çaka Bey, 50–54� �+�- �!<#,$!-*� ��&_"�Seferleri ve Türkler”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 651–656, 658; Ay. M., Urfa ��*��� �"�%�+4+� ���$8$� �� P*&-{J"� � �� �/!{#�&*�&$��&���>?�j�1–22; II, Ankara: TTK, 1994, 139–150; Bahaeddin Kök, �+�';;$����8!+;�w$�� >'�#$�Y'� �.�7!��+�+!��������$8$�;',$��'�$, P*&-{J"� +&,!* �&��� >??`, 52–53; Laszlo Rasonyi, Tarihte Türklük, Ankara: Türk Kültürünü �,&+*�,<& �-P*� �&��� >??�, 194; V. Gordlevski, Anadolu Selçuklu Devleti, Çev: Azer Yaran, Ankara: Onur Yay., 1988, 52; Steven Runciman, ��*��� '?'��'�$� ���$8$, I-��� �!]� �#$,!* �+�"*&-�Ankara: TTK, 1986, 1987; I, 135–150; II, 15–26; P. M. Holt, ��*��������4��&��G��5����;���������'���,��;"4+/� �!]� �Q/!- �,�$&-� P*&-{J"� �&,#' �&$\� �J,* �&��� >???, 9–24; Jean-Paul Roux, �5�,�'�$�����$8$�&65�5,�<,���+.�%����,;'�$��'�$,$�6$�����/��!]��&"#~�P*;-�P*&-{J"�Milliyet Yay., 1997, 131; Pavlos Karolidis, �"!��".� $"#'�$.� &�.%��w+�����"����� �*����,'�/, Çev: Kriton �#-_<!-� P*&-{J"� "!*#+#< �&��� >??�, 39–43; Jean Pierre Bodmer, “Selçuklular Anadolu’da”, Cogito, 38; Sergey Grigoreviç Agacanov, <4+����, Çev: Ekber N. Necef–Ahmet Annaberdiyev, P*&-{J"� �!"!-^! �&��� `gg�, 245–246; Abdülkerim �Q&�/�-� Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498–511/1105–1118), Ankara: TTK, 1990, 52; Ebru Altan, “Myriokephalon =�&,&<�${!"#q�&]&+�W-�-�-&/G"J�;,$�&,#'#-/!$#�!ri”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 630-634; Ay. M.� �$#-[# �&_"� �!\!,# ]! �!"_J$"J"&,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 681-686; Ay. M., �,$�~$���*���'?'�$�&����–1148), Ankara: TTK, 2003, 63–68, 90–93; Muharrem Kesik, “Türk#�! �!"_J$"J"&,� #"! �&-#+<!-/"#"!, �,&P�-/&$# "#+$#"!,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 539–542; Ay. M., Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116–1155), Ankara: TTK, 2003, 32–49; Emine Uyumaz, “Türkiye Selçuklu Sultanla,�� �!"#$"!,# ]! �!"#$"!,#-#- �]"#"#$"!,#�� �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�iyeti Kongresi Bildirileri� ����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>��?�-421, 419; Mustafa�!P$#-���&Q#�;"!�<&-+&']!�;,$#�!�!"_J$"J�!]"!*#W-#-�J,J"J+J�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 534–535��&{&-�"# �;Q^;-� �$#�;-�&-�-�&,+�"&+<&P���;P";<&-]!�&*#-�&*� �;-�&P� �,&P�-/& �&_"� �!\!,"!,# ��-!<#-/!$# "#+$#"!,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 673–675; Birsel Küçüksipahio%"J���&_"��!]"!*"!,#��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 689–690; Yusuf Ayönü, “Selçuklu–�#Q&-P"#+$#"!,#��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 600–601, 605–606��&'#- ��"�_���;$P!"<!�!],#��!"_J$"J-�#Q&-P"#+$#"!,#��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 618-629; Mustafa �!<#,���;,$#�!�!"_J$"J"&,�-/&�!,"!+#<�&~�P��� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 326; Yonca �-Q!,"#G%"J� ��#Q&-P<~&,&*Gr"J%JW-/&�;,$�&,"�%���Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 224�"'&- Erdem, ��G%J �-&/G"J �;,$ �!]"!*"!,#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 385–419; "'&-�,/!<���;,$#�!�!"_J$"J"&,�-/&�!*#'�!*G/J]!x�^J"&-�+����G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'�Medeniyeti Kongresi Bildirileri, I, Konya: Se"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>��g>��!*#-
15
I. BÖLÜM
���������� ������������������
A. I. ����� ������������&�. Saltanat: 1192–1196)
1. �'�$,�$4$
Anonim Selçuknâme’ye göre ���&P!//#- �!�';P,!]W#-, annesi Bizans
#<~&,&*G,"J$&#"!P#-!<!-PJ~{#,$&/�-#/#8. �P<&-�J,&-W�- Bizans tarihçisi Niketas
Khoniates’den&$*&,/�%�-&^�,!/!, Keyhüsrev’in annesi��,#P*#�&-{#,$&/�-/�9��$�"
{&"#%G"&-&$&/&,{&{&P�-�-�&-�-/&$&"&-�!�';P,!]W!!%#*#<#-#�J'�#//#-{-;W"-
�,&{}W-#-�%,!-[#P#G"&-�![/!//#-P'&$]!,<#+*#,10.
I. ���&P!//#- �!�';P,!]� {&{&P� II. ��"�_ �,P"&-’�- P&%"�%�-/& <!"#$
{J"J-/J%JUluborlu’daki�;,$<!-"!,#$!-/#P#-!*�{#'&"!^!*#,<#+]!�#Q&-PW&$&,+�
uc bölgelerin/!{&+&,��"&<;[&/!"!!*<#+*#�
�!"#$"#%# /�-!<#-/!- {!,# PJ"*&-�- �&-�-/& {J"J-&- #$# $#+# ]&,/�; bunlar
Mübarizüddin ErtokJ+]!�P!/;//#-��&Q#/#��;,^;-��""&,�/&'#"'!~�!�';P,!]W#-
�&-�-/& G"&- {J $#+#"!, G-J- PJ"*&-"�%� /�-!<#-/! G"/J%J ^#{# �!�$&]JP ]!
�!�$J{&*/�-!<"!,#-/!/!�-!<"#^�,!]"!,;P*"!-<#+"!,/#11.
���&P!//#-�!�';P,!]�<!"#$"#%#/�-!<#-/!�#Q&-PP�-�,�-/&!*$#"#G"<J+*J�
1188-1189’da Theodoros Mankaphas,�"&+!'#, (Philadelphia)’de�#Q&-P<~&,&*G,J
��"�_�Türkiye Selçuklu Tarihi I. Mesud Dönemi (1116–1155)��������GP��#"��-P*���&P�"<&<�+Yüksek Lisans Tezi, Van 2004, 51–58.8 Anonim Selçuknâme, Çev: Feridun Nafiz Uzluk, Ankara 1952, 27.9 Osman Turan, '�*+,�+����>�!����;���5�,$�'�P*&-{J"��G%&Q#_#�&���>??��`���10 O. Turan, Türkiye, 237.11 T. Baykara, I. Keyhüsrev� >g� �&'<J/ �,G" ��"�_� �{-;W"-�,&{}W-#- �� QQ!//#- �!�$&]JPW&Yaz/�%� �!$*J{J- �+�%�-/& ��-!<#- �#-} ]! �#�&P} �&,#'#-! �&$�+�� �G� ��+.������.�� '�*+,�+�Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri� ����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�16.
16
P&$ �G<-!-GPW& $&,+� &�&$"&-�~ {&+&,�P�Q G"J-[& �!"#$ ���&P!//#- �!�';Prev’e
P�%�-<�+*�� �!�';P,!]� �&-$&~'&PW� $!-/# &P$!,"!,# #"! /!%#" &<& Türkmenlerle
birlikte Denizli (Laod#$!&q]!�G-&P'&]&"#P#-! #P*#"� ]! *&',#~<&$P&/��"& �G""&/�.
P�&-[� $G<J*&-� �!�';P,!]W#- �&-�-& /�-/;$*!- PG-,& �#Q&-P #<~&,&*G,J {#, !"_#
gönderdi��&Q�'!/#�!"!,"!^!"!-!"_#�&-$&~'&PW�-*!P"#<#-##P*edi. Daha fazla ileri
^#*<!-#-_�$&,"&,�-&J�^J-G"<&/�%�-�/;+;-!-�!�';P,!]��"/;,;"<!<!P#$&�/��"&
âP#$G<J*&-�*!P"#<!**#12.
���&P!//#-�!�';P,!]�&%&{!�"!,#Muhyiddin Mesud ve Ku*{!//#-�!"#$+&'
ile birlikte �"<&- #<~&,&*G,J �,#!/,#[' �&,{&,GPP& $G<J*&P�-/&$# �&_"�"&,& $&,+�
{&+&,��"& <;[&/!"! !*<#+*#13. Salâhaddin Eyyûbî =@ �&��P 1175 – 4 Mart 1193),
�&_"�"&,& {;�;$ /&,{!"!, ]J,<J+� �J/;PW; &"&,&$ �&_"� $,&""�%�-& PG- ]!,<#+*#
(1187). B;�;$ {#, �&_"� G,/JPJ 1190’da Anadolu’ya gelerek, �!"_J$"J P�-�,"&,�-&
tecav;Q !**#� <~&,&*G,J-� Pultanla olan /GP*"J%J P!{!{#�"! �-&/G"JW/&- ^!_<!$*!
zorl&-<&�&[&%�-�/;+;-!-�&_"�"&,J[ bölgelerdeki Türkmenler tara\�-/&-{&P$�-"&,&
J%,&/�"&,. III. �&_"� �!\!,# !P-&P�-/& �!"_J$"J"&,"& �&_"�"&, &,&P�-/&$# #"$ _&*�+<&
�$+!'#, ��,!P#-/!<!�/&-& ^!"/#� +*!{J <;[&/!"! !P-&P�-/& Selçuklu ordusunun
{&+�-/&�-$&,&<!"#$#Muhyiddin�!PJ/]!x"J{G,"J<!"#$#���&P!//#-�!�';P,!]
{J"J-<&$*&�/�14. �&$&* ��"�_ �,P"&-, �&,{&,GPP& #"! &-"&+<& '&"#-/! G"/J%J #_#-
�&_"�"&,& �&~�"&- P&"/�,�"&, �;,$<!-"!,#- $!-/# inisiyatifiyle �&~�"&- P&"/�,�"&,<�+
gibi lanse ediliyordu15. �&_"�"&,&�{J-"&, PJ"*&-�-/&'# P�Q;-;/#-"!<!�!-âsilerdir,
deniyor ve bu asilere #-/#,#"!- /&,{!"!,/!- <!<-J-#�!* /J�J"/J%J #\&/!
ediliyordu16. �&_"� G,/JPJ �G-�& [#]&,�-& ^!"/#%#-/! �!"_J$"J"&, +!',! _ekildiler.
�G-�&W/& �&_"�"&,� $&,+�"&�&- #P! �J*{!//#- �!"#$+&' #/#17� �&_"�"&,& x"J{G,"J�
�$+!'#,]!�G-�&W/&&%�,$&��~"&,]!,/#,#"/#��&$&*-!*#[!/!�&_"�"&,&$&,+�;P*;-";$
P&%"&�&<&�&-�J*{!//#-, ~,!P*#�$&�{!**#�+"!,#/;Q!"*<!$�&+"�PJ"*&-&/;+*;���"�_
12 O. Turan, Türkiye, 237–`����!],&�![#~G%"J���;,$"!,#-]!�#Q&-P"�"&,�-�,*&_&%W/&�-&/G"JW/&Birliktelikleri (XI. ve XII. �;Q��""&,q���"#$%"�&'�*+,�+����-�'�����.�/������P*&-{J"��&~��,!/#Yay., 2001, 80.13 Faruk Sümer, <4+����� &�5�,!'��'�q���$8�'�$–6"�� �' ,$��%�– '.%������/� P*&-{J"� �-& �&���1980, 137.14 A. Sevim-E. Merçil, 447.15 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 14–15.16���][�G%"J���>?@?�17 Anonim Selçuknâme, 26.
17
�,P"&-� #$*#/&,�-G%"J�J*{!//#-W/!G"<&P�-/&-/G"&��G"&�"&,�-<!�/&-&^!"/#%#-#
ileri sürerek Alman #<~&,&*G,J�"& {&,�+ �&~*�� �&,+�"�$"� G"&,&$ �!<#-"!+*#"!,�
<~&,&*G,� PJ"*&-&{G"<#$*&,/&<&"]!,/#��J"*&-� G-J-;"$!P#-/!- ^!_<!P#-! #Q#-
verdi.�&"$&�G-"&,&#P*!/#$"!,#-#P&*<&"&,�-��#P*!/#$"!,#$&/&,&*]!,<!"!,#-#!<,!**#�
�-"&, #_#- _&,+�"&, $J,/J,/J� �&*�- &"<&"&,� #_#- !+�& ]! $��<!*"# <&""&, ^�P*!,/#�
Türkme- P&"/�,�"&,�-&$&,+� `| �!"_J$"J PG�"JPJ #<~&,&*G,& ,!'#- ]!,#"/#� �;,$<!-
P&"/�,�"&,� /!]&< !**#%# #_#- �&,&<&-W& /G%,J �G"& _�$&- #<~&,&*G, {J PG�"J"&,�
öldürttü18. Karaman üzerinden Çukurova’ya inen <~&,&*G, Friedrich Barbarossa,
�#"#\$!_&��-/&{G%J"&,&$�"/; (1190).
I. ���&P!//#-�!�';P,!]W#-P&"*&-&**&$#!-{;�;$,&$#{#�J*{!//#-�!"#$+&'
idi. ��� ��"�_ �,P"&- /& �<,;-;- PG- {!+ ��"�-� �J*{!//#- �!"#$+&' ile mücadele
ederek^!_#,<#+*#��#]&P<!"#$#G"&-�J*{!//#->>�?W/&�G-�&W�&^!"!,!${&{&P�-�
{&P$� &"*�-& &"<�+ ]! $!-/#P#-# ]!"#&'* ilân !**#,<!�# {&+&,<�+*�� �&**& {&{&P�-�
Malatya meliki Muizeddin�&�P!,+&'’da- +!',# kendisine teslim etmesini istemeye
QG,"&<�+*�� �J ^!"#+<!"!,/!- $G,$&- Muizeddin �&�P!,+&'� Salâhaddin Eyyûbî’ye
P�%�-/�� onJ-/!P*!$]!�&,/�<�-�#P*!/#. SalâhaddinG-&_G$#�#/&],&-/�]!$&,/!+#
el-Melik Âdil’in$�Q��"&!]"!-/#,/#��J*{!//#-/!G-J-;Q!,#-!�;,;<!$*!-_!$#-/#�
Muizeddin �&�P!,+&' �&"&*�&W�& ^!,# /�-/; =>>?>q19. Sultan, Kayseri meliki
�J,!//#-�J"*&-+&'W�- �&-�-&$&_*�� �J"*&-+&' /&$!-/#P#-# ]!"#&'* ilân etmesi için
{&{&P�-&{&P$��&~�-[&,��"�_�rslan,���&P!//#-�!�';P,!]W#-�&-�-&^#**#�
18 ��!+!-� �P\&'�-}W-#- �P!,"!,#-/!�-&/G"J�� '�*+,�+���� %��!������ '�#$.$, III, 350–352; D. �][�G%"J���>?�g�19{-;W"-Esîr, el-Kâmil Fi’t-Tarih������!]��'<!*�%�,&$_&-�{/;"$!,#<�Q&�/�-�P*&-{J"��ahar �&��� >?��� �j� �<#-! x�J<&Q� ��-&/G"J �!"_J$"J �&%� �,G-G"G�#P#�� Cogito (Selçuklular Özel ���.�)������P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�>�j.
18
2. I. Keyhüsrev’in ��8%����,� � (1192)
x"J{G,"JW�& ^#/!- ��� ��"�_ �,P"&-� �!�';P,!]W/!- hürmet ve iyi muamele
gördü. Nihayet nasihat ve vasiyetini bildirerek ���&P!//#-W# ]!"#&'* ilân etti. Ebu’l
Meali �J*"J^ -&-[ x%J,"J x"J%WJ G-& ]!Q#, *&�#- !**#20. Birlikte Konya üzerine
�;,;�!,!${J,&��!"!^!_#,/#"!,��J*{!//#-�!"#$+&'W�-!"#-/!$#�$P&,&�W�<J'&P&,&
!**#"!,P!/!{;�;$�J"*&-QQ!//#-��� ��"�_�,P"&-{JP�,&/&�"/;=>|�&{&-|�� / 26
�%JP*GP 1192) 21. �J"*&- �"/;%;-/! <J'*!<!"!- �g �&+�-/&�/�22. ��"�_ �,P"&-W�-�
�!�';P,!] #"! {#,"#$*! �J"*&-+&'W�- !"#-/! {J"J-&- �&�P!,#W�# $J+&**�%� P�,&/&
�"/;%;-; �&Q&-"&, /& ]&,/�,23. �&'& PG-,& �!�';P,!]� {&{&P�-� Q!'#,"!*!,!$
�"/;,<!$"! PJ_"&-<�+*�,� �!�';P,!] #P! {&{&P�-& �,!%"#W/! Q!'#, ]!,!,!$ �";<;-!
P!{!~G"/J%J-J/;+;-/;%;�<#,�]&,�QG%"J]!/�,*PJ_G,*&%�-��&$&"&*<�+�-[!!"
]!&�&$"&,�-�$!P*#,<#+]!PG-,&/&&*!+*!�&$*�,<�+*�24.
�����"�_�,P"&-W�--�+��";<;-/!-�-[!�&~*�,�"<�+G"&-]!�G-�&�"�!//#-
C&<#}W-! $JQ!�/!- {&%"&-&- $;<{!*! /!\-!/#"<#+*#,25. Evliyâ Çelebi, bu camiden
bahsederken “< ����� ����������������������������� �����������������������%����� ��
camidir”, diye yazar26.
20 {- �}{} =!"-Hüseyin bin Muhammed bin Ali el-Ca’ferî er-Rugadî), el-Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme)� ���!]��;,P!"�Q*;,$��-$&,&����� �;"*;,�&$&-"�%��&���>??@�31–40.21 � �!+!-� �P\&'�-}W-#- �P!,"!,#-/! �-&/G"J�� '�*+,�+� ��� %��!������ '�#$.$, III, 360; E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 174.22�,/G%&-�!,_#"�Müslüman-Türk Devletleri Tarihi�P*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&���>?�|�>`?����][�G%"J�PJ"*&-�-�"/;%;P�,&/&���&+�-/&G"/J%J-J�&Q&,=��>?�>q�23 Halil Edhem [Eldem], ���.'�$� �'8�$� �&Q� �!<&" ��/!� �-$&,&� �;"*;, ]! �J,#Q< �&$&-"�%�Yay., 1982, 35.24�!/&�&<#"�,�$���;,$#�!�!"_J$"J�!]"!*#W-/!�#�&P!*!-�&*"=>g�|–1243), Belleten, LXII/236, Ankara: TTK, 1999, 63.25 �$*&� �P"&-&~&� ��-&/G"J �!"_J$"J �&-&*��� �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$�Kongresi Bildirileri� �� �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&��� `gg>� j�� �Q#Q!�$*&+�&P&���!"_J$"J�G-�&WP�-/&�#<&,}�P!,"!,#-�&-}"!,#�� �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$�Kongresi Bildirileri� ��� �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&��� `gg>� j`@� �!$!,#�&�#<+#,�“Konya’daki Selçuklu Çin#�!$G,&P�G-J-/&��\}]!�&W$�"}�&Q����G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri� ��� �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&��� `gg>�“Kon��&���� e�� ��� � =��� >�� � � ����� 0�'� �� >�� ?@� �� ��� ��� � � ������ 66A9::66� ��� � � ���p minberi ��� :88A� �������� 0�'� �� $�������� ��������� ���������������� >�� � �� � ����� B�����+������� ��������&���” (318).25 E. Uyumaz, I. Keykubat, 46.26 Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, III – ��� �&/!"!+*#,!-� �!]\#$ �!<!"$J,&--�![&*# �$*&+� P*&-{J"�Üçdal�!+,#�&*�>g–11.
19
���&P!//#- �!�';P,!] {#, P;,! {&{&P�-�- �";<;-; ^#Q"# *J**Jktan sonra
su"*&-"�%�-�ilân etti. �&,/!+#�J*{!//#-�!"#$+&'�G-J-PJ"*&-"�%�-�*&-�<&/��>>?�-
>>?jW*! �J"*&-+&'W� �"/;,!,!$ �&�P!,#W�# !"! ^!_#,/#� �"{#P*&-W/&$# �J^#P!//#-W!
P&"/�,/�� �J^#P!//#-� �,<!-# ~,!-P# �!G- #"! #**#\&$ �&~&,&$ �!-#"^#/!- $J,*Jldu27.
Çok fazla geçmeden de �!"#$+&' hastalanarak öldü28. �;"!�<&-+&'� G-& &#* G"&-
*G~,&$"&,� $!-/# *G~,&$"&,�-& $&**�� ���&P!//#-W#- !n büyük rakibi {J +!$#"/!
/!],!/!- _�$<�+*�� ��,�[&� Ankara meliki Muhyiddin Mesud Kastamonu ve Bolu
*&,&\"&,�-/& \!*#'"!,"! J%,&+��G,/J. Tokat meliki ;$-!//#- �;"!�<&-+&' Orta ve
�G%J �-&/G"JW/& $&,/!+"!,#-# #*&&* &"*�-& &"<& _&{&P� #_#-/! #/#� �J-"&,�- ;P*;-!
/#%!,$&,/!+"!,#- $!-/# &,&"&,�-/&$#<;[&/!"!lerin/!-/G"&��mukavemette yetersiz
kalma"&,�P!{!{#�"!���&P!//#-�!�';P,!] 1192’d!{&{&P�-�-�";<;-/!-PG-,&*&'*&
geçmekte pek zorluk çekmedi29.
�!�';P,!]� *&'*& _�$<&$*& QG,"&-<&/��P& /& PJ"*&-"�%�-� G-"&,& *&-�*<&$*&
^;_";$ _!$*#� �!, {#,# $!-/# {�"^!"!,#-/! {&%�<P�Q {#, {!� ^#{# /&],&-��G,� '&**&
{&Q�"&,�$!-/#&/"&,�-&~&,&{&P*�,��G,"&,/�30. �,-!%#-�J^#P!//#-�J%,J"+&'�^;<;+
di,'!< ]! {&$�,31; �J#Q!//#- �&�P!,+&', {&$�,32; �J*{!//#- �!"#$+&'� /#,'!< ]!
{&$�,33; Muhyiddin Mesud da yine dirhem ve {&$�,34��;"!�<&-+&'�{&$�,~&,&"&,35
{&P*�,<�+*�,� ��� ��"�_ �,P"&-W�- G%J""&,�-/&- �!-[!,+&'� �!,$�&,J$+&'� �J"*&-+&'
�,^J-+&' ]! �,P"&-+&'W& &#* '!,'&-^# {#, P#$$!�! '!-;Q ,&P*"&-<&<�+*�,� Yeri
^!"<#+$!-�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-$J""&-/�%�P#$$!"!,'&$$�-/&{#"^#]!,<!$*!\&�/&
27���][�G%"J���>?�>�28{-;W"-Esir, XII, 83–84.29 A. Sevim-E. Merçil, 448.30 C. Cahen, Anadolu’da Türkler, 125.31�&"#*�,$#"!*"#G%"J–�%JQ�;"!,��5�,$�'�'�*+,�+�+�%�������Y'�$,,'�'�$, Kayseri: Erc. Ü. Yay., 1996, 53-||��%JQ�;"!,���-&/G"J�!"_J$"J�;$;</&,"&,�-�-�&P]#,"#�#$$!"!,#]!�&�P!,#�!"_J$"JDarphanesi”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet� �&�P!,#� �,[� �� �!]'!, �!P#{! ��~Tarihi Enst. Yay., 1991, 214; Selçuklu Sikkeleri�����&Q��!--J,��/�-��&~��,!/#�;"*;,�erkezi, 1994, 25.32 �� �,$#"!*"#G%"J–O. Güler, 59–60; Selçuklu Sikkeleri, II, 25; O. Güler, “Tasvirli Sikkeler”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 214.33���,$#"!*"#G%"J–O. Güler, 61–62; O. Güler, “Tasvirli Sikkeler”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 213.34���,$#"!*"#G%"J–O. Güler, 63–64; O. Güler, “Tasvirli Sikkeler”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 214; Selçuklu Sikkeleri, II, 25.35 O. Güler, “Tasvirli Sikkeler”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 216; Selçuklu Sikkeleri, II, 25; Adil Özme, ����%����5�'.$�;',$��.�7!� J�'!$�$,,'�'�$��-$&,&��&P�"<&<�+Yüksek Lisans Tezi, A. Ü. Sosyal Bilimler Enst. 1993, 70.
20
]&,/�,� �;,$#�! �!"_J$"J"&,� ;_ [#-P <&"Q!<!/!- $!P#"!- P#$$!"!, $J""&-<�+"&,/��
Birincisi 24 ayar]!j��>^,&<&%�,"�%�-/&&"*�-G"&-/#-&,/�,��-_G$$J""&-�"&-~&,a
birimi Aded denilen dirhemdir. Akça-i Rum olarak da bilinirdi. �g #"! ?g&,&P�
/!%#+!- &�&,/& G"&{#"#�G,"&,/�� �&<&- Q&<&- /!%#+<!$"! {#,"#$*! ,!P<} &%�,"�$"&,�
3,086 gram&%�,"�%�-/& #/#��_;-[;~&,&{#,#<# #P!\!"P&/�]!,#"!-{&$�, P#$$!"!,/#�
�%�,"�$"&,�`�|g^,&<#"!`�?�^,&<&,&P�-/&/!%#+<!$*!�/#36.
�&,/!+"!,#-#- {J +!$#"/! $!-/# &/"&,�-& ~&,& {&P*�,<&"&,�-& ,&%<!- I.
���&P!//#-�!�';P,ev’in 1192’den 1196’ya kadar devam edecek olan ilk saltanat�
{&+"&<�+ G"/J. Sultan Keyhüsrev, {J-/&- {&+$& $&,/!+# ��� Rükneddin
�;"!�<&-+&'W�- 1196–1204 ��""&,� &,&P�P�-/&$# ';$;</&,"�%�-/&- ve
�;"!�<&-+&'W�- G%"J ���� ��"�_ �,P"&-W�- P!$#Q &�"�$ ��-!*#<#-/!- sonra (1204–
1205q�#$#-[#$!Q*&'*&_�$&[&$]!{JP&"*&-&*�/&>`g|W/!->`>>W!$&/&,P;,![!$*#,�
3. Bizans ile Ticar��$ ,$�'�
I. ���&P!//#- �!�';P,!]� *&'*& _�$*�$*&- PG-,& Bizans’a kar+� askerî
faaliyetlerde {J"J-<& \�,P&*� !"/! !*<#+*#,. Bu faaliyetler {&Q� ticarî $&�^�"&,&
/&�&-��G,/J� NitekimPJ"*&-���P�,';$;</&,��!"#$�Q#QW#- Bizans imparatoru III.
AlexiosW&^�-/!,/#%#'!/#�!"!,!!"$G�<J+*J�mparator da misilleme olarak Konya
]! P*&-{J" &,&P�-/& *#[&,!* �&~&- �!"çuklu tebâP�-/&- {&Q� �;,$ ]! J< *âcirleri
yakal&*<�+� <&""&,�-� !""!,#-/!- &"<�+, G-"&,� /& '&~s!*<#+*#37. Bizans–Selçuklu
“sulhuna halel gelmesi” üzerine �!�';P,!]� #<~&,&*G,"J%J- *G~,&$"&,�-& ^#,/#�
�!-/!,!P �,<&%�-& $&/&, G"&- �#Q&-P *G~,&$"&,�-� ele geçirdi. �G$ P&��/& !P#, ]!
yüklü miktarda ganimet!"/!!**#��P#,"!,#{!+!,{#-$#+#"#$$&\#"!ler '&"#-/!�$+!'#,W!
getirdi. �-"&,&�!-#{#,'&�&*$J,<&"&,�#_#-'!,#<$�-�*&-�/� (1196)38. Burada onlar
36 O. Güler, “Tasvirli Sikkeler”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 212; Gündegül Parlar, “Sanat Tarihi Yönleriyle Figürlü Anadolu Selçuklu Sikkeleri”, �G���+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'�Medeniyeti Kongresi Bildirileri�����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>� 190.37 �� �&'!-� ������ �;Q��"�- �&+"&,�-/& �-&/G"JW/& �#[&,!*�� Cogito (Selçuklular Ö�'�� ���.�/, ������!]���$J*�!,<&-�P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�>�`�38 E.�!,_#"���;,$#�!�!"_J$"J"&,���Türkler����|>���&QJ<&-�&Q&$���;,$#�!W-#-�;\JP]!P$�-�&,#'#-/!�-&/G"J�!"_J$"J ]!�P<&-"��!]"!*#-/!�G,J-"J�;\JP�&,!$!*# ]!P$�-�G"#*#$&P��� I. ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$� 6$�;$�$�'�$, II, Konya: Selçuklu �,&+*�,<&"a,��!,$!Q#�&���`gg>�`|j���x�J<&Q���,G-G"G�#��Cogito, XXIX, 174.
21
#_#- $��"!, $J,/J,/J� !]"!, �&~*�,/�� Ziraatla u%,&+&{#"<!"!,# #_#- {J <J'&[#,"!,!
arazi, ta,�<&"!*"!,#]!*G'J</&%�**���!+��"/&]!,^#/!n muaf tut*J%J{J #-P&-"&,&
PJ"' �&~�"�,P& ^!,# /�-m!"!,#-! #Q#- ]!,![!%#-# /! {!"#,**#� Gelenleri isimlerine,
&#"!"!,#-! ]! <!<"!$!*"!,#-! ^�,! /!\*!,"!,! �&Q/�,/�� �J-"&,�- [&-"&,�-&�
-&<JP"&,�-& ]! <&""&,�-& /G$J-J"<&<&P� #_#- ^!,!$"# *!/{#,"!,# &"/�39. Böylece
PJ"*&-� �&_"� P!\!,"!,#-/!- PG-,& -;\JP $&�{�-& J%,&�&- {J {�"^!�# *!$,&, <!P$�-
'&"!^!*#,<!�#'!/!\"!<#+*#,��;,$#�!�!"_J$"JPJ"*&-"&,�{J-&{!-Q!,#P$�-]!#<&,
faaliyetleriyle azalan *&,�< üretimini &,**�,<&�� ]! /J,&- *#[&,!*# [&-"&-/�,<&��
{&+&,<�+"&,/�,��JmüspetPG-J[&J"&+&{#"<!$#_#-_G%JQ&<&-!$G-G<#$'!/!\"!,#
^�Q�-;-!&"<�+��;P"#<]!^&�,#<;P"#<&'&"#�#*!'[#,]!#P$�-&*�{#*J*<J+"&,/�40.
�&**& #P$�-& *&{# *J*J"&- �;P";<&-"&, +!'#,"!,# ��,#P*#�&-"&,�- !"#-! ^!_P! /&'#
{J"J-/J$"&,� �!,# *!,$ !*<!<#+"!,/#,� �#*!$#< �P<&-"�"&, �J,P& ]! Q-#$W# !"!
^!_#,/#$"!,# Q&<&- {J,&/& ;_ $J+&$*&- {!,# meskûn olan �;P";<&-"&,�
{J"<J+"&,/�,41.
P$�- P#�&P!*#� -;\JP ~&*"&<&"&,�-/&- ]!�& {;�;$ $#*"!"!,#- yer
/!%#+*#,<!"!,#-/!- PG-,& #$*#P&/} {;�;<!-#- meydana gelmesi sonucunu ortaya
$G�<J+*J,� �J-J- *!,P# G"&,&$ nüfus &Q&"<&P�-�- ]!�& /J,^J-"J%J-J- /& #$*#P&/}
gerilemenin ba+ta gelen P!{!~"!,#-/!-{#,#G"/J%J sonucuna varabiliriz42.
Muhacirlere mesken, ar&Q#� _#\*"#$ '&�]&-�� *G'J< /&%�*�"<&P� ]! G-"&,�-
]!,^#/!-<J&\*J*J"<&"&,��!-#]&*&-"&,�-&{&%"&<&P�-�P&%"&<&_&"�+<&"&,��/���#,&
�#Q&-P#/&,!P#-/!!Q#"!-_#\*_#]!$��";"!,+#</# *G~,&%&�/#-';,,#�!*#-!]!&/�"!*!
P&'#~ G"<J+"&,/�� �!"_J$"J"&,�- ]! /&'& PG-,& /& �P<&-"�"&,�- �&��"�+� {J P&�!/!
$G"&�"&+<�+*�,43.
Osman Turan, Bizans müellifi Niketas Khoniates’i kaynak göstererek bu
/J,J<J +��"! #Q&' !/!,� �Bu kadar iyi muamele, esirlere kendi memleketlerini
���������� � �(��� ������ �� ������ �������� ������� ��������� %���� ��� ����� ��� ��
39 �!'<!* �!$!,� |'%$8�'��'� ���;"�+��+�� �5�,�' !'.$� Y'� �.�7!�� !�.�, Ankara� �#�&-!* +"!,#�&+$&-"�%��&���>??>�?��40���!*#-��P$�-"&,"&�-&/G"JW-J-�;,$�&*&-��&"#-!�!"<!P#��Türkler, VI, 263.41 Herbert Adams Gibbons, <.!����� �!}���%"��+4+��+�� �+�+�+ +��!]��;"!-* �,���-$&,&�`>��;Q��"�&���>??��>��42 Mustafa Saatçi, ��!"_J$"J $*#P&/�-�- �!<!""!,#�� Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, �&�P!,#��,[����!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*��&���>??>�``|�43 O. Turan, ���$8X��,� ���*$�;'� $��Y'��';'�$�'%�P*&-{J"��G%&Q#_#�&���>??��@j�
22
�)�����������������D����� ���� ���������������������������������� ���� ������
oralarda koloniler kurdular. Zâlim��� �� !� ������� � ��������"� ����%��� �������� ���
�����������������������������������3�� ��� ������������� �����������������
��� ���������� ������������������������������������������ r.”44
I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- {J ^&�,!*# {#Q! �!"_J$"J PJ"*&-"&,�-�-
memleketlerinin imar, iskân ve üretimine ]!,/#%# �-!<# ^�P*!,<!$*!/#,� �P"�-/&
/�-!<#- +&,*"&,�-& ^�,! �&~�"&- /&],&-�+ -G,<&"/#,� Çünkü nüfus varsa araziler
#+"!-#,�&,&Q#"!,#+"!-#,P!]!,^#&"�-&{#"#,di. Bu da ekonominin iyiye gitmesinin önemli
+&,*"&,�-/&-{#,#/#,��#Q&-P#<~&,&*G,"J%J#P!{J<&-*�%�QG,$J""&-&,&$]!&_^�Q";
bir politikayla #+"!*<!$ #P*!<#+*#,� ��-� [;<"!�# �,*&_&% �],J~&P�W-�- \!G/&"
yönetimi için deP��"!,P!$�&-"�+G"<&Q� Çünkü �,*&_&%W/&�],J~&W-�-/!,!{!�"!,#
/! &%�, ]!,^#"!, �;$"!�!,!$ !$G-G<#$ {&$�</&- '&"$� G"/J$_& QG, /J,J</&
{�,&$<�+"&,/�,�
4. I. Keyhüsrev’in ��8%%�����;$ril$ $ (7 Ekim 1196)
I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- ilk P&"*&-&*�, $&,/!+# �G$&* <!"#$# Rükneddin
�;"!�<&-+&'W�- �G-�& ;Q!,#-! �;,;�!,!$ *&'*� !"! ^!_#,<!P#�"! PG- {J"/J =>>?@q�
Nitekim �;"!�<&-+&', �J*{!//#- �!"#$+&'W�- �";<;-/!- PG-,& !- {;�;$ $&,/!+
konumu-&^!"<#+*#��J�;Q/!-$!-/#P#-#*&'*�-/G%&"]&,#P#G"&,&$^�,;�G,/J��&"-�Q
{&+�-& �G$&*W*&- �G"& _�$*�� �!],!/!$# <!"#$"!,! '&{!, ^�-/!,!,!$ $!-/#P#-!
$&*�"<&"&,�-� {#"/#,/#� �$P&,&� �&$�-"&,�-& ^!"/#%#-/! !*,&\�-/&$# &P$!,"!,#- P&��P�
G"/J$_&&,*<�+*�� �!+#*"#]&&*"!,"!G{�"^!/!$#!<#,"!,#/!$!-/#G,/JPJ-&/&'#"!**#�
G;_";{#,G,/J�"&�G-�&W��$J+&**�45.
�J"*&-�-,+!'ri müdafaa etmek için _G$P&��/&&P$!,#]&,/���!,^;-+!'#,/!-
@g�ggg G$_J _�$��G, &$+&<& $&/&, P&]&+&,&$ �;"!�<&-+&'W�- &P$!,"!,#-#- {&%"&,&
{#"! PG$J"<&"&,�-& #<$�- ]!,<#�G,/J46. �J /�-!<#- PG-"&,�-/& �G-�&W-�-
44 O. Turan, Türkiye, 240.45bn Bîbî, I, 51.46 T. Baykara, �5�,$�'�'�*+,�+����� 'Y�$�;'��"���, 140.
23
nüfusunun 20.000–30.00047[#]&,�-/&G"/J%J*&'<#-!/#"<!$*!/#,��!'#,/!{J$&/&,
_G$ P&��/& &P$!,#- {&,�-&{#"<!P# {#Q! saraylar, kervansaraylar, hanlar, hamamlar,
/�,;W+-+#\�"&,�<edreseler, kütüphaneler, camiler, mescitler, türbeler ve benzeri sanat
!P!,"!,# #"! {!Q!-<#+ G"&- �G-�&W-�- {;�;$";%; '&$$�-/& /& &Q _G$ \#$#,
vermektedir48.
�!'#, her ne kadar iyi müdafaa edil!{#"<#+P! /! $J+&*<& dört ay kadar
sürünce<J$&]!<!*QG,"&+*���JP!{!~"!+!',#-#"!,#^!"!-"!,#geleceklerini tehlikede
görerek, #$# $&,/!+ &,&P�-/& JQ"&+<& *!<#- !/!{#"<!$ &<&[��"& bir heyeti
�;"!�<&-+&'W& ^�-/!,diler: “Her i� � �� �� �3�� � � �� ����������� E�� � � ��
görevleri yerine getirmek, devletin namusunu korum������ � ������� � ������� ���
��������mak ve hizmet etmek boynumuzun����������5����+�� ��D%��� ����������
�������������� � ����� ������������������������������, dünyada ve ahrette kötü
� �� �� ���������� ���������� �����(��� �� $����&��� ����������a, kendisine sefer
�����3�� ������� ��� � ��� ��'����������� ������� zikredilen bir tazminat vergisi
veririz; 500.000 dirhem nakit para, her renkten�JAA���������?��������������8AA boy
������ ������ elbise, her renkten J�AAA������� (��; her türden�:A�AAA������� ������
200 ���� �����*� JAA� ���� ���� 8�AAA� ���� �����*� JAA� ���� ���*� 10.000 ���� koyun gibi
������ � %(� ���� ���� �� ������ ���� ��� ������ ���3����� veririz. Yok,� ����� %���� � ����
��( ����� ( �� ���� � � � � ��� ��� @+�� ����� �������� ������ �����&� �)�%��� ������,
����� ����3���� ��� ������ %����� ��3����� ���������� ��� ����������� �������������
� ������ ����� %����?� ������� ��� ������ ������� ��� ����� �� ��� �������� (����� ����
������������ � ���� � �� ���*� N������ #����� �� $��%����&��� ������������
�� ����� ���� �������� �%��%��� �� ��� ��� ��� ���������� ������ ���������� �
����������� ����� ���O����%�%���������$����&����ereye uçmak istiyorsa oraya
selâmetl�� �(����� � �� ���� ���������� ( �� ������ � �������� ������� J�AAA� okçu 47���&�$&,&���!"_J$"J�!],#�;,$�!',#-#-�!<!"�Q!""#$"!,#���G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'�Medeniyeti Kongresi Bildirileri� ���G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>� 151; Yazar >`@gW"&,/& �G-�&W-�- -;\JPJ-J- @g�gggW# {J"/J%J-J� {J /�-!</! �#]&PW�- -;\JPJ-J- �g�ggg�Kayseri’nin 25-�g�ggg [#]&,�-/& G"/J%J-J� �*!$# +!'#,"!,#- -;\JPJ-J- #P! `�ggg #"! >g�ggg&,&P�-/&/!%#+*#%#-# #\&/! !*<#+*#, =>|>->|`q� �Q#Q! �$*&+ �&P&� ��G-�&W-�- �-&/G"J �!"_J$"J"&,� ��-!<#�#Q#$}�&~�P������G��$��X�'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$�'!$�'�$�&��G�<�%�*�4�Y'��5�,� J�'!$������–���� %��!������'!}"��+!+�6$�;$�$�'�$/��G-�&������!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���1998, 236.48 Kemal Göde, “S!"_J$"J �;,$#�!P# �!'#,"!,#-#- �Q!""#$"!,#�� III. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri��G-�&������!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??��|@�
24
göndeririz��O����������%������%�%���� ��������%���� �������������������������O����
������ ��� ��� ������ � �� ��� � �� %���� ��� ��������� %���� � �������� O� ������ �������
�(������N������������ �e���������������������������,” 49 diye teklifte bulundular.
Rükneddin �;"!�<&-+&', ~&�#*&'*� *!P"#<+&,*�-�$&{J"!**i. Keyhüsrev’e bir
&'#/-�<!� +!',#- ileri gelenlerine de mülk, iktâ, müsellemlik, mansap <!-+�,"&,�
�&Q/�,�~]!,/#��J^�,;+<!PJ"*&-&&,Q!/#"/#��;'#<<&*�-&Q&"/�%�-�,'&"$&,&P�-/&
/!/#$G/J"&,�- ]! P�$�-*�-�- {&+ ^�P*!,/#%#-# {#"/#,/#"!,� ;$-!//#-W#- �ola
^!"<!/#%#-# P��"!/#"!,� �#-! /! �J"*&- ��"�_ �,P"&-W& ]!,/#$"!,# P�Q! P&/�$
G"/J$"&,�-��!%!,PJ"*&-#P*!,P!G-J-J%,J-/&'!,+!�#\!/&!*<!�!'&Q�,G"/J$"&,�-�
eklediler. Sultan ise vefa ve gayretlerine+&'#*G"/J%J-J,&-[&$!,Q&$�-*;$!-/#%#-#�
+!',#- ]! _!],!P#-#- '&,&~ G"/J%J-J P��"!�!,!$ +&,*"&,� $&{J"! ]! +!',# *!P"#<!
<![{J, G"/J$"&,�-� #\&/! !**#50� �!$,&, ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W& #$# &/&<
^�-/!,#"/#� �;"!�<&-+&' �!<#-#-# �#-!"!/#� �-"&+<& <!*-#-# #<Q&"&/�� ��-/!,#"!-
#$# $#+#-#- �&-�-& $!-/#P# /! #$# $#+# $&*&,&$ &'#/-�<!�# ���&P!//#- �!�';P,!]W!
�G""&/�� Metni inceleyen sultan, �;"!�<&-+&'W& ^;]!-/#� �G-�&"�"&,& &,*�$ �&-�-&
&P$!, ]!,<!"!,#-! ^!,!$ G"<&/�%�-� P��"!/#� �!"/#%# Q&<&- $&,/!+#-! ';,<!*
göstermelerini vasiyet etti51. Yeminli ahidnâmeni-#<Q&"&-<&P�-�-&,/�-/&-�J"*&-I.
���&P!//#- �!�';P,!]� � �$#< >>?@W/& *&'*� $&,/!+#-! /!],!/!,!$ �G-�&W/&-
&�,�"/�52. �G-�&W/& ���&P!//#- �!�';P,!] &/�-& '#[,} |?`W/!� ;$-!//#-
�;"!�<&-+&'&/�-&/&|?�W/!~&,&{&P�"/�%�-&^�,! �� ���&P!//#-�!�';P,!]W#- ilk
P&"*&-&*�/�,*��"�#$#&�P;,<;+*;,53.
��{�$ PJ"*&-�$+!'#, �G"J#"! P*&-{J"W&^#*<!$ #P*!,$!-�G-�&W�&{&%"� {#,
köy olan Ladik’t! {&P$�- ]! �&%<&"&,& J%,&/�� �%J""&,� QQ!//#- �!�$&]JP ]!
Alâ!//#- �!�$J{&*W� &,{!/! !P-&P�-/& kaybetti. Köylülerin ha$&,!*#-! J%,&/�� 49{-�}{}���|`–53; Tuncer Baykara, Türkiye’nin ".����Y'��,%$.�;X����$8$�&��–XIV Yüzy�����/, �-$&,&� �;,$#�! �#�&-!* �&$\� �&��� `ggg� ������� ��� �� ���� ���� � � ������ � ��� �� )����� �Türki��&� ����?����� �� � ��������� ��3 � ���������� ��” (147).50 O. Turan, Türkiye, 245–246.51{-�}{}���-54–55. 52 C. Alptekin, “Türkiye Selçuklula,��� �6��, VIII, 259.53 O. Turan, Türkiye� `j@� �� �"~*!$#-� ��;,$#�! �!"_J$"J"&,�-�- �!P*#,/#$"!,# "$ �&,&"&,/&-Örnekler”, ��,,�� +�.+�����;�����!�4����P*&-{J"������!-– Edebiyat Fak. Yay., 1995, 97; C. Alpte$#-� ��;,$#�!�!"_J$"J �#$$!"!,#-#- "$�,-!$"!,#]!�J-"&,�&$$�-/& �&Q��;"�'&Q&"&,�� IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri� �G-�&� �� �� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,�Merkezi Yay., 1994, 134; ���,$#"!*"#G%"J–O. Güler, 66, 70; Selçuklu Sikkeleri, II, 24; Adil Özme, Malatya Mü�'.$�;',$��.�7!� J�'!$�$,,'�'�$, 69.
25
�J,J<J P#*!<$�, {#, <!$*J~"& �;"!�<&-+&'W& {#"/#,/#� Bunu haber alan II.
�;"!�<&-+&'� “$���� � �� ���������� � �� �� ���� ��� �� ��� ���������� ���������
������������ )�%��� ���� ��� O����� ������� ��� �%��%� � � �� ����������� ������
����� � � � ��� �� � � � �)������� O� � � ���������� � �� ����n, elbiseden ve benzeri
����������� ����� ���������%��%� ���� ������ �������������� �����)�(%�%���toprak
��� �&��� ����������,”54 /#�!,!$ �&%<&[�"&,�- �G-�&W�& ^!"<!P#-# P&%"&/��
�J"/J,**J%J#$#�!%!-#-#-'JQurunda �&%<&[�"&,�]! {J$;P*&'"�%�-\&#""!,#-#Konya
+!'#,PJ,"&,�-�-{J,_"&,�-&&P*�,&,&$idam ettirdi. K��;/!�&$*�,/�. Bu köye Ladik-i
Suhte (Y&-<�+�&/#$q/!-#"#,G"/J55.
��� ;$-!//#- �;"!�<&-+&'� QQ!//#- �!�$&]JP ]! Alâeddin �!�$J{&*W�
dizine oturt&,&$ G-"&,& P!]^# ^�P*!,/#� �%!, #P*!,"!,P! �&-�-/& $&"&{#"![!$"!,#-#
söyledi. Fakat G-"&, {&{&"&,�-�- �&-�-& ^#*<!$ #P*!/#$"!,#-# P��"!<!"!,# �G"J-/&
*!<{#'"!-<#+"!,/#��J"*&-+!'Q�/!leri {&{&"&,�-�-�&-�-&^�-/!,/#56.
Bu olaydan sonra Keyhüsrev, yolunu de%#+*#,!,!$ �&,!-/! =�&,&<&-q
#P*#$&<!*#-/!'&,!$!*!**#��!-#PJ"*&-�-]!,/#%#*alimâ*#"!J%,&/�%��!,"!,/!#*#{&,]!
';,<!*^�,!,!$�#"#$�& P�-�,�-�^!_*#��,<!-#$&"!P#-/!G%J""&,�^!"#~P�{�$ sultana
�!*#+*#��,*&]!�G%J�-&/G"J';$;</&,"&,�-&<#P&\#, olduktan sonra Trabzon yolu
#"!P*&-{J"W&'&,!$!*!**#57.
B. II. ����� ��������������&1196–1204)
1. �'�$,�$4$
�;"!�<&-+&'� <!"#$"#%# /�-!<#-/! �!*!-!%#� Q!$�P�� /!'&P� ve kudreti ile
$&,/!+"!,#&,&P�-/&temâyüz!*<#+*#��##,�edebiyat ve hatt sanat��"&J%,&+�,/�� Felsefe
ile de ilgilenirdi. �G$&* <!"#$# #$!- $&,/!+"!,# #"! <;[&/!"! !*<!$*!- $&_�-<�+*��
�-[&$� �J*{!//#- �!"#$+&'W�- {#, '#"! #"! $&,/!+# �J,!//#- �J"*&-+&'W� �"/;,*!,!$
�&�P!,#W�#&"<&P��;"!�<&-+&'W�{J$&,/!+#-!$&,+�[!~'!&"<&$QG,J-/&{�,&$<�+*��
54{-�}{}���|@�55{-�}{}���|�–58; �����,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 77–78.56{-�}{}���|�–58.57 O. Turan, Türkiye, 247.
26
�J #$# $&,/!+#- &,&P�-� &_&- /#%!, {#, G"&� #P! �!"#$+&'W�-� {&{&P�-�- ]!Q#,#
htiyarü//#-�&P&-W��"/;,*<!P#/#,��!Q#,��!"#$+&'W&�;,$<!-"!,"!#+{#,"#%#�&~*�%�
#_#- [!~'! &"<�+*�� �!"#$+&'W�- <;**!\#$# G"&- �,Q#-[&- �!-^;[!$ �;$;</&,�
Be',&<+&'� ]!Q#,#- ~&�#*&'**&- JQ&$"&+*�,�"<&P� $G-JPJ-/& #$-& !**#� '*#�&,;//#-�
P&��P�#$#�;Q;{J"&-<&#�!*#]!&#"!P##"!{#,"#$*!�#]&PW&^#/!,$!-�!"#$+&'W&{&%"�
Türkmenlerin hücumuna J%,&/�� �;-$; �;,$<!-"!,"! #+{#,"#%# #_#-/! G"/J%J #_#-
�!"#$+&'W&$&,+� *&]�,&"<�+*��Vücudu parçalanarak kö~!$"!,!&*�"/���-[&$<&$*J"
]!Q#,#- ]&$�\"&,�-�- {J"J-/J%J �&�P!,# '&"$� �&P&-W�- {J $�*; &$�{!*! J%,&<&P�-&
üzüldüler. ��+�-�G-J-#P<#-#*&+��&-�G[&�&P&-�!/,!P!P#-!/!\-!**#"!,58. Yine de
�!"#$+&' ]! �;"!�<&-+&' &,&P�-/& {#, \##"# <;[&/!"!�! ,&P*"&-<&<&$*&/�,59.
�J*{!//#-�!"#$+&'W�-�";<;-/!-PG-,&�;"!�<&-+&']!�-$&,&<!"#$#Muhyiddin
�!PJ/ &,&P�-/& G-J- <#,&P� ;Q!,#-/! {#, <;[&/!"! �&+&-<�+P& /& �;"!�<&-+&'�
�G-�& *&'*�-a sahip olma yolundaki hedefini ger_!$"!+*#,<!$ #_#- {J _!$#+<!�#
!,*!"!<#+*#,60.
�;"!�<&-+&'��G$&*<!"#$# #$!-/aha ziyade Bizans’la_&*�+<&�� tercih etti.
Samsun (Amisos)’a kadar Karadeniz k���"&,�-/&\!*#'"!,/!{J"J-/J.
�G-�&W�& �;,;�;+;-; ^!,_!$"!+*#,<!/!- !]]!" /! {&Q� $&,/!+"!,#�"! #ttifak
*!<#- !*<#+*#61� �#,& $!-/#P#-! #*&&* !/!- $&,/!+"!,#-! <!-+�, vererek yerlerinde
*J*&[&%�-� ]&&* !*<#+*#� �&Q� $&,/!+"!,# /! �;"!�<&-+&'W� ~&�#*&'*& �;,;<!
$G-JPJ-/&*!+]#$!/#�G,"&,/�.
58 Refik Turan, �5�,$�'�'�*+,�+�����;���5,�!'%��',��$�!�.��&�'�$��Y'� $van)�P*&-{J"�����1995, 118; “N������ PP�� $���(� 0�����&��� ��� � � �� ���% �� ������ � �� ��� �� � �� 5���� � – Bizans ailesine mensuptur. Ancak, bu ünlü vezirin tamamen Türk ve Müslüman geleneklerine göre ��� �� � l � � ������������� =jgq� ��/�- �&-!,#� O.!����� �!}���%"��+4+��+�� �+�+�+ � J�'!$�;'�Vezir-$� ���!��,� &��@@-1453)� Q<#,� �$&/!<# �#*&{!]# �&��� >??�� j`� ��� ���% �� Hasan ������������� �)��� 5���� –� ����� ������ � #������ � ��� ��� ������� � �� �%��?� ����� �%��?� ���������� +������ ������ � ��� �� ��� �� ����������� ������������ /%��� ��������� ��� ���� ��� ��� ��������� ������� ��� � � � ������ �����&��� ��?� ��� ������ �� ��������� ����%��� � �����”(14); N.�![#~G%"J���;,$"!,#-]!�#Q&-P"�"&,�-�#,"#$*!"#$"!,#”, Cogito, XXIX:“�������� � �������� ��#�����, Myriokephalon Sava��&���� ����� )���� �� � �� ������ �)�%������ � ��������� PP�� $���(� 0�����&���� P��+�����&�� �)��� � � ��( ���� �������� ����� ��� �� ���� $ ������� ��� �� U ������ $�� ����� �����$���(�0�����&�������%(�%�������������������������� � ����������)��%������� ���% ��������� ��#������������� �����+%��%����������(� �� �����%�%��� �������������������)���������(���� � ���������������� ” (81).59 O. Turan, Türkiye, 243.60 O. Turan, Türkiye, 244.61 A. Sevim–E. Merçil, 449.
27
�G$&* <!"#$# �;"!�<&-+&'� �� ���&P!//#- �!�';P,!]W! $&,+� &P$!,î
�;,;�;+;-;^!,_!$"!+*#,<!/!-!]]!"G-&$&,+�~P#$G"G�#${#,P&]&+^!,_!$"!+*#,<#+*#,�
�&Q�&P�"P�Q#//#&"&,G,*&�&&*&,&$��� ���&P!//#-W!$&,+��;,;�;+;-;<!+,�"&+*�,<&$
#P*!<#+� &�-� Q&<&-/& $&,/!+"!,#-#- ]! &'&"#-#- /!P*!%#-# P&%"&<&�� '!/!\"!<#+*#,�
Nitekim �;"!�<&-+&'� ���&P!//#-W#- �&-�-/&- $&_&,&$ $!-/#P#-! P�%�-&- {&Q�
!<#,"!,#-^!"#+P!{!{#-#, I. ���&P!//#-�!�';P,!]W#-*&'*�!"!^!_#,<!$için �J$&,�/&
/& {!"#,**#%#<#Q ^#{#� Sultan II. ��"�_ �,P"&-W� Q!'#,"!*!,!$ �"/;,<!P# +!$"#-/!
^�P*!,<#+*#,���P& *&'*�- *&{##]&,#P#G"&-{#,#P#-#-{��"!{#,'&,!$!*!^#,#+<!P#~!$
G"&P�^�,;"<!<!$*!/#,��#-!� ;$-!//#-�;"!�<&-+&'W�-����&P!//#-�!�';P,!]W#-
annesinin ��,#P*#�&-G"<&P�-�/&{#,~,G~&^&-/&<&"Q!<!P#�&~*�%�-�^�,;�G,JQ62.
;$-!//#-�;"!�<&-+&'�Sivas, Kayseri ve Aksaray yolu ile Konya üzerine
yürüdü. �J$&,�/&/&{!"#,**#%#<#Q^#{#/�,*&�P;,!-{#,<J'&P&,&-�-&,/�-/&-+!',#-
#"!,# ^!"!-"!,#-/!- G"J+&- {#, '!�!*#- &,&[� G"<&P� PG-J[J �G-�&W�� *!P"#< &"&- ���
�;"!�<&-+&'� <!,&P#<"! *&'*& G*J,/J (1196). �&,/!+#-! P&/�$ $&"&- ]! G-J-"&
{#,"#$*!$!-/#P#-!$&,+�P&]&+&-�G-�&#"!,#^!"!-"!,#-#&\\!**#�
II. ;$-!//#- �;"!�<&-+&'� AmasyaW�� <!"#$ �,^J-+&'’dan, NiksarW� #P!
�J,!//#- �!,$�&,J$+&'W/&- &"/�� Elbistan meliki Mugiseddin �J%,J"+&' ise derhal
ye-# PJ"*&-� *&-��&,&$ G-& #*&&* !**#� Ankara meliki Mesud kendi gücüne, Malatya
<!"#$#�&�P!,+&'/& Eyyû{}"!,!^;]!-/#%##_#-�{&%"�"�$"&,�-�&,Q!*<!/#"!,����"![!
II. ;$-!//#-�;"!�<&-+&'��&"&*�&<!"#$#�J#Q!//#-�&�P!,+&']!�-$&,&<!"#$#
Muhyiddin MesJ/� '&,#[#-/!$# {;*;- $&,/!+"!,#-# ]! G-"&,�- #/&,!P#-/!$# {�"^!"!,#
#/&,!P# &"*�-& &"/�� Böylece Türkiye �!"_J$"J *G~,&$"&,�-/& hâkimiyet yeniden tesis
!/#"<#+G"/J (1197)63.
2. Karadeniz Ticareti Konusunda Bizans ile���$ ,$�'�
�J"*&-�-#_<!P!"!"!,"!J%,&+<&P�-�\�,P&*{#"!-�#Q&-P#<~&,&*G,J���� Alexios
(1195–1203), Karadeniz’e �G-P*&-*#-�,&-$G~J"GP$G<J*&P�-/&&"*�~&,_&/&-G"J+&-
bir donanma gönderdi. �!"_J$"J"&,& /G%,J/&- {#, P&"/�,��& [!P&,!* !/!<!�!- ���� 62 O. Turan, Türkiye, 244–245.63���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 260; E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 174.
28
�"!�#GP {J /G-&-<&�� P�Q/! �#,!PJ-W/& {&*&- {#, ^!<#P#-#- <&""&,�-� $J,*&,<&$
#_#-� ^!,_!$*! #P! �&<PJ- "#<&-�-� ]! ^!<#"!,#-# �&%<&"&<&$ #_#- ^�-/!,<#+*#
(1200)64. �J '&,!$!* PJ"*&-�- �&<PJ-WJ <!"#$"#%# /�-!<#-/! \!*'!**#%#-# ^�P*!,#,
(1194)65. �&<PJ-W/&$# *#[&,!*^!<#"!,#-!P&"/�,&-{J/G-&-<&<allara el koydu ve
P&'#~"!,#-#-{#,$�P<�-�tutsak&"&,&${#,$�P<�-�/&/!-#Q!&**�. �&-"&,�-�$J,*&,&{#"!-
{&Q� tâcirler bu durumu Bizans imparatoruna +#$��!* !**#"!,P! /! {#, PG-J_
&"&<&/�"&,�
�J"*&- ��� ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W�- �&,&/!-#QW"! �&$�-/&- #"gilenmesi de
bu döneme ,&P*"&<&$*&/�,� �;-$; �!-!]#Q"#"!,#- ]! &,$&P�-/&- �!-!/#$"#"!,#- {J
/!-#Q#- $JQ!� ]! ^;-!� P&'#""!,#-! �!,"!+#~ $G"G-#"!, $J,<&"&,��"& *#[&,!* �!-# {#,
[&-"�"�$ $&Q&-<�+*�66� ��,�[& JP�& *G~,&$"&,�-�- ^;-!�#-/! ��~_&$"&,�- G,*&�&
_�$�+�� �&,&/!-#Q ]! �G"^& '&]Q&P�-�- �&"*�$ ;"$!"!,#�"! !P$# {&%"&-*�P�-� JQJ-
süreden b!,#[&-"�*J*J�G,/J��&,&/!-#QW#-^;-!�$���"&,�-/&*JQ"&-<�+{&"�$*,&\#%#�
/&'&^!-#+�"_;/!/!$;,$*#[&,!*#]&,/�67.
���� �"!�#GPWJ- *;[[&,�- <&"�-& !" $G�<& G"&��-� �G-�&"� tâcirlerden haber
&"&- ��� ;$-!//#- �;"!�<&-+&'� #<~&,&*G,& {#, !"_# ^�-/!,!,!$ <&""&,� ^!,#
]!,<!P#-# ]! !P#,"!,# P!,{!P* {�,&$<&P�-� istedi. �!"_J$"J PJ"*&-"&,�-�- &P$!,}
hareketleri ticarî siyasetlerinin bir sonucu olarak *![!""# !*<#+*#,� III. Alexios bunu
çok iyi bilmekteydi. Zira I. ���&P!//#- �!�';P,!]W! $&,+� /& {!-Q!, {#, ^#,#+#</!
{J"J-<J+�G-�&-P*&-{J"&,&P�-/&*#[&,!*�&~&-$!,]&-"&,&P&"/�,<�+]!�!�';P,!]�
�&*��-&/G"JW/&{&Q�\!*#'"!,!^#,#+<#+*#��!-Q!,{#,/J,J<"&$&,+�"&+<&$#P*!meyen
#<~&,&*G,� PG,J<"J"J%J *&<&<!- �G-P*&-*#- �,&-$G~J"GPW& �;$"!�!,!$ {&,�+
*!$"#\#-#$&{J"!*<#+*#,��J&-*"&+<&�&^�,!��#Q&-P��""�$]!,^#�/!<!�#$&{J"!**#%#
gibi tâcirlerin<&""&,� #_#- /!|�ggg ^;<;+ =|g <#-!q [!]'!,# tazminat ödemeyi de
kabul et<!$QG,J-/&$&"/�68.
64 O. Turan, Türkiye, 24865 C. Cahen, Anadolu’da Türkler�>`��.�&\!PG%"J�Selçuklu Tarihi, 64.66�!,&\!**#-�J,&-�Türkiye–�%�������$ ,$�'�$ (Selç+,�+���;���6$���.����"�����$ ine), I, Ankara: �����;"*;,�&$&-"�%��&���`ggg�>j>�67 C. Cahen, “Anadolu’da Ticaret”, Cogito, XXIX, 132.68 O. Turan, Türkiye� `j�� �,/G%&- �!,_#"� �5�,$�'� '�*+,�+����’nda Meslekler, Ankara: TTK, 2000, 153.
29
�J^!"#+<!"!,/!-PG-,&�����"!�#GP�PJ"*&-&{#,PJ#$&P*/;Q!-"!**i. Yakalanan
PJ#$&P*_�-�- #*#,&\� ;Q!,#-! �#Q&-P–�!"_J$"J #"#+$#"!,# *!$,&, {GQJ"/J� mparatorun
�#"&P]!,^#P#-#*G~"&<&�&<!<J,!**#%#�#'&!"Angelos isya-!*<#+�#<~&,&tor onu
<&%"J~!**#$*!-PG-,&/&�J"*&-����;"!�<&-+&'W&P�%�-<�+*��Sultan, Mihael’i teslim
etmedi� �&**& G-J ]!,/#%# $J]]!*"!,"! �!-/!,!P ]&/# ]! G]&"&,�-& istilâ için
^�-/!,<#+*#r. �#'&!"� �!-/!,!P '&]Q&P�-/&$# �#Q&-P +!'#,"!,#-# �&%<&"&/�69. Bu
gaileyi �-"!<!$ <&$P&/��"& �,&-$G~J"GPWJ- �&~*�%� QJ";<"!, #P! '&�"# #"!,#
^#*<#+*#,70.
3. ��G�5�'�!�� �8����Ermenilerle Mücadelesi
�#"#$�& �,<!-# �,!-P"#%#W-#- ';$;</&,� G"&- II Leon (1187–1219)’a, Papa
III. Celestin ve Roma – Germen imparatoru VI. Heinrich’’i-G-&���"&��,&""�$�&[��
giydirildi (1198)� ���"![! ��� �!G-� �#"#$�& �,<!-#"!,#-#- #"$ $,&"� G"/J71. Ermeni
�,&"���&~&"�$��#Q&-P]!�],J~&#"!#"#+$#"!,#-##"!,"!*!,!${�"^!/!etkili bir konuma
geldi.
_<;[&/!"!"!,#]!Bizans’laJ%,&+�"<&P�-�\�,P&*G"arak gören Ermeni $,&"� II.
Leon, �G,GP /&%"&,�-/&- '&,!$!* !/!,!$ �,!%"# ]! �&�P!,#W�! $&/&, �!"_J$"J
*G~,&$"&,�-& P&"/�,/�72. �,&" �!G-� {J {�"^!/! �!"_J$"J <!"#$"!,#-! $&,+� �-!<li
{&+&,�"&, !"/! !**#� ��P&$# II. ��"�_ �,P"&-� Ermeni"!,! $&,+� ^;-!� 'J/J*"&,�-/&
�,!%"# =�,&$"#�!qW�! �!-[!,+&'W�� �#%/!W�! �#Q&<!//#- �,^J-+&'W�� �"{#P*&-W& /&
Mugiseddin �J%,J"+&'W� <!"#$ G"&,&$ *&�#- !*<#+*#� �&$&* bu melikler Bizans
P�-�,�-/&$#"!,#- &$P#-! �,<!-#"!,! $&,+� {&+&,�P�Q G"/Jlar. �,<!-#"!, �G,GP"&,�-
kuzeyine g!_!,!$�,!%"#]!�&�P!,#[#]&,"ar�-/&{&Q�$&"!"!,#&"/�lar.
Sultan II. �;"!�<&-+&' '&,!$!*! ^!_!,!$ �,<!-#"!,# �G,GP"&,�- ^;-!�#-!
sürdü ve Adana’ya kadar ilerleyerek Leon’u yendi (1199). Osman Turan, Ermeni
<;!""#\#�!<~&/W/&-&$*&,/�%�{#, {#"^# #"! ;$-!//#-�;"!�<&-+&'W�-{J '&,!$!*#,
69 Yusuf Ayönü, “Selçuklu–�#Q&-P"#+$#"!,#��Türkler, VI, 2002, 607.70 O. Turan, Türkiye, 24871 M. Ersan, “Selçuklu–�,<!-# "#+$#"!,#�� Türkler, VI, Ankara, Yeni Türkiye Yay., 2002, 639; D. �][�G%"J����>�?`�72 Ali Sevim, Genel Çizgileriyle Selçuklu–��!'�$���$ ,$�'�$, Ankara: TTK, 1983, 33.
30
�&<~,G- {�"^!P# ={J^;-$; �&,PJPWJ- $JQ!�#-/! �&<,J-q ~,!-P# �,<!-# �+#- #"!
{#,"#$*!�&~*�%� #'*#<&"#;Q!,#-/!/J,J,73. Ali Sevim]!�,/G%&-�!,_#"/!PJ"*&-�-�
�+#- #"!{#,"#$*!'&,!$!*!**#%#-#{!"#,*<#+*#,74. Nitekim II.�!G-�����;"!�<&-+&'W�-
ölümünden sonra bu prensten intikam&"<&$#_#-'&,!$!*!^!_<#+*#,�
Bu sefer sonunda Ermeni"!, *!$,&, ]&PP&" '&"! ^!*#,#"<#+ G"/J (1199)75.
�,<!-#$,&""&,��&,�<&P�,/&-\&Q"&�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-&{&%"�$&"/�"&,76. Selçuklu
PJ"*&-�-�- &/�-�- {J"J-/J%J P#$$!"!, $!P*#"!,77. �!"_J$"J"&, $&,+�P�-/& {GQ^J-&
J%,&�&- �,<!-# $,&"� II. Leon� !"! ^!_#,/#%# <!$*J~"&,/&- PG-,& �-*&$�& �&_"�
�G-*"J%JW-J-��!"_J$"J"&,"&#**#\&$�&~*�%�-�&-"&��-[&��-*&$�&;Q!,#-!�;,;<;+*;,�
Papa bu duruma müdaha"! !*<#+� ��,#P*#�&-"&, &,&P�-/& {&+"&<&P� <J'*!<!" {#,
<;[&/!"!�#�-"!<#+*#,�
4. ��G�5�'�!�� �8����Malatya Seferi ( Temmuz 1201)
Eyyûbîler#- /!P*!%#�"! direnmeye devem eden Malatya meliki Muizeddin
�&�P!,+&'W� [!Q&"&-/�,<&$ #P*!�!- �J"*&- �;"!�<&-+&'� Malatya üzerine yürüdü.
Kayser+&'W�- Eyyûbî"!,"! #"#+$#P#� �J*{!//#- �!"#$+&'W�- {&{&P� ��� ��"�_ �,P"&-W�
{&P$� &"*�-/& *J*tJ%J /�-!<! /&�&-�,� �J*{!//#- �!"#$+&'� �&�P!,#W�# &"<&/&-
!]]!"�J#Q!//#-�&�P!,+&'W�*!P"#<!QG,"&/�%�-/&�&�P!,+&'�Salâhaddin Eyyûbî’ye
{&+]J,&,&$ $&,/!+#-! $&,+� �&,/�< *&"!{#-/! {J"J-<J+*J =>>?>q� �&"&*�& <!"#$#-!
itibar gösteren Salâhaddin Eyyûbî, Melik ÂdilW#-$�Q�G"&-�!%!-#-#G-&]!,<#+�G-J
�J*{!//#- �!"#$+&'W�- {&P$�P�-/&- $J,*&,<�+*�,. II. ;$-!//#- �;"!�<&-+&' 1200
Hazi,&-�’nda �&"&*�&W��$J+&**�]!birkaç gün muhasara ettikten sonra ele geçirdi78.
Muizeddin�&�P!,+&'$&_&,&$$&��-~!/!,#Melik ÂdilW#-�&-�-&P�%�-/��Melik Âdil
onu Edessa (Urfa)’da ikâmet ettirdi79. �;"!�<&-+&'$&,/!+#�J^#P!//#-�J%,J"+&'W�
Malatya’ya melik tayin etti.
73 O. Turan, Türkiye, 249–5074 A. Sevim, Selçuklu–��!'�$���$ ,$�'�$�������!,_#"���;,$#�!�!"_J$"J"&,���Türkler, VI, 513.75 E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 174.76 O. Turan, Türkiye, 25177 M. Ersan, “Selçuklu–�,<!-#"#+$#"!,#”, Türkler, VI, 639.78{-;W"-Esîr, XII, 146–147.79 Ebû’l-Ferec, II, 474.
31
�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-P�-�,"&,�*!$,&,��,&*�,<&%���,!"!,#-! kadar dayan/��
Böylece Ankara meliki Muhyiddin �!PJ/WJ- !"#-/! {J"J-&- {�"^! /�+�-/& ��"�_
�,P"&-Q&<&-�-/&$#'J/J*"&,&J"&+�"<�+G"/J80.
�,Q#-[&-';$;</&,��!-^;[!$G%"J�!',&<+&'=1168–1225q�$&��-~!/!,#���
��"�_ �,P"&-W& G"/J%J ^#{# II. Rükn!//#- �;"!�<&-+&'W& *�{# G"/J ]! �;,[#P*&-
P!\!,#-!$&*�"/�81���-�'&-!/&-/&-�#],#%#<!"#$#�J,&-+&'/& tâbiyetini muhafaza
etti. Sultan Süleyman+&' bu seferinde Harput’ta hüküm süren ArtJ$"J'&-!/&-�-a da
hâkimiyetini kabul ettirdi. Artuklu Kara Arsl&-W�- G%"J <&/!//#- �";-[! �!,#-!
geçen Nizameddin, Diyarbekir (Âmid)’de bulunan amcazadesi Nasreddin Mahmud’a
$&,+� <!<"!$!*#-# $G,J�&{#"<!$ #_#- �J"*&- �;"!�<&-W�- ]! /&'& PG-ra da I.
���&P!//#-�!�';P,!]W#-'#<&�!P#-!^#,<#+*#,��JP&�!/!�,*J$"J"&,�-{J$G"J/&'&
JQJ-�&+&�&{#"<#+tir82.
5. Saltuklular ve Erzurum
a. Erzurum’un Ticarî Önemi
Saltuklular, 1071–1202 &,&P�-/& �,QJ,J< <!,$!Q"#� Bayburt, Avnik,
Koçmaz, �&P#-"!,� �!,[&-� P~#,� �"*J� �G,*J<� �#[#-^!,/� ]! [#]&,�-/& ';$;<
P;,<;+83, a�-� Q&<&-/& �-&/G"JW/& $J,J"&- #"$ �;,$ /!]"!*#/#,� Bu devletin
kurucusu olan Ebû’l-�&P�< �&"*J$� �&"&Q^#,* �&]&+� =>g�>qW-�- $&Q&-�"<&P�-/&
önemli rol oynayan komutanlardan biridir. Büyük Selçuklu sult&-� �"~ �,P"&-
(1064–1072), �-&/G"JW-J- �;,$"!+<!P#-/! ~&�� G"&- Ebû’l-�&P�< Saltuk’a bu
{�"^!�#]!,&P!* �G"J�"& _G[J$"&,�-&/& #-*#$&" !*<!$ ;Q!,! iktâ !*<#+*#,84. Saltuklu
'&-!/&-� {&+"&-^�_*& �;�;$ �!"_J$"J"&,&� PG-,& /& P�,&P��"& �Q!,{&�[&-
atabeylerine, Irak �!"_J$"J"&,�-& ve nihayet�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-&*�{#G"<J+tur.
80 A. Sevim–E. Merçil, 450.81 Ali Öngül, “Mengücekler”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 483.82 O. Turan, Türkiye, 252.83�!'<!*�!$!,� ��-&/G"JW-J-�;,$�&*&-��&"#-!�!lmesi”, Türkler, VI, Ankara, Yeni Türkiye Yay., 2002, 273.84���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 157.
32
Erzurum (Saltuk-"#q P*,&*!�#$&_�/&-�-!<"#{#,$G-J<&P&'#~*#� Saltuklular,
/G%J/&�;,[;"!,!�$JQ!�/! J<"&,&$&,+��-&/G"JW�J$G,J/J$"&,�^#{#�-!<"#^�_
]! *#[&,!*�G""&,�-�/&&_�$ *J*J�G,"&,/���&~�"&- #<&,_&"�+<&"&,��"&<;P*&'$!<{#,
mevki haline gelen Erzurum, ticaret P&�!P#-/! Q!-^#-"!+<#+� #$*#P&/} &_�/&- '&�"#
<;,!\\!' {#, +!'#, '&"#-! ^!"<#+*#� ��"^! �$/!-#Q "#<&-"&,�-/&- ]! �J,#�!W/!-
hareket edip Konya, Kayseri, Sivas ve E,Q#-[&-�G"J�"&�Q!,{&�[&-W&�,&-W&^#/!-
]!�&�;,$#P*&-W/&-�,QJ,J<W&^!"#~&�-��G"/&-�$/!-#Q]!�&�,&{QG-"#<&-"&,�-&
J"&+&- {;�;$ {#, $!,]&- �G"J-J- ^;Q!,^�'�-/& {J"J-/J%J #_#- *#[&,} '&�&* _G$
[&-"��/����,�[&P&'#~G"/J%J^!-#+G*"&$"&,��"&Q!-^#-{#,'&�]&-[�"�$~G*&-P#�!"#-!
sahipti85. ;$-!//#-�;"!�<&-+&'�{JP!{!~"!,"!�G%J�-&/G"JW�&�&��"<&$#P*!/#%#
gibi, burada �;,${#,"#%#-#*!P#P!*<!�#&<&_"��G,/J�
b. Saltuklulara Son Verilmesi (1202)
II. Rükneddin �;"!�<&-+&'� ;"$!P#-#- ^;]!n"#%#-# P&%"&<&"��/�� �&*!-
�;,[;"!,! $&,+� PJ"*&-/&- {&+$& $&,+� $G�&{#"![!$ {#, $J]]!* /! <!][J* /!%#"/#�
"/!-#Q]!G%J""&,�-�-�";<;#"!d!]"!*#G,*&/&-$&"$<�+=>>?jq,&-$&,�+�$"�$ #_#-!
/;+<;+*;� ��� ��$<!-W#- �";<;-/!- PG-,& �'"&*+&'"&, ^;[;-; �#*#,<#+*#�
Me���\�,#$}- ��,!P#-# !"! ^!_#,<#+ G"&- ����{}"!, /! �;,[;"!,! $&,+� {#, +!�
�&~&<��G,"&,/�� �;"!�<&-+&'� �;,[;"!,# <&%"J~ !/!,!$ �G%J �-&/G"JW�J
'�$#<#�!*#&"*�-&&"&[&%�^#{#����{}"!,#-{�"^!/!$#!<!""!,#-#^!,_!$"!+*#,<!"!,#-!
#Q#- ]!,<!<#+ G"&[&$*�� ��,�[&� *#[&,!*� $;"*;, ]! ^�_"!, {&$�<�-/&- '&�&*} �-!<!
P&'#~ G"&- �Q!,{&�[&- �G"J /& !P$#P# ^#{# !<-#�!*"# '&"! ^!*#,#"<#+ G"&[&$*�86.
�&,~J*W*& �,*J$"J"&,� #*&&* &"*�-& &"&- PJ"*&- �,Q#-[&-W& G,&/& /& �#]&PW& ^#/!,!$
{;�;$ '&Q�,"�$"&, �&~*�� �J"*&- �;"!�<&-� �G%J �-&/G"JW/&$# �;,$
';$;</&,"&,�-/&-/&#P*#\&/!!*<!$#P*#�G,/J��,Q#-[&-<!"#$#�!',&<+&'W�-/!P*!%#
&"�-/�$*&-PG-,& Selçuklu ordusu Erzurum’a yöneldi. �&$P&*�&"*J$"J';$;</&,�-�-
/&/!P*!%#-#&"<&$*��Fakat PJ"*&-�-davetine icabette tereddütlü veya kusurlu görülen
�&"*J$"J ';$;</&,� �"�!//#- �!"#$+&' =1201–1202)� ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W�
85���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 167–169.86 F. Sümer, Türk Beylikleri, 37–38.
33
$&,+�"&<&�& _�$*�%�-/& �&$&"&-&,&$ '&~P!/#"/#87� ���"![! {;*;- �&"*J$"J *G~,&$"&,�
�;,$#�! �!"_J$"J �!]"!*# P�-�,"&,� #_#-! /&'#" !/#"!,!$ {J &#"!-#- {J,&/&$#
hâkimiyetine son verildi (1202)88. Çünkü PJ"*&- P&]&+ '&Q�,"�%� �&~<&"&,� #_#-
Mugised/#-�J%,J"+&']!�,Q#-[&-<!"#$#�!',&<+&'W&'&{!,^�-/!,/#%#-/!{J#$#
<!"#$_G$&[!"!{#,+!$#"/!'&,!$!*!^!_<!"!,#-!,&%<!-�"�!//#-�!"#$+&' oldukça
~&P#\/&],&-<�+*�89. Ebû’l-Ferec, çok eski bir aileye mensup olan ve uzun zamandan
beri Erzurum’/& ';$;< P;,!- {J �&"*J$"J ';$;</&,�-�- *!]&QJ #_#-/! �J"*&-
;$-!//#- �;"!�<&-+&'W� $&,+�"&<&P�-& ,&%<!- *J*J$"&-/�%�-�� '&~P! &*�"/�%�-� ]!
+!',#-#-!"#-/!-&"�-/�%�-��&Q&,90.
1202’de Erzurum’u alarak Saltuklu Devleti’ne son veren Sultan Rükneddin
Süleyman, Erzurum’u, Malatya’ya $&,+�"�$ G"&,&$ $&,/!+# �!"#$ �J^#P!//#-
�J%,J"+&'W& ]!,/#� �J%,J"+&' '&-!/&-� {J {�"^!�# Alâeddin Keykubat dönemine
$&/&, #/&,! !**#� �J,&�� �;,[;"!,den ]! �,&{QG- J<"&,�-dan uzun süre korudu.
Hatta zaman zaman Gürcülere ka,+�Q&\!,"!,$&Q&-/�91.�&"*J$'&-!/&-�-�-$&"�-*�"&,�
{#,P;,!/&'&�&P#-"!,]!�!<#+$!Q!$W*!';$;<P;,<;+*;,92.
�,QJ,J<WJ-#"'&$��"&{#,"#$*!�;,[;"!,"!�;,$#�!�!"_J$"J"&,�$G<+J oldu.
6. Gürcülerle Mücadele
a. Gürcistan Seferlerinin Sebepleri
�J"*&-�{JP!\!,!_�$<&�&QG,"&�&-�-!<"# {#, P!{!~$JQ!�/!$#��~_&$"&,"&
#**#\&$ !/!- �;,[;"!,#-� �G%J �-&/G"JW/&$# G*G,#*! {G+"J%J-/&- #P*#\&/! !*<!�!
_&"�+<&"&,��/�� �#*!$#< �;,[; $,&"#_!P# Thamara (1184–1211) ��~_&$ '&-� �!]#-_
#"!{#,"!+!,!$�#\"#s��&,&&%&_��;,-!',# istikametinde ilerleyen bir ordu gönderdi.
87 {-;W"-Esîr, XII, 147; Ali Öngül, “Saltuklular”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002,464.88 A. Sevim–E. Merçil, 450; E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 174.89 O. Turan, Türkiye, 256.90 Ebû’l-Ferec, II, 474.91 O. Turan, Türkiye, 253–25492"'&-�,/!<���G%J�-&/G"J�;,$�!]"!*"!,#��Türkler, VI, 406.
34
�J]#- +!',#-# #+^&" !**# ]! '&"$�-� $&*"!**#93. Bu istilâ faaliyeti Ahlat ve Erzurum’a
$&/&, #"!,"!<#+*#� ��-!<#- �&"*J$"J ';$;</&,� �&P,!//#- �J'&<<!/ ]! #$# G%"J
+!',# [&- P#~!,�-! <J'&\&Q& !*<#+*#� �J �-# ^!"!- *!'"#$! $&,+�P�-/& {&+&,�"� G"&-
�&"*J$"J"&,� $,&"#_!-#- $G[&P� �&]#/ $J<&-/&P�-/&$# �;,[;"!,# �&"*J$-"#W-# *!,$!
<![{J, !*<#+"!,/#,� �;*;- {J-"&,& ,&%<!- �,QJ,J< #_#- *!'"#ke hâlen devam
!*<!$*!�/#� �;-$; �,QJ,J<W/& {&+&,�P�Q G"&- �;,[;"!,� �&,PW& ��-!"<#+ �;,$"!,#
+!',# {G+&"*<&�& ]! ^�_ !*<!�! QG,"&<�+"&,/�� �&,PW�- {J +!$#"/! /;+<!P# �;,$
*G~"J<J-/& {;�;$ {#, ;Q;-*;�! P!{!~ G"/J� �,&"#_! �'&<&,&� �&,PW�- ��-!*#<#-#
Gürcü $G<J*&-��]&-!W�!*!P"#<!**#�
Gürcistan Seferi’nin siyasî, ekonomik ]! /#-} P!{!~"!,# �&-�-/& '#PP} bir
sebebi /! ]&,/�,� �;"!�<&-+&'� ��� ��"�_ �,P"&-W�- G- {#, G%"J &,&P�-/& $#+#"#$
��-;-/!-{&Q��Q!""#$"!,##"!{#,"#$*!\#Q#$î^;Q!""#%##"!/!temâyüz !*<#+*#��;,[#P*&-
kraliçesi Thamara���"�_�,P"&-W�-G%J""&,�&,&P�-/&-$!-/#P#-!{#,$G[&{J"<&$]!
ülkesinin istikbalini *!<#-&*&"*�-&&"<&$#P*!<#+*#�
�!"_J$"J ;"$!P#-! {&Q� ,!PP&<"&, =-&$$&+q göndererek +!'Q�/!"!,#-
,!P#<"!,#-#�&~*�,**���J,!P#<"!,!{&$&,&$�;"!�<&-+&'W�{!%!-!-�,&"#_! Thamara,
II. ��"�_�,P"&-W&�Âlemin��3�� � �� ���'�����+%��%��������� ��������/#�!{&+"&�&-
bir <!$*J~ �&Q/�94. �'&<&,&W-�- elçileri, kraliçenin �;"!�<&-+&' #"! !]"!-mek ve
*G~,&$"&,�-� �!"_J$"J *G~,&$"&,�-& $&*<&$ #P*!/#%#-# {#"/#,/#%#� memleketinin
Q!-^#-"#$"!,#-/!- ]! $!-/# #'*#+&<�-/&- {&'P!tti%#, /#- &�,�"�%�-& ,&%<!- '&"$�-�-
PJ"*&-�- !<,#-! ^#,<!$*! #P*!$"# G"/J%J-J {!"#,**#%# {J <!$*J~"& ^!"/#"!,� ��,�[&
türlü hediyeler sundular. �!"#$ �;"!�<&-+&'W�n güzel ahlâ$� ]! '&P"!*"!,#-#
duydu$"&,�-�� ülkelerine {��"! {#, ';$;</&,�- "���$ G"/J%J-J ilettiler95.
�;"!�<&-+&'W�-� $,&"#_!-#- /!/!P# G"&- �&]J/ =�&]#/qW#- '&-!/&-�-� #'�&
!/![!%#-/!-!<#-G"/J$"&,�-�#\&/!!**#"!,96.
�;"!�<&-+&', teklifi duyunca çok hiddetlendi. B&{&P�-& {#, $�\#, $&/�-�-
#+]!P#-! ]! /;-�& '!]!P#-! $&~�"�~ ��,#P*#�&- /#�&,�-& ^#/!<!�![!%#-#� &-[&$�
93 O. Turan, "4+����;"�+, 103.94�!$*J~'&$$�-/&&�,�-*�"�{#"^##_#-{&$�-�Q�{-�}{}����?–91.95 O. Turan, Türkiye, 254.96 Gürsoy Solmaz, <�%�*�4�;�� ���+�+!–Kars Kaleleri� �,QJ,J<� �� �� �;,$#�&* �,&+*�,<&"&,�Enst. Yay., 2000, 60.
35
PJ"*&-�- �&,/�<� ]! \!,<&-��"& G,&�& $#"#P! ]! <&-&P*�,"&,� ��$�~ �!,#-! [&<#�
medrese; çan yerine ezan sesini yerle+*#,<!$#_#-^#/!{#"![!%#-#&,Qetti��J"*&-��"�_
�,P"&-� G%"J-J- {J �&$"&+�<�-� *&$/#,"! $&,+�"&/�97. �J #Q/#]&[�- ^!,_!$"!+<!<!P#
-!*#[!P#-/!&�-�*!$"#\#-�,QJ,J<';$;</&,�QQ!//#-�&"*J$=1145–1174)’un torunu
�JQ&\\!,!//#-W! �&~�"/�%�-� ^�,;�G,JQ� �JQ&\\!,!//#-W#-� {&{&P�-�- !-/#+!"!,#-e
,&%<!- *!$"#\# $&{J" !**#%# ]! Gürcistan’a gitti%#-# &-"��G,JQ� Muzaffereddin’in,
�'&<&,&W-�- &#"!P#-/!- {#,#�"! ]!�& {#, [&,#�! #"! !]"!-/#,#"<#+ G"<&P�
muhtemeldir98.
�P<&-�J,&-#P!�JQ&\\!,!//#-W#-�;,[#P*&-*&'*�-�-[&Q#{!P##"!P"�<#�!*W#
terk etti%#-# *!�#* !*<!$"! {#,"#$*! +!'Q�/! #"! $,&"#_! &,&P�-/& {#, !]"#"#%#-
^!,_!$"!+*#%#-# #"!,# P;,<!$*!/#,� Nitekim Kraliçe Thamara ile Muzaffereddin’in
$�Q"&,� G"&- �;,[#P*&- $,&"#_!P# GPJ/&- =>``�–1247), Erzurum meliki Selçuklu
�J^#P!//#-�J%,J"+&'W�- G%"J #"!/#-/!%#+*#,!,!$ !]"!-<#+]!{J G"&� G/�-!</!
{;�;$�&-$�J�&-/�,<�+*�99.
�JQ&\\!,!//#-W#-�,QJ,J<W&/�-;+;-;#P!�'&<&,&W-�-$G[&P�-/&-P�$�"&,&$
G-J {�,&$<&P� ]! �&]#/ #P<#-/! {#,# #"! !]"!-<!P# -!*#[!P#-/! +!'Q�/!-#-
<!<"!$!*#-!^�-/!,#"<!P#+!$"#nde izah etmektedir100.
�JG"&�/&�;"!�<&-+&'W&�&~�"&-*!$"#\#-^!,_!$G"/J%J-JG,*&�&$G�J�G,�
Zira teklifin daha önce kudretli bir hükümdar olan II. ��"�_�,P"&-W�-G%"J-&�&~�"<�+
G"<&P� *&{##/#,��&*!-�'&<&,&W-�- #"$!]"#"#%#/!{!-Q!,{#,+!$#"/!^!,_!$"!+<#+*#�
��-/!,#"!- {#, !"_#-#- ^!*#,/#%# Rus prensi ile evlenen $,&"#_!� �&~*�%� \!-&
/&],&-�+"&,P!{!{#�"!$G[&P�-�P;,^;-!^�-/!,<#+*i101.
97 ���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 261.98 A. Öngül, “Saltuklular”, Türkler, VI, 465; �J G"&� '&$$�-/& &�,�-*�"� {#"^# #_#- {&$�-�Q� �&,#!Felicite Brosset, Gürcistan Tarihi� &�.,$� ��4���;��� ����� ������� ��;��/, Çev: Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK, 2003, 372–373.99 O. Turan, Türkiye, 255–256.100 O. Turan, "4u Anadolu, 19–20.101 M. F. Brosset, Gürcistan Tarihi, 370–371, 374–376.
36
b. Gürcistan Seferi Y'��$~$�#'�;��Y� ��(23–31 Temmuz 1202)
��� ;$-!//#-�;"!�<&-+&'W�-/G%J/&$#\&&"#�!*"!,#-#-&P�" P!{!{#]!'!/!\#
Gürcistan üzerine yürümekti. II. ;$-!//#-�;"!�<&-+&'� önceleri seferi gizli tutup
P&]&+ -#�!*#-# {!""# !*<!/!- $,&"#_!�! {&Q� !"_#"!, ^�-/!,/#�P! /! {J {�"^!�#
*&-�<&�& ��-!"#$ {#, *&$*#$*#� �J"*&- �;"!�<&-+&'� `g�ggg $#+#/!n <;*!+!$$#" bir
G,/J G"J+*J,du102. �,/JPJ #_#-/! {J"J-&- ;[,!*"# &P$!,"!, �/!/#%# <&&+� #$# $&*�-&
_�$&,/���J;[,!*"#&P$!,"!,&,&P�-/&��,#P*#�&-&P$!,"!,#-/!{J"J-J�G,G"<&P��;$P!$
{#, G"&P�"�$*�,103. Y&-�-/& $&,/!+# Elbistan meliki Mugiseddin �J%,J"+&' G"/J%J
halde Erzincan’a geldi. Erzincan meliki Fahreddin �!',&<+&'�PJ"*&-�#�#{#,+!$#"/!
&%�,"&/�� �,&/&- �,QJ,J<W& /G%,J #"!,"!/#� �,QJ,J< hâkimi Melik Alâeddin
�&"*J$}W�! '&Q�,"�$ �&~<&P� 'JPJPJ-/& \!,<&- ^�-/!,di. Fakat Melik Alâeddin bir
'&Q�,"�$ �&~<&<�+*�� �J /J,J< PJ"*&-� '#//!*"!-/#,/#� �-J ^�,!]/!- &"&,&$
Erzurum’un yönetimini Mugiseddin�J%,J"+&'W&{�,&$*�104.�!'#,`���"�J%,J"+&']!
G%"J�#'&-+&'W�-��-!*#<#-/!$&"<�+>`�gW/&�!"_J$"J;"$!P#-!$&*�"<�+*�,105.
�;"!�<&-+&'�Artuklu, Saltuklu ve Türkmen kuvvetleri-#/!�&-�-&&"&,&$106
Erzurum’dan hareket etti.�;,[#P*&-W&/G%,J'&,!$!*!**#��J�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-
$!-/#[G%,&\�&"&,�/�+�-&düzenledikleri ilk askerî operasyondur ve siyasî güçlerinin
P!]#�!P#-#^�P*!,<!P#{&$�<�-/&-/&&-"&<"�/�,107.
Sultan Gürcü kraliçesi Thamara’ya çok sert bir mektup gönderdi. Gururlu
ifadelerle dolu bu mektup/#-} {&Q�<G*#\"!, #'*#]&!/#�G,]!{#,;"*#<&*G< -#*!"#%#
*&+��G,/J� ��-/!,#"!- �!"_J$"J !"_#P# �5���� ���� (�� � ���� )������ ������� ����
������ ��� ������ �ecek, ak� � ��� ��� ���� ��� ��� ����������” deyince {&+$G<J*&-
�&$&,#&W-�- !"_#�# *G$&*"&<&P�-& P!{!~ G"<J+*J� �&$&,#&W-�- !"_#�! �5���� ��( �
102 O. Turan, Türkiye, 257.103 ���J,&-���>�`�104{-�}{}���?��105 G. Solmaz, 20.106 A. Sevim–E. Merçil, 450107��,/!m “Fetih Metodu”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, I, 205.
37
���������� )���� � � � ������ ��3���� ������ ��� ��� �%��������� ��������� ��� � �” 108
/!/#%#,#]âyet edilir.
Durumun çok [#//# G"/J%J-J &-"&�&- Thamara, memleketinin bütün
asker"!,#-#-*G~"&-<&P�-�!<,!**#���~_&$"&,"&#**#\&$�¶k güçlü bir duruma geldi
ve �,QJ,J<W&$&/&,JQ&-&-&$�-"&,�&~*�109. Esasen Gürcü –��~_&$#**#\&$"&,��;,[;
$,&"� �&^,&*"� �&]#/ =>g��–1125) zam&-�-/&$# >>g?–>>>g ��""&,�-& $&/&,
/&�&-<&$*&/�,��'&<&,&]!��~_&${&+{J%J-J-$&,/!+#�!]#-_#/&,!P#-/!{J#**#\&$
&P$!,} ]! P#�&P} &"&-/& !- ~&,"&$ /�-!<#-# �&+&/�110. Javahet’de bulunan Meryem
Kilisesi’ne giden kraliçe, â�#-! $&*�"&,&$ /J&"&,/& {J"J-/J� Gürcü ordusu
{&+$J<&-/&- �&$&,#& #"! �&"]& ]! ]&-! ^#{# <!+'J, $G<J*&-"&,"& �&,P [#]&,�-&
geldi. Thamara burada, ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W& [!]&{} <!$*J{J-J �&Q&,&$
�&-�-/& {J"J-/J,/J%J �!"_J$"J !"_#"!,#-! ]!,/#111. �'&<&,&W-�- [!]&{} <!$*J{J
/&'& �J<J+&$ G"<&$"& {#,"#$*! #%-!"!�#[# /G$J-/J,<&"&,"& {!Q!-<#+*#: “Ey
D%��� �X� 0���&��� ����� ��� �%�������� ��� +�����&�� � ���� � �� ������� �(��
%� �� ����������� �)���� � ������� ��� ���� ���������� ������ ��� ����� 0���&���
mahkûm� ����� � ������������� alâmetini gördüm. Alla&��� ����� ������� ��� ��
������ �� � ����� ����� ����3����� ���� � � � � � � ����� � � �[� Sen para kuvveti ile
��������� �������� ���� ���� ��� ���� �� � ��� ��� �������� � �� miktar���� �� �� ���-i
�������0���&�� !������"� ��� ��� ��������� ��� � �� ��� � ����%��� ���um. Mektubuna
gö�����������&������������ � ��)��� ���������������������� �� ( ���� �����������
������� ( ����� �����N�� ���� ��Alla&��� �ade ve adaleti tecelli edecek ve bir daha
0���&��� ����� ��� ��� ������������ )��������� ��� /��� ��������� ��� �� ���k
��������������������� � � � � ����� �)��� ������� � ��� � � � ��������0������� ��
���������������������������� �� �.”112
�,QJ,J<W/&- _�$*�$*&- PG-,& �G%&-"� �&%"&,�W-& /G%,J #"!,"!�!,!$ Pasinler
]!�&,�$&<�+istikametinde yoluna devam eden II. Süleyman+&'� Micingerd[#]&,�-da
108 O. Turan, Türkiye, 257.109 G. Solmaz, 59.110 {,&'#< �&\!PG%"J� Tük Millî Kültürü� P*&-{J"� �G%&Q#_# �&��� >??|� >�?-180; Fahrettin ��,Q�G%"J��+,���–Kür ve Çoruh�6"������;�����}*�,���–��,���}*�,����&�G�-G�����G-M. S. VI. ��G/� Y'� "�� ��}*�,���� &����-��@�/� $�'� <�%";",.� ��}*�,���� �%�w',�'�� �5,�!'%$� &����-1578), Ankara: TTK, 1992, 139-141.111 O. Turan, Türkiye, 258.112 O. Turan, Türkiye, 258.
38
tarihi Erzurum-Kars kervan yolu üzerinde Bolostik113/!-!-$&"!-#-�&$�-"&,�-&geldi
]! G,/J^�'�-� $J,/J� Fakat '&Q�,"�$P�Q {#, &-"&,�-/& �;,[; ordusunun {&P$�-��"&
Selçuklular büyük {#, {GQ^J-& J%,&/�"&,114. �J {&P$�- !P-&P�-/& �&"*J$"J"&,�-
Micingerd kolunun ';$;</&,� G"&- �{� Mansur’un da mülkünü koruyabilmek
<&$P&/��"& /#-/&+"&,� G"&- �!"_J$"J"&,�- /!%#" �;,[;"!,#- �&-�-/& �!, &"/�%�
&-"&+�"��G,115. �!"_J$"JG,/JPJ{GQ^J-J-&,/�-/&*G~&,"&-<&�&_&"�+*��P&/&PJ"*&-�-
çetrini (saltanat +!<P#�!P#-#-P&-[&%�-�q *&+��&- _!*,/&,�- &*� *�$!Q"!/# ]! _!*, �!,!
/;+*;��&-[&%�-�!,!/;+*;%;-;^�,!-�;,$&P$!,"!,#PJ"*&-�-{&+�-&{#,'&"^!"/#%#-#
P&-&,&$ $G,$J�& $&~�"/�"&, ]! �-; &"�-<&Q {#, $&,^&+& �&+&-/�� �!*, $&"/�,�"�~
_&]J+"&, *G~&,"&-<& _&%,�P� �&~*�� �&**& &%�,"�$"&,�-� {�,&$&,&$ _!$#"<!�! _&"�+&-
G,/J�J{#QQ&*�;"!�<&-+&'*G~&,"&<&�&_&"�+*�. Fakat ordu bu $&,^&+&"�$*&- bir türlü
$J,*J"&<&/�� �&{&"&, PG-J_PJQ $&"/�� �!"#$ �&',!//#- �!',&<+&' #"! {#,"#$*! {&Q�
{!�"!,!P#,/;+*;116. Thamara o-J�-[!$#/GP*"J$"&,�-�/&^�Q�-;-/!{J"J-/J,&,&$
$J,*J"J+ &$_&P� $&,+�"�%�-/& P!,{!P* {�,&$�~ �,Q#-[&-W& ^�-/!,/#117. �&]&+�-
$&�{!/#"/#%#-# &-"&�&- PJ"*&- Erzurum’a /G%,J _!$#"<!$ QG,J-/& $&"/� (1202).
�;,[;"!, _G$ P&��/& �;,$ &s$!,# �"/;,<;+ ]! ~!$ _G$ ganimet !"! ^!_#,<#+"!,/#.
�;,[;"!, $&,&,"� {#, +!$#"/! #"!,"!<!�! /!]&< !**#"!,� �&"&Q^#,*W! $&/&, #"!,"!�!,!$
�&- ��"; _!],!P#-/!$# *G~,&$"&,�� �'"&*W�� �,[#+W# �&$�~ ��$*�"&,118. Thamara
/�-!<#-/! �;,[; �&^,&*G%J""&,�-�- 'J/J*"&,� ^;-!�/! �,&PW& (bazen daha da
^;-!�!q� {&*�/& �+&%�-Pasin merkezi Micingerd’e de%#- {;*;- �!-[!��,&-� �#]#-�
Ani� �&,P ]! �"!+^#,* =�"!+$#,*qW! $&/&, JQ&-<�+*�119. Daha güçlü bir konumda
{J"J-<&P�-& ,&%<!- �;"!�<&-+&'� ^J,J,& $&~�"<�+� *!/{#,P#Q /&],&-<�+ ]! {J
�;Q/!-P&]&+�$&�{!*<#+*#,�
113 G. Solmaz, 59–60.114 C. A"~*!$#-� ��;,$#�! �!"_J$"J"&,��� �6��� ����� `@>� �&$$� �J,PJ- ��"/�Q, “Selçuklular (Anadolu Selçuklu Devleti)”, �5�,� 5���.������$%�w��&�"4��?��-Tarih), I, Ankara: Türk Kültürünü &,&+*�,<&�-P*��>??`��&]&+�-�&~�"/�%��!,G"&,&$��&,�$&<�+�&$�-"&,��#\&/!P#-#$J""&-<�+*�,�= 288).115 G. Solmaz, 63.116{-�}{}���?j�117 Y. Yücel–A. Sevim, Türkiye Tarihi, I, 104.118 V. Gordlevski, Anadolu Selçuklu Devleti, 56.119 G. Solmaz, 63.
39
c. '?'�;'��"���,$��'�$ !'�'�
�J <&%"J{#�!*! ,&%<!- �!"_J$"J"&,�- �-&/G"J hâkimiyeti devam etti.
�;,[;"!, �-&/G"J *G~,&$"&,�-/& '!,'&-^# {#, #"'&$*& {J"J-&<&/�"&,� �J"*&-�-
^;[;-/! /! '!,'&-^# {#, P&,P�"<& G"<&/�� �;,[;"!, �-&/G"JW�& ^#,<! [!P&,etini
&-[&$�J"*&-�;"!�<&-+&'W�-�";<;-/!-PG-,&{J"&{#"<#+"!,/#,�>`g|W/!�&"&Q^#,*�
�,[#+ ]! �&<&--kale’ye kadar ilerleyen Gürcüleri, Erzurum meliki Mugiseddin
�J%,J"+&'��'"&*';$;</&,��!^-*#<;, #"!{#,"#$*!$&,+�"&/�120. Defalarca Gürcülere
$&,+� {&+&,�"&, $&Q&-/�� �J%,J"+&'� �&,PW� ^!,# &"<�+ {#,_G$ !P#, ]! ganimetler ele
geçirdi��JP!\!,"!,!P-&P�-/&<!+'J,�;,[;$G<J*&-�&$&,#&W/&�"/;,;"<;+*;,121.
Eyyûbî';$;</&,�Melik Âdil, Mardin’i $J+&*�-[&Artuklu ';$;</&,� Artuk
Arslan (1200–1239)� �;"!�<&-+&'W& P�%�-&,&$ �&,/�<�-� #P*!/# ]! itaatini bildirdi
(1202). Böylece �;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�--;\JQJ{J,&�&$&/&,JQ&-<�+G"/J�
��,�[&� �#�&,{!$#, ]! �&P&-$!�\ =��P--� �!�\&q Artuklu ';$;</&,� II.
Sökmen (1185–1201) de Selçuklu tâbiyetine girdi. �&**& *&'*�-�$&,/!+#�&'<J/W&
{�,&$<&$ #P*!<!�!- ��$<!-, ölmeden evvel, Mahmud’u Harput’a göndererek
JQ&$"&+*�,/� ]! $�Q�-� _G$ P!]/#%# $�"!P# �yaz’a vererek veliaht ilân etti; Sökmen
ölünce Ayaz t&'*& _�$*��P& /& �&'<J/ ]! &/&<"&,� G-J '&~P! &**�"&,122. Sultan
�;"!�<&-+ah� <;/&'&"! !/!,!$ ��&QW� $J,*&,/� ]! <&#�!*#-! &"/�� �J +!$#"/!
Selçuklu hâkimiyet#�&,/#-]!�#�&,{&$�,��,!P#-!$&/&,J"&+*��
�J-/&-{&+$&�&<P&* (Sümeysat) Eyyûbî';$;</&,�Melik Efdal (Afdal) da
Seruç, Necm gibi kalelerini elinden alan &<[&P�Melik Âdil’e ]!$&,/!+#�&"!~!<#,#
Tahir’e kar+� <!<"!$!*#-# $G,J�&{#"<!$ #_#- sultana bir elçi göndererek tâbiyetini
bildirdi (599/1202–1203). Sultan da bunu kabul etti ve Efdal’e tâbiyet alâmeti olarak
hil’at gönderdi. Eyyûbî meliki ülkesinde Sultan Süleyman+&'&/�-&'J*{!G$J*&,&$
~&,&{&P*�,/�123.�!,_#�\/&"W#{&{&P�Salâhaddin Eyyûbî, bu bölgeye zengin Anadolu
*G~,&$"&,�-/& \!*#'"!, �&~<&P� ]! ^!"<!P# <J'*!<!" �&_"� G,/J"&,�-� {J,ada
120 ![!~�&+&���'"&*+&'"&,��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 487.121 O. Turan, Türkiye, 260.122 �!,'&,/ �&*'� ��,*J$"J �!�"#%#W-#- ��-!*#<#�� Türk Kültürü, XXXVIII/443, Çev: Mehmet �,P&-��-$&,&��;,$�;"*;,;-;�,&+*�,<&�-P*#*;P;�&���`ggg��&Q&,���&QW�-�"/;,;"/;%;-;#\&/!!*<#+*#, (168).123 Ebû’l-Ferec, II, 475.
40
$&,+�"&<&P� #_# {�,&$<�+*�� �&$&* +#</# �!"#$�\/&"� &<[&P�-/&-$G,J-&{#"<!$ için
�;,$#�!�!"_J$"JPJ"*&-�-&P�%�-<&$QG,J-/&$&"��G,/J124.
Sultan II. �;"!�<&-+&'�$!-/#P#-#!-_G$J%,&+*�,&-]!$&\&P�-�<!+^J"!/!-
�-$&,& <!,$!Q"# G"&,&$ �P$#+!'#,� �G"J� �&-$�,�, Kastamonu ve çevresini elinde
{J"J-/J,&- $&,/!+# Muhyiddin Mesud üzerine yürüdü125. Sultan, Anadolu’nun
{#,"#%#-# P&%"&<&/&- #$#-[# {#, �;,[#P*&- <&[!,&P�-& ^#,<!-#- �#-! $�*; PG-J_"&,
/G%J,&{#"![!%#-# /;+;-;�G,/J� �#[#-^!,/ �&]&+�W-�- #-*#$&<�-� &lmak için de
P&{�,P�Q"&-��G,/J�+*!{J�;Q/!-�-$&,&W-�-&"�-<&P� elzemdi.
Muhyiddin Mesud /&'&�"#^;_"!-<#+*#� ��� ��"�_�,P"&-W�-G%J""&,�&,&P�-/&
�-!<"#{#,�!,!P&'#~G"&-�!PJ/�#�#{#,&P$!,]!#�#{#,#/&,!&/&<��/���J"J-/J%J
{�"^!/!�#Q&-P&"!�'#-!\!*#'"!,#-##"!,"!*<#+��&\,&-{G"J=�&"#\,&-Dadibra)’ya kadar
P�-�,"&,�-� ^!-#+"!*<#+*#� �J +!',# $J+&*<�+� �#Q&-P #<~&,&*G,J-J- �&,/�<&
^�-/!,/#%# &P$!,"!,# ~JPJ�& /;+;,!,!$ !P#, &"<�+ ]! �"/;,*<;+*;� �<#/#-# $!P!-
�&\,&-{G"J '&"$� /& *!P"#< G"<J+*J� �J-J- �&-�-/& �!,# ^!"/#%#-/! �#Q&-P
#<~&,&*G,J-& �&,/�< #_#- �&"$&-"&,’a aske, /! ^�-/!,<#+*#126� ���"![! {J"J-/J%J
{�"^!/! �!,#-# P&%"&<"&+*�,<�+*�� �!, -! $&/&, �!PJ/� {&Q� {!"/!"!,#-# �J"*&-
�;"!�<&-+&'W&*!,$!*<#+#/#�P!/!�-$&,&W/&^;_";{#,/J,J+J]&,/��
�J"*&- �;"!�<&-+&'� �;,[#P*&- P!\!,#-/!- PG-,& siyasî ve askerî {&$�</&n
^;_"!-<#+ G"&- {J $&,/!+#-! $&,+� *!/{#, &"<&$ QG,J-/& G"/J%J-J /;+;-/;�
Ankara’��<J'&P&,&!**#��-$&,&PG-/!,![!$J]]!*"#G"/J%J-/&-/G"&��{J<J'&P&,&
{#, ��"$&/&,/!]&<!**#� �,Q&$]!<;'#<<&*� *;$!-!-Muhyiddin Mesud, sultanla
<;Q&$!,!�! ^#,#+<!$ QG,J-/& $&"/�� �!*#[!/! &-*"&+<& P&%"&-/�� �!PJ/ !"#-/!$#
+!'#,"!,# *!P"#< !/![!$� PJ"*&- /& G-& Jc bölgelerde bir kale verecekti. Rükneddin
�;"!�<&-+&'�$&,/!+#-#]!$&,/!+#-#-#$#G%"J-J{J{�"^!/!-_�$&,**�� Fakat Mesud
�-$&,&W��*!P"#<!**#$*!-PG-,& o%J""&,�#"!{#,"#$*!$!-/#P#-!]!,#"!-$&"!�! giderken
yolda �;"!�<&-+&'W�- ^�-/!,/#%# !+$��&�& {!-Q!*#"<#+ {#, <;\,!Q! *&,&\�-/&-
öldürüldü (1204)127. �J"*&-�-$!-/#P#-!#*&&*!/!-/#%!,$&,/!+"!,#-/!-\&,$"�G"&,&$
Muhyiddin �!PJ/W& $&,+� {J +#//!*"# '&,!$!**! {J"J-<&P� G-& #*#<&* !*<!/#%#-#
124 O. Turan, Türkiye, 260.125 Y. Yücel–A. Sevim, I, 104.126 O. Turan, Türkiye, 261–262.127 Ebû’l-Ferec, II, 485–j�@������,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 84–85.
41
gösteriyor. Muhyiddin Mesud, iyi bir asker ve idareci G"/J%J$&/&,#"#<]!!/!{#�&*
hâ<#P# $;"*;,"; {#, <!"#$*#� �-$&,&� #"$ /!\& G-J Q&<&-�-/& {#, $;"*;, ]! P&-&*
<!,$!Q# G"<J+*J� �!/}� �J'�!]î, Mahmud, Ebû Hânife Abdü"$!,#< ^#{# +&#,"!,
G-J-�&-�-/&�&+&<�+]!<!"#$'&$$�-/&+##,"!,�&Q<�+"&,/�,128.
d. II. 5�'�!�� �8����Ölümü (6 Temmuz 1204)
II. ;$-!//#- �;"!�<&-+&'� �-&/G"JW/&$# &P&�#+# P&%"&/�$*&- ]! özellikle
Anka,&W�� #"'&$ !**#$*!- PG-,& �;,[;"!, üzerine ikinci bir sefer düzenlemek, ilk
P!\!,#-#-*#$&<�-�&"<&$ ve �;,[#P*&-W�istilâ etmek niyetindeydi129.
Fakat sultan Gürcistan üzerine giderken Konya-�&"&*�&&,&P�-/&@�!<<JQ
>`gj=�#"$&/!@ggqW*!+#//!*"#{#,{&%�,P&$=$J"J-_q'&P*&"�%�-&�&$&"&-/�]!{#,'&\*&
içinde vefat etti. Ebû’l-Ferec� PJ"*&-�- $&,/!+# Muhyiddin Mesud’un
�"/;,;"<!P#-/!- {!+ ^;- PG-,& +#//!*"# {#, P�,* &%,�P�-& J%,&/�%�-� ]! P;,&*"!
�"/;%;-;kaydeder130.{-�}{}#P!PJ"*&-�-�;,[;<&%"J{#�!*#-/!-PG-,&�G-�&W�&
/�-/;%;-; ]! {J,&/& {#,&Q /!]"!* #+"!,#�"! <!+^J" G"/J$*&- PG-,& &<&-P�Q {#,
'&P*&"�%&�&$&"&-&,&$&*!+"!,#_#-/!$�],&-/�%�-�]!]!\&*!**#%#-#�&Q&,131. {-;W"-Esîr
PJ"*&-�-�";<P!{!{#-#$J"J-_'&P*&"�%�G"&,&$-#*!"!-/#,#,]!�!/#^;-'&P*&�&**�%�-�
ifade eder132. �J"*&-�--&+���G-�&$alesinde Alâeddin�&<#}#"!{#,"#$*!#-+&!/#"!-
kümbethaneye defnedildi133.
�;"!�<&-+&'W�- ';$;</&,"�$ /�-!<# � P!-!/!- � &� !$P#$ {#, Q&<&-
dilimdir134� �J"*&- {J $�P& P;,!/! �;,$#�! �!"_J$"J �!]"!*#W-# #_ _&*�+<&"&,/&-
$J,*&,<�+� <#""î {#,"#%# *!<#- !*<!$*! {&+&,�"� G"<J+*J,135. �&{&P� ��� ��"�_ �,P"&-
/�-!<#-/!$# 'J/J*"&,� /& &+&,&$ <!<"!$!*#-#- P�-�,"&,�-� /G%J/& �;,[#P*&-W&�
kuzeyde Karadeniz sahiller#-! ]! �G"JW�& $&/&, ^!-#+"!**#� ��,�[&� �,Q#-[&-
128 O. Turan, Türkiye, 261.129 O. Turan, '�*+,�+����Y'��.��!$�'%, 51.130 Ebû’l-Ferec, II, 486.131{-�}{}���?|�132{-;W"-Esîr, XII, 166.133���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 263.134 O. Turan, Türkiye, 262.135 Y. Yücel–A. Sevim, I, 104–105.
42
Mengüceklerine, Artuklu ve Eyyûbî meliklerine ve Kilikya E,<!-# $,&""�%�-&
hâkimiyet#-#$&{J"!**#,<#+*#136.
7. ��G�5�'�!�� �8�����$ $�$4$
Sultan II. ;$-!//#-�;"!�<&-+&'�#"#<]!/#-&/&<"&,�-&{;�;$!'!<<#�!*
]!,#,/#��P$!,}]!#/&,}{#,/!'&G"/J%J$G-JPJ-/&$&�-&$"&,'!<\#$#,/#,� Son derece
&$�""�]!<J-*&Q&<'&,!$!*!**#%# söyleniyordu137. �#-#-!{&%"��'&"$�-&$&,+�[�<!,*
{#, ';$;</&,/�� �#, /!\&P�-/& {!+ ��""�$ &P$!,} '&,&[� #'P&- !**#%# ,#]âyet edilir ki
{J-J-�&{&-[�/!]"!*"!,/!-^!"!-]!,^#G"/J%J&-"&+�"��G,138. Hareketlerinde tedbirli
]! ~"&-"� /&],&-�,/�� �Q!""#$"! <!"#$"#%# /�-!<#-/! {&+"&-^�_*& $&,/!+"!,# #"!
<;[&/!"!�! ^#,#+<!<#+� �J"*&- �� ���&P!//#- �!�';P,!]W! $&,+� {#, '&,!$!*!
^#,#+<!$$G-JPJ-/&&[!"![#/&],&-<&<�+]!Q&<&-"&<&��#�#�&~<�+*�,� Bu noktada
+J-J/&!$"!<!$^!,!$#,$#; Gürcistan Se\!,#{#,#P*#P-&/�,��;"!�<&-+&'{JP!\!,/!
^J,J,J� /;+<&-� $;_;<P!<!P# ]! #'*#�&*P�Q"�%� #"! {&+&,�P�Q"�%& J%,&<�+*�,� Sultan
�;"!�<&-+&'�,&$#~"!,#-!]!/;+<&-"&,�-&$&,+�_G$/#$$&*"#/&],&-�,/��^!,!$*#%#-/!
P!,* *!/{#,"!, &"�,/�� �J-J-"& {!,&{!, âdil {#, ';$;</&,/�� �&,/!+# Muhyiddin
�!PJ/W&$&,+�^�P*!,/#%#+#//!*"#*!/{#,G-J{#,*!'"#$!G"&,&$^�,<!P##"!alâka"�/�,�
�/&"!*#-/!/!_G$P!,*/&],&-<&P�'&"$�-�-G-J�J"*&-�!-[!,’e benzetmesine sebep
G"<J+*J,�
�&"} $G-J"&,/& /& *#*#Q/#� '&Q#-!/!- �&~�"an harcamalar konusunda çok
/#$$&*"# /&],&-�,/�� �#]&-/&- _�$&- {;*;- {!,&*"&, G-J- *!]$} =#<Q&P�q #"!
süslenirdi139. Yani divana g!"!- {;*;- !],&$� #-[!"!,� !$#<-/#$#<� P&��<–ölçme ve
&�&,"&,"&#"^#"#{!,&*"&,&{#"!{#QQ&* *J%,&P�-�$G�&,/�140.����;"!�<&-+&h döneminde
{&P*�,�"<�+ /#-&,� /#,'!< ]! \!"P"!, {J"J-<&$*&/�,141� �"*�- ~&,& {&P*�,�"<�+ G"<&P�
^;_";{#,!$G-G<#�!P&'#~G"J-/J%J-J-^�P*!,^!P#/#,�
136 O. Turan, Türkiye, 262.137 Ebû’l-Ferec, II, 486.138 O. Turan, Türkiye, 263. 139 O. Turan, Türkiye, 263.140� Erdem, “Fetih Metodu”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, I, 305.141���,$#"!*"#G%"J–O. Güler, 70–74.
43
Türk-P"�<';$;</&,"&,�#_#-$"&P#${#,]&P�\'&"#-!^!"!-�âlim, +&#,�P&-&*_�
]! \#"GQG\"&,�- '#<&�! !/#"<esi keyfiyeti, �J"*&- �;"!�<&-+&' #_#- /! ^!_!,"#/#,�
�!-/#P#/!�&,P_&{#"#,]!+##,"!,�&Q&,/�142. Âlim�+&#,]!\#$#,&/&<"&,��"&PG'{!*"!,
*!,*#~!/!,�Q#�&\!*"!,]!!%"!-[!"!,/;Q!-"!,PG-ra/&&{/!P*&"�,�""&'W*&-&\/#"!,/#�
�;--!* G"/J%J ;Q!,! ~!,+!<{! ]! ~&Q&,*!P# ^;-"!,# G,J_ *J*&,/�143. Filozoflarla
<;-&Q&,& !*<!$*!- _G$ 'G+"&-�,/�� �#, <;-&Q&,& !P-&P�-/& *&,*�+<& +#//!*"!-/#,
\�$�' âlimlerinden biri hiddetlendi. M;-&$&+& !**#%# ]! PJ"*&-& �&$�- G"&- filozofu
tokatlayarak &%�, P�Q"!, P��"!/# ]! meclisi terk etti. Rükneddin hiç müdahale
!*<!/!-P!PP#Q[!/#-"#�G,/J��&$}'G,&/&-&�,�"�-[&\#"GQG\PJ"*&-&��Böyle bir adam
��� �� �������� ����� ������ ������������ ������� � � �������� 3����� ���� (� ����
(������������,” dedi. Bunun üzerine sultan: “5���� ���� ����������� �� � ��
)�%�%�%�%���N�� �� ��� � ���(�����������������%��%���� �,” 144 dedi. Bu gibi
G"&�"&, �;"!�<&-+&'W�- #*#$&/�-/& +;~'!"!,! P!{!~ G"<J+*J,� �J ^#{# \#"GQG\"&,�-
^�,;+"!,#-# ~&�"&+*�%� \&$&* #\+& !/!<!/#%# /;+;-;"<;+*;,145. Onun içindir ki
\!"P!\#[#"!,#- #*#$&/�-& {&%"� {J"J-/J%J ]! G-"&, #_#- /! {#, P�%�-&$ G"/J%J �-!
P;,;"<;+*;,146. Azerbaycan atabeyleriyle ]! PG- �;�;$�!"_J$"J PJ"*&-� Sencer ile
bir arada bulunan ve onlara +##,"!, �&Q&- <!+'J, +&#, �&'#,;//#- �&,�&{}�
�;"!�<&-+&'W&�&Q�~^�-/!,/#%#�}-$&P#/!P#-/!�
“Sultanu’l-A����N%��������&����)���� ���%������� � ��� � �� ���������
diye hitap etmekte;
$������ ������� ����� ����� ���� ��� ����������� ��� \��3]�� !^ ��
���������"����'������������������������” 147 {!�#*"!,#�"!G-J�]<;+*ür. �&#,#
P&,&��-&/&]!*!/!-PJ"*&-�G-&`.000 dinar, 10 at, 5$&*�,�10 deve, 5 gulam 5 Rum
cariyesi 50 kat&"*�-#+"!<!"#&*"&P�$J*-}�&**�{}�#P$&,"&*elbiseler ihsan etti148.
��� �;"!�<&-+&' /�-!<#-/! !%#*#<! �-!< ]!,#"/#%#-# ^�P*!,!- ]! /�-!<#-
ekonom#$+&,*"&,�'&$$�-/&/&{#Q! \#$#,]!,!-{#,�,-!%#{J,&/&Q#$,!*<!$*! \&�/&
142 A. Zeki Velidî Togan, �!+!X� �5�,� ���$8$�'� �$�$ � P*&-{J"� � �� �/!{#�&*�&$� �&���>?�>�215.143 O. Turan, Türkiye, 264.144{-;W"-Esir, XII, 167.145 Ebû’l-Ferec, II, 486.146{-�!P},������>`>��{�W"-Ferec, II, 486.147 O. Turan, Türkiye, 263.148 T. Baykara,�".����Y'��,%$.�;X����$8, 148.
44
görüyoruz: 1202’de tanzim edilen bir medrese vakfiyesinde yüksek seviyede üç
�%,!-[#�!&�/&>|W!,/#-&,�G,*&P!]#�!/!>|�%,!-[#�!>gW&,/#-&,�#"$P!]#�!/!`g
�%,!-[#�! /! &�/& |W!, /#-&, �/!-![!%# &_�$"&-<&$*&� �%,!-[#"!,#- #"#< P!]#�!P#-#
�;$P!"*<!$ <&$P&/��"&� '!, ��" <!/,!P!�! >gg /#-&, /!%!,#-/! $#*&~ &"�-<&P�
öngörülmektedir149.
�;"!�<&-+&'� adalet konusunda hassasiyetleri olan {#, ';$;</&,/�. Çok
P!]/#%# ^J"&<"&,�-/&- {#,# '&$$�-/& �&+"� {#, $&/�- +#$��!*_# G"/J%J-/& *&$�-/�%�
*&]�,{J-&�,-!$*#,��&+"�$&/�-�^J"&<�-$!-/#P#-!&#*�G%J,/J]!�&&�,&-�~&,&P�-�
]!,<!/!-� QG,"& &"/�%�-� ]! #_*#%#-# P��"!�!,!$ &/&"!* #P*!<#+*#� �J"*&-� G"&��
PG,J+*J,<&$;Q!,!�<#,-#�&/W�^�,!]"!-/#,<#+�'&**&$!-/#P#/!{#QQ&*�&,^�"&<&/&
{J"J-<J+*J� �J"&<� PJ_"&<&�� ,!//!*<#+� �&+"� $&/�-� #\*#,& #"! PJ_"&<�+*�� �J"*&-�
$&/�-& !%!, #\*#,& !/#�G,P& [!Q&P�-�- &%�, G"&[&%�-� {#"/#,<!P#-! ,&%<!- $&/�-
/&]&P�-/&- ]&Q^!_<!<#+*#� �&,^�"&<& !P-&P�-/& ^J"&< $JP*J,J"<J+� &%Q�-/&-
�G%J,*]!�&&�,&-�-_�$<&P��"&PJ_"JG"/J%J&-"&+�"<�+*�� �J"*&-_G$P!]/#%#'&"/!
^J"&<�-/!,'&"�";<[!Q&P�-&_&,~*�,�"<&P�-�!<,!*<#+*#��;-$;G,*&/&^&P~�QJ";<�
sultana yalan söyleme, iftira ^#{# &%�, PJ_"&, ]&,/�� �!,_# P"âm hukukuna göre bu
PJ_"&,�- [!Q&P� �";< /!%#"/#,� �&$&* �;"!�<&-+&'� {J,&/& �,\} �!*$#"!,#-#
$J""&-<�+*�,150.
Râvendî de “N�� �� 3���������)�%�%�%� ���������������Keyhüsrev kadehte
�)��%��%,”151/#�!,!$G-J�;�;$P$!-/!,W!{!-Q!*<#+*#,�
Halife II. Rükneddin�;"!�<&-+&'W&�P&-[&$]!_!*,^�-/!,!,!$PJ"*&-J-]&-�
verdi. Sultan, Tokat meliki iken Melikü’l-Kaahir lâ$&{�-� $J""&-�,/�� halife ise ona
Sultanü’l-Kaahir lâ$&{�-� J�^J- ^�,/;152. Bu lâkap �;"!�<&-+&'W�- $#+#"#%#-! ]!
#[,&&*�-&J�^J-/J.
����;"!�<&-+&'/�-!<#-/!]!Q#,"#$�&~&-/!]"!*&/&<�-�-#P<#-#-�&'<J/
G"/J%J *&'<#- !/#"<!$*!/#,� �!Q#, �&'<J/WJ- �� QQ!//#- �!�$&]JP /!],#-/!
]!Q#,"#$ �&~<�+ G"<&P� #'*#<&"# /! ]&,/�,� Her ne kadar �;,$#�! �!"_J$"J"&,�-/&
]!Q#,"#$<;!PP!P!P#���;"!�<&-+&'/�-!<#-/!-{!ri varsa da I. Alâeddin Keykubat
149 Mustafa Bilge, ��,�<.!������';�'.'�'�$�P*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&�., 1984, 5.150�����,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 57–58.151 Râvendî, I, 135.152 O. Turan, Türkiye, 263–264.
45
/�-!<#-!$&/&,]!Q#,#P#<"!,#-#--&/#,!-Q#$,!/#"/#%#-#^�,;�G,JQ153.x"!<&P�-�\�-&
mensup olup �&"&*�&W�� &"/�$*&- PG-,& PJ"*&- &/�-& >`g> ��"�-/& toplama
'#$��!"!,/!- G"J+&- Ravzatü’l-Ukûl &/"� {#, *!,{#�!]} !P!, �&Q&- �J'ammed bin
�&Q#/!�;"!�<&-+&'W�-]!Q#,#�/#��&'&PG-,&$#/�-!<"!,/#/!]!Q#,"#$�&~*�154.
C. III. �>>� ������������ (1204–1205)
�J"*&-�- �";<;-/!- PG-,& �G$&* <!"#$# G"/J%J Q&<&-/&- {!,#/#, �&-�-/&
olan Nuh Alp, Emir Mende ve Tüz Bey gibi !<#,"!,G%"J ����QQ!//#-��"�_�,P"&-W�
*&'*& _�$&,/�"&, (1204)155. Bu beylere ek olarak; Bedreddin Mahmud Bey,
�&'&{!//#-��W"�]!�!<P!//#-�;,/&/"&,�-�/&Q#$,!/!{#"#,#Q156.
�JP�,&/&III. ��"�_�,P"&-�'!-;Q@�&+�-/&/�,157��&*!-';$;</&,"�%�/&$�P&
süre devam etmi+*#,� ��� �;"!�<&-+&'� �!<<JQ >`gjW*! �"/;%;-!� �� ���&P!//#-
�!�';P,!]��J{&*>`g|W*!*&'*�#$#-[#$!Q!"!^!_#,/#%#-!^�,!���� ��"�_�,P"&- sekiz
&� $&/&, ';$;< P;,<;+*;,158. �J$&,�/& #P<# Q#$,!/#"!- !<#,"!, ;"$! ��-!*#<#-#
ellerinde tutarak devletin güç $&�{�-& J%,&<&P�-� !-^!""!<#+"!,/#,� Bu süre
içerisinde Türkiye Selçuklu Devleti’nde'!,'&-^#{#,*G~,&$$&�{�/&G"<&<�+*�,159.
III. ��"�_ �,P"&- /�-!<#-/! �P~&,*& $&"!P# ]! ]#"âyeti fethedildi160. Büyük
ihtimalle Isparta ve çevresi III. �&_"��!\!,#!P-&P�-/&�;,$"!,#-!"#-/!-_�$<�+*�161.
�&_"�"&,�- ��� �&_"� �!\!,#W-/! P*&-{J"WJ #+^&" !*<!P#-/!- PG-,& Q-#$W*!
Theodore I. Laskaris (1204–1222) *&,&\�-/&- $J,J"&- �!-# �#Q&-P �!]"!*# #"!
&-*"&+<&�&~�"/���J&-*"&+<& #"!�&P$&,#P��!"_J$"J"&,&P&/�$$&"&[&%�-�^�P*!,<#+
oluyordu162.
153 R. Turan, �5,�!'%��',��$�!�.�, 38; T. Baykara,�".����Y'��,%$.�;X����$8, 159.154 O. Turan, Türkiye, 241; A. Taneri, Vezir-$� ���!��,� &��99–1453)� >|� 'P&- �&Q"�G%"J�“Selçuklu"&,��-!<#-/!�-&/G"JW/&�!"P!\!]!�#"#<=�#,�#,#+q���"#$%"�&'�*+,�+����-�'�����.�/, ����� P*&-{J"� �&~� �,!/# �&��� `gg>� >@|� ���� ����� ��� +����� ����3����� ����%��� ���� � �� ��������� �� �tir.”155 C. Alptekin,��;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 264.156 O. Turan, Türkiye, 265.157���][�G%"J���>?�`�158 O. Turan, Türkiye, 266.159 Y. Yücel–A. Sevim, I, 105.160{-�}{}���?@�161 O. Turan, Türkiye, 266; (dipnot 62).162 O. Turan, Türkiye, 265.
46
Bu dönemde Ermeni $,&"�� �;"!�<&-+&' /�-!<#-/! G"/J%J ^#{# '&,&[�-�
ödedi163. Rum kayseri de Selçuklulara haraç ödemeye devam etti. Yine II. Rükneddin
Sü"!�<&-+&'W& *�{# G"&- �!ngücek, Artuklu, Eyyûbî ^#{# P"�< ';$;</&,"&,�
Selçuklu hâkimiyetinde ka"/�"&,164. �G[J$ �&+*&$# PJ"*&-&, halife Sultanü’l-Kahir
J-]&-�-� ]!,<#+*#� ���� ��"�_ �,P"&- /�-!<#-/! {&P*�,�"<�+ {#, P#$$! '!-;Q
{J"J-&<&<�+*�,� �&$&* �J,P& <;Q!P#-/! {J"J-&- {#, P#$$!-#- ;Q!,#-/!$# #{&,!"!,
P!{!{#�"!G-&&#*G"/J%J/;+;-;"<!ktedir165.
�J{&*– Mart 1205’de I. ���&P!//#-�!�';P,!]� ���� QQ!//#-��"�_�,P"&-W�
tahttan indirerek ikinci kez sultan oldu166. Keyhüsrev’#- *&'*� !"! ^!_#,<!P# ve III.
��"�_ �,P"&-W�- &$�{!*# '&$$�-/& PJ"*&-�-� “$����&��� $��������” ve “�� �� � $���
Tahta Otu�����” $G-J"&,�-/&&�,�-*�"�{#"^#]!,![!%#Q�
D. IV. ������|����&��C�/
1198W/! ~&~& P!_#"!- ���� �--G[!-*#JP� $#"#P!-#- PG,J-"&,�-& ,&%<!- /G%J�&
�!-# {#, �&_"� P!\!,# /;Q!-"!<!�# #P*#�G,/J� �J-J ~&~&"�%�- ^�,!]# P&���G,/J�
�],J~&W/& P�Q; ^!_!- $#+#"!,! !"_#"!, ^�-/!,!,!$ G-"&,� *!+]#$ !/#�G,/J� �#,
$&<JG�J G"J+*J,J"/J$*&- PG-,& !$G-G<#$ &"*�&~� G"J+*J,J"<&�& _&"�+�"/�� �!-#
]!,^#"!, $G-/J� �!-!/#$"#"!,#- �&,/�<�-� &"<&$ #_#- {#, �&[&, +!',# G"&- �&,&W��
&"<&"&,�-&�&,/�<!/#"/#=>|�&P�<>`g`q��#'&�!*`j�&Q#,&->`g�W*!�&_"�\#"GPJ
P*&-{J"�-;-!^!"/#167.
�&*#-"!,#-#"$;_P!\!,/!G"/J%J^#{# Müslümanl&,�-;Q!,#-!/;Q!-"!/#$"!,#{J
dördüncü s!\!,� /#%!,"!,#-/!- \&,$"� ^!"#+<!"!,! P&'-! G"<J+*J,� ��P�, ;Q!,#-/!-
�J/;PW! J"&+<&y� '!/!\"!�!- �&_"�"&, *&< destek alabilecekleri umuduyla Bizans
#<~&,&*G,J-J/!%#+*#,<!�#/;+;-/;"!,168.
�&_"�"&,�- {&+�-/& ;_ $G<J*&- {J"J-J�G,/J� �#,# $�, {#, #'*#�&, G"&-
�J-/#$&�&/J$&P�#/#��&_"�&P$!,"!,#-#^!*#,!-^!<#"!,G-&&#**#��,&-P�Q"&,�-{&+�-/&
163 M. Ersan, “Selçuklu–Er<!-#"#+$#"!,#��Türkler, VI, 639.164{-�}{}���?@�165���,$#"!*"#G%"J–O. Güler, 75.166{-;W"-Esîr, XII, 169.167�+�-�!<#,$!-*���&_"��!\!,"!,#]!�;,$"!,��Türkler, VI, 661.168 Steven Runciman, ��*���'?'��'�$����$8$������!]��#$,!*�+�"*&-��-$&,&�TTK, 1987, 98, 103.
47
Markis bulunuyordu. Sonuncusu ise Gondofri (Flonderli Boudouin) idi. Hedef yine
�J/;P ]! {J-J- #"$ &/�<� G"&,&$ /& �-&/G"JW�/J� Fakat ^!"#+<!"!, /;+;-;"!-/!-
\&,$"�G"/J]!�&_"�"&,P*&-{J"W&��-!"/#169.
�P"�-/& �&_"� P!\!,"!,#-#- {&+"&<&P�-/&- {!,#/#, �&*#-"!,/! {#, �#Q&-P
aley'*&,"�%� ^!"#+<! '&"#-/!�/#� �#Q&-PW�- Q&<&- Q&<&- �],J~&W/& P!,^#"!/#%#
P&"/�,^&- P#�&P!* ]! �&*#- /;+<&-"�%� {J-& Q!<#- '&Q�,"&<�+*�� �#Q&-P /;+<&-"�%�
P*&-{J"WJ!"!^!_#,<!~"&-"&,�-�-�&~�"<&P�PG-J[J-J/G%J,/J��J~"&-"&,/&'&���
�&_"��!\!,#W-/!G,*&�&_�$<�+*���!*#[!/!�&_"�"&,/G%J/&$#{J��,#P*#�&-/!]"!*#-!
$&,+�&"!�'*!{#, *&]�,&"/���!-!/#$"#"!,#- *#[&,}<!-\&&*"!,#{J^!"#+<!"!,/!�-!<"#
,G"G�-&/�170.
Ebû’l-Ferec� �,&-$"&,�- P*&-{J"W& ��-!"#$ {J P&"/�,�P�-�-� &--!P# �,&-$
$,&"�-�- $�Q $&,/!+# G"&- P�{�$ PJ"*&-�- G%"J-J- *&'* ;Q!,#-/!$# '&$$�-� &,&<&��
'!/!\"!�!-{#, P&"/�,� G"J%J-J �&Q&,: Rum imparatoru Isaakios,�,&-P&$,&"�-�-$�Q
$&,/!+##"!!]"!-<#+]!{#,G%J""&,� (Genç Alexios)G"<J+*J�<~&,&*G,J-$&,/!+#III.
Alexios isyan ederek yönetimi ele geçirdi. Gözleri kör edilen imparator hapsedilerek
öldürüldü. ��{�$ #<~&,&*G,J- G%"J, /&��P� G"&- �,&-P& $,&"�-& P�%�-/�� �#//!*"!-!-
�,&-P&$,&"�P*&-{J"WJ-;Q!,#-!{J�;Q/!-�;,;/;171.
�<&_ �#-! �;P";<&-"&,�- üzerine yürümekti. Genç Alexios’u imparator
�&~*�$*&- PG-,& #+"!,#- $!-/#"!,# #_#- /&'& $G"&�"&+&[&%�-� ;<#* !/#�G,"&,/�� �"J~
{#*!-"!, $&,+�P�-/& <~&,&*G, ���� �"!�#GP� �!*!-!$P#Q"#%# �;Q;-/!- !"# $G"J {&%"�
$&"<�+*�� �!'#,/!- $&_&,&$ [&-�-� $J,*&,/�. �!,/#]!-"!, $J,&,&$ PJ,"&,�- ;Q!,#-!
_�$&- �,&-$"&, +!',! ^#,/#"!,� �!',#- /;+<!P#-/! '&"$�- P!]<!/#$"!,# #<~&,&*G,&
$&,+� �&_"�"&,� /!P*!$"!<!P#-#- /! !*$#P# ]&,/�,� �!',#- #"!,# ^!"!-"!,# ^�Q"!,#-! <#"
_!$#"<#+G"&-�P&&$#GPWJQ#-/&-/&-_�$&,&,&$#<~&,&*G,#"ân ettiler. BJ�!-#^!"#+<!
üze,#-!�&_"�"&, baba–G%"J<;+*!,!$G"&,&$*&'*&_�$&,<&�&$&,&,]!,/#"!,����"![!
IV. Alexios ve Isaakios <;+*!,!$G"&,&$*&'*&G*J,/J"&,=>�%JP*GP>`g�q172.
��� �"!�#GP� �&_"�"&,& �;$P!$ <#$*&,/& ~&,&"&, ]&&* !*<#+*#� �&Q#-!-#- {G+
G"/J%J &-"&+�"�-[& &%�, ]!,^#"!, �;$"!<!$ QG,J-/& $&"/�� �,&-$"&,�- &%�, ]!,^#"!,
169 Ebû’l-Ferec, II, 484.170 G. Ostrogorsky, 384.171 Ebû’l-Ferec, II, 483.172 S. Runciman, III, 105.
48
yüklemesi, kiliselerin hazi-!"!,#-# �&%<&"&<&P� ]! '&"$& QJ"<!*<!P#� $#"#P!"!,/!$#
h&_"&,�� -[#""!,#- �,*;"!,#-#� &"*�-"&,� ]! ^;<;+"!,# &"�~ ^�*;,<!"!,# P!{!{#�"! '&"$
&�&$"&-/�� �!-_ ';$;</&,� �"/;,/;"!,� �,&-$"&,� +!',#- /�+�-& &**�"&,� �,&-$"&,
P&]&+& /!]&< !**#"!,� �J P�,&/& +!',#- #_#-/!$#"!, �J"*&- ��� Rükneddin
�;"!�<&-+&'W& '&{!, ^�-/!,!,!$ �&,/�< #P*!/#"!,� Fakat PJ"*&- G-"&,& �&,/�<
^�-/!,!<!/#��!'#,/!{J"J-&-�g�ggg$&/&,�,&-$tâcir#+!',##$#$!,!&*!+!]!,!,!$
/�,**!{#,#-#�&$*�"&,��!',#-$&~�"&,�-�&_&,&$~!$_G$ J<WJ�"/;,/;"!,��!',!^#,!-
�&_"�"&,� ��&PG\�& $#"#P!P#-! #"*#[& !/!-"!,! /! P&"/�,/�"&,� �&*,#$� {&+~&~&Q"&, ]!
{;�;$"!,�'&_"&,]!-[#""!,*&+��&,&$&P$!,"!,#$&,+�"&<&�&_�$*�"&,�{J-"&,�-�-;-/!
�!,"!,!$&~&-/�"&,]!{J,&/&{J"J-&-'&"$�$J,*&,<&$#_#-�&"]&,/�"&,�Fakat�&_"�"&,
{J-"&,&'&$&,!*!**#"!,�~&~&Q"&,�]!&'&"#�#�"/;,!,!$$#"#P!�#�&%<&"&/�"&,173.
�!%!,"# P&-&* !P!,"!,#�"! /G"J G"&- +!'#, ;_ ^;- �&%<&"&-/�� Venedikliler
$��<!*#-#{#"/#$"!,#!P!,"!,#$G,J<&�&_&"�+*�"&,��&$&*�,&-P�Q"&,]!�"&<&-"&,���� �
bir tahrip arzusuyla� *&+��&{#"/#$"!,#-# &"��G,� *&+��&<&/�$"&,�-� �G$ !*<!�!
_&"�+��G,"&,/���!<&-&P*�,"&,&�-!$#"#P!"!,!�-!/!$;*;~'&-!"!,!';,<!*!/#�G,"&,/��
�&,&~#_#~P&,'G+G"J�G,�#-P&-"&,��"/;,;�G,�P&/![!$&/�-"&,&/!%#"<&-&P*�,"&,/&$#
,&'#~"!,! {#"! *![&];Q !/#�G,"&,/�� �&%<&� �&_"�"&, �G,^J- /;+!-! $&/&, /!]&<
etti174.
{-;W"-�P}, �&%<&"&<& G"&��-�&�,�-*�P��"& &-"&*<�+*�,175. {-�!P}, ise daha
_&,~�[� #\&/!"!, $J""&-<�+*�,: “`�� ����� $������ � ��&� � ����������� ��� ���� ��llanarak
������3����� �����j(��%����������� ������������� ����������)�%�%������ ������������
�� ����������B�� ��)������ � ����(�������������������%(��%�����3����� ������������
� � �)�%�%�%�� � � ��������%��%�� � � ���� �� ������������� ���������� ����������
0����3��� � � ��� ��� �������� `�� ����� � � ����� �� %���� ��� ����� $�� �ler, ellerinde
��� �’������ ������������ (����� ��� �&��� âyetler okuyarak onlardan af ve merhamet
�� ����� 0����� `�� ������ �������� ���� �������������� ����������. Aksine hepsini
)�%�%����� $ � ���� � �������� ��� �������������� ������� ������ ����� � ����������
�(����������������� �� ��������������� � �������.”176
173 Ebû’l-Ferec, II, 483–484.174 S. Runciman, III, 109.175{-;W"-Esîr, XII, 163.176{-�!P},������>`g�
49
��� �&_"� �!\!,# ve �&*#-"!,#- P*&-{J"WJ !"! ^!_#,<!P# G"&�"&,�, �&_"�
$&,&$*!,#-#-PJ�;Q!-!_�$<&P�-&]!P#"!G"<J+*J,177.
�!',# !"! ^!_#,!- ;_ �&_"� $G<J*&-� &,&"&,�-/& $J,& _!$!,!$ hâkimiyet
&"&-"&,�-� {!"#,"!/#"!,� P*&-{J" P&"*&-&*� �G-/G\,#W�! _�$*�� �J-/#$&�& #P! �#,#*�
Rodos, gibi&/&"&,�-��-!*#<##P&{!*!**#��&,$#PW!/!�G-*JPW&^!_!-/!-#Q�G"J-J-
{&*�P�-/&$#<!<"!$!*#]!,/#"!,�Yani Denizli (Ladik-Laodikea) ve Q-#$ =Nikea) ile
�"&+!'#,=Philadelphia) çevresi ona aitti178.
�#Q&-P �!]"!*# {#, P;,!"#%#-! /! G"P& G,*&/&- $&"$<�+ G"du. �J P�,&/&
P*&-{J"W/& *&'*�-/&- JQ&$*& {J"J-&- �� ���&P!//#- �!�';P,!]� +!',#- �&$�-"&,�-/&
bir kaleye sahipG"&-$&��-~!/!,#�&],GQG<!PW#-�&-�-&^#*<#+]!*&'*�!"!^!_#,<!
^#,#+#<#-/!{J"J-&-&$&/&,G,&/&$&"<�+*�,�
Trabzon’a giden Komnenoslar burad& {#, /!]"!* $J,<& _&"�+<&"&,�-&
^#,#+*#"!,� Bu aileye mensup olan Alexios (1204–1222) �;,[#P*&-W& ^#/!,!$ �!%!-#
G"/J%J �;,[; $,&"#_!P# �'&<&,&W/&- �&,/�< &"/�� �,&{QG-W& ^!"!,!$ {J +!',# ]!
�,!%"#W�# <!,$!Q &"�~ '&-!/&-�-� ]! /!]"!*#-# $J,/J =1204–1461) 179. Alexios’un
/&<&/� G"&- �'!G/G,! �&P$&,#P #P! Q-#$W! $&_&,&$ {J,&/& {!-Q!, {#, _&"�+<&
yürütmeye {&+"&/�� �&,�P� ]! ;_ $�Q��"& Q-#$W! ^#/!- �&P$&,#P� +!'#, '&"$�-/&-
$!-/#P#-# ';$;</&, G"&,&$ *&-�<&"&,�-� #P*!/#� �&{J" ^�,<!/#�P! /! �J,P& ]!
[#]&,�-/&�&~*�%�^#,#+#<"!,PG-J[J-/&<&$P&/�-&J"&+*�180.
�J /!]"!*"!,#- �;,;**;%; \&&"#�!*"!,! {&$*�%�<�Q/& {!$"!-!-#- &ksine
�#Q&-PW�- �!"_J$"J"&, $&,+�P�-/& Q&��\ /;+<!/#%#-# '&**& /&'& ^;_"; /J,&{#"/#%#-i
görmek mümkündür.
�"!�#GPWJ- $;_;$ $&,/!+# �&]#/ �&*� �&,adeniz’! ^!"!,!$ �#-G~ ]! �,!%"#
[#]&,�-/& �#Q&-PW�- {#, ]&"#P# P�\&*� #"! �&P$&,#P &"!�'#-! \&&"#�!*"!,/! {J"J-/J�
�&$&,�&��,!P#-!$&/&,#"!,"!/#��&_"�"&,]!�,&{QG- J<�!]"!*#W-#-&,&P�-/&$&"&-
�&P$&,#P� G /�-!</! *&'*� !"! ^!_#,<#+ G"&- �� ���&P!//#n Keyhüsrev ile ittifak
177���&\&"����-&/G"JW-J-�!*'#]!�;,$"!+<!P#��Türkler, VI, 182.178 Ebû’l-Ferec, II, 483–484.179 P. M. Holt, ��*��������4�, 174; V. Gordlevski, 53–54.180 Bruno Lehmann, “Theodar I. Laskaris 1204–>```]!�����&P!//#-�!�';P,!]�=�#!�&[',#['*!-des Niketas Choniates, Georgios Akropolites und Pachymeres über die Selcuqen in der Zeit von 1180 bis 1280 n. Crh – �,&!\!-'&#-#['!- >?�? &/"� $#*&~*&- &"�-*�q� '�*+,�+� ��� %��!������ '�#$.$�&�����#$�%� >�?'�$� -�'�� ���.�� –� @CCG� ���/, III, Çev: Mihin Eren, Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enst. Yay., 1971, 593.
50
$J,<& �G"J-& ^#**#� �G<-!-GP"&,�- �&,&/!-#Q P&'#""!,#-/!$# \&&"#�!*"!,#
�!"_J$"J"&,�-/&&"!�'#-!�/#�Çünkü�&,&/!-#QW!J"&+&-*#[&,!*�G""&,�-�-^;]!-"#%#
*!'/#* !/#"<#+ G"J�G,/J� �!"_J$"J"&, #_#- �-&/G"JW-J- {#,"#%# P&%"&-/�$*&- Ponra
#$#-[# �-!<"# 'JPJP �$/!-#Q ]! �&,&/!-#Q "#<&-"&,�-�- ^;]!-"#%#-# P&%"&<&$*��
�&*!- {J #$# /!-#Q $���P�-& ��-!"#$ �&~�"&- \!*#' '&,!$!*"!,#-#- *!<!" P!{!{# {#,
/!]"!*~G"#*#$&P�G"&,&${JP&'#""!,/!$##$*#P&/}]!*#[&,}<!-\&&*"!,#-*!<#-!/#"<!P#
idi� �;"!�<&-+&'� /&'& �G$&* <!"#$# #$!- �&<PJ- /&'#" G"<&$ ;Q!,! �&,&/!-#Q
$���"&,�-/& {&Q� \!*#'"!, ^!,_!$"!+*#,<#+*#� ���"![! �;,$#�! �!"_J$"J"&,� �&,&/!-#Q
*#[&,!*#-/!- {#, ~&� !"/! !*<! ��-;-/! #"$ &/�<"&,�-� &*<�+ oluyordu. Neticede
Laskaris ve I. ���&Peddin Keyhüsrev, ortak /;+<&-&$&,+�<;**!\#$G"/J"&,. Nitekim
G,*&$ /;+<&- G"&- �"!�#GP� �&<PJ-W& ��-!"!,!$ {J +!',#- ��-!*#<#-# !"#-/!
{J"J-/J,&- �&{{&PW/&- +!',# *!P"#< !*<!P#-# #P*!/#� �"J<PJQ [!]&~ &"�-[& /&
�&<PJ-WJ $J+&**�� �&{{&P� �&P$&,#PW*!- �&,/�< #P*!/#� �&P$&,#P� G-& �&,/�<
!/!{#"![!$ /J,J</& /!%#"/#� �J �;Q/!- <;**!\#$# G"&- �� ���&P!//#- �!�';P,!]
'&,!$!*! ^!_*#� �#[&,!* �G""&,�-�- *!'/#* &"*�-/& G"<&P� ]! �,&{QG- �!]"!*#W-#-
�&,&/!-#Q P&'#"#-/! �!"_J$"J"&,�- &"!�'#-! ^;_"!-<!P# *!'"#$!P# $&,+�P�-/& ��
���&P!//#- �!�';P,!]W#- '&,!$!*! ^!_<#+ G"<&P� /G%&"/�,� �#[&,!* �G""&,�-�-
$&~&-<&P��!"_J$"J"&,#_#-�-!<"#{#,^!"#,$&�-&%�-�-G,*&/&-$&"$<&P�/!<!$*#��J
yüzden Sultan Keyhüsrev, Samsu- ;Q!,#-! {#, P!\!,! _�$<&�& <![{J,/J� ��,�[&�
Samsun’d&$# �;,$ &'&"#P# /& PJ"*&-/&- �&,/�< *&"!~ !*<#+"!,/#� �&~�"&- sefer
-!*#[!P#-/! ���&P!//#- �!�';P,!]� �"!�#GPWJ <&%"J~ !**# ]! *#[&,!* �G""&,�-�-
!<-#�!*#-#P&%"&<�+G"/J181.
�&,$#PW#- ~&��-& /;+!- {J {�"^!/! �&_"� G,/JPJ-J- $G<J*&-"&,�-/&- {#,#
olan Couis� Q-#$ ]! �#*#-#& /J$&"�%�-& ��-!"#$ #+^&""!,! ^#,#+*# #P! /! \&Q"& #"!,#
^#/!<!/#� �!*#[!/! �&P$&,#P #<~&,&*G,"J%J-J ilân !/!,!$ Q-#$ �!]"!*#W-#-
*!<!""!,#-#&*<�+G"/J182.
181���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 268.182���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 267.
51
II. BÖLÜM
�������������� ��������������� ����ININ
���x��������
A. I. ����� ����������� (II. Saltanat: 1205–1211)
1. Tahttan����,���������
a. A��;"�+�;�� '.%',������ ����
I. ���&P!//#- �!�';P,!]� >>?@W/& �G-�&W�� $&,/!+# ��� Rükneddin
�;"!�<&-+&'W&*!,$!*<!$QG,J-/&$&"/�%�&-/&-#*#{&,!-*&'*�-� *!$,&,!"!^!_#,<!
ümidini hiç yitirmedi. �!-#/!-*&'*&_�$*�%�>`g|��"�-&$&/&,<&[!,&/G"J/G$JQ��"
geçirdi183. �&,/�<{J"&{#"<!$&<&[��"&{&Q�<!<"!$!*"!,!�G"[J"J$"&,�&~*�]!{&Q�
';$;</&,"&,"&^�,;+*;.
"$!*&~*&�$+!'#,�G"J�"&P*&-{J"W&^#*<!�!_&"�+*��P&/&Süleym&-+&'G-J-
/&��"&,�-�- �&-�-& ^#*<!P#-# !-^!""!<#+ G"<&"�/�,184. Bunun üzerine Keyhüsrev,
�#"#$�& �,<!-#"!,#-#- P�-�,�-& ��-!"/#� �G"/&�$!- G%J""&,� QQ!//#- �!�$&]JP ]!
Alâeddin �!�$J{&* ^!"#~ $!-/#P#-! �!*#+*#"!,� �!�';P,!]� bir ay �,<!-# $,&"�
Leon’un hükümet merkezi olan Sis (Kozan)’de misafir oldu. Ermeni hududunu
^!_!,$!-$;_;$_&~"�{#,_&*�+<&]J$J{J"/J�P&/&�!G-��� ���&P!//#-�!�';P,!]W!
_G$ #�# !] P&'#~"#%# �&~*�� ��{�$ sultana türlü hediyeler verdi. Fakat Sultan II.
�;"!�<&-+&'W�- ^&Q&{�-/&- $G,$*J%J #_#- G-& #P*!/#%# �&,/�<� �&~<&/� ]!�&
183 A. Sevim–E. Merçil, 452.184 Mikâil Bayram, �5�,$�'�'�*+,�+�������'�$�'���� %��!����, Konya: Kömen Yay., 2003, 36.
52
�&~&<&/�� �,<!-# $,&"� ��� �!G-� �!�';P,!]W# �"{#P*&- P�-�,�-& $&/&, J%J,"&/��
���&P!//#-�!�';P,!]{J,&/&�,<!-#$,&"�-&hil’at ve hediyeler verdi185.
Elbistan meliki �J^#P!//#- �J%,J"+&' idi. Selçuklu *&'*�-& $#< _�$&,P&
�J%,J"+&''!~ #*&&* !*<#+ ]! *&'**& '#_{#, Q&<&- '&$ #//#& !*<!<#+*#,� ���&P!//#-
�!�';P,!]G-J-<;"$;-!^!"/#%#-/!G-J{#,PJ"*&-^#{#$&,+�"&/��{#,$&_^;-<#P&\#,
etti. �#, -!Q&$!* {!"#,*#P# G"&,&$ +!',#- #"!,# ^!"!-"!,#-# *G~"&/�� kendisine ait olan
<;"$ '&$$�-/& {#, &_�$"&<&/& {J"J-/J ve bu *!<"#$-�<!�# G-"&,�- +&'#*"#%#-/!
Keyhüsrev’e sundu����"!$#: “�%�%���� �����)������������$���(�0�������5�� ����&��
��������������������� ��������������%�� ��� ������ ��/��������������������%��%���
efe� �� ��� ����� �� ����� �%�%�� ������� #����� �� $��%����� � �� $���(� 0�����&���
�������������%������������� ���(������������������������������������� �� (� ��
��� ��� ��� �� ���� � �âyette, kasabalarda ve köylerde mülkiyet ve iktâ yoluyla
yönetim ve müdahal�� �������� ����������� ������ ��� �.”186 I. ���&P!//#-
Keyhüsrev buna çok memnun olduysa da bunun bir misafirperverlik ve iyi niyet
^�P*!,#P#G"/J%J-J{#"/#%#-/!-{&%�+"&,� �#-! &�-� +&'#*"!,#-'JQJ,J-/&�ugiseddin
�J%,J"+&'W& '#{! !**#� �J%,J"+&' /& �J"*&- II. �;"!�<&-+&'W& $&,+� QG, /J,J</&
kalmamak için karde+#-!#P*!/#%#�&,/�<�]!,!<!/#�
�J^#P!//#-�J%,J"+&'����&P!//#-�!�';P,!]W!>gg{#-P#$$!��g{&+$&*�,�
�g{&+P!_$#-&*�|g/!]!�`g!,$!$$�"!�>g[&,#�! #"! *;,";!+�&]!$J<&+'!/#�!
etti. Keyhüs,!]/!G-&&"*�-#+"!<!"#{#,[;{{!�+&'&-!{#,$!<!,]!~&/#+&'"&,&"���$
bir külâh*&- G"J+&- $��<!*"# '!/#�!"!, ]!,/#187� ���"![!� ���&P!//#- �!�';P,!]�
�"{#P*&-W/&-&�,�"/��
I. ���&P!//#-�!�';P,!]W#-�!-#/J,&%��&"&*�&#/#��!$"!/#%#�&,/�<�{J"<&
konusunda Malatya meliki Muizeddin �&�P!,+&'W/&- ;<#*"#�/#� �;-$; �&�P!,+&'�
II. ��"�_ �,P"&-W�- *&'* $G-JPJ-/& !- #//#&"� G%J""&,�-/&- {#,#�/# ]! �J*{!//#-
�!"#$+&'W& $&,+� /#,!-!{#"<#+*#� �J$&,�/& /& {!"#,**#%#<#Q ^#{# Eyyûbî ';$;</&,�
Melik ÂdilW! P�%�-<�+� G-J- /&<&/� G"<J+ ]! <!<"!$!*#-#- {&+�-/& $&"<&��
{&+&,<�+*�� Fakat ���&P!//#- �!�';P,!] {J,&/& /& P&/![! $&,/!+#-#- *&'**&-
JQ&$"&+*�,�"<&P�-/&- /G"&�� PJ-/J%J *!!PP;,"!,#�"! �!*#-<#+*#,� �!,_# �&�P!,+&'� 185{-�}{}���58.186{-�}{}���|?�187{-�}{}���@g�
53
�!�';P,!]W!�&"&*�&W/&$&"<&P�-�*!$"#\!*<#+*#,. Ama her ikisi de bunun mümkün
G"<&/�%�-�{#"#�G,"&,/���J#Q!//#-�&�P!,+&'�!P$#PJ"*&-&|g{#-/#-&,/!%!,#-/!{#,
^!,/&-"�$�&�,�[&�J^#P!//#-�J%,J"+&'W�-'!/#�!!**#%#-/!-_G$/&'&\&Q"&^;<;+�
&*�$&*�,�/!]!�$�"!]![&,#�!'!/#�!!**#188.
�&�P!,+&'W�- �&,/�<�-� &"<&-�-�&"!~ �G"J-/&- ^!_*#%#-#/;+;-<;+G"&[&$
ki oradan Halep’e, Eyyûbî ';$;</&,� Melik ÂdilW#- $&,/!+# Melik Zahir (Melik
Tahir)’#- �&-�-& ^#**#� �!�\#�!*# G-& {#"/#,/# ]! !"#-/!- *J*<&P�-� ;<#* !**#� �&$&*
�&"!~!<#,#/!�!�';P,!]W!�&,/�<!*<!�!�&-&+<&/�189. Bol bol onuruna ziyafetler
düzenlendi ve hediyeler verildi. ��{�$ sultan da ona hil’at verdi. Fakat onlar da
;$-!//#- �;"!�<&-+&' #"! #"#+$#"!,#-# {GQ<&$ #P*!<#�G,"&,/�� �J �;Q/!-
�!�';P,!]W!P�-�,"�{#,<#P&\#,~!,]!,"#$^�P*!,/#"!,�
Yoluna devam eden ���&P!//#- �!�';P,!]� Âmid =�#�&,{&$�,qW! $�Q
$&,/!+#-#- �&-�-& ^#**#� �-#+*!P# �#�&,{!$#, <!"#$# �&"#', onu büyük hürmetle
$&,+�"&/�� � /& +!',#-# ���&P!//#- �!�';P,!]W! *&$/#< !**#� �&$&* Keyhüsrev’in
&,&/�%�{J/!%#"/#�Melik Salih’ten /!'!/#�!"!,&"/��
�&{�$PJ"*&-��#�&,{&$�,W/&-�'"&*W&/G%,J�G"&$G�J"/J��'"&*+&'��&"&{&-,
�!�';P,!]W#-^!"#+#-#'&{!,&"�-[&G%J""&,�-�G-J$&,+�"&<&$;Q!,!{!+^;-";$�G"&
^�-/!,/#��!-/#P#/!{#,^;-";$�G"&_�$&,&$PJ"*&-�<!,&P#<"!$&,+�"&/�190. Ona 30
{#--&$#*/#-&,�>g�,&~&*��>g{&+"�$"�]!!�!,"#$&*�,�>g[#-P/!]!�|!,$!$$�"!#"!
bir cariye hediye etti191� ���&P!//#- Keyhüsrev burada da bir süre k&"/�$*&- sonra
�&,&/!-#Q*&,&\�-&/G%,J'&,!$!*!**#�
�!, ^#**#%# �!,/! ';,<!* ^�,!-]! 'G+ kar+�"&-&- I. ���&P!//#- �!�';P,!]�
&,&/�%��&,/�<�{#,*;,";{J"&<&/���J"*&-"&,^#{#$&,+�"&-/�. Onuruna ziyafetler tertip
!/#"/#�<!,&P#<"!,/;Q!-"!-/#��!%!,"#'!/#�!"!,"!J%J,"&-/���-[&$�$#<P!/!%#"G-&
�&,/�<!*mek, onu uzun süre misafir etmeye bile cesaret edemedi. Çünkü Rükneddin
�;"!�<&-+&'W�-*!~$#P#-#_!$<!$*!-$G,$J�G,"&,/�192.
188{-�}{}���@>�189 Ebû’l-Ferec, II, 474.190 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 23–24.191{-�}{}���@>–68.192 O. Turan, Türkiye, 269.
54
b. I. Keyhüsrev’in �.%��w+��;�,$��������
Nihayet�,&{QG-W&]&,&-�!�';P,!]�{#,^!<#�"!P*&-{J"W&^!_*#� Karadeniz
sahilinde I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- P*&-{J"W& ^#*<!P#-! !- _G$ �&,/�< !/!- #P!
Canit (Câni$q]&"#P#G"<J+*J,��J]&"# &�-� Q&<&-/& Keyhüsrev’e gemiyi de temin
!/!-$#+#/#,193. ���&P!//#-�!�';P,!]W!^!<#"!,]!$&��$"&,'&Q�,"&*&,&$JP*&^!<#[#
ve tayfalar görevlendirdi. Canit <!"#$# {J +!$#"/! P�{�$ PJ"*&-� P*&-{J"W& /G%,J
yolcu etti�{-�}{}��!�';P,!]W#-P*&-{J"W&^#*<!/!-!]]!"'&"#\!-#-#Q-#-#&"/�%�-�
belirtir194.
Keyhüsrev’in, Eyyûbî"!,/!- {!$"!/#%# �&,/�<� ^�,!<!�![!%#-# &-"&��-[&
P*&-{J"W&^!_<!$&,&,�&"<�+G"<&P�<J'*!<!"/#,��-[&$�/&'&$J]]!*"#{#r ihtimal;
{&+�-/&-{!,#P*&-{J"W&^#*<!!<!"#-/!G"/J%J/J,��J-J$J]]!*"!-/#,!-{#,$&_/!"#"
]&,/�,��-[!"#$"!{&{&P� ��� ��"�_�,P"&-/&]&$*#�"!P*&-{J"W&^#*<#+{J,&/&{;�;$
{#,P&�^�^�,/;%;^#{#�-!<"#�&,/�<"&,&"<&��/&{&+&,<�+*�195���,�[&���,#Ptiyan
G"&-/&��"&,�P&�!P#-/!�&{&-[�"�$_!$<!�![!%#-#/;+;-;�G,/J��G"J-JJQ&*<&P�-�-
P!{!{##P! P"�<';$;</&,"&,�-�-/!P*!%#-#]!<J'*!<!"�&,/�<�-�&"<&'JPJPJ-/&
+&-P�-�/!-!<!$G"<&"�/�,��&{##P&'#"+!,#/#-/!�&_"�G,/J"&,�-�-hâkim{J"J-<&P�
da Kar&/!-#QP&'#"#-!�#�&,{&$�,-�'"&*^;Q!,^�'�-/&-^!"<!P#-#-P!{!~"!,#-/!-{#,#
G"&,&$/;+;-;"!{#"#,�
Bizans imparatoru III. �"!�#GP� G-J ';,<!*"! $&,+�"&/� ve son derece iyi
&%�,"&/�196. Misafirperverlikte kusur etmedi. ��$P�$!P$#PJ"*&-�P&,&��-&/&]!*!/!,ek
konuk etti� ��,�[& #<~&,&*G,� �!�';P,!]W! >g�ggg &"*�-"�$ {#, iktâ verdi. Sultan da
#<~&,&*G,W&{#, *&$�<$��<!*"#<;[!]'!,"!,]!&"*�- #+"!<!"#!"{#P!"!,'!/#�!!**#197.
Fakat#<~&,&*G,J-/&���&P!//#-�!�';P,!]W!#P*!/#%#�&,/�<�]!,![!$^;[;�G$*J�
Bel$# Q&<&-�-/& {&{&P� �J"*&- ��� ��"�_ �,P"&-W&� /�-!<#- #<~&,&*G,J �&-J!"
�&,/�< !*<#+*#� ama &,*�$ +&,*"&, \&,$"��/�� <~&,&*G, �"!�#GP /& �J"*&- ���
�;"!�<&-+&'#"!&,&P�-�-{GQJ"<&P�-�#P*!<#�G,/J198.
193 O. Turan, Türkiye, 269.194{-�}{}���@�–69.195 A. Sevim–E. Merçil, 452.196 Ebû’l-Ferec, II, 474.197 O. Turan, Türkiye, 270.198 O. Turan, Türkiye, 270.
55
�-"&+�"/�%� $&/&,��"& ���&P!//#- Keyhüsrev, Komnenos ailesinden olan
Milet (Menderes Vadisi) hâkimi Manuel Mavrozomes’in199 $�Q��"& !]"!-!-! $&/&,
P*&-{J"W/& !P$# {#, �!"_J$"J PJ"*&-�-& �&,&+&- {#, �&+&-*� P;,<!<#+*#,� Ancak bu
!]"#"#$*!- PG-,& �&+&< P*&-/&,/� {#,&Q /&'& �;$P!"<#+*#,� �!�';P,!]� P*&-{J"W/&$#
y&+&-*��&G$&/&,&�&$J�/J,<J+*J$#,J'{&-P�-�\�G-J-��,#P*#�&-/#-#-!^!_![!%#
J<J/J-J *&+�<&�& {&+"&<�+*�200. �-[&$ �!�';P,!]W#- P*&-{J"W/&�$!- �&,P_&
$G-J+J�G,G"<&P�{JJ<J/J-{#,&-"&</&{!�'J/!G"/J%J-J-^�P*!,^!P#/#,201.
IV. �&_"��!\!,#W-/!�&*#-"!,P*&-{J"WJ #+^&"!/#-[!���&P!//#-�!�';P,!]�
�&],GQG<!P #"! {#,"#$*! +!',! �&$�- {#, $&"!�! P�%�-/�202. �J"*&-�- �&_"�"&,/&-
$&,/!+#-! $&,+� $!-/#P#-! �&,/�< !*<!"!,#-# #P*!<#+ G"<& #'*#<&"# ]&,P& /& {J {#,
tahminden öteye geçmez203.
Bu arada zikredilmesi g!,!$!- {#, '&/#P! ]&,/�, $# {- �}{}� �!�';P,!]W#-
P*&-{J"W/&- &�,�"<& P!{!{#-# {J G"&�/&- PG-,& �&+&-&- {#, /;!""G�& {&%"&,�
�&]&+"&,/&^�P*!,/#%#;P*;- {&+&,�"&,/&-]!$&',&<&-"�$"&,/&-/G"&�� #<~&,&*G,/&-
<&&+&"&-{#,�,!-$�/!<!P#^![#$#-[!PJ"*&-�-/&{J"J-/J%J{#,<!["#P*! P&�^�P�Q
/&],&-�+"&,/&{J"J-J,��"!�#GPG-J�&*�+*�,<&�&_&"�+�,�+JQ&��-[&PJ"*&-<;/&'&"!
!/!,��,!-$P&�^�P�Q/&],&-�+"&,�-�PJ"*&-&��-!"*#,��J"*&-<!-/#"#-#!"#-!/G"&�&,&$
�,!-$W!{#,�J<,J$&*&,��,*&"�$$&,�+�,��,&/&{ulunan Rumlar ve Frenkler sultana
P&"/�,�,"&,� �"&�& <;/&'&"! !/!- #<~&,&*G, '!,$!P# G,&/&- JQ&$"&+*�,�,. Sultanla
#<~&,&*G,�&"-�Q$&"�,"&,��"&�/&-/G"&��PJ"*&-_G$;Q^;-/;,�<~&,&*G,&+��"!/!,�
“N �� ��� ��� � � ��������� � � $���(� 0�����&��� ����� ����� ����� +�� ���&��� ��� 0���
0�����&��� ����������� <������ ������� ����� ��� ����� ������� ���������� ��
� � ���� � � � � ��������� ��� ����� ��� %������ en mamur ülkeler � � ����(��������
3����� ������ '� ��� �� �������� 3�� � ������� ��( �� ���� ��� N�� �� ��������� �� her
���������������� ����� ������� ��������(����������������������)���� ���� ���N���
�� ����� ������ ����� ����� ��� �� ��� ��� B � � ����� ����� 3���� �� ��� � � �� ��� � ��� ��
������������������������������)�����3 3� ���� ������������������ ��� ��\����& �����
199 A. Sevim–E. Merçil, 452.200 Friedrich Sarre, �5*5,�.���'��8�%$�&��@������/��!]���,��G"&$G%"J�P*&-{J"��!,&�J,#Q<]!�#[&,!*�����&���>??��j?�201 A. Z. V. Togan, Umumî Türk Tarihine G$�$ , 1981, 215.202{-;W"-Esir, XII, 169.203 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 25.
56
(�� ����������� ���������������������)�%����������������������� � �����������
� �� %���� �� �� � � ����� �������� �� )���� ����� ������ ����q� @$���� � �� �� � �
������������ �� ������� ��� �&� sözünü söylerler ve bu bahaneyle sana asker
çekerler ve ülkenin top������� �)��� ����������.”204 �J"*&-�- ^&Q&{�-� &-"&��+"&
$&,+�"&�&-#<~&,&*G,G-J-PJ�J-&^#/!,]!'!,P�Q;-;-$!-/#P# #_#-!<#,G"/J%J-J
söyler. ���&P!//#- �!�';P,!] #P! {J �,!-$"! /üello ya~<&$ #P*!/#%#-# P��"!,�
<~&,&*G,{��"!{#,+!�!#Q#-]!,<!P#-#-<;<$;-G"<&/�%�-�{!"#,*#-[!PJ"*&-��5����
Vasilyüs (Alexios) bu konuya engel olma veya durdurma yoluna giderse, ben kendimi
öldürürüm”205$&,+�"�%�-�]!,#,� �J"*&-/;!""G#+#-#&�&,"&<&$QG,J-/&$&"�,]!{;*;-
'&Q�,"�$"&,� *&<&<"&*�,� � �,!-$W*!- /! '&Q�,"&-<&P�-� #P*!,� �;!""G '&"$�- �-;-/!
^!,_!$"!+#, ]! PJ"*&- �,!-$W# ^;,Q /&,{!P#�"! �"/;,;,� Bu olaydan sonra imparator
PJ"*&-�- G-J,J-& Q#�&\!* ]!,#,� �J Q#�&\!* !P-&P�-/&, Frenklerin sultana bir zarar
]!,<!P#-/!- !-/#+! !**#%#-# ]! G"&�"&, �&*�+&-& $&/&, G-J- �&],GQG<!PW#- �&-�-&
^#*<!P#-#- J�^J- G"&[&%�-�, P��"!,� �J"*&- /& {J-J <&$J" $&,+�"&,206. �%J""&,�
QQ!//#-]!Alâeddin#"!{#,"#$*!�&],GQG<!PW#-�&-�-&gider.
I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- $&��-~!/!,# �&],GQG<!P: “Allah bize teselli
verinceye kadar bu kale ����� �� ����� �� ��� � �” /#�!,!$ /&<&/�-� *!P!""#
ediyordu207.
D;!""G '&/#P!P#-#- &{&,*<& G"<&P� ihtimali yüksektir. Zira ���&P!//#-
�!�';P,!]W#- $&��-~!/!,#-#- �&-�-& ^!"<! P!{!{#-# �&_"�"&,�- P*&-{J"WJ #+^&"#
G"&,&$$&{J"!*<!$/&'&&$"&�&*$�-/�,�
DüelloG"&��^!,_!$G"P&/&G"<&P&/&/#$$&*_!$!--G$*&"&,/&-{#,#�PJ"*&-&
*!Q&';,&*!**#%#P��"!-!-�;P";<&-*&[#,"!,#-G"J+*J,/J%J{#,^,J{J-{J"J-/J%J/J,�
�J {#Q! /�-!<#- *#[&,!* '&�&*� '&$$�-/& {#, \#$#, ]!,<!$*!/#,208. �#*!$#< �G-�&"�
tüccar da Rum kentlerine gelerek ünlü Honas ~&-&��,�-& $&*�"�,"&,/�� �!�';P,!]W#-
ikinciP&"*&-&*�/�-!<#-/!{J*#[&,!*_G$/&'&\&Q"&^!"#+*#,#"<#+*#,209.
204{-�}{}����>�205{-�}{}����`�206{-�}{}����`–76.207 Ebû’l-Ferec, II, 474.208 E. Merçil, Meslekler, 150.209���][�G%"J���>?���
57
c. I. Keyhüsrev’in Sultan Olmak Üzere Davet Edilmesi
�����&P!//#-�!�';P,!]��&],GQG<!PW#-�&-�-/&�$!-Sultan II. Rükneddin
�;"!�<&-+&h öldü (1204). �;"!�<&-+&'W�- �!,#-! $;_;$ �&+*&$# G%"J ���� ��"�_
�,P"&-W�- ';$;</&, G"/J%J '&{!,# ^!"#-[! �� ���&P!//#- �!�';P,!]W! {&%"� {!�"!,
hemen harekete geçtiler.
Özellikle Selçuklu emiri Mübarizüddin �,*G$J+� �&%�{&P&-G%J""&,�-/&-
�JQ&\\!,!//#-�&'<J/��&'#,!//#-"#]!�!/,!//#-�JPJ\'!-;Q_G[J$�&+*&$#����
��"�_�,P"&-W�-PJ"*&-G"<&P�-&$&,+��/�210. �;\JQ"J/!]"!*&/&<"&,��al/�$"&,�P�Q"!,
]!*!<#-&*<!$*J~"&,�-&/&�&-arak gizlice harekete geçtiler. Çok meziyetleri olan ve
{!+ /il bilen –$# {J {!+ /#" <J'*!<!"!- �;,$_!� J<[&� �,<!-#[!� �&,P_& ]!
Süryanîce’dir- Hacip Zekeriya {J #+! !- J�^J- $#+# G"&,&$ P!_#"<#+*#211. �!+#+
$�"�%�-& PG$J"&- �!$!,#�&� &'#/-�<!"!, ]! <!$*J~"&,� {#, _G{&- &P&P�-�- #_#-!
P&$"&<�+G"&,&$�����&P!//#-�eyhüsrev’e gönderildi212.
���&P!//#-�!�';P,!]W#��&],GQG<!PW#-�&-�-/&{J"&-�&[#~�!$!,#�&ona
J"&+<&$*&QG,"J$_!$*#��&'&PG-,&�!�';P,!]’"!{&+{&+&$G-J+<&#<$�-��&$&"&/�
ve ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W�- ]!\&* '&{!,#-# {#"/#,/#� �&+P&%"�%� /#"!%#-# #"!**#.
Mezkûr beylerin, devlet büyüklerinin ve askerlerin kendisini sultan olarak görmek
#P*!/#$"!,#-# #\&/! !/!,!$ ^!*#,/#%# <!$*J~ ]! taahhütnameleri sundu. Böylece eski
sultan tekrar hükümdar olmak üzere davet edildi. �!�';P,!]� <!$*J~"&,� ]!
taahhütnameleri G$J/J� �&��-~!/!,# #"! \#$#, *!&*#P#-/! {J"J-/J� Üç gün yas tuttu.
Mavrozomes’t!-/!�&,/�<]!'#Q<!*P�Q;&"/��
Davete seve seve icabet eden I. ���&P!//#-�!�';P,!]�G%J""&,�]!<&#�!*##"!
{#,"#$*!�G-�&W�&/G%,J�G"&_�$*��
�J P�,&/& P*&-{J" �&_"�"&,�n !"#-! ^!_<#+*#� �G<-!-oslar, Trabzon ve
�,!%"#W/! /!]"!* $J,<&�& _&"�+��G,/J� �#-! P*&-{J"WJ- #+^&"#-/!- PG-,& Q-#$W!
^!"!,!${J,&/&{#,/!]"!* $J,<&�&_&"�+&-]! �J$&,�/&/&{!"#,*#"/#%#^#{# ���� ��"�_
Arslan’a tâbi�!*#-# {#"/#,<#+ G"&- Laskaris (1204–1222)� ���&P!//#- �!�';P,!]W!
210 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 27; Sefer Solmaz� ��&-#+<!-/"#"!,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 441-442.211 O. Turan, Türkiye, 272.212{-�}{}���?��
58
^!_#+ #Q-# ]!,<!/#213� �&P$&,#PW#- !-/#+!P# *&'*& ^!_*#%# *&$/#,/! �!�';P,!]W#-
$!-/#P#-! $&,+� {#, ^#,#+#</! {J"J-<&P��/�� �&'*& ^!_!<!Qse III. ��"�_ �,P"&- ]!
!*$#"# /!]"!* &/&<"&,�-�- *!~$#P#-# _!$<!$*!- $G,$J�G,/J� �&,+�"�$"� ^�-/!,#"!-
!"_#"!, ]&P�*&P��"& �&P$&,#P #"! &-"&+&- �!�';P,!]� *&'*& _�$*�%� *&$/#,/! �!-#Q"#
(Ladik-Laodikea), Honas ]! �!-/!,!P -!',#-#- /!-#Q! $&/&, JQ&-&- $�P<�-�
�#Q&-P"�"&,& =�&],GQG<!PW!q {�,&$&[&$*�. BJ-& *!<#-&* G"&,&$ /& #$# G%"J-J,
�&-"&,�-/a Hacib Zekeriya ile birlikte ,!'#- {�,&$*�214� �-[&$ {J P&�!/! Q-#$
<~&,&*G,"J%JW-J-P�-�,"&,�-/&-^!_#+#Q-#&"�-&{#"/#� I. ���&P!//#-�!�';P,!]�*&'*�
!"! ^!_#,/#$*!- PG-,& &-"&+<&�& J�&,&$ �!-#Q"# ]!�G-&P _!],!P#-# �&],GQG<!PW!
]!,<#+*#,� �&],GQG<!P� PJ"*&-�- /!P*!%# ]! <&#�!*#-/!$# �;,$ &P$!,"!,#-#-
�&,/�<��"& {�"^!/! {&Q� �!,"!,# !"! ^!_#,/#. Bu sayede hâkimiyetini güçlendiren
�&],GQG<!P� �!"_J$"J"&,& {&%"� {#, {!�"#$ $J,<J+*J,� �!"_J$"J"&,�- G-J �!"#$
�&],GQG<!P G"&,&$ &-<&P�-�- P!{!{# {J/J,� Ancak, Mavrozomes’in bölgedeki
hâkimiyet#JQJ-P;,<!<#+�{#,P;,!PG-,& /&�G-�&W�&/�-<;+*;,215.
I. ��yaseddin Keyhüsrev, G%J""&,�-� ,!'#- {�,&$*�$*&- PG-,& Uc
�;,$<!-"!,#-#-P�-�,"&,�-&^#,/#. �!�';P,!]�$!-/#P#-!{&%"�$J]]!*"!,#-#<!"#$"#%#-#
�&~<�+ G"/J%J x"Jborlu (Borgulu)W/& *G~"&/�216. �J P�,&/& �&[#{ �!$!,#�&
<J'&\�Q"&,&PJ"*&-&/�-&hil’atler, iktâlar ]&&*!/!,!$+!'Q�/!"!,#$&_�,<&��{&+&,/��
�#, '&{!,[# ^�-/!,!,!$ /J,J<J ���&P!//#- �!�';P,!]W! {#"/#,/#� �&P$&,#PW! ]&&*
ettiklerini yerine getirmesine gerek $&"<&/�%�-� ]! $!-/#"!,#-! /G%,J ^!"<!$*!
G"/J$"&,�-� #"!**#� �!�';P,!], habere o kadar sevindi ki külâ'�-� '&]&�& &**��
�&-�-/&$#"!,!*;,";#'P&-"&,/&{J"J-/J217.
213{-�}{}���>g>�<;!""#\�{J!-^!""!<!�#�&~&-�-�&P#"�;P=�"!�#GPqG"/J%J-J�&Q&,�214 O. Turan, Türkiye, 273.215 C. Alptekin, “Türkiye�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 268.216 O. Turan, Türkiye, 273.217{-�}{}���>g`–104.
59
d. I. Keyhüsrev’in �"��������+ �%!�.� (1205)
���&P!//#- �!�';P,!]� >`g|W/! Konya üzerine yürüdü. �G-�& '&"$� ����
��"�_ �,P"&-W& P&/�$ $&"&[&$"&,�-& /&#, ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W& P�Q ]erdiklerini
{!"#,*#�G,"&,/�� �&<&-�-/& ���&P!//#- �!�';P,!]W! ]! �;"!�<&-+&'W& -&P�" P&/�$
$&"<�+"&,P& �J"*&- ���� ��"�_ �,slan’a /& P&/�$ $&"&[&$"&,�-� #fade e/#�G,"&,/��
Keyhüsrev,{J-J-;Q!,#-!+!'#,/�+�-/&{J"J-&-<!P$!-"!,#*&',#{!{&+"&/���%&_"&,�
$!P*#,/#�<&<J,<!$�-"&,���$*�,/�218.�J/&#P*!/#%#-!*#[!�#]!,<!/#� Muhasara bir
&� $&/&, /!]&< !/#~ $�+ �&$"&+�-[& I. ���&P!//#- �!�';P,!] {&+&,�P�Q"�%& J%,&/��
�"^�- (Âb-��!,<q’a çekil<!$QG,J-/&$&"/�.
�JP�,&/&���&P!//#-�!�';P,!] "!'#-!{#,/J,J<G,*&�&_�$*���G-�&'&"$�
#"!&,&"&,�-/&!Q!"#{#,,!$&{!*{J"J-&-�$P&,&�'&"$��!�';P,!]*&,&\�-/&�!,&"/�"&,�
�$P&,&�"�"&,�- bir zamanlar II. ��"�_ �,P"&-W�- &P$!,} ;PP; G"&- +!'#,"!,#-/!- I.
���&P!//#-�!�';P,!]W!$J[&$&_&,<&'#�!**!]&"#"!,#-#$G]<&"&,�ve sultan olarak
G-J- &/�-& [&<#"!,/! 'J*{! G$J*<&�& $&,&, ]!,<!"!,# �G-�&"�"&,� !-/#+!"!-/#,/#.
�&,!$!*! ^!_!- �G-�&"�"&,� �� �� ��� � � �������� �������� �ha fazla �������” 219,
dediler. �$P&,&�"�"&,/&-daha erken davranarak I. ���&P!//#-�!�';P,!]&/�-&'J*{!
okuttular. “w������� N������ #�yaseddin Keyhüsrev” 220 /#�! {&%�,&,&$ G-J- "!'#-!
*!Q&';,&*�&~*�"&,��evlet ileri gelenleri Keyhüsrev’e elçiler göndererek henüz çocuk
�&+*&$# ���� ��"�_ �,P"&-W& <!,'&<!* ^�P*!,<!P# ]! G-& {#, {�"^!-#- <!"#$"#%#-#
vermesi /#"!%#�"!G-J�G-�&W�&/&]!*!**#"!,�
2. I. Keyhüsrev’in �,$�~$��'����8%��Geçmesi (�+w�%�1205)
Keyhüsrev, III. ��"�_ �,P"&-W&� {&{&P� ��� �;"!�<&-+&'W�- /& <!"#$"#%#-#
�&~*�%��G$&*W�<;"$G"&,&$]!,/#%#-#�!<#,"!,!/!iktâlar ve <!-+�,lar #'P&-!**#%#-#
{!�&- !/!- \!,<&-� {#, '!�!*"!�G-�&W�& ^�-/!,/#��!-+�,"&,� ]! &'#/"!,# G$J�&-
�G-�& #"!,# ^!"!-"!,#��"�_�,P"&-W�&<[&P�-�-�&-�-&^�-/!,/#��!�';P,!]G%J""&,�
QQ!//#- ]! Alâeddin’i amcazâdelerini kar+�"&<&$ ;Q!,! ^�-/!,/#� ���&P!//#- 218{-�}{}���>gj�219{-;W"-Esir, XII, 170.220 Ebû’l-Ferec, II, 486.
60
�!�';P,!]W#- 'JQJ,J-& ^!*#,#"!- ���� ��"�_ �,P"&- �!,# �~*;� !"# ^�%P;-/! &�&$*&
durmak istedi. �!�';P,!]{J-&#Q#-]!,<!/#��-J�&-&%�-/&-�~*;]!^�-";-;&"/��
Ona kemer, külâh� &"*�- P&~"� $�"�_� &*� $&*�, gibi hediyeler verdi. ��,�[& ��"�_
Arslan’a b#, P;,! �G-�& �&$�-"&,�-/&$# �&]!"! $&"!P#-/! G*J,<&P�-�, daha sonra
Tokat’a g�-/!,#"![!%#-# P��"!/#� {- �}{}� �G$&*W& ^#*<!P# {J�,J"/J$*&- PG-,& ����
��"�_�,P"&-W/&-{&'Petmez221. �&Q��&Q&,"&, bu durumu III.��"�_�,P"&-W�-�&]!"!
kalesinde hapsedilmesi olarak nitelendirirler. Bundan sonra P�{�$ sultandan haber
&"�-&<&<&P�-� /& �"/;,;"<;+ G"<&P� #'*#<&"#�"! &_�$"&,lar222. ���� ��"�_ �,P"&-W�-
�&]!"!$&"!P#-/!�"/;,;"<;+G"<&P�^!,_!$*!-/!{;�;${#,#'*#<&"/#,�
�� ���&P!//#- �!�';P,!]� P!]#-_ -#/&"&,� ]! <;Q#$"# !%"!-[!"!, !+"#%#-/!
Konya’ya girdi. Ekim 1196’da ��� ;$-!//#- �;"!�<&-+&'W& devretmek zorunda
$&"/�%�*&'*�-&�&$"&+�$/G$JQ��""�${#,&,&/&-PG-,&�J{&*>`g|W/! te$,&,G*J,<J+
oldu223.
�;,$#�!�!"_J$"J �!]"!*#W-#- P�-�,"&,� ��� ��"�_ �,P"&-W�- G%J""&,� *&,&\�-/&-
^!-#+"!*#"<#+*#� �#-! ��� ��"�_ �,P"&-W�- G%J""&,�-/&- ]! /G"&��P��"& �� ���&P!//#-
�!�';P,!]W#- $&,/!+# G"&- ��� ;$-!//#- �;"!�<&-+&' *&,&\�-/&- {#,"#%# P&%"&-&-
devlet, III. ��"�_ �,P"&- Q&<&-�-/& /& '!,'&-^# {#, {�";-<!�! J%,&<&<�+*�� Yani
�!�';P,!] *&'*& *!$,&, G*J,/J%J-/& {#,"#$ ]! {;*;-";$ #_#-/! ^;_"; {#, /!]"!*
/!],&"<�+*�� Hatta devletin durumunun II. ��"�_�,P"&-Q&<&-�-/&$#-/!n daha güçlü
G"/J%J-Jsöylemek mümkündür.
�,*�$ �;,$#�! �!"_J$"J �!]"!*#� �&$�-/G%J *#[&,!*# #_#- �!-# {#, �%!�/#.
�-&/G"JW/& {J"J-&- /!<#,� {&$�,� ^;<;+� +&~ ^#{# Q!-^#- <&/!-"!,#-
/!%!,"!-/#,#"<!P#�{;�;$<#$*&,/& tuz, çivit, safran, yün üretimi#',&[&*�{!P"#�G,/J�
��,�[&�!-#$!-*"!,#-/G%<&P��P&,&��&+&<�-�-]!$;"*;,";{#,-!P"#-^!"#+<!P#JQ&$
ülke"!,/!- #*'&"&*� /& ^!"#+*#,/#� �-&/G"J� *,&-P#* *#[&,!*#- ^!"#+<!P# #_#- ^!,!$"#
$G+J""&,�-G"J+*J%J{#,<!$�-'&"#-!^!"di224.
221{-�}{}���>g�–108.222 O. Turan, Türkiye, 274; E. Merçil, Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, 133; E. Merçil, “Türkiye �!"_J$"J"&,���Türkler, VI, 514; M. Bayram, Türkiye S'�*+,�+������@����][�G%"J���>?�`������,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 86–87.223 A. Sevim–E. Merçil, 452.224 C. Cahen, “Anadolu’da Ticaret”, Cogito, XXIX, 132.
61
�J"*&- ���&P!//#- �!�';P,!]� &P$!,"!,#-! ]! '#Q<!*çilerine ihsanlarda
{J"J-/J��&],GQG<!P]!�&$�-"&,�-&/&[�<!,*/&],&-/���%"JQQ!//#-�!�$&]JPWJ
Malatya meliki olarak tayin etti. Tahttan uzak bulu-/J%J /�-!</! �&<W& ^#*<#+
G"&-'G[&P��![/!//#-P'&$W��G-�&W�&/&]!*!**#� Bu davet ile birlikte Keyhüsrev,
�!�';W"-�${!, �J'�#//#- {-;W"-�,&{}W-#- <&-!]} '&"$&P�-& ^#,<#+ G"J�G,/J225.
�J"*&-�-'G[&P��"&&,&P�-/&P�$�{#,^�-;"{&%�G"/J%J&-"&+�"��G,�
�J"*&- 'G[&P�-&� ^�-/!,/#%# <!$*J~*&: “Ey velî sîretinde ve peygamber
sünnetinde” diye hitap etmektedir. �J,{!**!�$!- �&+&/�$"&,�-� ]! P&"*&-&*� *!$,&,
-&P�" !"! ^!_#,/#%#-# &-"&**�%� �&,P_& {#, +##,#-/! 'G[&P�-& �yegâne,” “���'�� ����,”
“aziz” ve “melek ruhlu bir dost�^#{#P�\&*"&,"&P!P"!-<#+*#,��&]!*<!$*J{J+��"!�/#:
“0��������������(���������(������������dir.
$��%������ ��$���(�0������
0� ��������� � � � �� �� � �� ������ ������ � � ��%����� � �� ������ �������������
����3 ��%�������� ������� �����'�&������������ � ���%�%�%������
Aziz� ��� ������ � �� ����� �������� �� ����� � � � ������� ������ � ������ ������
�%�%������������X�+�������������� ��� �����������X
03�� �� �� � ����� ����������� ���������� \ ���� �� �)�%� ��� �� �������� �����
�������
Ey veli huylu, ey sünneti peygamberinkinden olan, e��������%��� ( ����âlim
3���� ���� ����������(��� � � ��)������m, kâlemimin ucundaki mürekkep kan olur. O
������ � �������� �������������� ��� ������ ������ ����� ��� � � � �)�%��� {� �������
���%���� �� � ���� �����+������� �� � � � �� �� ������ ������>��� !>��� "226 gibi
kalbim üzüntüyle dolu olarak dünyada oraya buraya ���������� ������ B��&���
������ 5����&��� ������ �������� ������ �������� ���� �������� ������ � ���� � � �
�� ������������������ � ��������� � �����������������&���������`������!��� �"’de
������+��� �&��������������&���������� ���%���� � ������ �%�����%zünden benim
� ��� ��� %��� ��� �� ��� ����(� \���������� ��������� ����� N�������� �)�%�� �������
225������"�_� �{-;W"-�,&{}W-#- �� QQ!//#-�!�$&]JPW& �&Q/�%��!$*J{J-�+�%�-/&��-!<#-�#-}]!�#�&P}�&,#'#-!�&$�+���G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, II, 16.226�&'#~G"/J%J&�-&�"&/;-�&/&G"J~{#*!-"!,#^�,/;%;,#]��!*!/#"!-!\P&-!]}~&/#+&'�
62
��� ��� <�������� � � �� �������� ������ ������ �� �)�%� ��� ����� ����������� ��� ���
���������� ������������ � �������.
<��������� ������ ������ � �� �� � gibi, benim g � � %������� ��� yerine
���������� ����&��� �%�3û tekrar bana cemalini gösterip dönen felek de vefada
���������� � � �%������ �)������ ��������� O���� ��� � � � �%����� �)�%�������
0������ ����3���� �)��� � �� ������ ����� � �� �%j�� � ���� ��� �� �� ���������
öldü�%�%����%���� ����������������������������@j����������%�%�%��)���� ���������&�
dedi.� j���� �� �%�%���� � �� ������������� ��� ����3��� ��(� ���� � �� ���� � � ��� ������
dedi ki: ‘� ���� � ����� �������( ��� � ���5�����������X�� ��� �� ����� ��������������
Hep � �� ��������� âyetini okuruz. Gözlerimiz yolda seni bekliyoruz’. Her an ilham
yolundan bir haberci beklerken o: ‘Acel��������������������������� �& dedi.
Deniz sahiline geri dö�%��� O���� �� ���� ��� �%�������� ������ ���������
<�� �� �'����� � � ����� ��� ������� ��� �� �)�%�%�%� ���� ��� � �)����� $�� �
���� ���� �������� ����3���� ��� ��� O���� ����� rüzgârda olan bir ülke buldum.
O���� ���(�3������� ����� ��������������%����������3������ � ���������������������
eziyetinin üzüntüsünde. $ �����%�����%���)���� ���Allah, koruyucum, destekçim ve
���������������������������������������������������r.
N���������������(�����%��������������������������� ��j����� � ������ � ��
��� � � �� ���������� <%����� � � �� ����� ve sizin arzunuz hâkimdir. Bizim
��������� %��%��%�%���� ������������ %������������ ��� � ����3������ ���������
Haberin olsun, se� ����� �����������������������(���������������������������
0���&��� �� ������������������ �� ���0����� ����������O����� � ���� � �.”227
�![/!//#- P'&$ /&]!* &"�-[& konJ�J 'G[&P� {-;W"-�,&{} #"! #P*#+&,! !**#�
Hatta ona da kendisiyle birlikte Anadolu’ya gelmesini teklif etti. Sonra beraberce hac
gittiler]!�#-!#$#P#PJ"*&-�-/&]!*#-!#[&{!*ettiler. ���&P!//#-�!�';P,!]�Konya’ya
gelen 'G[&P�-� <!,&P#<"! $&,+�"&/� ]! bir süre sonr& /& G-J {;�;$ G%"J QQ!//#-
�!�$&]JPWJ- !%#*#<# #"! #"^#"!-<!$ ;Q!,! �&"&*�&W�& �G""&/�� {-;W"-Arabî ise bir
P;,!/&'&�G-�&W/&$&"/�228.
227{-�}{}���>>>–113.228������"�_��{-;W"-�,&{}W-#-�� QQ!//#-�!�$&]JPW&�&Q/�%��!$*J{J-�+�%�-/&��-!<#-�#-}]!�#�&P}�&,#'#-!�&$�+���G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, II, 16–17.
63
Alâeddin�!�$J{&*W��G$&*<!,$!QG"<&$;Q!,!�âni+<!-/{�"^!P#-!<!"#$
�&~*�� �&-�-& âlim, âyân ve komuta-"&,/&- /!%!, ]!,/#%# #-P&-"&,� ]!,!,!$ G-J /&
yolcu etti.�!�$J{&*�{J,&/&>`g|W/!->`>>W!$&/&,<!"#$"#$�&~*�229.
�;_;$G%"JCelâleddin Keyferidun’u ise Koyulhisar meliki olarak tayin etti.
�;,$#�! �!"_J$"J"&,�W-/& {J /�-!</! �<!"#$�"#$ &-"&��+�-/& {#, /!%#+#$"#$
oldu. �!'Q�/!"!,#-<!"#$G"&,&$&*&-<&P�&,*�$<!<"!$!*#-*&$P#<!/#"<!P#&-"&<�-&
^!"<#�G,/J� �!"#$"!, {#, -!]# ]&"# G"&,&$ $&{J" !/#"<!�! {&+"&-/�� �;-$; &,*�$
<!"#$"!,!&/"&,�-&~&,&{&P*�,�~'J*{!G$J*<&�!*$#P#]!,#"<!<#+*#���,�[&{&+$!-*#-
#Q-#G"<&$P�Q�-$G<+J/!]"!*"!,"!P&]&+]!{&,�+�&~<&"&,�-&<;P&&/!!/#"<!/#230.
Bu devletin merkeziyetçi {#, �&~��& $&]J+<&P� &-"&<�-/& {#, #-$�"�~ P&��"&{#"#,�
�,*�$�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-/& \!G/&"<&'#�!**!$# P#�&P}hâkimiyet#-~&�"&+*�,�"<&P�
yöntemini g�,<;�G,JQ��J#-$�"�~�P<&-"�+!'Q�/!"!,#-#-]&"#"#$�&~<&&-"&��+�-&
/&*!<!"G"J+*J,<J+*J,231.
I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- {#, /#%!, #[,&&*� Konya k&/�P� Tirmizî’yi idam
ettirmek oldu =�J{&* >`g|q232� �;-$; �#,<#Q}� �G-�& <J'&P&,&P� P�,&P�-/&
Keyhüsrev’in su"*&- G"&<&�&[&%�-& /&#, ~,G~&^&-/& �&~<�+*�� Gerekçe olarak da
Keyhüsrev’in P*&-{J"W/& ��,#P*#�&-"&, &,&P�-/& “kâfirlere� ��������� ��� �������
�)���� � � ��� �������� %���� ��� ��� ����� ����������� ������ � �������� ( �� ���������
������� ��������”233 +!$"#-/! {#, \!*]& ]!,<#+*#� ��,�[& PJ"*&-�-� +!,#&*& &�$�,� bir
�&+&<� G"/J%J #//#&P�-� #"!,# P;,<;+*;� Âlim#- {J ��-/!$# \!*]&P� �G-�&W-�-
���&P!//#- �!�';P,!]W! $&,+� JQJ- P;,! <J$&]!<!* ^�P*!,<!P#-/! �-!<"# ,G"
G�-&<�+*�� ��,�[& {J \!*]& �!�';P,!]W#- '&"$ &,&P�-/&$# #*#{&,�-� ]! +&'P#�!*#-#
Q!/!"!,<&'#�!**! #/#��#-/&,"�%�� Q&'#*"#%# ]! \!*]&"&,� #"! *&-�-&-�&/� �#,<#Q}W-#-
#/&< !**#,#"<!P# '&"$ &,&P�-/& ;Q;-*;�! P!{!~ G"du� �G-�&"�"&, {J âlimin
�"/;,;"<!P#-#- J%J,PJQ"J$ ^!*#,/#%#-! #-&-<�+"&,/�� �#*!$#< ;_ ��" $adar devam
!/!- $�*"�%� /& {J G"&�& {&%"&<�+"&,/�,� �J"*&- #P! {!"$# {J #-&-[� ~&�"&+*�%�-/&-
{!"$#/!'&"$�- *!~$#P#-#&Q&"*<&$ #P*!/#%#-/!-/G"&���&/��#,<#Q}W-#-_G[J$"&,�-&
229 E. Uyumaz,��-&/G"J�!"_J$"J�J"*&-����"�!//#-�!�$J{&/��-!<#-!=>``g->`��q�#,�&$�+��Cogito (Selçuklular -�'�����.�/������P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�>`>�230 A. Sevim-E. Merçil, 453.231 O. Turan, Türkiye, 276.232�����,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 74–75.233{-�}{}���>>|�
64
{&Q� #'P&-"&,/& {J"J-&,&$ ^�-;""!,#-# &"<&�& _&"�+<�+*�,234. Fakat Keyhüsrev’in
^!,!$ P*&-{J"W/& ]! ^!,!$P! $&��-~!/!,# �&],GQG<!PW#- �&-�-/& {J"J-/J%J
/�-!</!$#�&+&-*�P�'&"$&,&P�-/&'!~{#,PG,J#+&,!*#G"&,&$Q#'#-"!,#$J,[&"&<�+*�,�
�&**& PJ"*&-�- P*&-{J"W/& ]&\*#Q !/#"/#%# {#"! P��"!-<#+*#,235. Zaten I. ���&P!//#n
Keyhüsrev’in birinci saltanat ��""&,�-/& ��� �;"!�<&-+&'W�- �G-�&W�� <J'&P&,&P�
!P-&P�-/& �!�';P,!]W#- &--!P#-#- ��,#P*#�&- G"<&P� /& &"!�'#-! {#, ~,G~&^&-/&
<&"Q!<!P# G"&,&$ $J""&-�"<�+*�� ���&P!//#- �!�';P,!] #P! {;*;- {J G"J<PJQ
propagandalar ve söylentilere, AnadolJW/&P"�<#�!*W#-�&��"<&P�]!^;_"!-<!P##_#-
fedakâr^&�,!*"!,^�P*!,!,!$[!]&~]!,<!�!_&"�+<�+*�,�
II. �;"!�<&-+&'W& JQJ- P;,! /#,!-!- ]! \&$&* hâkim G"/J%J {�"^!"!,# G-&
$&,+� $G,J�&<&�&- �J#Q!//#- �&�P!,+&'� �� ���&P!//#-Win *&'*& ^!_*#%#-# /J�J-[&
o-J- �&-�-& ^#**#� fakat hüsn-ü kabul görmedi. Sultan ona biraz para ve hediyeler
]!,!,!$ ;"$!P#-/!- &�,�"<&P�-� #P*!/#� �&�P!,+&' /& x,\&W�& /�-!,!$ G,&/& #$�<!*
etti236.
Sadakatini daima koruyan ve itaatkâr bir tutum izleyen Mugiseddin
�J%,J"+&'#P!Saltuk ilinde �,QJ,J<<!"#$"#%#^�,!]#-/!{�,&$�"/�237.
�J"*&-�!�';P,!]�{J #$#-[# P&"*&-&*�P;,!P#-[!'!,'&-^#{#,[#//# #_PG,J-"&
J%,&+<&$ QG,J-/& $&"<&/�� �J durum /!]"!*#-# ^;_"; $�"/�� ���"![! _!],!/!
{J"J-&- ';$;</&,"&,& $&,+� -;\JQJ &,**�� �!"#$"!, /;+<&-"&,�-& $&,+� ^;_";
durabilmek için Selçuklu himayesine girmeyi uygun buldular.
3. Siyasî Otorite�$���4��!�� !�.�
�G%J ]! �;-!�/G%J �-&/G"JW/&$# Eyyûbî ]! �,*J$"J ';$;</&,"&,� Melik
ÂdilW! $&,+� ��� ;$-!//#- �;"!�<&-+&' /�-!<#-/! G"/J%J ^#{# �#-! �;,$#�e
�!"_J$"J"&,�-�-$G,J<&P�&"*�-/&$&"<&��*!,[#'!**#"!,��J cümleden olarak Artuklu
meliki Nizameddin Ebu Bekir (1203–1222) ve Sümeysat (Samsat-Samosata)
234 O. Turan, Türkiye, 276.235 O. Turan, Mefkûre, II, 149.236{-;W"-Esir, XII, 170.237���"~*!$#-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, 266.
65
';$;</&,� �!"#$ �\/&" bin Salâhaddin238, Kayseri’ye gelerek I. ���&P!//#-
Keyhüsrev’i metbû olarak kabJ"!**#$"!,#-#&,Q!**#"!,��!<"!$!*"!,#-/!PJ"*&-&/�-&
'J*{! G$J*&,&$ P#$$! {&P*�,/�"&,� Nitekim �#�&,{!$#, �,*J$"J ';$;</&,� �&,&
�,P"&-W�- *G,J-J Nas�reddin �&'<J/� �!"#$ �+,!\W#- &P$!,"!,# #"! {#,"#$*! ��P-
�#�&/=�&,~J*q$&"!P#-#$J+&**�%�-/& I. ���&P!//#-�!�';P,!]��!"#$�\/&"W#��&-�-&
{#, P;]&,# $J]]!*# ]!,!,!$ G-"&,�- ;Q!,#-! ^�-/!,<#+*#� �!"#$ �\/&"W#- PJ"*&-/&-
&"/�%� �&,/�< $J]]!*"!,#�"! �&"&*�&W�& ]&,/�%�-� �%,!-!- �&P�reddin Mahmud ve
�!"#$ �+,!\, �&,~J* <J'&P&,&P�-� $&"/�,&,&$ _!$#"<#+"!,/#r239. Böylece Türkiye
�!"_J$"J"&,�-�- hâkimiyet# �G%J �-&/G"JW/& #�#[! '#PP!/#"<!�! {&+"&-<�+*��
�,Q#-[&-W/&$#�!-^;[!$G%J""&,�/&�J"*&-��"�_�,P"&-Q&<&-�-/&{!,#/!]&<!/!-
{&%"�"�$"&,�-�-&�-!-P;,/;%;-;{#"/#,/#"!,��,QJ,J<#P!Q&*!-{#,]&"#<&'#�!*#-deki
�J^#P!//#-�J%,J"+&'W�-��-!*#<#-/!�/#�
Gürcüler ={!,�&"�"&,q� �Q!,{&�[&-W� ]! �'"&*+&'"&,�- ;"$!P#-# istilâ ettiler.
BJ,&/& {;�;$ *&',#{&* �&~*�"&,� Erzurum meliki Mugiseddin �J%,J"+&'W�- /&
*G~,&$"&,�-& ^#,!- �;,[;"!,� �,[#+W# �&%<&"&/�"&, ]! �&$*�lar. Katliamlar
^!,_!$"!+*#,!,!$'&"$�-{#,$�P<�-�!P#,!**#"!,� �'"&*W�/&�&%<&"&/�"&,. Esirler alarak
+!'#,"!,# *&',#~!**#"!,��,QJ,J<P�-�,�-/&{J"J-&-�'"&*W&{&%"���P-JW*-Tîn’e, hatta
Malazgirt’e kadar ilerlediler240. �J%,J"+&'��'"&*+&'"&,"&{#,"#$te Gürcistan’a girerek
misilleme yapmak üzere harekete geçti� �;,[;"!,# {GQ^J-& J%,&*&,&$ �-!<"#
miktarda ganimet ele geçirdi (1205)��#,_G$�;,[;&P$!,#-#�"/;,/;��!+'J,�;,[;
komutan Küçük Zakaria da bunlardan biriydi241.
4. ���$,��!}���%"��+4+�$�'�$��.î ve Ticarî���$ ,$�'�
I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- *&'*� #$#-[# $!Q !"! ^!_#,<!P#-#- &,/�-/&-
$G<+J"&,� ;Q!,#-/! -;\JQJ-J $J,<&P�, �;,$#�! �!"_J$"J"&,�’-�- ^;[;-; G,*&�&
koyuyordu. Bizans ise IV. �&_"��!\!,#’nden PG-,& P*&-{J"WJ- #+^&"#�"! !- *&"#'P#Q
dönemlerinden birini geçiriyordu. P*&-{J"WJ!"#-/!{J"J-/J,&-�&*#-<~&,&*G,"J%J�
238{-�!P},������>`@�239 Ebû’l-Ferec, II, 486–487.240{-;W"-Esir, XII, 172.241 Ebû’l-Ferec, II, 487.
66
Balkanlar’da ve Yunanistan’da hâkimiyetini kurdu. Fakat �#Q&-PW�- �-&/G"JW/&$#
*G~,&$"&,�-/& &�-� {&+&,��� ^�P*!,!<!/# ]! Q<#*W*!- �*!�! ^#/!<!/#. Bizans’a ait
Anadolu toprak"&,�-/& {#, *&$�< /!P~G*"J$"&, *;,!/#� �J-"&,/&- !- {&+&,�"�P� Q-#$
hâkimi Alexios’J- /&<&/� �'!G/G,! �&P$&,#P #/#� Q-#$ ]! �#*#-#& �&_"�
$G<J*&-"&,�-/&-�GJ#P’n#-~&��-&/;+<;+*;��&P$&,#PG-&$&,+�{&+&,�"�{#,P&]J-<&
�&~<�+ ]! Q<#*W*!- �*!�! ^!_<!P#-! #Q#- ]!,<!<#+*#� �J P&�!/! �&P$&,#P {&Q�
&P#""!,# ]! /#- &/&<"&,�-� _!],!P#-/! *G~"&<&�� {#"/#� >`g@ ��"�-/& /& Q-#$W*!
#<~&,&*G,"J%J-Jilân etti.
�&P$&,#P /!]"!*#-# �&*#-"!,! $&,+� $G,J<&$ QG,J-/& G"/J%J ^#{# Trabzon
#<~&,&*G,J �"!�#GPW& $&,+� /& müca/!"! !*<!$ QG,J-/& $&"<�+*�,� +*! {J #$#
/;+<&-&$&,+� *!${&+�-&$&"&-�&P$&,#P� �� ���&P!/din Keyhüsrev ile ittifak yap*��
���"![!�&P$&,#P��&$&,�&{G�"&,�-&$&/&,#"!,"!<#+G"&-�"!�#GPJ-$&,/!+#David’e
$&,+�<J]&\\&$G"J,$!-, Sultan Keyhüsrev de Alexios’a$&,+�Q&\!,!"/!!*<#+*#242.
"$ P!\!,"!,/! G"/J%J ^#{# QG, ^;-"!, ^!_#,![!%#-# /;+;-!- �!"_J$"J"&,� ���
�&_"��!\!,#W-#-P*&-{J"W&��-elmesi#"!{J#+*!-$�,"�_�$*���-/#+!/J�/J$"&,��&_"�
tehlikesi,;Q!,"!,#-!^!"<!/#%#^#{#$JQ!�/!]!^;-!�/!/aha rahat hareket etmeleri
&_�P�-/&-�#Q&-PJ-PJ,Jnu/&/!],!/�+�{�,&$<�+*��
Fakat �G<-!-GP"&,�- �&,&/!-#Q P&'#"#-/!$# \&&"#�!*"!,# �!"_J$"J"&,�- _G$
�-!<]!,/#$"!,#*#[&,!*�G""&,�&_�P�-/&-*!'/#*G"J+*J,J�G,/J��#,&�!"_J$"J"&,*!+]#$
edici tedbirler &"&,&$ �-&/G"JW�J �-!<"# {#, *#[&,!* �G"J '&"#-! ^!*#,<#+"!,/#� Bu
yollar Antalya ve Alanya (Alâiye)’da- {&+"&�&,&$ �G-�&� �$P&,&�� �&yseri, Sivas
�,Q#-[&- ]! �,QJ,J< ^#{# {;�;$ <!,$!Q"!,/!- ^!_!,!$ ,&- ]! �;,$#P*&-W&
]&,��G,/J243. �G-�&W��<!,$!Q &"&[&$G"ursak Sultanhan, Akhan, Aksaray, Kayseri
]! �#]&P ;Q!,#-/!- /G%J�&� �"^�-� �$+!'#, P'&$"J� �&� ]! �!-#Q"# �&$�-�-/&$#
�G-[&,"J;Q!,#-/!-{&*��&&�,�"��G,/J244.
Samsun’da hâkimiyet#-#�!-#�!-#*!<#-!*<!�!{&+"&�&-Sabbas isimli Rum
/& ��-!*#<# &"*�-/&$# J<"&, ]! �;,$"!,"! {#,"#$*! �G<-!-GP"&,�- �,&{QG-
<~&,&*G,"J%JW-& $&,+� /#,!-#�G,/J� Nitekim Alexios’u- *!P"#< G" _&%,�P�-&
J�<&<�+"&,/�� Alexios {J P!{!~"! �&<PJ-WJ $J+&**�%�-/& {J +!'#,/! {J"J-&- 242 O. Turan, Türkiye, 278–279.243 O. Turan, '�*+,�+����Y'��.�7!$�'%, 96.244 V. Gordlevski, 211.
67
�;,$"!,��J"*&-���&P!//#-�!�';P,!]W/!-�&,/�< #P*!di. Za*!-�&{{&P /& PJ"*&-�-
<;**!\#$# G"&- �'!G/G,! �&P$&,#PW! *�{# G"<J+*J� Fakat Laskaris müttefikinin
&"!�'#-!G"&,&$ {J {�"^!�! #-!<!Q/#� �&<PJ-W/&$# J<"&, ]! �;,$"!, &,&P�-/& /&
*#[&,} #"#+$#"!,/!- $&�-&$"&-&- {#, &'!-$ ]&,/� #/#�P! /! {J $&,^&+& G,*&<�-/a
Anadolu ticar!*# P&,P�-*��& J%,&/�� �l-�!Q#,!� �J,#�! ]! ��P�,W/&- ^!"!,!$ �&�P!,#�
�#]&P;Q!,#-/!-�&<PJ-]!�#-G~ "#<&-"&,�-&]&,&-�G,&/&-/&�J%/&$ =��,�<q]!
P*&-{J"W&��-!"!-{J*#[&,!*#-P!$*!�!J%,&<&P��!"_J$"J"&,�-!-PG-#P*!�![!%#{#,
durumdJ� {-;W"-Esir >`g@ G"&�"&,�-� &-"&*�,$!- {J /J,J<J +��"! #\&/! !/!,:
“Anado��� �������� #����� �� �%������� �$��%������ bu sene Trabzon üzerine
�%�%%�� $�� � ��� ����� ��� �� ����� ��� �� hâkim � � �������� ��� � ��� ����������� ���
�%����0�������D������$��(����� ���� ���������������������� ���������������� (�
� ���� #����� �& �� %���� ��� � ����� ����� ����� ������ ������ �%�%�� �������
�������^%��%���������� �����������������%������ ���� ���������N�� ����P�����+������
el->�� ��� ��� ���� ��������� �� �%�����ar Anadolu’ya ��� ��������� ������ ������
tüccar����N ���&���������������w�������(�������� ( ��(����%�%���������� içindeydiler.
Sermayesinin ������ dönenler bahtiyar insan olarak kabul ediliyordu.”245 I.
���&P!//#-�!�';P,!]W#-Alexios;Q!,#-!P!\!,!_�$<&P�-�-P!{!{#/!{J/J,��&]&+
-!*#[!P#-/!<&%"J~!/#"!-AlexiosQG,"J$"&$J,*J"<J+*J,.
�J"*&-�-$&��-~!/!,#�&],GQG<!PW#-��&P$&,#PW!$&,+��!-#Q"#]!_!],!P#-/!
�&~*�%� \&&"#�!*"!,� �,&{QG- ;Q!,#-! �&~�"&- {J ^#,#+#</!- PG-,& ^!,_!$"!+<#+*#,�
Sultan, Denizli, Honas ve denize kadar uzanan Menderes vadisini içine alan bölgenin
��-!*#<#-# �&-J!" �&],GQG<!PW! ]!,!,!$ ^#**#$_! ^;_"!-!- �&P$&,#PW#- �&��"<&
~G"#*#$&P�-& $&,+� {#, *;, �-"!< &"<�+ G"J�G,/J� �&],GQG<!P� �!"_J$"J"&,�-
himayesinde bölgede küçük bir prenP"#$$J,&{#"<#+*#,246. Zira sultan o bölgede güçlü
{#, �#Q&-P ]&,#P#-/!-P! $!-/#P#-! {&%"� {#, '#PP!/&,� menfaatlerine daha uygun
görüyordu. ���"![!#"$G"&,&$��-!*#[#P#��,#P*#�&-G"&-�!"_J$"J�!]"!*#W-!{&%"�{#,
<!"#$"#$ $J,J"<J+*J,� Bölgedeki hâkimiyet# /!%#" {!"$# &<a Mavrozomes’in
�!"_J$"J"&,&'#Q<!*#JQJ-P;,!/!]&<!*<#+*#,��!-/#P#]!G%"J�G'&--!P��,#P*#�&-
245{-;W"-Esir, XII, 201.246 A. Sevim–���!,_#"�j|������"�_���!"_J$"J–�#Q&-P"#+$#"!,#��Türkler, VI, 620; V. Gordlevski, 47.
68
G"&,&$ �!"_J$"J"&,& '#Q<!* !*<#+"!,/#,247. Mavrozomes özellikle Ermeni ve
�,&-$"&,"& #"#+$#"!,/!{;�;$ ,G"G�-&<�+*�,��&],GQG<!P PJ"*&-�-$�Q� ile evlenerek
/&<&/�-& $&��-~!/!, G"<J+ #/#248. Sultan sonradan Honos ve Ladik bölgesinin
#/&,!P#-#��&QW&]!,<#+*#,249.
���&P!//#-�!�';P,!]W#-ölümündenPG-,& QQ!//#- �!�$&]JP]!Alâeddin
Keykubat Q&<&-"&,�-/& /& ';,<!* ^�,<;+*;, �"�!//#- �!�$J{&* Q&<&-�-/& &/�
Emir Komnenos Mavrozomes olarak geçen melik, Anadolu’da kaleleri ve maiyeti
olup sözüne itibar edilen bir idarecidir250. Manuel Mavrozomes’in torunu Denizlili
Mehmed el-�!],&Q!<}� �;P";<&- G"<J+ ]! J[ {!�# G"&,&$ ^�,!] �&~<�+*�,�
Türkmenlerin çok sevdi%# �!'<!/ �!�, �;"&^; �&-W�- {�"^!�! ^�-/!,/#%#
$J]]!*"!,*&,&\�-/&->`@���"�-/&�"/;,;"<;+*;,251.
a. Kervansaraylar
�!"_J$"J $!,]&-P&,&�"&,� &P"�-/& P"�< ;"$!"!,#-/! P�-�, {G�"&,�-/& &P$!,}
&<&_"&,"&�&~�"&-<;P*&'$!<�!,"!,/!<!$G"&-,#{&*"&,�-/!]&<�-/&-{&+$&{#,+!�
/!%#"/#,� �G$ P&%"&< �&~�"&, G"&- $!,]&-P&,&�"&, <;P*&'$!< {#,!, $&"!� '&**&
'&~#P'&-! ]&Q#\!P#-# ^�,;�G,"&,/�� �� QQ!//#- �!�$&]JP /�-!<#-/! ����{}"!,"!
P&]&+*& !P#, /;+!- �!"_J$"J &P$!,"!,# '&-"&,& '&~P!/#"<#+"!,/#� �G%G"
$G<J*&-"&,�-/&- ,#-[#-� &�&$"&-&- "�&P &/�-/&$# {!�#- P�%�-/�%� �"�!//#-
�!�$J{&* '&-�-� `g�ggg $#+#"#$ {#, $J]]!*"! $J+&**�%� '&"/! &"<&�& <J]&\\&$
G"&<&<�+*�,252.
�-&/G"JW/& #"$ G"&,&$ ��� ��"�_ �,P"&- *&,&\�-/&- �&~*�,�"&- $!,]&-P&,&�"&,
J"JP"&,&,&P� $!,]&- �G"J #_#- _G$ �-!<"# {#, ,G" G�-J�G,/J� �!,]&-P&,&�"&,�-
$J,J"<& &<&_"&,� *#[&,!* ]! P!�&'&* ^;]!-"#%#-# *!<#- !*<!$ ]! �G"[J"&,�-
#P*#,&'&*�-� P&%"&<&$*�� �G"[J"&, {J,&"&,/& ;_ ^;- ~&,&P�Q {&,�-<& ]! {!P"!-<!
247 M. Bayram, Türkiye S'�*+,�+����, 37.248���J,&-�>`�–128.249 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 35.250 O. Turan, Türkiye, 281–282.251 M. Bayram, Türkiye S'�*+,�+����, 37; M.�&�,&<� ��-&/G"J �!"_J$"J"&,�-/& �!]"!* �&~�P�-�-�!$#""!-<!P#��Cogito (Selçuklular -�'�����.�)������P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�@@�252���J,&-, I, 150–151.
69
#<$�-�-&P&'#~*#"!,��&P*&"&, *!/&]#!/#"#�G,��G$PJ" yolcular giydiriliyordu253. Belli
<!-Q#""!,/! $J,J"&- $!,]&-P&,&�"&, /�-!<#- #$*#P&/} '&�&*�-� {#Q! �&-P�*<&$*&/�,�
�#[&,!*#- �-!<#-# $&],&�&- �;,$#�! �!"_J$"J PJ"*&-"&,� $!,]&-P&,&�"&,� '&�"#
^!"#+*#,<#+*#,� �!,]&-P&,&�"&, *#[&,!* ]! '&[ �G""&,� ;Q!,#-! P#P*!<"# {#, +!$#"/!
�!,"!+*#,#"<#+"!,/#,� �J-"&, !*,&\� PJ,"& _!],#"# {J,_ ]! $J"!"!,#- #-+& !/#"/#%#
<;P*&'$!<�!,"!,/#��&*&$'&-!�&+'&-!�!,Q&$/!~G"&,��!+�&/!~G"&,��P&<&-"�$"&,��
&'�,"&,��<!P[#*, hamam�+&/�,]&-�_!+<!�'&P*&-e, eczane hatta satrançP&"G-"&,�{#"!
]&,/�254� �!"_J$"J"&, J"JP"&,&,&P� �-!<! '&#Q *#[&,!* �G""&,� ;Q!,#-/!$# $!,]&-"&,�-
^;]!-"#%#-# P&%"&<&$ #_#- {;�;$ �Q!- ^�P*!,<#+"!,� Q!-^#- *#[&,!* $!,]&-"&,�-&
<J'&\�Q"&,*&�#-!*<#+"!,]!$G-&$"&<&�!,"!,#-/!$!,]&-P&,&�"&,�&~*�,<�+"&,/�255.
253���&&*_#���!"_J$"J$*#P&/�-�-�!<!""!,#��Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 229.254 �!,]&-P&,&�"&,�- <#<&,} �Q!""#$"!,# #+"!]"!,# '&$$�-/& {&$�-�Q� �� �&�$&,&� ".���� Y'� �,%$.�;X�Tarih, 189; M Bayram, ��!]"!* �&~�P�-�- �!$#""!-<!P#�� Cogito, XXIX, 71; G. Cantay, “Türk Mimarîsinde Kervansaraylar”, Türkler� ��� ��� ��+#" �;$!" �&]JQ� ��-&/G"J �!"_J$"J ��-!<#KervanP&,&�"&,�-�- �#~G"G�#P#�� IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, �G-�&������!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??j� 183->?���#�&�&Q�[���.�7!�MüesseseleriTarihi�P*&n{J"��&��'&-�&���>??>�`>>-213; T. Baykara, “Ribât ve Rabât”, ��,,�� +�.+�����;�����!�4���, Ankara: TTK, 1995, 125-128; Halil Berktay–Ümit Hassan- Ayla Ödekan, Türkiye Tarihi &<.!����� 'Y�'%$�'� ��;��/� �� P*&-{J"� �!< �&��� >??�� ���-390; 392; 397-398; 431-436; M. Saatçi, “Selçuk"J $*#P&/�-�- �!<!""!,#�� Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 229-231; Osman Uysal, “Konya–�%,#/#, �;Q!,^�'�-/& �&Q� �!,]&-P&,&�"&,�� III. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri� �G-�&� ���� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&��� >??���>-83; P<&#"��*&_���!"_J$"J��-!<#-/!�&"&*�&-�&'*&�!,]&-�G"J]!�!,]&-P&,&�"&,����G���+.������.�Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri� �� �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q#Yay., 2001, 49-|?� �"# �&+� ��#"#-<!�!- �#, �!"_J$"J �!,]&-P&,&��� ��$�$ �&-�� �G� ��+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, I, Konya: Selçu$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q#Yay., 2001, 93-96; Osman Kunduraca, “Kubadabad–�"&-�& �,&P�-/&$# �!"_J$"J �!,]&- �G"JÜzerine Yeni Ara+*�,<&"&,–I”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, II, Konya: Selçuk"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&��, 2001, 53-|?��!'<!*�Q$&,[����\+#-�P'&{-��!'\ #{&*� ]! �!/,esesi”, �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$� 6$�;$�$�'�$, II, �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&��� `gg>� >|�-170. Bahaeddin Ögel, Türk Kültürünün �'�$ !'� ��4����� P*&-{J"� �;,$ �;-�&P� �,&+*�,<&"&,� �&$\� �&��� >?��� �`g-321; Turan Baytop, “Selçuklular Döne<#-/! �-&/G"JW/& �!/&]# ]! �[Q&[�"�$�� Selçuklu Gevher Nesibe Sult��� ��}�|�,5�%'.$� &��}� �'ktebi-1206)� �&�P!,#� �,[� �� �!]'!, �!P#{! ��~ �&,#'# �-P*� �&��� >??>� @3; ��!"_J$"J]!�#Q&-P��-!<"!,#-/!�-&/G"JW/&�!/&]#]!�[Q&[�"�$��Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, KayP!,#� �,[� �� �!]'!, �!P#{! ��~ �&,#'# �-P*#*;P; �&��� >??>� �B� ������ ����?������ �������� ������� %��'����� ���������%��'������� � ����&��� � ������ � � �� �������� ��(������������������$����nsaray hastanelerinde de kendi ölçülerinde eczaneler mevcuttu” (61).255 E. Merçil, Meslekler, 147.
70
5.���%�������� Ele Geçirilmesi (5 Mart 1207)
Karadeniz’den sonra Sultan I. ���&P!//#- �!�';P,!] &�-� <&$P&*"& yani,
*#[&,!*�G""&,�-�!"!^!_#,<!$]!G-"&,�-^;]!-"#%#-#*!<#-!*<!$için Akdeniz liman
+!'#,"!,#-# ele geçirmek#P*!<#+*#,�
Antalya, bunlar içerisinde en önemli G"&-��/�� "$_&%W/&-{!,#�G%J�$/!-#Q
*#[&,!*#-/!G�-&/�%�,G"�{J,&-�-P�$P�$istilâ�&J%,&<&P�]!!"/!%#+*#,<!P#-!P!{!~
G"J�G,/J��$/!-#Q]!�&,&/!-#Q"#<&-"&,�-/&-�,*&�G%J;"$!"!,#-!�{J;"$!"!,/!-
de Akdeniz ve Karadeniz l#<&-"&,�-& ^�-/!,ilen ticarî mallar #_#- {#, /&%�*�<
<!,$!Q#G"&,&$$J""&-�"��G,/J256���,�[&�Avrupa ve Afrika’dan gelen ticaret gemileri
{J "#<&-� $J""&-&,&$ #*'&"&* ]! #',&[&* �&~��G,"&,/�� P$!-/!,#�!W/!- {&+"&��~
denizden Antalya’ya, oradan da karayoluyla Anadolu’yu geçerek Karadeniz
"#<&-"&,�-&J"&+��G,/J���P�,W�-^!,!$P#-#</J�/J%J/!<#,�&%&_]{�<&""&,�-*!<#-
!/#"![!%#!- �&$�-;"$!-#- �-&/G"JG"/J%J-J/;+;-;,P!${J �G"J-]!�-*&"�&W-�-
�-!<# /&'& #�# &-"&+�"<&$*&/�,257. �-*&"�&W/& /& *�~$� �&<PJ-W/& G"/J%J ^#{# {#,
�;,$]!�;P";<&-$G"G-#P#{J"J-<&$*&�/�258.
II. ��"�_�,P"&-/&>>�`W/!�-*&"�&W��$J+&*<�+� fakat&"<&$$�{#"G"<&<�+
ve +!'#,�#Q&-P"�"&,�-!"#-/!$&"<�+*�.
�� ���&P!//#- �!�';P,!] /�-!<#-/! �-*&"�& ]! [#]&,�-�- hâkimiyetini
Aldobran/#-# &/�-/& {#, *&"�&- !"! ^!_#,<#+*#� �&$&* �&+&-&- <;[&/!"! !P-&P�-/&
&P&�#+{GQJ"<J+*;[[&,Q&,&,&J%,&*�"<�+*�259. �!'#,/!bulunan��P�, ve Avrupa’dan
^!"!- *&[#,"!, PG�J"<J+*J260. �;[[&,�- {&+�-& ^!"!- PG�^J- G"&�"&,� �-&/G"J
ticaretini çok olumsuz etkil!<!�!{&+"&<�+*���#*!$#<{&Q�*&[#,"!,PJ"*&-�-'JQJ,J-&
$&/&, ^!"!,!$ {&+"&,�-/&- ^!_!-"!,# &-"&*<�+"&,/�261. Duruma el koymak isteyen
Sultan Keyhüsrev, her tarafa fermanlar göndererek $�P& P;,!/! _G$ P&��/& asker
*G~"&/�� �-*&"�&W�� <J'&P&,& !**#� �J'&P&,& #$# &� $&/&, /!]&< !**#� �&$&* +!'#,
256 Salim Koca, +�%����G����';;$���'�,�Y+.�&����–1220), Ankara: TTK,1997, 65.257 C. Cahen, “Anadolu’da Ticaret”, Cogito, XXIX, 132.258 O. Turan, Türkiye, 283.259 O. Turan, Türkiye, 283–284.260 P<!* �&�&G%"J� ��-&/G"J �!"_J$"J"&,� �!],#-/! �#[&,} �&�&*�� �G� �G� ���8$��%� |�,G� '�#$.$, Ankara 1981, XXIV, 360.261{-�}{}���>>@�
71
/#,!-_"#_�$*���J'&P&,&!/#"!-�-*&"�&W-�-/;+<!P#&-<!P!"!P##$!-+!',#-hâkimi
�"/G{,&-/#-#]! J<"&,���{,�PW*&-�&,/�<#P*!/#"!,�
��{,�P &/&P� >>?>W/!- {!,# �&_"�"&,�- !"#-/!�/#262� �&_"�"&,� �;,$-Rum
mücadelesin/!-�&,&,"&-&,&$�-*&"�&W-�-#/&,!P#-#!"#-!&"&-�"/G{,&-/#-##"! güçlü
*#[&,}#"#+$#"!,$J,<J+"&,/����{,�P$,&"�<!*{J';$;</&,P�\&*��"&�-*&"�&W�&�&,/�<
etmek için harekete geçti263. Prens Gautier de Montbeliard $G<J*&P�-/&{#,$J]]!*
göndererek Rumlar&�&,/�<!**#264����&P!//#-+!',#zapt etmekten umudunu keserek
G,&/&- &�,�"/�� �-[&$� �-*&"�& #"! �-&/G"JW-J- #_ $!P#<"!,# &,&P�-/& {&%"&-*���
P&%"&�&- �G""&, &,&P�-& &P$!,} {#,"#$"!, {�,&$*�� �J P&{�, #P*!�!- *&$*#$ P&�!P#-/!
J<"&,& J"&+&[&$ !,Q&$"&,�- �nünü kesti. Uzun bir süre devam eden bu durum
J<"&,� '&�"# QG, /J,J</& {�,&$*�� �&*!- J<"&, �,&-$"&,�- ��-!*#<#-/!- /!
<!<-J- $&"<&<�+"&,/�� �,&-$"&,/&- +!'#,"!,#-/!- &�,�"<&"&,�-� #P*!<!$ QG,J-/&
$&"/�"&,� �!'#,'&"$�{#,<;//!* �P*�,&~_!$*#$*!-PG-,&Sultan Keyhüsrev’e adamlar
^�-/!,!,!$$!-/#P#-!�&,/�<[�G"&[&$"&,�-�]&&*!**#"!,��J"*&-tekrar harekete geçti.
�&'& +#//!*"# {#, <J'&P&,& ^!,_!$"!+*#,/#� Türklerle Rumlar birlik içinde Franklara
$&,+� P&]&+*�"&,265. Nihayet, �G-�&W-�- !P$# P#~&'#"!,#-/!- Hüsameddin Yavlak
Arslan,PJ"*&-�-P&-[&%�-�PJ,"&,;Q!,#-!/#$*#266��;,$#�!�!"_J$"J"&,�+!',!^#,/#"!,
(5 Mart 1207). �,&-$"&,� !P#, &"/�"&,� �!'#, � ^;- �&%<&"&-/�� �,&-$"&,�n hepsi
öldürüldü267.
Sultan I. ���&P!//#- �!�';s,!]� �-*&"�& ]&"#"#%#-! ]! PJ{&+�"�%�-&
Mübarizüddin Er*G$J+WJ^!*#,/#���,�[&+!',!$&/��#<&<�'&tip ve müezzinler tayin
etti� �!'#, #<&, !/#"/#268. �&[#,"!,/!- PJ"*&- &#"!P#-! $&/&, _G$ \&,$"� $!P#<"!,/!-
^!"!- #-P&-"&, [&<#"!,/!- +!'#, #_# '&-"&,& $&/&, G-J &+$�- �&~����-*&"�&W/& #-+&
262 S. Koca, I. Keykavus, ���� �&_"� �!\!,#W-/! -^#"#Q G,/J"&,�-�- {&+�-/& {J"J-&- �,P"&- �;,!$"# #['&,/��J,#�!]!�#"#P*#-W!^!_#+*!;PG"&,&$$J""&-/�$"&,���{,�PW�/&'&PG-,&$G"&�[&!"!^!_#,<#+*#=>>?>q� �/& /&'& PG-,& ��P�, �;,$ ';$;</&,"&,� *&,&\�-/&- �J/;PW*!- &*�"&- �,&-$"&,& P&*�"<�+*�����"![!�J/;P $,&""�%�-�$&�{!/!-�J�/!�JP#^-&-� &/&/& ��{,�P�,&-$'&-!/&-�-�-'�$#<#�!*#-#{&+"&*<�+*�=>>?`–1571), (65–66).263���"*&-����{,�P�&_"��,&""�%�=>>?>–1489)” Türkler, VI, 696.264 C. Cahen, Anadolu’da Türkler, 129.265 Ebû’l-Ferec, II, 488.266{-�}{}���>>��267{-;W"-Esîr, XII, 210.268{-�}{}���>>?���&\!PG%"J�Selçuklu Tarihi, 64.
72
ettirdiler269. �!-#+ ^�,;+"; {#, PJ"*&- G"&- �� �!�';P,!]� *#[&,} \&&"#�!*"!,# &,**�,<&$
#_#- $G,J�J[J *!/{#,"!, &"/�� �!*#' '&,!$!*"!,#-# /! {J-& ~&,&"!" G"&,&$ �;,;**;�
�#[&,!*�G""&,�-�-^;]!-"#%#-#P&%"&/���-*&"�&W��&"/�$*&-PG-,&{;�;$P!,<&�!"# #+
ad&<"&,�-�^!*#,*!,!${J,&�&�!,"!+*#,/#]!G-"&,�$G,J/J270.
6. �$~��'%��"����������5Y'��$,���%��������!�.�
>`>j ��"�-/& QQ!//#- �!�$&]JP #"! ��{,�P �,&"� Hugue &,&P�-/&$#
<!$*J~"&+<&"&,/&-��� ���&P!//#-�!�';Prev’in bu dönemde �!-!/#$"#"!,]!��{,�P
Kral"�%� #"! bir ticarî &-*"&+<& #<Q&"&/�%�-� &-"��G,JQ271. �J &�-� Q&<&-/&
�!"_J$"J"&, #"! �&_"�"&, &,&P�-/&$# #"$ *#[&,} &-*"&+<&/�,� Böylece sultan, ticaret
�G""&,�-�&_�$ *J*<&$ #_#- P&]&+/&'#"'!, �G"&{&+]J,&[&%�-�^�P*!,<#+G"J�G,/J� ��
QQ!//#- �!�$&]JP /�-!<#-# !"! &"�,$!- “��{,�P �,&""�%� #"! �#[&,} �-*"&+<&"&,”
konusunda *#[&,}&-*"&+<&"&,"& ilgili olarak /&'&&�,�-*�"�{#"^#]!,![!%#Q�
�-*&"�&W-�-&"�-<&P��;,$#�!�!"_J$"J"&,�-&�$/!-#QP&'#""!,#-/!�-!<"#{#,
"#<&- $&Q&-/�,<�+ G"/J� Türkiye SelçuklJ ;"$!P# #$*#P&/} {&$�</&- _G$ {;�;$
^!"#+<!"!, ^�P*!,/#� ���"![! �!"_J$"J"&, #"$ $!Q �],J~&"�"&,"& *#[&,} #"#+$#"!,! ^#,#~
&-*"&+<&"&, �&~*�"&,272. �-*&"�&W-�- �!"_J$"J"&, *&,&\�-/&- &"�-<&P�-/&- PG-,& /&
{&*�"�*&[#,"!,{J"#<&-/&'#_{#,^;_";$"!$&,+�"&+<&$P�Q�-*#[&,!*�&~&{#"/#"!,��-"&,�
G,&�&_!$!-!-�-!<"#P!{!~"!,/!-{#,#P#{J"#<&-#"!��P�,&,&P�-/&$#{&%"&-*��/�273.
�-*&"�&W-�-!"!^!_#,#"<!P#�!"_J$"J"&,�-�hem Akdeniz ticaretinden önemli bir pay
&"<&"&,�-� P&%"&/�, hem de donanma için uygun bir üs elde etmeleri sonucunu
/G%J,/J� �&<PJ- ]! �-*&"�& &,&P�-/&$# $&,&�G"J-& /!-#Q �G"J /& !$"!-<#+ G"/J�
�!"_J$"J"&,/G-&-<&�&~�<�-&]!/!-#Q *#[&,!*#-!{;�;$�-!<]!,<!�!{&+"&/�"&,�
�-&/G"JW/&$# +!'#,"!, �-!< $&Q&-<&�& {&+"&/�"&,� �!,]&-P&,&� ]! P&%"�$ '#zmeti
]!,!-$J,J<"&,�-�&~�<�-&�-!<]!,#"<!P#{J^!"#+<!"!,#-{#,PG-J[JG"<J+*J,.
269 ��-J, �J,J$&-� ��-&/G"J �!"_J$"J ��-!<# �&�-&$"&,� �!,_!]!P#-/! �&-}"!,�� Sanat Tarihi Defterleri���P*&-{J"�^!�&���`gg>�|��270 ��/�- �&-!,#� �5�,$�'� '�*+,�+����� �5�%5�� ����%� (Menâkibü’l-��$?$��$�� '4'��'�;$�!'.$/, Konya: Bilge Yay., 1977, 92.271��&�&G%"J���#[&,}�&�&*���G��G����8$��%�|�,G� '�#$.$, XXIV, 361.272 A. Sevim–E. Merçil, 454.273 W. Heyd, ��,��- "4+��$~��'%����$8$, Çev: Enver Ziya Karal, Ankara: TTK, 2000, 335.
73
�J"*&-��G-�&W�&/�-;+�G"J-/&�PG�^J-&J%,&<�+G"&-*acirleri-Q&,&,"&,�-�-
�&Q�"<&P� ]! *&Q<#-# #_#- /#]&- <!<J,"&,�-& !<#, ]!,/#� �J �;,$#�! �!"_J$"J
Devleti’nin ticarî P#�&P!*#-#- {#, ^!,!%# #/#� �#*!$#< {��"![! *#[&,!* <&""&,�
P#^G,*&"&-<�+ G"J�G,/J� �J"*&- �!�';P,!] &�,�[&� {!+*! {#, ganimetinin tahsilini
!<,!**#��&[]!^!_#+]!,^#"!,#-#-$&"/�,�"/�%�-�{#"/#,/#274.
�;[[&,�-Q&,&,�*!P~#*!/#"/#]!{J-"&,*&Q<#-!/#"/#���,�[&,;*{!"!,#-!^�,!
onlara hil’at ve nafakalar verildi. Bu tacirler ^!_#+ ;[,!*#-/!- ]! \&Q"& miktarda
&"�-&- ,;P�</&- muaf tutuldular275. Böylece tacirlerin Anadolu’ya gelmeleri
P&%"&-<&�&_&"�+�"/��
�;,$#�!�!"_J$"J"&,�W-�-J"JP"&,&,&P�*#[&,!**!$#^!"#+<!"!,#-#&-"&*�,$!-�;,$
*&[#,"!,#-#-P*&-{J"W&/&^#/#~^!"/#$"!,#-#{!"#,*<!$^!,!$#,��J-J$&-�*"&�&-+��"!
{#, ^!"#+<! �&+&-<�+*�,� ����{} ';$;</&,� �!"#$ �Q#Q �P<&- =1193–1198qW�-
<~&,&*G, ���� �"!�#GPW& ^�-/!,/#%# &,<&%&-"&,& �J"*&- ���&P!//#- Keyhüsrev’in
P#�&P} P!{!~"!,"! !" $G�<&P� ;Q!,#-! P*&-{J"W/&$# �!"_J$"J *&[#,"!,#-#- '!~P#
*J*J$"&-<�+*�� �J G"&� �#Q&-P {&+$!-*#-/!$# �;,$ *&[#,"!,#-#- G"/J$_& !*$#- {#,
/;Q!�!J"&+<�+G"/J$"&,�-�^�P*!,<!$*!/#,276.
7. I. Keyhüsrev’in Ermeni Seferi (1208–1209)
II. ;$-!//#- �;"!�<&-+&' ]! ���� ��"�_ �,slan dönemlerinde Türkiye
�!"_J$"J"&,�-& *�{# G"&- �#"#$�& �,<!-#"!,# PJ"*&- /!%#+#$"#%#-#- ]!,/#%# P#�&P}
{G+"J%J /!%!,"!-/#,<!$ #P*!/#"!,� Böylece �!"_J$"J P�-�,"&,�-� ihlâl etmeye
{&+"&/�"&,. Hatta Toros /&%"&,�-/&- ^!_!- Anadolu-Suriye kervan yolunun
^;]!-"#%#-#G,*&/&-$&"/�,&,&$#+"!<!Q{#r duruma getirdiler277.
12g@��"�-/&��$PJW�&P&"/�,&-�,<!-#"!,��;,$<!-"!,#-^�_{�"^!P#G"&-{J
�!,/! ~!$ _G$ �;,$W; !P#, &"/�"&,� <&""&,�-� �&%<&"&/�"&,� �"{#P*&-W� ele geçirerek
274 O. Turan, Türkiye, 285.275{-�}{}���>`g–121.276���J,&-���>j|�277 A. Sevim, Selçuklu–��!'�$���$ ,$�'�$, 33.
74
�&,&+W��&%<&"&/�"&,. Halep’e kadar indiler278. Halep’teki Eyyûbî';$;</&,��!"#$
�&'#,�{J-"&,&$&,+�{&Q!-{&+&,�"�<;[&/!"!"!,]!,/#{&Q!-/!<&%"J~G"/J��!*#[!/!
{J{;�;$]!�-!<"#$!,]&-�G"J^;]!-"#$&"*�-/&/!%#"/#��J/&*�~$��&,&/!-#z ve
�$/!-#Q *#[&,!*�G""&,�-/&G"/J%J^#{# önemli bir ekonomik kayba sebep oluyordu.
Sultan I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- �,<!-# P!\!,#-! _�$<&P�-�- !- �-!<"# P!{!{#
buydu. ��,�[&�-*&$�&'�$#<#/!�&,/�<istedi279.
Sultan Keyhüsrev, 605 (1208–1209) senesinde II. ��"�_ �,P"&- *&,&\�-/&
�!"_J$"J *G~,&$"&,�-& $&*�"<�+ G"&- �&,&+W& ]&,/�� �&,&+� �"{#P*&- <!"#$#
�J^#P!//#- �J%,J"+&'W& ]!,#"<#+*#� �&'& PG-,& �*&{!� �J,!//#- �&'<J/ ]!
Salâhaddin EyyûbîW-#- /! !"#-! ^!_!- +!'#,� {J P!\!, de I. ���&P!//#- �!�';Prev
tar&\�-/&- *!$,&, �!"_J$"J *G~,&$"&,�-&/&'#" !/#"/#��&,&+ ��� ��"�_�,P"&-W�- P&/�$
emirlerinden biri olan Hüsameddin Hasan’a teslim edildi. Böylece burada
�!"_J$"J"&,&{&%"�{#,{!y"#$$J,J"<J+G"/J��!+'J,�P'�{-��!'\<&%&,&P�{J,&/&
{J"J-/J%J#_#-{J{�"^!�G%J-{#,Q#�&,!*_#&$�-�-&J%,J�G,/J�BJ,&�&#-+&!/#"!-
bir külliyede kervansaray, cami ve zaviye halka hizmet ediyordu. �P<&- �J,&-W�-
&$*&,/�%�-& ^�,! {J-J- üzerindeki kitabeler, QQ!//#- �!�$&]JP ve Alâeddin
Ke�$J{&*Q&<&-�-/&{J,&/&Q!-^#-]&$�\"&,�-{J"J-/J%J-J^�P*!,#�G,280.
�&,&+W�-Eyyûbî"!,#-!"#-/!-&"�-<&P��!"_J$"J"&,&_�P�-/&n{&{&�&/#^�,�-&
P&'#~_�$<�+G"<&$&-"&<�-/&<&-!]}{#,�-!<#\&/!!/#�G,/J�Ama daha önemlisi
�,<!-#$,&""�%�-�-^#,#+$&~�P�P&�&{#"![!%#<#Q�!�'&-]&/#P#-!hâkim {#,+!',#-!"!
^!_#,#"<!P#PJ"*&-&P*,&*!�#${#,;P$&Q&-/�,<�+G"J�G,/J�
Halep hâkimi olan Salâhaddin EyyûbîW-#-G%"J�!"#$�&'#,W#-/!�&,/�<�-�
alan sultan,�,<!-#'J/J*"&,�-�ihlâl etti. Birçok kaleler ele geçirildi281. �!G-WJ-G%"J
278 "�&P ��$'&-� ��!"_J$"J"&, �&<&-�-/& �&,&+ �<#,# �JP,!*J//#- �&P&- �!��� �G� ��+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri� �� �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q#Yay., 2001, 339.279 M. Ersan, “Selçuklu–�,<!-#"#+$#"!,#��Türkler, VI, 639.280 O. Turan, Türkiye� `�@� "�&P ��$'&-� ��JP,!*J//#- �&P&- �!��� �G� ��+.������.�� '�*+,�+�Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri� �� �&,&+ !<#,"#%# ^�,!]#- �;P&<!//#- �&P&-W�-getirilmesi-#-P�''&*"#{#,{#"^#G"<&/�%�-��{J^�,!]!�JP,!*J//#-�&P&-�!�W#-^!*#,#"<#+G"<&P�-�-/&'&{;�;${#,G"&P�"�$G"/J%J-J#\&/!!*<#+*#,=���q�281 E. Merçil, Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, 134.
75
Kirkor (Gregoire) son,&!P#,/;+*;282.P"�<âlem#-/!P!]#-[!P!{!~G"&-{JP!\!,$�+
mevsimi ^!"/#%##_#-PG-&!,/#,#"/#�
�,<!-# $,&"� �!G-� �!"#$ Âdil ]! �!"#$ �&'#,� &,&[�"�%��"& PJ"*&-/&- {&,�+
#P*!/#��J"*&-��;P";<&-!P#,"!,# P!,{!P* {�,&$<&P�� P&]&+ *&Q<#-&*� �/!<!P# ]!{ir
/&'&�&"!~P�-�,"&,�-�ihlâl!*<!<!P#+&,*"&,��"&*!$"#\i kabul etti. Böylece Ermeniler
tekrar Selçuklu tâbi�!*#-!^#,<#+G"/J"&, (1209).
Y&��"ma[� {#, ~G"#*#$& #Q"!�!- �!"#$ Âdil� �&P�,!//#- �&'<J/ #"! #**#\&$
�&~&,&$�&,~J*]!�JP&�{#- *&,&\"&,�-� #P*ilâ etti (1209). Melik Âdil yoluna devam
!/!,!$ �#-[&,W� <J'&P&,& !/#-[! �J"*&- ���&P!//#- �!�';P,!]� �&"!~ ����{}
';$;</&,� �!"#$ �&'#,, �,{#" ';$;</&,� �JQ&\\!,!//#- ��$-böri ve Erzurum
<!"#$# �J^#P!//#-�J%,J"+&' G-&$&,+� #**#\&$ �&~*�"&,��&"#\!-#- &,aya girmesi ile
{&,�+ P&%"&-/�� �!"#$ �/#"� �#-[&, <J'&P&,&P�-� $&"/�,&,&$ ^!,# /�-/;� ���"![!
�!"_J$"J"&,��,*J$"J"&,�]!����{}"!,#'#<&�!"!,#&"*�-&&"<�+G"/J"&,283.
8. ��� '8$���Y� � ve I. Keyhüsrev’in Öldürülmesi (1211)
�J"*&-�!�';P,!]W#-�;,;**;%;{&+&,�"�\&&"#�!*"!,Q-#$#<~&,&*G,J�&P$&,#PW#
,&'&*P�Q!*<!�!{&+"&<�+*���!,!$�&,&/!-#Q]!�$/!-#Q$���"&,�-/&�&~�"&-\!*#'"!,
]!^!,!$P!�,<!-#"!,!$&,+�$&Q&-�"&-Q&\!,"!,�&P$&,#PW#-�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�{#,
*!'/#*G"&,&$&"^�"&<&P�-&P!{!~G"<J+*J� O da Anadolu’ya^#,#+-_�$�+"&,�QG,"&+*�,/�.
��,�[&'&,&_]!]!,^#�#='&,&[-u itavat) ödemekte ihmalkâr davran/�284.
Q-#$ <~&,&*G,"J%J� �#Q&-P <~&,&*G,"J%JW-J- ]&,#P"!,#-/!- {#,# G"&,&$
{J"J-/J%J {�"^!/! !*$#"# {#, ^;_ '&"#-! ^!"<#+*#� Nitekim kuzey/! #<~&,&*G,"J%J
tehdit eden Komnenoslara k&,+� �&P$&,#P� �;,$#�! �!"_J$"J"&,��"&� �J"^&,"&,"& ]!
�J<&-"&,"& #**#\&$ #_!,#P#-! ^#,<#+*#� �J #**#\&$"&, P&�!P#-/! $!-/#P#-! ��-!"#$
*!'"#$!"!,# &*"&*<�+*�� �,*�$ �!"_J$"J"&,�- �;,;**;%; \&&"#�!*"!,# !-/#+!�"! izleyecek
$G-J<&^!"<#+"!,/#�
I. ���&P!//#- �!�';P,!]� �&*#- <~&,&*G,"J%J #"! {#, �&$�-"&+<& #_!,#P#-!
^#,<!^!,!%#/J�/J��&*#-#<~&,&*G,J�!-,##_#-/!{J{J"J-<&Q{#,-#<!**#��P*!"#$ 282 A. Sevim, Selçuklu–��!'�$���$ ,$�'�$, 34.283 O. Turan, "4u Anadolu, 177.284{-�}{}���>``–123.
76
<~&,&*G,�!-,#�PJ"*&-"&G"&-{J�&$�-"&+<&P�-��],J~&W�&P#�&P}{#,{&+&,�G"&,&$
lanse etti.
Laskaris’in hasmâ-! *J*J<"&,�-� 'G+ $&,+�"&<&�&- �!�';P,!]� G-J-
!*,&\�-/&$#_!<{!,#/&,&"*<& �G"J-&^#**#�Bu arada III. Alexios�/&<&/��&P$&,#PW!
$&,+� PJ"*&-"& #**#\&$ $J,<&$ #P*#�G,/J� �J"*&- #P! '!< insanî ve hem de siyasî
P!{!~"!,"!{J#**#\&$&P�[&${&$��G,/J�Nitekim I. ���&P!//#-�!�';P,!]�P*&-{J"W/&
iken III. Alexios� G-J <#P&\#, !*<#+*#� �&P$&,#P #P! �G-�&W�& /G%,J /�-;+
yolundayk!- $!-/#P#-! ]! G%J""&,�-& '&�"# QG,"J$ _�$&,<�+*� ]! PJ"*&- {J-"&,�
J-J*<&<�+*�� ��,�[&� PJ"*&- �&P$&,#PW! $&,+� ���. Alexios’u ileri sürebilir ve ondan
faydalanabilirdi285. �J"*&- �!�';P,!]� Q-#$ <~&,&*G,"J%JW-J- !*$#"# {#, $G-J<&
^!"<!P#-/!-/G"&��*!/{#,&"<&$QG,J-/&�/���J<;[&/!"!�#Q&-P<#,&P�Q!<#-#-/!
�&~�"&[&$*���G"&��P��"&PJ"*&na Mavrozomes’ten daha etkili bir silah "�Q�</���J/&
daha önemli bir konumda bulunan III. Alexios’da-{&+$&P�/!%#"/#�
Alexios &/�-&�&P$&,#PW!;"*#<&*G<-#*!"#%#-/!bir mektup^�-/!,/#��&'*�-�
III. Alexios’a *!P"#< !*<!P#-#� !%!, !*<!QP! {J-J QG,"& �&~*�,&[&%�-� {#"/#,/#�
Laskaris de bunu reddetti.
Sultan I. ���&P!//#- �!�';P,!]� ���� Alexios’u Bizans imparatoru yapmak
<&$P&/��"&G-J/&�&-�-&&"&,&$Q-#$<~&,&*G,"J%J;Q!,#-!P!\!,!_�$*�286.$#G,/J
/&�!-/!,!P]&/#P#-!/G%,J#"!,"!/#"!,�
�&]&+�- ]J$J {J"/J%J �!,# *&< G"&,&$ {#"!<#�G,JQ &<& <J'*!<!"!-
�-*#G$'#& #"! �"&+!'#, &,&P�-/& {#, mevkide �&~�"<�+*�,287. Türk ordusu Denizli ve
�&/#$&,&P�-/& bugün var olmayan bir +!'#,G"&-�-*#G$'#&W��muhasara !*<#+*#��%!,
{J$&"!&"�-P&#/# J<*G~,&$"&,�-�!"! geçirmek üzere sultan çok önemli bir üs elde
!*<#+G"&[&$*���&P$&,#P�[!{,}{#,�;,;�;+"!{�"^!�!^!"/#��-J-^!"#+#-#'&{!,&"&-
�!�';P,!]� G,/JPJ-J P&]&+ #_#- '&Q�,"&/�� �#Q&-P G,/JPJ ^!"/# ]! P&]&+ {&+"&/�.
�&+"&-^�_*& J<"&,{;�;$Q&�#&*"&,]!,/#� ÇöQ;"!-G,/J$&_<&�&{&+"&/���JP�,&/&
�J"*&-���&P!//#-�!�';P,!]�&*�-��&P$&,#PW#-;Q!,#-!P;,!,!$G-J&*�-/&-/;+;,/;�
�J"*&-�- <J'&\�Q"&,� G-J �"/;,<!$ ;Q!,!�$!- PJ"*&- {J-& #Q#- ]!,<!/#� �&,&"�
285{-�}{}���>g>–103.286 Fuat Köprülü, <.!����� 'Y�'%$��$���+�+�+ +, Ankara: TTK, 1999, 29.287 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 42.
77
/J,J</&$#�&P$&,#P{#, \�,P&*�-�{J"&,&$PJ"*&-�- &*�-�-&�&%�-�$!Pti288. Sultan “bir
����� �� ��� � � � � � � &*�-/&- /;+*; ]! �"/;,;"/;� �J"*&-�- �"/;,;"/;%;-; gören
�!"_J$"J&P$!,"!,#$&_<&�&{&+"&/��Bu kez �;,$G,/JPJ�#Q&-P*&&,,JQJ$&,+�P�-/&
_�Q;"/;]!<&%"J~G"/J (5 Haziran 1211)289. �P#,/;+!-���� Alexios’a, Laskaris, iyi
muamele etti. Onu Q-#$W! ^�*;,erek ��&$#-*'GP <&-&P*�,�-& '&~P!**#� �"!�#GP�
�";-[!�!$&/&,G,&/&$&"/�290.
{- �}{} G"&�� {#,&Q \&,$"� &-"&*<�+*�,� �;+<&-& {#QQ&* P&"/�,&- PJ"*&-
/;+<&-�-<!,$!Q#-!]&,�-[&�&P$&,#P#"!$&,+�"&+*����"�[�-�$�-�-&$G�&,&$<�Q,&%�-�
!"#-! &"/� ]! �&P$&,#PW! P&"/�,/�� �-J &*�-/&- �!,! /;+;,/;� �J"*&-�- &P$erleri
#<~&,&*G,J �"/;,<!$ #P*!/#"!,� �J"*&- {J-& #Q#- ]!,<!/#%# ^#{# G-J �!,/!-
$&"/�,*&,&$ &*�-& {#-/#,<!"!,#-# #P*!/#� �G-,& /& �&P$&,#PW# P!,{!P* {�,&$*��
<~&,&*G,J-�!-#$/;+*;%;-;^�,!-&P$!,"!,#{GQJ"&,&$$&_<&�&{&+"&/�"&,. Selçuklu
&P$!,"!,# #P! PJ"*&-� �&"-�Q {�,&$&,&$ ganimet *G~"&<&�& $G�J"/J"&,� �J P�,&/& {#,
�,!-$ &P$!,# G,*&�& _�$*�� �J"*&- G-J $!-/# &P$!,"!,#-/!- {#,# Q&--!**#%# #_#-
&"/�,<&/�� Âni/!-PJ"*&-&P&"/�,&- bu asker G-J +!'#* !**#��#"&'"&,�-�� !+�&"&,�-� ]!
!"{#P!"!,#-#&"&,&$/#%!, J<&P$!,"!,#-!�!*#+*#]!�&P$&,#PW#-�&-�-&^#**#��J"*&-�-
!"{#P!"!,#-# ^�,!- #<~&,&*G, G-"&,� '!<!- *&-�/�� �P$!,#- {J !"{#P!"!,#- P&'#{#-#
öldürdü%;-; �%,!-#-[! PJ"*&-�- [!P!/#-# �&-�-& ^!*#,<!"!,#-# #P*!/#� �!P!/# *!+'#P
!/!-�&P$&,#P_G$;Q;"/;��%"&<&�&{&+"&/���J"*&-��"/;,!-&P$!,#G,&[�$*& öldürttü
]!/!,#P#-#�;Q/;,/;��J"*&-�-�";<'&{!,#-#&"&-�!"_J$"J$G<J*&-"&,�]!&P$!,"!,#
{#, +&+$�-"�$ #_#-! /;+*;"!,� �,&/&- &�,�"<&�& {&$*�"&,� �&P$&,#PW#- &P$!,"!,# #P!
G-"&,�-~!+#-!/;+*;"!,��!"_J$"JG,/JPJ{��"![!{GQ^J-&J%,&<�+G"/J��J"*&-�-!P#,
!/#"!-{&Q��&$�-"&,�G-J-[!P!/#-#^�,;-[!{;�;$;Q;-*;�!$&~�"/�"&,��J"*&-�--�+�
Müslüman mezar"�%�-& /!\-!/#"/#� �#, P;,! PG-,& /& {J,&/&- &"�-&,&$ �G-�&W�&
götürüldü291.
Anonim Selçuknâme PJ"*&-�- [!P!/#-#- &P$!,"!,# *&,&\�-/&- ^�,;";+;-; +J
_&,~�[� #\&/!"!,"! &-"&*�,� �N�������� ������ ��������������� �������� ����������.
Emirlerin bütün köleleri dö�%�� ��� �� ��� � � � � �� ����3�� ��������� )�%��� �� �������
288 B. Lehmann, “I. Laskaris ve I. Keyhüsrev”, Sel*+,�+���� %��!������ '�#$.$, III, 595.289 A. Sevim–E. Merçil, 454.290 B. Lehmann, “I. Laskaris ve I. Keyhüsrev”, Selçuk�+���� %��!������ '�#$.$, III, 596.291{-�}{}���>�g–132; F. Köprülü, �+�+�+ , 30.
78
(������ O���� ( ������ � �������� � �� )�%� �)�%����� ������ ( ���� � � (��� ����� �����
����������� �� �������� �)�%���� ��������� �� � �������� ��������. Bu vak’a 23
Zilhicce 607 (1211) Cuma günü oldu.”292
LaP$&,#PW#-� �!�';P,!]W#- -�+�-� ^;Q!" $G$J"&,"& ��$&*<&P�� G-J �;P";<&-
<!Q&,"�%�-& /!\-!*<!P# G-& /J�/J%J P&�^��� G,*&�& $G�/J%J gibi Türkiye
�!"_J$"J"&,��"&#�##"#+$#"!,$J,<&$-#�!*#-/!G"/J%J-J-/&{#,^�P*!,^!P#/#,293.
�!*#[!/! �!"_J$"J"&,�- ^&"#~ ^!"/#%#-#� \&$&* *!/{#,P#Q"#$ PG-J[J �J"*&- ��
���&P!//#-�!�';P,!]W#-+!'#*!/#"/#%#-#]!Q&\!,#-'!Q#<!*!/�-;+*;%;-;&-"��G,JQ
(1211). �!"_J$"J"&,�- {J P&]&+*& <&%"J~ G"/J$"&,� â+#$�,/�,� Fakat �#Q&-PW�- galip
G"/J%J-JP��"!<!$ ise tam mânâP��"&<;<$;-^�,;-<!<!$*!/#,��;-$;{JP&]&+*&
J<"&,'&�"#Q&�#&*]!,<#+"!,/#���,�[&�P&]&+�-PG-J-/&'!,'&-^#{#,*G~,&$~&,_&P�
!"! ^!_#,!<!<#+"!,� ~P#$G"G�#$ ;P*;-";$"! �!*#-<!$ QG,J-/& $&"<�+"&,/�,294.
�#Q&-P"�"&,#_#-�;,$"!,#�-&/G"JW/&-_�$&,<&$&,*�$*&<&<��"&{#,'ayalden ibaretti.
�&P$&,#PW#- P&]&+*&- PG-,& /G%J�& /G%,J {#, #"!,"!<! *!+!{{;P;-/! {J"J-<&<&P�
bunun en bariz göstergelerinden biridir295. Gerçi s&]&+�--!*#[!P#-#-G,*&/&G"/J%J-J
P��"!�!-"!, /! ]&,/�,296. Zaten �&P$&,#P� !P#, !/#"!- �!"_J$"J $G<J*&-"&,�-/&-
Seyfeddin Ay-aba ile birlikte bir elçilik heyeti göndererek halef SJ"*&- QQ!//#-
�!�$&]JP #"! #�# #"#+$#"!, $J,<& �G"J-& ^#*<!$ #P*!<#+*#,� �#*!$#< �!-# PJ"*&- da
$&,/!+# #"! �&~*�%� *&'* <;[&/!"!P#-# /;+;-!,!$ {J �&$"&+�<& P�[&$ {&$<�+� &�-�
$G<J*&-� ^�-/!,!,!$ {&{&P�-�- -�+�-� �J$&,�/& /& {!"#,**#%#<#Q ^#{# Konya’ya
^!*#,*<#+*#,� �J"*&- �� ���&P!//#- �!�';P,!]W#- -�+� `? �&Q#,&- >`>>W/! �;-bed-
'�-!W�!/!\-!/#"<#+*#,297.
�J-[!,�&�$&,&�P&]&+�-��&Q#,&-W/&{&+"&��~>g�&Q#,&-W/&{#*<#+G"/J%J�
/G"&��P��"& -�+�- /!\-!/#"<! Q&<&-�-�- #P! `� �&Q#,&-W& /!-$ ^!"/#%# #'*#<&"#
;Q!,#-/!/J,<&$*&/�,298.
292 Anonim Selçuknâme, 28.293�.��"�_���;$P!"<!�!],#��!"_J$"J-�#Q&-P"#+$#"!,#��Türkler, VI, 623–624.294 P. M. Holt, ��*��������4�, 174; G. Ostrogorsky, 397.295 F. Köprülü, �+�+�+ , 30–31.296 E. Merçil, Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, 134; B. Lehmann, “I. Laskaris ve I. Keyhüsrev”, '�*+,�+���� %��!������ '�#$.$, III: “`����� ������ �� �3������������������� ��� ���(����������� �������� ( �� �������� ����” (596).297 O. Turan, Türkiye, 290–291; Y. Ayönü, “Selçuklu–�#Q&-P"#+$#"!,#��Türkler, VI, 608–609.298 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 43.
79
9. I. Keyhüsrev’in �$ $�$4$
Sultan I. ���&P!//#- �!�';P,!]� ��� ��"�_ �,P"&-W�- /#%!, G%J""&,� ^#{# #�#
!%#*#< ^�,<;+� &*&{!�"!,#- ]! /�-!<#- /!%!,"# 'G[&"&,�-�- �&-�-/& �!*#+<#+*#�
Türkçe, Arapça, Farsça ve Rumca biliyordu299. -P&-"&,�- /;+;-[!"!,#-! P&�^�"� ]!
/#-}$G-J"&,/&/&'#"G"<&$;Q!,!'!,$G-J/&<;P&<&'&"�G"/J%J-J�#-!�J$&,�/&
Q#$,!**#%#<#Q{&Q�G"&�"&,/&-&-"��G,JQ�
�J"*&- ~&Q&,*!P# ]! ~!,+!<{! ^;-"!,# Gruçlu olarak Divan-� Mezalim’e
^!"!,!$$&/�]!#<&<"&,"&{#,"#$*!+#$��!*"!,#/#-"!,]!&/&"!*#*!P#P!*<!�!_&"�+�,/��
�!,W} /&]&"&,& $&/�"&, bakarken, PJ"*&- �,\} $G-J"&,� /#]&-��"& {#,"#$*! '&""!/!,/#�
��"/&{#,/!\&+!,W}<&'$!<!�!^#/!,]!/&]&[�]&,Pa verilen hükmü bekler ve buna
kar+�P&�^�"�G"J,/J��#"#<&/&<"&,�-&�/#-âlim"!,#-!'J$J$_J"&,&/!%!, verirdi. Bu
/&],&-�+� P&�!P#-/! birçok �"#< �-&/G"JW�& ^!"<#+*#,� �&%,#{"# PG\# �J'�#//#-
{-;W"-Arabî, �![/!//#- P'&$� �!�' �]'&/;//#- �&<#/ !"-Kirmanî, Ahî Evren
diye {#"#-!- �&[! �&P�,!//#- �&'<J/� �J'&<<!/ !"-Berzaî, Muhaddis Ebû’l-
Hasan Ali el-P$!-/!,&-}��!�'�&P&-{J-"&,/&-{&Q�"&,�/�,300.
�J"*&-���&P!//#-�!�';P,!]W#- P*&-{J"W/&{J"J-/J%JP�,&/&$!-/#P#-# QG,
/J,J</& {�,&$&- {&Q� P�Q ]! /&],&-�+"&, $&,+�P�-/& P!,^#"!/#%# *&]�, ]! P&,\ !**#%#
P�Q"!,/!-*&,#'{#"#-[#-!P&'#~�&*&"&,�-&P&�^�"�{#,#-P&-G"/J%J-J/&&-"��G,JQ�
�!�';P,!] /�-!<#-#- �;,$#�! �!"_J$"J"&,� &_�P�-/&- �-!<"# {#, ��-; /!
ülkenin ekonomik anlamda kat et*#%# <!P&\!/#,� �-&/G"J uluslar&,&P� ticaret
$!,]&-"&,�-�-^!_#+-G$*&P�]!J%,&$�!,#'&"#-!^!"<#+*#��� ���&P!//#-�!�';P,!]W#-
#Q"!/#%# \!*#' ~G"#*#$&P�-& {&$*�%�<�Q Q&<&- {J #[,&&*"&,�- belli bir plan dahilinde
^!,_!$"!+*#,#"<#+ !�"!<"!, G"/J%J-J ^�,;�G,JQ� �J ~"&-/& ^�Q!*#len önemli
#"$!"!,/!- {#,# ]! {!"$# /! !- �-!<"#P# #$*#P&/} $G-J"&,/�� �!-!/#$ ]! ��{,�P #"!
�&~�"&- *#[&,} &-*"&+<&"&, #$*#P&/} ~G"#*#$&-�- �-!<"# ]!P#$&"&,�/�,� �&<&- Q&<&-
Q&,&,&J%,&�&-*;[[&,"&,�-Q&,&,"&,�-�-/!]"!**&,&\�-/&-*&Q<#-!/#"<!P#]!^!"!cekte
/! !/#"![!%#-#- ^&,&-*# !/#"<!P# #"!,#P# #_#- �-!<"# &/�<"&,/�� �J"*&- ^!,!$
299 T. Baykara, I. Keyhüsrev, 45.300 M. Bayram, �5�,$�'�'�*+,�+����, 39; E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 175.
80
^�,/;%;-/! tâcir"!,# ]!,^#"!,/!- /! <J&\ *J*&,&$ G-"&,� $&Q&-<&�& ]! ;"$!P#-#-
*#[&,!*#-# &,**�,<&�& _&"�+<�+*�,� �� ���&P!//#- �!�';P,!] Q&<&-�-/& *!P#P !/#"!-
&P&�#+]!^;]!-G,*&<�*#[&,!*$!,]&-"&,�-��-&/G"JW�&��-"!-/#,<#+*#,�
�J"*&-� �\,&P�&{W�- PG�J-/&- ^!"!- {#, '&$&- G"&,&$ �J,&-} $&]#<"!,#-
{;�;$'&$&-��/!P*&-} ,&-+&'"&,�-�-J-]&-�G"&-�Keyhüsrev�J-]&-�-�$J""&-&,&$
!P$# ,&- +&'"&,�-�- /!]&<� G"/J%J-J ]! �#�&r-� J<W/& �&�P!,-i Rum’un yerine
$&#< {#, $&�P!, G"/J%J <!P&��-� ]!,<!�! _&"�+<�+*�,301. �!,!$ $J""&-/�%� !P$# {#,
,&- +&'�-& &#* J-]&- P&�!P#-/! ]! ^!,!$P! ^!-#+ {&$�+ &_�P��"& P!,^#"!<#+ G"/J%J
P#�&P}]!*#[&,}\&&"#�!*"!,P&�!P#-/!�;,$�,&-"���,<!-#]! J<"&,/&-G"J+&-^!-#+
{#, *G~"J<J ��-!*<!�# {&+&,<�+*�,� �J-/&- PG-,&$# �;,$#�! �!"_J$"J PJ"*&-"&,�
Sultanü’l-�,&{} ]!"W�[!< =�,&~ ]! �,&~ G"<&�&- '&"$"&,�- PJ"*&-�q J-]&-�-�
$J""&-<�+"&,/�,� �!]"!*#-#- P�-�,"&,�-� �$/!-#QW/!- �&,&/!-#QW! $&/&, J"&+*�,<&P�
sayesinde de Sultanü’l-�&',!�-=$#/!-#Q#-PJ"*&-�qJ-]&-�-�{J-&!$"!<#+"!,/#,302.
�G-,&$#�;,$#�!�!"_J$"J PJ"*&-"&,�-�-]!+!'Q�/!"!,#-#-“Keyhüsrev”, “Keykavus”,
“Keykubat”, “Keyferidun” gibi ,&- +&'"&,�-�- J-]&-"&,�-� $J""&-<&"&,� ,&-
kültürüne /J�J"&-'&�,&-"�$*&-_G$~G"#*#${#,&<&[&��-!"#$G"<&"�/�,303.
�J"*&-�- $�Q $&,/!+# �!]'!, �!P#{! �&*J- =>>@�–1206)’un vasiyetiyle
>`g|W/! �&�P!,#W/! #-+& !/#"!- ���&P#�! =�#\&#�!q &/"� '&P*&-!� P&/![! '&P*&"&,�-
*!/&]#!/#"/#%#{#,mekân/!%#"&�-�Q&<&-/&*�~*&'P#"# de �&~�"&- bir temel bilimler
ve uygulama merkezidir304. �#\&#ye �!/,!P!P#W-/!� '!$#<"!, ]! *�~ �%,!-[#"!,#
P;,!$"# $&"<�+"&, ]! _&%/&+ ��-*!<! {!-Q!�!- {#, !%#*#< '&P*&-!P# JPJ";
J�^J"&<�+"&,/�,305. ��,�[&PJ"*&-Q&<&-�-/&#<&,]!#-+&!/#"!-�#faiye, Ulu cami ve
�;"";$[&<#^#{#!P!,"!,/!^;-;<;Q!$&/&,J"&+<�+*�,306.
301 M. Bayram, ��!]"!*�&~�P�-�-�!$#""!-<!P#��Cogito, XXIX, 66.302 M. Bayram, Türkiye S'�*+,�+����, 38.303 M. Bayram, ��!]"!*�&~�P�-�-�!$#""!-<!P#��Cogito, XXIX, 66–67.304 O. Turan, Türkiye� `?`� �{/J,,&'#< �J\&-*GQ� ��!"_J$"J"&, �&<&-�-/& �&�P!,#W-#- �P$!,} ]!Ticarî Önemi”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri: Erc. Ü. Kayseri ve Yöresi Tarih Ar&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg��|>j���-;"�&-*&�����;"�+�'�*+,�+�Y'�<.!����� ��5 $?�����, Ankara; TTK, 1992, 3, 9, 41–44; Ahmet Hulusi Köker, “Gevher Nesibe Sultan”, Selçuklu Gevher Nesibe Sult�����}�|�,5�%'.$�&��}��',%'w$-1206), Kayseri: Erc. Ü. Gevher Nesibe ��~�&,#'#�-P*��&���>??>�@�305 Halil Berktay–Ümit Hassan-Ayla Ödekan, Türkiye Tarihi� �� �|�� �!"_J$"J"&, /�-!<#-/! *�~!%#*#<–�%,!*#<# ]! *�~ $G-JPJ-/&$# !P!,"!, '&$$�-/& &�,�-*�"� {#"^# #_#- {&$�-�Q� �� �� ��$!,�“Selçuk"J ]! �P<&-"� �!]#,"!,#-/! ��~ �%,!*#<# ]! �%#*#<�� Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet��&�P!,#��,[����!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*#*;P;�&���`�-47; A. H. Köker, “Gevher
81
Râvendî, es!,#-/!���&P!//#-�!�';P,!]W#+J+!$#"/!�]!,:
“���� ��%�%������0������������� �����0�������0����%�%�����������
�3�� � �� � ������� �� �� ���� � � �� ��� ������ ���'� ���& �� �������� ������ �����������
����� ����� ���������z������� 3� ���������� �������� �� � ���� � ��%���� ������3 ��
/����� %������ � �� %�%������ /����� ����������� '� � �� /����� %��������� ���������
/����� �� 3�� � �� ����������� �� ��� %������ ������ ����� ����� ���� ���
+%��%�������������������%�%�����������������������������3�� � ��/���� emriyle
hareket eden, alla delili ile kalan, kâfir ve /����’ya�� ��������������������� ����
)������ �� ��� � � ������� ����� ��� ������ � ���3���� ����� ����� ��� ��rpta /����
�)���� �� %��������� ������ /����&��� ������ �)����� �)����� ���� ������ �� 3�� ��
�)�%�%�� ����� �������� ������ ��� �������� ��������� ���� �%�%��� ��� ��� � �������
��������� ������(������������������/����’n����� � ��%��������������� � ��%��������
Ta���&�����)�%�%��������(��������� ��������� � �5�]&�-Feth Keyhüsrev bin Sultan
el- kerîm Ziya el-mille Alâ ed-devle ve Senâ el-ümme Kehf el-���'�� ��&�-Müslimin
���� �� $���(� 0������ � �� ��- Sultan es-sa’id Mu’in-i Halef-Allah Mesud bin es-
Sultan el-âdil Adud-����� 3��-Allah fî’l-����$���(�0������N%�������#�� �� ��$��������
� �� ���' �� � �� N��(��� �������� ������ � ��� ����� �%����� � � ��� �%��%�� �� �� �)�%�
� ��� ����� � ����� ��� �)�%�%� �����X� ���� ������ ���(� � ���� �� 3��� ��� �� ���
�������� ( ���� ��������X�#önüllere ondan daha fazla tesir eden, kalplerde mevkii
��� �%������ �%���� ��� �'����� ����� ��� �%������ � ���� � �)��� ��� 4�����
����� �������� � ������������â� � ���O�)����� �������� � ��� ����(�����+�� ����
��� N�����&��� �� �'�� ���������*� )���� � �� %�%������ � �� ����� ��� D���
�!P#{!��b{#�!P#-/!�&"�+&-�!$#<]!�;/!,,#P"!,��'�*+,�+��'Y8'���'.$w'�+�%�����}�|�,5�%'.$�&��p Mektebi-1206)��&�P!,#��,[����!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*��&���>??>�j?-56; Esin Kahya, “Anado"J�!"_J$"J"&,���-!<#-/!�#"#<P!"�&"�+<&"&,/&-�&Q��,-!$"!,���G���+.������.��'�*+,�+�Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, I, 431-438; T. Baykara, ".����Y'��,%$.�;X����$8, 195-199.306�#\&#�!-Ulu Cami–�;"";$�&<#$#*&{!"!,#'&$$�-/&&�,�-*�"�{#"^##_#-{&$�-�Q��&"#*�,$#"!*"#G%"J�Kayseri Kitabeleri� �&�P!,#� �&�P!,# �;�;$+!'#, �!"!/#�!P# �;"*;, �&��� `gg>� `j-26; 28; 40; A. Durukan, “Banîler”, Sanat Tarihi Defterleri� �� |�� �� �� ��$!,� ��!"_J$"J �#\&'&-!"!,#��Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet��&�P!,#��,[����!]'!,�!P#{! ��~�&,#'#�-P*#*;P;�&��� >??>� @� �� �"J+ �,�$� ��-&/G"J �!"_J$"J �#<&,"�%�-/& �#~G"G�# �Q!,#-! �;+;-[!"!,�� I.��+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,�Merkezi Yay., 2001, 35-�@��"#�&�/&,�&�&*���-&/G"JW/&�!"_J$"J��-!<#��,;++#\�"&,��Q!,#-!�G~"J �!%!,"!-/#,<!�� �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�iyeti Kongresi Bildirileri, I, �G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�>`>-148.
82
��������� � ������������)��� � ������� ������ �����������\��3��&���%���� � �� ��
� � ��� ����������� )����� �� � ��� �� � �� � �� � ����� �%�%� ������ � ������ ����� � � ���
veril� �� ����������� ����� �������� ��� �� �%�]��� ����� %�%�������� �������� ��� ���
�%��� �� ��� ������ ��� �� ����� � �� �� �� ��� ������ ��� ������� �� � ���
�����������.”307
�;,$<!- &P�""� �!�' �]'&/;//#- �&<#/ !"- �#,<&-}� ���&P!//#-
�!�';P,!]W!�&Q/�%�{#, ,J{&#/!+��"!/!<!$*!/#,� �$�����& ������������������yer
��� ������ �� $)��%� �)��%�%��� �%����� �� �� 5�� $��%����� ����� ��� � � ������
����������N)�������)��������[�$������ ������� � (���������”308
B. I. �>>� �����������&1211–1220)
1. �'�$,�$4$�
Sultan I. ���&P!//#- �!�';P,!]’in öldürülmesinden sonra ger#�! QQ!//#-
Keykavus, Alâeddin Keykubat ve Celâleddin ={,&'#<q Keyferidun a/"&,�-/& ;_
!,$!$ _G[J%J $&"<�+*�309. QQ!//#- �!�$&]JP #"! Alâeddin �!�$J{&*� PJ"*&-�-
P*&-{J"W/&$# P;,^;- �&+&-*�P� P�,&P�-/& '!-;Q _G[J$ �&+*& #/#"!,� Celâleddin
Keyferidun ise {J��""&,/&'!-;Q/G%<&<�+*�� Celâleddin Keyferidun Keyhüsrev’in
#$#-[# $&,�P� G"&- �&],GQG<!PW#- $�Q�-/&- G"&- G%"J�/J. Keyhüsrev’in b#, /! $�Q�
]&,/�,310.
I. ���&P!//#- �!�';P,!]� �"/;%; P�,&/& QQ!//#- �!�$&]JP Malatya’da,
Alâeddin Keykubat Tokat’ta, Cel&"!//#-�!�\!,#/J-#P!�-*&"�&W/&�/�311.
Keykavus ve Keykubat, Emir Seyfeddin Ay-&{&W-�- &*&{!�"#%#-/! �!*#+*#�
�!'Q�/!"!,#- P;,^;- ��""&,�-/&$;_;$�&+*&G"/J$"&,�-� &*&{!�"!,#-#-+J P�Q"!,#-/!-
&-"��G,JQ� �Gurbet ��������� ��� � ��� ����� � � ������� ������� ��� ���������
307 Râvendî, I, 19–20.308 M. Bayram, Türkiye S'�*+,�+����, 38.309 A. Sevim–E. Merçil, 455.310 E. Uyumaz, ��;,$#�! �!"_J$"J �J"*&-"&,�� �!"#$"!,# ]! �!"#$"!,#-#- �]"#"#$"!,i”, �G���+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II, 405.311 C. Cahen, Anadolu’da Türkler, 130.
83
�%�%��%�*��������(����������� �,�� ���������������������� �� � �������� ( ��������q�
yiyecek olarak size verdim.”312
Keyhüsrev *&'P#"#-# <!"#$"#$ �&~*�%� �&"&*�&W/& ^�,/;. Bu Selçuklu
PJ"*&-"&,�-�-, !P$# ,&-+&'"&,�-�- &/"&,�-� $J""&-<&"&,��&"&*�&]! _!],!P#-/!� ,&-
$;"*;,;-! $&,+� /J�J"&- '&�,&-"�%�- {#, PG-J[J/J,� �&"&*�&W/& !%#*#< ^�,!-
PJ"*&-"&,�- _G$ #�# �&,P_& {#"<!"!,#-/! /! {J-J- !*$#P# ]&,/�,313. Tokat, Amasya,
�#$P&, _!],!P#-/! �&-#+<!-/"#"!,#- !*$#P#�"! �;,$ $;"*;,;-! /&�&"� {#, �&~�"&-<&
G"J,$!-��&"&*�&]! �&$�- _!],!P#-/! ,&-$;"*;,;-! /&�&"� {#, �&~�G"J+<J+*J,314.
�;,$#�! �!"_J$"J"&,� ��� y;Q��"/& ,&-W/& ^!"#+!- ';$;</&,"�$ $&],&<�-� P;,/;,!-
*!$/!]"!*G"&,&$G,*&�&_�$&,315.
�J$&,�/&/&{!"#,**#%#<#Q^#{#�!"#$ QQ!//#-�!�$&]JP’un�!*#+*#,#"<!P# ve
!%#*#"<!P##+# PJ"*&-*&,&\�-/&-$!-/#'G[&P��![/!//#-P'&$Wa verildi. Keykavus’un
!%#*#<##"!�&$�-/&-#"^#"!-!-�![/!//#-P'&$����&P!//#-Keyhüsrev gibiQQ!ddin
�!�$&]JP;Q!,#-/! /! -;\JQ P&'#{# G"<J+*J,� �!�$&]JPWJ- �&-�-& &�,�[& *![,;{!"#
$G<J*&-"&,/&- �&+-#^#, Mübarizüddin �&]"�, Emir-i Âhur �!�-!//#- �&+&,& ]!
Emir-i Meclis Mübarizüddin �!',&<+&' /& �&,/�<[� G"<&"&,� <&$P&/��"&
]!,#"<#+*#316.
QQ!//#- �!�$&]JPWJ- �&"&*�& <!"#$# G"/J%J &"*� ��" #_!,#P#-/! �&~*�%�
faaliyetler ha$$�-/&~!${#"^#�G$*J,��<&J-J*<&<&$^!,!$#,$#��� ��"�_�,P"&-W/&-
PG-,&<!"#$"!,#-<&-!],&&"&-�'&�"#$�P�*"&-<�+*�,��,*�$+!'Q�/!"!,$!-/#{&+"&,�-&
davranabilme muhtariyetine P&'#~/!%#""!,/# ve normal bir Selçuklu valisinin sahip
G"/J%J�!*kilerin ötesine geçemezlerdi.
312 S. Koca, I. Keykavus, 16.313�� �&�,&<� ��!"_J$"J"&, �&<&-�-/& �&"&*�&W/& "<} ]! �#$,} �&&"#�!*"!,�� I-II. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri� �G-�&� �� �� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&���1993, 120-121.314 M. Bayram, ��!]"!*�&~�P�-�-�!$#""!-<!P#��Cogito, XXIX, 63–64.315 Scott Redford, “Selçuklu Anadolu’sunda Adalet ve Peyzaj”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'�Medeniyeti Kongresi Bildirileri�����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�`>|�316 S. Koca, I. Keykavus, 20; T. Baykara, ".���� Y'� �,%$.�;X� ���$8: “^��� � �q� N�������� ������mutfa������� �������� � �%����������)���� �*�5� �-i Âhur: Askerî özel� � ����������)���� ����������atla������ �� ��� � .” (162); “Emir-i Meclis: Devletin her türlü törenlerini düzenleyen görevli olup, bir tür protokol genel müdürü kabul edilebilir.” (162–163).
84
2. I. Keykavus’un Sultan Seçilmesi (1211)
Sultan I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- >`>>W/! P&]&+ <!�/&-�-/& ölümünün
&,/�-/&- /!]"!*#- #"!,# ^!"!-"!,# *G~"&-&,&$ $#<#- PJ"*&- G"&[&%�-� {!"#,"!<!�!
_&"�+*�"&,� �Q!""#$"! �&,&+ <!"#$# �&P,etuddin el-�&P&- {#- {,&'#<W#- !*$#P#�"!
büyük +!'Q�/!-#-PJ"*&-G"<&P�-&$&,&,]!,#"/#��G-�&W/&&"�-&-{J$&,&,�-&,/�-/&-
<!+]!,!**! {J"J-&- /!]"!* !,$�-� {J,&/&- '&,!$!*"! �&�P!,#W�! ^#**#"!,� �"/!-
^!"/#%#-[!'�Q"�/&],&-<&�&_&"�+&-/!]"!*&/&<"&,�,�!"#$QQ!//#-�!�$&]JPW&{#,
elçi göndererek {&{&P�-�- ]!\&* !**#%#-# ]! $!-/#P#-#- PJ"*&- P!_#"/#%#-# {#"/#,/#"!,�
Onu Malatya’dan �&�P!,#W�!_&%�,/�"&,� Bu arada �����&P!//#-�!�';P,!]W#- matem
merasimleri biraz da gizlice yerine getirildi.
Ülkenin il!,# ^!"!-"!,# *&,&\�-/&- PJ"*&- P!_#"/#%# '&{!,#-# &"&- QQ!//#-
�!�$&]JP�{!+^;-/!-$�P&{#,P;,!#_!,#P#-/!�&�P!,#W�!J"&+*���!]"!*&/&<"&,�G-J
�!/;$W*! $&,+�"&�&,&$ +!',! ^�*;,/;"!,� �!�$&]JP� {;�;$ {#, merasimle $&,+�"&-/�
“�������� ���������(���rak�P&"*&-&**&'*�-&G*J,*J"/J (21 Temmuz 1211). Sultana
*&Q#�!"!,#-{#"/#,#"<!P#�PJ"*&-�-';$;</&,"�%�-�-*!{,#$!/#"<!P#ve yine sultana biat
edilmesi s�,&�"&^!,_!$"!+*#,#"/#�Sultan makam, iktâ ve emlâk <!-+�,"&,�-��!-#"!/#�
Hil’atler verdi. Devlet ileri gelenleri de kendi makam ve mevkilerine göre sultana
$�"!� &*� $&*�,� &"*�- -!]#-/!- hediyeler verdiler317. QQ!//#- �!�$&]JPWJ- *&'*&
_�$*�%�Q&<&-`|�&+"&,�-/&G"/J%J*&'<#-!/#"<!$*!/#,318.
3. Alâeddin Keykubat ile Mücadelesi
Sultan, Kayseri’deki bJ <!,&P#<"!,/!- PG-,& {&+$!-* �G-�&W�& '&,!$!*
!*<!$;Q!,!'&Q�,"&-�,$!-$�*;{#,'&{!,^!"/#��&{&P�-�-�";<'&{!rini alan Tokat
meliki Alâeddin Keykubat, 3 günlük taziye merasimini ifa ettikten sonra ordusunu
'&Q�,"&<�+ ]! �&�P!,# ;Q!,#-! /G%,J ^!"<!$*!ydi. Ülkenin eskisi gibi hanedan
<!-PJ~"&,�&,&P�-/&~&�"&+*�,�"<&P�P�Q$G-JPJ/!%#"/#�Fakat bunun yerini tutan bir
veraset usûlü /! �G$*J� �J �;Q/!- *&'* $&]^&"&,�-�- �-;-! ^!_<!$ <;<$;-
317{-�}{}���>��–134.318 O. Turan, Türkiye, 302.
85
G"<&<�+*�,� Alâeddin�!�$J{&*��&"-�Q/!%#"/#��<[&P��,QJ,J<<!"#$i Mugiseddin
�J%,J"+&'/&G-&/!P*!$]!,#�G,/J��<[&-�!%!-&,&P�-/&P�$� #"#+$#"!,]&,/���G$&*
<!"#$# &�,�[&� Jc beyli%#-/!- ~!,]&-!"#$319 <&$&<�-& ^!*#,#"<#+ G"&- Dâni+<!-/"#
�&'#,!//#- "#W-#- /! /!P*!%#-# P&%"&<�+*�� �,<!-# $,&"� Leon’un /!P*!%#-# #P! G-a
{&Q�]&&*"!,/!{J"J-&,&$]!{&Q�*&]#Q"!,]!,!,!$&"&{#"<#+*#.
Alâeddin ]! <;**!\#$"!,#� �J"*&- QQ!//#- �!�$&]JPWJ �&�P!,#W/! $J+&**��
�&]&+_G$_!*#-]!JQJ-P;,/;320. �J"*&-'&�"#<;+$;"/J,J<&/;+*;� Çünkü Kayseri
P&]J-<&P�$G"&�{#,+!'#,/!%#"/#��J!$P#%#^�,!-�!�$&]JP#"!,/!+!',!{!""#{&+"�
#"$PJ,�&~�<�-�^!,_!$"!+*#,![!$*#,321. �&'#,!//#-"#W�#de #_#-!/;+*;%; durumundan
/G"&�� {#,#-[# /!,![!/! PG,J<"J *J*J�G,/J� �P$#/!- $!-/#P#-! _G$ �&,/�<"&,/&
{J"J-/J%J ]! {#, /GP* G"&,&$ ^�,/;%; �&'#,!//#- "#W�! $�,^�-"�%�-� {!"#,*<!$ #_#-
G-&{#,+#$��!*{!�#*#�&Q&,&$^�-/!,/#�
“Ben vücudu kalbine kadar eriyen bir mumum. Daha önce gülen yüzümün
��������� ������� ��������
‘Senin samimi dostun benim’� ����{�����������������������������������
oldu.”322
QQ!ddin Keykavus, bir yolunu bularak Kayseri’den Konya’ya gitmeyi
/;+;-;�G,/J��,&/&J[{!�"!,#-#]!/#%!,&P$!,"!,#-# *G~"&�&,&$<;[&/!"!P#-!/&'&
J�^J-+&,*"&,&"*�-/&/!]&<!/!{#"![!%#$&-&&*#-/!�/#�
319 R. Turan, Hükûmet �',��$�!�.�: “/%�� ��� N��(����������� ��������� �%�%�� ����� ������������ ��3������ ��������� ��'���� � �� �������� ������ ������ ����������������� ������]�������������������������0����������������������������������������������������������������� �� ������� ��� � ��Yine tevcih� � ���� �������� �� �� ������.” (66); T. Baykara, ".���� Y'� �,%$.�;X� ���$8: “N������������3���� ��� (��� ������� � �� �)���� ��� N������� ��� ������ ���������� ����� �� ���� � ��� {������� ��������������� ������%��� ��'�� � ����� � ���� ������������������� ��������� ���������������ûr ve ��������������������������%�%����� ������� �� � ��3������ ���������� ��� ������������������������� �� � �� �%������ � �� ��� ��� � � � � � �� ����� ��������� � �� �%�� )���� �������� r” (160); A. Taneri, Vezir-i ���!��,�&��@@–1453): “Büyük divanda bulunan arazi defterlerinde has ve iktâ yani dirlik olan timara � ������ ����������������� ������]�������������������������%�%��N��(�����<����� &����������3����� ���� ������ �� � �� {������� ��������� ���?� ������������� 0������ �������� ������ �� ������� ��� � ��Yine tevcih edile�� ���������������������0��?��)��� � �������������������3������ ���?�����������?�bir görevle de görevlendirilebilirdi” (23).320 Halil Edhem, ���.'�$��'8�$, 62.321�!'<!*�&��,/&%����.'�$����$8$���� %��!�������&�P!,#��&�P!,#�;�;$+!'#,�!"!/#�!P#�;"*;,Yay., 2001, 8; T. Baykara, ".���� Y'� �,%$.�;X� ���$8: “$����� �� N ����� 0�' ��� � � � �� ����� /%�� ���N��(�������������$����&���)������������������ �� ��%���lemeye���� ������������������ �” (99).322{-�}{}���>�|�
86
�&+-#^#,�<#,Mübarizüddin�&]"��Emir-i Âhur Zeyneddin �&+&,&]!Emir-i
Meclis Mübarizüddin Be',&<+&'{&+*&G"<&$;Q!,!/#%!,/!]"!*&/&<"&,�-�_&%�,**�.
Onlara: “��� �� ����� �%�%� N������ �� ���� � �� ��� ^��� ������ ����� )�%���� ������
��������� ��� �� ������� �)���� � �� ���� ��� q� #���� ���� � ��� �� ��������� �(����� son
�%���� �������� (����� ��� �� ��( ������ ��� � � � $����&��� �������� O� �%�%�� �����
���������� �������m�� N����� �� ���� ��� ��� �)������ �� �������� � �� ���������� ������
������ ������ ��������� %�%��� �” 323 dedi. Fakat /!]"!* &/&<"&,� {J-J- _G$ ,#P$"#
G"&[&%�-�{!"#,*!,!${&+$&{#,*!/{#,/;+;-<!$^!,!$*#%#\#$,#-#{!�&-!**#"!,�Çünkü
PJ"*&-�- {#, +&-PP�Q"�$ !P!,# �&$&"&-<&P� '!, +!�#- PG-J &-"&<�-& ^!"#,/#� �&�P!,#
valisi olan Celâleddin Kayser,PJ"*&-�-{J��-/!$#\#$,#-#'&{!,&"�-[&'!<!-'JQJ,&
^!"!,!$�&"-�Q$G-J+<&$ #P*!/#%#-#{#"/#,/#� Sultana kJ,*J"J+�G"J-J-<;**!\#$"!,#-#
Alâeddin �!�$J{&*W*&- $G~&,<&$*&- ^!_*#%#-# #"!,# P;,/;� "$ G"&,&$ �,<!-#
$,&"�-/&- {&+"&�&{#"![!$"!,#-# ]! $!-/#P#-#- {J-J {&+&,&{#"![!%#-# #\&/! !**#�
Celâleddin Kayser’in bu teklifi kabul gördü. Kayseri valisi hemen harekete geçti.
�J"*&-/&- &"/�%� /!%!,"# '!/#�!"!,"! �,<!-# $,&"� Leon’u $&,&,^�'�-/& Q#�&,!* !**#�
Celâleddin� �,<!-# $,&"�-& #$# +!'Q�/! &,&P�-/&$# *&'* <;[&/!"!P#-! $&,�+<&-�-
$!-/#P#-!^!*#,![!%#Q&,&,"&,�JQJ-JQJ-&-"&**�$*&-PG-,&�!-#PJ"*&-�-'#_{#,+!$#"/!
�,<!-#;"$!P#-!^#,<!�!-#�!*#G"<&/�%�-�#\&/!!**#� �J"*&-�-$�Q$&,/!+#-/!-&"/�%�
12�ggg��P�, &"*�-� /!%!,#-/!$#/!P*&,_!�# =J[J-& &"*�-"&, *&$�"<�+ {#, _!+#*<!-/#"q
ona teslim etti324. ��,�[& PJ"*&-�- G-& 12.000 mudd325 *&'�"� ]!,![!%#-# P��"!/#�
�-[&${J-"&,�-G,/JPJ-J&"�~^#*<!P#�"!<;<$;-G"&{#"![!%#-#&-"&**���,<!-#$,&"�
II. �!G- #P! {J-J- PJ"*&-�- $!-/#P#-! �!<#-"# {#, &'#/-�<! vermesi ile mümkün
G"&{#"![!%#-#P��"!/#�Celâleddin Kayser, önce Leon’dan�!<#-"#{#,&'#/-�<!&"/��
�&-�-& �,<!-# $,&"�-�- {#, !"_#P#-# &"&,&$ +!',! /�-/;� �J,J<J QQ!//#-
�!�$&]JPW& &,Q !**#� �!<-J- G"&- PJ"*&- �!G-WJ- #P*!/#%# +!$#"/! {#, &'#/-�<!�#
kendi elleriyle yazarak hil’at ]!,/#%# elçiye teslim etti. Nihayet Ermeni kr&"�
&-"&+<&�&,&Q�oldu ve ordusunu alarak Develi yoluyla ülkesine döndü.
323{-�}{}���>�|�324 S. Koca, I. Keykavus, 23; E. Uyumaz, “I. Keykubad Dönemi”, Cogito, XXIX, 122.325 >�g|� "#*,! G,&-�-/&$# &%�,"�$ �"_;P; {#,#<#� £&"*!, �#-Q� �.�7!�;�� -�*5� $.%'!�'�$, Çev: Acar Sevim�P*&-{J"������!--Edebiyat Fak. Yay., 1990, 56.
87
Celâleddin �&�P!,W#- ~"&-�-�- #$#-[# $J,{&-� �,QJ,J< <!"#$# �J^#P!//#-
�J%,J"+&' G"/J� � /& Alâeddin �!�$J{&*W*&- #Q#- &"<&$P�Q�- <!<"!$!*#-! ^!,#
döndü326��#_{#,Q&<&--!$&,/!+"!,#-!-!/!�!%!-"!,#-!$&,+�PJ"*&-"�$ #//#&P�-/&
{J"J-<&<�+ G"&- �J^#P!//#- �J%,J"+&'W�- /�-;+ P!{!plerinden biri de QQ!//#-
Keykavus’un, #P*!%# ;Q!,#-! Eyyûbî <!"#$# �!"#$ �+,!\Win Erzurum melikinin
<!<"!$!*#-!P&"/�,<&P�G"&{#"#,�
BJ ^!"#+<!"!, Alâeddin K!�$J{&*W�, kendisini terk eden, etmeyen bütün
<;**!\#$"!,#-! $&,+� +;~'!�! #**#� �;**!\#$"!,#-#- $&,+� *&,&\"& &-"&+*�$"&,� $&-&&*#-!
]&,/�� �J,J<J "!'#-! _!]#,/#%#-! #�#[!$&-&&* ^!*#,!- QQ!//#- �!�$&]JP� �&�P!,#
$&"!P#-/!- {#, 'J,J_ '&,!$!*#-! ^#,#+*#� �J*J-<&-�- <;<$;- G"<&/�%�-� &-"&�&-
Alâeddin <J'&P&,&�� $&"/�,<&$ QG,J-/& $&"/�� �!/!\#-! J"&+&<&�&- +!'Q�/!
Ankara (Engûriye)’ya çekilerek savunma tedbirleri almaya koyuldu.
Alâeddin �!�$J{&*W�- <;**!\#$# G"&- �&'#,!//#- "# #P! &�,�"&,&$, ama
+!'Q�/!�! /! P&/�$ $&"&,&$ �#%/!W�! /G%,J #"!,"!/#� �#%/! '&"$�-a ve ileri
gelenlerine$!-/#P#-!PG-J-&$&/&,�&,/�<!*<!"!,#-#P&%"&<&$#_#-{&Q� #'P&-"&,/&
bulundu. Onlara&"*�-kâseler]!$J<&+"&,/&%�**�. �"&P�Q&,&,"&,�-��-[!/!-$&,+�"&/��
Olan ve olabilecek h!,Q&,&,�;P*;-!&"/�%�-�ilân!**#��&"#~/!^!"P!<&%"J~/&G"P&
{J<&""&,�-�#-!P&'#~"!,#-!&#*G"/J%J-J/J�J,/J]!{#,&'#/-�<!#<Q&"&/���&$&*
{;*;- _&{&P�-& ,&%<!- +!',#- &�&$ *&$�<� G"J<PJQ /&],&-�+"&, P!,^#"!/#"!,� B&+
gösteren bu hareketler Zahir!//#-"#W�#+;~'!�!#**#�E<-#�!**!G"<&/�%�-�/;+;-!,!$
x"J$�+"& (Lülûveq $&"!P#-! P�%�-/�� Burada da kendisini emniyette hissetmeyen
Zahireddin, Sis (Kozan)’e J%,&/�$*&- PG-,&�&<W&^#**#��,&/&-/& Halep’e gitmek
istedi. Fakat �&"!~ �&$�-"&,�-/&$# Tell-B�+#, $&P&{&P�-/& '&P*&"&-&,&$ �"/;327.
�&'#,!//#- "#W�# G,&�& /!\-!**#"!,. �#%/!W�! ]&,&- �<#,-i Âhur �!�-!//#- �&+&,&
+!'#, #"!,# ^!"!-"!,#-! ]! '&"$& #'P&-"&,/& {J"J-/J� �&+&,& PJ"*&- *&,&\�-/&- �#%/!
]&"#P# *&�#- !/#"/#� �&+&,&� �,<!-# $,&"� �!G-W&� Alâeddin Keykubat ve
<;**!\#$"!,#-#-�!-#"/#%#-#]!PJ"*&-�-cülûsunu bildirmek için elçiler gönderdi. Leon
326{-�}{}���>��–138.327 E. Uyumaz, Sultan I. Alâeddin Keykubat Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220–1237), Ankara: TTK, 2003, 16.
88
#P! <!<-J-#�!*#-# {#"/#,!- [!]&{�-�- �&-�-/& /!%!,"# &*� &"*�-� ^;<;+ ]!
$J<&+"&,/&-G"J+&-'!/#�!"!,"!<J$&{!"!!**#328.
Bu taht mücadelesinin Alâeddin �!�$J{&* #"! �J"*&- QQ!//#- �!�$&]JP
&,&P�-/&/!%#"/!�,QJ,J<<!"#$#�J^#P!//#-�J%,J"+&'#"!PJ"*&-&,&P�-/&^!_*#%#-#
/;+;-<!$ <;<$;- ^�,;-P! /! ��"! G"<&<�+*�,� �J%,J"+&'� '#_{#, Q&<&-
�G-�&W/&$#PJ"*&-&$&,+�^!"<!<#+]!P&"*&-&*#//#&P�-/&{J"J-<&<�+*�,��JP&]&+*&
ise Alâeddin�!�$J{&*W�-�&-�-/&�J^#P!//#-�J%,J"+&'W�-�-~"&-�_�$<�+G"<&P�
<&-*�%& /& J�^J- /!%#"/#,� Çünkü Alâeddin '�,P ]! #,&/! G"&,&$ #$#-[# ~"&-/&
$&"<&�&,&Q�G"&[&${#,#P#/!%#"/#,�;P*!"#$P�{�$PJ"*&-�-G%"JG"<&P�'&P!{#�"! daha
_G$ /!P*!$ P&%"&<&P� <;<$;-/;� �J^#P!//#- �J%,J"+&' #P! {&{&P� ��� ��"�_
�,P"&-W�- �";<;-/!- PG-,& {#"! $&,/!+"!,#-#- '#_ {#,#-! $&,+� *&ht mücadelesine
^#,#+<!<#+*#329.
�!"&"!//#- �!�\!,#/J- #P! �-*&"�&W/&� ��{,�P"� �,&-$"&,�- /!P*!%#-# &"<�+*��
Fakat G /& �!-#"<#+ ]! $;_;$ {#, P&-[&%& P;,;"<;+ ]! G,&/& '!,$!P*!- JQ&$*&
�"<;+*;330.
4. I. Keykavus’un Konya’ya �'�$ $ (1211)
�J$&,�/& {!"#,**#%#<#Q ^#{# Kayseri’de büyük bir zafer kazanan sultan
{&+&,�/&{;�;$,G";G"&-Celâleddin�&�P!,W#~!,]&-!"#$<&$&<�-&^!*#,/#��#%/!W�#
�!�-!//#-�&+&,&W�&��&"&*�&W���;P&<!//#-�JPJ\W&��"{#P*&-W�/&Mübarizüddin
�!',&<+&'W& iktâ G"&,&$ ]!,/#� ��,�[& �!�-!//#- �&+&,&W�� �,<!-# $,&"� �!G-W&
göndererek Selçuklu ülkesinin tek hâkim# G"/J%J-J {#"/#,/#� �!G- /& &�-� !"_#�le
sultana hediyeler gönderdi331. �� QQ!//#- �!�$&]JP� {&Q� ~;,;Q"!,# /! /;Q!"**#$*!-
{&+$!-* Konya’ya gitmek üzere Kayseri’den &�,�"/��
"$/J,&%��$P&,&�W/���J,&/&+!-"#$"!,"!$&,+�"&-/�. Birkaç gün Aksaray’da
dinlendikten sonra tekrar yola koyuldu.
328{-�}{}���>�?�329 O. Turan, Türkiye, 296.330 C. Cahen, Anadolu’da Türkler�>�g����][�G%"J���>?���331 S. Koca, I. Keykavus, 24.
89
Kony&W�& �&$"&+*�%� Q&<&- QQ!//#- �!�$&]JPWJ +!',#- #"!,# ^!"!-"!,i,
hocalar, ahiler, müzisyenler�<!'*!,*&$�<��P!��&,$�+$"!,#"!�{,J$W&$&/&,_�$&,&$
$&,+�"&/�"&,332��J"*&-�&-�-/&$#"!,"!{#,"#$*!�G-�&W�&^#,/#�
�G-�&"�"&, PJ"*&-�- ;Q!,#-! <;[!]'!,"!, P&_*�"&,� $J,{&-"ar kestiler.
��&${&P*�]!,^#P#G"&,&$>gg{#-^;<;+�|{#-/#-&,�>gg$&*&"*�-#+"!<!"#^#�P#�'!,
cins ve renkte 50 kat!"{#P!�,!-$,!-$>|g*G~&*"&P$J<&+��g{&+&*�`g{&+$&*�,]!
50 deve hediye sundular. Hediyeleri kabul eden sultan, onlardan kendisine biat
!*<!"!,#-# #P*!/#� �#&* <!,&P#<# PG-& !,/#$*!- PG-,& QQ!//#- �!�$&]JP� G-"&,�-
emlâk, iktâ ve irad <!-+�,"&,�-��!-#"!/#��!',#-#"!,#^!"!-"!,#-!hil’atler giydirildi.
�J"*&-�- *&'*& _�$<&P�-�- +!,!\#-! '&~#P*!$#"!, P!,{!P* {�,&$�"/�� �&"$ {#, '&\*&
boyunca mükellef sofralardan yiyip içtiler333. �;Q#$"# !%"!-[!"!, /! {J bir hafta
boyunca devam etti. �J"*&-{;*;-{J<!,&P#<"!,/!-PG-,&/!]"!*#+"!,#-!��-!"/#�
5. I. Keykavus’un �ww�.X����$?'.$��'���$ ,$�'�$
�J"*&- QQ!//#-�!�$&]JP� *&'*&_�$<�+G"/J%J-J<!<"!$!*#-#-'!, *&,&\�-&
]! $G<+J ;"$!"!,! bildirdi. �!"_J$"J ;"$!P#-/! G*G,#*!P#-# �!,"!+*#,<!$ ]! $G<+J
';$;</&,"&,&,&P�-/&~,!P*#�#-#�;$P!"*<!$#_#-, Halife �&P�,!//#-#llah (Ebu’l-Abbas
Ahmed en-�&P�,� 1180–1225)’a da yüklü miktarda hediyelerle {#,"#$*! �!�'
�![/!//#- P'&$W� !"_# G"&,&$ ^�-/!,<#+ ]! G-/&- �;*;]]!* +&"]&,� #P*!<#+*#,
(1212)334� �J '&"#\! *&,&\�-/&- <!+,� ';$;</&, $�"�-<&-�- {#, J-PJ,J�/J� Bu
/J,J<J �],J~&W/& $,&""&,�-� ~&~&-�- !"#-/!- *&_ ^#�<!P#-! {!-Q!*!{#"#,#z. Dikkat
_!$!- /#%!, {#, 'JPJP '&"#\!-#- PJ"*&-& [!]&{} <!$*J{J-/& �inanç, bilge ve kutlu”
gibi Türkçe lâkaplarla hitap etmesidir335. QQ!//#- �!�$&]JPWJ- �zellikle Halife
�&P�,!//#-#"lah ile cülûsJ-J {#"/#,<!$ ;Q!,! '&{!,"!+<#+ G"<&P� �-!<"#/#,� Çünkü
bu yG""& PJ"*&-"�%�-� '&"#\!�! *&-�*�~ <!+,J"&+*�,<&$ #P*!<#+*#,� P"�< ';$;</&,"&,�
{J-& {;�;$ �-!< ]!,<#+"!,/#,� �;�;$ �!"_J$"J PJ"*&-� �J%,J" �!� (1038–1063)
Q&<&-�-/& '&"#\!"#$ <&$&<�-�- �!"_J$"J '#<&�!P#-! ^#,<!P# #"! {#,"#$*! =>g||q,
332 O. Turan, Türkiye, 297.333{-�}{#���>jg�334 S. Koca, I. Keykavus, 64; E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 175.335 A. Sevim–E. Merçil, 455.
90
siyasî hâkimiyet ile dinî otorite {#,{#,#-/!-&�,�"<�+*�. Nitekim �J%,J"�!�, dönemin
halifesi el-Kaim Biemrillah (Ebu Cafer Abdullah el-Kaim, 1031–1075)’�� dünya
#+"!,#-# kendisine {�,&$<&P�, sadece /#- #+"!,# ]! #<&<"�$ #"! <!+^J" G"<&P�
$G-JPJ-/&J�&,<�+*�336. Halife de dünyevî yetkileri-#$!-/#,�Q&P�#"!�J%,J"�!�We
/!],!*<#+$!-/#P# #P! P"�<[!<&&*#-#-P&/![!/#-} "#/!,#� #<&<�G"&,&$$&"<�+*�337.
�J-&$&,+�"�$�J%,J"�!��'&"#\!�!{;�;$#*#{&,^�P*!,<#+{J/&P"�<�leminde ona
$&,+�P&�^�/J�J"<&P�-&P!{!~G"<J+*J,� Sel_J$"JPJ"*&-"&,�P&"*&-&*P&'#{#G"<&-�-
Abbasî halifesinin büyük ölçüde manevî destek ve *!]![[;';-; $&Q&-<&�& {&%"�
G"/J%J-J_G$#�#{#,+!$#"/!&-"&<�+"&,/�338. Zira, �&P�,!//#-#""&'�'#"&\!*#-<&//}]!
<&-!]} -;\JQJ-J �&$�-/G%JW/& �!-#/!- $J,<J+*J,� �&%/&* ]! G-& *�{# +!'#,"!,/!
'JQJ,]!P;$�-'&P�"G"<J+*J,339.
�&"#\!��!�'�![/!//#- P'&$W&{;�;$ #*#{&,!*<#+]!G-J'G+$&,+�"&<�+*��
�#-!/!%!,"# '!/#�!"!,"! G-JJ%J,"&<�+*���J"*&-&� $!-/#P#-! ^�-/!,/#%# _G$ P&��/&
mücevher� &"*�- P�,<&"� J<} $J<&+"&,� &*"&P"&,� JP $!*!-"!,#� ��{,�P <&"� $&/�-
^#�P#"!,# ]! �,*;"!,#� _G$ P&��/& !,$!k ]! $&/�- $�"!"!,� #%/#+"!,� �,&~ &*"&,��
<!,$!~"!,� /!]!"!,� &"*�- '&_"&,� ^;<;+ *&{&$"&,& <J$&bil olarak340; bir saltanat
<!-+�,u ile birlikte siyah bir P&,�$ =imame), Q�,'"�!"{#P!�$&<_�]!-&""&,� &"*�-{#,
$&*�,� hâkimiyet alâmet# G"&,&$ ^�-/!,/#� �&'& �-!<"#P# {#, �;*;]]!* +&"]&,�
^�-/!,!,!$ QQ!//#- �!�$&]JPWJ $J,<J+ G"/J%J �;*;]]!* *!+kilâ*�-& $&{J" !*<#+
336 O. Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-�.�7!��';'�$�'%$�P*&-{J"��G%&Q#_#�&���>??��`|j�337 M. Altay Köymen,�+4�+��6'���-$&,&��;"*;,]!�J,#Q<�&$&-"�%��&���>?�@�j>�338�!$!,#�&�#*&~_���ww�.X��$��?'%$�;'�'�*+,�+���%+������Y'��5�,�+�%������, Konya 1995, 54; Samira Kortantamer, “Arap �&�-&$"&,�-/& �!"_J$"J"&,�� ���$8� ��~'�'!'�'�$� '�#$.$� ����� Q<#,�Erc. Ü. Edebiyat Fak. Yay., 1992, 241-242.339����~,;";� ��-&/G"J �!"_J$"J"&,��&,#'#-#-�!,"# �&�-&$"&,��� Belleten, VII/27, Ankara: TTK, 483.340{-�}{}�{J'!/#�!"!,#-]!�;*;]]!*+&"]&,�-�-^�-/!,#"#+#-#{-�}{}��#-G~WJ-\!*'#$G-JPJ-/&!"!&"<�+]!{J \!*'! #P*#-&/!-^�-/!,#"/#%#-#{!"#,*<#+*#, = ��>�@q� �-[&$��P<&-�J,&- {J-J-/G%,JG"<&/�%�-� #\&/! !*<#+*#,� �Müellif bu ����]���� N ���&��� \�� � �%������� � ��� �)��� � � �i yazarken bu fethin 26 Çemaziyelahir 611’de vuku ������������� ������������� � ������� �������A7�Ramazan�’���������������������� ���������� ������� � ��������� �����������������������������5�����������(�������%������� � ����)��� ���� �������������]�un bu kadar gecikmesi sebebini izah etmek de ������� +��� �� ����&��� N ���&��� 3�� � � � � �% �� � �� � ��� �������� ��� ������� ����&��gönderilmesi de mümkündü���5����������������������������?�?������ ����N ����3�� ��� �����������cülûsu ve Fütüvvete gir��� � %��� ��� ������ ��� �� 3�� �� ���������� �� ��� � ��� �� � �� ���(��� �� ���U �ekim Âni� �$��������� ��+��&���A7���������������������� ��3���� � �Enîsü’l-Kutûb� ���� ���� ��� �� 3�� �� %�%������� ����]�u, lâkap����� (����� �������� ���� ����(�� hil’at ve hediyeler gönderdi� ��� � �� ������ ��� ������ ��� � ����� ��� ����������� ����]� ile birlikte \%�%�����'��&� ����N ����3�� ����)�����)��� � � ��%��� � �.” (Türkiye, 298–299).
91
oluyordu341. �!�$&]JPWJ- \;*;]]!* *!+$#"&*�-& ^#,<!P#-/!- PG-,& {J *!+$#"&*
�-&/G"JW-J- <!,$!Q"!,#-/! /&'& $J]]!*"!-<#+� /�-!<#- J<J<} *!<&�;""!,#-! ]!
�-&/G"JW/&$#<&-!]}\#$#,'&,!$!*"!,#-!J�&,&${#,&Q*&P&]]J\}{#,'&"&"<�+*�,��&**&
G-"&,/&-$J]]!*&"<�+]!$!-/#P#/!G-"&,�[&-"&-/�,<�+*�,��J/J,J<$��"!,!$&/&,
teP#, !*<#+*#,� ���� ]! ���� �;Q��""&,/& �-&/G"JW/& {#, *&$�< /!]"!* &/&<"&,��
$&/�"&,�<;/!,,#P"!,�+!�'"!,�{;�;$*&[#,"!,\;*;]]!**!+$#"&*�-&/&'#"G"<J+"&,/�,��J
{#Q!*!+$#"&*�-�-!<#-#^�P*!,<!$*!/#,342.
�;,$#�! �!"_J$"J PJ"*&-�-& '&"#\!-#- ^�P*!,<#+ G"/J%J teveccüh daha önce
'#_{#,';$;</&,&^�P*!,#"<!<#+*#�QQ!//#-�!�$&]JP'&"#-/!-G"/J$_& memnundu.
�&"#\!�&P�,!//#-#""&'[&-"&-/�,<�+G"/J%J�;*;]]!* *!+$#"�*�-�- #_#-!/&'#"!**#%# I.
QQ!//#-�!�$&]JPWJ-*!+$#"�*&^#,#+*�,!-#-#^!,_!$"!+*#,<!$;Q!,e dönemin önemli
{#"^#-"!,#-/!- �#'&{!//#- �{J �&\P �<!, !l-Sühreverdî (1145–1234)’yi Konya’ya
gönderdi. Bu törende â/!* G"/J%J ;Q!,! �!�$&]JP’a fütüvvet elbisesi giydirildi,
âyet"!, G$J-&,&$ P!<{G"#$ {#, $&/!'*!- #_#-! *JQ $&*�"&,&$ #_$# G"<&$*&-
_�$&,�"d�%�-& #-&-�"&- +&,&~ #_#,#"/#� �J"*&-�- {J +!$#"/! \;*;]]!* *!+$#"�*�-�- #_#-!
^#,<#+G"<&P��Q!""#$"!�;,$#P*&-W/&-�-&/G"JW�&/#-{#"^#-"!,#-#-^!"<!P#PG-J[J-J
/G%J,<J+*J,343.
Her taraftan �J"*&- QQ!//#- �!�$&]JPWJ- saltanat ilân�-& <J$&{#" G"&,&$
tebrikleri bildiren elçiler ]! /!%!,"# '!/#�!"!, geldi. �J"*&-� �]!- +##,"!, �&Q�"/��
�,-!%#-�JPJ"W/&-�;P&<!//#-�&"&,W�-$�Q�-�-^�-/!,/#%#+##,#-{#,$�P<�+��"!/#,�
“O��)�%���������%��� ���%�3%��%�%���)�%�%��������������)�%����� ���������
(�����
Bu mahal����� ������ ������� ����� �������� ����� ����� %�%��%� ��� ��������
doldu.
Dünya güzellerinin hepsinin, o mestâne gözlünün pa����� ��� � � �%��
����������kesata�������
341 O. Turan, Türkiye, 298; F. Köprülü, �+�+�+ , 87–88; F. Köprülü, “Yerli Kaynaklar”, Belleten, VII/27, 483–485.342 F. Köprülü, �+�+�+ , 91.343 S. Koca, I. Keykavus, 65.
92
B �� �� ������� �� (������ � ���� ���� � ��������� ������ ��(�� ��� ��� � � �
�)�%����������������� � dibine girdi.
Letâ3�����(�� � ���%�%�%���%���� � ���%����(�� �������� ������������ � ��
�%���� � �������������� � �
5�� 3������ ������ ������� ��������� ����� ����X� ^%��%� ����� � �� ������ � ��
������� � ��� ����
5������ � ��� �� ������� ��3 ��� � ��� ����� senin bu� ������ ������ �%���� � ��
��� �������
����� �(���� %������ � ���� ������ ��� � �� � >��� � ����� �� ������� �� ����
���&������3�� �� � �������������.”344
6.����$,��!}���%"��+4+ ile���$ ,$�'�
�J"*&- QQ!//#- �!ykavus’a tâziyelerini ve tebriklerini bildiren
$G<+J"&,�-/&-birisi de Laskaris idi. Q-#$#<~&,&*G,J��"&+!'#,�&]&+� (1211)’ndan
sonra bozulan i"#+$#"!,# /;Q!"*<!$ ]! ;"$!P#-#- /G%JPJ-/&$# PG,J-"&,� '&""!*<!$
istiyordu. Çünkü �&P$&,#PW#- &P�" '!/!\# P*&-{J"WJ �&*#- #+^&"#-/!- $J,*&,<&$*��
Nitekim P*&-{J" �&*#- #<~&,&*G,J �!-,#� �],J~&W/&$# �&-/&+"&,�-& �&Q/�%�
<!$*J~*& #_#-/! {J"J-/J%J /J,J<J +��"! &-"&*��G,/J� “/%�� ��&��� ����� ��������
)��� ����%�%��������������� ����������� � � � ���������ilân eden Laskaris ilk ve en
�%�%�� %������������ O� ��������&�� ������ ( �� (��� ������ ��� � �������� � � ��
0���&��� )�%�%�%���� %� � � ������ �� �� ����� �� ������ ��� ���� ���� � ;
� � �� ������ � �� (������ � � ��( �� ��(�����%�%�%���*� � �� ������ �� �� ��� �(�����
��(����� ��� � ��� ������ `����� �&�� ������ vaat ediyor������ �%�%�� ������� � ��� ������
���������y�� ��� ��������&�� ��� � � ��� ��� ��� � ��� �������� �������������
� � ���������������.”345 <~&,&*G, �!-,#� {J <!$*J{J >`>`W/! �&Q/�� �,*!P# P!-!
yani>`>�W/! J<"&,�<&%"J~!**#]!�-&/G"JW/&$#*G~,&$"&,�-�$G,J<&��{&+&,/��
Nihayet �� ���&P!//#- �!�';P,!]W#- �"/;,;"<!P# {&'P#-/! $�P&[&
{!"#,**#%#<#Q^#{# Laskaris kendi elçileri ile birlikte elinde esir bulunan Seyfeddin Ay-
344{-�}{}���>j`–143.345 O. Turan, Türkiye, 299.
93
&{&W��#�#-#�!*^�P*!,^!P#G"&,&$QQ!//#-�!�$&]JPW&^�-/!,/#�3000 dinar para346
ile birlikt! _!+#*"# <;[!]'!,"!,� {G" miktarda amber, erkek ]! $&/�- $�"!"!,� &"*�-
#+"eme"# *&P"&,� &"*�- P�,<&"� &*"&P !"{#P!"!, ]! &*"&,/&- G"J+&- hediyeler gönderen
#<~&,&*G,� PJ"*&-�- {&{&P�-� �"/;,!- $#+#-#- �"/;,;"/;%;-; {#"/#,<!�# /! #'<&"
etmedi. Seyfeddin Ay-&{&W-�- &,&[�"�%� P&�!P#-/! PJ"*&-, Laskar#PW#- !"_#"!,#-# 'G+
$&,+�"&/�� �J"*&-� !"_#"!,#- P�Q ]! *J*J<"&,�-/&- <!<-J- $&"/�� �&Q#-!/!- {G"
miktar/&'!/#�!#"!{#,"#$*!!"_#G"&,&$^�,!]"!-/#,/#%#�!�\!//#-��-&{&W��G-"&,�-
�&-�-/& Q-#$ #<~&,&*G,J-& ^�-/!,/#� �J"*&-� �!�\!//#- ��-aba’dan iki önemli
'JPJPJ /#"! ^!*#,<!P#-# #P*!<#+*#� �#,#-[#P#� Q-#$ #<~&,&*G,J �;,$#�! �!"_J$"J
PJ"*&-�-�-PJ"*&-"�%�-�*&-�<&"�]!{J$G-J/&&-/#_<!"#�/#�#$#-[#P##P!+!'#*PJ"*&-��
���&P!//#- �!�';P,!]W#- -�+� {#, &- �-[! �G-�&W�& ^�-/!,#"<!"#�/# $# /#%!,
sult&-"&,�-�&-�-&/!\-!/#"!{#"P#-�
�J"*&-�- !"_#P# �!�\!//#- ��-&{&W�� +!'#, �&$�-"&,�-/& $&,+�"&�&- �&P$&,#P
ona büyük itibar gösterdi. �-J- G-J,J-& �&~*�%� *G~"&-*�/& PJ"*&-�- #P*!%# ;Q!,#-!
&-/ #_*#� ��,�[&� �� ���&P!//#- �!�';P,!]W#- -�+� �"&+!'#,W/! /!\-!/#"/#%# �!,/!-
_�$&,*�"&,&$�G"[J"J$ #_#- '&Q�, '&"!^!*#,#"/#��!�\!//#-��-&{&;"$! P�-�,�-&$&/&,
kalab&"�$ {#, &P$!,} {#,"#$ *&,&\�-/& J%J,"&-/�� ��-�,/& G-"&,� �!"_J$"J &P$!,"!,#
$&,+�"&/�� �"_#-#- &-"&**�$"&,� PJ"*&-� <!<-J- !**#� I. ���&P!//#- �!�';P,!]W#- -â+�
{&{&P�� /!/!P# ]! $&,/!+#-#- �&-�-& =$;-{!/'&-!q defnettirdi. �,*!P# ^;- <!Q&,"&,�
ziyaret eden sultan Keykavus birçok#'P&-"&,/&{J"J-/J��J,&-�-'#Q<!*#-!&"*�-]!
&*"&P"&,"& P;P"!-<#+ {#, &* *&'P#P !/#"/#347. ��,�[& PJ"*&- �&P$&,#PW#- ^�-/!,/#%#
20.0gg &"*�-& �g�ggg &"*�- #"�ve ederek, â/!* ^!,!%#-[! {&{&P�-�- ,J'J-u taziz için
\&$#,"!,!/&%�**�(1211)348.
���"![!� Q-#$ <~&,&*G,"J%J #"! �;,$#�! �!"_J$"J"&,�-�- &,&P�-/& /GP*"J$
#'/&P !/#"<#+ G"/J� �&,�+�- P&%"&-<�+ G"<&P� #$# *&,&\�- /& #+#-! ^!"#�G,/J� Q-#$
#<~&,&*G,J �&P$&,#P &,*�$ P&/![! P*&-{J"W/&$# �&*#-"!,#- ;Q!,#-! �G%J-"&+&{#"#, ]!
/G%J/&- {#, *!'"#$! ^!"<!�![!%#-/!- !<#- G"&{#"#,/#� �;,$#�! �!"_J$"J PJ"*&-�
QQ!//#- �!�$&]JP #P! '!-;Q '&""!/#"<!<#+ {#, PG,J- G"&,&$ /J,&- �-$&,&W/&$#
$&,/!+#Alâeddin�!�$J{&*<!P!"!P#-#'&""!*<!$#_#-\�,P&*{J"<J+G"&[&$*����,�[&� 346 O. Turan, Türkiye, 299.347{-�}{}���>|`–153.348 S. Koca, I. Keykavus, 63.
94
Ermenilerin �,!%"# ]! �&,!-/!W�# #+^&" !*<#+ G"<&"&,� PJ"*&-�- #"^#"!-<!P# ^!,!$!-
{#,{&+$&'JPJP#/#�
7. I. Keykavus’un Ankara��� �+ �%!�.� (1212–1213)
�J"*&-QQ!//#-�!�$&]JPWJ-;"$!<!P!"!"!,#-#�G"J-&$G�<&$*&$##P*!$"#"#%#
ve ac!"!P#{#,&Q/& *&'*�-� *!'/#* !/!-$&,/!+# Alâeddin�!�$J{&*W�-�-$&,&W/&{#,
*G~&,"&-<&/�-!<#�&+��G,G"<&P��/���J<!P!"!'!,+!�/!-�-[!"#$"#{#,<!P!"!�/#�
Çünkü{#,PJ"*&-�-*&'*�-�-*!'/#*&"*�-/&G"<&P�<&-!],&$&{#"#�!*#-#�-!<"#�"_;/!
$�P�*"&,� Nitekim �J"*&- QQ!//#- �!�$&]JP, devlet ada<"&,�-& {J /J,J<J +��"!
�Q!*"!<#+*#� �$���� �� 0�����&�� ������ �%����� �%���� �� ��� ����� ( ��� �������
� � ���%��� � � ������������������������ ����������������������������������O�
� � ��� )�em� � � � �� ��������� ����� ��� O��� ��������� ��������� ve o meseleyi
������������ ��� ��� ����.”349
Alâeddin Keykubat, Dâni+<!-/"# �&'#,!//#- "# #"! {#,"#$*! <;[&/!"!P#-#
devam ettirmek niyetindeydi. �&�P!,#W/! �&+&-&- {&+&,�P�Q"�$*&- PG-,& Ankara’ya
çekilen Keykubat, Zahireddin "#W�#/!�#%/!W�!^�-/!,<#+*#�
Sulta- QQ!//#- �!�$&]JP� !<#,� $G<J*&- ]! PJ{&+�"&,�-& \!,<&-"&,
^�-/!,!,!$ G-"&,� �G-�&W/& *G~"&-<&�& _&%�,/�� �J _&%,� �&-$� {J"/J. Konya
önlerinde /�-!<#-+&,*"&,�-&^�,!*!$-#$P#"&'"&,"&/G-&-<�+ço$$&"&{&"�${#,G,/J
*G~"&-/�� I. QQ!//#- �!�$&]JP bu haQ�,"�$"&,� �&~*�$*&- PG-,& �-$&,&W�& /G%,J
harekete geçti.
�J"*&-�- '&Q�,"�$"&,�-/&- ]! '&,eketinden haberdar olan Alâeddin Keykubat
#P! {G+ /J,<&/�� �&"!P#-# ]! &P$!,"!,#-# P&]&+& '&Q�, '&"! ^!*#,/#� �&"$�-� <G*#]!
!*<!�!_&"�+*���-"&,&&'#/nâmeler verdi.
�-$&,&W�& ]&,&- �J"*&- QQ!//#- �!�$&]JP� +!',# <J'&P&,& !**# ]!
<&-[�-�$"&,�-�'&Q�, '&"!^!*#,/#�Fakat/&'& P&]&+ {&+"&<&/&- #"^#-_{#, <;[&/!"!
�&+&-/�� �!�$J{&*W�- !<#,"!,#-/!- {#,# G"&- �<#,-i Candar Mübarizüddin P& #"!
Keykavus’un emirlerinden biri olan Emir-# �&-/&, �![<!//#- �!',&<+&'� +!',#-
/�+�-/&� G,*&/& {J"J-&- {#, {G+ &"&-/& $&]^&�& *J*J+*J"&,� �J #$# !<#, &,&P�-/& 349{-�}{}���>|j�
95
�#]&PW*&$# _G[J$"J$ ��""&,�-/&- {!,# �&~*�$"&,� {#, $&]^&-�- /G%J,/J%J /;+<&-"�$
/!]&< !*<!$*!�/#� $#P# &,&P�-/& �&+&-&- _!*#n <;[&/!"! JQ&��-[& +!'Q�/!
Alâeddin, Mübarizüddin P&W�� ^!,# _&%�,<�+ ]! $&]^& {��"![! PG-& !,<#+*#�
�![<!//#-�!',&<+&'/&PJ"*&-�-�&-�-&/�-<;+]!G-/&-�]^;&"<�+*�350.
Nihayet� �-$&,&W-�- <J'&P&,&P� {&+"&/�� Fakat +!'#, '&�"# JQJ- bir süre
direndi. ��+ �&$"&+<&P�-& ,&%<!- �!�$&]JP ~!P !*<!$ -#�!*#-/! /!%#"/#� �-$&,&
�-"!,#-!&P$!,"!,#]!'&�]&-"&,� #_#-!]"!,]!{&,&$&"&, #-+&!**#,/#��!',#&"<&$*&$#
$&,&,"�"�%�-� ^�P*!,<!$ #_#- $&"!-#- $&,+�P�-& {#, /! <!/,!P! �&~*�,/� ]! {J,&��
karargâh olarak kulla-/�351� ���"![! +!'#, '&"$�-&, ne olursa olsun kaleyi almak
-#�!*#-/! G"/J%J-J� ^!,!$#,P! {J,&�� {#, P&,&� G"&,&$ $J""&-�~ {J +!',#- �-;-/!-
&�,�"<&�&[&%�-� &-"&*<&�& _&"�+��G,/J� ��,�[&� �-$&,&"�"&,&� +!',# &"/�%� *&$/#,/!
{J,&�& '#Q<!* ^!*#,![!%#-#- ]! �-$&,&W�� {#, $;"*;, <!,$!Q# yapmaya niyetli
G"/J%J-J-<!P&��-�/&]!,<#+G"J�G,/J352.
�J'&P&,&-�- JQ&/�%�-� ]! PJ"*&-�- $&,&,"�"�%�-� ^�,!- Alâeddin Keykubat,
�-$&,& '&"$�-�- /& #_#-/! {J"J-/J%J /J,J<J ^�Q �-;-! &"&,&$ {&,�+ �&~<&-�-
�G""&,�-� &,&/�� Halep hük;</&,� G"&- �!"#$ �&'#,W#- &,&[� G"<&P�-� #P*!/#� �!"#$
�&'#,W#-^�-/!,/#%#�&$#�!//#-�"# �P,&,"�{#, +!$#"/!{&,�+� #'/&P!*<!�!_&"�+*��P&
/&QQ!//#-�!�$&]JP_G$$&*�{#,*J*J<P!,^#"!/#�
�&'&, <!]P#<# ^!"/#%# Q&<&- +!'#, '&"$� bu muhasaradan #�#[! ��"<�+*��
Nihayet� &$�{!*"!,#-/!-/J�/J$"&,�!-/#+!G-"&,� *!P"#<!QG,"&/���!�$J{&*W& *!P"#<
G"<&P��G"J-/&{&P$��&~*�"&,��#,!-[#$�,�"&- Alâeddin��J"*&-QQ!//#-�!�$&]JPW&
$!-/#'&�&*�-&]!�-$&,&'&"$�-&Q&,&,]!,<!<!P#$&,+�"�%�-/&*!P"#<G"<&��$&{Jl
!**#%#-# {#"/#,/#� �!$"#\# �!�\!//#- ��-&{&� �;P&<!//#- �G{&- ]! �!�\!//#- ��Q�"
^#{##"!,#^!"!-&/&<"&,��"&{#,"#$*!/!%!,"!-/#,!-sultan, $&,/!+#-!<üspet bir cevap
verdi.
Böylece, >`>`W/! {&+"&�&- {J <J'&P&,& 1213’de +!'#, ele geçirilerek
sonuçlan<�+ oluyordu. �-$&,&W-�- #"!,# ^!"!-"!,# PJ"*&-�- 'JQJ,J-& ^!"!,!$ {#&*
350{-�}{}���155–156.351 O. Turan, Türkiye, 300–301; A. Durukan, “Banîler”, Sanat Tarihi Defterleri, V,59.352{-�}{}� ���0���������������N��������)�%���������������������������������(���miktarda emlâk���3��� �� \����� ��������� ������� +�� �� Alâeddin&�� ��� ���� ������ �������� ��� ����3������ ���� � ( �� �� ��verdi”, (157) demektedir.
96
ettiler; ona hediyeler sundular. �J"*&- /& {J-& $&,+�"�$ G"&,&$ G-"&,& #'P&-"&,/&
bulundu. Onlara fermanlar ve <!-+�,"&, �&Q/�� Alâeddin Keykubat ise saraydan
&"�-&,&$ {#, #%/#+#-353 evine götürüldü. Burada ^�Q&"*�-/& tutuldu. QQ!//#-
Keykavus, ka,/!+#-# �"/;,*<!$ #P*!/#�P! /! {&+*& 'G[&P� �!�' �![/!//#- P'&$
olmak üzere çevresindeki insanlar onu engellediler354. Bir gün sonra �!�$J{&*W�-
�&"&*�& �&$�-"&,�-/&$# �#-+&, kalesinde hapsedilmesine karar verildi355. Alâeddin
�#-+&, kalesine götürülmek üzere Seyfeddin Ay-aba’ya teslim edildi. �&-"&,�-&
^!,!$"#!,Q&$&"�-/�$*&-PG-,&�G"&_�$t�lar��&"!�!]&,/�$"&,�Q&<&-�!"#$�!�\!//#-
G,&-�-!<#,]!P!,]!,"!,#-/!-AlâeddinW#$!-/#"!,#-!P&%Palim teP"#<!/#"/#%#-! dair
bir {!"^!&"/�]!^!,#/�-/; (1213)356. Fakat Alâeddin�!�$J{&*W&{&%"�G"&-{!�"!,
[!Q&&"<&$*&-$J,*J"&<&/�"&,� S&_]!P&$&""&,� *�,&+!/#"!-{J$G<J*&-"&,�-'!,{#,#
{#,&*&{#-/#,#"#~+!'#,/!^!Q/#,#"<#+]!{J&,&/&�-"!,#-/!]!&,$&"&,�-/&�;,;�!-#$#
ki+# /! G-"&,� $&<_�"&<�+"&,/�,� ��,�[& *ellallar: “N������� ������� ��� �� �������
budur” 357/#�!{&%�,<�+"&,/�,.
��QQ!//#-�!�$&]JP��-$&,&W/&^!,!$"#&*&<&"&,��&~*�$*&-]!#+"!,#�G"J-&
koyduktan sonra Konya’ya geri döndü.
353 O. Turan, Mefkûre, II, 172–174; “�� �� ��� ��� � /%��(�&��� 0���(�� ��� \���(�&��� ��(� �� ���$�������� +���� ��� ��� ��� � ������ � �� ����� ������ ��������� ��� �������� E���'3�� ��� �(���olarak a�������������� � �/%���� ����������� �� ����� � � � ��)�����!:�J–174) Buradan hareketle �������� ������ ��������� ( �� � �� �� � ���������������� N��(��������� ���� ��� ������� ���� �%�� �� ������ � � +%��%���� ����� ��� �%��%� ��� ������ ������� �������� � �� ����3�� � �� �� � � � �������������Sel(���������� ���+%��%��������������� �������?�����3������������)�%�%���������������3� � ��! � �"�������� ���������������� ��� �����?� ����3��� �� ��� � ������� ���� � �� � �� � �������� /%�� ���Selçuklula����� $������ $����� �� N ����� 0������� 5���� � ��� +������� � � � �%�%�� �� ������ ��������������� � ��e� �� �� � ������������ �%�]�� ��� �� ������� � ����� ���� ��� � ��� âhiler ve büyüklerle birlikte geçer (172).��%/#+"#$'&$$�-/&{&$�-�Q����&�$&,&�Konya, 99–106; T. Baykara, Sosyal ve �,%$.�;X��arih, 142–144.354 O. Turan, Türkiye, 301.355 Ebû’l-Ferec, ��� {J $&"!�# �&"&*�& �&$�-"&,�-/&$# �J$&//!P /&%/& {J"J-&- �&, �',G-<&-&P*�,�-�- &"*�-/&$# �&P&,& $&"!P# G"&,&$ *&,#\ !/!,� (491); Anonim Selçuknâme, �!�$J{&*W�-'&~P!/#"/#%#$&"!-##P<#�!�J$$&"!P#G"&,&$]!,#"<#+*#,�`���G,/"!]P$##P!{J$&"!-#-&/�-�/&'&�-[!�,<!-#"!,!&#*G"/J%J-J/;+;-/;%;�JQ!,~#,*+&*GPJG"&,&${!"#,*<#+*#,�(152). 356{-�}{}���>@g�E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 175.357 S. Koca, I. Keykavus, 27.
97
8. Tic��'%$�������;��!����w�����
I. QQ!//#-�!�$&]JP�$!-/#P##_#-{;�;${#,*!'/#*G"&-$&,/!+#-#!*$#P#Q'&"!
^!*#,/#$*!- PG-,& \!*#' '&,!$!*"!,#-! ]! *#[&,} \&&"#�!*"!,! ��-!"#$ _&"�+<&"&,& '�Q
verdi. �P"�-/&{J\&&"#�!*"!,{#,{#,##"!{&%"&-*�"�/�,�Çünkü �!�$&]JP/&*�~$�{&{&P�
�� ���&P!//#- ^#{# \!*#' '&,!$!*"!,#-# *#[&,} $&�^�"&,"& ��-"!-/#,<#+*#,� �,<!-# $,&"�
�!G-#"!&-"&+&,&$&,$&P�-�P&%"&<&&"/�.
Sultan, #"$#+G"&,&$��{,�P�JP#^-&-$,&"�Hugue’ya>`>���"�-/&{#,<!$*J~
^�-/!,<#+ ]! $,&" /& {#, <!$*J~"& {J-& [!]&~ ]!,<#+*#,� �J <!$*J~"&,/&-
&-"&/�%�<�Q$&/&,��"&�� ���&P!//#-�!�';P,!]W#-�-*&"�&W��\!*'!**#%#>`g7��"�-/&-
{!,#/#,]&,G"&-{#,*#[&,}&-*"&+<&*!$,&,'&*�,"&*�"<�+*�,.�&'&�-[!/!{!"#,**#%#<#Q
gibi bu &-*"&+<&Selçuklular ile Ha_"�"&,&,&P�-/&{#"#-!- #"$ *#[&,}&-*"&+<&G"<&P�
itibariyle önemlidir. �J &-*"&+<& #"! {&+"&�&- #�# #"#+$#"!, >`>@W�& /!$ /!]&<
!*<#+*#,��-*"&+<&/&�!,&"&-'JPJP"&,{&+"�$"&,'&"#-/!+��"!#\&/!!/#"!{#"#,�
—Her#$#*&,&\�-tâcir"!,#$&,+�"�$"�G"&,&$serbest ticaret yapabilecek,
—Ödenmesi gereken resimler ödenecek,
—Her#$#P&'#"/!{&*&-^!<#"!,!]!G-"&,�-<&""&,�-&/G$J-J"<&�&[&$�
—�G,P&-"&,�-P&"/�,�"&,�-&J%,&�&-^!<#"!,!P�%�-<&'&$$�]!,#"![!$�
—�&,+� *&,&\*& �"!- *;[[&,"&,�- <&""&,� ]&,#P"!,#-! verilmek üzere iade
edilecek358.
���"![! �],J~&"�"&,"& /& *#[&,!* �&~<& \�,P&*�-� �&$&"&�&- �;,$#�!
�!"_J$"J"&,�� P�Q $G-JPJ *#[&,!*#- !P&P"&,�-� /& {!"#,"!<#+ G"J�G,/J� Nitekim
�!-!/#$"#"!,"!{!-Q!, {#, *#[&,!* &-*"&+<&P� #<Q&"&�&- �!�$&]JP� G-"&,& /& \!,<&n
]!,<#+]!$!-/#;"$!P#-/!*#[&,!*�&~<&"&,�-�P&%"&<�+*�,359.
�J&-"&+<&"&,�-/&'& PG-,&$#/�-!<"!,/! �&~�"&- &-*"&+<&"&,&!<P&" *!+$#"
!**#%#-# ^�,;�G,JQ� Nitekim �P<&-"�"&, �-&/G"JW/& ^!"#+<!�! {&+"&/�$"&,� ����
y;Q��" G,*&"&,�-/& #"$ G"&,&$ �!-!]#Q"#"!,! =>�|`q� &,$&P�-/&- �!-!/#$"#"!,! $!-/#
"#<&-"&,�-/&*#[&,!*�&~<&'&$$�*&-�<�+"&,/���&,&/!-#QW! hâkim olduktan sonra da
358 O. Turan, Türkiye, 302.359 O. Turan, Türkiye, 303.
98
{#, P;,! {J,&/& *#[&,!* �&~<&"&,�-& #Q#- ]!,m#+"!,/#, (1479–1540)360. En önemli
benzerlik ise 'J$J$}&"&-/&�/���!-!/#$"#"!,#-P*&-{ul’da elçi bulundurarak Venedik
tebâP�-�- 'J$J$} #+"!,#-# ^�,![!$ G"<&P�� yani Venedik elçisinin Venedikli
]&*&-/&+"&, ;Q!,#-/! “����� ����"-& P&'#~ G"<&P� �J$&,�/&$#-! {!-Q!, *#[&,}
#<*#�&Q"&,/&-/�361. �P"�-/& �!-!/#$"#"!,#- P"�< /;-�&P� #"! *#[&,!* &-*"&+<&"&,�
imzalamaP� _G$ !P$#"!,! /&�&-��G,/J� ��� �;Q��"/&- PG-,& �&"!~� �&'#,!� �&<
Kayra]&-]!�&"!,<GW�&$&/&,P�$P�$^#/#�G,]!#<Q&"&/�$"&,�*#[&,!*&-*"&+<&"&,��"&
P"�<~&Q&,"&,�-/&&�,�[&"�$"�{#,$G-J<!/#-#�G,"&,/���J-J�&~<�+G"/J$"&,�*&,�<
üre*#<#-!G"/J%J$&/&,, sanayi ürünlerine de borçluydular362.
I. ���&P!//#-�!�';P,!]Q&<&-�-/&-{!,#/#, #Q"!-!-\!*#']! *#[&,!*P#�&P!*#
P&�!P#-/!�$/!-#Q *#[&,!*# '&�"# [&-"&-<�+*�� �Q!""#$"!�-*&"�&W-�- \!*'#-/!n sonra
G"J+*J,J"&-^;]!-G,*&<�*;[[&,"&,�{J,&"&,&_!$<#+*#��$/!-#Q"#<&-"&,�[&-"&-<�+*��
I. QQ!//#-�!�$&]JP��&,&/!-#Q"#<&-"&,�-/&-/&&�-�G,&-/&$&Q&-_*!<#-!*<!�#
hedefliyordu. Gerçi Anadolu’nun *#[&,!* �G""&,� yani $!,]&-"&,�- $J""&-/�%� �G""&,
�;,$#�! �!"_J$"J"&,�-�- !"#-/!�/#� Ama Samsun ve Sinop’un ele geçirilmesi
$&Q&-[�- <#P"#�"! &,*<&P� /!<!$*#� �;-$; �G-�&"� *;[[&, P*&-{J"W& �&<PJ-
üzerinden Karadeniz yoluyla gitmeyi Anadolu üzerinden kara yoluyla gitmeye tercih
ediyordu. ��,�[&� {J,&"&,�- �!"_J$"J"&,�- !"#-! ^!_<!P# *#[&,} ^;]!-"#%#- /!
P&%"&-<&P� &-"&<�-& ^!"#�G,/J� Nitekim Q-#$ <~&,&*G,"J%J #"! �,&{QG- J<
<~&,&*G,"J%J&,&P�-/&�&+&-&-,!$&{!*Q&<&-Q&<&-_&*�+<&�&/�-;+;�G,]!{J/&
ticareti olumsuz yönde etkiliyordu.
9. $�"}�+������!�.��&����.�!�����/
x"JP"&,&,&P� *#[&,!**! !*$#"# G"<&$ #_#- �$/!-#QW/!- {&+$& �&,&/!-#QW/! /!
^;]!-"#{#,"#<&-&#'*#�&_]&,/���#-G~$G-J<J#*#{&,#�"!{J#+#_#-J�^J-{#,+!'#,/#�
��,�[& J<"&,{J"#<&-]&P�*&P��"&$JQ!�*#[&,!*#-#!-^!""!�!{#"#�G,"&,/��
360 �;{&'&* �;*;$G%"J� ��P<&-"� $*#P&/} �&~�P�-��+ �#[&,!*�� <.!����� 'Y�'%$� Y'� �';'�$�'%$�Tarihi���P*&-{J"�� �����>??j�|�j�361P<&#"�&$$�xQJ-_&,+�"��<.!��������$8$, II, Ankara: TTK, 1994, 124–125.362 Henri Pirenne, <�%�*�4� �'�%�'�$� �J,'��'�$� Y'� �$~��'%$�� ������!�.�� �!]� �&/&- �&,&/!-#Q�P*&-{J"�"!*#+#<�&���>??>��>-72.
99
David Komnenos, Gürcü kraliçesi Thamar&W-�- /& /!P*!%#�"! �#-G~ ]!
�,!%"#W�# !"! ^!_#,<#+� �&<PJ-WJ &"<�+� �&$&,�& {G�"&,�-/& �&P$&,#PW#- &"!�'#-!
#"!,"!<#+*#363. Q-#$ #<~&,&*G,J �&P$&,#P� �,&{QG- J< #<~&,&*G,J Alexios’un
$&,/!+# �&]#/ #"! ^#,#+*#%# <;[&/!"!-#- &,/�-/&- G-J �,!%"# ]! �<&P,&W/&n
JQ&$"&+*�,/�� Ancak, bölgenin Laskaris’in veya Alexios’un eline geçmesini
_�$&,"&,�-& J�^J- {J"<&�&- QQ!//#- �!�$&]JP '&,!$!*! ^!_*#� �J #$#P# &,&P�-/&
�&+&-&-,!$&{!**!-#P*#\&/!!*<!"#�/#��&<PJ-WJ-�#*#,#"<!P##"!G,*&�&_�$&-/J,J<
*#[&,!*&_�P�-/&- oldukça olumsuz idi. Üstelik Laskaris, bir yandan daP*&-{J"W/&$#
�&*#-"!,"!J%,&+<&$*&�/���%!,�&P$&,#P��&*#-"!,"!G"&-PG,J-J-J'&""!/![!$G"J,P&
�&,&/!-#Q P&'#""!,#-!/&'& $J]]!*"# ^!"![!$*#��&'#""!,#- '!,'&-^# {#,# *&,&\�-/& !"!
geçirilmesi Türkiy! �!"_J$"J"&,�-�- {#, {&$�<& $J+&*�"<�+ G"<&P� &-"&<�-& /&
geliyordu� �J"*&-�- '&,!$!*# �#-G~ ;Q!,#-! G"/J� Trabzon Rum imparatoru da bu
P�,&/&�#-G~;Q!,#-!��-!"<#+*#364.
{-�}{}W�!^�,!PJ"*&-�-�#]&PW&^#*<#+G"<&P�*&<&<!-*!P&/;\#/#. Nitekim
sultan �#]&PW*&{#,!%"!-[!/!�$!-�#-G~*&,&\�-/&{J"J-&-P�-�,<J'&\�Q"&,�-/&-{#,
<!$*J~ &"�,� �J <!$*J~ PJ"*&-�- $!�\#-# $&_�,�,� Çünkü mektupta Trabzon Rum
imparatoru Alexios’un;"$!P#-/!&/&"!*P#Q{&Q�/&],&-�+"&, P!,^#"!/#%#]![#-ayetler
#+"!/#%#, bu da ye*<#�G,<J+ ^#{# �!"_J$"J *G~,&$"&,�-& ^#,!,!$ $&,�+�$"�$"&,
_�$&,/�%�-��&Q<&$*&�/�� Sultan bu mektubu okuduktan sonra emirleri ile müzakere
etti. Emirler Alexios’a {#, [!Q& ]!,<!$ ^!,!$*#%# ��-;-/! '!<\#$#, G"/J"&,� +*!
G"&�"&, {J +!$#"/! ^!"#+*#$*!- PG-,a I. QQ!//#- �!�$&]JP �#-G~ ;Q!,#-! �;,;<!�!
karar verdi. Fakat �-[!"#$"! �#-G~ '&$$�-/& {#"^#P# {J"J-&- !<#,"!,#-#- ^�,;+"!,#-#
/!%!,"!-/#,/#� Çünkü �#-G~WJ {#"!-"!, {J $&"!-#- /G%,J/&- {#, <J'&P&,& #"!
&"�-<&P�-�- <;<$;- G"<&/�%�-� #\&/! !/#�G,"&,/�� �S ���� ������������ �������
� � � ������� �������������������� �������� � ���0������������� �������������� ������
��� (����� ������������ %����� ������� ��� �� ���� ������ ��� � ���,� ��� �� ��������
�%��%�� ����� ��� ��3��� ����������� w����������� ��� ����� ��� ��� ���� ��� �� � �������
�������� �����������������(�����(����������� �� ������������)���� �� �� ���� � �����
363���][�G%"J���>?�j�364 O. Turan, Türkiye, 303.
100
�)���� � �� ������� %��%��� ��� ����� ��� ��� �%�� ���������������� ����� �%��� �����
ettirmektir.” 365
Emirlerinin Sinop konusun/& ^�,;+{#,"#%# #_!,#P#-/!G"/J%J-J ^�,!- PJ"*&-
G,/JPJ�"& �#-G~W& /G%,J hareket etti� <~&,&*G, Alexios ]! �#-G~ '&$$�-/& {#"^#
toplamak için gönderilen casuslar geri döndüklerinde, Alexios’u- �&-�-/& P&/![!
|gg$&/&,P;]&,##"!*!/{#,P#Q]!G"&-"&,/&-'&{!,P#Q{#,+!$#"/!&]"&-<&$*&G"/J%J-J
bildirdiler. �J"*&-�- &/&<"&,� veya Türkmenler366, Alexios’u âni {#, {&P$�-"& !P#,
ettiler. �/&<"&,�-�- {#, $�P<� derileri yüzülerek öldürüldü367. B#, $�P<� /&
silahhanede hapsedildi. Durum bir haberci ile sultana bildirildi. Sultan bu habere çok
sevindi. ��P& {#, P;,! PG-,& �G"& _�$&- QQ!//#- �!�$&]JP� �#-G~ �-"!,#-! ]&,/��
�J,&/&!<#,"!,#*&,&\�-/&-$&,+�"&-/���*&%�-�$J,/J$*&-PG-,&Alexios’u {&%"�G"&,&$
'JQJ,J-& ^!*#,**#,/#� �-& #�# /&],&-/�� �>�������� ���������� ��� ���������� �� ���
etmeyin. Can ������������%�%�� �����%��� �,”368/#�!,!$G-J-^�-";-;&"/��
�&]&+ #_#- PG- '&Q�,"�$"&,�-� �&~&- PJ"*&-� $&"!�# &"<&$*& $&,&,"� G"/J%J-J
ifade ettikten sonra, Alexios’da- ^;]!-/#%# {#,#-# *!P"#< G"<&"&,� $G-JPJ-/& #$-&
etmek üzere Sinop’a göndermesini istedi. Alexios�$G<J*&-"&,�-/&-{#,#-#!"_#G"&,&$
gönderdi. Fakat +!'#,/!$#"!,� �5���� $ �� Alexios�� �������������� ����� >anit’te
�)��� � � ������� ��������������������������������O�������� � � ��� ����������������
��� %���� � +%��%�������� ����������,”369 diyerek G"J<PJQ �&-�* ]!,/#"!,� Bu menfî
�&-�*"&^!,#/�-!-'&{!,[#�#PJ"*&-{#,$!Q/&'&&�-�^�,!]"!�#-G~W&^�-/!,/#�Fakat
{J #$#-[# ^#,#+#< /! PG-J_PJQ $&"/�� �J"*&- {J $!Q /!%#+#$ {#, *&$*#$ J�^J"&/��
Alexios’u P�$�[& {&%"&*&,&$ �;$P!$ {#, �!,! _�$&,**�� Cel"�*"&,� burada Alexios’a
365{-�}{}���>@�–169.366 O. Turan, Türkiye, O. Turan, Alexios’un esir edil<!P# G"&��-� &$*&,�,$!- {&Q� �&-"�+"�$"&,�&~�"/�%�-� #\&/! !/!,� ��� ���� �� $�������&��� D������� ������ �������� � � ��� ��3�� � � �����������hüküm����� 0��� ��� �� �� `����� � !`����� �"� ��� ���������� ��� � � �������� �)��������� \����� ��� ����istisna edilirse D��� %�%�������� ���� (��������� ��� �� ��� ���� ��������������� ��� ������ ������������������ /%�������� �� ��� ��� � ��������� ����� ��� � � � ���������������� �âkin öldürülmesi korkusunu ��������ü�%������� � � ����������������������� �������� ������������������sultana götürdüklerini, N������ ���� �& �� /%���������� (��� ���� ���� ��� � � � ��� nihayet sultana çok mal, belde ve kaleler ���� ��������%���������������������������������������������� ���������������������*�3����� �� � �duy���������0��� ������ ���`����� �& ������������������� ��� ( ���������������������������������(304).367 Anonim Selçuknâme, 28.368{-�}{}���>�>�369{-�}{}���>�>�
101
#+$!-[! �&~<&�& {&+"&/�"&,� �!'#,/!$#"!, $&"!�# *!P"#< !*<!Q"!,P! #<~&,&*G,J-
�"/;,;"![!%#-# /J�J,/J"&,� +$!-[!�! /&�&-&<&�&- Alexios: “5�� �� ������ ��� �
kimin için koruyorsunuz. Ben öldükten sonra sizi de zorla ele geçirip esaret zincirine
����������(�����(���������� ����( �����)�������������O�������� ��� � � � �������
��� � ��� ��� 3������ ���,”370 /!/#�P!/! '&"$ $&"!�# *!P"#< !*<!�! �&-&+<&/�� $#-[#
gün Alexios{&+&+&%�&P�"&,&$+!',#-*!P"#<#P&%"&-<&�&_&"�+�"/��
�!'#, '&"$� Alexios’u- �"<!$ ;Q!,! G"/J%J-J ]! PJ"*&-& /#,!-<!-#- {#,
\&�/&P� G"<&/�%�-� /;+;-<!�! {&+"&/�� ��,�[& �!"_J$"J"&, +!',#- /!-#Q"! #,*#{&*�-�
$!P<#+�^!<#"!,#�!',&<�&,&-{"JPJ&/�-/&$#{#,$G<J*&-�-�-/!,"#%#-/!^�-/!,/#%#
askerlerle &*!+! ]!,<#+ ]! {#,_G$ J< ]! �,&-$W� /& �"/;,<;+*;371. Durumun
^#**#$_!$�*;�!^#**#%#-#^�,!-�#-G~#"!,#^!"!-"!,#Alexios’un elçisiyle bir kez daha
gör;+<!$ #P*!/#$"!,#-i bildirdiler. Elçiye <~&,&*G,J- P!,{!P* {�,&$�"<&P�,
kendilerinin de istedikleri yere gitmelerine izin ]!,#"<!P# $&,+�"�%�-/& +!',# *!P"#<
etm!�! '&Q�, G"/J$"&,�-� P��"!/#"!,. Elçi haberi Alexios’a, Alexios /! PJ"*&-�-
&/&<"&,�-&{#"/#,/#��J"*&-'&{!,#�%,!-/#$*!-PG-,&!<#,"!,#-# *G~"&�&,&$<!+]!,!*
�&~*�� Neticede sultan, imparatoru 'JQJ,J-&_&%�,&,&$$&,&,�-�&_�$"&/���5�������
teslim ederlerse, bizden Tekfur Kir Alexios’u������������������� (� ����������������
B� ����������������������������������������� (� ����� �����������������������
Onlara istedikleri yerde oturma izni veririm. Tekfur, bana itaat edip haraç vermeyi
sürdürüp ��������������� miktar�� ��� ���� �� ����� ���������(�� ��� ���� � � ������
��������������� �(������N ����������������������%�%��Canit bölgesinin idaresini
���������������O�����������������������)�%���5�������� � � n aksini yapar
�� ��� �� ���� � ��� ����'�� ����������� w�����&��� �� ���� ������ ������ ������
Tekfur’u öldürür, küçük büyük o vilâyet �� �%�%�� ��� � � � �� �� ������,” 372 diyerek
yemin etti.
�!<#-"# <!$*J~ +!',#- #"!,# ^!"!-"!,#-! J"&+*�,�"�-[& PJ"*&-�- {&�,&%�-� {#,
törenle burçlara diktiler (26 Cemaziyelahir 611/28 Ekim 1214). Sultan o geceyi
Alexios #"! {#,"#$*! !%"!-!,!$ ^!_#,/#� Sultan, Alexios’u önce herkesin gerisinde
ayakta bekletti. Daha sonra onu bütün devlet ileri gelenlerinden ve komutanlardan 370{-�}{}���>�`�371 S. Koca, I. Keykavus, 31–32.372{-�}{}���>�`�
102
dere[!{&$�<�-/&-;P**!]!<!]$#ine uygun bir yerde oturttu373. Ertesi ^;-PJ,"&,�-
�-;-/! /;Q!-"!-!- *�,!-/! PJ"*&-�- &P$!,} {#,"#$"!,# #$# �&-& /#Q#"/#"!, �!-*#-
��-!*#[#"!,#PJ"*&-�-{#-<#+G"/J%J&*&/G%,J#"!,"!/#]!�&-�-/&{J"J-&-^�,!]"#"!,!
+!',#-&-&'*&,�-� �"!�#GPWJ-�&-�-/&*!P"#<!**#"!,��!',#-#"!,#^!"!-$#+#"!,#PJ"*&-�-
�-;-/! !%#"!,!$ *G~,&%� �~*;"!,374. Sultan i'*#+&<"� {#, *�,!-"! +!',! ^#,/#� Halka
iQQ!* ]! #$,&<"&,/& {J"J-/J� <~&,&*G,& /& #*#{&,"� /&],&-/�375. �� QQ!//#-
�!�$&]JPWJ- +!',# *&< &-"&<��"& *!P"#< &"<&P� � �&P�< >`>jW*! ^!,_!$"!+*#376.
Sultan, �"!�#GPWJ P!,{!P* {�,akmadan önce divan noterlerinin y&Q/�%� &'#/-�meyi
#<Q&"&**�,/�377. �&'& PG-,& /& +&'#*"!,#- 'JQJ,J-/& G-/&- P�Q"; �!<#- &"/��
“+���33���N������ ���� ��$��������� ��$�yhüsrev, Kir Alexios��������� ���������
���������� N ���&��� ������ Canit� �)���� � �� ������� ������ ��� � � ��� ������ ������ � �
��� �����(������������ ���� ��������������������:A�� �� ������6AA������8�� ����������
:A� � �� �������� %���� �� ������� � ������ ���� ������ gelecek 50 yükü kendi
������������� ����� �� ��� ���� ���3������ ��� ������� �)��� � ��� w����� ��� � �
zaman imkânlar� )�(%�%��� ������ �)��� ��� ����� � � ����� �� ������,”378
+!$"#-/!$#{J�!<#-#-+&'#*"!,##P!'!,#$#*&,&\�-#"!,#^!"!-"!,#�/#�
QQ!//#- �!�$&]JP� <~&,&*G, Alexios ]! �&-�-/&$#"!, {&Q� #'P&-"&,/&
bulundu. Sultan�-, imp&,&*G,& '!/#�! !*<#+ G"/J%J &*& {#-<!P#-# {J�J,<&P�-&
,&%<!-�#<~&,&*G,{#,P;,!PJ"*&-�-&*�-�-/#Q^#-"!,#-/!-_!$<#+]!/&'&PG-,&&*�-&
{#-<#+*#� $# ';$;</&, �an yana Sinop [#]&,"&,�-/& /G"&+*�"&,� �J"*&-� {#, !%"!-[!
PG\,&P� '&Q�,"&**�� �J Q#�&\!* !P-&P�-/& #<~&,&*G,& #P*!/#%# &/&<"&,� �&-�-& &"&,&$
^#/!{#"![!%#-#P��"!/#�<~&,&*G,]!&/&<"&,�#_#-^!<#"!,'&Q�,"&*�"/���J"*&-�-!"#-#
�~!-#<~&,&*G,^!<#�"!<!<"!$!*#-!/G%,JJ%J,"&-/�379. Ebû’l-Ferec, Keykavus’un
Sinop’u &"/�$*&-PG-,&�"!�#GPWJ�"/;,**;%;-;�&Q&,380$#{J�&-"�+*�,�
373 S. Koca, I. Keykavus, 76.374 Scott Redford, ��-&/G"J �!"_J$"J"&,� ]! �-*#$�&%�� Cogito (Selçuklular -�'�� ���.�), XXIX, Çev: Ali Ova�P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�||�375{-�}{}���>���376 A. Sevim–E. Merçil, 456.377 O. Turan, Türkiye, 304–305.378{-�}{}���>�j�379{-�}{}���>�j�380 Ebû’l-Ferec, II, 497.
103
�,&{QG- J< <~&,&*G,"J%J� �G%G" #P*#"�P�-& $&/&, (1243) Türkiye
�!"_J$"J"&,�-& G"&- {&%"�"�%�-� /!]&< !**#,/#� �!"_J$"J"&, $!-/#"!,#-/!- &P$!, *&lep
!**#%# Q&<&- `ggW; <�Q,&$"� >`gg &P$!, ^�-/!,!,!$ G-"&,& /!P*!$ G"/J"&,381. Bu
#<~&,&*G,"J$ &,*�$ P&/![! $;_;$ {#, &,&Q# +!,#/#-/!- #{&,!* $&"/�� �!"_J$"J"&,�-
�#-G~WJ !"! ^!_#,<!P#-/!- PG-,& �-&/G"J #"! {&%"&-*�P� $!P#"/#� P*&-{J" #_#-
�&~�"&[&$ G"&- <;[&/!"!"!,! ]! �#Q&-P <~&,&*G,"J%JW-J- �!-#/!- $J,J"<&P�
G"&�"&,�-&JQ&$$&"/�382.
�J"*&- �!-# &"/�%� +!',# #'�& !*<!$ #_#- \&&"#�!*"!,! ^#,#+*#� �-[!"#$"!
<!<"!$!*#- _!+#*"# {�"^!"!,#-/!- Q!-^#- ]! {![!,#$"# #-P&-"&,� +!',! ^!*#,<!$ #_#-
�Q!-/#,#[#{&Q� *!/{#,"!,&"/��Her tarafa fermanlar göndererek tüccar ve zenginlerin
P!_#"!,!$ �#-G~W& ^�-/!,#"<!P#-# !<,!**#� �!"<!$ #P*!<!�!-"!,#- <&""&,�-�- /!]"!*
*&,&\�-/&-P&*�-&"�-&,&$�#-G~W&P!]$!/#"<!P#-##P*!/#���,�[&/#"!�!-'!,$!P#-^!"#~
+!',!�!,"!+!{#"![!$"!,#-#/J�J,/J��J+!$#"/!+!',#-�;,$"!+<!�!]!P"�<"&+<&�&
{&+"&<&P�P&%"&-/���!*#,#"!-_G$P&��/&*;[[&,P&�!P#-/!�#-G~WJ-!$G-G<#$'&�&*�
�;,$"!,#- !"#-! ^!_<#+ G"/J383. �;,$ *&[#,"!, �#-G~W*&- ^!<#"!,! {#-#�G, *&+�/�$"&,�
pamuk, ipek, baharat gibi <&""&,"&��,�<P&'#"#-/!$#�J%/&$W/&$&,&�&_�$��G,"&,/��
��,�[&��J,#�! ]! �JPJ" *&[#,"!,# $!,]&-"&,"& �#]&PW*& {J"J+J�G,� �;,$#�! �!"_J$"J
*G~,&$"&,�-�$&*!/!,!$�,&{QG-�G"J�"&�&,&/!-#QW!]!G,&/&-/&�;-!� JP�&W�&
]&,��G,"&,/�384.
Selçuklular Sinop’u$J+&**�%�Q&<&--!�$;Q;,-!*G~,&%�-! de suyu bulunan
�!,"!+#$ ��,#P*#�&- $��";"!, $&_<�+"&,/�� &<& /&'& PG-,& -&#{"!,� G-"&,& P;,<! ]!
!$<! #+"!,# #_#- �$;Q"!, P&%"&��-[&� !P$# �!,"!,#-! ^!,# /�-/;"!, ]! *&,�<"&
J%,&+<&�&/!]&<!**#"!,385.
�� QQ!//#- �!�$&]JP +!',! $&/�� $�*#~� '&*#~� <;!QQ#-� <J&,rif, kale
$G<J*&-�� <J'&\�Q"&, ]! {#, /! PJ{&+� *&�#- !**#� �#"#P!�# [&<# �&~*� ]! $&"!
/J]&,"&,�-� *&<#, !**#,/#386. Osman Turan da eserlerin üzerindeki kitabelerden imar
faaliyetlerini bizzat kalenin fethinde g�,!] &"<�+ {!� ]! !<#,"!,#- �&~*�%�-�-
381 O. Turan, Türkiye, 305.382 G. Ostrogorsky, 399. 383���!*#-��P$�-"&�-&/G"JW-J-�;,$�&*&-��&"#-!�!"<!P#��Türkler, VI, 267.384 W. Heyd, 328.385 V. Gordlevski, 171.386{-�}{}���>�|�
104
&-"&+�"/�%�-� #\&/! !*<#+*#,. Sekiz ay (Haziran-�!<<JQ >`>|q ^#{# $�P& {#, P;,!/!
^!,_!$"!+*#,#"!- #<&, \&&"#�!*"!,#, �#%/! =�!$#/!q ]! ]#"âyetinin sahibi Zeyneddin
�&+&ra, Simre sahibi Bedi’eddin Ebu Bekir bin Kaymaz, Malatya emiri Hüsameddin
Yusu\ ]! G,&-�- {;�;$"!,#� �&�P!,# PJ{&+�P� �&'&!//#- �J*"J[&� �<#, <&/!//#-
Ayaz, Celâleddin Kayser, Siraceddin Ömer ve Sivas valisi, Mübarizüddin
�!',&<+&'{#-�&�<&Q]!�<&P�&{!�"!,#�Mübarizüddin Abdullah bin Ali, Honas
ve bölgesi sahibi Ese/;//#-��&Q��,!%"#=�,&$"#�!qP&'#{#�;[&WJ//#-�'<!/�!��
��,+!'#, ]! �$P&,&� P&'#{# �!�\!//#- "-deniz *&,&\�-/&- �&~�"<�+*�,� Kitabelerin
m#<&,�G"&,&$�&�P!,#"#�!PJ/{#-�,*J%]!�#]&P*GP ile hattat olarak ise Kayserili
Necmeddin Ya]&+W�- &/"&,� $&�/!/#"<#+*#,� Her ne kadar Sinop’taki tarihî cami
Alâeddin�!�$J{&* #P<#-# *&+��G,P&/&{J[&<#-#- �� QQ!//#-�!�$&]JP*&,&\�-/&-
�&~*�,�"<�+G"<&P�#'*#<&"#'&�"#�;$P!$*#,387. 612/1215–1216 tarihli Sinop kalesi ve
Sinop Kale Camii, Keykavus’un eserleridir388.
�#-G~WJ-��-!*#<#�{J"#<&-&^!"!-*&[#,"!,#-_G%J-"J$"&��,#P*#�&-G"/J$"&,�
]! G-"&,"& /&'& #�# &-"&+&{#"![!%# ^!,!$_!P#�"! ]!�& belki de �;P";<&-"�%� $&{J"
!*<#+G"<&P�P!{!{#�"!{#,�,<!-#G"&-�!*'GJ< (Hetum)W&]!,#"<#+*#389.
Bu fetih*!- PG-,& '&"#\! QQ!//#- �!�$&]JPW& ��J"*&-;W"-�&"#{� J-]&-�-�
verdi (1214)390.
�J"*&-� �#-G~W*& �&~<&P� ^!,!$!-"!,# {#*#,/#$*!- PG-,& �#]&PW& ^#**#� �J,&/&
�#-G~WJ-\!*'#-/!!<!%#^!_!-{!�"!,!hil’at vererek lütûf]!#'P&-"&,/&{J"J-<&��
da ihmal etmedi.
10. I. Keykavus’un I. Ermeni Seferi (1215)
Sultan Keykavus, Sinop’u &"/�$*&- PG-,& �#]&PW& ]! &,$&P�-/&- Kayseri’ye
^!_*#� �!-# '!/!\# �,<!-# $,&"� ��� �!G- #/#� Çünkü $&,/!+# Alâeddin Keykubat
PJ"*&-� �&�P!,#W/! $J+&**�%� Q&<&- II. Leon G-& /!P*!$ G"<J+ ve birlikte hareket
!*<#+"!,/#� �!,_# �,<!-# $,&"� #"! ^�,;+;"<;+ ]! �!�$J{&*W� *!,$ !/#~ ^#*<!P#
387 O. Turan, Türkiye, 306 (dipnot 87).388 A. Durukan, “Banîler”, Sanat Tarihi Defterleri, V,59.389 C. Cahen, Anadolu’da Türkler�>�`����][�G%"J���>?���390 E. Uyumaz, “Kronoloji”, Cogito, XXIX, 176.
105
P&%"&-<�+*�� Ama PJ"*&- G-& {&Q� *&]#Q"!, ]!,<!$ QG,J-/& $&"<�+*�� Sultan bu
/J,J</&-,&'&*P�Q/�� �&*!-����!G-�>`>gW/&-{!,#/#,{#,]&PP&"^#{#/&],&-<��Grdu.
�#Q&-P #"! #"#+$#"!,#-# /;Q!"*<!$ #_#- �J$J,G]&W/&$# &,&Q#"!,#-{#, $�P<�-� J<"&,&
*!,$ !**#� ��-� Q&<&-/& ��{,�P $,&"� �� �J^J! #"! /! /GP*&-! #"#+$#"!, *!P#P !*<!�!
{&+"&/�391.
��,�[&, Ermeniler Toroslar’�- $JQ!�#-! ^!_!,!$ �;,$#�! �!"_J$"J"&,�-& &#*
{&Q� {�"^!"!,# !"! ^!_#,<#+"!,; x"J$�+"& =�;"�]!q� �,!%"# ]! �&,&<&- =�&,!-/!q
$&"!"!,#-# #+^&" !*<#+"!,/# =>`>>q� �,<!-#"!,#- {J $&"!"!,# �&�P!,# <J'&P&,&P�-/&-
_!$#"#,$!- ^!,# ]!,#~ ]!,<!/#$"!,# $!P#- G"&,&$ {!""# /!%#"/#,� �& {J $&"!"!,# geri
]!,<!<#+ ve 1211’den beri !""!,#-/!{J"J-/J,J�G,"&,/� �& /& ^!,# ]!,/#$"!,# '&"/!
PJ"*&- �-$&,& ]! �#-G~WJ- !"! ^!_#,#"<!P# #"! J%,&+�,$!- {J,&"&,� *!$,&, zapt
!*<#+"!,/#392.
Harekete geçen sultan �,!%"# ]! �&,&<&-W� !"! ^!_#,/# (1216) 393. Böylece
Ermeniler Toroslar’�n güneyine çekildiler.
11. ��w��.�������4��$�'��$~��X���%�� !����
Sinop’un ele geçirilmesinden sonra Antalya /& *!$,&, �!"_J$"J *G~,&$"&,�-&
$&*�"&[&$*�,��&'#"+!'#,"!,#-#-~!+~!+!&"�-<&P��-&/G"J+!'#,"!,#-#-*#[&,}�-!<#-#
/&'&/&&,**�,/���&*�"�"&r Anadolu’nun bu durumunu anlamakta gecikmediler���{,�P
�,&""�%�#"!�&~�"&-*#[&,}&-*"&+<&"&,{J-J-!-^;Q!"$&-�*�/�,394.
�-*&"�&W-�- J<"&, *&,&\�-/&- !"! ^!_#,#"<#+ G"<&P�-& ,&%<!-� G-"&,�-
^;]!-"#%#-#P&%"&�&-��{,�P�,&""�%�#"!�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-*#[&,}#"#+$#"!,#_#-/!
{J"J-<&$*&-^!,#/J,<&/�%�-�^�,;�G,JQ� >`>j��"�-/&�JP#^-&-'&-!/&-�-&<!-PJ~
��{,�P $,&"� �J^J! =>`>g–>`>�q #"! �J"*&- /GP*&-! {#, +!$#"/! <!$*J~"&+<�+"&,/�,�
�J<!$*J~"&, *#[&,} &-*"&+<&"&,-#*!"#%#-/! G"J~�"�!//#-�!�$J{&* döneminde de
/!]&<!*<#+*#,395.
391 M. Ersan, “Selçuklu–�,<!-#"#+$#"!,#��Türkler, VI, 639.392 O. Turan, Türkiye, 307.393 A. Sevim–E. Merçil, 457.394 A. Tufantoz, 514.395 W. Heyd, 333.
106
�;-;<;Q!$&/&,J"&+&-{J<!$*J~"&,/&-#"$#{#,[!]&~-#*!"#%#-/!/#,��"*���"
�-[!$#{#,&-"&+<&��'&*�,"&*&,&${&+"&�&-<!$*J~&-"&+�"/�%�$&/&,��"&����yaseddin
Q&<&-�-/&�&~�"<�+G"&-{#,&$/#'&*�,"&*<&$*&/�,��/&�&�!,"!+*#$"!,#>>?`W/!-{!,#
*#[&,} &-"&</& �-&/G"J P&'#""!,#-! <J'*&_ G"&- ��{,�P $,&""�%�-�- �-*&"�& '�$#<#
�"/G{,&-/#-# #"!$J,/J$"&,� #"#+$iyi fetihten sonra I. �!�';P,!] #"!$J,<J+G"<&"&,�
/G%&"/�,� ��{,�P $,&"�-�- �&Q/�%� <!$*J~*& �!, &"&- �5� �� �������� ������������
������� ���-�� �������� � �� �������� �������� ��� ���������da tesbit edilenler
�������������,” 396 #{&,!P# #"$ *!+!{{;P ]! <!$*J{J- QQ!//#- �!�$&]JPW& &#*
G"/J%J-JG,*&�&$G�J�G,��J'!,+!�!,&%<!-PJ"*&-�-*#[&,î#"#+$#"!,#-{GQJ"<&P�-�
istemedi%# +!$"#-/! �G,J<"&-&{#"#,� �,&" �J^J!W-J- >`>jW/! �&Q/�%� <!$*J~
�#-G~WJ- !"! ^!_#,#"<!P#-/!- *&$,#{!- G- {#, &� �-[! ^�-/!,#"<#+*#,� �!$*J~*&
“Büyük Sultan� #{&,!P#-#- �&-�-/& �Karada ve denizde Galip ve Muzaffer� '#*&{�
$J""&-�"<�+*�,397. Mektup iki taraf tâcirlerinin birbirlerinin memleketlerine serbestçe
^#,#~_�$&[&$"&,�-�$&,+�"�$"�G"&,&$*&&'';*!**#$"!,#-##\&/!!*<!$*!/#,�
“0���&��� ����� ��������� ����� ������$������ �������� ������ �����&���
büyük Türk ülkelerine hâkim, karada ve denizde galip ve muzaffer, pek kudretli, asil
ve mesud büyük sultana selâm olsun.
N������������� �âlim�� ����� ��� ������ ���� ( ��� ��������� 0���&���� ���
zaman temenni e�� ���/����&����lütûf ve inâyet ����� ��������� ����� � � ���O��� ��
�������� ������������ ������� ���-�� �������� � �� �������� �������� ��� �����������
���� �� � ������� ��������������� ����� N��������� <����� &� �� ������� ��� ��������� ��� ���
��� � ��� 0������� ����� ������ ��� � ��� ���� ��� �� � ���� ������� ������������
����������� ��(��� N���������<����� &� ���������� �������3��� ������� ����������
��� ��� �������� ��� �� � ������ �%%���� ��� �� � �� �� �������� )�reneceksiniz.
N��������� <����� &� �� �%����� � ����� ����� �%�%�� �%����� ��� ��� � ���� ������ �� ���
����%��%�� ������� �%�%�� ����� ��� ����������� ��� �� �������� ��� ����������*� �����
������ � � �� ���� � ���� ����3����� �âni� �������������� ��� � � � �������� ��������
����������� ���������� ���� ������������(����������� ��� ���� � ��������������������
ki, Allah d�� ������ ����3����� ���� �� � �� �� ��� � �� �������� � ��� �� �������� 396 O. Turan, �5�,$�'� '�*+,�+����� ��,,��;�� �'.!X� �'.$,����� &�'%$�\� �'�~5!'� Y'���� %��!��a��/, Ankara: TTK, 1988, 110.397 O. Turan, Vesikalar, 112–113.
107
���������� � �� �������� ���������� ��� 3�� ����� �� ��� � ���� ��� � ��(������� ��� � � �
��� � �������� � �� ������� �������� ��������� ����� ��( � ������������ ������ �*� �âyet
� � ��%���� ��������� �� �� � �������������� ��� ���4 ��������ni������N���������
D����� &� ����� � ���� ������ ������������”(Ocak 1214)398.
�,&"�- �&Q/�%� #$#-[# {#, <!$*J~ !"_#-#- #�# $&,+�"&-<&P�-� *!<!--#
!*<!$*!/#,� �"_# #"! {#,"#$*! !,Q&$ *&"!{#-/! {J"J-&- $,&" �;,$ *�[#,"!,#-#- ��{,�PW&
'#_{#, !-^!""! $&,+�"&+<&/&- ^#,!{#"![!$"!,#-# {!"#,*<#+ ]! PJ"*&-�- *�"#<&*"&,�
/G%,J"*JPJ-/&'&,!$!*!/![!%#-#/!!$"!<#+*#,399:
“^�����������%�������� ���� ���%�%���� � ��$����&�����%�%���� � ��$�����
������ � �����������N��������� ��������������������������� ���� ����tum. Benim
$�������<����� ��eni selâm�������(��������������%�%���������������%�%��� ��� ��
�� �� �� ����� ���� �)������ � ��� �� �%����� �������� ��( � ������� �)��� �� ��� �����
��� ��������������'��� olan bütün hürmeti buna göstermeni ve her hususta kendisini
���������� ���� ���� ������ � ��� ��������� ������� ���� �%�%�� ���������� ��������
(������������������ �*�)����� ���������������� 3������ ������ ����������� �����
biz� �� ��� � ������ ��� �%�%�� ���� � � 3�� ��� ����� ������� ��������� ��� ��� ��
�������� ��� ��� ������� geri dönecektir. Senin �������� (��������� ������ �������
t�� ������� onu bize gönder; bize gelmek için onu erzakla teçhiz et; böyle vuku
������� ��� ��� ����3������� �%�%�� � ������������ mucip� ����������� 5����� � � ��
�������� � ���� ��� �� �%����� �� ����� ( �� � �� ����� lüzûm görülürse, onu bize
emniyetle yaz. Tüccarlar benim memleketime �'� ����������������������������������
�%��%� �������� ����� ���������������� 4 ��� � � ���� �%�%�� ������� �������� hâlisâne
� ������������������*����������� benim memleketimden seninkine. Afiyette ol…”400.
�,&"�-;_;-[;<!$*J{J>?�!<<JQ>`>@*&,#'"#/#,��J,&/&/&�,&"�J^J!;_
��"/�,�&~�"&-&-*"&+<&"&,&P&/�$$&"&[&%�-�{!�&-!/#�G,]!*&,&\"&,&,&P�-/&$&,&]!
/!-#Q*#[&,!*#-#-�#-!P!,{!P*_!�&~�"&[&%�-�{!"#,*#�G,��J<!$*J~*&#"$"!,#-/!-\&,$"�
bir !$"!-*#^�,;�G,JQ����"!$#��!"_J$"J$G,P&-"&,�-�-!"#-!^!_<#+G"&-{#,$,&""�$
^!<#P#-#-$,&""�%&^!,#]!,#"<!P#]!{&*&-{#,^!<#-#-/!$,&"&*!P"#<#<J$&{#"#-/!
398 O. Turan, Vesikalar, 139; S. Koca, I. Keykavus, 66–67.399 O. Turan, Vesikalar, 113.400O. Turan, Vesikalar, 140; S. Koca, I. Keykavus�@���&Q&,{J,&/&<!*-#-!$P#$G"/J%J-Jbelirt<#+*#,�
108
#_#-/!$##-P&-]!<&""&,�-PJ"*&-&&#*G"/J%J$&{J"!/#"<!$*!�/#��#%!,*&,&\*&-!%!,
bir ^!<# \�,*�-&�& *J*J"J, ]! $&Q&�& J%,&,P&� �&%<&"&-<&/&-� #-P&- ]! !+�&-�-
$,&""�%& &#* G"&[&%� 'JPJPJ {!"#,*#"#,$!- �;,$#�! P&'#""!,#-/! {!-Q!, {#, G"&� G"J,P&
&�-� <J&<!"!-#- J�^J"&-&[&%� !$"!-<#+*#,401� �-[!$# P�Q"!+<!"!,/!$# *#[&,!*
serbestisinin aynen uy^J"&-&[&%� {J <!$*J~*& /& {!"#,*#"<#+*#,� ��,�[& ^;<,;$
,!P#<"!,#-#-*!/#�!P#/!= `]!�&�q]J,^J"&-<�+*�,���Q"!+<!�!<#-"!*!�#*!/#"<#+
]!<J<"&<;';,"!-<#+*#,�
“0���&��� müzaheretile beni k������� d����� � ��� �%�%�� $����� ��� � �� �%�����
%�%��������� ��$������������������������������ � �� ���������������izhar
� � � ��� her ikimizin muvafakatile yeminle ve yeminli nâme� ��� ��� ���������
���� ��� � � ����� ��k�������d����� ���� ������ � �������^%��%�������$��������������
������ maruf kral emirinin(I. Aimery Lusignan) ����� ��� �� ��� dinine mensup ben
������� ���%��%� /������ ������� :;&���� 0���&��� ������� ��� �& � %��� ���� �����
������� salip� ������� ��� ��� �� ���� ������ � �� ����� %��� ��� �������� ��� ��(���
���� $������ ������ ������� $����� ��� � �� �%�%�� �������� ���� �� ����3����� izhar
edilen� � � ������� � ��� ��� �%�%�� ����� �� ��� ��'���� � � ��� %(� ���� �%�����
riayet������ ������ ����� ��
Benim k������� d����� ���� ��� �%�%�� ����������� ��� �%�%�� ���������
����� �������%���� ������������ �������������%���������� ����������������������
�� ���� ��� ���������� �������� ������� ��� ����� � ���� ��� ������� � ���� ����3�����
��������������mâni��������������������������������� ���������(���������*�
sadece mutad olan gümrük vergisiyle mükellef tutulaca��������5������� ����%�%��
���������hâkimiyet �������� ���������������������������������( � ���� � ����������
sair� ����� ��� ���� � �� ��� ��� ������������� k������� devletimizin hâkimiyet � �������
bulunan bir yere, bir kaleye yahut da sahil yere getirilsin,� ������������ ( ��� ����
��� ��� �)��� ���������� �������� ���� 3� ����� �%������ � ������� �������� ��� ��������
������%�%���������canibine geri���� �� ���5������ ����� ��� ���3������������ �����
������ ����������� �� �������� �������� � �� ����� � � �� �� � ��� ������� ���������
���������� ������� ����������� �������� ����� ���3���� � �� �� ��� ����� ������ ��
�� ���������������������������������������� ������ ���� �� ��������������� 401 O. Turan, Vesikalar, 113.
109
��������� hâkimiyet � ������� �������� �%�%�� ����������� �� ������ ���������� ���
yukar��� ���� ���� ������ ����� ������� ������ � �� � �������� �(����� herhangi
���������� �����%�%�������� ��
Bizim k�������d����� �����3�������� ���������� ����(����3��$�������� � ��
�%�%�� �������� ���� �&�� �(�������� ��� ������� ������ ��� ���������� ���� ��� �������
olarak muhafaza etmem �'������� ����� � �� ��������� �� ����� ������ � � �� ��������
devleti����������%�%��bu muahedelerin�������olan %(������%�������� bir titizlikle
her cihetten riayet etmesi �'�������5��������������5���� ��������0������������ �
vey������������������ ���� �� ��������3������� � ������� ��� � ���� ������ ��
k������� d����� � ��� ����������� ������� ���� �� ������ ����%�� ������� ��� ��� ���
���������������� ��
j��%����������������������salip������������ ����������� �������� n
�����������%%���������� �� ���� ������� �� ��������:8:���������������������402.
Tarihi belli olmayan \&$&* ��";" >`>@W/&- �-[! �&Q�"/�%�-� {#"/#%#<#Q
/�,/;-[;<!$*J~#�#-#�!*]!/GP*"J$/J�^J"&,�-/&-#{&,!**#,403:
“0���&��� muavenet ve� ���������� ������ ve ilham-�� �' �� malik bulunan
$������ �������� ������ ������� (��� �%������ ������� � ��� �� �� ������ ��� /%�����in
hâkimiyet � ������� � �%�%�� %�������� ��� �� ��� ����33��� �������� �%�%�� �������
���� �&�� selâm! Samimi ve hâlisâne sevgiyi senin s��������� devletine bildirir, her
����� �� �� /����&���� lütûf ve inâyet � ��� ��� �� �������������� hâlisâne ve iftiraya
���������� ���� � � ����� ��� ��� �� k������� devleti afiyet ve emniyettedir ve iyidir.
N�� ���%����� �� ������������� ��”404
�J"*&- �� QQ!//#- �!�$&]JP *&,&\�-/&- ��{,�P $,&"� �J^J!W�& �-*&"�&W-�-
\!*'#-/!- �!/# &� PG-,& {#, <!$*J~ ^�-/!,#"<#+*#, =��";" >`>@q� �J <!$*J~ &�-�
Q&<&-/& $,&"�- �!<<JQW/& ^�-/!,/#%# <!$*J{& [!]&~ -#*!"#%#-/!/#,� �J^J!W-J-
!"_#P# �&$&,#& ]&P�*&P��"& ^�-/!,#"!-<!$*J~ {!"#,*#"!- +&,*"&,� aynen kabul etmekte
]! ��{,�P *;[[&,"&,�-�- {!"#,"!-!- ^;<,;$ ,!P<#-# �/!<!"!,# $&�/��"& �!"_J$"J
;"$!P#-/! P!,{!P*_! *#[&,!* �&~&{#"![!$"!,#-# {!"#,*<!$*!/#,� ��,�[&� ��{,�P
*;[[&,"&,�-�- !<*#&P�-�- $G,J<& &"*�-/& G"/J%J /& *&&'';* !/#"<!$*!/#,� �,&"�- 402 O. Turan, Vesikalar, 140–141; S. Koca, I. Keykavus, 68–69.403 O. Turan, Vesikalar, 114.404 O. Turan, Vesikalar, 142; S. Koca, I. Keykavus�@?��&Q&,<!*-#-!$P#$G"/J%J-J{!"#,*<#+*#,�
110
m!$*J{J-/& {!"#,*#"!- #$# *&,&\ *�[#, ]! *!{�P�-�- {#,# /#%!,#-#- ;"$!P#-/! �";,P!
<&""&,�-�-#&/!P#$G-JPJ/&PJ"*&-*&,&\�-/&-$&{J"!/#"<#+*#,405:
“^��� �� �� ����� ������� $������ ������ sir Hugue ile az evvel yeminli dostluk
������������� ���� ������������devletine elçi Zakaria�����������������������������
���������������� ��s���������d����� ������ �����*� � �����3������ ����������)���������
ve yeminli nâme� �������3�������da muvafakat ve teminatla takviye edilen bu dostluk
����� ���� onun k������� devleti içindeki bütün insanlara ve bütün ülkesindeki
�%��������� ��� ������ ��� � � �� �%�%�� �������������� %������ ��� � ����� ��� (�������
���������� �������� �������� ��� � ������� ������� ����� ����*� ������ ��� �������� �%�%��
��� ������������������3����� ����������������ad olan gümrük vergisini vereler.
5����� (��� �3�� ������ � � �� �������� �� � �� ��� ����� ������ ����� ����� %���� ����
����� ���� ����������� � ���� ��s���������devleti içinde ölürse, kim olursa olsun,
��� ��� ��������������������� ��� � ���� ����*� �%��� �� �eminle veya ���� gerçek
�� �� ��� ������� �������� ��� ����� ����� �� ����� �������� ������� ����� � gerektir. Bir
������ ���� ����� ���������������,����������� ��� ������ ����� ��������������������
����� �%����� ������� �������� ��� ������ ��� �� ��� ������ ��� �i ve tekrar bizim
s��������� %���� ��� )�%�%� �)�%�%����� ����� � � �� �������� ����3����� �������
������������ ( ��� � �������� ��� �������� ����� ��� � �� ���� �%����� ������� canibine
����� ���� �� ���Bayet, yüksek kra���� ����%����� � tüccar gemisi veya herhangi
������� ����������� ��s���������%������ ����� ��������������������� �����������
��������� �� ���� �������������� ����� ( ��� � �������� ��� ���� � ���� ����� �%�����
�������� canibine ve onun adam������� ��� � �� ��� O���� �� ����� ��� ��������
���������(���������������������� ��������������������������� � ��������
�)������� ������� ������ ��� ������ �(�������� ����������� ��� �� s���������
d����� � ��� $������ �������� �%����� ������ ���������� ��� �%��� �� ������� � ayete
���������� ��� ������������ ��� �� ��� ���� ��� � ���������� � � �� s��������� devleti
����3����� ������� ���Eylül8:�������������3��� �� �� �.”406
�J &-*"&+<&"&, P&/![! ��{,�P"� /!%#" �!-!/#$"#� �,&-P�Q ]! /#%!, �],J~&"�
*;[[&,�-/&�-&/G"JW�&^!"#~*#[&,!*�&~<&P�-�P&%"&<�+*�,���{,�P$,&"�-�-, Marsilya,
405 O. Turan, Vesikalar, 114–115.406 O. Turan, Vesikalar, 142–143; S. Koca, I. Keykavus, 69–70.
111
�,G]!-[! ]! �G-*~!""#!, *;[[&,�-& ]!,/#%# \!,<&-/& �;,$#�!W/!- ^!"!- ]! [#-P"!,#
^�P*!,#"!- <&""&,/&- > G,&-�-/& ,!P#< &"/�%� $&��*"�/�,407. Neticede, Türkiye
�!"_J$"J"&,��Q!""#$"!*&"�&-*;[[&,&^!-#+P!,{!P*#]!]!,^##-/#,#<"!,#]!,<#+"!,/#,�
B��"![! /G%J-J- [&<� #~!$� {G�&� $&%�* ^#{# P&-&�# /&""&,� �],J~&W/& ^!"#+<!
#<$�-� {J"/J� ��,�[& ~!$� $!*!-� �;- ^#{# *!$P*#" '&<<&//!"!,# /! �],J~&W�&
^#*<#+*#,408. �&'& PG-,&$# /�-!<"!,/! #',&_ !/#"!- <&""&,�- #_#-! $��<!*"# *&+"&,�
inciler, çubuk yahut s#$$!'&"#-/!^;<;+]!&"*�-"&,]!-#'&�!*{J%/&�^#{#;,;-"!,
!$"!-<#+*#,409.
12. ��%�������� �,$�~$��'����'��'*$�$�!'.$ (22 Ocak 1216)
�J"*&-�-Sinop’tan sonra/&'&�-!<"#{#,'!/!\#]&,/�� Bu hedef Antalya idi.
�#,& �-*&"�&W/&$# ��,#P*#�&-"&,, tarihi tam belli olmamakla beraber muhtemelen I.
QQ!//#- �!�$&]JPWJ- P&"*&-&*�-�- #"$ ��""&,�-/& G*G,#*! {G+"J%J-/&- /& #P*#\&/!
ederek +!',# !"! ^!_#,<#+"!,/#� Oysaki �!�';P,!] >`g� ��"�-/& �-*&"�&W�� alarak
�;,$#�! �!"_J$"J *G~,&$"&,�-& /&'#" !*<#+*#� �!',#- �� ���&P!//#- �!�';P,!]W#-
�";<;-/!- PG-,&$# *&'* <;[&/!"!P# !P-&P�-/& >`>` ��"�-/& ��,#P*#�&-"&,�- !"#-!
^!_<#+G"<&P�$J]]!*"!<J'*!<!"/#,410.
��,#P*#�&-"&, �;,$#�! �!"_J$"J"&,� *&'* <;[&/!"!P# #_#-/!�$!- /&'& \&Q"&
�;P";<&- ��-!*#<# &"*�-/& $&"<&�� $!-/#"!,# #_#- {#, Q�" &//!/#�G,"&,/�� �#Q"# ]!
$&-"� {#, /&,{! #"! ��-!*#<# !"! ^!_#,<!�# ~"&-"&/�"&,� �%!, PJ"*&- {J G"/J-bittiye
{G�J- !%!,P! Q&*!- ~,G{"!< G"<&�&[&$*�� �<& PJ"*&- G-"&,�- ;Q!,#-! �;,;<!�!
$&"$�+�,P& �-*&"�&W�� ��{,�PW*&$# �,&-$"&,& *!P"#< !/![!$"!,/#� ���"![! +!',#
�!"_J$"J"&,& $&,+� {#,"#$*! $G,J�&[&$"&,/�� �#, ^![! G~!,&P�G-J #"! +!',#-
��-!*#[#"!,#-# �"/;,/;"!,� �G[J$� �&+"�� $&/�- /!<!/!- �;P";<&-"&,� $&*"!**#"!,�
�!P!*"!,#-#/!-#Q!&**�"&,��#,$�P<�-�/&!P#,&"/�"&,��&""&,�-��&%<&"&/�"&,�
�J�&+&-&-"&,&,&%<!-�J"*&-QQ!//#-�!�$&]JP<!<"!$!*#-/!$#G*G,#*!P#-#
P&%"&<"&+*�,<&��� �&,&/!-#Q P&'#""!,#-#- \!*'#-# ]! ^;]!-"#%#-# P&%"&<&�� �-[!"#$"#
407.�&�&G%"J���#[&,}�&�&*���G��G����8$��%�|�,G� '�#$.$, XXIV, 363.408���][�G%"J���� 1834.409 W. Heyd, 333.410 O. Turan, Türkiye, 310–311.
112
{#, G"&� G"&,&$ /;+;-<;+*;� Q-#$ #<~&,&*G,J �&P$&,#PW#-� P*&-{J"W/&$# �&*#-"!,"!
<!+^J" G"<&P� Q&<&-"&<& &_�P�-/&- �#-G~WJ �-[!"#$"# '&"! ^!*#,#�G,/J� �-[&$�
sultan Sinop’tan sonra Karadeniz sahillerinde daha ileri gitmesi mümkünken güneye
��-!"<!�# *!,[#' !*<#+*#,� �;-$; �-*&"�&W/& �&+&-&-"&, ^!,_!$*!- _G$ /,&<&*#$*#�
�P*!"#$ PJ"*&-� {J �&~�"&-"&,�-� �&~&-"&,�- �&-�-& $�, $&"<&P� /J,J<J-/&
<!<"!$!*#-/!� �Q!""#$"! ^&�,#<;P"#<"!,#- {J"J-/J%J {�"^!"!,/! {!-Q!, G"&�"&,�-
�&+&-&{#"![!%#-#/;+;-;�G,/J�
�!, $G-J/& G"/J%J ^#{# {J $G-J/& /& �-!<"# {#, $&,&, &"<&/&- !]]!"
�&-�-/&$#!<#,]!{!�"!,#-^�,;+"!,#-#&"/���-"&,�-/&$!-/#P#�"!'!<\#$#,G"/J%J-J
^�,;-[! P!\!, '&Q�,"�$"&,�-� '!<!- {&+"&**�� �G-�&W-�- JQ{! G]&P�-/& G*&%�-�
$J,&,&$$&"&{&"�${#,G,/J *G~"&/���&Q"&]&$#*$&�{!*<!/!-�-*&"�&W�&/G%,J �G"&
_�$*�411.
�-*&"�&W-�- tekrar &"�-<&P� ticaret gelirlerinin tekrar Selçuklu hazinesine
&$<&P� ]! {�"^! *#[&,!*#-#- ^;]!-"#%# #_#- !"Q!</#� {- �}{} �-*&"�&W-�-
��,#P*#�&-"&,/&- ^!,# &"�-�+�-� �#-G~WJ- \!*'#-/!- �-[! &-"&*<�+P& /&412 bu olay
�#-G~WJ- \!*'#-/!- PG-,&/�,� �P<&- �J,&-W�- {!"#,**#%#-! ^�,! {unu Antalya
PJ,"&,�-�- $#*&{!"!,#-/! ]!,#"!- *&,#'*!- &_�$ ]! -!* {#, +!$#"/! &-"��G,JQ� �B� ��
#����� ��$��%���������3�����3��� �� �� ��\������� ��������)�%�%����������
beldenin ����� ����� ��� � ��� ����� ��� � � � � � � ��� �âim oldu.� $�������� ��������
askerleriyle 612(1216)� ����� D������&��� ��� �%�%� ����������� ��� � ������� ���
de� ����������������������������������� ����������3����������������������� � ��
0������������� ��������-�%�%��� ����������0������� ��� ���� ������������ ��
fethedildi.”413
I. QQ!//#-�!�$&]JPWJ-P"�<#�!*W#'!-;Q$&{J"!*<#+G"&-Celâleddin Nev-
Müslüman (veya Celâleddin Hasan)’a414^�-/!,/#%#\!*#'-�<!/!�-*&"�&W��,&<&Q&-
&��-/&&"/�%�-�]!\!*#'{&�,&<�#"!,&<&Q&-{&�,&<�-�{#,"!+*#,/#%#-##\&/!!*<!P# de
\!*'#- *&,#'# '&$$�-da bize fikir vermektedir. �J <!$*J{J- �� QQ!//#- �!�$&]JP
*&,&\�-/&- ^�-/!,#"/#%#-# #P! +J #{&,!/!- &-"��G,JQ� �Babadan kalan bir hak olan
411{-�}{}���>@`–163.412{-�}{}���>@`�413 O. Turan, Vesikalar, 102–103.414 O. Turan, Vesikalar, 106–108.
113
Ant����&���� ���� ���� � ��� ����� ���� ���� �� ��� � ��������� %��� ��� ��3��…”415
Mektubun gerisi bölgedeki&P&�#+#-P&%"&-/�%�-�{!"#,*#,� o,*&<�- *#[&,!* #_#-J�^J-
G"/J%J-J]J,^J"&, -#*!"#$*!/#,: “D������� ������ � ���� ������� ����0���&��� �%�3]
ve zat-������� � ��Celâleddin’in yüce himmeti sayesinde bu fetihten sonra bütün sahil
�������� � � �� ������ �� � ��� ��� �����ketimiz içine girdi ve bu suretle de
�� ����� � ���� ������ Bu büyük müjde haberinden memnun�������������������'�&���
bu fetih���� �� ��� �� ��������� � � �%�%���������3 ��� ����-���������� ���� � �����
münasip görüldü.”416
�J$&��*"&,/&-�-*&"�&W-�->`>`W/!��,#P*#�&-"&,�-!"#-!^!_*#%#]!22 Ocak
1`>@W�&$&/&,G-"&,�-!"#-/!$&"/�%�PG-J[J-&]&,��G,JQ417.
�-*&"�& J<"&,� /J,J<J- [#//#�!*#-# &-"&/�$"&,� Q&<&- ��-!*#[#"!, ]! '&"$
&,&P�-/& $&,+�"�$"� G"&,&$ PJ_"&<&"&, {&+"&/�� �-[&$� G$ _G$*&- �&�/&- _�$<�+*��
�J"*&-� ]&Q^!_#,<!$ ]!�& Q&\!, $&Q&-&[&$ G"J,P& G-J- ^&Q&{�-/&- &<&- /#"!<!$
~!$ <;<$;- ^�,;-<;�G,/J� �J �;Q/!- /#,!-#+! ^!_<!$ QG,J-/&�/�"&,�
�!"_J$"J"&,&$&,+�*!${&+"&,�-&~!$+&-P"&,��G$*J��-[!/!-~"&-"&/�$"&,�^#{#��{,�P
�,&-$"&,�-/&- �&,/�< #stediler. Franklar da birkaç gemi dolusu asker gönderdiler.
�;**!\#$"!,# #"! {#,"#$*! P&]J-<& '&Q�,"�$"&,�-� *&<&<"&/�"&,� �,&-$"&,�- �&-�-/&
�&,&+ {!�"!,#-/!- G"/J%J &-"&+�"&- ]! {J P�,&/& �!"_J$"J #/&,!P#-! $&,+� {&+
$&"/�,<�+G"&-�!"#${,&'#</!{J"J-uyordu418.
�;,$#�! �!"_J$"J G,/JPJ +!',# <J'&P&,& !**#$*!- PG-,& #"$ G"&,&$ G$
&*�+"&,��"& P&]&+� {&+"&**�� �,$&P�-/&- /�-!<#- +&,*"&,�-& ^�,! /&'& &%�, P#"&'"&,"&
taciz devam etti.�J,"&,& *�,<&-&{#"<!$#_#-^!-#+<!,/#]!-"!,�&~�"/���&-[�-�$"&,
da harekete geçirildi419.�Q!""#$"!<!,/#]!-"!,#-�&,/�<��"&PJ,"&,&_�$&{#"!-&P$!,"!,
+!',#-$&~�"&,�-�&_*�"&,��!',!^#,!-�!"_J$"J&P$!,"!,#� J<]!�,&-$"&,�-{;�;${#,
$�P<�-��"/;,/;"!,��#"!"!,#-#!P#,&"/�"&,� Bahis konusu cezal&-/�,<&G"&��-�-{;*;-
Antalya hal$�#_#-/!%#"��&"-�Q[&&P�"{J#+*!-PG,J<"JG"J~!P#,!/#"!-!"!{&+"&,�-&
��-!"#$G"/J%J-J$&{J"!*<!$/G%,JG"&[&$*�,��J"*&-�!,*!P#^;-{;�;${#,#'*#+&<"&
415 O. Turan, Vesikalar, 102.416 O. Turan, Vesikalar, 101–102.417 A. Sevim–E. Merçil, 457.418 S. Koca, I. Keykavus, 36–37.419{-�}{}���>@j–165.
114
+!',!^#,/#��P$!,"!,#-!&,*�$#-P&-"&,��"/;,<!<!"!,#�G"J-/&!<#,]!,/#420. Böylece
+!'#,*ekrar Selçuklu hâkimiyetine girdi (30 Ramazan 612 / 22 Ocak 1216)421. Sultan,
+!',!^#,/#%#-/!hâkimiyetP!<{G";G"&,&${!"#-/!$!<!,�{&+�-/&külâh ve kolunda
yay bulunuyordu422.
I. QQ!//#-�!�$&]JP�'&"$�-'JQJ,J-/&P&]&+*&�&,&,"�"�$^�P*!,!-!<#,"!,#-!
ve askerlerine ihsanlarda bulundu. �&"$�- #'*#�&_"&,�-� ]! PG,J-"&,�-� �%,!-!,!$
{J-"&,�- ^#/!,#"<!P# �G"J-/& !<#,"!, ]!,/#� �&',#~ G"&- $&"! PJ,"&,�-� *&<#, !**#,/#�
�J{&+�"�$ ^�,!]#-! #P! Mübarizüddin �,*G$J+WJ ^!*#,**#� �;-$; {J +&'�P P&'#"/!
�&+&�&- '&"$�- ^!"!-!$"!,#-#� �detlerini ve dillerini biliyordu. �J"*&- &�,�[&� P&]&+
�;Q;-/!-+!'#,/!-$&_<�+G"&-"&,�^!,#^!*#,!{#"<!$#_#-_&%,�"&,/&{J"J-/J��&]&+*&
�"!-/;+<&-"&,�-<&""&,�/#]&-�-/!\*!,"!,#-!#+"!-!,!$'&Q#-!�!&$*&,�"/���&Q�"&,�/&
iktâya ka*�"/�423.
M!"#$ {,&'#< �-*&"�&W-�- \!*'# !P-&P�-/& Franklar�- �&-�-/& �!, &"<�+*��
Kale-#-&"�-<&P�-/&-PG-,&��{,�P&/&P�-&$&_*�� Sultan kendisine bir tehdit mektubu
�G""&/�. Burada da tJ*J-&<&�&- �!"#$ {,&'#< �g &/&<��"& {#,"#$*! �-&/G"J �&
geçerek bir /&%& P�%�-/�� Nihayet �&$&"&-/�� Sultan, ona çok itibar gösterdi ve üç
vilâyet verdi424.
QQ!//#- �!�$&]JP, fetihten sonra Sultanü’l-�&',!�- =$# �!-#Q#- �J"*&-�q
unvan��"&�G-�&W�&/�-/;��&Q&-<�+G"/J%J{&+&,���\!*#'-�<!"!,"!J�^J-^�,/;%; 420{-�}{}���>@@� �����,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 91–92.421{-�}{}���>@@��P!,#_!]#,!-�;,P!"�Q*;,${J*&,#'#/#~-G*G"&,&$/;+<;+*;,=�#~-G*�jjgq�422 S. Koca, I. Keykavus, 37.423{-�}{}���>@���JP*&\&�&&*_#���!"_J$"J$*#P&/�-�-�!<!""!,#��Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet:�$*�P#P*!<#�P"�<#�!*W#-#"$/�-!<"!,#-/!*G~,&$"&,�-$#+#"!,!#+"!*#"<!$;Q!,!P�-�,"�{#, <;"$#�!*"! ]!,#"<!P#�/#� �#P*!< PG-,&$# P"�< /!]"!*"!,#-#- #$*#P&/} �&~�"&,�-� !- �-!<"# J-PJ,JG"<J+*J,� �-[!"!,# {G+ *G~,&$"&,� #+"!*<!�! &_<& &<&[��"& �&~�"&- #$*�"&, �-!<"#�$!- /&'& PG-,&$&<J^�,!]"#"!,#-!]!&P$!,"!,!<&&+"&,�$&,+�"�%�-/&�&~�"&-#$*�"&,�-!<$&Q&-<�+*�,��!"_J$"J"&,/&bu sistemi uygul&<�+"&,/�,����"![!G,/J-J-*G~,&%&{&%"&-<&P�#$*#P&/}]!P#�&P}/;Q!-#-!-�-!<"#J-PJ,J G"<J+*J,� $*� !/#"!- *G~,&$"&, {&{&/&- G%J"& ^!_!{#"/#%# ^#{# ";QJ< ^�,;"/;%;-/! ^!,#&"�-<&$*&�/�� �#{! !/#"!<!Q� ]&$\!/#"!<!Q ]! P&*�"&<&Q/�� �;�;$ �!"_J$"J"&, {;yük iktâlara izin verir$!-� �;,$#�!�!"_J$"J"&,� ]!�P<&-"�"&, #Q#-]!,<#�G,"&,/�� �-&/G"JW/&J�^J"&-&- #$*� P#P*!<#�#Q&-P \!G/&"#*!P#-# G,*&/&- $&"/�,/�%� ^#{# �!-# {#, \!G/&"#*!-#- /! G"J+<&P�-� !-^!""!<#+*#,� �Jsistem Os<&-"�*�<&,P#*!<#-#-!P&P�-�*!+$#"!/!,!$����y;Q��"&$&/&,/!]&<!*<#+*#,��(227–228); Sergey Grigoreviç,Agacanov, <4+����, Çev: Ekber N. Necef – �'<!* �--&{!,/#�!]� P*&-{J"�Selenge Yay., 2003:��!"_J$"J';$;</&,"&,�-�-P&]&+_�"&,&#$*�/&%�*�<��������G,*&"&,�-/&�&$�-]!Orta �G%J ;"$!"!,#-#- \!*'# P�,&P�-/& {&+"&<�+*�� �P&P!- {J J�^J"&<& {#, {�"^!�# G"/J%J ^#{#askerle,#-! ]! '&**& ]&PP&" !<#,"!,#-! #$*� G"&,&$ ]!,!- �J%,J" �!� Q&<&-�-/& {&+"&<�+*�� �J<;!PP!P!-#-�&�^�-"&+<&P�-/&�"~�,P"&-]!�!"#$+&'W�-]!Q#,#�#Q&<;"<;"$W;-,!\G,<"&,��-!<"#,G"G�-&<�+*�,�=�`�q�424 Anonim Selçuknâme, 28.
115
hükümdarlara bi"/#,/#� �!-/#P#�"! {#,"#$*! P!\!,! $&*�"&- {!�"!,#-! '!/#�!"!, ]!,/#�
hil’atler giydirdi ve memleketlerine gitmeleri için onlara izin verdi. Sultan ikliminin
J�^J-G"<&P�P!{!{#�"!{&Q�$�+"&,��-*&"�&W/&^!_#,<!�!{&+"&/����,�[&^!_<#+*!
�&+&-&-&[� *![,;{!"!,P!{!{#�"!�-*&"�&W/&\&,$"�/#-"!,!<!-PJ~#-P&-"&, #_#-&�,�
&�,�<&'&""!"!, G"J+*J,J"/J� �J <&'&""!"!,#- &,&P�-& ^;-/;Q &_�"&- &$+&< $&~&-&-
$&~�"&,� {J"J-&- /J]&,"&, �,;"/;425. Seyyah {- �&**J*& ���� ��� {&+"&,�-/& bu
/J,J<J +��"! *&P]#, !*<#+*#,� “���� 3����� ��� ���� �������� �������� ��� �� ����
�%��������� @+ ��&� ������ � � ���� �������� ���������������� +������ �� ����3�� � ��
������(��� �� ��������������� ����>�������� ���������� ���������B�� ����� � ��� ���� �
����� D������� ������ ���� ����� ������� ������ � �� �������� ����������� ���������
������� ���� ������ ���(��� �� �� ���0������� ���w�� ��� �������� ( ��������� ��
������� � ��������� B�� �� '� � �� � ��� � ��� ������ � ��� � �� �������� �(�����������
��� ���� ��� �� )��� � ������� ���� ����� ������� ����3�� ��������� (��� �� ��� �� ������
����������������+%��%������� ���������� ��� �'�����������”426
13. I. Keykavus’un II. Ermeni Seferi (1216–1218)
�J"*&- �� QQ!//#- �!�$&]JP� �,<!-#"!,# �G,GP"&,�- ^;-!�#-! &**�$*&- PG-,&
�-*&"�&W-�- &"�-<&P� ile ilgilenirken, Ermeniler de {J P�,&/& �&_"�"&,�- !"#-/!
{J"J-&- �-*&$�&W�� &"<�+*�� ���"![! �&_"�-�,<!-# #**#\&$� bozuldu. Bu durum
PJ"*&-&&,&/�%�\�,P&*�]!,/#427.
�,<!-#"!, ;Q!,#-! P!\!, �&~<&�� ~"&-"&�&- PJ"*&-, Konya’dan Kayseri’ye
G,&/&- /& �&,&+W& gitti. �&'& PG-,& �&{&-"J ~&-&��,�428 G]&P�-& ^!_!,!$ P&]&+
'&Q�,"�$"&,��&~<&�&{&+"&/��{-�}{}�QQ!//#-�!�$&]JPWJ-{JP!\!,#�&~<& sebebi
425 S. Koca, I. Keykavus, 38.426 {--i Battuta (Ebû Abdullah Muhammed bin Abdullah el-Levatî el-Tancî), Tuhfetû’n-Nûzzâr fî Garâibi’l-Emsar ve’l-Acâibi’il-Esfar (Büyük Dünya Seyahatnâmesi), �!]��J'&<<!/�!,#\�&+&�P*&-{J"� �!-# �&\&$ �&��� ¦`gg|§� `g�� P<!* �&,<&$P�QG%"J� �w�� 6�%+%�� '��8�%�7!'.$��;'��Seçmeler��-$&,&��;"*;,�&$&-"�%��&���>?�>�j�427 E. Merçil, Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, 136.428 �&{&-"J �&Q&,� '&$$�-/& {&$�-�Q� �. Sümer, ��w���+� ������� &'�*+,�+���� 'Y�$�;'�Milletlera��.�� 65�5,� 6$�� |+��/� P*&-{J"� �;,$ �;-�&P� �,&+*�,<&"&,� �&$\� �&��� >?�|� >>-24;Mikâil Bayram, ��!]"!* �&~�P�-�- �!$#""!-<!P#�� Cogito, XXIX, 70-�>� &�,�[& �;,$#�!�!"_J$"J"&,�-/&�~&Q&r"&,�'&$$�-/&&�,�-*�"�{#"^##_#-{&$�-�Q��. Baykara, ".����Y'��,%$.�;X����$8, 123–139.
116
olarak �,<!-# $,&"� �!G-WJ- ]!,^#P#-# �/!<!$ #P*!<!<!P# ]! ]!,^# <!<J,"&,�-&
küstahça muamelesini gösterir429. Fakat Osman Turan, I. Keyhüsrev ve II.
;$-!//#- �;"!�<&-+&' /�-!<"!,#-/! �,<!-#"!,"! #"#+$#"!,#- Q&*!- {GQJ"<J+
G"/J%J-J#\&/!!/!,!$,{#,]!,^#]!,<!/J,J<J-J-<!][J*{J"J-<&/�%�-�{!"#,*#,430.
�J"*&-� �,<!-#"!,#- ;Q!,#-! �;,;<!$ #_#- _G$*&- $&,&, ]!,<#+*#� Ancak harekete
^!_<#�G,/J� �#*!$#< '&,!$!*! ^!_<!$ #_#- PG-{&'&,& $&/&, {!$"!/#� {- �}{}� {J
/J,J<J #Q&' !/!,$!- PJ"*&-�- bey ve emirleri #"! �&~*�%� *G~"&-*�/& {�"^!�#
*&-��&-"&,�-'&,!$!*!^!_<!$#_#-J�^J-Q&<&-G"<&/�%�-� #\&/!!**#$"!,#-#{!"#,*#,�
�#//!*"# P�[&$"&, ]! P#],#P#-!$"!, �;Q;-/!- G,/J-J- QG, ^;-"!, ^!_#,<!P#
G"&P�"�%�-/&-{&'P!*<#+G"/J$"&,�-�&-"&*�,431.
�J"*&-�-{�"^!/!PG-{&'&,&$&/&,{!$"!<!P#-#-P!{!{#&P"�-/&�&~<�+G"/J%J
#**#\&$ &,&��+"&,�/�,� Nitekim Keykavus, kendisine tâbi bulunan emir ve beyleri
�&-�-&/&]!*!/#�G,/J�Halep emiri olan Melik Zahir de bunlardan birisidir. Sultan
G-/&- �,<!-# �,&""�%� P�-�,"&,�-& ^!_<!P#-# ]! �-*&$�&W�� !"! ^!_#,<!P#-#
istiyordu432. �#,!"_#^�-/!,!,!$G-J/&�&-�-&_&%�,/�=�&��P>`>@q. Melik Zahir’in
gönder/#%# !"_#�{/J,,&'<&-!"-�;-[}&%�, +&,*"&, #_!,!-{#,&-*"&+<& #<Q&"&�&,&$
geri döndü433��J&%�,+&,*"&,/&-/G"&���&"!~!<#,# *!,!//;*";/&],&-<&�&{&+"&/��
Melik Zahir� &<[&P� G"&- ��P�, ';$;</&,� Melik ÂdilW#- ^�,;+"!,#-# &"<&$ #P*!/#�
Melik Âdil, Selçu$"J"&,�- �&"!~ ;Q!,#-/! {&Q� !<!""!, {!P"!/#%#-# /;+;-;�G, ]!
�!%!-#-#{J #**#\&$*&-JQ&$ *J*<&$ #P*#�G,/J�Melik Zahir #$# *&,&\�-&,&P�-/&$&"/��
�JP�,&/&�,<!-#$,&"��!G-/&{&Q�$��<!*"#'!/#�!"!,#"!{#,"#$*!!"_#"!,^�-/!,!,!$,
Halep emirini Selçuk"J"&,/&-$G~&,<&-�-�G""&,�-�&,��G,/J��-PG-�$P&,&�$&/�P�
]!$&/�&P$!,G"&-�]'&/!//#-�;P!�#-{#-�{/ülkerim bin Muhammed en-Nesevî’yi
elçi olarak gönderdi.�JP�,&/&PJ"*&-�-!<,#�"!�&,&+!<#,#�JP,!*;//#-��&,&+]!
�-*&$�& &,&P�-/& {J"J-&- �&"!~ !<irine tâ{# G"&- �&"&*W& P&"/�,/�� �J,&/& {#,_G$
Ermeni’yi öldürdü ve esir etti. Bu durum Melik ZahirW#- *!,!//;*"!,#-# &,**�,/��
�J,J<J-^&,&{!*#-# PJ"*&-�-!"_#P#-!&$*&,�-[&, Evhadeddin ona: “������ ������ �����
429{-�}{}���>���430 O. Turan, Türkiye, 313.431{-�}{}���>���432 A. Sevim, Selçuklu–��!'�$���$ ,$�'�$, 35.433 S. Koca, I. Keykavus, 72.
117
`���&�� ������ � ���� ��� ���'�� ��������lerini� �������� ��� � ���������� ������
�������������0�����&����������� � ���������������&����������������/%���������
�)��%�� ��� �������� � � �� �� ��� ��� �������� ������� ��� ��� � ���� �� �,”434 diyerek
/J,J<J #Q&' !*<!�! _&"�+<�+*�� �J #**#\&$ _&"�+<&"&,� P;,!,$!- Melik Zahir öldü
(Ekim 1216)435� �%"J '!-;Q $;_;$ �&+*& #/#� �J"*&- *&Q#�! <!P&�"&,� #"! {#,"#$*!
#**#\&$�-�- /!]&< !*<!P# ��-;-/!$# #P*!%#-# �&"!~ #"!,# ^!"!-"!,#-! {#"/#,/#� Fakat
�&"!~ #"!,# ^!"!-"!,# &,&P�-/& ^�,;+ &�,�"�$"&,� �&+&-/�� Ay-be, Behinsi Beyi
�"*J-{J%& ^#{# {&Q� $G<J*&-"&,�&"!~';$;</&,�-�- *�{#"#%#-/!-_�$&,&$ �!"_J$"J
hâkimiyetine girdi. �&"-�Q$&"&-PJ"*&-, Mara+!<#,#�JP,!*;//#-#"!{#,"#$te harekete
geçit. Kösidere, Gökerin �G"J-/&- �,<!-# *G~,&$"&,�-& ^#,/#436. Ceyhan vadisini
izleyerek ilerleyen Selçuklular, �,<!-#"!,#-_G$^;]!-/#%#]!&"�-<&P�_G$QG,G"&-
iki kale üzerine yöneldiler. Öncelikle Hancin (�&_�-/Saimbeyli) kalesi muhasara
edildi.�&-[�-�$"&,"&;_^;-;_^![!/�];"!-$&"!,$,&"/&-{#,�&,/�<^!"<!�![!%#-#
&-"&��-[& *!P"#< G"/J� �J"*&-�- P&-[&%� $&"!-#- #"!,# ^!"!-"!,# *&,&\�-/&- {J,_"&,&
dikildi.
Sultan ikinci bir kale olan Kancin (Çinçin) kalesine yöneldi.�;*;-�P,&,"&,&
,&%<!- *!P"#< G"<&�&- $&"! QG,"& !"! ^!_#,#"/#� �- $#+#-#- &�-� &-/& _�$&{#"![e%#
^!-#+ <!,/#]!-"!, ]! <&-[�-�$"&, P&�!P#-/! �!"_J$"J &P$!,"!,# $&"! PJ,"&,�-� geçip
$&~�"&,�&_*�"&,��G$P&��/&&P$!,�"/;,;"/;�Birçok esir ve ganimet elde edildi. Kale
�&%<&"&-/�� �J #$# $&"!�! $&"! $G<J*&-"&,� ]! /!]"!* &/&<"&,� *&�#- !/#"/#� �G-
'&Q�,"�$"&r da bu kalelerde�&~�"/��
��-� Q&<&-/& �,<!-# $,&"� �!G-WJ- G,/JPJ�"& {#,"#$*! ^!"<!$*! G"/J%J
haberi J"&+*�� �-[; $J]]!*"!,#- $G<J*&-� G"&- Emir-i Meclis Mübarizüddin
�!',&<+&' /;+<&-�- /J,J<J-J �%,!-<!$ ;Q!,! ^�-/!,#"/#� �J �-[; {#,"#$ �ggg
P;]&,#/!- <;*!+!$$#"/#� Ermen#"!, {J �-[; {#,"#$"!,# ~JPJ�& /;+;,/;"!,� ��"! $#
&*"&,�-� *!,$ !/!,!$ {#, *!~!�! P�%�-&- {J {#,"#$ _!<{!,! &"�-&,&$ G$ �&%<J,J-&
tutuldu437� �J-& ,&%<!- ^;-!+ /G%J-[&�& $&/&, /&�&-/�"&,� Emir-i Meclis ve
434 O. Turan, Türkiye, 312–�>�� � ��$'&n, “Nusretuddin Hasan Bey”, �G� ��+.������.�� '�*+,�+�Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, I, 340.435 E. Merçil, Müslüman–Türk Devletleri Tarihi, 136.436 S. Koca, I. Keykavus, 42.437{-�}{}���>�|�
118
&P$!,"!,#-# G"<&P� ^!,!$!- �!,/! {J"&<&�&- �!"_J$"J &P$!,"!,# G-"&,� &,&<&�&
{&+"&/�"&,� �;,*"!,/!- G"J+&- {#, {#,"#$ G-"&,� �,<!-# $J+&*<&P� &"*�-/& {J"/J ]!
y&,/�<!/!,!$G-"&,�{J$J+&*<&/&-$J,*&,/�"&,�
�J"*&-�-'JQJ,J-&^!"!-Emir-i Meclis�/;+<&-�-Q&��\G"/J%J ve�&~�"&[&$
G"&- {#, P&"/�,��"& ,&'&*_& <&%"J~ !/#"!{#"![!%# �G"J-/& {#, ,&~G, PJ-/J� �J"*&-�-
“Atlan atlan!” emriyle birlikte Selçuklu ordusu harekete geçti. Büyük ve çetin bir
P&]&+ �&+&-/�438. �J"*&- �!�$&]JP� +#//!*"# {#, ';[J<"& �!{&- (Gaban439) kalesini
$J+&**���!{&-$&"!P# P!-��,; �&,G- �!Gn il!$&"!-#- #_#-/!{J"J-&-/#%!,�rmeni
$G<J*&-"&,� âni{#, _�$�+ '&,!$!*# �&~&,&$�!�$&]JPWJ- P&\"&,�-� �&,/�]!�!"_J$"J
<&-[�-�$"&,�-��&$�~$&_*�"&,��J"*&-�$&"!�#$J+&*<&$*&-]&Q^!_!,!$G]&�&#-/#�Q/#
/!-#"!- <!]$#�! ^!_*#� �J,&/& �,<!-# G,/J"&,� {&+$G<J*&-� �G-P*&-*#- #"! {#,
<!�/&- P&]&+�-& *J*J+*J� �!"_J$"J G,/JPJ P;,&*"# {#, _!]#,<! '&,!$!*# #"! �,<!-#
G,/JPJ-J $�P$&_ #_#-! &"/�� �&'& PG-,& �,<!-# G,/J"&,� {&+$G<J*&-� G"&- �&,G-
�/&-� �!"_J$"J G,/JPJ-J- _G$"J%J P!{!{#�"! �G-P*&-*#-W! �&,/�< !/emedi. Bu
P�,&/& �<#,-i Meclis Mübarizüddin �!',&<+&'� �#%#*"#$ ]! [!PJ,"J$*& �,<!-#"!,
&,&P�-/& +�',!* $&Q&-<�+ G"&- �&,G- �G-P*&-*#-W#- ;Q!,#-! �;,;�!,!$ G-J &*�-/&-
/;+;,/; ]! !P#, &"/�� �"#-# {&%"&�&,&$ {#, P#~&'# #"! PJ"*&-& ^�-/!,/#440. �&{&'�-
erken s&&*"!,#-/!-^;-{&*�<�-&$&/&,P&]&+devam etti. S&]&+�-Ponunda Ermeniler
<&%"J~!/#"/#�
{- �}{} P&]&+�- �&~�"/�%� �!, G"&,&$ �&"'&<& G]&P� #P<#-# ]!,<#+*#,441.
�P<&- �J,&-� �,<!-# *&,#'_#"!,# �!*J<� x,\&"� �&',&<� �!<~&/ ]! Anili
�&<J!"W/!- -&$#""! !- +#//!*"# _&*�+<&"&,�- �;,$#�! P�-�,�-/& ^;<,;$ *!+$#"�*�-�-
{J"J-/J%J�!{&-$&"!P#�-"!,#-/!]J$J{J"/J%J-J#\&/!!*<#+*#,=>`>@q�Ermeniler
çok zayiat verdiler� �#,_G$ $#+# /! !P#, /;+*;. �P#, /;+!-"!, &,&P�-/& �&,G- �+#-�
Lampron Senyörü Baron ve Kont Stabl olan HetumG%"J�G-P*&-*#-]!�&,G-�&P#"
/!]&,/���J-"&,/&'&PG-,&PJ"*&-�-'JQJ,J-&/&_�$&,*�"<�+"&,/�442.
438{-�}{}���>�@–187.439 A. Sevim–E. Merçil, 457.440 S. Koca, I. Keykavus, 44.441{-�}{}���>�@�442 O. Turan, Türkiye, 314.
119
�!"_J$"J&P$!,"!,#$&_<&$*&G"&-�,<!-#G,/JPJ-J*&$#~!**#��<&_"&,��,&"
�!G-WJ�&$&"&<&$*���-[&$�{#,'&\*&$&/&,{�"^!/! �&~*�$"&,� aramalar sonucunda
'!/!\"!,#-! J"&+&<ad�lar. �J-& ,&%<!- {irçok ganimet ve esir ele geçirdiler. Bu
P�,&/&�!G-WJ-{#,$&"!�!P�%�-<�+G"/J%J'&{!,#^!"/#�$"#<+&,*"&,�{GQJ"/J%J#_#-
devlet ileri gelenleri ile ]&,�"&- ^�,;+ {#,"#%# -!*#[!P#-/! geri /�-<! $&,&,� &"�-/��
Kayseri’ye dönen ve burada bir süre kalan sJ"*&-�{&+*&Emir-i Meclis olmak üzere
beylerine ve emirlerin ihsanlarda bulundu, hil’atler verdi. Emir-i Meclis’e sultan
kendi hil’atini bizzat giydirdi. Böylece o beylerbeyinden bile üstün bir makama
J"&+<�+G"/J�
Elde edilen zafer Selçuklulara o kadar çok ganimet $&Q&-/�,/� $# \#�&*"&,
G"/J$_& /;+*;� �,-!%#- �&�P!,#W/! {#, P�%�, #$# /#,'!<!� {#,$&_ {&+ $G�J- {#,
dirheme, Ermeni gulam ve ca,#�!"!,!""#/#,'!<!P&*�"�,G"<J+*J443.
�J"*&-��QQ!//#-�!�$&]JP^!,#/�-/;$*!-PG-,&#_#-/!{J"J-/J%J/J,J<J
�&$�- &/&<"&,� #"! /!%!,"!-/#,!- �,<!-# $,&"� ��� �!G-� *G~&,"&-<&$ ]! ^!"<!P#
<J'*!<!"{#,P!\!,#!-^!""!<!$<&$P&/��"&PJ"*&-�-^�-";-;'G+!/![!${#,<!$*J~
göndermeye karar verdi.
Bunun için de d!%!,"# '!/#�!"!, *&+��&- {#, '!�!* G"J+*J,/J� �!/#�!"!,#-
#_#-/! &"*�-� ^;<;+� &"*�- #+"!<!"# !�!,"!,"!,# G"&- PG�"J &*"&,� �;$ $&*�,"&,�� �,&-$
$&/�-$�"!"!,�/!%!,"#$J<&+"&,�/G%&-"&,]!+&'#-"!,]&,/�444.
�,&"�PJ"*&-&{#,/!<!$*J~�&Q<�+*���!$*J~*&$�P&[&+J-"&,�&Q��G,/J�
“5�� ����� ���� beni alçaltmak niyetindeysen, söyle daha önce beni sen
yükseltmedin mi?
���� ������ ��� ������ ��� �� %�%�%�%�� � � � ��� <��� )���� ����������
���� �� � �����������������������[
5���� ������ �� ���� �� � �� � ��� �� ��������� ���������� ����� ��� � � �����
��� �� ������� ���(��� �������� ��������� ������������ �� ������ �%��������
�������������� ��� �� �%���� � �� � ����� �3�� � � �� ����3� � ������ ��� �������� 3�� ��
����������������������������������3����������(��� ��������� ��)�%�%�%��j�����alt
%��������0���� � ��(����������������������(�����(���������������������������
443{-�}{}���>������J,&-�Türkiye��>|��-/#,'!<=^;<;+~&,&q{#,/#-&,=&"*�-~&,&q!/#�G,/J�444{-�}{}���>�?�
120
$���(� ��� �%%�� �� � � ����� � �� �� ��������� ������� ������� ��� �%��������
� ������ � � 0���� ������� ��� �� ��3��� � �� ��� �������z� �)����� � � ���� ��� �����������
suçunu da b����������� 033�� ��� ������������ �%���� ahlâk������� � �� ����� � ������
‘�������������� 0���&���� ���������� ��� �������,’445� ���?� ��� � ����� ���� � � �
�������������)����� � � � ������� �����%�����������������������
#��(��� ��� � � � �� � ��� �� ����� N �� � �âyeti� � ������ ������� ����� � � ��
���������n� � �� ���������� �������� � ��� N ��� ����� � � ����������� ��� %�%�� �%���� � �
������������ ������ ������ �%�%�� � �� ��� � ������ ��������� �%��� � � ����� ���������
������� �������������� �����������������w���%�%��� ����������'������)������ � ��
��� � ���� ��������������� ��������������������������������������������������������
�������� )� ����� ������ � ����� ��� ��( ������ 6AA� �%��� � � ������ ������� �� �����
��������� ������� �)��� � ��� ��������� ������ �%�%�%�� ��� ��'������ ���� � � ���
görevi yerine getiririm. Çemberin merkezindeki nokta gibi size ���������� sebat
��� ���3������������������������������)��� ����������.”446
�J"*&- �!�$&]JP� �,<!-# $,&"�-�- *&"!{#-# {!�"!,#�"! �&~*�%� <;Q&$!,!/!-
PG-,&$&{J" !**#���,�[& ^!_<#+ ��"�- '&,&[� /&�/!-![!$*#� ���"![!�#P (Kozan)’in
yönetimi II. LeonW&{�,&$�"<�+G"J�G,/J��J"*&-�-!P#,�,<!-#$G<J*&-"&,�-�P!,{!P*
{�,&$<&P� $&,+�"�%�-/& �!G- /& x"J$�+"&� PG],& _&�� ]! �GQ&/ =�&JQ&/q ^!_#/#-#
Selçuklulara terk etti447. Emirü’d-Devat448 Ziyaeddin Kara Arslan, Leon’a yeni
<!-+�,unu ve hil’at#-#^�*;,<!$]!&-*"&+<&-�-';$;<"!,#-#�!,#-!^!*#,<!$;Q!,!
görevlendirildi. �,&" �!G-� �#�&!//#- �&,& �,P"&-W�- ;"$!P#-! ^!"/#%#-# /J�J-[&�
{#QQ&* $&,+�"&<&�& _�$*� ]! G-J $!-/# P&,&�"&,�-/&- {#,#-! �!,"!+*#,/#� �-& {;�;$
itibar gösterdi. Bir törenle <!-+�, kendisine okundu�P*!/#%#-!$&]J+&-�!G-+;$,&-
-#+&-!P# G"&,&$ {&+�-� �!,! $G�/J� �J"*&-& /J&"&, !**#449. Kral ile bir ahidnâme
#<Q&"&-/�� Buna göre: “5���� � ������������ ���� ���� � � ������������ ������� ���� ��
������������������ � ��N��(����������������������5���� ������� � � ����� ���N��(�����
445 �"�+������� �J�'� �+����� &$.%'!�%$,� �+����� |$8�$.%$� /, Haz: Ömer Özsoy–"'&<# �;"!,�Ankara: Fecr Yay., 2004, 433; 64/14: “Siz affeder� �� ��(������� ��� �)�%�� ��� ��������������� 0���� ������������������.”446{-�}{}���>�?–190.447 S. Koca, I. Keykavus, 46.448�;�;$/#]&-/&]!Q&,!*&"�<!*#G"&-/#]#*#*&+��&-�$G,J�&-]!^#Q"#!],&$��&Q�~P&$"&�&-<!<J,�devatdâr.449 S. Koca, I. Keykavus, 46.
121
tâbi��� ��� � ���� �� ������ � � ��������� 6AA� 5���� � ����� � �� N��(����� ���� ���
��� ���� �� ��� ���� 8A�AAA� ���� ���� � )����� � ��� ���������� `���&�� ������� $��an
5���� � ����� � ������� ������������ (����� � �� ����]� vermesi� $&,&,& {&%"&-/�450.
�#�&!//#- {J &'#/-�<!�# ]! ]!,#"<!P# ^!,!$!- '&,&[�- �&,�P�-� alarak devlet
hazinesine teslim etti.
Neticede yap�lan {J &-*"&+<& #"! �,<!-#"!, *!$,&, �;,$#�! �!"_J$"J"&,�-�-
'�$#<#�!*#-!^#,<#+G"/J=>`>�q��,<!-#$,&"�-�-�!"_J$"JPJ"*&-�-&*�{#G"/J%J-J-
^�P*!,^!P# G"&,&$� $,&"�- {&P*�,/�%� ~&,&"&,�- {#, �;Q;-/! �,&~ '&,\"!,#�"! �!"_J$"J
PJ"*&-�-�- #P<#� /#%!, �;Q;-/! #P! Ermenice �,<!-# $,&"�-�- #P<# G"/J%J '&"/!
darbedildi. ��,�[&� �#PW/! PJ"*&- &/�-& 'J*{! G$J*J"<&�& {&+"&-/�451. � P�,&/&
Kayseri’de bulunan sultan durumdan memnun oldu. Esir olan beyleri fidye
$&,+�"�%�-/&P!,{!P*{�,&$*�,/��Anadolu-Suriye kervan yolunun *!$,&,[&-"&-<&P�#_#-
�-!<"# G"&- +J '&{!,# ;"$!-#- '!, *&,&\�-& ^�-/!,**#� �Bundan sonra iki taraf
�������� ������ ���������� ������� �������� �� � %������ � ��� ������� ���������� ���
�%����������(�������������)�%����������� ( ��� ���� � ���������)��%�.” 452
�!G->`>?W/&�"!-!$&/&,]&PP&"�$+&,*"&,�-��!rine getirdi. Onun ölümünün
&,/�-/&-;"$!P#-/!$&,�+�$"�$"&,_�$*���&_"�"&,�-<;/&'&"!P#�"!#+"!,/&'&/&$&,�+*��
�"&!//#-�!�$J{&*Q&<&-�-/&�!"_J$"J"&,�#"#\$!W�!$&/&,G"&-�$/!-#Q+!,#/#-#!"!
^!_#,/#� �!G-W/&- PG-,& ';$;</&, G"&- �G-* �!*J<� ]&PP&"�$ +&,*"&,�-�- #$# $&*�-�
$&{J"!*<!$QG,J-/&$&"/���,<!-#"!,$;_;${#,$G-*"J$#_#-_G$&%�,G"&-{J+&,*"&,�
��P!/&%�&]&+� =>`j�qW-&$&/&, �!,#-!^!*#,/#"!,���P!/&%�&]&+�W-/&- PG-,&&�-�
�;$;<";";$"!,#�G%G""&,&$&,+��!,#-!^!*#,<!�!{&+"&/�"&,453.
450 A. Sevim–E. Merçil, 457.451 O. Turan, Türkiye, 316.452{-�}{}���>?>�453 S. Koca, I. Keykavus, 85.
122
14. I. Keykavus’un Erzincan� �'�#5~',� �5,5!;������� ����� $�'�
Evlenmesi (1218)
Ermeni s!\!,#-#- &,/�-/&- �G,^J-"J$ &*<&$ ]! $�+� ^!_#,<!$ ;Q!,!
Antalya’ya giden sJ"*&-� PG�"J {#, &#"!-#- $�Q��"& '&�&*�-� {#,"!+*#,<!$ #P*#�G,/J�
Yap*�%� &,&+*�,<&"&, ]! \#$#, &"�+-]!,#+#-/!- PG-,& �,Q#-[&- �!-^;[!$ ';$;</&,�
�&',!//#-�!',&<+&'W�-$�Q� Selçukî (Selçuk) Hatun’unJ�^J-{#,!+G"&[&%�-&$&,&,
verdi454.
�!%!,"# '!/#�!"!,"! {#,"#$*! {#, !"_#�# �,Q#-[&-W& �G""&/�� �!"#$ �&',!//#-
!"_#�#J�^J-{#,+!$#"/!$&,+�"&/���"_#PJ"*&-�-�<!"#$#-$�Q��"&!]"!-<!$ #P*!/#%#-#
{!"#,*!-<!$*J{J-JPJ-/J��&',!//#-�PJ"*&-�-<!$*J{J-J&�&$*&G$J/J]! *!$"#\#-
$!-/#P#-! G-J, ]!,/#%#-# {!"#,*!,!$ #\*#'&,"& $&{J" !**#%#-#, �&"-�Q _!�#Q '&Q�,"�$"&,�
için kendisine üç ay mühlet verilmesini istedi. G!,!$!- '&Q�,"�$"&,& /!,'&"
{&+"&�&[&%�-�#\&/!!**#455.
Melik, sultana müspet ceva~ ]!,/#%#ni belirten <!$*J{J �&Q/�,&,&$ !"_#�!
*!P"#< !**#� �"_#�# �G"[J !**#$*!- PG-,& '!<!- /;%;- '&Q�,"�$"&,�-& {&+"&/�� ��Q�-�-
_!�#Q# #_#- <;[!]'!, #+"!<!"# {&+�,*;"!,� /!%!,"# *&+"&,"& P;P"!-<#+ halhallar,
�;Q;$"!,�$;~!"!,�$��<!*"#$J<&+"&,/&-!"{#P!"!,�&"*�-]!^;<;+$&~"&,�!]!+�&"&,��
$��<!*"#$#*&~"&,��G*a-]!�#-W/!-^!"!-$G$J"&,�$&/�-]!!,$!$$�"!"!,�&"*�--&""�
$&*�,"&,� &*"&, ]! -#[! /!%!,"# !+�&"&,"& �;$"; /!]!"!, '&Q�,"&**�� �J-"&,� /& �&/�
�!,&\!//#- #P<#-/! {#, !"_# #"! �G""&/�� �&/� �!,&\!//#-W# �-[! �<#,-i meclis
Mübarizüddin �!',&<+&' /&'& PG-,& �&+-#^#, !<#, �!�\!//#- ��-aba, Zeyneddin
�&+&,&� �&'&!//#- �J*"J[&� Mübarizüddin �&]"� ^#{# önemli devlet büyükleri
$&,+�"&/�]!&%�,"&/�456.
�,*!P# ^;- PJ"*&-� '&"$& &_�$ G"&- {#, *G~"&-*� /;Q!-"!/#� �!,^�'�-�- ]!
!�]&-�-�- P&%�-/&� PG"J-/& {!�"!,� /!]"!* {;�;$"!,# �!, &"/�� �&Q]#-"#� �!�"!<"#�
J<]!�,!-$_&]J+"&,!""!,#-/!{&�,&$"&,�]!'&-_!,"!,#�"!&yakta durdular. Sultan
*&[�-� {&+�-&$G�&,&$ *&'*�-& G*J,/J� �&/��!,&\!//#- *G~"&-*� �!,#-! ^!*#,#"/#� �-&
454 A. Sevim–E. Merçil, 457–458.455 O. Turan, Türkiye, 323.456{-�}{}���>?j�
123
�&',!//#- �!',&<+&'W�- /J,J<J-J PG,/J� � /& <!"#$#- {&%"�"�%�-� ]! P&�^�P�-�
bildirdi. Sultan, ona hediyeler verdi457.
Sultan, sonraki ^;-'&"$�- 'JQJ,J-/& �&/��!,&\!//#-W# bir kez daha kabul
etti. Ona birçok ihsanlarda bulundu458.�!]"!* #"!,# ^!"!-"!,#-#-/!'&Q�,{J"J-/J%J
bu mecliste dön!<#- <;\*;P; ]! #<&<� �J<&< �&/,!//#- �!'�verî’nin nikâh
/J&P�-/&- PG-,& �J"*&- �� QQ!//#- �!�$&]JP� �,Q#-[&- �!^;[!$ ';$;</&,�
Fahre//#-�!',&<+&'{#-�&]J/WJ-$�Q��!"_J$}�&*J-WJ#P*!/#459��&,�P�~!+#->gg
{#- /#-&, {&+"�$ ]!,<!�# $&{J" !**#� $# *&,&\�- ]!$#" ]! +&'#*"!,# 'JQJ,J-/& �&/�
Sadreddin Lehâverî “Sultanü’l-#�� �� ���� �� Ebu’l-Feth Keykavus bin Keyhüsrev
� ��$���(�0�����&���+�� ����������� ��<���&��������N��(��?������� ���6A�AAA& �
muaccel ve 50.000’i müeccel olmak üzere 100.000 dinar mihr mukabilinde”
-#$�'"&,�-�$��/�460.
�!"#$#- !"_#P# #"! {#,"#$*! PJ"*&-�- !"_#P# G"&,&$ �<#, Mübarizüddin
�!',&<+&' ]! {&Q� <!"#$"!,#- !+"!,# &"*�-� ^;<;+� <;[!]'!, #+"!<!"# !] !+�&"&,��
$��<!*"# !"{#P!"!,� &*"&,� $&*�,"&,� /!]!"!, ]! '#Q<!*_#"!,"! {#,"#$*! �,Q#-[&-W&
^�-/!,#"/#� �,Q#-[&- <!"#$# G-"&,� #�# {#, +!$#"/! $&,+�la/�� �J"*&-& *�{# G"/J%J-J
bildirdi461. �%"!-[!"!, /;Q!-"!-/#� �!',&<+&' ^!"#- ]! _!�#Q"! {#,"#$*! ^!,# /�-/;�
���"![!{J�-!<"#!]"#"#$^!,_!$"!+<#+G"/J462.
�J!]"#"#$ #"!�;,$#�!�!"_J$"J"&,� #"!�!-^;[!$"#"!,&,&P�-/&$#�&$�-"�%�]!
/GP*"J"J%J^;_";$�"/���]"#"#$G"&��-�-/#$$&*_!$!-{#,/#%!,-G$*&P�{ize dönemin
!$G-G<#$ �&~�P� '&$$�-/& ]!,/#%# \#$#,/#,� �!/#�!"!+<!"!, ]! /;%;- <!,&P#<"!,#
#$*#P&/}{&$�</&-'!,#$# *&,&\�- /&'&�"#^!"#+*#%#-#^�P*!,#�G,��#*!$#<�!',&<+&'
Q&<&-�-/& �,Q#-[&- _G$ #"!,"!<#+� *#[&,!* ]! P&-&�# {&$�<�-/&- '&�"# #"!,"!<#+*#.
�!',&<+&' +!',# #<&, !*<#+ {;�;$ {#-& ]! &'#*"!,"! /G-&*<�+*�� �&$&* P�$ P�$
457 E. Uyumaz, “Sultan ve Meliklerin Evlilikleri”, �G���+.������.��'�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$�Kongresi Bildirileri, II, 2001, 397–421.458{-�}{}���>?|�459{-�}{}���>?@�460 O. Turan, Türkiye, 323.461{-�}{}���>?��462{-�}{}���`gg�
124
<!�/&-& ^!"!- /!~,!<"!, �;Q;-/!- {J !P!,"!,#- '#_ {#,# &�&$*& $&"<&<�+ ]!
^;-;<;Q!J"&+<&<�+*�,463.
15. I. Keykavus’un Halep Seferi (1218)
�� QQ!//#- �!�$&]JP *&'*& _�$*�%� Q&<&- ��P�,W/& �&"�'&//#- ����{}W-#-
$&,/!+# �!"#$ Âdil (1200–1218q� �&"!~W*! �&"�'&//#-W#- G%"J �!"#$ �&'#, =1193–
1216), el-Cezire bölgesinde de ÂdilW#- G%"J �!"#$ �+,!\ =1270–1220) hüküm
sürüyordu. GüneydG%J �-&/G"J {�"^!P#-/! {J"J-&- �,*J$"J {!�"!,# {&Q!-
�!"_J$"J"&,� {&Q!- ����{}"!,# <!*{� *&-��&,&$ ]&,"�$"&,�-� /!]&< !**#,<!�!
_&"�+��G,"&,/�464.
�!"#$ �&'#,W#- �";<;-/!- PG-,& =>`>@q $;_;$ �&+*&$# G%"J �!"#$ �Q#Q
hükümdar olunca Halep’in hâkimiyeti otomatikman annesinin ve Aziz’in atabeyi
G"&- J<&P�""��J%,J"�#'�{;//#-W#-!"#-!^!_<#+G"/J465. I. Keykavus, Halep’in bu
Q&��\&-�-�/!%!,"!-/#,<!$ #P*!/#��&"/�$#�&"!~W#-{&Q� #"!,#^!"!-"!,#+!'#, *!P"#<
!*<!$;Q!,!�!�$&]JPWJ�&"!~W!/&]!*!*<#+"!,/#466.
Sultan, Mecdeddin Abi, Seyfeddin Ay-&{&� �!�-!//#- �&+&,a ve
Mübarizüddin �&]"� ^#{# /!]"!* &/&<"&,�-� *G~"&�&,&$ daha önce Selçuklu
��-!*#<#-/! {J"J-<J+ G"&- �&"!~W! P!\!, /;Q!-"!<!$ -#�!*#-/! G"/J%J-J G-"&,&
bildirdi467� �&$&* !<#,"!,# PJ"*&-"& &�-� $&-&&**! /!%#""!,/#: Halep emiri Melik
Zahir’in ölmeden evvel '!, Q&<&- �!"_J$"J"&,& #*&&* !**#%#-# ]! G-J- &*&"&,�-�- /&
P&/&$&**!- &�,�"<&/�$"&,�-� '&*�,"&**�"&,� �G<+J"&,�-�- {J ^!-_ <!"#$! /;+<&-"�$
!*<!$#_#-\�,P&*$G""&/�$"&,�-�]!{��"!{#,/J,J</&�&"!~W#-$!-/#"!,#-/!-�&,/�<
#P*!�![!%#-#P��"!/#"!,��&,/�<*&"!{#-#-�&"!~W!<;/&'&"!#_#-{#,^!,!$_!G"&[&%�-�
o�P&{&'&-!P#Q{#,<;/&'&"!-#-'G+$&,+�"&-<&�&[&%�-�{!"#,**#"!,� Bu genç melikin
;"$!P#-! P&"/�,<&$*&-P& G-& P&-[&$� hil’at ve <!-+�, göndermenin daha uygun
G"&[&%�-�/;+;-/;$"!,#-#P��"!/#"!,� Böyle/&],&-<&$�&"!~#"!,#^!"!-"!,#*&,&\�-/&-
463 O. Turan, "4u Anadolu, 63.464 S. Koca, I. Keykavus, 72.465{-;W"-Esîr, XII, 269–270.466 A. Sevim–E. Merçil, 458.467{-�}{}���`g>�
125
{!%!-#"![!$]! G-"&,�- ^�-"; /! PJ"*&-/&- �&-& $&�&[&$*�,��$P# {#, /&],&-�+ �!-#
<!"#$#- &--!P#-#� {&{&P� G"&- Melik ÂdilW/!- �&,/�< #P*!<!�! #*![!$ ]! �&"!~
böylece ��P�, ';$;</&,�-�- $J[&%�-& #*#"<#+ G"&[&$*�� �P*!"#$ $;_;$ �&+*& {#,
�!*#<#- $&,+�P�-/& $&Q&-�"&- zafer sevimsiz olabilirdi468� �"&P� {#, <&%"J{#�!*#-
J*&-[� #P! P#"#-!<!Q/#� �#*!$#< �;,$#�!�!"_J$"J PJ"*&-"&,� �-&/G"JW�& �&~�"&- ilk
&$�-"&,/& ;P G"&,&$ $J""&-�"&- �&"!~W#- &<[&G%J""&,�-�- !"#-/! $&"<&P�-� {#, *;,";
#_"!,#-!P#-/#,!<!<#+"!,/#��J-/&-/G"&�� #"$�;,$#�!�!"_J$"J PJ"*&-� ���;"!�<&-
>g�@W/&�G%"J����"�_�,P"&-/&>>g�W/!�&"!~;Q!,#-!{#,!,P!\!,/;Q!-"!<#+"!,/#�
�&$&*{JP!\!,"!,{&+&,�P�QG"<&$"&$&"<&<�+{JPJ"*&-"&,�-'&�&*�-&/&<&"G"<J+*J�
�&'&PG-,&$# PJ"*&-"&, ���!PJ/� �����"�_�,P"&-� ��� ;$-!//#-�;"!�<&-+&']! ��
���&P!//#- �!�';P,!]� �-&/G"JW/&$# PG,J-"&, �;Q;-/!- �JQ!� �J,#�! #"!
#"^#"!-!<!<#+"!,/#469.
�J"*&-�{!�"!,# #"!&�-� \#$#,/!/!%#"/#�Melik Zahir, Ermeniler üzerine sefer
/;Q!-"!-/#%# Q&<&- kend#"!,#-! ^!,!$!- /!P*!%# ]!,<!<#+*#� Sultan Halep’in bu
Q&��\ /J,J<J-/&- #P*#\&/! !*<!$ ^!,!$*#%#-#� {J \�,P&*� $&_�,<&-�- &$�""�[&
G"<&�&[&%�-� /;+;-;�G,/J� �P*!"#$ �&"!~W*!$# /!]"!* &/&<"&,�-/&- {#, $�P<�
!*,&\"&,� /;+<&-"&,"& _!],#"# #$!- PJ"*&-& {&%"&-<&-�- $!ndileri için en uygunu
G"&[&%� $&-&&*#-/!�/#"!,� �J /!]"!* &/&<"&,� PJ"*&-�- �&"!~W! hâkim olmak için
kendi tâbiyetindeki Eyyûbîlerden Sümeysat ';$;</&,� �!"#$ �\/&"W# devreye
PG$&{#"![!%# \#$,#-# #"!,# P;,<;+"!,/#� Se"_J$"J /!]"!*#-#- #"!,# ^!"!-"!,# PJ"*&-�-
$&,&,"�"�%�-�^�,;-[!G-J- ]!,![!%#$&,&,� J�^J"&<&$G-JPJ-/&$!-/#"!,#-! PG-J-&
$&/&,^;]!-!{#"![!%#-# #\&/!!**#"!,�Sultan Keykavus, Melik EfdalW#�&-�-&^!*#,**#�
SalâhaddinW#- !- {;�;$ G%"J G"<&P� /G"&��P��"& {&{&P�-�- P&"*&-&*�-� G-& *!P"#<
!*<!$-#�!*#-/!G"/J%J-J{#"/#,/#��-&&"*�-�hil’at, atlar ve silahlar verdi470. Türkiye
�!"_J$"JPJ"*&-�#"!Sümeysat';$;</&,�&,&P�-/&&-"&+<&P&%"&-/���&"!~&"�-&[&$
]! �!"#$ �\/&"W! {�,&$�"&[&$*�� �J-& $&,+�"�$ �!"#$ �\/&"� PJ"*&-�- '�$#<#�!*#-#
$&{J" !/![!$� G-J- &/�-& 'J*{! G$J*&[&$ ]! P#$$! {&P*�,&[&$*�� ���"![! x,\& ]!
�&,,&-W/&$#�!"_J$"J'�$#<#�!*#/!*!P[#""!-<#+G"&[&$*�471.
468{-�}{}���`g`�469 S. Koca, I. Keykavus, 47.470 Ebû’l-Ferec, II, 500–501.471 O. Turan, Türkiye, 316.
126
1202’den beridir Sümeysat’ta â/!*& P;,^;- '&�&*� �&+&�&- �!"#$ �\/&"
$&,/!+"!,# ]! �!%!-"eri ile üstünlük mücadelesi içerisindeydi. Halep’teki yönetimle
*!,P/;+!-Eyyûbî$G<J*&-"&,�/&�!"#$�\/&"W#-!*,&\�-/&{#,"!+<#+"!,/#��;*;-{J
P!{!~"!,/!- /G"&�� �!"#$ Efdal, Türkiye Selçuklu tâbi�!*#-! ^#,<!�! '&Q�,/��
�J"*&-�- �&,/�<��"& &<&[�-& J"&+<&-�- '!P&~"&,�-� �&~��G,/J� �J-J- �&-�-/&
Derbsak sahibi Alâmeddin Kayser, Âmid =�#�&,{&$�,q P&'#{# �,*J$"J <!"#$# �&"#'
�&P�,!//#-�&'<J//&Eyyûbî]&PP&"�%�-/&-&�,�"�~�;,$#�!�!"_J$"Jhâkimiyetini
*&-�<�+"&,/�� QQ!//#- �!�$&]JP� �"{#P*&- +!',#-# �"�<eddin Kayser’e vaat
!*<#+*#472.
�&,&+ !<#,# �JP,!*J//#- (1185–1234)W! {#, \!,<&- ^�-/!,#"/#� �J"*&-�-
G,/JPJ�"&G-J-{�"^!P#-!^!"![!%#-#, sefer için gerekli _&"�+<&"&,� �&~<&P�-�� +!'#,
<J'&P&,&P�-/& $J""&-�"&[&$ G"&- P#"&' ]! <&-[�-�$"&,� '&Q�, '&"! ^!*#,<esini
{#"/#,#�G,/J��&"&*�&]!�#]&P!<#,"!,#-!/!'&Q�,"�$"&,�-��&~&,&$PJ"*&-�n ordusuna
$&*�"<&"&,�-�{#"/#,!- fermanlar gönderildi. YabanluG]&P�-/&bulunan beylere ve uc
{!�"!,#-! &�-� \!,<&-"&,/&- ^�-/!,#"/#� �G~"&-<& �!,# G"&,&$ �"{#P*&-
belirlenmi+*#473.�!"#$�\/&"/!&P$!,"!,##"!{#,"#$*!PJ"*&-�-G,/JPJ-&$&*�"/�474.
�J"*&- {�"^!�# {#"!-"!,"! \#$#, &"�+-]!,#+#-/! {J"J-/J� �&"!~W! ^#*<!$ #_#-
Merzubân, Râbân ve Tell-B�+#r �G"J-J- *&$#~ !/#"<!P# ^!,!$*#%# ��-;-/! \#$#,
belirttiler. Çünkü bu yol düzlü$*; ]! /&%"&,& ~!$ ,&P*"&-<��G,/J� Sultan bu fikri
benimsedi475.
Emir-i ArQ� G,/J�J <!,$!Q =$&"{q� P&% $G" =<!�<!-!q� PG" $G" = <!�P!,!q�
�-[;=*&"#W&q�]!&,*_�=P&$&qG"&,&${!+^,J{&&��,/��J-J{#, rapor halinde sultana
arz etti476.
�,/J {J +ekilde tertip edildikten sonra yola koyuldu ve Merzubân kalesini
$J+&**�� �_ ^;-/! {J $&"!�# !"! ^!_#,/#"!,� �J,&�& {#, $&"! $G<J*&-� *&�#- !/#"/#�
Daha sonra Râbân $&"!P# $J+&*�"/�� �!'#, '&"$� &<&- /#"!/#� �&"! {��"![! !"!
geçirildi. �&,&+!<#,#�Jsre*J//#-W#-/&<&/�da buraya komutan tayin edildi. Sultan
472 S. Koca, I. Keykavus, 51; A. Usta, “Artuklular”, Türkler, VI, 479; B. Zengin, Kaybolmakta <�����'8$����.��,'�?����$8$�Y'����$8$��.'��'�$, 1994, 40.473{-�}{}���`gj�474 O. Turan, Türkiye, 317.475{-�}{}���`gj�476 S. Koca, I. Keykavus, 52.
127
bir Türk beyi olan Bedredd#-�#"/!,#<{-�&'&!//#-�&,J$}’nin yönetimindeki Tel-
{!+!,$&"!P#-! ��-!"<!/!- !]]!"�!,{P&${eyi Alâmeddin Kayser ile Behisni beyi
�![<!//#- �"*J-{J%& /& ^!"!,!$ �!"_J$"J G,/JPJ-& /&'#" G"du477. Selçuklu
G,/JPJ-J-{J+!$#"/!$J]]!*$&Q&-<&P�-&,&%<!-Tell-B�+#, kalesi 10 gün direndi.
�J-J- ;Q!,#-! PJ"*&- $&"! '&"$�-�- ^!_#< $&�-&%� G"&- {&% ]! {&'_!"!,#- '&,&~
edilmesi emretti478.�J,J<J^�,!-+!'#,'&"$�]!$&"!-#-<!"#$#*!P"#<G"<&�&$&,&,
verdiler. Sultan kalenin melikine Huni kalesini iktâ olarak verdi. Tell-B�+#, kalesinin
$G<J*&-"�%�-& /& �<#, �JP,!*J//#-W#- $&,/!+#-# *&�#- !**#� Elbistan ve Malatya’ya
haber göndererek buraya zahire ve teçhizat göndermelerini emretti479. Bu arada
$&,/!+# Alâeddin �!�$J{&* #"! �&~*�%� *&'* <;[&/!"!P# !P-&P�-/& $!-/#P#-! $&,+�
$&,/!+#-# /!P*!$"!<#+ G"&- �&'#,!//#- "#W-#- <!Q&,�-� {J"/J,*&,&$ $!<#$"!,#-#
_�$&,**�� �-"&,� &*!+! &**�,&,&$ “ölümün bile kendisine isyan edenleri elinden
$J,*&,&<&�&[&%�”<!P&��-�]!,<!�!_&"�+*�480.
Tell-B�+#, kalesinin, �&,&+ !<#,# �JP,!*J//#-W! /!],!/#"<!P# PJ"*&-�-
�&"!~W# $!-/# &/�-& !"! ^!_#,<!$ #P*!/#%# ]! �!"#$ �\/&"W! /!],!*<!�! -#�!*#
G"<&/�%���-;-/!{#,!-/#+!-#-/G%<&P�-&P!{!~G"/J481.�!"#$�\/&"�&,*�$#P*!$P#Q
davranmaya {&+"&/���&**&PJ"*&-��&-"�+��-"!-/#,!,!${&+&,�P�QG"<&P�-�P&%"&<&�&
_&"�+*�482.���"!$#�-[!PJ"*&-�/G%,J/&-�&"!~;Q!,#-!^#*<!�!��-"!-/#,#,$!-+#</#
�!-{#[;Q!,#-!�;,;<!�!#$-&!**#��!-{#[P&]&+<&/&-*!P"#<&"�-/���J"*&-{J,&-�-
yönetimini Sarim;//#-�!-{#[}#P<#-/!{J+!'#,/!/G%<J+{#,$G<J*&-�-&]!,/#483.
Bu arada Selçuklu ordusu epeyQ&<&-$&�{!*<#+G"/J�
QQ!//#-�!�$&]JP��&"!~�!\!,#W-#-'&Q�,"�$"&,�-��&~*�%�]!#[,&&*&^#,#+*#%#
zaman Halep melikesi Dayfa Hatun ]!+!',#-��-!*#<#-#^!,_!$te elinde bulunduran
melikenin naibi Cemaleddin Lu’"J{G+/J,<J�G,"&,/���J"*&-/&'&G,/JPJ-J*G~"&<&
]! �&"!~ ;Q!,#-! �;,;<! '&Q�,"�$"&,�-� �&~<& &+&<&P�-/&�$!- �J,#�! =�&<q
<!"#$"!,#-#-�-&/G"JW/&{J"J-&-[&PJP"&,�G-J �&$�-/&- *&$#~ !/#�G,"&,/�� Türkiye
477 S. Koca, I. Keykavus, 53.478{-�}{}���`g|�479bn Bîbî, I, 206.480{-�}{}���`g@�481 O. Turan, Türkiye, 317.482 Ebû’l-Ferec, II, 501.483 S. Koca, I. Keykavus, 55.
128
�!"_J$"J PJ"*&-�-& $&,+� $G�&{#"![!$ ^;[; G"<&�&- �&"!~ ��-!*#<# $!-/#"!,#-!
�&,/�< !/!{#"![!$ {#, <;**!\#$ &,&��+�-& ^#,#+<#+"!,/#484. Nihayet, Melik Aziz’in
&*&{!�#�#'�{!//#-�J%,J"{#,<!$*J~�&Q&,&$onu Halep’e davet etti. Onun itaatine
^#,![!%#-#�'J*{!�#G-J-&/�-&G$J*&[&%�-��/&,~!/![!%#~&,&]!P#$$!"!,#-;Q!,#-!
G-J-&/�-�$&Q�*&[&%�-���&"!~]!_!],!P#-/!-#P*!di%#�!,"!,#$!-/#'�$#<#�!*#&"*�-&
&"&{#"![!%#-#P��"!/#485. Melik Âdil deG%"J�!"#$�+,!\W!~&,&^�-/!,<#+]!G-J$�Q
$&,/!+# �&�\& �&*J- ]! �!%!-# �!"#$ �Q#QW! �&,/�< !*<! 'JPJPJ-/& *!+]#$
!*<#+*#486.
�!"#$ �+,!\� '!, -! $&/&, QQ!//#- �!�$&]JP #"! &,&P� #�# #P! /! {J *&"!{#
kabul etti. Âmid�,*J$"J';$;</&,� ile birlikte487 �,&~���~_&$]!�;,*"!,/!-G"J+&-
{;�;${#,G,/J�"&�&"!~W!]&,/�488.�&<{�"^!P#<!"#$"!,#-/!-]! ileri gelenlerinden
&"/�$"&,� '&Q#-!"!,"! {;�;$ <&P,&\"&, �&~&,&$ _G$ P&��/& &P$!, *G~"&/�"&, ]! G-"&,�
*!_'#Q&*"�{#,'&"!^!*#,/#"!,��J"*&- QQ!//#-�!�$&]JP, Menbic’i {J P�,&/&&"<�+*��
Eyyûbî"!,#- !- ^;_"; ';$;</&,� �!"#$ Âdil #P! �#<�&*W& &P$!, _�$&,<�+ G"&-
�&_"�"&,"&J%,&+��G,/J��J"*&-��QQ!//#-�!�$&]JP�{J/J,J<J/&/!%!,"!-/#,#"<!P#
gereken\�,P&*�-{#,~&,_&P�G"&,&$^�,;�G,/J489.�&$&*'!,+!�!,&%<!-�!"#$�+,!\
askerî'&Q�,"�$"&,�-�&-�-/&PJ"*&-���~,&*<&-�-{&+$&�G""&,�-�/&&,��G,/J��J"*&-�-
&"!�'#-/!{#,~,G~&^&-/&�&^#,#+*#��#,�!"_J$"JP#~&'#P#-#~&,&�"&!"/!!/!,!$�;,$
G,/JPJ ]! $G<J*&-"&,� '&$$�-/& {#"^#"!, !/#-/#� �!"_J$"J-J- G,/J $G<J*&-"&,�-&
P&-$# G-"&,/&- /&'& �-[! {#,!, <!$*J~ &"<�+ ^#{# [!]&{} mektuplar gönderdi. Bu
<!$*J~"&,/& PJ"*&-� *JQ&%& _!$*#$"!,# #_#- G-"&,& *!+!$$;, !/#�G,� ^!,# /�-<!<!P#
#_#- !""!,#-/!- ^!"!-# �&~<&"&,�-� #P*#�G,/J490� �J-J- $&,+�"�%�-/& G-"&,& /!%!,"#
hediyeler vaat ediyordu� �"&-�- #$#-[# $�P<�-/& [&PJP P#~&'# PJ"*&-�- �&$�-
&/&<"&,�-/&- {#,#-! ^�-/!,#"/#� �&< {�"^!P#-/!�$!- !/#-/#%# #P*#'{&,&*& ^�,!
�!"_J$"J{!�"!,#-!{&Q�'!/#�!"!,#-^�-/!,#"/#%#-#]!{J-"&,�-{�,&$�"/�%��!,#--!,!P#
G"/J%J-J G-& P��"!/#� �J"*&-�- �&$�- &/&<� /J�/J$"&,�-� PJ"*&-& #"!**#� �"&��
484{-�}{}���`g��485{-;W"-Esîr, XII, 307.486 S. Koca, I. Keykavus, 56.487 O. Turan, Türkiye, 317.488{-�}{}���`g��489 O. Turan, Türkiye, 317.490{-�}{}���`g��
129
&,&+*�ran sultan düzmec! ,;+]!* ]! <!$*J~"&,� !"/! ^!_#,/#. Emektar beyleri ve
!<#,"!,# '&$$�-/& PJ#Q&- !**#� �!*#[!/! �!"#$ �+,!\� P&'*! #'&-!* <!$*J~"&,�-�-
PJ"*&-�- !"#-!^!_<!P#-# P&%"&<�+]!�!�$&]JPWJ- {G+ �!,! !<#,"!,#-# PJ_"&<&P�-&
P!{!~G"<J+*J�
SelçuklJG,/JPJ�!"#$�+,!\W"!_&*�+<&$#_#-P&]&+~GQ#P�G-J&"/���&%]!PG"
kanatlardan 4 biner asker Mübarizüddi- �!',&<+&' ]! �!�\!//#- ��-&{&W-�-
$G<J*&P�-&]!,#"/#� PJ"*&- #P!>j{#- &P$!,"!<!,$!Q/!$# �!,#-# &"/�491. Daha sonra
Emir-i Meclis Mübarizüddin Beh,&<+&' emrindeki askerlerle birlikte önden
gönderildi. O da {#- $#+#/!- G"J+&- P!_$#- {#, �-[; P;]&,# {#,"#%# ile Sivas
!""#{&+�"&,�-/&- P!$P!- �&+"&,�-/&$# �&'<J/ �"~W� /;+<&-�- /J,J<J-J �%,!-<!$
üzere görevlendirdi492. �!"#$ �+,!\� �-/!,"#%#-/!$# G,/J-J- /urumunu gören
�&'<J/ �"~� P&"/�,<&$ #_#- PJ"*&-�- {!$"!-<!P# ��-;-/! \#$#, {!"#,**# #P! /!
�;{&,#Q;//#-�!',&<+&'';[J<!<,#-#]!,/#493��P<&-�J,&-#"$';[J<J-PJ"*&-�-
JQ&$*&G"/J%J-J�%,!-!-�!"#$�+,!\W*!-^!"/#%#-##\&/!!*<ektedir494�{-�}{}#P!
Melik �+,!\W#-PJ"*&-�-JQ&$*&G"/J%J'&{!,#-#G,/JPJ<&%"J~G"<&$;Q!,!�$!- bir
!P#,/!- �%,!-/#%#-# ]! G,/JPJ-J ^&�,!*! ^!*#,/#%#-# $&�/!*<#+*#,495. Zor durumda
$&"&- �!',&<+&'��<#,-# �&+-#^#,�!�\!//#- ��-&{&W�&'&{!, ^�-/!,!,!$ �&,/�<&
gelmesini istedi. Daha ö-[! Q&\!, '&{!,#-# &"<�+ G"&- ��-&{& Q&\!,# �!',&<+&'W�-
P&'#~"!-![!%#-#/;+;-!,!$�&,/�<&^#*<!$*!&%�,/&],&-/��
Halep-�!-{#[&,&P�-/&$#�JQ&a vadisinde �&~�"&-{J #"$_&,~�+<&/& Melik
�+,!\ ^&"#~ ^!"/# (Haziran 1218). �G$ P&��/& &P$!, �"/;,;"/;� {&+*& �übarizüddin
�!',&<+&'G"<&$;Q!,!{#,_G%J/&!P#,/;+*;��!"#$�+,!\��!',&<+&'W�'G+ *J*tu,
onu teselli etti496. �&_"�"&,�- �#<�&* ;Q!,#-! P!\!,! *!+]#$ !/#"/#%# '&{!,"!,#497 ve
&,$&P�-/&- ^!"!- <&%"J{#�!* '&{!,# PJ"*&-/& #'&-!*! J%,&/�%� /;+;-[!P#-#
kuvvetlendirdi. SJ"*&- {!�"!,#-! &[� P�Q"!, !**#� �!"#$ �+,!\W#- ^�-/!,/#%# #$# �-[;
{#,"#$ <&%"J~ !/#"/#�P! /! {!�"!,#-! ^;]!-!<!�!- PJ"*&- �!-{#[ ;Q!,#-/!-
491 O. Turan, Türkiye, 317.492{-�}{}���`g?�493{-�}{}���`>g�494 O. Turan, Türkiye, 317.495{-�}{}���`>g�496 S. Koca, I. Keykavus, 57–58.497 A. Sevim–E. Merçil, 458.
130
<!<"!$!*#-! /G%,J ^!,# _!$#"<!�! {&+"&/�� Yani Haziran 1218’de Halep
�&$�-"&,�-/&$# $&"!"!,# !"! ^!_#,!- �� QQ!//#- �!�$&]JP� �%JP*GP >`>�W/! ^!,#
_!$#"<!�!{&+"��G,/J��JP�,&/&�!"#$�\/&"*&,&\/!%#+*#,!,!$�!"#$�+,!\W!$&*�"/��
��-� Q&<&-/& sultan aleyhine yap�lan ~,G~&^&-/& _&"�+<&"&,� /!]&< !/#�G,/J�
���"!$#; sJ"*&-�-�&_"�"&,"&#+{#,"#%##_#-/!'&,!$!*!**#%#'&{!,"!,#�&��"/�498.
�J"*&-�- /�-;+ �G"J-/& G"/J%J-J �%,!-!- �!"#$ �+,!\ /! �&"!~W! /�-/;�
QQ!//#-�!�$&]JPWJ-�"{#P*&-W&]&,/�%�-/&-!<#-G"J-[&/& Tell-B�+#,, Merzubân
ve RâbânW� *!$,&, '�$#<#�!* &"*�-& &"/�� Halep’e gitti. Elinde esir bulunan Emir-i
M!["#P�;{&,#Q;//#-�!',&<+&']!{&Q�{!�"!,#P!,{!P*{�,&$*���G-,&�&<*&,&\�-&
gitti499. �!"#$ �+,!\W#- /&'& \&Q"& #"!,"!<!<!P#-#- !- �-!<"# P!{!{# �!"#$ �/#"W#-
�";<'&{!,#�/#��#*!$#<{JP�,&/&�,&-$"&,��P�,W&^#,<#+"!,/#500.
16. Halep Seferi Son��.��Y'�I. Keykavus’un Ölümü (Ocak 1220)
�J"*&- QQ!//#- �!�$&]JP� J%,&<�+ G"/J%J '!Q#<!**!- PG-,& P!,^#"!/#%#
/&],&-�+"&,d& ~!$ P�''&*"# /;+;-!{#"!- {#, #-P&- #Q"!-#<# ]!,<!<!$*!/#,� �,*�$
_!],!P#-/!$# #-P&-"&,/&- +;~'! !*<!�! {&+"&<�+*�� �&"!~ ��-!*#<#-#- �;,;*<;+
G"/J%J &"!�'*! ~,G~&^&-/& �;Q;-/!- _!],!P#-# '&#-"!,#- P&,/�%�-� /;+;-<!�!
{&+"&<�+G"<&"�/�,��!�"!,#-!]! !<#,"!,#-!'!, Q&<&- #*#{&, !/!-]!G-"&,"& ^�,;+
&"�+-]!,#+#-/! {J"J-&n PJ"*&-� &,*�$ G-"&,� &Q&,"��G,� onlara hakaretler ediyordu.
Kimse de onun önünde fikri-# &_�$"&<&�& [!P&,!* !/!<#�G,/J� �!"! �!"#$
�JP,!*J//#-W#-$&,/!+#]!/&<&/�, Tell-B�+#,, Merzubân ve Râbân kalelerini teslim
!*<#+G"&,&$^!,#/�-;-[!PJ"*&-�-^&Q&{�#�#[!&,**��Bu #$#P#-#&P*�,&,&$idam ettirdi
=�%JP*GP>`>�q�
S�,&, #'&-!* #_#-/! G"/J$"&,�-� /;+;-/;%; /#%!, !<#, ]! {!�"!,#-! ^!"<#+*#�
�-"&,� {#, *G~"&-*��& _&%�,/�� �G~"&-*� �!,#-#- !*,&\�-� &P$!,"!, P&,/�� �Jltan, bu
insanlara Halep seferi-/!�$!- !"! ^!_#,/#%# \&$&* /;Q<![! G"/J$"&,�-� {#"<!/#%#
#'&-!*<!$*J~"&,�-�^�P*!,/#��!�"!,{J<!$*J~"&,"&{#, #"^#"!,#G"<&/�%�'JPJPJ-/&
�!<#-"# #\&/!"!,/! {J"J-/J"&,P& /& PJ"*&-� #$-& !*<!�# {&+&,&<&/�"&,. Bütün 498 O. Turan, Türkiye, 318.499{-�}{}���`>��500{-;W"-Esîr, XII, 309.
131
�&"]&,<&"&,�-& �&$&,<&"&,�-& ,&%<!- G-"&,�- !""!,#-#� $G""&,�-�� {G�J-"&,�-�
{&%"&*&,&${#, !]!$&~&*�"<&"&,�-� !<,!**#��&'& PG-,&!]"!{#,"#$*!{J-"&,� �&$*�,/�
=�%JP*GP >`>�q. �J $G"&� ,&P*"&-�, {#, [!Q&"&-/�,<& +!$"# /!%#"/#,� ��,�[& P"�<
'J$J$J-&/&&�$�,�/�,�QQ!//#-�!�$&]JPWJ-]!,<#+G"/J%J{J[!Q&G-J- ruh halini
G,*&�& $G�<&$*&/�,� �G-,&/&- �&~*�%�-/&- ~#+<&-"�$ /J�<J+ {J durum onun ruh
'&"#-#-/&'&/&{GQJ"<&P�-&P!{!~G"<J+*J,.501. Sultan, Elbistan’daki bu evin yerine
{#,<!P[#*�&~*�,/�. Bu mescide Mescid-i Su'*!^�-=�&-<�+"&,�-�!P[#/#q denildi502.
�!"#$�+,!\�{J"J-/J%J{�"^!/!#�#[!$J/,!*"#{#,'&"!^!"d#��J-/&-!-/#+!
duyan Diyarbekir (Âmidq�,*J$"J';$;</&,��&P#,;//#-�&'<J/��,{#"';$;</&,�
Muzaffereddin Gök-{�,# G,*&$ *!'"#$!�! $&,+� �J"*&- �!�$&]JP #"! #**#\&$ �G"J-&
^#**#"!,��J*{!�#PJ"*&-&/�-&G$J*J~P#$$!�#G-J-&/�-&{&P*�,/�"&,����"![!Türkiye
�!"_J$"J"&,�-�- '�$#<#�!*#-! ^#,<#+ G"/J"&,� ��,�[&� �!"#$ Âdil’in ölüm haberi
;Q!,#-!#P�&-!/!-<&/!//#-�&+*J{]!/#%!,Hakkâri�;,*!<#,"!,#PJ"*&-��!-#{#,
sefe,!*!+]#$!*<!�!{&+"&<�+"&,/�503.
�&+&<�+G"/J%J<&%"J{#�!*]!G-J-&,/�-/&-P!,^#"!<#+G"/J%J/&],&-�+"&,
PJ"*&-�- ,&'&*P�Q"&-<&P�-& ]! ]#[/&- &Q&{� /J�<&P�-& P!{!~ G"du. Ordusunu
'&Q�,"&�&,&$ Malatya’ya ]&,�-[& ,&'&*P�Q"�%� #�#[! &,**�� �&$&"&-<�+ G"/J%J ]!,!<
'&P*&"�%� &,*�$ '&,!$!* !*<!P#-! !-^!" G"J�G,/J� �J,&/&- �#,&-+!'#,W! ^�*;,;"/ü.
�J"*&-�#�#"!+*#,<!$#_#-��,&*-!',#-/!-PJ^!*#,#~#_#,<!$^#{#��-*!<"!,!{&+]J,&-
'!$#<"!, &,*�$ _&,!P#Q $&"<�+"&,/�� �J"*&- QQ!//#- �!�$&]JP� >``g ��"� {&+"&,�-/&
vefat etti. �&Q#,&- >`>>W/! {&+"&�&- P&"*&-&*� P!$#Q {J_J$ ��" $&/&, /!]&< !**#�
Öld;%;P�,&/&35–40�&+"&,�-/&�/��504 �#]&PW*&#-+&!**#,/#%#�&,;W+-�ifaW-�-P&%/&$#
!�]&-�-/&$# türbesine defnedildi505.�!,#-!$&,/!+#�"�!//#-�!�$J{&*^!_*#�
501{-�}{}���`>�–`>@������,�$���#�&P!*!-�&*"��Belleten, LXII/236, 63–66.502 Anonim Selçuknâme, 29.503 O. Turan, Türkiye, 318.504 O. Turan, Türkiye, 319.505 �� �P"&-&~&� ��-&/G"J �!"_J$"J �&-&*��� �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$�Kongresi Bildirileri, I, 47.
132
17. I. Keykavus’un �$ $�$4$
�# �!*#+<#+ {#, P#�&P!* ]! /!]"!* &/&<� G"&- QQ!//#- �!�$&]JP� �;rkiye
�!"_J$"J�!]"!*#W-#-]!�;,$*&,#'#-#-�-!<"#';$;</&,"&,�-/&-{#,#P#/#,�
�G- /!,![! '&PP&P ]! /J�^J"J {#, #-P&-/�� �;,~,#Q G"&�"&, $&,+�P�-/&
!*$#"!-#�G,]!&%�,+!$#"/!P&,P�"��G,/J��G-PJQ#�#<P!,"#$'&"#-/!-^!,#/�-;"<!Q{#,
$�*;<P!,"#%! /;+!{#"#�G,/J� �GP* ]! &,$&/&+ G"&,&$ {#"/#%# �&'#,!//#- "#W-#- *&'*
<;[&/!"!P#-/! �"�!//#- �!�$J{&*W�- �&-�-/& �!, &"<&P� G-J _G$ !*$#"!<#+*# ]!
"#W�!P#*!<#-#+##,"!/#"!^!*#,<#+*#��!\&"�]![�<!,*{#,PJ"*&-/���*G,#*!P#-#-�-;-/!
!-^!" *&-�<&Q/� \&$&* $&,&,"&,�-/& $&*� /!%#"/#� �!�$J{&*W� �"/;,<! $&,&,�-/&-
]&Q^!_<#+ G"<&P� {J-& ^;Q!" {#, �,-!$*#,� �J-J- �&-�-/& $#-/&, ]! +;~'![#�/#�
�<#,"!,#-#�&$*�,<�+G"<&P�/&{J-J^�P*!,<!$*!/#,�
�-!<"# $&,&,"&, &"<&/&- !]]!" /&-�+<& <!["#P#-# *G~"&, ]! G-"&,�-
görü+"!,#-!<J'&$$&${&+]J,J,/J��!�$&vus döneminde Muhammed bin Gazi, ehl-i
$&"!</!- G"&- ]! ,&-"� G"/J%J *&'<#- !/#"!- Mecdeddin Ebû Bekir vezirlik
�&~<�+*�,506.
�!"!-!$"!,! {&%"�� #,&/!"#� $&,&,"�� [!PJ,� *!/{#,"# ]! #"!,# ^�,;+";�/;�
�,/JPJ-J-<&-!]#�&*�-��;$P!"*<!P#-#]!/;+<&-�-<G,&"#-#{GQ<&��{#"!- #�#{#,
{&+$G<J*&-/�507.
�&~<�+G"/J%JP#�&P}\&&"#�!*"!, #-[!"!-/#%#-/!'!,Q&<&-~"&-"�{#,+!$#"/!
'&,!$!* !**#%# &-"&+�"<&$*&/�,� �G<+J /!]"!*"!,#- /J,J<J-& ^�,! '&,!$!* !*<!P#-#
{#"<#+� Q&<&- Q&<&- {J-"&,�- &,&"&,�-/&$# <;[&/!"! ]! 'JPûmetlerden istifade
!*<#+*#,�
����&_"��!\!,#W-#-P*&-{J"WJ#+^&"#"!PG-J_"&-<&P�Selçuklular için uygun
{#, G,*&< /G%J,<J+*J� �J"*&- �!�$&]JP /& {J G,*&</&- �&,&,"&-<�+*�,� Q-#$
<~&,&*G,"J%JW�"& �,&{QG- J< <~&,&*G,"J%J &,&P�-/&$# <;[&/!"!/!- #P*#\&/!
ederek Rum imparatorunu hâkimiyet# &"*�-& &"&{#"<#+*#,� Q-#$ #<~&,&*G,J-J-
P*&-{J"W/&$# �&*#- �,&""�%��"& J%,&+<&$ QG,J-/& $&"<&P� PJ"*&-�- #+#-#
$G"&�"&+*�,<�+*�� 506 R. Turan, �5,�!'%��',��$�!�.�, 38; A. Taneri, Vezir-$����!��,�&��@@–1453), 15.507���G[&���;,$#�!�!"_J$"J�J"*&-��� QQ!//#-�!�$&]JPWJ-�&'P#�!*#]!�&,#'} G";��Türkler, VI, Ankara, Yeni Türkiye Yay., 2002, 581-582.
133
Anadolu’daki Eyyûbî ]! �,*J$"J ';$;</&,"&,�-� /& $!-/#P#-! {&%"&<�+*�,�
�&&,,JQ;P*;-";%;�,<!-#"!,/!G"<&P�-&,&%<!-{J-J$�,<&P�-�{#"<#+]!G-"&,�/&
kendi hâkimiyet#-!&"<�+*�,�
�&~*�%� askerî faaliyetlerde �-&/G"JW-J- *#[&,} ^!"#+#<#-# �- ~"&-/& *J*<J+
]! {J-J- -#<!*"!,#-/!-;"$!P#-# \&�/&"&-/�,<�+*�,��#-Gp ve Antalya fetihleri buna
!- ^;Q!" �,-!$*#,� �!,!$*#%# Q&<&- ��{,�PW*&$# �!-!/#$"#"!, #"! *#[&,!* &-*"&+<&"&,�
�&~<�+, �-&/G"JW/& '&Q�,"&/�%� &"*�&~� P&�!P#-/! �],J~&"� tacirler {&+*& olmak
üzere, /;-�&-�- '!, *&,&\�-/&- ^!"!- *#[&,!* !,{&{�-� ;"$!P#-! _!$<!�#{&+&,<�+*�,�
Bu dönemde ekonomik faaliyetlere ve,#"!- �-!< ]! '&Q�,"&-&- G,*&< &'}"#$ &/�
&"*�-/&^!"#+![!$G"&-/#-}�PGP�&"]!*#[&,}G"J+J<J-/&*!<!"#-#G"J+*J,<J+*J,508.
QQ!//#- �!�$&]JP� P#�&P} <&'&,!*#-#- �&-�-/& $;"*;,!" <&'&,!*"!,# #"! /!
di$$&*_!$<!$*!/#,��,-!%#-P&-/J$&P�-&�&Q�"<&P�-�]&P#�!*!**#%#+##,#G-J-/;-�&
^�,;+;-;/!G,*&�&$G�<&$*&/�,�
“Mâ cihân-,�^;Q�+*}<J+Jdîm
!-[{!,/#"-#^�+*}<J+Jdîm
Pes eQ}--!]{!*+;<�Pt ki mâ
Nevbet-#'}+/�+*}<J+Jdîm.”509
(Biz ki /;-�&��*!,$!/#~^�_*;$
Gönül derdi ektik, matemler biçtik
�#</#/!-PG-,&/&-�{!*P#Q#-/#,
�#QP�,&<�Q�P&]/�$/&^!_*#$)510.
$*& $G-JPJ-/& _G$ '&PP&P*�� $*& P&'#~"!,#-#- '&$"&,�-�- /!]&<"� G"<&P�
-G$*&P�-/&'&PP&P#�!*#{#"#-<!$*!/#,��&**&iktâP&'#~"!,#-#-G%J""&,�-�-/&{J'&$*&n
#P*#\&/!!*<!P#-#P&%"&<�+*�,511.
508 S. Koca, I. Keykavus, 61.509 O. Turan, '�*+,�+����Y'��.�7!$�'%, 122.510{-�}{}���`>��511 O. Turan, Türkiye, 321.
134
�J"*&-� +&#, ]! �"#<"!,# /! $G,J<J+*J,� �-"&,& $&,+� [�<!,* G"<J+*J,� Ani
+!',#-! <!-PJ~ �;,$ �"#< ]! +&#,# ��Q} �J,'&-!//#- �{� �&P, {#- �!PJ/�
Gaznelilerden, Selçuklulardan ve Tür$#�!�!"_J$"J"&,�-/&-{&'P!**#%#�&,P_&{;�;$
<&-QJ<!P!,#-#QQ!//#-�!�$&]JPW&*&$/#<!*<#+*#,512.�&'&�-[!����;"!�<&-+&'
için de bir eser kaleme alan Muhammed bin Gazi, Keykavus için de Barid es-Sa’ada
&/"�{#,!P!,�&Q<�+*�,513.
{-;W"-Arabî, sultana {#,*&]P#�!<!$*J{J�&Q<�+*�,��J<!$*J{J-/&PJ"*&-�-
{&Q�/#-}]!P#�&P}J�^J"&<&"&,�-/&-,&'&*P�QG"/J%J-J]!_!],!P#-/!$#{&Q�#-P&-"&,�
{!%!-<!/#%#-# #\&/! !*<#+*#,� ��,�[&� /!"#"P#Q G"&,&$ '&�&*} $&,&,"&, ]!,<!<!P#-#�
maddiyata önem vermemesini, zalim!$&,+�<&Q"J<J$G,J<&P�-�*&]P#�!!*<#+*#,514.
SG- /�-!</! '&$"&,�-/& +;~'!�! $&~�"/�%� {!�"!,#-! J�^J"&/�%� [!Q&/&-
/G"&��ona “zalim” d#�!-"!,/!G"<J+*J,. Ama h&�&*�Q&\!,"!,"!/G"JG"/J%J#_#-daha
çok “Galip Sultan” G"&,&$&-�"<�+*�,. Halife ise ona “Âlemin Efendisi” “Mücahidlerin
< ��� ” ve “Ebû’l-Muzaffer�=Q&\!,{&{&P�q/#�!'#*&~!*<#+*#,515.
�J"*&- QQ!//#- �!�$&]JPWJ- #-P&-"�$ G,*&$ <#,&P�-& !- �-!<"# $&*$�P�
Sivas’ta #-+& !**#,<#+ G"/J%J '&P*&-!/#,� �P!, *�~ *&,#'#-/! G"/J%J $&/&, P&-&*
tarihimizde de önemli bir yere sahiptir516. Bu Dâ,;W+-�#\&� @>j�>`>�–1218 tarihli
olup!<,#-!{#,_G$$&�-&$"&,*&'P#P!*<#+*#,��#,*�~G$J"JG"&,&$/&_&"�+&-'&P*&-!
birçok da"/& '#Q<!* ]!,<!$*!�/#� ��,;W+-�#\& >�@�W/! <!/,!P! '&"#-!
/�-;+*;,;"/;%; #_#- {J-/&- PG-,& G-& �#\�#�! <!/,!P!P# &/� ]!,#"<#+*#,� �� �;-�&
�&]&+� =>?>j–1918)’na kadar bu vazifeyi gören bina daha sonra askerî bir ambar
'&"#-! PG$J"<J+*J,� �&**& *;,{!-#- $&~�P� ;Q!,#-/!$# _#-#"!, *&<#, {&'&-!P#�"!
P&*�"<�+*�� Daha sonra b&Q� <;/!,,#P"!,#- '&{!, ]!,<!P# ;Q!,#-! &"�-&,&$ �!,#-!
$G-<J+*J,517. �;,{! #P!@>��>``g *&,#'"#/#,��#-# $#*&{!P#-/!+J #{&,! �!,&"�,� �Bu
������� ���������� � ����� %����� ��� �� ����������� (���������� U�� ������ � �� 512 F. Köprülü, “Yerli Kaynaklar”, Belleten, 388; 462–463; 468–469.513 .�&Q"�G%"J���-&/G"JW/&�!"P!\!]!�#"#<��Cogito, XXIX, 165.514 M. E���"�_��{-;W"-�,&{}W-#-�� QQ!//#-�!�$&]JPW&�&Q/�%��!$*J{J-�+�%�-/&��-!<#-�#-}]!�#�&P}�&,#'#-!�&$�+���G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, II, 20–25.515 O. Turan, Türkiye, 321.516 �"# �&�/&, �&�&*� ��#]&P ]! �#],#%# ��,;++#\&"&,�-/&$# -P&- �#^;,"!,#�� IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri� �G-�&� �� �� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,� �!,$!Q# �&���1994, 79; A. H. ��$!,���!"_J$"J�#\&'&-!"!,#��Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, 6-7.517 O. Turan, Se�*+,�+����Y'��.�7!$�'%, 123.
135
���� �� � � �� ����� 3������ ������� ����������� �������� ^��� (������ ��çici olan
%���������������(�� ����� ����� �� ��������)(%���������:������� � ��B�������������
)�%��%��%�%����(������ �”518
518 A. Durukan, “Banîler”, Sanat Tarihi Defterleri, V,59.
136
SONUÇ
�"!&"/�%�<�Q/�-!<�;,$#�!�!"_J$"J"&,�-�-P#�&P}&-"&</&�;$P!"#+!^!_*#%#
dönem olarak kabul !/#"!{#"#,� �JP#�&P} �;$P!"#+#- *#[&,} &-"&</&{#, ^!"#+<!�#/!
{!,&{!,#-/!^!*#,/#%#-#P��"!<!$<;<$;-/;,�
�P"�-/&*#[&,!*#-^!"#+<!P#P#�&P}{#,"#%#/!P*!$"!<#+]!<!]QJ{&'#P{#,"#%#-
$J]]!*"!-<!P#-# P&%"&<�+*�,� �J /J,J<J �-^�,!- �� ���&P!//#- �!�';P,ev, II.
�;"!�<&-+&'� �� QQ!//#- �!�$&]JP ]! /&'& PG-,& /& �� �"�!//#- �!�$J{&* P#�&P}
\&&"#�!*"!,#-#�&~&,$!-&/�<"&,�-�G-&^�,!&*<�+"&,/�,�
�&<PJ-� �-*&"�&� �#-G~ ^#{# "#<&- +!'#,"!,#-#- !"! ^!_#,<!P# +;~'!P#Q $#
P&/![!{#,!, \!*#' /!%#"/# G-"&, #_#-� �&*!-^!_<#+*! !$G-G<#$ $&�^�"&,� *&,#'! ��-
]!,!-G"&�"&,�-�-/!^!"!-&<#""!,#-/!-{#,#G"<&]!'&**&_G%JQ&<&-{#,#-[#P#G"<&
�Q!""#%#-!P&'#~*#,�
�G-J<JQ G"&- /�-!<#- {&+"&,�-/&$# $&,/!+"!, &,&P� *&'* <;[&/!"!"!,#�
Türkiye Selçuklu Devleti tarihinin b&+"&<&/&-{#*<!P#-!P!{!~G"&[&${G�J**&#/#����
�;"!�<&-+&'W�- "#/!,"#$�Q!""#%#{J-J!-^!""!<#+*#,��-J-�";<;-/!-$�P&{#, P;,!
�-[!<!�/&-& ^!"!- ����&_"��!\!,# {&+"� {&+�-& #-[!"!-<!P# ^!,!$!-{#, G"&�/�,�
�J P!\!,#- PG-J[J-/& �;,$#�! �!"_J$"J"&,� olumsuz yönde etkilendiler. Ama
G"J<PJQ"J$ �&+&�&- {#, {&+$& /!]"!*#- �&-# �#Q&-PW�- #_#-! /;+*;%; /J,J</&-
#P*#\&/! !*<!P#-# /! {#"/#"!,� �,*&�& _�$&- #$# �!-# /!]"!*#- $!-/# &,&"&,�-/&$#
<;[&/!"!"!,#-/!-�&,&,"&-/�"&,� P*&-{J"W/&$J,J"&-�&*#-�,&""�%�/& +;~'!P#Q yeni
/!-^!"!,/! �-!<"# ,G" G�-&/�� �� ���&P!//#- �!�';P,!] ]! �� QQ!//#- �!�$&]JP
/�-!<"!,# #-[!"!-/#%#-/! P&-$# *!$ {#, PJ"*&-�- ~"&-"� \&&"#�!*"!,# #-[!"!-#�G,<J+
$&-�P�-&]&,<&$<;<$;-�
�;*;- {J G"&- {#*!- G"&�"&, #_#-/! *&[#,"!, #+"!,#-# �;,;*<!-#- $&]^&P�-�
]!,/#"!,��-"&,�-{J/J,J<J-J!-#�#P;Q!-]!^�Q"!<"!�!-�!"_J$"JPJ"*&-"&,�G"/J�
�;[[&,& '!, Q&<&- ^;]!- ]!,<!-#- ~!+#-/! G"/J"&,� �-"&,&� �!"_J$"J ;"$!P#-/!
*#[&,!* �&~<&-�- !- /G%,J *!,[#' G"&[&%� <!P&��-� ]!,/#"!,� �J <!P&��- ^!,!%#-#
�!,#-! ^!*#,/#"!,� �&Q!- ]!,^#"!,/! #-/#,#<! ^#**#"!,� {&Q!- *#[&,!*#- ^;]!-"#%# #_#-
P&]&+*�"&,�{&Q!-/!'JP�<!*"!,#-##$#-[#~"&-&#**#"!,�
137
�;]!- ]!,<!$� &P$!,} &-"&</& {#, ^;_ ^!,!$*#,/#%# ^#{# â/#" G"<&�� /&
gerektirmektedir. Bu anlamda da Selçuk"J PJ"*&-"&,�-�- &Q&<} ^&�,!* ^�P*!,/#%#-#
P��"!<!$<;<$;-/;,��!-^!P#�&P!*##Q"!�!,!$]&,"�$"&,�-�/!]&<!**#,<!�!_&"�+&-
����{}� �!-^;[!$� �,*J$"J ';$;</&,"&,� ^#{# �,<!-# $,&""&,� /& �;,$#�!
�!"_J$"J"&,�-�- ]&PP&"� G"<&�� *!,[#' !*<#+"!,/#,� �J /J,J< Akdeniz ve Karadeniz
*#[&,!*#-/!G"/J%J^#{#�G%J�-&/G"J��;-!�/G%J�-&/G"J]!�J,#�!{�"^!"!,#-/!
/�-!-*#[&,!*#-/!�!"_J$"J;"$!P#-!<!�"!*<!P#PG-J[J-J/G%Jrdu.
�-&/G"JW/&$#{&Q�+!'#,"!,{��"![!{#,!,[&Q#{!<!,$!Q#'&"#-!^!"/#��G-�&�
Kayseri, Sivas, Tokat, Malatya {J-"&,�- {&+�-/& ^!"#,� �J,J"&- $!,]&-P&,&�"&,
/�-!<#- +&,*"&,�-& ^�,! {�"^!-#- {#, *#[&,!* &%��"& �,;"<!P# PG-J[J-J /G%J,/J�
Hastane, medrese gibi kurumlarl&/&'&<&<J,'&"!^!*#,#"!-{J+!'#,"!,�-&/G"JW-J-
�;,$"!+<!P#P;,![#-!�-!<"#$&*$�/&{J"J-/J�
Q"!-!- P#�&P!**!$# /!]&<"�"�$� PG-J_ G"&,&$ {&+&,�"� /#�!{#"![!%#<#Q {#,
/�-!<# $&,+�<�Q& _�$&,��G,� �,*&�& $G-&- '!/!\ {#,"#%#� #P*#$,&,"� {#, P;,![#-
/G%<&P�-&P!{!~G"<J+*J,�
138
6�6��<���|��
-Agacanov, Sergey Grigoreviç, <4+����, Çev: Ekber N. Necef–Ahmet �--&{!,/#�!]�P*&-{J"��!"!-^!�&���`gg��
-Ahmed bin Mahmud, Selçuknâme� �� �&Q� �,/G%&- �!,_#"� P*&-{J"�Tercüman 1001 Eser, 1977.
-�$*&+�&P&��Q#Q!���G-�&W-�-�-&/G"J�!"_J$"J"&,���-!<#�#Q#$}�&~�P���VII. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri (��G�<�%�*�4�Y'��5�,� J�'!$�����–��� %��!������ '!}"��+!+� 6$�;$�$�'�$/ , Konya: S. Ü. Selçuklu �,&+*�,<a"&,��!,$!Q#�&���>??��`�>-268.
________���!"_J$"J�G-�&WP�-/&�#<&,}�P!,"!,#-�&-}"!,#�� I. Ulusl�����.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II, Konya: Selçuklu �,&+*�r<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�j`�-455.
-�"~*!$#-��G+$J-���;,$#�!�!"_J$"J"&,��� �6��, VIII, Konya: Kombassan Yay., 1994, 209-406.
________, “Türkiye Selçuklu Sikkeler#-#- "$ �,-!$"!,# ]! �J-"&, �&$$�-/&�&Q��;"�'&Q&"&,��IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, �G-�&������!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??j�>`�-134.
©©©©©©©©� ��;,$#�! �!"_J$"J"&,�-�- �!P*#,/#$"!,# "$ �&,&"&,/&- �,-!$"!r”, ��,,�� +�.+�� ���;�����!�4���� P*&-{J"� �� �� �!-–Edebiyat Fak. Yay., 1995, 91-97.
________, �!� ,��%�w'#�$4$�&�"#-Teginliler)�P*&-{J"������!-�/!{#�&*Fak. Yay., 1985
________, The Reign Of Zangi, Erzurum: A. Ü. Edebiyat Fak. Yay., 1978.
-Alt&-� �{,J� ���,#G$!~'&"G- =�&,&<�${!"#q �&]&+�W-�- �-&/G"J �;,$Tarihindeki Yeri”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 630-634.
©©©©©©©©� �$#-[# �&_"� �!\!,# ]! �!"_J$"J"&,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 681-686.
©©©©©©©©� ���{,�P �&_"� �,&""�%� =>>?>-1489)” Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 695-700.
________, �,$�~$���*���'?'�$�&����–1148), Ankara: TTK, 2003.
139
-Anna Komnena, Alexiad��!]��#"^!x<&,� P*&-{J"� -$�"�~�#*&~!]#�&���1996.
-Anonim Selçuknâme, Çev: Feridun Nafiz Uzluk, Ankara 1952.
-�-Q!,"#G%"J� �G-[&� ��#Q&-P <~&,&*G,"J%JW-/& �;,$ �&,"�%��� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 218-232.
-�,�$� �!/& �&<#"� ��;,$#�! �!"_J$"J �!]"!*#W-/! �#�&P!*!- �&*" =>g�|–1243)”, Belleten, LXII/236, Ankara: TTK, 1999, 43–93.
-�,�$� �� �"J+� ��-&/G"J �!"_J$"J �#<&,"�%�-/& �#~G"G�# �Q!,#-!�;+;-[eler”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, I, Kon�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>���-38.
-Aslanapa, Oktay, “Anadolu �!"_J$"J �&-&*��� �G� ��+.������.�� '�*+,�+�Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri� �� �G-�&� �!"_J$"J �,&+*�,<&"&,�Merkezi Yay., 2001, 43-48.
-�*&G%"J� !<Q#� �{-;W"-�Q,&$W& ^�,! �,*J$"J"&,�- �!P!{#�� Tarih ��~'�'!eleri Dergisi����Q<#,������/!biyat Fak. Yay., 1994, 407-413.
-�][�G%"J��G%&-�Türklerin Tarihi, IV-��P*&-{J"��!$#-�&���>?��-1984.
-Ayönü, Yusuf, “Selçuklu–�#Q&-P "#+$#"!,#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 598-617.
-��*&_� P<&#"� ��!"_J$"J ��-!<#-/! �&"&*�&-Kahta Kervan yolu ve KervanP&,&�"&,��� �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$�Bildirileri����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�j?-59.
-el-Azimî, ���$8�&'�*+,�+����$�'���#$�$�6J�5!�'����Cq1038–1039 - 538/1143–1144), Çev: Ali Sevim, Ankara: TTK, 1988.
-�&+��"#���#"#-<!�!-�#,�!"_J$"J�!,]&-P&,&�����$�$�&-���G���+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, I, Konya: Selçuklu �,&+*�r<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�?�-99.
-Bayat, Ali Haydar, “Anadolu’da Selçu$"J��-!<#��,;++#\�"&,��Q!,#-!�G~"J�!%!,"!-/#,<!�� �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$�Bildirileri����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�>`>-148.
©©©©©©©©� ��#]&P ]! �#],#%# ��,;++#\&"&,�-/&$# -P&- �#^;,"!,#�� IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya: S. Ü. Selçuklu �,&+*�r<&"&,��!,$!Q#�&���>??j��?-89.
140
-Baykara, Tuncer, “Ribât ve Rabât”, ��,,�� +�.+�� ���;��� ��!�4���, P*&nbul: M. Ü. Fen–Edebiyat Fak. Yay., 1995, 125–128.
________, “Se"_J$"J�!],#�;,$�!',#-#-�!<!"�Q!""#$"!,#���G���+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, I, Konya: Selçuklu �,&+*�r<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�>j?-153.
________, �G�����.';;$���'�85.�'Y�&����–1211), Ankara: TTK, 1997.
________, T5�,$�'�'�*+,�+����� 'Y�$�;'��"���, Ankara: Kültür ve Turizm �&$&-"�%��&���>?�|�
________, �5�,$�'��$�� ".���� Y'� �,%$.�;X� ���$8$� &��–���� �5�������/, Anka,&��;,$#�!�#�&-!*�&$\��&���`ggg�
-�&�,&<� �#$�#"� ��-&/G"J �!"_J$"J"&,�-/& �!]"!* �&~�P�-�- �!killenmesi”, Cogito (Selçuklular�-�'�����.�)������P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�@>-72.
©©©©©©©©���!"_J$"J"&,�&<&-�-/&�&"&*�&W/&"<}]!�#$,}�&&"#�!*"!,��I-II. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya: S. Ü. Selçuklu �,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??��>>?-124.
________, �5�,$�'�'�*+,�+�������'�$�'���� %��!����, Konya: Kömen Yay., 2003.
-Baytop, Turan, “Selçuklu ve Bizans Dönemlerinde Anadolu’da Tedavi ve �[Q&[�"�$�� Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, Kayseri: Erc. Ü. Gevher NeP#{!��~�&,#'#�-P*#*;P;�&���>??>�|?-64.
©©©©©©©©� ��!"_J$"J"&, ��-!<#-/! �-&/G"JW/& �!/&]# ]! �[Q&[�"�$��Selçuk�+��'Y8'���'.$w'�+�%�����}�|�,5�%'.$�&��}�Mektebi–1206), Kayseri: Erc. ���!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*��&���>??>�@�-65.
-Berktay, Halil–Ümit Hassan-Ayla Ödekan, �5�,$�'� ���$8$� &<.!�����Devletine Kadar)���P*&-{J"��!<�&���>??��
-Bilge, Mustafa, ��,�<.!������';�'.'�'�$�P*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&���1984.
-Bodmer, Jean Pierre, “Selçuklular Anadolu’da”, Cogito (Selçuklular Özel ���.�)�������!]��"#�P<&-�Q*;,$�P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>���-46.
-Brosset, Marie Felicite,� �5�~$.%��� ���$8$� &�.,$� ��4���;��� ����� �������Kadar), Çev: Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK, 2003.
141
-el-Bundârî, Zubdetu’n-Nusra ve Nuhbetu’l-Usra (Irak ve Horasan Selçuk�+��������$8$/��!]���]&<!//#-�J,P"&-��-$&,&�����>???�
-�&'!-� �"&J/!� ������ �;Q��"�- �&+"&,�-/& �-&/G"JW/& �#[&,!*�� Cogito (Selçuklular�-�'�����.�)�������!]���$J*�!,<&-� P*&-{J"��&~��,!/#�&���2001, 132-143.
________, �5�,�'�$�� ���;"�+���� ��,� �$�$ $� &��G� �5������� �,$�~$� ����.�/, �!]��&+&,�;[!"–�&'&!//#-�!/#��"/�Q��-$&,&�����>??`�
________, <.!�������;��� -�~'� ���;"�+�;�� �5�,�'�� �!]� ��"/�Q �G,&-�stanbul: e Yay., 1994.
-Cantay, Gönül, “Türk Mimarîsinde Kervansaraylar”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 76-86.
________, ���;"�+�'�*+,�+�Y'�<.!����� ��5 $?�����, Ankara; TTK, 1992.
-Çay, Abdülhaluk, ��G�����*���.�����-$&,&��;"*;,]!�J,#Q<�&$&-"�%��&���1987.
-�&��,/&%� �!'<!*� Ka�.'�$� ���$8X� ��� %��!�����, Kayseri: Kayseri Büyük+!'#,�!"!/#�!P#�;"*;,�&���`gg>�
-�!*#-� �P<&-� �P$�-"&,"& �-&/G"JW-J- �;,$ �&*&-� �&"#-! �!"<!P#��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 260-268.
-�!<#,� �JP*&\&� ��;,$#�! �!"_J$"J"&,�-/& �!,"!+#< �&~�P��� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 324-334.
-�!<#,$!-*� �+�-� ��&_"� �!\!,"!,# ]! �;,$"!,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 651-668.
________, ��?�� ��*��� �"�%�+4+� ���$8$, I-II� P*&-{J"� � �. Edebiyat Fak. Yay., Ankara: TTK, 1974; 1994.
-�!]!""#G%"J� �!,#*� <.!����~�-Türkçe Ansiklopedik Lugat� �-$&,&� ��/�-Yay., 1999.
-�J,J$&-� ��-J,� ��-&/G"J �!"_J$"J ��-!<# �&�-&$"&,� �!,_!]!P#-/!Banîler”, Sanat Tarihi Defterleri���P*&-{J"�^!�&���`gg>�j�-115.
-Düzgün, �&{&- �"#� �$# �;-�&-�- �&,+�"&+<&P�� �;P";<&- ]! �&*#- �&*��;-�&P��,&P�-/&�&_"��!\!,"!,#-��-!<#-/!$#"#+$#"!,��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 669-680.
142
-�,/!<� "'&-� ��G%J �-&/G"J �;,$ �!]"!*"!,#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 383-424.
-�,/!<� "'&-� ��;,$#�! �!"_J$"J"&,�-/& �!*#' �!*G/J ]! x�^J"&-�+��� I. Ulus������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$� 6$�;$�$�'�$, I, Konya: �!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�`?�-308.
-�,$#"!*"#G%"J� �&"#*–�%JQ �;"!,� �5�,$�'� '�*+,�+� +�%������� Y'� $,,'�'�$, Kayseri: Erc. Ü. Yay., 1996.
-�,$#"!*"#G%"J� �&"#*� Kayseri Kitabeleri� �&�P!,#� �&�P!,# �;�;$+!'#,Belediyesi Kültür Yay., 2001, 24.
-Ersan, Mehmet, “Selçuklu–�,<!-# "#+$#"!,#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 635-644.
-Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme, III–����&/!"!+*#,!-��!]\#$�!<!"$J,&--Necati �$*&+�P*&-{J"��_/&"�!+,#�&*�
-�&Q"�G%"J� 'P&-� ��!"_J$"J"&, ��-!<#-/! �-&/G"JW/& �!"P!\! ]! �#"#< =�#,�#,#+q��Cogito (Selçuklular�-�'�����.�), XXI��P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�152-167.
-Gibbons, Herbert Adams, <.!����� �!}���%"��+4+��+�� �+�+�+ +, Çev: Bü"!-*�,���-$&,&�`>��;Q��"�&���>??��
-Gordlevski, V., Anadolu Selçuklu Devleti, Çev: Azer Yaran, Ankara: Onur Yay., 1988.
-Göde, Kemal, ��!"_J$"J �;,$#�!P# �!'#,"!,#-#- �Q!""#$"!,#�� III. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, I, Konya: S. Ü. Selçuklu �,&+*�,<a"&,��!,$!Q#�&���>??��||-59.
-��$'&-�"�&P���!"_J$"J"&,�&<&-�-/&�&,&+�<#,#�JP,!*;//#-�&P&-�!���I. U�+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$� 6$�;$�$�'�$, I, Konya: �!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>���|-345.
-Ebû’l-Ferec (Gregory-Bar Hebraeus), Ebû’l-Ferec Tarihi�����!]��<!, �Q&�G%,J"��-$&,&�����>?���
-�;"!,� �%JQ� ��-&/G"J �!"_J$"J �;$;</&,"&,�-�- �&P]#,"# �#$$!"!,# ]!Kayseri Selçuklu Darphanesi”, Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, Kayseri: Erc����!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*��&���>??>�`g?-224.
-Halil Edhem [Eldem], ���.'�$��'8�$, Haz: Kemal Göde, Ankara: Kültür ve �J,#Q<�&$&-"�%��&���>?�`�
143
-Heyd, W., ��,��- "4+��$~��'%����$8$, Çev: Enver Ziya Karal, Ankara: TTK, 2000.
-Hinz, Walter, �.�7!�;�� -�*5� $.%'!�'�$� �!]� �[&, �!]#<� P*&-{J"� �� ��Fen-Edebiyat Fak. Yay., 1990.
-Holt, P. M., ��*��������4��&��G��5����;���������'���,��;"4+/, Çev: Özden �,�$&-�P*&-{J"��&,#'�&$\��J,*�&���>???�
- el-Hüseynî (Sadruddin Ebû’l-�&P&- �"# {- �&P�, {- �"#q� Ahbarü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev: Necati Lügal, Ankara: TTK, 1999.
-Ioannes Kinnamos, Historia (1118–1176), �!]� �+�- �!<#,$!-*� �-$&,&�TTK, 2001.
-{- �}{} =!"-Hüseyin bin Muhammed bin Ali el-Ca’ferî er-Rugadî), el-Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme), I, Çev: Mürsel Öztürk, An$&,&������;"*;,�&$&-"�%��&���>??@�
-{-�!P},�el-Bidâye ve’n-�$87�'�&65�5,��.�7!����$8$/, XIII, Çev. Mehmet �!P$#-�P*&-{J"��&%,��&���>??|�
-{--i Battuta (Ebû Abdullah Muhammed bin Abdullah el-Levati el Tancî), Tuhfetû’n-Nûzâr fî Garâibi’l-Emsar ve’l-Acâibi’il-Esfar (Büyük Dünya Seyahatnamesi)��!]��J'&<<!/�!,#\�&+&�P*&-{J"��!-#�&\&$�&���¦`gg|§�
-{-;W"-Adîm, Bugyetü’t-Talep fî Tarihi Halep (Selçuklu Tarihi-Seçmeler), Çev: Ali Sevim, Ankara: TTK, 1982.
-{-;W"-Esîr, el-Kâmil Fi’t-Tarih, X, XII, Çev: �'<!* �%�,&$_&-Abdülkerim �Q&�/�-�P*&-{J"��ahar Yay., 1987.
-{-;W"-Ezrak Ahmed bin Yusuf bin Ali, Meyyâfârikîn ve Âmid Tarihi, &��%+,�+������.!�/, Çev: Ahmet Savran, Erzurum: Ata. Ü. Fen-Edebiyat Fak. Yay., 1992.
-�&\&"���JP*&\&���-&/G"JW-J-�!*'#]!�;,$"!+<!P#��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 177-193.
-�&\!PG%"J�{,&'#<–�&$$��J,PJ-��"/�Q–�,/G%&-�!,_#"�Müslüman–Türk Devletleri Tarihi�P*&-{J"��� �&$\��&���>???�
-�&\!PG%"J� {,&'#<���,*&/G%JW/&�J,J"<J+�;,$�!]"!*"!,# =�G%J�-&/G"J]! Q<#, �;,$<!- �!�"#$"!,#q�� Türk Dü���.�� ��� �$%�w�� &�"4��?��-Tarih), I, Ankara: Türk Kültürünü A,&+*�,<&�-P*��>??`�`?>-297.
144
©©©©©©©©� ��!"_J$"J"&, =�;�;$ �!"_J$"J <~&,&*G,"J%Jq�� Tür,� 5���.�� ����$%�w��&�"4��?��-Tarih)��-$&,&��;,$�;"*;,;-;&,&+*�,<&�-P*��>??`�`j�-283.
________, Selçuklu Tarihi�P*&-{J"�����>??`�
________, +�%��� �'�$, �8� 'Y�$�;'� 65�5,� '�*+,�+� �!}���%"��+4+, s*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&���>?|��
________, Tük Millî Kültürü�P*&-{J"��G%&Q#_#�&���>??|�
-�&'�&��P#-���-&/G"J�!"_J$"J"&,���-!<#-/!�#"#<P!"�&"�+<&"&,/&-�&Q�Örnekler”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, I, �G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�j`�-439.
-Karolidis, Pavlos, �"!��".� $"#'�$.� &�.%��w+���� �"����� �*����,'�/, Çev: Kriton Dinçmen,P*&-{J"�"!*#+#<�&���>??��
-�&�&G%"J� P<!*� ��-&/G"J �!"_J$"J"&,� �!],#-/! �#[&,} �&�&*�� A. Ü. ���8iyat Fak. Dergisi, XXIV, Ankara 1981, 359–373.
-�&Q�[���#�&��.�7!��5'..'.'�'�$����$8$�P*&-{J"��&��'&-�&���>??>�
-Kesik, Muharrem, “Türkiye S!"_J$"J"&,� #"! �&-#+<!-/"#"!, �,&P�-/&$#"#+$iler”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 537-546.
________, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi (1116–1155), Ankara: TTK, 2003.
-�!P$#-� �JP*&\&� ��&Q# �;"!�<&-+&' ]! �;,$#�! �elçuklu Devleti’nin Kurulu+J��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 529-536.
-��"�_� �&'<J/ �,G"� �{-;W"-�,&{}W-#- �� QQ!//#- �!�$&]JPW& �&Q/�%�Mek*J{J- �+�%�-/& ��-!<#- �#-} ]! �#�&P} �&,#'#-! �&$�+�� �G� ��+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II, Konya: Selçuklu �,&+*�,<&"&,��!rkezi Yay., 2001, 11-28.
-��"�_��!*#-�Türkiye Selçuklu Tarihi I. Mesud Dönemi (1116–1155), Y. Y. ���GP��#"��-P*���&P�"<&<�+�;$P!$�#P&-P�!Q#��&-`ggj�
-��"�_� �&'#-� ��;$P!"<! �!],#� Selçuklu- �#Q&-P "#+$#"!,#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 618-629.
-��,Q�G%"J� �&',!**#-� �+,���–Kür ve Çoruh� 6"������;�� ��}*�,���–��,���pçaklar (M. Ö. VIII.-� �G� G� ��G� ��G/� Y'� "�� ��}*�,���� &1118–1195) ile <�%";",.���}*�,��%�w',�'���5,ûmeti (1267–1578), Ankara: TTK, 1992.
145
-�#*&~_�� �!$!,#�&� �ww�.X� �$��?'%$�;'� '�*+,�+� ��%+������ Y'� �5�,�Sultan����, Konya 1995.
-�G[&��&"#<���;,$#�!�!"_J$"J�J"*&-���QQ!//#-�!�$&]JPWJ-�&'P#�!*#]!Tarihî Rolü”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 580-589.
________, +�%����G����';;$���'�,�Y+.�&����–1220), Ankara: TTK,1997.
-�"�+��������J�'��+�����&$.%'!�%$,��+�����|$8�$.%$�/, Haz: Ömer Özsoy–"'&<#�;"!,��-$&,&��![,�&���`ggj�
-�G,*&-*&<!,��&<#,&���,&~�&�-&$"&,�-/&�!"_J$"J"&,�, ���$8���~'�'!'�'�$�Dergisi������Q<#,������/!{#�&*�&$��&���>??`�`�?-254.
-Kök, Bahaeddin, �+�';;$�� ��8!+;� w$�� >'�#$� Y'� �.�7!� �+�+!�����Tarihindeki Yeri�P*&-{J"�+&,!*�&���>??`�
-Köker, Ahmet Hulusi, “Gevher Nesibe Sultan”, Selçuklu Gevher Nesibe Sult��� ��}� |�,5�%'.$� &��}� Mektebi–1206), Kayseri: Erc� �� �!]'!, �!P#{! ��~Tarihi Enst. Yay., 1991, 5-7.
©©©©©©©©� ��!]'!, �!P#{! ��{{#�!P#-/! �&"�+&- �!$#< ]! �;/!,,#P"!,��Selçuklu Gevher Nesibe Su�%�����}�|�,5�%'.$�&��}�Mektebi–1206), Kayseri: Erc. ���!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*��&���>??>�j?-56.
©©©©©©©©� ��!"_J$"J �#\&'&-!"!,#�� Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, Kayseri: Erc����!]'!,�!P#{!��~�&,#'#�-P*#*;P;�&���>??>�>-12.
©©©©©©©©� ��!"_J$"J ]! �P<&-"� �!]#,"!,#-/! ��~ �%,!*#<# ]! �%#*#<��Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, Kayseri: Erc����!]'!, �!P#{!��~Tarihi Enstitüsü Yay., 23-47.
-Köprülü, Fuat, ��-&/G"J �!"_J$"J"&,� �&,#'#-#- �!,"# �&�-&$"&,��� Belleten, VII/27, Ankara: TTK, 379–495.
________,�<.!����� 'Y�'%$��$���+�+�+ +, Ankara: TTK, 1999.
-Köymen, Mehmet Altay, “Selçuklularda Devlet”, Belleten, LI/201, Ankara: TTK, 1988,1359–1373.
________, �+4�+��6'���-$&,&��;"*;,]!�J,#Q<�&$&-"�%��&���>?�@�
-Kundurac�, Osman, “Kubadabad–�"&-�& �,&P�-/&$# �elçuklu Kervan Yolu �Q!,#-! �!-# �,&+*�,<&"&, – I”, �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$�Kongresi Bildirileri�����G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�|�-59.
146
-Kurat, Akdes Nimet, Çaka Bey��-$&,&��;,$�;"*;,;-;�,&+*�,<&�-P*#*;P;Yay., 1966.
-�;_;$P#~&'#G%"J� �#,P!"� ��&_"� �!]"!*"!,#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 687-694.
-�;*;$G%"J��;{&'&*���P<&-"�$*#P&/}�&~�P�-��+�#[&,!*��<.!����� 'Y�'%$�ve Medeniyeti Tarihi���P*&-{J"�� �����>??j, 574.
-Lehmann, Bruno, “Theodar I. Laskaris 1204–>``` ]! �� ���&P!//#-Keyhüsrev” (Die Nachrichten des Niketas Choniates, Georgios Akropolites und Pachymeres über die Selcuqen in der Zeit von 1180 bis 1280 n. Crh–�,&!\!-'&#-#['!- >?�? &/"� $#*&~*&- &"�-*�q� '�*+,�+� ��� %��!������ '�#$.i (Ma���#$�%� >�?'�$� -�'�� ���.�–@CCG� ���/, III, Çev: Mihin Eren, Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enst. Yay., 1971, 593-610.
-�!,_#"��,/G%&-���;,$#�!�!"_J$"J"&,���Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 503-528.
________, Müslüman-Türk Devletleri Tarihi� P*&-{J"� ��� �/!{#�&* �&$�Yay., 1985.
________, �5�,$�'�'�*+,�+������;���'.�',�'�, Ankara: TTK, 2000.
-�![#~G%"J� �!],&� ��;,$"!,#- ]! �#Q&-P"�"&,�- �,*&_&%W/& �-&/G"JW/&Birlik*!"#$"!,# =��� ]! ���� �;Q��""&,q�� Cogito (Selçuklular� -�'�� ���.�), XXIX, P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>��j-91.
-Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), Çev: �#$,!*�+�"*&-��-$&,&�����>??|�
-Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi��!]��#$,!*�+�"*&-��-$&,&� TTK, 1986.
-Ögel, Bahaeddin, �5�,� �5�%5�5�5�� �'�$ !'� ��4����� P*&-{J"� �;,$DünyaP��,&+*�,<&"&,��&$\��&���>?���
-Öngül, Ali, “Mengücekler”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 452-460.
________, “Saltuklular”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 461-470.
-�Q&�/�-� �{/;"$!,#<� Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498–511/1105–1118), Ankara: TTK, 1990.
147
-�Q$&,[���!'<!*���\+#-�P'&{-��!'\ #{&*�]!�!/,!P!P#���G���+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II, Konya: Selçuklu �,&+*�r<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�>|�-170.
-Özme, Adil, ����%��� �5�'.$�;',$� �.�7!� J�'!$� $,,'�'�$, Ankara: �&P�l<&<�+�;$P!$�#P&-P�!Q#������GP�&"�#"#<"!,�-P*�>??��
-Parlar, Gündegül, “Sanat Tarihi Yönleriyle Figürlü Anadolu Selçuklu Sikkeleri”, �G���+.������.��'�*+,�+��5�%5��Y'��';'�$�'%$��"�#�'.$�6$�;$�$�'�$, II, Kon�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�>�?-201.
-�&,<&$P�QG%"J� P<!*� �w�� 6�%+%�� '��8�%�7!'.$��;'�� '*!'�'�, Ankara: �;"*;,�&$&-"�%��&���>?81.
-Pirenne, Henri, <�%�*�4��'�%�'�$��J,'��'�$�Y'��$~��'%$��������!�.�, Çev: �&/&-�&,&/!-#Q�P*&-{J"�"!*#+#<�&���>??>�
-Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük��-$&,&��;,$�;"*;,;-;�,&+*�,<&�-P*�Yay., 1993.
-er-Râvendî (Muhammed bin Ali bin Süleyman), Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr����!]��'<!/�*!+��-$&,&�����>???�
- !/\G,/� �[G**� ��-&/G"J �!"_J$"J"&,� ]! �-*#$ �&%�� Cogito (Selçuklular-�'�����.�)�������!]��"#�]&�P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�j�-59.
________, “Selçuklu Anadolu’sunda Adalet ve Peyzaj”, �G� ��+.������.��Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II, Konya: Selçuklu �,&+*�,<&"a,��!,$!Q#�&���`gg>�`>�-224.
-Roux, Jean-�&J"��;,$"!,#-�&,#'#=�;�;$�$�&-JPW*&-�$/!-#QW!#$#�#-��"q��!]��&"#~�P*;-�P*&-bul: Milliyet Yay., 1997.
-Runciman, Steven, ��*���'?'��'�$����$8$, I-III��!]��#$,!* �+�"*an, Ankara: TTK, 1986–1987.
-�&&*_#� �JP*&\&� ��!"_J$"J $*#P&/�-�- �!<!""!,#�� Selçuklular Devrinde Kültür ve Medeniyet, Kayseri: Erc� �� �!]'!, �!P#{!��~ �&,#hi Enstitüsü Yay., 1991, 225-237.
-Sarre, Friedrich, �5*5,�.��� '��8�%$� &��@�� ����/� �!]� ��,� �G"&$G%"J�s*&-{J"��!,&�J,#Q<]!�#[&,!*�����&���>??��
-�&Q&$��&QJ<&-���;,$#�!W-#-�;\JP]!P$�-�&,#'#-/!�-&/G"J�!"_J$"J]!�P<&-"� �!]"!*#-/! �G,J-"J �;\JP �&,!$!*# ]! P$�- �G"#*#$&P���� �G� ��+.������.��
148
Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildirileri, II, Konya: Selçuklu �,&+*�r<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>�`j�-266.
-Sevim, Ali-�,/G%&-�!,_#"�Selçuklu Devletleri Tarihi, Ankara: TTK, 1995.
-Sevim� �"#� ���{* {-;W"-Cevzî’nin Mir’atü’z-Zaman fî Tarihi’l-���- �/"��P!,#-/!$# �!"_J$"J"&,"& "^#"# -Bilgiler, II, Sultan Alp Arslan Dönemi”, Belgeler, XIX/23, Ankara: TTK, 1999, 1–51.
________, Anadolu’nun Fethi (Selçuklular Dönemi), Ankara: TTK, 1993.
________, Genel Çizgileriyle Selçuklu–��!'�$� ��$ ,$�'�$, Ankara: TTK, 1983.
________, ���5�'�*+,�+��"!+%�������&�? $�\��%.��\���%+,�Y'��,.+�#+�/, Ankara: TTK, 1990.
-Solmaz, Gürsoy, <�%�*�4�;�� ���+�+!–Kars Kaleleri, Erzurum: A. Ü. Türkiyat A,&+*�,<&"&,� Enst. Yay., 2000.
-�G"<&Q� �!\!,� ��&-#+<!-/"#"!,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 430-451.
-Sümer, Faruk, “Saltuklular”, '�*+,�+� ��� %��!������ '�#$.$� (Malazgirt Za?'�$�-�'�����.�–@CCG����/, III, Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enst. Yay., 1971, 391-434.
________, <4+����� &�5�,!'��'r/Tarihleri–6"�� �' ,$��%�– '.%������/, stanbul: Ana Yay., 1980.
________, '�*+,�+���� 'Y�$�;'� "4+� ���;"�+�;�� �5�,� 6'��$,�'�$, Ankara: TTK, 1998.
________, ��w���+��������&'�*+,�+���� 'Y�$�;'��$��'%�'����.��65�5,�6$��Fuar)�P*&-{J"��;,$�;-�&P��,&+*�,<&"&,��&$\��&���>?�|�
-�!$!,� �!'<!*� ��-&/G"JW-J- �;,$ �&*&-� �&"#-! �!"<!P#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 269-282.
________, |'%$8�'��'� ���;"�+��+�� �5�,�' !'.$� Y'� �.�7!�� !�.�, Ankara: �#�&-!*+"!,#�&+$&-"�%��&���>??>�
-�!<P!//#-�&<#� Kâmûs-���5�,X�P*&-{J"��&%,� Yay., 1992.
�!+!-� &<&Q&-��<�/&"-Dîn al-Kâtib al-P\&'�-}W-#-�P!,"!,#-/!$#�-&/G"J�&,#'#�"! "^#"#�&'#P"!,��'�*+,�+���� %��!������ '�#$.$� &�����#$�% Zaferi Özel
149
���.�–@CCG����/, III, Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enst. Yay., 1971, 249-369.
________, “Selçuklu–����{} "#+$#"!,#-/!- �&'P!/!- �&�-&$"&, ]!�&"�+<alar”, Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, IV, Konya: S. Ü. Sel_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??j�>>>-120.
________, Salâhaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti (569–589/1174–1193),
P*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&���>?���
-�#<+#,��!$!,#�&���G-�&W/&$#�!"_J$"J�#-#�!$G,&P�G-J-/&��\}]!�&W$�"}�&Q��� I. Uluslara��.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$� 6$�;$�$�'�$, II, �G-�&��!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>��>>-331.
-�&-!,#� ��/�-� <.!����� �!}���%"��+4+��+�� �+�+�+ � J�'!$�;'� �'�$�-i ���!��,�&��@@-1453)�Q<#,��$&/!<#�#*&{evi Yay., 1997.
________, �5�,$�'� '�*+,�+����� �5�%5�� ����%�� &�'�7,$w5��-Arifin’in De4'��'�;$�ilmesi), Konya: Bilge Yay., 1977.
-Togan, A. Zeki Velidî, �!+!X��5�,����$8$�'��$�$ �P*&-{J"�����/!{#�&*Fak. Yay., 1981.
-�J\&-*GQ��{/J,,&'#<���!"_J$"J"&,�&<&-�-/&�&�P!,#W-#-Askerî ve Ticarî Önemi”, IV. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri, Kayseri: Erc. Ü. �&�P!,#]!��,!P#�&,#'�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg��|>>-520.
-Turan, Osman, "4+� ���;"�+� �5�,� 'Y�'%�'�$� ���$8$� P*&-{J"� �G%&Q#_#Yay., 1997.
________, Selçuklular Tarihi ve Türk-�.�7!��';'�$�'%$�P*&-{J"��G%&Q#_#Yay., 1993.
________, '�*+,�+����Y'��.�âmiyet�P*&-{J"��G%&Q#_#�&���>??��
________, '�*+,�+����>�!����;���5�,$�'�P*&-{J"��G%&Q#_#�&���>??��
________, ���$8X� �,� �� �*$�;'� $�� Y'� �edeniyet� P*&-{J"� �G%&Q#_# �&���1998.
________, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi� ��� P*&-{J"� �G%&Q#_# �&���1995.
________, �5�,$�'� '�*+,�+����� ��,,��;�� �'.!X� �'.$,����� &�'%$�\�Ter~5!'�Y'���� %��!�����/, Ankara: TTK, 1988.
150
-Turan, Refik, Türkiye S'�*+,�+�����;�� �5,�!'%� �',��$�!�.�� &�'�$�� Y'�Divan)�P*&-{J"�����>??|�
-�J,&-��!,&\!**#-�Türkiye–�%�������$ ,$�'�$�&'�*+,�+���;���6$���.��� Sona ��$ $�')����-$&,&������;"*;,�&$&-"�%��&���`ggg�
-x-&*��&#$ !+#*�Hicrî Tarihleri Milâdî Tarihe��'Y$�!'�����Y+�+, Ankara TTK, 1984.
-��?������%'". Vekayinâmesi (952–1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136–1162), Çev: Hrant D. Andreasyan, Ankara: TTK, 1987.
-xP*&� ��/�-� ��,*J$"J"&,�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 471-483.
-Uysal, Osman, “Konya–�%,#/#,�;Q!,^�'�-/&�&Q��!,]&-P&,&�"&,��III. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya: S. Ü. Selçuklu Ara+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??���>-83.
-x�J<&Q��<#-!� ��-&/G"J�!"_J$"J�&%��,G-G"G�#P#�� Cogito (SelçuklularÖz'�����.�)������P*&-{J"��&~��,!/#�&���`gg>�>@?-182.
________, “Sultan I. Alâeddin Keykubat Devri ve Türkiye Selçuklu Tarihi (1220-1237)”, Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 590-597.
©©©©©©©©���;,$#�!�!"_J$"J�J"*&-"&,���!"#$"!,#]!Meliklerinin Evlilikleri”, �G� ��+.������.�� '�*+,�+� �5�%5�� Y'� �';'�$�'%$� �"�#�'.$� 6$�;$�$�'�$, II, Konya: �!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���`gg>��?�-421.
________, Sultan I. Alâeddin Keykubat Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220–1237), Ankara: TTK, 2003.
-xQJ-_&,+�"��P<&#"�&$$��<.!��������$8$, I, Ankara: TTK, 1994.
-�"$!,��![<#� ��&*� �-&/G"JW-J- �;,$"!+<!P#� Q<#, �,-!%#�� Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 288-293.
-�&*'� �!,'&,/� ��,*J$"J �!�"#%#W-#- ��-!*#<#�� Türk Kültürü, ��������jj�� �!]� �!'<!* �,P&-� �-$&,&� �;,$ �;"*;,;-; �,&+*�,<& �-P*#*;P;Yay., 2000, 167-187.
-�&+&� ![!~���'"&*+&'"&,��Türkler, VI, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, 484-490.
151
-�&]JQ� ��+#" �;$!"� ª�-&/G"J �!"_J$"J ��-!<# �!,]&-P&,&�"&,�-�-Tipolojisi", IV. Millî Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya: �����!"_J$"J�,&+*�,<&"&,��!,$!Q#�&���>??j�>��-198.
-��"/�Q� �&$$� �J,PJ-� ��!"_J$"J"&, =�-&/G"J �!"_J$"J �!]"!*#q�� Türk Dün��.�� ��� �$%�w�� &�"4��?��-Tarih), I, Ankar&� �;,$ �;"*;,;-; &,&+*�,<& �-P*��1992, 284-290.
-Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi (Selçuklu Devri–Anadolu’nun Fethi)�P*&-{J"�����/!{#�&*�&$��&���1934, 1944.
-�;[!"� �&+&,–Ali Sevim, Türkiye Tar$8$� &|'%$8%'�� <.!���������Kadar/1018–1300), I, Ankara: TTK, 1991.