T.C.

ERCİYES ÜNİVERSİTESİ

ECZACILIK FAKÜLTESİ

SABİT VE UÇUCU YAĞLARIN SAĞLIK VE

KOZMETİKTE KULLANIMI

Hazırlayan

Eda AYDIN

Danışman

Prof. Dr. Nalan İMAMOĞLU ŞİRVANLI

BİTİRME PROJESİ

Haziran 2019

KAYSERİ

i

T.C.

ERCĠYES ÜNĠVERSĠTESĠ

ECZACILIK FAKÜLTESĠ

SABĠT VE UÇUCU YAĞLARIN SAĞLIK VE

KOZMETĠKTE KULLANIMI

Hazırlayan

Eda AYDIN

DanıĢman

Prof. Dr. Nalan ĠMAMOĞLU ġĠRVANLI

BĠTĠRME PROJESĠ

Haziran 2019

KAYSERĠ

ii

BĠLĠMSEL ETĠĞE UYGUNLUK

Bu çalıĢmadaki tüm bilgilerin, akademik ve etik kurallara uygun bir Ģekilde elde

edildiğini beyan ederim. Aynı zamanda bu kural ve davranıĢların gerektirdiği gibi, bu

çalıĢmanın özünde olmayan tüm materyal ve sonuçları tam olarak aktardığımı ve

referans gösterdiğimi belirtirim.

Hazırlayan: Eda AYDIN

Ġmza:

iii

ONAY SAYFASI

“Sabit ve Uçucu Yağların Sağlık ve Kozmetikte Kullanımı’’ adlı bitirme projesi

Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Bitirme Projesi Yazım Kılavuzu’na uygun

olarak hazırlanmıĢtır.

Bitirme Projesi Değerlendirme Komitesi

iv

KABUL SAYFASI

“Sabit ve Uçucu Yağların Sağlık ve Kozmetikte Kullanımı’’ adlı Bitirme Projesi

Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Bitirme Projesi Yazım Kılavuzu’na uygun

olarak hazırlanmıĢ ve Bitirme Projesi olarak kabul edilmiĢtir.

Hazırlayan DanıĢman

Eda AYDIN Prof. Dr. Nalan ĠMAMOĞLU ġĠRVANLI

Eczacılık Temel Bilimleri ABD BaĢkanı

Prof. Dr. Nalan ĠMAMOĞLU ġĠRVANLI

Eczacılık Temel Bilimleri Bölüm BaĢkanı

Prof. Dr. Ġbrahim NARĠN

v

TEġEKKÜR

Eğitimim boyunca tecrübe ve deneyimlerinden yararlandığım baĢta Sayın Dekanımız

Prof. Dr. Ġbrahim NARĠN ve değerli hocalarıma;

Eczacılık Temel Bilimleri Anabilim Dalı’nda yaptığım bitirme ödevi çalıĢmalarım

sırasında büyük yardımlarını gördüğüm, bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım bitirme

ödevi danıĢmanım Prof. Dr. Nalan ĠMAMOĞLU ġĠRVANLI’ya;

Hayatım boyunca hep arkamda olduklarını hissettiğim, bildiğim canım annem ve

babama, kardeĢlerim Seher ve Anıl’a teĢekkür bir borç bilirim.

Eda AYDIN

vi

SABĠT VE UÇUCU YAĞLARIN SAĞLIK VE KOZMETĠKTE KULLANIMI

Eda AYDIN

Erciyes Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi

Temel Bilimler Anabilim Dalı

Bitirme Projesi, Haziran 2019

DanıĢman: Prof. Dr. Nalan ĠMAMOĞLU ġĠRVANLI

ÖZET

Aromaterapi tıbbi bitkilerin çiçek, yaprak, gövde gibi kısımlarından çok özel

yöntemlerle izole edilen ve tedavi edici etkisi saptanmıĢ uçucu ve sabit yağları kontrollü

kullanarak, fiziksel ve ruhsal sağlığın korunmasını ve güçlendirilmesini sağlayan bir

tedavi yöntemidir. Sabit yağlar ve uçucu yağlar zihinsel boyutta; baĢta stres, depresyon

gibi psikolojik rahatsızlıklarda kullanılır. Fiziksel olarak; kadın hastalıkları, cilt

problemleri, baĢ ağrısı, eklem ve kas ağrılarında, solunum yolu rahatsızlıkları, idrar yolu

rahatsızlıkları, sindirim yolu rahatsızlıkları gibi birçok sağlık problemlerinde bu

yağlardan yararlanılır. Ruhsal olarak uykudan özgüven eksikliğine, konsantrasyon

problemlerinde de yararlanılmaktadır. Sağlık kullanımları dıĢında gıda sanayisinde,

parfümeri sanayisinde, birçok kozmetik ürünlerinin içerisinde bu yağlardan kullanılır.

Çünkü bu yağların antiseptik, antifungal, antimikrobiyal, güzel kokusu gibi

özelliklerinden dolayı birçok alanda kullanılmasına olanak sağlamıĢtır. Bununla birlikte,

bu yağların uygun doz ve sıklıkta kullanılması ve saklanma koĢullarının uygun olması

gerekir.

Anahtar Kelimeler: Aromaterapi, Sabit ve Uçucu yağlar

vii

THE USE OF FIXED AND ESSENTIAL OILS IN HEALTH AND COSMETĠCS

Eda AYDIN

Erciyes Univercity Pharmacy Faculty

Department of Fundamental Sciences

Final Project, June 2019

Advisor: Prof. Dr. Nalan ĠMAMOĞLU ġĠRVANLI

ABSTRACT

Aromatherapy is a treatment method which provides protection and

strengthening of physical and mental health by using special and controlled methods of

medicinal plants which are isolated from the flowers, leaves and body parts of

medicinal plants. Fixed oils and essential oils in mental size; used in psychological

disorders such as stress and depression. Physically; these diseases are used in many

health problems such as gynecological diseases, skin problems, headache, joint and

muscle pains, respiratory tract disorders, urinary tract disorders, digestive tract

disorders. Psychologically, lack of self-confidence is also used in concentration

problems. Apart from health uses, these oils are used in food industry, perfumery

industry and many cosmetic products. Because of these properties such as antiseptic,

antifungal, antimicrobial, fragrance, has allowed to be used in many areas. However, the

use of these oils at the appropriate dose and frequency and storage conditions must be

appropriate.

Key Words: Aromatherepy, Essential and fixed oils

viii

ĠÇĠNDEKĠLER

ĠÇ KAPAK ........................................................................................................................ i

BĠLĠMSEL ETĠĞE UYGUNLUK ................................................................................. ii

ONAY SAYFASI ............................................................................................................ iii

KABUL SAYFASI ......................................................................................................... iv

TEġEKKÜR .................................................................................................................... v

ÖZET .............................................................................................................................. vi

ABSTRACT ................................................................................................................... vii

ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................ viii

ġEKĠLLER LĠSTESĠ .................................................................................................... xi

TABLOLAR LĠSTESĠ ................................................................................................. xii

KISALTMALAR LĠSTESĠ ........................................................................................ xiii

1. GĠRĠġ VE AMAÇ ....................................................................................................... 1

2. GENEL BĠLGĠLER ................................................................................................... 2

2.1. AROMATERAPĠ .............................................................................................. 2

2.1.1. Aromaterapinin Tarihçesi ........................................................................... 2

2.1.2. Aromaterapinin Etki Mekanizması ............................................................. 3

2.1.3. Aromaterapinin Kullanım Alanları ............................................................. 4

2.2. UÇUCU YAĞLAR ............................................................................................ 5

2.2.1. Uçucu Yağların Elde Edilme Yöntemleri ................................................... 5

2.2.2. Uçucu Yağların BileĢimi ............................................................................. 6

2.2.3. Uçucu Yağların Dünya ve Türkiye Ticareti ................................................ 6

2.2.4. Uçucu Yağ ve Aromatik Ekstre Kaynakları ............................................... 7

2.2.5. Sağlık ve Kozmetikte Yaygın Olarak Kullanılan Uçucu Yağlar .............. 14

2.2.5.1. Rezene Toprak Üstü Uçucu Yağı ................................................... 14

2.2.5.2. Anason Uçucu Yağı ........................................................................ 15

ix

2.2.5.3. Tarçın Yaprağı Uçucu Yağı ............................................................ 17

2.2.5.4. Karanfil Uçucu Yağı ....................................................................... 19

2.2.5.5. Kekik Uçucu Yağı ........................................................................... 20

2.2.5.6. Lavanta Uçucu Yağı ....................................................................... 22

2.2.5.7. Havuç Uçucu Yağı .......................................................................... 23

2.2.5.8. Ġngiliz Nanesi Uçucu Yağı .............................................................. 24

2.2.5.9. Tıbbi Adaçayı Uçucu Yağı ............................................................. 26

2.2.5.10. At Kestanesi Uçucu Yağı .............................................................. 27

2.3. SABĠT YAĞLAR ............................................................................................. 28

2.3.1. Sabit Yağların Elde Edilme Yöntemleri ................................................... 29

2.3.2. Sağlık ve Kozmetikte Yaygın Olarak Kullanılan Sabit Yağlar ................ 29

2.3.2.1. Zeytin Yağı ..................................................................................... 29

2.3.2.2. Çörek Otu Yağı ............................................................................... 31

2.3.2.3. Keten Tohumu Yağı ........................................................................ 32

2.3.2.4. Ceviz Yağı ...................................................................................... 33

2.3.2.5. Tatlı Badem Yağı ............................................................................ 34

2.3.2.6. Susam Yağı ..................................................................................... 35

2.3.2.7. Sarı Kantaron Yağı ......................................................................... 37

2.4. UÇUCU VE SABĠT YAĞLARIN SAĞLIK VE KOZMETĠKTE

KULLANIMINA YÖNELĠK REÇETE ÖRNEKLERĠ .......................................... 38

2.4.1. Uçucu Yağların Sağlık ve Kozmetikte Kullanımına Yönelik Reçete

Örnekleri .................................................................................................................. 38

2.4.1.1. Menstural Bozukluklar .................................................................... 38

2.4.1.2. Boğaz Ağrısı ................................................................................... 38

2.4.1.3. Hazımsızlık ..................................................................................... 39

2.4.1.4. Ġdiyopatik Felç ................................................................................ 39

x

2.4.1.5. Ġdrar Yolu Enfeksiyonu ................................................................... 39

2.4.1.6. KaĢıntı ............................................................................................. 40

2.4.1.7. Ağız Kokusu ................................................................................... 40

2.4.1.8. Sivilce ............................................................................................. 40

2.4.2. Sabit Yağların Sağlık ve Kozmetikte Kullanımına Yönelik Reçete

Örnekleri .................................................................................................................. 41

2.4.2.1. Mantar ............................................................................................. 41

2.4.2.2. Nemlendirici ................................................................................... 41

2.4.2.3. Cheilitis Hastalığı ............................................................................ 42

3. SONUÇ ...................................................................................................................... 43

KAYNAKLAR .............................................................................................................. 47

ÖZGEÇMĠġ .................................................................................................................. 54

xi

ġEKĠLLER LĠSTESĠ

ġekil 2.1. Rezene Yağı ................................................................................................... 14

ġekil 2.2. Anason Yağı ................................................................................................... 15

ġekil 2.3. Tarçın Yaprağı Yağı ....................................................................................... 17

ġekil 2.4. Karanfil Yağı .................................................................................................. 19

ġekil 2.5. Kekik Yağı ..................................................................................................... 20

ġekil 2.6. Lavanta Yağı .................................................................................................. 22

ġekil 2.7. Havuç Yağı ..................................................................................................... 23

ġekil 2.8. Ġngiliz Nanesi Yağı ......................................................................................... 24

ġekil 2.9. Tıbbi Adaçayı Yağı ........................................................................................ 26

ġekil 2.10. At Kestanesi Yağı ......................................................................................... 27

ġekil 2.11. Zeytin Yağı ................................................................................................... 29

ġekil 2.12. Çörek Otu Yağı ............................................................................................ 31

ġekil 2.13. Keten Tohumu Yağı ..................................................................................... 32

ġekil 2.14. Ceviz Yağı .................................................................................................... 33

ġekil 2.15. Tatlı Badem Yağı ......................................................................................... 34

ġekil 2.16. Susam Yağı ................................................................................................... 35

ġekil 2.17. Sarı Kantaron Yağı ....................................................................................... 37

xii

TABLOLAR LĠSTESĠ

Tablo 2.1. Üretimi Yapılan Uçucu Yağlar ve Aromatik Ekstreler .................................. 7

Tablo 3.1. Bazı Uçucu Yağlar ve Terapötik Yararları ................................................... 43

Tablo 3.2. Bazı Sabit Yağlar ve Terapötik Yararları ..................................................... 45

xiii

KISALTMALAR LĠSTESĠ

BD :Buhar Ġle Damıtma

ED50 :Popülasyonun %50’si için etkili doz

EKST :Ekstraksiyon

HB :Hemoglobin

HDL :Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein

HPLC :Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografisi

HSV :Herpes simpleks Virüs

ICP :Bütünleyici ve Tamamlayıcı Uygulamalar

LDL :DüĢük Yoğunluklu Lipoprotein

MÖ :Milattan Önce

RX :Alınız

SD :Su Ġle Damıtma

SDG :Sekoizolarisirezinol Diglukozitin

WHO :Dünya Sağlık Örgütü

1

1. GĠRĠġ VE AMAÇ

Alternatif tıp, bilimsel tıp uygulamalarının yerine başka yöntemlerin

kullanılması anlamında değerlendirilebilmektedir. Tamamlayıcı tıp ise alternatif tıp

ürün ve yöntemlerinin tedavi protokollerine ek olarak kullanımı ile açıklanır. Alternatif

tıp veya tamamlayıcı tıp, daha çok geleneksel doğal bitkileri kullanarak elde edilen

ilaçlarla tedavi etme yöntemi olarak da tanımlanır. Alternatif tıp uygulamaların içine

aromaterapi de girmektedir (Özcebe ve Sevencan, 2009).

“Aromaterapi” terimi ilk kez 1928’de Fransız parfümeri Rene Maurice

Gattefosse tarafında kullanılmıştır. Literatürde, parfümeri için uçucu yağlar ile yaptığı

ilk çalışmalarda Gattefosse’nin çalışma olayından geçeceğine dair rapor bulunmuştur.

Laboratuvarda bir damıtma işlemi sırasında elinin yanması sonucu ağrı hissetmiştir ve

sonra etkilenen bölgeye lavanta yağı içeren kavanozdan boşaltmıştır. Acı veren

sansasyonun nerdeyse derhal hafifletilmesi ek olarak yaranın neredeyse hiç yara izi

kalmadan iyileştiğini görmüştür (Başer, 1998).

Genel olarak aromaterapi, İngiltere ve Fransa’da bir bilim olarak kanıtlanmıştır.

İngilizler, bunu Bütünleyici ve Tamamlayıcı Uygulamalar(ICP) olarak kullanırken,

Fransızlar için bir tıp uzmanlığı olarak kategorize edilir. Bu uygulama ABD’de ve

Avustralya’da tamamlayıcı olarak ve kültürel açıdan Doğu ülkelerinde Geleneksel

Tıp’ın bir parçası olarak kullanılmaktadır. Bununla birlikte, genel olarak terapilerin

uygulamalarını düzenlemek için Senato’da Aromaterapi ve Federal Bölgesel Terapist

Konseyleri oluşturmayı planlayan bir hukuk projesi bulunmaktadır (Bilgiç, 2017).

Aromaterapide kullanılan uçucu yağların bireyler üzerinde fiziksel, psikolojik ve

ruhsal olarak birçok etkisi vardır. Enjeksiyonu önleme, büyümeyi düzenleme ve hasar

görmüş dokunun tedavisinde bitkilerden elde edilen uçucu damlacıklar olan bu yağlar

bitkilerin kendisinden 100 kat daha yoğundur ve bundan dolayı daha güçlü etkiye

sahiptir. Lavanta, gül, biberiye gibi bilinen kokuya sahip bu küçük damlacıklar

bitkilerin venleri, bezleri ve keseciklerinde depolanır ve ezilme ya da sürtünme ile bu

aromalar ortaya çıkmaktadır. (Bilgiç, 2017).

2

2. GENEL BĠLGĠLER

2.1. AROMATERAPĠ

Aromaterapi, uçucu yağlar ve aroma kimyasallarının kullanıldığı tedavi şeklidir.

Bazı görüşlere göre koku tedavisi olarak tanımlanır. Bunun anlamı sadece koklayarak

etkilerini göstermesidir. Ancak gerçekte aromaterapi daha kapsamlı bir anlamı vardır ve

koku tedavisinden aromatik yağlarla masaja ve hatta aromatik suların dâhilen

kullanılmasına kadar çok geniş bir yelpazeye sahiptir. Bundan dolayı bu tedavinin

“uçucu yağlarla tedavi” olarak adlandırılmasının daha uygun olacağı ifade edilmektedir

(Bilgiç, 2017).

2.1.1. Aromaterapinin Tarihçesi

İlk insanlar kötü kokunun tanrının beğenmediği, rahatsızlık veya hastalıkla

bağdaştırmış ve sağlıklı bir insanın, temiz ve ferah bir kokuya sahip olduğunu

düşünmüşlerdir. Bazı bitkilerin ateşe düştüğünde hoş ve iyileştirici dumanın farkına

varmışlar ve böylece önemli günlerinde, törenlerinde reçine ve kurutulmuş otlar

kullanmışlardır (Bilgiç, 2017).

MÖ 4500’lerden kalma papirüs kayıtlarında balsam, parfümlü yağlar, kokulu

ağaç kabukları ve reçinelerin kullanılarak aromatik karışımlar kullanıldığı görülmüştür.

Antik zamanlarda aromaterapi Mısır, Hindistan ve Çin’de masaj, banyo ve mumyalama

da, Yunanistan ve Roma’da ise enfeksiyonların tedavisinde kullanılmıştır (Bilgiç,

2017).

Yaşamdan sonra tekrar yaşamın olduğuna inanan Mısırlılar koruyucu etkileri

olan aromatik ve uçucu yağları keşfederek mumyalama sanatını geliştirdiler. Ayrıca

kozmetik, parfüm ve aşk iksirlerinde de uçucu yağları kullanmışlardır. Mezopotamya,

Hint ve Çin uygarlıklarında bitkisel ve aromaterapik ürünler ve kullanımları hakkında

bilgi alışverişlerinde bulundular. Hindistan’da ayurveda, bitki ve aromatikler şifa verme

felsefesinin bir parçası olduğunu kabul etmişlerdir. İncil’de de zihinsel, ruhsal ve

fiziksel şifa için yağların kullanımları hakkında bilgilere yer verilmiştir. Hipokrat MÖ

400 yılında uçucu yağlarla ilgili masajlar önermiş ve “sağlığın yolu, her gün aromalı

3

bitki özleriyle banyo yapmak ve kokulu masaj yaptırmaktır.” demiştir. Ortaçağda veba,

en korkulan hastalıklardan birisi olmuştur ve bazı kimseler bitkilerin özlerinin

kullanarak bulaşmaya karşı korunmuşlardır. Veba salgını süresince hem barınılan

yerlerde hem de caddelerde çam, sedir, servi gibi aromatik ağaçlar yakılarak tütsü

yapılmıştır (Bilgiç, 2017).

Yaklaşık 6000 yıllık bir geçmişi olan aromaterapinin rönesansı ise 2. Dünya

savaşından önce Fransa’da başlamıştır. 1900’lü yılların başında Fransız kimyager olan

Gattefosse deney yaparken elini yakmış ve acısını almak için yanındaki lavanta yağıyla

dolu olan kaba elini daldırmıştır. Elinde oluşan yaranın izi hızlıca iyileşmesi sonucu

aromaterapi çalışmalarına başlamıştır ve aromaterapi terimini ortaya atmıştır. 1960’lı

yıllarda askeri cerrah olan Valnet ikinci dünya savaşında yaralı askerleri tedavi etmek

için aromaterapiyi kullanmış, yara ve yanıklar için karanfil, limon ve papatya

kullanmıştır. Daha sonra psikiyatrik hastalıkların tedavisinde aromaterapiden

yararlanmıştır. Marguerite Maury aromaterapi ve kozmetik, gençleşme tedavileri ile

uğraşmıştır. Bu insanlar antik şifa sanatının yeniden keşfedicileri olmuşlardır. Onlar

aromaterapiyi sadece güzel kokusu ya da stresi azaltıcı özelliği dışında yaraları

iyileştirmek için, enfeksiyonlar ile savaşması ve deri problemlerini azaltmak için

kullanmışlardır (Bilgiç, 2017).

Böylece aromaterapi uygulaması hastaların fiziksel ve psikolojik sorunları dahil

olmak üzere birçok tıbbi problemlerde kullanılmıştır. Aslında aromaterapinin kullanımı

birçok ilacın kaynağı bitkisel olduğu için kolay anlaşılmış ve yayılmıştır. Günümüzde

artık aromaterapi yağların üretimi ve kullanımı dünyada bir pazar haline gelmiştir.

Günümüzde her geçen gün bu tedavi için çalışmalar yapılmaktadır (Bilgiç, 2017).

2.1.2. Aromaterapinin Etki Mekanizması

Aromaterapide başarılı sağlanması için doğru yolla uygulanması gerekmektedir.

Aromatik yağlar dört temel yolla uygulanabilir. Bunlar topikal (dokunma, kompres ya

da banyo), dâhili (gargara, vajinal ya da anal fitil), ağız (kapsüller ile yada bal, alkol

veya seyreltici içinde sulandırma) ve inhalasyon (doğrudan yada dolaylı, buharlı yada

buharsız olarak soluma) yolu ile gerçekleştirilir. Aromatik yağlar çok çabuk şekilde

buharlaşabildikleri için uygulama genellikle solunum yoluyla yapılmaktadır. Solunum

4

yolu yanı sıra ağız yoluyla ve deri yoluyla uygulanan aromaterapinin vücuttan atılımı

solunum, ter ve idrar yoluyla olmaktadır (Bilgiç, 2017).

Aromatikler etkilerini sinir sistemine veya kan dolaşımına geçerek bütün vücut

sistemlerine etki edebilirler. Solunan aromatiklerdeki moleküller burnun reseptörlerine

ulaşır ve buradan farklı kokular bu reseptörlerin farklı yerlerine bağlanırlar. İnsanların

10 binden fazla kokuyu ayırt etmelerine neden olurlar. Moleküllerin reseptörlere

bağlanması elektrokimyasal bir mesajın olfaktor soğan ve olfaktor yol ile limbik sisteme

iletimini sağlar. Alınan bu mesajlar hafıza ve hipotalamus aracılığıyla duygusal tepkileri

harekete geçirerek yanıtların beynin diğer bölümlerine ve vücuda gönderilmesini

sağlarlar. Bu mesajlarda öfori, rahatlama, sedasyon ve uyarıcı eylemlerin oluşmasını

sağlamaktadırlar. Bu yağlar ayrıca içindeki bazı analjezik bileşenlerin, beyin sapındaki

dopamin, endorfin, nöradrenalin ve serotonin gibi maddelerin salınmasını etkilediği ve

bunun sonucunda analjezik etki göstermektedir. Diğer bir etkisi hipotezde kokuların

etkilerini duygusal öğrenme, bilinçli algılama, inanç ve beklentilerle göstermesidir.

Böylece birey önceki deneyimlerini göre kokuların hoşuna giden ya da gitmeyen

biçiminde algılar. Görüldüğü gibi kişinin daha önceki deneyimleri kokulara ve

aromaterapiye verdiği yanıtı etkiler. Bunun yanında kişinin yaşamış olduğu kültür,

cinsiyeti ve karakteri de verdiği tepkiyi etkilemektedir (Bilgiç, 2017).

2.1.3 Aromaterapinin Kullanım Alanları

Uçucu yağlar ve aromatik ekstreler koku ve tat endüstrisinde, parfüm, gıda

katkıları, temizlik ürünlerinde, kozmetikler ve ilaç terkibinde, aroma kimyasalların

kaynağı olarak ya da doğala özdeş ve yarı sentetik aroma preparatların sentezinde

başlangıç kaynağı olarak kullanılır (Başer, 1998).

Aromaterapi özellikle hazımsızlık sorunları, cilt hastalıkları, baş ağrısı,

uykusuzluk, stres, kanser tedavisi ve zihinsel algılamayı geliştirme nedeniyle kullanılır.

Uçucu yağların ve aroma ekstrelerin antibakteriyal ve antifungal etkileri yanı sıra sinir

sistemi, sindirim sitemi, bağışıklık sistemi, solunum sistemi üzerinde etkileri vardır

(Başer, 1998).

5

2.2. UÇUCU YAĞLAR

Uçucu yağlar, bitkilerin ya da bitkisel kaynakların, kök, gövde, yaprak, meyve,

kabuk, çiçek gibi kısımlarından üretilen, oda sıcaklığında sıvı halde olan, bazen de

donabilen, kolaylıkla kristalize olabilen genellikle renksiz ya da açık sarı renkli, uçucu,

kuvvetli kokulu ve yağımsı olan karışımlardır. Bu yağlar açıkta bırakıldıklarında oda

sıcaklığında bile buharlaşabildiklerinden dolayı “uçucu yağ”, eter gibi uçtukları için de

“eterik yağ”, güzel kokulu olmaları ve parfüm sanayisinde kullanımlarından dolayı da

“esansiyel yağ” denilmektedir. Uçucu yağlar geniş bir kullanım alanına sahip

olduğundan dolayı kimyasal yapıları incelenmiş ve biyolojik aktiviteleri merak konusu

olmuştur (Yaylı, 2013).

Uçucu yağlar bitkilerde daha fazla epidermanın salgı tüylerinde veya salgı

ceplerinde, iç dokularındaki uçucu yağ hücrelerinde ve iç kısımda şizogen, lizigen veya

şizolizigen yolla meydana gelen büyük salgı ceplerinde bulunmaktadır (Sakar ve

Tanker, 1991).

2.2.1. Uçucu Yağların Elde Edilme Yöntemleri

Uçucu yağlar bitkilerden değişik biçimlerde elde edilirler. Bunlar;

1. Damıtma yöntemi: Sıvıların kaynama noktaları farkı ile gerçekleştiren bir

ayırma metodudur.

a ) Su ile damıtma (SD)

b ) Buhar ile damıtma (BD)

c ) Vakum ile damıtma

2. Ekstraksiyon (Ekst.) yöntemi: Genel olarak bir çözücü içerisinde uçucu yağ

ekstre edilmesi metodudur.

a ) Çözücü ekstraksiyonu

b ) Süper kritik sıvı ekstraksiyonu

c ) Mikrodalgayla ekstraksiyon

d ) Sıkıştırılmış çözücü ekstraksiyon

e ) Katı-faz mikro ekstraksiyon

f ) Çok yönlü ekstraksiyon

6

3. Mekanik yöntem: Limon ve portakal gibi kabuklarını bez bir torbaya konularak

soğuk hidrolik preslerle sıkılarak yağ elde etme metodudur (Yaylı, 2013).

2.2.2. Uçucu Yağların BileĢimi

Uçucu yağların bileşiminde terpenik ya da terpenik olmayan bileşenler

bulunmaktadır. Bunlar hidrokarbonlar ve onların oksijenli türevleridir. Bazı bileşenlerde

ise azot ya da kükürt bulunabilmektedir. Alkol, asit, ester, epoksit, aldehit, keton, amin,

sülfit ve formlarında bulunan bileşimlerde vardır. Terpenik olmayan hidrokarbonlar ise

metandan türetilen parafin (alkan ve alkenler) türevleridir. Terpenler ise izopren

ünitelerinin birbirine bağlanması ile oluşan yapılardır. Monoterpenler, seskiterpenler ve

diterpenlerin birçoğu uçucu yağların terkibine girmektelerdir. İlave olarak,

fenilpropanoitler, yağ asitleri ve esterleri ile bunların bozunma ürünleri de uçucu yağ

bileşiminde olabilirler (Başer, 2009).

2.2.3. Uçucu Yağların Dünya ve Türkiye Ticareti

Uçucu yağların üretimi tam olarak bilinmese de tahmini olarak üretim miktarı

45000 ton civarındadır. Üretimin %90’nı 14 uçucu yağ oluşturmaktadır. Türkiye’nin

coğrafi yapısı, iklim koşulları, farklı üç flora bölgesinin kesişmesi, jeolojik özellikleri,

0-3000m arasında değişen yükselti farklılıkları ve karasal ve sucul ekosistelere sahip

olmasından birçok bitki çeşitliğine sahiptir. Böylece ülkemize özgü çeşitli endemik bitki

türleri bulunmaktadır. Türkiye’nin 2010 yılında uçucu yağlar ihracatı yaklaşık olarak

17.5 milyon dolardır. Başlıca ihraç edilen yağlarımız ise; gül yağı, kekik yağı, defne

yağı, stearopten yağı ve limon yağıdır. Ülkelere yönelik baktığımızda en önemli ihracat

pazarları Fransa, Almanya, İsviçre, ABD, İngiltere, Kanada ve Hollanda’dır. Ülkemizde

üretilen gül yağının hemen hemen tamamı ihraç edilmektedir (Yaylı, 2013).

7

2.2.4. Uçucu Yağ ve Aromatik Ekstre Kaynakları

Uçucu yağlar ve aromatik ekstrelerin elde edildiği ve aynı zamanda dünyada

üretimi yapılarak ticarette kullanılan bitkilerin listesi Tablo 2.1’de özetlenmiştir. Uçucu

yağlar bitkilerin çeşitli kısımlarından ekstre edilebilirler. Bu kısımlar; yapraklar

(ökaliptus, sedir, defne), yapraklı dallar (çam), toprak üstü kısımları (kekik, nane,

adaçayı), kuru tomurcuklar (çöp karanfil), kabuk (Seylan tarçını, çin tarçını), odun

(sandal ağacı, sedir odunu, gül odunu), kökler (melekotu, vetiver), rizomlar (zencefil,

menekşe kökü), soğanlar (sarımsak, soğan), meyveler (anason, rezene, kişniş, kimyon,

ardıç), meyve kabuğu (portakal, limon), tohumlar (kakule, küçük Hindistan cevizi),

likenler (meşe likeni, ağaç likeni), balzam (sığala yağı, peru balzamı, mürrüsafi),

oleogumrezin (damla sakızı) ve oleorezin (terementi, opopanaks)’dir. Uçucu yağlar aynı

zamanda misk keçisi ve sivet kedisi gibi hayvansal ürünlerden de elde edilebilirler

(Başer, 2009).

Tablo 2.1: Üretimi Yapılan Uçucu Yağlar ve Aromatik Ekstreler (Başer, 2009).

Türkçe Adı Ġngilizce Adı Bitkinin Adı Bitkinin

Kısmı Üretim Ģekli

Ağaç likeni

konkreti ve

absolüsü

Treemoss

concrete &

absolute

Evernia

furfuracea

Çam

dalllarında

yetişen

Ekst

(Ekstrasiyon)

Alman papatya

esansı

Chamomille oil,

Roman

Anthemis nobilis Çiçek BD (Buhar İle

Damıtma)

Amber tohumu

esansı

Ambrette seed oil Hibiscus

abelmoschus

Tohum BD

Amerikan sığala

yağı

Storax oil,

American

Liquidambar

styraciflua

Balzam SD (Su ile

Distilasyon)

Anason esansı Aniseed oil Pimpinella

anisum

Meyve BD

Andız kökü esansı Elecampane oil Inula belenia Kök BD

Ardıç esansı Juniper oil J. comminius Meyve BD

Aspik esansı Spike lavender

oil

Lavandula

latifolia

Çiçekli dallar BD

Bahçe nanesi esansı Spearmint oil Mentha spicata Yeşil kısımlar BD

8

Bergamot esansı Bergamot oil Citrus bergamia Meyve kabuğu Sıkma

Bergamot yaprağı

esansı

Bergamot

petitgrain oil

Citrus bergamia Yaprak, dal BD

Besbase esansı Mace oil Myristica

franglans

Tohum kılıfı BD

Biberiye esansı Rosemary oil Rasemarinus

officinalis

Yaprak, çiçekli

dal

BD

Boldo esansı Boldo oil Peumus boldus Yaprak BD

Buku esansı Buchu oil Barosma betulina Yaprak BD

Çam yaprağı esansı Pumilio pine oil Pinus mugo İğne yaprak,

dal

BD

Çay ağacı esansı Tea tree oil Melaleuca

alternifolia

Yaprak, dal

ucu

BD

Çin sedirodunu

esansı

Cedarwood oil,

Chinese

Cupressus

funebris

Dal, yaprak BD

Çin tarçını esansı Cassia oil Cinnamomum

cassia

Kabuk BD

Çöp karanfil esansı Clove bud oil Syzgium

aromaticum

Tomurcuk SD

Çördük otu esansı Hyssop oil Hyssopus

officinalis

Çiçekli

yapraklı dallar

BD

Defne esansı Laurel leaf oil Laurus nobilis Yaprak BD

Dereotu esansı Dill weed oil Anethum

graveolens

Yeşil kısımlar BD

Dereotu tohumu

esansı

Dill seed oil Anethum

graveolens

Meyve BD

Erkek kasnı esansı Galbanum oil Ferula

galbaniflua

Salgı SD

Erkek kasnı

rezinoiti

Galbanum

resinoid

Ferula

galbaniflua

Salgı Ekst

Filiskin esansı Pennyroyal oil Mentha pulegium Yeşil kısımlar BD

Fransız lavanta

esansı

French lavender

oil

Lavandula

angustifolia

Çiçekli dal

uçları

BD

Gül esansı Rose oil Rosa damascena Çiçek SD

9

Gül konkreti ve

absolüsü

Rose concrete

&absolute

Rosa damascena Çiçek Ekst

Gül odunu esansı Rosewood oil Aniba rosaeodora

var. amazonica

Odun BD

Günlük esansı Olibanum oil Boswellia sp. Salgı SD

Havuç tohumu

esansı

Carrot seed oil Daucus carota Meyve BD

Itır esansı Geranium oil P. graveolens Yeşil kısımlar BD

İspanyol kekiği

esansı

Spanish oraegano

oil

Coridothymus

capitatus

Çiçekli dallar BD

İspanyol yabani

kekiği esansı

Spanish wild

thyme oil

Thymus

mastichiana

Çiçekli dallar BD

İtalyan ölmez çiçeği

esansı

Helichrysum

italicum oil

Helichrysum

italicum

Çiçekli dallar BD

Japon nanesi esansı Japanese mint oil Mentha arvensis Yeşil kısımlar BD

Java sitronella

esansı

Java citronella oil Cymbopogon

winterianus

Yeşil kısımlar BD

Kajeput esansı Cajeput oil Melaleuca

cajeputi

Yaprak BD

Kakule esansı Cardamom oil Elettaria

cardamomum var.

minuscula

Meyve BD

Kananga esansı Cananga oil Cananga odorata Çiçek BD

Karabiber esansı Black pepper oil Piper nigrum Meyve BD

Karanfil dal esansı Clove stem oil Syzgium

aromaticum

Dal BD

Karanfil yaprak

esansı

Clove leaf oil Syzgium

aromaticum

Yaprak SD

Katran ardıcı esansı Cade oil Juniperus

oxycedrus

Odun SD

Kaya kekiği yağı Thyme oil Thymus vulgaris,

T. Zygis

Yeşil kısımlar BD

Kebabiye esansı Cubeb oil Piper cubeba Meyve BD

Kedinanesi esansı Catmint oil Nepeta cataria Yeşil kısımlar BD

10

Kekik esansı Oregano oil Origanum onites,

O.majorana,

Yeşil kısımlar BD

Keraviye esansı Caraway oil Carum carvi Meyve BD

Kereviz esansı Celery oil Apiumgraveolens Meyve BD

Kereviz tohumu

esansı

Celery seed oil Apium graveolens Meyve BD

Kimyon esansı Cumin oil Cuminum

cyminum

Fruits BD

Kişniş esansı Coriander oil Coriandrum

sativum

Meyve BD

Küçük hindistan

cevizi esansı

Nutmeg oil Myristica

frangrans

Tohum BD

Küçük kadife çiçeği

esansı

Tagetes oil Tagetes minuta Tüm bitki BD

Laden esansı Cistus oil Cistus ladaniferus Yeşil kısımlar BD

Lavandin abrialis

esansı

Lavandin abrialis

oil

Lavandula

angustifolia x

L.latifolia

Çiçekli dal

uçları

BD

Limon esansı Lemon oil Citrus limon Meyve kabuğu Sıkma

Limon kokulu

ökaliptus esansı

Eucalyptus

citriodora oil

Eucalyptus

citriodora

Yaprak, dal

ucu

BD

Limon yaprak

esansı

Lemon petitgrain

oil

Citrus limon Yaprak, dal BD

Limonotu esansı Lemongrass oil Cymbopogon

citratus

Yeşil kısımlar BD

Limonotu esansı Lemongrass oil Cymbopogon

flexuosus

Yeşil kısımlar BD

Litsea esansı Litsea cubeba oil Litsea cubeba Meyve BD

Mandalin esansı Mandarin oil Citrus reticulata Meyve kabuğu Sıkma

Mandalin yaprak

esansı

Mandarin

petitgrain oil

Citrus reticulata Yaprak, dal BD

Manila elemi esansı Manila elemi oil Canarium

luzonicum

Salgı SD

11

Marsuvanotu esansı Costmary oil Tanacetum

balsamita

Çiçekli dallar BD

Maydanoz esansı Parsley fruit oil Petrosalinum

sativum

Meyve BD

Mayıs gülü

absolüsü

May rose

absolute

Rosa centifolia Çiçek Ekst

Melekotu kökü

esansı

Angelica root oil Angelica

arcbangelica

Kök BD

Menekşe kökü Orris oil Iris palida Fermente

rizom

BD

Menekşe yaprak

absolüsü

Violet leaf

absolute

Viola odorata Yaprak Ekst

Mercanköşk esansı Marjoram oil Origanum

majorana

Yaprak, çiçekli

dal

BD

Mersin esansı Myrtle oil Myrtus communis Yaprak BD

Meşe likeni

konkreti ve

absolüsü

Oakmoss

concrete &

absolute

Evernia prunastri Liken Ekst

Misk adaçayı esansı Clarysage oil Salvia stlarea Çiçekli dal

uçları

BD

Misket limon esansı Lime oil Lime oil Meyve kabuğu Sıkma

Sümbülteber (Miski

rumi, tutya)

konkreti ve

absolüsü

Tuberose

concrete

&absolute

Polianthes

tuberosa

Çiçek

tomurcuğu

Ekst

Mürrüsafi esansı Myrrh oil Commipbora sp. Salgı SD

Neroli esansı Neroli oil Citrus aurantium

subsp. aurantium

Çiçek SD

Niauli esansı Niaouli oil Melalenca

quinquenervia

Yaprak BD

Oğulotu esansı Melissa oil Melissa officinalis Yaprak BD

12

Osmantus konkreti

ve absolüsü

Osmanthus

concrete &

absolute

Osmanthus

fragrans

Çiçek Ekst

Ökaliptus esansı Eucalyptus oil Eucalyptus

globulus

Yaprak, dal

ucu

BD

Palmaroza esansı Palmarosa oil Cymbopogon

martini var. motia

Yeşil kısımlar BD

Peygamber ağacı

esansı

Guaiacwood oil Bulnesia

sarmienti

Odun BD

Pimento meyvesi

esansı

Pimento berry oil Pimenta dioica Meyve BD

Pimento yaprağı

esansı

Pimento leaf oil Pimenta dioica Yaprak BD

Portakal esansı Sweet orange oil Citrus sinensis Meyve kabuğu Sıkma

Reyhan esansı Basil oil Ocimum

basilicum

Çiçekli dallar BD

Rezene esansı Fennel oil Foeniculum

vulgare

Meyve BD

Sandalağacı esansı Sandalwood oil Santalum album Odun BD

Santal amiris esansı Amyris oil Amyris

balsamifera

Odun BD

Sasafra esansı Sasafras oil Ocotea pretiosa Tüm kısımlar BD

Sedefotu esansı Rue oil Ruta graveolens Tüm bitki BD

Selvi esansı Cypress oil Cupressus Yaprak, dal BD

Seylan sitronella

esansı

Ceylon citronella

oil

Cymbopogon

nardus

Yeşil kısımlar BD

Sığala yağı Storax oil, Levant Liquidambar

orientalis

Balzam SD

Solucanotu esansı Tansy oil Tanacetum

vulgare

Tüm bitki BD

Tarçın yaprağı

esansı

Cinnamon leaf oil Cinnamomum

zeylanicum

Yaprak BD

Tarhun esansı Tarragon oil Artemisia

dracunculus

Çiçekli dal

uçları

BD

13

Tefarik esansı Patchouli oil Pogostemon

cablin

Yaprak BD

Teksas sedirodunu

esansı

Cedarwood,

Texas

Juniperus

mexicana

Odun BD

Tıbbi adaçayı esansı Dalmatian sage

oil

Salvia officinalis Çiçekli dal

uçları

BD

Tıbbi nane esansı Peppermint oil Mentha piperita Yeşil kısımlar BD

Tıbbi papatya

esansı

Chamomile oil,

German

Matricaria

chamomilla

Çiçek BD

Turunç esansı Bitter orange oil Citrus aurantium

subsp.

Meyve kabuğu Sıkma

Turunç yaprağı

esansı

Bitter orange

petitgrain oil

Citrus aurantium

subsp. aurantium

Leaves, twigs BD

Türk adaçayı yağı Trilobed sage oil Salvia fruticosa Yapraklı dallar BD

Vanilya absolüsü Vanilla absolute Vanilla planifolia İşlenmiş

meyve

Ekst

Verbena (hakiki

melisa otu) esansı

Verbena oil Lippia citriodora Yaprak BD

Vetiver esansı Vetiver oil Vetiveria

zizanioides

Kök BD

Virginia sedirodunu

esansı

Cedarwood oil,

Virginia

Juniperus

virginiana

Odun BD

Yaban kerevizi

esansı

Lovage oil Levisticum

officinale

Yeşil kısımlar BD

Yasemin konkreti

ve absolüsü

Jasmin concrete

& absolute

Jasminum

officinalis

Çiçek Ekst

Yenibahar esansı Bay oil Pimenta

racemosa

Yaprak BD

Yıldız anasonu

esansı

Star anis oil Illicium verum Tohum BD

Ylang-ylang esansı Ylang-ylang oil Cananga odorata Çiçek BD

14

2.2.5. Sağlık ve Kozmetikte Yaygın Olarak Kullanılan Uçucu Yağlar

2.2.5.1. Rezene Toprak Üstü Uçucu Yağı

Bitter-Fennel Herb Oil - Foeniculi Amari Herbae Aetheroleum

ġekil 2.1: Rezene Yağı (WEB 1)

Tanım: Foeniculum vulgare Mill. Ssp. vulgare var. vulgare’nin meyvelenme

zamanında toplanan toprak üstü bölümlerinin buhar destinasyonuyla elde edilen uçucu

yağlardır.

Özellikleri: Görünüş olarak berrak, soluk veya yoğun sarı sıvıdır. Anasona benzeyen

bir kokuya sahiptir.

Saklama: 25°C dereceyi geçmeyen sıcaklıkta saklanmalıdır (Türk Farmakopesi II,

2016)

Dispeptik rahatsızlıkları; spazmodik gastrointestinal şikâyetler, şişkinlik, gaz, üst

solunum yolu rahatsızlıkları; soğuk algınlığı, öksürük ve bronşitte kullanılır (Czygan ve

ark., 1994). Gastrointestinal motiliteyi artırır ve spazmolitik etkisi vardır. Yan etkileri

olarak cilt ve solunum sisteminde alerjik reaksiyonlar olduğu gözlenmiştir. Drogun

içerisinde anetol vardır ve anotele duyarlılığı olan kişilerde kullanılmamalıdır (FFD

Monografları, 2011). Anetolün aşırı kullanılması konvülziyona neden olacağı için

epileptik hastaların kullanılması sakıncalıdır (Zargari, 1991). Doktor tavsiyesi dışında

birkaç haftadan fazla ve uzun süreli kullanılmamalıdır (Czygan ve ark., 1994).

15

Lokal anestezik etki: Rezene bitkisinin yağından elde edilen uçucun yağın içerisinde

%60’ından fazla trans-anetol bileşimi bulunur (FFD Monografları, 2011). Yapılan bir

çalışmada, bu bileşimin lokal anestezik etkisi tavşanlarda konjuktival refleks testi ile

incelenmiş ve Trans-anetol (10-100 μg/ml) konsantrasyonuna bağlı olarak uyanma

refleksi için gerekli olan stimulus sayısının arttığı görülmüştür (Ghelardini ve ark.,

2001).

Antitümör etki: Rezene köklerinin dikolorometanlı ekstresinim yapılan Yüksek

Performanslı Sıvı Kromatografisi (HPLC) analizinde çok az miktarda poliasetilen türevi

bileşikler taşıdığı tespit edilmiştir. Bu bileşiklerden falkarinol’ün akut lenfoblastik

lösemi CEM-C7H2 hücrelerine karşı IC50 3.5mmol/I ile belirgin bir toksisite gösterdiği

gözlemlenmiştir (Zidorn ve ark., 2005).

2.2.5.2. Anason Uçucu Yağı

Anise Oil - Anisi Aertheroleum

ġekil 2.2: Anason Yağı (WEB 2)

Tanım: Pimpinella anisum L.’nin kuru olgun meyvelerinden buhar distilasyonuyla elde

edilen uçucu yağlardır.

Özellikleri: Görünüş olarak berrak, renksiz veya soluk sarı renk görünümdedir.

Saklama: 25°C dereceyi geçmeyen sıcaklıkta saklanmalıdır (Türk Farmakopesi II,

2016)

16

Dâhilen olarak spazmlı gastrointestinal şikâyetler ve epigastrik şişkinlik gibi

bazı dispeptik rahatsızlıkların semptomatik tedavisinde ve üst solunum yolu

enfeksiyonlarında kullanıma uygundur. Harici olarak solunum yolu enfeksiyonlarında

da kullanıldığı belirtilmektedir. Yan etkileri olarak bazen, ciltte konkakt dermatit

reaksiyonları, solunum ve sindirim yollarında alerjik reaksiyonlar gözlenebilir. Drogun

içindeki anetol, hassasiyeti olanlarda alerjik reaksiyonlara neden oluşabilir. Bu yüzden

bu kişiler kullanmaması germektedir. Uçucu yağın dermatit, enflamasyonlu veya alerjik

cilt durumlarında kullanılmaması gerekir. Aşırı miktarda tüketildiğinde anetolün ve

dimerlerinin östrojenik aktivitesinin, mevcut hormon tedavisini etkileyebileceği

gözlenmiştir. Kullanım süresinde herhangi bir sınırlama yoktur (FFD Monografları,

2011).

Antimikrobiyal etkisi: Anisi aetheroleum’un 10 bakteri türüne ve Candida albicans’a

(C. albicans) karşı antimikrobiyal etkisinin disk difüzyon yöntemiyle incelendi. Bu

çalışmada, bitkisel yağ test edilen tüm bakterilere karşı önemli inhibe edici aktivite

göstermiştir. Ancak, Anisi aetheroleum’un antimikrobiyal etkisi C. albicans’a karşı

etkili olmuştur. Anisi aetheroleum ayrıca Micrococcus luteus ve Mycobacterium

smegmatis’e karşı antibakteriyel aktivite göstermiştir. Thymus vulgaris ve P. anisum

esansiyel yağlarının sinerjik antibakteriyel aktivitesi 9 patojen bakteri için

değerlendirilmiştir. Bu bitkilerin uçucu yağları, test edilen patojenlerin çoğuna karşı

antibakteriyel aktivite sergilemiş ve Staphylococcus aureus, Bacillus cereus ve Proteus

vulgaris’e karşı maksimum etki gözlenmiştir. Bununla birlikte, bu bitkilerin uçucu

yağlarının kombinasyonu, test edilen çoğu patojene, özellikle Pseudomonas

aeruginosa’ya karşı extra bir etki göstermiştir. Antibakteriyel aktiviteye ek olarak, Anisi

aeroheroleum’un mantarlara karşı önemli inhibe edici aktivite gösterdiği ve en etkili

aktif bileşenin anetil olduğu belirlenmiştir. Anisi aetheroleum ise maya ve

dermatofitlere karşı daha güçlü bir antifungal aktivite sergilemiştir. Anisi

aetheroleum’un maksimum inhibisyonu Candida parapsilozun’da bulunmuş ve

ardından C. albicans, Candida glabrata ve Geotrichum spp, Alternasi alternata,

Aspergillus niger ve Aspergillus parasiticus’a karşı da antifungal aktivite gösterdiği

bildirilmiştir. Bitki yağının her iki Aspergillus türünün okratoksin A biyosentez yolunu

etkilediği ve bu nedenle Anisi aetheroleum’un depolanmış yer fıstığında okratoksin A

17

kirlenmesine karşı etkili toksik olmayan bir biyolojik koruyucu olarak kullanılabileceği

belirtilmiştir (Khaled, 2014).

2.2.5.3. Tarçın Yaprağı Uçucu Yağı

Cinnamon Leaf Oil, Ceylon - Cinnamomi Zeylanici Folii Aetheroleum

ġekil 2.3: Tarçın Yaprağı Yağı (WEB 3)

Tanım: Cinnamomum verum J.S.PRESL’in yapraklarından buhar distilasyonuyla elde

edilen uçucu yağlardır.

Özellikleri: Görünüm olarak berrak, akışkan, kırmızımsı-kahverengi renkte sıvıdır.

Öjenolene benzeyen karakteristik bir kokuya sahiptir.

Saklama: Isıdan korunarak saklanması gerekir (Türk Farmakopesi II, 2016).

Dahili olarak hafif dereceli gastrointestinal spazmlar, dolgunluk hissi, gaz ve

şişkinlik gibi dispeptik rahatsızlıklar ile bulantı, iştah kaybı ve diyare de

kullanılmaktadır. Ve ayrıca mide asit sekresyonunu ve motiliteyi arttırıcı etkileriyle

antihelmentik ve astrenjan etkileri olduğu da gözlenmiştir. Drog ABD ve Almanya’da

öksürük, üşütme ve ateşlenmede kullanılan preparatlarda kullanılmaktadır. İçerdiği

sinnamaldehitten dolayı antimikrobiyal özelliğe sahiptir. Karminatif ve antiseptik

etkilerinin olduğu gözlenmiştir. Ayrıca, halk arasında üşütmede, gripte ve kurt düşürücü

18

olarak da kullanılır. Hint Tıbbı’nda diyabet, diş ağrısı, mide bulantısı, kusma ve

halitoziste kullanıldığı görülmektedir. Yine halk arasında empotens, frijidite, dispne,

göz enflamasyonu, vajinit ve akıntı, romatizma, nevralji ve yaralarda kullanıldığı bilinir.

Harici olarak halk arasında yara temizlemede kullanıldığı bilinir (FFD Monografları,

2011).

Yan etki olarak uçucu yağı deri ve mukozada irritan ve hassasiyet oluşturucu

etki gösterir, sinnamaldehit içeriğinden dolayı cilt ve mukozada alerjik reaksiyonlar

gözlenmiştir. Dâhilen olarak yüksek dozda alınması vazomotor merkezin uyarılması

sonucunda taşikardi ile intestinal peristalizm, solunum ve terlemede artışa neden olur.

Bu aşamayı uyku hali ve depresyon ile birlikte gözlenen sedasyon durum takip eder.

Drogun üriner sistem ve gastrointestinal sisteminde irritan etkileri kayıtlıdır. Bu drog

sinnamaldehit ve Peru balzamına alerjisi olan kişilerde, mide ve bağırsak ülseri

olanlarda, nedeni bilinmeyen ateşlenmelerde, gebelikte ve emzirmede

kullanılmamalıdır. İçerdiği uçucu yağın emenagog etkisi gözlenir. Çocuklarda

güvenirliği ve yararı henüz kanıtlanmamıştır. Kullanım süresi bir haftadan daha uzun

süren akut olgularda veya periyodik olarak tekrarlanan durumlarda tıbbi danışmanlık

alınması gerekmektedir (FFD Monografları, 2011).

Hipoglisemik etki: Streptozosin (60 mg/kg) ile indüklenmiş erkek diyabetik fareler

üzerine yapılan çalışmada, 45 gün boyunca hayvanlara farklı dozlarda (5.10 ve 20

mg/kg) sinnamaldehit ağız yoldan verilmiştir. Sonuçta plazma glukoz

konsantrasyonunun kontrol grubuna kıyasla, doza bağlı olarak anlamlı derecede düştüğü

tespit edilmiştir. Sinnamaldehitin 20 mg/kg dozunda alınması Hemoglobin A (Hb),

serum total kolesterol ve trigliserit seviyelerinde düşüşe; plazma insülin, hepatik

glukojen ve Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein (HDL) kolesterol seviyelerinde ise artışa

neden olduğu gözlenmiştir (Subash Babu ve ark., 2007).

Antiviral etkisi: İpek böceği enfeksiyon modeli kullanarak hücre kültürü yapılan bir

çalışmada, Cinnamomum zeylanicum’dan izole edilen sinseylani bileşiğinin Herpes

simplex virüs (HSV) tip 1 üzerinde proliferasyonu inhibe edici etki gösterdiği

belirlenmiştir (Orihara ve ark., 2008).

19

2.2.5.4. Karanfil Uçucu Yağı

Clove Oil - Caryophylli Floris Aetheroleum

ġekil 2.4: Karanfil Yağı (WEB 4)

Tanım: Syzygium aromaticum (L.) Merr. ve L.M.Perry (syn. Eugenia caryophyllus

(Spreng), Bullock ve S.G.Harrison)’un kurutulmuş çiçek tomurcuklarından buhar

distilasyonuyla elde edilen uçucu yağlardır.

Özellikleri: Görünüş olarak berrak, havaya maruz kaldığında kahverengi olan sarı sıvı

gönümdedir.

Saklama: Isıdan korunarak saklanır (Türk Farmakopesi II, 2016).

Uçucu yağ parfümeri ve gıda sanayisinde kullanılır. Bu yağın kullanımı ilaç

endüstride daha sınırlıdır. Bitkinin tomurcuklarından elde edilen bitkisel yağ

antibakteriyal etkiye sahiptir ve çoğunlukla antiseptik olarak diş hekimliğinde kullanılır.

Ayrıca, aromatik olarak kullanılan yağ karminatif, stomaşik ve tonik etkiye sahip diğer

drogların kombinasyonunda yer alarak hafif bir etkiye sahip olduğu gözlenmiştir.

Zaman zaman antitüsif, ekspektoran ve gastrointestinal sistem hastalıklarında kullanılan

diğer droglar ile kombine edilebilir. Seksiterpenlerden dolayı antikanserojen olduğu

kayıtlıdır. Karanfil yağı geleneksel olarak antiseptik ve analjezik olarak ağız sağlığında

kullanılır. Uçucu yağında yoğun bir şekilde kullanılan öjenol, antiseptik, antispazmodik,

antihistaminik ve antihelmentik özellikleri olduğu gözlemlenmiştir. (FFD Monografları,

2011).

20

Yan etkileri olarak uygulanan dozlarda herhangi bir etkisi olmadığı gözlenmiştir.

Ancak, düzenli olarak temas eden veya parmak uçlarında önceden dermatit olan

kişilerde alerjik kontak dermatit görülebilir. Nadiren öjenole karşı alerjik reaksiyonunda

gelişebilir ve yağın mukozada irritan etki olduğu gözlenmiştir. Herhangi bir kayıt

bulunmamakla birlikte 2 aydan fazla kullanılmaması tavsiye edilir (FFD Monografları,

2011).

Antibakteriyel etki: İşlenmemiş drogun %95’lik etanol ekstresinin Staphylococcus

aureus’u, toz haline getirilmiş drogun üreme ortamına %1-3 (a/a) konsantrasyonunda

eklendiği Yersinia enterolitica’yı, sulu ekstresinin Bacillus subtilis’i, kloform

ekstresinin Cladosporium werneckii’yi inhibe etiği gözlenmiştir(WHO Monographs,

2002).

Klinik çalıĢmalar: İnsan koluna damlatılıp 1 saat bekletildiğinde deriden salınan

süperoksit miktarını azalttığı gösterilmiş ve bu nedenle insanlarda deri yaşlanmasını

önlenmesinde kullanılabileceği tespit edilmiştir (Takashima ve ark.,2004).

2.2.5.5. Kekik Uçucu Yağı

Thyme Oil, Thymol Type - Thymi Typo Thymolo Aetheroleum

ġekil 2.5: Kekik Yağı (WEB 5)

21

Tanım: Thymus vulgaris L., T. Zygis L. veya her iki türün karışımının taze çiçekli

toprak üstü kısımlarından buhar distilasyonuyla elde edilen uçucu yağlardır.

Özellikleri: Görünüm olarak berrak, sarı veya çok koyu kırmızımsı-kahverengi, akışkan

sıvıdır. Timole benzeyen bir kokusu vardır (Türk Farmakopesi II, 2016).

Drog bronkoantispazmodik, ekspekteron, antibakteriyal, antiseptik, deri ve

mukoz hastalıklarında kullanılır. Birde antioksidan etkili olup, haricen antifungal,

rubefiyan ürünleri mevcuttur(FFD Monografları, 2011). Kekik uçucu yağı diş

macunlarında, sabunlarda, deterjanlarda, kremler, losyonlar ve parfümelerde; antiseptik

ajan olarak losyon merhem, ağız yıkama sularında ve kulak damlarında; aynı zamanda

yağlı ve hasara uğramış deri için hazırlanan preparatlarda ve göğüs ovmak için

hazırlanan preparatlarda; saç dökülmelerinde saç ve saçlı deri için; banyo

preparatlarında; kas ağrılarında ve artritte ağrıyı hafifletmek için kullanılır. Çok nadir

vakada aşırı duyarlılık reaksiyonları gözlenmiştir. Herhangi bir kayıt bulunmamakla

birlikte 2 aydan fazla sürede kullanılması önerilmemektedir (Mills ve Bone, 2000).

Antihepatotoksik etki: Thymus zygis uçucu yağı, timol ve karvakrol 125 mg/kg vücut

ağırlığı dozda, farelere i.p. olarak verildiğinde karbon tetraklorür ile oluşturulan

hepatotoksisiteye karşı koruyucu etki gözlenmiştir. Karbon tetraklorür 1 mg/kg vücut

ağırlığı dozda i.p. olarakta verilmiştir. Glutamik piruvat trabsaminaz seviyeleri, kontrol

grubundakilerden daha fazla oranda düşmüştür. Uçucu yağ ve karvakrol ile ulaşılan

değerler, 35 mg/kg vücut ağırlığı dozda silimarin ile i.p. uygulamadan sonra elde edilen

değerlerle karşılaştırılabilir orandadır. Lipoperoksidasyon derecesinin göstergesi olan

malondialdehitin hepatik konsantrasyonlarını önemli derecede düşüş gözlemlenmiştir

(Jimeez ve ark., 1993).

Antitripanozomal etki: Trypanosoma brucei’nin kan dolaşımına katılan formlarında,

in vitro büyüme inhibisyon deneyinde Thymus uçucu yağının ED50 değeri 0.4 mg/ml

olarak tespit edilmiştir (Mikus ve ark., 2000).

22

2.2.5.6. Lavanta Uçucu Yağı

Lavender Oil, Casia Oleum

ġekil 2.6: Lavanta Yağı (WEB 6)

Tanım: Lavandula angustifolia bitkisinden elde edilir.

Dâhilen kullanımı uçucu yağ anksiyete, huzursuzluk tedavisinde ve gevşemenin

sağlanmasında inhalasyon yoluyla kullanılır. Ayrıca iştah kaybında, dolaşım

rahatsızlıklarında, dispeptik şikâyetlerde, sinirlilik ve uykusuzlukta kullanılır. Eski

kaynaklara göre safra salgısının artırdığı belirlenmiştir. Ayrıca halk arasında migren,

kramplar ve astım tedavisinde, diüretik ve adet söktürücü olarak kullanılmaktadır. İshal,

baş ağrısı ve boğaz ağrısında kullanılır. Haricen olarak fonksiyonel dolaşım

rahatsızlıklarında aromaterapötik olarak kullanılır. Kalp damar hastalıklarında banyo

şeklinde kullanılır. Haricen zayıf yara iyileştirici olarak ve yanığın topikal tedavisinde

kullanılır (FFD Monografları, 2011).

Yan etki olarak alerjik konkat dermatit vakaları bildirilmiştir. Uçucu yağ içeren

yastıkların kullanımına bağlı olarak fasiyal dermatit bildirilmiştir. Kullanım süresine

bağlı herhangi bir kayıt bulunmamaktadır (FFD Monografları, 2011).

Antispazmodik etki: Uçucu yağın 0.02 mg/ml ve 0.2 mg/ml konsantrasyonda banyo

ortamında eklenmesi ile in vitro olarak sıçan hemidiyaframında seyirme yanıtını

azalttığı ve sıçan kaslarında gevşeme olduğu gözlenmiştir. Uçucu yağın ve linalolün

23

siklik adenozin monofosfat sinyal yolu üzerinden etkisi olduğu düşünülmektedir (WHO

Monographs, 2007).

Anestezik aktivite: İn vitro olarak tavşan konjuktivasında yapılan testte, uçucu yağ,

linalil asetat veya linalolün 30-2500 μg/ml konsantrasyonlarda konjuktival keseye

uygulanması sonucu, konjunktiva refleksinin oluşması için daha yoğun uyarı gerektiği

yapılan çalışmada gözlenmiştir (Ghelardini ve ark., 1999).

Anksiyolitik aktivite: Gönüllü sayısının 10 olduğu bir çalışmada maske ile solutulan

lavanta yağı buharının, kişinin karar verme zamanını belirgin bir biçimde uzattığı

gözlenmiştir. Bu durum da santral olarak sedatif etkisine bir kanıt olabilir. Yirmi dört

gönüllünün katıldığı bir başka çalışmada lavanta yağının dış uyarana tepki zamanını

belirgin olarak uzattığı tespit edilmiştir (Schulz ve ark., 2004).

2.2.5.7. Havuç Uçucu Yağı

Carrot Seed Oil, Oleum Semen Dauci

ġekil 2.7: Havuç Yağı (WEB 7)

Tanım: Semen dauci bitkisinden elde edilir.

Özellikle pediaristler tarafından kıl kurtlarının tedavisi için değer verilen

preparattır. Pediatrilerde, tonsilit, beslenme bozuklukları ve hazım bozukluklarında bir

gıda ajanı olarak kullanılır. Sedatif özeliğe de sahiptir. Ayrıca diüretik, karminatif ve

antilitik etkilere sahip olduğu ifade edilmektedir. Geleneksel tıpta, idrar kesesi kum ve

taşlarına karşı, sistit, idrarda ürik asit ve üratların yükselmesi halinde kullanılmaktadır.

24

Tıbbi preparatlarda, fotodermatozis ve pigment anormalliklerinde, dermatolojik

durumlarda haricen kullanılır. Östrojenik aktivitesi ve potansiyel toksik iritan özellikte

olan uçucu yağı nedeniyle, yabani havucun yüksek dozlarda kullanımında gebelik ve

emzirmede kullanılması tavsiye edilmez (FFD Monografları, 2011).

Kognitif etki: Total serum kolesterol seviyeleri ve beyin kolinesteraz aktivitesi üzerine

etkileri fareler üzerinde incelenmiştir. Bundan dolayı tohumların etanollü ekstreleri 100,

200, 400 mg/kg dozda uygulanmıştır. Ağız yoluyla 200 - 400 mg/kg dozda farelere

uygulanan sistemde, hafızada önemli gelişmelere sebep olmuştur. Buna ek olarak, beyin

asetilkolinesteraz etkisini ve kolesterol seviyesini de düşürmüştür (Vasudevan ve Parle,

2006).

Kontraseptif etki: Yapılan çalışmalarda meyve yağlarının konstraseptif potansiyelleri

araştırılmış ve farelerde fertilize edilmiş yumurtaların implatantasyonların önlemede

ümit verici olduğu gösterilmiştir (Pierce, 1999).

2.2.5.8. Ġngiliz Nanesi Uçucu Yağı

Peppermınt Oil, Oleum Mentha

ġekil 2.8: İngiliz Nanesi Yağı (WEB 8)

Tanım: Mentha piperita bitkisinden elde edilir.

25

Uçucu yağı, antispazmodik, karminatif, kolagog, antibakteriyal, sekrolitik,

bulantı ve kusmaya karşı, irrite kolon sendromu tedavisinde, ameliyat sonrasında

bulantılara karşı, soğuk algınlığında, öksürük, baş ağrısı, ateş, oral mukozanın

enflamasyonunda, karaciğer ve safra kesesi rahatsızlıklarında, dispeptik problemlerde

kullanılmaktadır. Gözlemlenen herhangi bir yan etkisi yoktur. Safra kanallarını bloke

olması halinde safra kesesi enflamasyonunda, karaciğer hasarında, böbrek taşanda ve

reflüde kullanılmamalıdır. Nane yağı içeren preparatlar, küçük çocukların ve bebeklerin

yüz ve burun bölgelerine uygulanmaması gerekir. Gırtlak ve bronşiyal spazma bağlı

astım benzeri ataklar görülebilir. Yağ seyreltilmeden kullanıldığında deride irritasyona

sebep olmaktadır (FFD Monografları, 2011).

Antiviral etki: Oral uçuk (HSV-1) ve genital uçuklara (HSV-2) neden olan virüse karşı

yüksek oranda virüsidal aktivite gösterdiği fark edilmiştir. Yağın toksik olmayan

konsantrasyonlarında, plak oluşumunda HSV-1 için %82 ve HSV-2 için %92 oranında

bir düşüş varken, yağın yüksek konsantrasyonlarının her iki HSV’nin etkisini %90’dan

daha fazla bir oranda azalttığı yapılan araştırmalarda gözlemlenmiştir (Schuhmacher ve

ark., 2003).

BaĢ ağrısına karĢı etki: Yaş ortalaması 25 olan 32 sağlıklı birey üzerinde yapılan

araştırmada; nane yağı ve ökaliptüs yağının etanoldeki kombine preparatları topikal

olarak uygulanmış ve sonuçta ökaliptüs yağının ve etanolün tek başına hiçbir etkisi

olmadığı bildirilirken; nane yağı, ökaliptus yağı ve etanol içeren kombinasyonun,

kafatası çevresindeki kasların relaksasyon, algı performansı ve mental relaksasyon

parametrelerinde iyileşmeye sebep olduğu gözlemlenmiştir. Fakat bu kombine

ürününün acı hassasiyetine karşı en fazla etkisinin ise nane yağı ve etanol içeren

ürünlerin topikal kullanımında elde edildiği yapılan araştırmalar sonucunda

bildirilmiştir (Göbel ve ark., 1994).

26

2.2.5.9. Tıbbi Adaçayı Uçucu Yağı

Sage Oil, Sapiens Oleum

ġekil 2.9: Tıbbi Adaçayı Yağı (WEB 9)

Tanım: Salvia sp. bitkilerinden elde edilmektedir.

Ağız ve boğaz enflamasyon ve enfeksiyonlarında kullanılır. Yapılan

çalışmalarda aromatik, tonik, karminatif terlemeyi önleyici, karaciğer fonksiyonları

üzerinde onarıcı etkileri de gözlemlenmiştir. Ayrıca ekstreleri, merhem ve plaster

şeklinde kullanılır. Saf uçucu yağın uzun süreli kullanımında epilepsiye benzer etkiler

meydana gelmektedir. Saf uçucu yağın hamilelikte ve emzirmede kullanılmamalıdır.

Aşırı terlemenin neden olduğu durumlarda sulu preparatları ile 2-4 haftalık tedavi

tavsiye edilir. Aşrı doz alımında; aşırı ateş, hızlı kap atışı, titreme ve konvülziyonlar

meydana gelmektedir (FFD Monografları, 2011).

Antibakteriyal, antifungal ve antiviral etkiler: Adaçayı yağı, Gram (-) ve Gram (+)

bakterilerine karşı bakterisit ve fungisit etkisi olduğu gözlemlenmiştir (FFD

Monografları, 2011).

27

2.2.5.10. At Kestanesi Uçucu Yağı

Horse Chesnut Oil, Aesculus Hippocastanum Oleum

ġekil 2.10: At Kestanesi Yağı (WEB 10)

Tanım: Aesculus hippocastanum bitkisinden elde edilir.

Ağrı, ağırlık hissi, şişme, kaşınma ve gece krampları ile karakterize kronik

venöz yetmezliğe bağlı varis ve flebitin yanı sıra hemorait tedavisinde de kullanılır.

Benzer etki nedeniyle ödeme karşı ve antienflamatuar etki için kullanılabilir. Geleneksel

Çin tıbbında koroner kalp hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Kronik venöz

yetmezlik vakalarında semptomatik tedavisinde, burkulma ve ezilmelerde, destekleyici

elastik çorapla beraber kompres şeklinde kullanımının yanı sıra, post travmatik ve post

operatif yumuşak doku zehirlenmelerinde bağlı hematomlarda haricen kullanımı söz

konusudur. Oral kullanımı sonucunda nadiren bulantı, kusma ve reflü gibi mide

bağırsak kanalında irritasyona bağlı şikâyetlerde, kaşıntı ve konktakt dermetite neden

olduğu tespit edilmiştir. At kestanesinde bulunan essin bileşik mide boşalma süresini

kısmen geciktirdiği ve inhibe ettiği gösterilmiştir. Bu drog mukoz membranlara, açık

yaralı ya da ülseratif deriye uygulanması, trombozis ya da emboli riski nedeni ile

kullanımı kontraendikedir. At kestanesi tohumu ekstresinin uzun süreli kullanımı

konusunda yeterli klinik çalışma bulunmamakla beraber, 56 haftalık kullanımı takiben

herhangi bir yan etki ve toksisite görülmemiştir. Profesyonel öneri dışında hamilerde ve

emziren annelerde kullanılması önerilmez. Üçüncü trimesterdeki hamile kadınlarda

28

yapılan klinik çalışmada herhangi bir yan etki ve toksisite belirlenmemiştir. Çocukta

kullanımı önerilmemektedir (FFD Monografları, 2011).

Kan akıĢı üzerine etkisi: Yapılan araştırmalarda 30 varis hastasına oral yolla, 12 gün

boyunca 1800 mg/gün dozda at kestanesi ekstresinin verildiği tedavide, kan akış hızının

%30 artış gösterdiği gözlenmiştir. Diğer taraftan aynı çalışmada kan viskozitesinde de

azalma meydana geldiği gözlemlenmiştir. Çalışma sonucunda, ekstrenin kan dinamiği

üzerine olumlu etkiler gösterdiği ve vakaların kişisel şikâyetlerinde %73 oranında

iyileşme sağlandığı bildirilmiştir (ESCOP Monographs, 2003).

Antienflamatuar ve antiödematoz: 23 sağlıklı genç insan olguya bir seferlik oral yolla

150 mg at kestanesi tohumu ekstresi, 14 kişilik diğer bir gruba ya 80 mg ekstre yada

plasebo kapsül verildiği, çapraz, çift körlü bir çalışmada, uygulama öncesi ve 2 saat

sonrasında pletismograf ile yapılmış ölçümlerde, damar tonusunun önemli ölçüde arttığı

ve kapiller kapasitesinde düşüş olduğu gözlemlenmiştir. Benzer bir etki, öncelikle

plasebo verilen 12 sağlıklı gönüllünün yer aldığı bir başka insan çalışmasında, daha

sonra tek doz, oral yolla, 360 mg (90 mg essin) standardize ekstre uygulanmasıyla da

elde edilmiştir. Yine essin, hidroksietilrutozit ve daflonun karşılaştırıldığı bir çalışmada

essinin, hiyalüronidaz enzimini inhibe ederek ve muhtemelen damar tonusunu arttırarak

kronik venöz yetmezlikte olduğu gibi diğerlerinde de etki gösterdiği bildirilmiştir

(Frick, 2000).

2.3. SABĠT YAĞLAR

Bitki ve hayvanların depo maddesine sabit yağ denilmektedir. Bitkilerde

özellikle tohumlarda (endosperma veya kotiledon) nadiren olsa da mezokarpta

bulunmaktadır. Lipit grupundan olan sabit yağların büyük bir bölümü gliseritlerden

oluşmaktadır. Sabit yağlarda bulunan diğer maddeler ise mum, steroller, fosfatitler,

yağda eriyen vitaminler, alifatik alkoller, hidrokarbonlar ve karotinoitlerdir. Gliseritler

değişik yağ asitlerinin gliserinle olan esterlerinden oluşmuşlardır. Mumlar; uzun zincirli

ve genellikle doymuş yağ asitlerinin uzun zincirli tek değerli alkoller veya sterolle olan

esterlei olarak bilinmektedir. Ayrıca mumlarda serbest mum alkolü, serbest yağ asiti,

sterol ve parafinhidrokarbürler bulunmaktadır (Yaşar, 2005).

29

2.3.1. Sabit Yağların Elde Edilme Yöntemleri

Sabit yağlar; petrol eteri, hekzan, trikloretilen gibi solvanlarla ekstraksiyonla

veya çözücü kullanmadan sıkma yöntemi ile elde edilir. Tedavide kullanılacak yağlar

soğukta preslenir, sıcakta yapılan ikinci presleme ile elde edilen yağ teknikte örneğin

sabun yapımında kullanılır. Yağlar kolayca acılaşabilen yapılardır. Rutubetli ortamda,

lipaz etkisiyle yağ sabunlaşır ve dolayısla asitlik indeksi artmış olur. Su ve havanın

oksijeni ile temasta olan özellikle doymamış yağlar, ışık, ağır metal iyonları ya da

fermentlerin katalizatörlüğünde okside olabilir ve böylece aldehit ve ketonlara teşkil

etmektedir (Sakar ve Tanker, 1991).

2.3.2. Sağlık ve Kozmetikte En Sık Kullanılan Sabit Yağlar

2.3.2.1. Zeytin Yağı

Olive Oil, Vırgın - Olivae Oleum Virginale

ġekil 2.11: Zeytin Yağı (WEB 11)

Tanım: Olea europaea L.’nin olgun drupalarından soğuk sıkma veya başka bir uygun

mekanik yöntemle elde edilen sabit yağlardır.

Özellikleri: Görünüm olarak berrak, şeffaf, sarı veya yeşilimsi-sarı renklidir.

Saklama: Işıktan korunarak tam doldurulmuş kapta 25°C dereceyi geçmeyen sıcaklıkta

saklanması gerekir (Türk Farmakopesi II, 2016).

30

Dâhili olarak kullanımı antihipertansif ve diüretik olarak kullanılmaktadır.

Ayrıca ateş düşürücü olarak ve diyabette de kullanımı olduğu gözlemlenmiştir. Harici

olarak geleneksel olarak sikatrizan bir ajan olarak UV radyasyonu ile oluşan deri

hasarında veya yara iyileştirici olarak kullanılır (FFD Monografları, 2011). Zeytinyağı

ve zeytinyağı yaprağındaki fenolik bileşikler oksidatif stres ve foto-oksidatif strese karşı

içerdiği antioksidanlar nedeniyle cildi koruyan prepatların içerisinde yer almaktadır

(Chatzopoulou ve ark., 2008).

Terapötik dozda kullanıldığı zaman yan etki gözlenmemektedir. Dâhilen

alımında safra taşı olan hastalarda koliği tetiklemeye neden olacağından dolayı bu

hastalar için kontrendikedir. Kullanım süresi için herhangi bir sınırlama

bildirilmemesine rağmen iki aydan fazla kullanılması tasvip edilmemektedir (FFD

Monografları, 2011).

Antitümöral etki: Oleuropein birleşiminin insan tümör hücre dizilerinde doza bağlı

olarak çoğalmayı ve göçü inhibe etmiştir. Oleuropein kanser hücrelerinin etrafını

sararak, çoğalmasını, hareketini ve yayılmasını dönüşümsüz olarak önlemiştir. Bu etki

normal hücrelerde dönüşümlüdür. Oleuropein sponton tümör gelişmiş farelerin içme

sularına %1 oranında katılarak oral uygulama uygulandığında 9-12 gün süresince

tümörleri tamamen baskılamıştır. Toksik olmayan antioksidan bir bileşik olan

oluropeinin tümör hücrelerinde doğrudan etki gösteren antitümör bir ajan olduğu

gözlemlenmiştir. Bu araştırma sonuunda insan çalışmaları için dikkate değer bir

antikanser molekül olacağı düşünülmektedir (Hamdi ve Castellon, 2005).

Düz kaslar üzerine gevĢetici etkiler: Kuru zeytin yaprağı ekstresinin izole sıçan

ileumu ve trakeal segmentlerinde gevşetici etkileri saplanmış olmasına rağmen

verapamil ve nifedipini de kapsayan kalsiyum antagonistleri varlığında bu etkilerde

farklılık gözlenmemiştir. Bununla birlikte zeytin yaprağı ekstresinin, intraselüler siklik

adenomonofosfat konsantrasyonunu yükselterek kalsiyumum taşınmasını

değiştirmesinin mümkün olabileceği düşünülmektedir (PDR for Herbal Medicines,

2007).

31

2.3.2.2. Çörek Otu Yağı

Nigella sativa oleum

ġekil 2.12: Çörek Otu Yağı (WEB 12)

Tanım: Nigella sativa L. bitkisinin tohumlarından elde edilmektedir.

Çörek otu yağı dâhilen ve haricen kullanılır. Bağırsak hareketlerini ve boşaltımı

kolaylaştırdığı bilinir. Tohum yağı antimikrobiyal ve bağırsak parazitlerine karşı da

etkilidir. Otoimmün bozukluklarında diğer bitkilere göre daha etkilidir. Ayrıca

geleneksel tedavide; diüretik, stomaşik, karaciğer toniği, sindirim kolaylaştırıcı, süt

artırıcı ve spazm çözücü olarak tercih edilmektedir. Herhangi bir yan etkisi yoktur (FFD

Monografları, 2011). Gebeler kullanmaktan kaçınmalıdır. Kullanım süresi olarak 2

aydan fazla kullanımı tavsiye edilmez (Agel and Shaheen, 1996).

Hipoglisemik etki: Yapılan çaalşmada N. Sativa tohumlarının etanollü

ekstresinin, pankreatik B-hücre kültürü, iskelet kas hücreleri ve yağ hücreleri üzerinde

antidiyabetik etkileri incelenmiş ve sonuçta, in vivo antihiperglisemik aktivitesinin

varlığı görülmüştür (Benhaddou-andaloussi ve ark., 2008).

Renal sistem üzerine etki: Siklosporin tedavisinden dolayı gelişen kronik

nefrotoksisitede Nigella sativa yağının etkisinin araştırıldığı, sıçanların üzerinde yapılan

çalışmada, yağın fonksiyonel ve histolojik parametrelerde düzelme; siklosporinin neden

olduğu oksidatif streste azalmaya neden olduğu tespit edilmiştir (Uz ve ark., 2008).

32

2.3.2.3. Keten Tohumu Yağı

Flax Lınseed Oil, Lini Semen Oleum

ġekil 2.13: Keten Tohumu Yağı (WEB 13)

Tanım: Linum usitatissimum bitkisinden elde edilir.

Keten tohumu yağı; irrite kolon, divertikulit, gastrit ve enteritin kısa süreli

semptomatik tedavisinde kullanılır. Mesane iltihabı, enflamasyon ve gastrit tedavisinde

ise dekoksiyon halinde kullanılmaktadır. Ağrılı enflamasyonların topikal olarak haricen

kullanımı vardır. Kabızlık tedavisine de iyi geldiği görülmüştür. Terapötik dozda

herhangi bir yan etkisigörülmemiştir. Ancak laksatif olarak drogun büyük miktarlarda

az miktarda sıvıyla alınması, ileusa neden olabilir. Mide girişi, özafagus ve bağırsağın

akut enflamatuvar hastalıklarında, gastrointestinal sistem ve özafagus daralması ile

atonik ve obstruktif abdominal ağrı neden olabilir. Kitle oluşturan laksatiflerin etki

mekanizmasına bağlı olarak maksimum fayda elde etmek için minimum 2-3 günlük

kullanım önerilmektedir. Bir abdominal ağrı meydana gelirse yada 48 saat sonunda

herhangi bir etki gözlenmezse kullanıma son verilmelidir (FFD Monografları, 2011).

Kan basıncı üzerine etkisi: Keten tohumundan izole edilen bir lignan olan

sekoizolarisirezinol diglukozitin de Sprague Dawley tipi normotensif sıçanlarda

hipotansif etkisini olduğu, bu etkisini de guanilat siklaz enzimi aracılığıyla gösterdiği

tespit edilmiştir (Prasad, 2004).

33

Kan glukoz seviyesi üzerine etkisi: Bileşenlerden biri olan sekoizolarisirezinol

diglukozitin (SDG) tip-II diyabet üzerine etkisinin incelendiği bir çalışmada Zucker

diyabetik dişi fareler kullanılmış ve 40 mg/kg dozda SDG içme suyuna ilave ederek

hayvanlara verilmiştir. Çalışmada; 10 adet Zucker tipi zayıf fare ile 26 adet Zucker tipi

şişman fare kullanılmış; 72 günde SDG uygulanmamış farelerde diyabet insidansı %100

iken, SDG uygulanan farelerde bu oran %20 olarak tespit edilmiştir. SDG uygulanan ve

72 gün boyunca diyabet görülmeyen farelerde, 72. Ve 99. günler arasında diyabet

oluşumu gözlenmiştir. Fakat bu farelerin %10’unda 101 gün boyunca diyabet

oluşmaması da SDG’nin diyabet gelişimini yavaşlattığını düşündürmüştür. 70 gün

boyunca SDG uygulanan ve diyabet görülmeyen farelerde, oksidatif stres, serum total

kolesterol ve hemoglobin seviyelerinde bir yükselme görülmemiştir. Bu verilerle, tip-II

diyabete oksidatif stresin eşlik ettiği ve SDG’nin diyabet gelişimini geciktirmekle etkili

olduğu tespit edilmiştir (Prasad, 2001).

2.3.2.4. Ceviz Yağı

Walnut Oil, Juglans Regia Oleum

ġekil 2.14: Ceviz Yağı (WEB 14)

Tanım: Juglans regia bitkisinden elde edilir.

Astrejan, antifungal ve bakterisit özellileri vardır. Diyarede, gastrointestinal

rahatsızlıklarında ve antihelmintik olarak dahili olarak kullanılır. Haricen olarak

astrejan özelliğinden dolayı akne, egzama ve deri ülseri gibi yüzeysel cilt

enflamasyonlarında kullanılır. Aşırı terlemeninolduğu durumlarda etkilidir. Uygun

34

dozlarda ve şekilde kullanıldığında herhangi bir yan etkisi yoktur. Herhangi bir kayıt

bulunmamakla birlikte 2 aydan fazla kullanılması önerilmez. Sargı ile veya vücutta

geniş alanlara topikal olarak uygulanmamalıdır (FFD Monografları, 2011).

Vazorölakson etki: Nöradrenalin ile prekontrake edilmiş izole sıçan aourtuna olan

etkileri araştırılımıştır. Sonuçta sulu ekstrenin (0.5-12 mg/ml) konstrasyona bağlı bir

şekilde nöradrenalin ile oluşturulan maksimal kontraktil cevabı önemli ölçüde inhibe

ettiği tespit edilmiştir (Perusquia ve ark., 1995).

Antifungal etki: Juglans regia’nın meyve ve yapraklarından hazırlanan sulu ekstreler,

Filistin’de halk ilacı olarak kullanılan 21 bitkiden hazırlanan ekstrelerle birlikte

antifungal etkisi incelenmiştir. Microsporum canis, Trichophyton violaceum’un 9

izolatına karşı minimum inhibitör konsantrasyonları tespit edilmiştir. Sonuçta J. Regia

ekstrenin T. Violaceum’u tamamen, M. Canis’i yaklaşık %100 oranında inhibe ettiği

gözlenmiştir (Ali-shtayed ve Abu ghdeid, 1999).

2.3.2.5. Tatlı Badem Yağı

Sweet Almond Oil, Amygdalarum oleum

ġekil 2.15: Tatlı Badem Yağı (WEB 15)

Tanım: Prunus dulcis var. Dulcis bitkisinden elde edilmektedir.

Dahili olarak kullanımı Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (LDL) kolesterolü

düşürmek ve barsak hastalıklarını önlemek için oral kullanılması tavsiye edilmektedir.

Harici olarak cilde yumuşatmak, hamilelik deri çatlakları, egzama, kuru cilt gibi

35

durumlar için kullanılır. Saç dökülmelerine karşıda kullanılır. Hamilelik ve emzirmede

tatlı badem yağının oral kullanımına ilişkin yeterli veri bulunmamaktadır (WEB 18).

Kolesterol düĢürücü etkisi: Klinik bir çalışmada lipidemik olmayan 22 kişi, yalnızca

badem (66±5 g/gün) ve yalnızca badem yağı (35±2 g/gün) alan iki grup halinde

ayrılmış ve 6 haftalık tüketim sonucunda kardiyovasküler hastalıklarda düşme tespit

edilmiştir. Ayrıca badem ve badem yağı kullanımının plazma lipit düzeylerindeki

yararlı etkileri bakımından farklılık göstermedikleri görülmüştür (Hyson ve ark., 2002).

Başka bir çalışmada günlük 73 g badem tüketiminin LDL kolesterolü % 9.4 oranında

düşürdüğü tespit edilmiştir(Jenkins ve ark.,2002).

Kozmetik kullanımı: UV ışınlarının deride üzeindeki tahribatın araştırıldığı in vivo bir

çalışmada, UV ışını uygulanan grupta badem yağı tedavisinin foto-yaşlanmayı anlamlı

olarak azalttığı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda topikal kullanılan badem yağının

UV ışınımının neden olduğu yapısal hasarı önleyebildiği ve böylece foto-yaşlanma

sürecini yavaşlattığı tespit edilmiştir (Sultana ve ark., 2007.)

2.3.2.6. Susam Yağı

Sesame Oil, Sesami oluem

ġekil 2.16: Susam Yağı (WEB 16)

36

Tanım: Sesamum indicum L.’nin olgun tohumlarından sıkma veya ekstreksiyon ile elde

edilen sabit yağdır. Ardından rafine edilir. Daha ileri rafine edilerek renk ve kokusu

düzeltilir. Uygun anti oksidan içerebilir.

Özellikleri: Görünüm olarak berrak, açık sarı sıvı, hemen hemen renksizdir. Yaklaşık -

4 derecede tereyağında benzer bir kitle şeklinde katılaşır.

Saklama: Işıktan korunarak hava geçirmez, tam doldurulmuş kapta saklanır; eğer

parenteral üretiminde kullanılacaksa, hava geçirmez kapta ve inert bir gaz altında

saklanır. Kap açıldığında, içeriği en kısa sürede kullanılır. Bir seferde kullanılmadan

kalan kısmı, inert bir gaz ortamında saklanır (Türk Farmakopesi II, 2016).

Kolesterol, diyabet ve mide-barsak rahatsızlıklarında dahilen kullanılabilir. Cildi

yumuşatmak, güneşin sebep olduğu UV ışınlarından korunmak ve saç besleyici olarak

kullanılır. Flebit oluşumunu engellemek ve antibakteriyelözelliğe sahiptir. Susam

yağının beklenen bir yan etkisi bulunmamaktadır. Susama karşı alerjen olan kişilerin

yağı kullanmaması gerekmektedir (WEB 18).

Antiaterosklerotik ve antihiperlipidemik etki: Hiperkolesterol modeli oluşturulan

Gine domuzlarında 60 gün boyunca susam yağı ve zeytinyağı kombinasyonunun

verilmesi ile total plazma kolesterol miktarında %19.55 azalma, LDL kolesterol

seviyelerine %32.93 azalma, HDL kolesterol seviyelerinde ise %17.79 oranında azalma

olduğu gözlenmiştir. Buna ek olarak sesamol ve sesaminol’ün fenolik antioksidan

olduğu ve bu antioksidanların LDL kolesterolü düşüreceği belirtilmiştir (Kalita ve ark.,

2014)

Flebit üzerine etki: Kemoterapötik tedavi için başvuran, kolon veya rektum kanserli 60

hasta, randomize olarak iki eşit gruba bölünerek flebit için çalışmaya dahil edilmiştir.

Günde 2 kez 10’ar damla olacak şekilde susam yağı verilmiştir. Flebit oluşma insidansı

kontrol ve müdahale grubunda sırasıyla: %80 ve %10 olarak bildirilmiştir. Yani flebit

kontrol grubunda 8 kat daha fazla sıklıkla gelişmiştir. Bu sonuçlara bakılarak harici

susam yağı kullanımının flebit gelişimini önlemek konusunda koruyucu olduğu ve

etkin, güvenilir ve iyi tolere edilebilir bir yağ olduğu vurgulanmıştır (Nekuzad ve ark.,

2012).

37

2.3.2.7. Sarı Kantaron Yağı

ST. John’s Wort Oil, Hypericum perforatum oleum

ġekil 2.17: Sarı Kantaron Yağı (WEB 17)

Tanım: Hypericum perforatum bitkisinden elde edilir.

Dahili olarak mide koruyucu ve ülser tedavisinde kullanılır. Haricen olarak ciltte

meydana gelen sıyrık, yara, sezeryan yarası, güneş ve yanık yaralarının iyileşmesinde

kullanılır. Kantaron bitkisinin, kullanım miktarı, saklama koşulları, kullanılacağı

hastalık tipleri, kullanım sıklığına uyulduğu müddetçe belirli bir yan etki

görülmemektedir. Hypericum perforatum L.’ un içerdiği hiperisin’e bağlı olarak

oluşturduğu tek ciddi yan etki, sadece albino hayvan türlerinde ve bazı hassas cilde

sahip insanlarda bildirilmiş olan fotosensitizasyondur. Bu yağı sürdükten sonra, ciltte

tahribata veya lekelenmeye sebep olabileceğinden güneşe çıkması önerilmez (WEB 18).

Antimikrobial aktivite: Antibakteriyel etkiden sorumlu olan bileşen hiperforindir.

Hiperforin, (Metisilin Dirençli Staphylococcus aureus) MRSA ve PRSA dahil tüm test

edilmiş gram-pozitif bakterilerde büyümeyi inhibe ettiği gözlenmiştir. Hiperisinin de

antibakteriyel aktiviteye eşlik ettiği bulunmuştur. S. aureus büyümesini 40 μM ve altı

hiperisin konsantrasyonlarında inkübe edildiğinde in vitro olarak etkili bir şekilde

durdurduğu gözlenmiştir (Süntar ve ark., 2011).

Yara iyileĢtirici etkisi: 1, 2 ve 3. derece yanıkların tedavisinde 5 g taze çiçeğin 10 gün

boyunca 100 g zeytinyağı ile 20°C derecede maserasyonu ile hazırlanan yanık

38

merheminin kullanıldığı bir çalışmada, birinci derece yanıkların 48 saat içinde iyileştiği

gözlemlenmiştir. İkinci ve üçüncü derece yanıkların ise konvansiyonel yöntemlerle

tedavi edilen yanıklara oranla en az 3 kez daha hızlı yara iyileşmesi sağladığı

gözlemlenmiştir. Aynı zamanda da keloid oluşumu inhibe edildiği tespit edilmiştir

(Sarlic, 1975).

2.4. UÇUCU VE SABĠT YAĞLARIN SAĞLIK VE KOZMETĠKTE

KULLANIMINA YÖNELĠK ÖRNEK REÇETELER

2.4.1. Uçucu Yağların Sağlık Ve Kozmetikte Kullanımına Yönelik Örnek Reçeteler

2.4.1.1. Menstural Bozukluklar

Rx

Tarçın yağı 15-30 damla

Distile su 67 ml

Hazırlanışı: Distile su üzerine 15-30 damla tarçın yağı damlatılır.

Kullanım amacı: Rahmin dışındaki kan dolaşımını güçlendirmektedir. Ağır

kanamaları ve anormol kanamaları durdurur ve oral olarak alınır. Hamileler kullanamaz

(Miandji, 2015).

2.4.1.2. Boğaz Ağrısı

Rx

Sarımsak yağı 3-4 damla

Distile su 100 ml

Hazırlanışı: 100 ml distile suya 3-4 damla sarımsak yağı damlatılır.

Kullanım amacı: Yutkunmayı rahatlatır. Günlük gargara yapılır.

Uyarı: Sindirim desteği olarak laktobasilus ve bifidus alınıyorsa ters etki yapar. Eğer

kan sulandırıcı ilaç alınıyorsa hasta günlük kullanımı doktora danışılmalıdır. Herhangi

bir ameliyat öncesinde bu kullanımı hakkında doktora başvurun (Miandji, 2015).

39

2.4.1.3. Hazımsızlık

Rx

Frenk kimyonu yağı 2-3 damla

Distile su 200 ml

Hazırlanışı: Frenk kimyonu yağı distile su içine damlatılır.

Kullanım amacı: Hazımsızlığı giderir, mideyi rahatlatmak için yemekle beraber

alınır (Miandji, 2015).

2.4.1.4. Ġdiyapatik Felç

Rx

Karanfil tomurcuğu yağı 5-10 damla

Distile su 50 ml

Hazırlanışı: Distile su içine 5-10 damla damlatılır.

Kullanım amacı: Virüs öldüren Zovirax’ın etkinliğini artırır. Günde 3 kere alınır

(Miandji, 2015).

2.4.1.5. Ġdrar Yolu Enfeksiyonu

Rx

Beyaz sandal odunu yağı 10 damla

Distile su 200 ml

Hazırlanışı: Distile suyun içerisine yağ damlatılır.

Kullanım amacı: İdrar yollarını temizler ve mikropları öldürür. Bundan dolayı günde

3 kere içilir (Miandji, 2015).

40

2.4.1.6. KaĢıntı

Rx

Nane yağı 2-4 damla

Hazırlanışı: Yağ banyo suyunun içine damlatılır.

Kullanım amacı: Yağın %10 çözeltisi bölgeye sürülür ve gün boyu birkaç kere

olmak üzere tekrarlanır (Miandji, 2015).

2.4.1.7. Ağız Kokusu

Rx

Frenk kimyonu yağı 3-6 damla

Distile su 200 ml

Hazırlanışı: Distile suyun içine yağ damlatılır.

Kullanım amacı: Kuvvetli kokuludur ve ağız kokusunun giderilmesinde yardımcıdır.

Bunun için ağızda çalkalanır (Miandji, 2015).

2.4.1.8. Sivilce

Rx

Lavanta yağı 1 ölçek

Distile su 10 ölçek

Hazırlanışı: Distile suyun içine yağ damlatılır.

Kullanım amacı: Ağrıyı ve iltihabı giderir. Soğuk press olarak günde 2-3 kere

uygulanır (Miandji, 2015).

41

2.4.2. Sabit Yağların Sağlık Ve Kozmetikte Kullanımına Yönelik Örnek Reçeteler

2.4.2.1. Mantar

Rx

Salisilik asit 3 g

Hint yağı 20 g

Zeytinyağı 80 g

Hazırlanışı: Salisilik asit havanda ezilir. Üzerine Hint yağı eklenir ve iyice karıştırılır.

Elde edilen bu karışıma zeytinyağı eklenir. Homojen yağlı bir çözelti elde edilene kadar

karıştırılır.

Kullanım amacı: Saçlı deride oluşan mantar hastalıklarında kullanılır (Tırnaksız ve

ark., 2015).

2.4.2.2. Nemlendirici

Rx

Hindistan cevizi yağı 109 g

Beyaz vazelin 88 g

Kakao yağı 12 g

Distile su 5 g

Hazırlanışı: Beyaz vazelin eritilir. Soğumaya yakın (yaklaşık 35’C sıcaklıkta) kakao

yağı ilave edilerek karıştırılır. Üzerine su ilave edilir. Vazelin porsiyonlar halinde

eklenerek karıştırılır. Son olarak hindistan cevizi yağı porsiyonlar halinde ilave edilerek

kütle tektür olana kadar karıştırılır.

Kullanım amacı: Yumuşatıcı, nemlendirici ve merhem sıvağı olarak

kullanılmaktadır (Tırnaksız ve ark., 2015).

42

2.4.2.3. Cheilitis Hastalığı

Rx

Borik asit 02 g

Kakao yağı 10 g

Zeytinyağı 5 g

Hazırlanışı: Kakao yağı 35’C dereceyi geçmeyen sıcaklıkta su banyosu üzerinde

ısıtılarak eritilir. Havanda toz edilmiş borik asit üzerine ilave edilerek karıştırılır.

Zeytinyağı ilave edilerek tektür bir karışım elde edilir.

Kullanım amacı: Cheilitis tedavisinde kullanılmaktadır (Tırnaksız ve ark., 2015).

43

3. SONUÇ

Aromaterapi bitkisel veya hayvansal kaynaklardan özel yöntemlerle izole edilen

terapötik etkisi olan sabit ve uçucu yağların belli koşullarda ve dozlarda kullanılmasıyla

fiziksel ve mental bozuklukları iyi eden bir tedavi biçimine denir. Aromaterapi

alternatip tıbbın bir parçasıdır.

Antik çağlarda insanlar bu yağları Tanrıya iyi görünmek içim masaj, banyo,

mumyalama ve enfeksiyonların tedavisinde şifa veren ürünler olarak kullanılmıştır.

Daha sonraki dönemlerde Fransız kimyager Gattefosse, Valnet, Marguerite Maury gibi

bilim adamları aromaterapinin yeniden keşfedilmesime ön ayak olmuş ve aromaterapi

terimini ortayan atmıştır.

Uçucu ve sabit yağlar birçok terapötik etkisi ve güzel kokusundan dolayı sağlık,

kozmetik, ilaç sanayisi ve gıda endüstrisi gibi birçok alanda kullanıma sahiptir.

Aromaterapinin sağlık ve kozmetik alanındaki uygulanma yolları; topikal, dahili, ağız

ve inhalasyon olmak üzere 4 şekilde gerçekleşir. En iyi ve en çabuk sonuç veren yöntem

ise inhalasyon yoludur. Bu yağlar sinir sistemine veya kan dolaşımına geçtiği için bütün

vücut sistemlerine etki ederler ve birçok hastalıklar üzerinde terapötik etkilere

sahiptirler.

Uçucu yağlar bitkilerin çeşitli kısımlarından üretilen, uçucu ve kuvvetli yağlardır.

Bu yağlar oda sıcaklığında buharlaştıkları için bunlara “eterik yağ” ya da denmektedir.

Ayrıca bu yağlar etkilerini kaybetmemeleri için özel yöntemlerle elde edilir ve uygun

koşullarda saklanır. Bazı uçucu yağlar ve terapötik etkileri Tablo 3.1’de verilmiştir.

Tablo 3.1 Bazı Uçucu Yağlar ve Terapötik Yararları

Aromatik Bitki Terapötik Yararları

Rezene Toprak Üstü Yağı Dispektik rahatsızlıklarında

Solunum yolu rahatsızlıklarında

Gastrontestinal modileteyi arttırır

Spazımları giderir.

Tarçın Yağı Gastrontestinal spazmlar

Bulantı, kusma, diyarede

Antihelmintik ve astrojen etki

44

Grip ve üşütmede

Karanfil Yağı Antisptik ve analjezik

Karminotif, utomajik, tonik

Antikanserojen

Antitüsif, ekspekteron

Gastrontestinal rahatsızlıklarında

Kekik Yağı Mantarlara karşı

Bronkoantispazmodik, ekspektorundur

Antibakteriyel ve antiseptik

Saç dökülmesinde

Kas ağrılarında

Lavanta Yağı Anksiyete ve huzursuzluklarda

İstek kaybı ve dolaşım bozukluklarında

Uykusuzlukta

Migren ve astımda

Havuç Yağı Kıl kurdu tedavisinde

Tansilit, beslenme, bozukluklarında

Sedatif etkiye sahip

İdrar yolu hastalıklarında

İngiliz Nanesi Yağı Antispazmotik, karminotif

Bulantı ve kusmaya karşı

Karaciğer ve safra kesesi hastalıklarınde

Böbrek taşı ve reflüde

Soğuk algınlığı, öksürük, baş ağrısında

Oral mukozanın enflamasyonunda

Tıbbi Adaçayı Yağı Ağız ve boğaz enflamasyonunda

Terlemeyi önler

Karaciğer fonksiyonlarını onarıcı

At Kestanesi Yağı Kronik venöz yetmezliğinde

Ödeme karşı ve antienflamatuar

Burkulma ve ezilme

Variste

Anason Yağı Spazmal gastrontestinal şikâyetler

Üst solunum yolu enfeksiyonlatında

Dispeptik rahatsızlıklarda

Sabit yağlar çoğunlukla meyve ve tohumlarından elde edilmekte olup, genellikle

sıvı ve katı haldedirler. Bu yağlar uçucu nitelikte değillerdir. Sabit yağlar organik

çözücülerden ekstraksiyon ile ya da çözücü kullanmadan sıkma ile de elde edilebilirler.

Bazı sabit yağlar ve terapötik etkileri Tablo 3.2’de verilmiştir.

45

Tablo 3.2 Bazı Sabit Yağlar ve Terapötik Yararları

Sabit Yağ Terapötik Yararları

Zeytin Yağı Antihipertasif ve diüretik

Ateş düşürücü ve diyabette

Deri hasarlarında iyileştirici

Çörek Otu Yağı Bağırsak hareketleri ve boşaltımını kolaylaştırma

Bağırsak bakterilerine karşı

Otoimmün bozukluklarında

Diüretik

Süt arttırıcı

Keten Tohumu Yağı Mesane iltihasit

Gastritte

Kabızlık

Divertikulitle

Ağrılı enflamasyonlarda topikal

Ceviz Yağı Antifungal

Antihelmintik

Akne, egzama ve deri hastalıklarında

Astrojen etkili

Tatlı Badem Yağı LDL kolesterolü düşürür

Bağırsak hastalıklarını önleme

Cildi yumuşatmak, egzama

Hamilelik çatlakları

Saç dökülmelerine karşı

Susam Yağı UV ışınlarından korunma

Cildi yumuşatma

Saç besleyici

Kolesterol, diyabette

Midde, bağırsak rahatsızlıklarında

Uçucu ve sabit yağlar sahip oldukları faydalı özellikleri nedeni ile sağlık ve

kozmetikte birçok pratik kullanım alanlarına sahiptirler. Bu yağların kozmetik alanında

kullanımına örnek olarak saç bakımı verilebilir. Bu yağlar saç bakımında çeşitli

şekillerde uygulanabilmektedir. Örneğin, şampuana ve son durulanma suyuna birkaç

damla uçucu yağ katılabilir. Sağlıklı saç bakımı için; biberiye, yenibahar ve papatya

yağları, bit ve pire için; lavanta esansı; kepek için; bergamot, çay ağacı ve defne esansı

kullanılabilir (Başer, 2009).

46

Benzer şekilde, uçucu ve sabit yağların sağlık alanında kullanımına örnek olarak

da sinüs, boğaz ve göğüs enfeksiyonlarında kullanımı verilebilir. Bunun için buğu

olarak; 8 damla uçucu yağ bir kâseye damlatılır. Baş havluyla kapatılır, kâseye

yaklaştırılır ve gözler kapatılır. Derin bir nefes alarak 1 dakika kadar çekilir. Biraz ara

verilerek işlem tekrarlanabilir. Bu uygulama, nane ve kekik yağları kullanılarak

yapılırsa; sinüs, boğaz ve göğüs enfeksiyonlarında terapötik olarak, limon ve çay ağacı

yağları kullanılarak yapılırsa da “cilt saunası” olarak kullanılabilmektedir (Başer, 2009).

Uçucu ve sabit yağların sağlık alanında solunum yolları üzerindeki kullanımına yönelik

bir başka örnek de şu şekildedir; banyoda küvet suyla doldurulur ve 5-10 damla uçucu

yağ damlatılarak karıştırılır ve içine girilir. Böylece uçucu yağ hem cilt hem de solunum

yolları üzerinde kullanılır. Bu uygulama şeklinde suya papatya ve lavanta yağları

damlatılırsa uykusuzluğa ve strese karşı, biberiye ve çam yağları damlatılırsa eklem ve

adale ağrılarına karşı da kullanılabilmektedir (Başer, 2009).

47

4. KAYNAKLAR

Agel M, Shaheen, R, Effects of the volatile oil of Nigella sativa seeds on the Uterine

Smooth Muscle of Rat and Guinea Pig, J. Ethnopharmacol, 1996; 23-26.

Başer, H. C, Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Endüstriyel Kullanımı, Anadolu Üniversitesi

Eczacılık Fakültesi TAB Bülteni, 1998; 13-14-19-43.

Başer, H. C, Uçucu Yağlar Ve Aromaterapi, Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi,

2009; 9-12-13-17-18-19-20-21.

Benhaddou-Andaloussi, A, Martineau, L.C, Spoor, D, Vuong, T, Leduc, C, Joly, E,

Burt, A, Meddah, B, Settaf, A, Arnason, J.T, Antidiabetic Activity of Nigella

Sativa Seed Extract in Cultured Pancreatic Β-Cells, Skeletal Muscle Cells and

Adipocytes, Pharmaceutical Biology, 2008; 96-104.

Bilgiç, Ş, Hemşirelikte Holistik Bir Uygulama; Aromaterapi, Namık Kemal Tıp Dergisi,

Tekirdağ, 2017; 135-136-137.

Chatzopoulou S, Kinitziou H, Plessas ST, Olive oil and the skin as integumentary,

Epitheor, Klin, Farmakol, Farmakokin, 2008; 97-100.

Czygan, F. C, D. Frohne D, Holtzel, C, Nagell, A, Pfander, H, Willuhn G, Buff, W.

Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals, Medpharm Scientific Publishers,

Stuttgart, 1994.

Demirezer, Ö, FFD Monografları Tedavide Kullanılan Bitkiler, Medikal & Nobel Tıp

Kitapevi, Ankara, 2011; 10-11-138-139-164-165-190-191-229-326-344-345-

423-424-425-444-445-494-616-617-641-642-669-670.

ESCOP Monographs, 2nd ed., Thieme, New York, 2003.

48

Frick R.W., Three treatments for chronic venous insufficiency: escin,

hydroxyethylrutoside, and Daflon, Angiology, 2000; 197-205.

Ghelardini, C, Glaoletti, N, Mazzanti, G, Local anesthetic activity of monoterpenes and

phenylpropanes of essential oils, Planta Med, 2001; 700-703.

Göbel, H, Schmidt, G, Soyka, D, Effect of peppermint and eucalyptus oil preparations

on neurophysiological and experimental algesimetric headache parameters,

Cephalalgia, 1994; 228-234.

Hamdi, HK, Castellon, R, Oleuropein, a non-toxic olive iridoid, is an anti-tumor agent

and cytoskeleton disruptor, Biochem Biophys Res Commun., 2005; 269.

Hyson, DA, Schneeman, BO, Davis, PA, Almonds and almond oil have similar effects

on plasma lipids and LDL oxidation in healthy men and women. J Nutr, 2002;

132.

Jenkins, DJ, Kendall, CW, Marchie, A, Parker, TL, Connelly, PW, Qian, W, et al. Dose

response of almonds on coronary heart disease risk factors: blood lipids,

oxidized low-density lipoproteins, lipoprotein a, homocysteine, and pulmonary

nitric oxide: a randomized, controlled, crossover trial, Circulation, 2002; 1327.

Jiménez J, Navarro, MC, Montilla, MP, Martin, A, Martinez, A, Thymus zygis Oil: Its

Effects on CCI4-Induced Hepatotoxicity and Free Radical Scavenger Activity,

Journal of Essential Oil Research, 1993; 158.

Kalita, B, Kusre, D, Bhuyan, KC. Effects of sesame oil and olive oil on the plasma total

cholesterol, low density lipoprotein and high density lipoprotein cholesterol of

guineapig, Int. J, Eng. Sci. Innov. Technol, 2014; 217.

Khaled, M, K, Approach to pharmacological and clinical applications of Anisi

aetheroleum, Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, Egypt, 2014.

49

Miandji, A, Tıbbi Bitkiler Atlası, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2015; 161-166-211-219-221-

249-260-298.

Mikus J, Harkenthal M, Steverding D, Reichling J, In vitro effect of essential oils and

isolated mono- and sesquiterpenes on Leishmania major and Trypanosoma

brucei, Planta Medicia, 2000; 366.

Mills, S, Bone, K, Principles and Practise of Phytoterapy Modern Herbal Medicine,

Churcill Livigstone, London, 2000.

Nekuzad, N, Torab, TA, Mojab, F, Alavi-Majd, H, Azadeh, P, Ehtejab, G, Effect of

external use of sesame oil in the prevention of chemotherapy-induced phlebitis.

Iranian journal of pharmaceutical research, 2012; 1065

Orihara Y, Hamamoto H, Kasuga H, Shimada T, Kawaguchi Y, Sekimizu K, A

silkworm baculovirus model for assessing the therapeutic effects of antiviral

compounds: characterization and application to the isolation of antivirals from

traditional medicines, J Gen Virol, 2008; 188

Özcebe, H, ve Sevencan, F, Çocuklarda Tamamlayıcı Ve Alternatif Tıbbı Konu Alan

Araştırmaların Değerlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk

Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, Ankara, 2009; 183-184.

PDR for Herbal Medicines, 4th ed. Thomson Healthcare Inc., Montvale, 2007.

Peirce, A, The American Pharmaceutical Association Practical Guide to Natural

Medicines, A Stronesong Press Book, William Morrow and Company, Inc., New

York, 1999.

Prasad, K, Secoisolariciresinol diglucoside from flaxseed delays the development of

type 2 diabetes in Zucker rat, J. Lab. Clin. Med., 2001; 32-39.

50

Prasad, K, Antihypertensive Activity of Secoisolariciresinol Diglucoside (SDG)

Isolated from Flaxseed: Role of Guanylate Cyclase, International Journal of

Angiology, 2004; 7-14.

Sakar, M. K. ve Tanker, M, Fitokimyasal Analizler, Ankara Üniversitesi Eczacılık

Fakültesi Yayınları No:67, Ankara, 1991; 128-129-189.

Saljic, J, Ointment for the treatment of burns, Ger Offen,1975; 2: 406–452.

Schuhmacher, A, Reichling, J, Schnitzler, P, Virucidal effect of peppermint oil on the

enveloped viruses herpes simplex virus type 1 and type 2 in vitro,

Phytomedicine, 2003; 504-510.

Schulz, V, Hänsel, R, Blumenthal, M, Tyler, V.E, Rational Phytotherapy, A Reference

Guide for Physicians and Pharmacists, Springer, Berlin Almanya, 2004

Subash B, P, Prabuseenivasan, S, and Ignacimuthu, S, Cinnamaldehyde - A Potential

Antidiabetic Agent, Phytomedicine, 2007; 14-15.

Sultana, Y, Kohli, K, Athar, M, Khar, RK, Aqil, M, Effect of pre‐ treatment of almond

oil on ultraviolet B–induced cutaneous photoaging in mice, Journal of cosmetic

dermatology, 2007; 14-19.

Süntar, I.P, Akkol, E.K, Keles, H, Oktem, A, Kırmızıbekmez, H, Başer, K.H.C,

Yeşilada E, A novel wound healing ointment: A formulation of Hypericum

perforatum oil and sage and oregano essential oils based on traditional Turkish

knowledge, J. Ethnopharmacol, 2011, 134, 89-96.

Takashima S, Yamane, S, Miyagoshi, M, Natural Products As Lipase Inhibitors, Jpn.

Kokai Tokkyo Koho, 2003.

51

Tırnaksız, F, Karataş, A, Arslan, A, Demiröz, T, Majistral İlaç Rehberi, Türk Eczacılar

Birliği, 2015; 33-146-238.

Türk Farmakopesi II, Avrupa Farmakopesi Adaptasyonu, 1.cilt, Ankara, 2016; 164-165-

1515-1516-1575-2697-2699-3013-3015-3184-3185-3499-3500.

Uz, E, Bayrak, O, Kaya, A, Bayrak, R, Uz, B, Turgut, FH, Bavbek, N, Kanbay, M,

Akcay, A, Nigella Sativa Oil for Prevention of Chronic Cyclosporine

Nephrotoxicity: An Experimental Model, Am. J. Nephrol, 2008; 517-522.

Vasudevan, M, Parle, M, Pharmacological evidence for the potential of Daucus carota

in the management of cognitive dysfunctions, Biol Pharm Bull, 2006, 1154

Yaşar, S, Çukurova Üniversitesi Kampusunda Doğal Olarak Yetişen Bazı Çok Yıllık

Tıbbi Bitkilerin Toprak Özellikleri İle Sabit ve Uçucu İçeriklerinin Belirlenmesi,

Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Adana,

2005; 45-46.

Yaylı, N, Uçucu Yağlar ve Tıbbi Kullanımları, Karadeniz Teknik Üniversitesi Eczacılık

Fakültesi Yayınları, 2013; 1-2-4.

WHO Monographs on Selected Medicinal Plants, Vol. 2, World Health Organization,

Geneva, 2002.

Zargari, A, In: Medical Plants 1, Tehran University Publication, Tehran, 1991.

Zidorn C, Joehrer, K, Ganzera, M, Schubert, B, Sigmund, EM, Mader, J, Greil, R,

Ellmerer, EP, Stuppner, H, Polyacetylenes from the Apiaceae Vegetables Carrot,

Celery, Fennel, Parsley, and Parsnip and their cytotoxic activities. J. Agric. Food

Chem., 2005; 523.

WEB 1: https://e-aktariye.com/rezene-yagi-kullanim-yontemleri-8481.html

52

WEB 2: http://www.vdhthymol.com/aniseed-oil-supplier.htm

WEB 3: https://shayandcompany.com/cinnamon-leaf-essential-oil.html

WEB 4: https://healthfoodthailand.com/904-large_default/clove-essential-oil-10-ml-.jpg

WEB 5: https://www.organicfacts.net/health-benefits/essential-oils/thyme-essential-

oil.html

WEB 6: https://cdn1.medicalnewstoday.com/content/images/articles/318/ 318032/olive-

oil-poured-into-a-bowl.jpg

WEB 7: https://selfhacked.com/blog/black-cumin-seed-nigella-sativa-top-scientific-

benefits/

WEB 8: http://www.yasemin.com/foto-galeri/44086-lavanta-yaginin-15-farkli-kullanimi/p1

WEB 9: https://www.aysetolga.com/havuc-tohumu-yaginin-cilt-sac-icin-faydalari

WEB 10: https://www.thesourcery.co.nz/shop/peppermint-oil-20ml/

WEB 11: http://sifalibitkiler.net/adacayi-yagi

WEB 12: http://www.milliyet.com.tr/at-kestanesi-yaginin-faydalari-pembenar-detay-

ciltbakimi-2565071/

WEB 13: http://www.isabetoldu.com/keten-tohumu-yagi/

WEB 14: https://www.saglikfit.com/ceviz-yaginin-faydalari-nelerdir

WEB 15: https://selfhacked.com/blog/almond-oil/

WEB 16: https://yemek.com/susam-yagi/

53

WEB 17: https://devamarketim.com/urun/kantaron-yagi-250-ml/

WEB 18: http://bitem.bezmialem.edu.tr/literatur

54

ÖZGEÇMĠġ

KiĢisel Bilgiler

Adı soyadı: Eda AYDIN

Uyruğu: Türkiye (TC)

Doğum tarihi ve yılı: 06 Şubat 1988, NEVŞEHİR

Telefon: 0555 174 00 80

E-posta: edaa_a_88@hotmail.com

EĞĠTĠM

Derece Kurum Mezuniyet

Tarihi

Lisans E.Ü. Eczacılık Fakültesi, Eczacılık 2019

Lise Kırıkkale Anadolu Lisesi 2006

YABANCI DĠL

İngilizce