Tedris vahidi 4

TƏDRİS VAHİDİ — 4

GÖZƏLLĠK ALƏMĠNƏ SƏYAHƏT

MəĢğələ 21 /mövzu:

TƏBĠƏTĠ QORUYAQ– 1 saat

Məşğələ növü Dekorativ-tətbiqi fəaliyyət (konstruksiya)

Alt standart: 1.1.1; 2.1.2; 2.2.3.

Dərsin məqsədi: • Tullantılardan düzəldilən konstruksiyanın

cəmiyyətdə rolunu sadalayır;

• Dekorativ sənətin əsas növlərini istifadə

olunan materiallara görə fərqləndirir;

• Sadə materiallardan (rəngli kağızlar, karton,

parça və s.), həndəsi fiqurlardan və təbiət

formalarından dekorativ kompozisiyalar tərtib

edir.

Dərsin tipi İnduktiv

İstifadə olunan iş formaları Qrup işi

İstifadə olunan üsullar Beyin həmləsi, müzakirə, qalereya gəzintisi,

esse

Fənlərarası inteqrasiya Tex. 1.3.2; H-b.1.4.1, 1.4.2.

Təchizat

Müxtəlif tullantılar –rəngli kağız, karton, kağız

və ya plastik qutular, flomasterlər və yapışqan,

qayçı

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Gözəl təbiətin qoynunda zibillik – atılmış butulkalar, süd və konserv qutuları, paketlər və s. olan

rəsm yazı lövhəsindən asılır. Müəllim: – Bu şəkillərdə nə təsvir olunub? (fərziyyələr) – Əgər belə

davam edərsə, nə olar? (fərziyyələr) – Bu mənzərəni kim yaradıb? (insanlar) – Təbiəti nə üçün

qorumaq lazımdır? – Bunun üçün nə etmək olar? (fərziyyələr) Müəllim: ―Təbiəti qorumaq

yollarından biri də tullantıları lazımlı əşyalara çevirmək, onlarla ətrafı çirkləndirməməkdir‖.

Tədqiqat sualı: Tullantıları lazımlı əĢyalara necə çevirmək olar?

Fərziyyələr deyilir və müəllim onları yazı lövhəsində yazır.

Konserv qutusu və müxtəlif qutular, butulka, kağız qırıntılarının şəkilləri vasitəsilə şagirdlər 4

qrupa ayrılır. Hər tullantı şəklinə görə qrup yaranır. Şagirdlər dərslikdə olan mövzu ilə tanış olurlar.

1-ci qrupa şampun qabından, 2-ci qrupa konserv qutusundan, 3-cü qrupa ayaqqabı qutusundan, 4-

cü qrupa isə karandaş yonqarlarından lazımlı əşyalar düzəltmək tapşırılır. Dərslikdən istifadə

etməklə şagirdlər qruplarda tapşırıqlarını yerinə yetirirlər. Müəllım onlara yaxınlaşıb, lazımi

istiqamətlər verir. O, dərsin sonunda şagirdləri özlərini dərəcələr üzrə qiymətləndirəcəklərini

xatırladır və meyarları yazı lövhəsindən asır.

XQEOŞ-lər isə qruplara kömək edirlər.

Qruplar öz konstruksiyalarından sərgi təşkil edir və ―Qalereya gəzintisi‖ vasitəsilə bir-birinin

düzəltdiklərini qiymətləndirirlər.

– Konstruksiya nədir? – Kompozisiya dedikdə nə başa düşürsən? – Tullantılardan daha nə

hazırlaya bilərsən?

ÜMUMİLƏŞDİRMƏ VƏ NƏTİCƏ

MƏLUMATIN MÜZAKİRƏSİ VƏ TƏŞKİLİ

MƏLUMAT MÜBADİLƏSİ

TƏDQİQATIN APARILMASI

MOTİVASİYA

Müəllim ―Təbiəti qoruyaq‖ adlı esse yazdırır və mətnlər yazı lövhəsindən asılır. Şagirdlər

istədikləri esse ilə tanış ola bilirlər.

Qeyd: Esseni hər zaman oxutdurmaq vacib deyil. Onları toplayıb yazı lövhəsində bərkitmək olar və

şagirdlər fasilələrdə oxuya bilərlər.

Dərəcələr üzrə qiymətləndirmə aparılır.

№ Meyarlar Əla YaxĢı Orta Zəif

1 Materialı necə seçmişik? + + – –

2 Kompozisiya həllini nə dərəcədə tapmışıq? + + + –

3 İşi nə dərəcədə səliqəli yerinə yetirmişik? + + + +

4 Konstruksiya üçün material seçimində kontrastlığı

nə dərəcədə nəzərə almışıq?

+ – – –

Jurnal, qəzet tullantılarından maraqlı kompozisiya düzəltmək.

I səviyyə II səviyyə III səviyyə IV səviyyə

Tullantılardan

düzəldilən

konstruksiyanın

cəmiyyətdə rolunu

sadalaya bilmir.

Tullantılardan

düzəldilən

konstruksiyanın


çətinliklə sadalayır.

Tullantılardan

düzəldilən

konstruksiyanın


qismən sadalayır.

Tullantılardan

düzəldilən

konstruksiyanın


ətraflı sadalayır.

Dekorativ sənətin

əsas növlərini

istifadə olunan

materiallara görə

fərqləndirməyi

bacarmır.

Dekorativ sənətin

əsas növlərini

istifadə olunan

materiallara görə

müəllimin

köməkliyi ilə

fərqləndirir.

Dekorativ sənətin

əsas növlərini

istifadə olunan

materiallara görə

kiçik qeyri

dəqiqliyə yol

verməklə

fərqləndirir.

Dekorativ sənətin

əsas növlərini

istifadə olunan

materiallara görə

dəqiq fərqləndirir.

Sadə materiallardan

(rəngli kağızlar,

karton, parça və s.),

həndəsi fiqurlardan

və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiyalar

tərtib edə bilmir.





və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiyaları

çətinliklə tərtib

edir.





və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiyalar

əsasən tərtib edir.





və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiyaları

düzgün tərtib edir.


NAĞILLARDA XEYĠRXAHLIQ VƏ QƏDDARLIQ– 1 saat

Məşğələ növü Mövzu üzrə rəsm

Alt standart: 2.1.1; 2.2.2.

Dərsin məqsədi: • Azərbaycan şifahi xalq folkloruna maraq və

məhəbbətini ifadə edir;

• Təsviri incəsənət növləri üzrə mövcud olan

YARADICI TƏTBİQETMƏ

QİYMƏTLƏNDİRMƏ

süjetli rəsm janrını sadalayır;

• Sadə və rəngli karandaşlarla, flomasterlə və

pastel təbaşirlərlə nağıllara illüstrasiya çəkir.



İstifadə olunan üsullar Müzakirə, t-sxem

Fənlərarası inteqrasiya H-b.1.3.2, 2.3.2; A-d.1.2.1.

Təchizat A4 format, rəngli karandaşlar, flomasterlər,

pastel təbaşirlər

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müəllim Təpəgözün rəsmini göstərir. – Bu kimin rəsmidir? (Təpəgözün) – O, kimdir? Onun

haqqında nə bilirsiniz? (Nağıl qəhrəmanı) Sonra kiçik qadın ayaqqabısı, odun şələsi, fındıq qabığı,

un və ya xəmir şəkillərini göstərir.

– Göstərilən rəsmlərdəki əşyalar hansı nağıl qəhrəmanına aiddir? (fərziyyələr)

– Bu nağıllarda hansı qəhrəman xeyirxah, hansı qəddar obrazı ilə yadda qalıb? (fərziyyələr)

Müəllim şagirdləri nağıl personajlarına görə (Göyçək Fatma, Cırtdan, Tıq-Tıq xanım, Qoğal,

Təpəgöz) qruplara ayıraraq, hər qrupa öz qəhrəmanı haqqında məlumat verməyi tapşırır. Hər qrup

nümayəndələri öz aralarında müzakirə etdikləri qəhrəmanın ―+‖ və ―–― cəhətlərini t-sxem vasitəsilə

tərtib edərək cavablandırırlar.

―+‖ cəhətlər ―–‖ cəhətlər

–

–

–

–

–

–

Şagirdlər dərslikdə olan materiallarla tanış olurlar.

Tədqiqat sualı: Ġllüstrasiya çəkən zaman nəyi nəzərə almaq lazımdır?

Fərziyyələr dinlənilir.

Qruplar öncə illüstrasiya çəkəcəkləri nağılı müəyyənləşdirirlər. Sonra bu nağıldan bir süjet se-

çirlər. Kompozisiya qaydalarına əməl etməklə təsvir edirlər. Nəzərə alırlar ki, rəsmdə boşluq

olmasın və personajlar arasında əlaqə yaransın. Müəllim də onlara müəyyən istiqamətlər verir və iş

zamanı bütün uşaqların iştirakının vacibliyini xüsusi vurğulayır. Sadə karandaşla rəsmi qurduqdan

sonra təsviri rəngləyirlər. Müəllim dərsin sonunda şagirdlərin özünü dərəcələr üzrə

qiymətləndirəcəyini xatırladır və meyarları yazı lövhəsindən asır.

XQEOŞ-lər isə yalnız nağıl qəhrəmanını təsvir edirlər.

Qruplar rəsmlərini təqdim edirlər. Bu zaman digər qruplar iş haqqında fikirlərini bildirirlər.

– İllüstrasiya nədir və onu necə çəkmək olar?

– Dərslikdəki illüstrasiyalar haqqında nə deyə bilərsiniz?

– İllüstrasiya ilə süjetli rəsmin fərqli və oxşar cəhətləri nədir?


№ Meyarlar B

1 İllüstrasiyanın hansı nağıl haqqında olmasını nə

dərəcədə göstərmişik?

+ + – –

2 Obyektlər arasında əlaqələri nə dərəcədə təsvir edə

bilmişik?

+ + + –

3 Varlıqların ölçülərindəki fərqini necə göstərmişik? + + + +

QİYMƏTLƏNDİRMƏ


MƏLUMATIN MÜBADİLƏSİ VƏ TƏŞKİLİ



MOTİVASİYA

4 İstifadə etdiyimiz rənglər ətrafdakı varlıqlara

uyğundurmu?

+ – – –

5 Təsviri tapşırılan vaxt ərzində yerinə yetirdikmi? + + + +

6 İş zamanı bütün qrup fəal iştirak etdimi? + + – –

Hər hansı nağıl qəhrəmanını plastilindən yapmaq.


Azərbaycan şifahi

xalq folkloruna

maraq və

məhəbbətini ifadə

edə bilmir.

Azərbaycan şifahi

xalq folkloruna

maraq və

məhəbbətini

müəllimin

köməkliyi ilə ifadə

edir.

Azərbaycan şifahi

xalq folkloruna

maraq və

məhəbbətini

qismən ifadə edir.

Azərbaycan şifahi

xalq folkloruna

maraq və

məhəbbətini dolğun

ifadə edir.

Təsviri incəsənət

növləri üzrə

mövcud olan süjetli

rəsm janrını

sadalamağı

bacarmır.


növləri üzrə


rəsm janrını



növləri üzrə


rəsm janrını əsasən

sadalayır.


növləri üzrə


rəsm janrını dəqiq

sadalayır.

Sadə və rəngli

karandaşlarla,

flomasterlə və

pastel təbaşirlərlə

nağıllara

illüstrasiya çəkə

bilmir.

Sadə və rəngli

karandaşlarla,

flomasterlə və


nağıllara müəllimin

köməkliyi ilə

illüstrasiya çəkir.

Sadə və rəngli

karandaşlarla,

flomasterlə və


nağıllara kiçik

qeyri dəqiqliyə yol

verməklə


Sadə və rəngli

karandaşlarla,

flomasterlə və


nağıllara düzgün



NƏQLĠYYAT VASĠTƏLƏRĠNĠ ÇƏKĠRĠK– 1 saat

Məşğələ növü Təsəvvürə əsasən naturadan rəsm

Alt standart: 2.2.2.

Dərsin məqsədi: • Müşahidə etdiyi haqqında danışır;

• Sadə və rəngli karandaşlar, flomasterlər ilə

nəqliyyat vasitələrinin rəsmini çəkir.



İstifadə olunan üsullar Müzakirə

Fənlərarası inteqrasiya H-b. 1.3.2, 2.3.2; A-d.1.2.1.

Təchizat Albom, flomasterlər, sadə və rəngli karandaşlar

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müxtəlif maşın şəkilləri yazı taxtasından asılır. Müəllim soruşur: – Bunlar nədir? (maşınlar)

– Maşınlar nə üçün lazımdır? (Bizi bir yerdən digər yerə aparmaq üçün)

– Şəkillərdə gördüyünüz maşınlar – nəqliyyat vasitələri necə adlanır? (fərziyyələr)

MOTİVASİYA


– Daha hansı nəqliyyat vasitələrini tanıyırsınız? (fərziyyələr)

Tədqiqat sualı: Nəqliyyat vasitələrinin rəsmini təsəvvürə əsasən necə çəkmək olar?

Fərziyyələr deyilir. Bəzi şagirdlər yazı lövhəsində onları çəkirlər.

Vərəqlərdə yazılmış avtobus, maşın, helikopter, gəmi sözlərinə əsasən şagirdlər 4 qrupa

ayrılırlar. 1-ci qrup avtobus, 2-ci qrup maşın, 3-cü qrup helikopter, 4-cü qrup gəmi təsvirini

yaddaşa əsaslanaraq çəkir. Bunun üçün şagirdlər dərslikdə verilən mətnlə tanış olurlar. Orada

göstərilən ardıcıllığa əməl etməklə, nəqliyyat vasitələrini təsvir edirlər. Müəllim dərsin sonunda

şagirdlərin özlərini dərəcələr üzrə qiymətləndirəcəklərini xatırladır və meyarları yazı lövhəsindən

asır.

XQEOŞ-lər isə avtobus çəkən qrupda əyləşə bilər.

ƏLAVƏ MATERĠAL: Müəllim uşaqlara deyir: – Uşaqlar, hamınız maşına minmisiniz və

oyuncaqlarınızın arasında rəssam-konstruktorların sizin üçün yaratdıqları nəqliyyatın müxtəlif

növləri də var: avtobus, tramvay, yük maşını, qatar, təyyarə, helikopter...

Evinizdə nə qədər oyuncaq maşın növləri var! Onlardan da çoxuna şəhərimizin küçələrində rast

gəlmək olar! Sizin fikrinizcə, müasir avtomobillərin formaları nə üçün axıcıdır? Müxtəlif növ

maşınların yaradılmasında dizaynerin təbiəti müşahidə etməyinin nə kimi rolu var? Konstruktorlar

təbiətin dərin sirlərinə nə dərəcədə yiyələnə bilərlər? Onların fantaziyasının hüdudu yoxdur, saysız-

hesabsızdır! Məsələn, konstruktorlar kenquru-avtomobil icad etmək fikrindədirlər. Belə avtomo-

billərə yaxşı yollar lazım deyil, onlar hər yerdən keçəcək, bütün maneələri aşacaq. Diqqətəlayiq

faktdır ki, indi dizaynerlər pinqvinlərə də çox diqqət yetirirlər. Axı pinqvin ağır tərpənməyinə bax-

mayaraq, təhlükə vaxtı çox cəld və çevik ola bilir – qar üzərində uzanıb, ayaq və qanadları ilə çox

sürətlə sürüşür.

Qruplar işlərini nümayiş etdirirlər. Digər qruplar fikirlərini bildirirlər.

Müəllim diqqəti tədqiqat sualına yönəldir və soruşur:

– Nəqliyyat vasitələrini təsəvvürə əsasən çəkmək üçün onun hansı xüsusiyyətlərini nəzərə

aldınız?

– 1-ci mərhələdə nə etdiniz? 2-ci mərhələdə nə etdiniz? 3-cü mərhələdə nə etdiniz?

– Nəqliyyat vasitələri arasında hansı fərqlər var?

1, 2-ci qruplar avtobusla maşının, 3, 4-cü qruplar isə helikopter ilə gəminin fərqini, onlar

haqqında bildikləri məlumatları söyləyirlər.


Nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməklə süjetli rəsm çək.


Müşahidə etdiyi

haqqında danışa

bilmir.

Müşahidə etdiyi

haqqında çətinliklə

danışır.

Müşahidə etdiyi

haqqında qismən

danışır.

Müşahidə etdiyi

haqqında ətraflı

danışır.

Sadə və rəngli

karandaşlar,

flomasterlər ilə

nəqliyyat

vasitələrinin

Sadə və rəngli

karandaşlar,

flomasterlər ilə

nəqliyyat

vasitələrinin

Sadə və rəngli

karandaşlar,

flomasterlər ilə

nəqliyyat

vasitələrinin

Sadə və rəngli

karandaşlar,

flomasterlər ilə

nəqliyyat

vasitələrinin


QİYMƏTLƏNDİRMƏ





rəsmini çəkə

bilmir.

rəsmini müəllimin

köməkliyi ilə çəkir.

rəsmini kiçik qeyri

dəqiqliyə yol

verməklə çəkir.

rəsmini düzgün

çəkir.


GÜLLƏRĠN MÖCÜZƏSĠ– 1 saat

Məşğələ növü Dekorativ-tətbiqi fəaliyyət (aplikasiya)


Dərsin məqsədi: • Güllərin cəmiyyətdə əsas roluna aid məlumat

verir;

• Sadə materiallardan və təbiət formalarından

dekorativ kompozisiya – gülün aplikasiyasını

tərtib edir.


İstifadə olunan iş formaları Fərdi iş

İstifadə olunan üsullar Müzakirə, qalereya gəzintisi, esse

Fənlərarası inteqrasiya İnf.1.1.3; Tex. 1.2.3.

Təchizat Rəngli kağızlar, qayçı, yapışqan, karton

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müxtəlif gül dəstələrindən ibarət kompozisiyaların rəsmləri asılır.

– Gördüyünüz rəsmlərdə nələr təsvir olunub? (güllər)

– Onlara ən çox haralarda rast gəlinir? (fərziyyələr)

– Güllərdən necə istifadə etmək olar? (fərziyyələr)

– Bu gun rəngli kağızlardan gullər düzəldəcəksiniz.

Tədqiqat sualı: Rəngli kağızlardan güllər düzəltmək üçün nə etməliyik?

Fərziyyələr söylənilir.

Şagirdlər dərslikdə olan materiallarla tanış olurlar. Burada güllərdən aplikasiya düzəltməyin

qaydası mərhələlərlə verilmişdir.Şagirdlər güllərdən aplikasiya düzəltmək üçün birinci mərhələdə

rəngbərəng dairə kəsir, simmetriya oxundan qatlayır.

İkinci mərhələdə qatlanmış yarımdairələri dörd bərabər hissəyə bölürlər. Üçüncü mərhələdə onu

kiçik dairəyə kimi xətlər boyunca kəsirlər.Dördüncü mərhələdə kəsilmiş hissələri buraraq

sıxırlar.Sonra bundan daha iki nümunə hazırlayırlar.Beşinci mərhələdə gülün hazırlanmış hər

nümunəsini iç-içə yerləşdirərək bərkidirlər.Altıncı mərhələdə yarpaqlarını da göstərilən ardıcıllıqla

kəsərək onları uyğun bildikləri rəngli vərəqə yapışdıraraq açıqca düzəldirlər. Müəllim dərsin

sonunda şagirdlərin özlərini dərəcələr üzrə qiymətləndirəcəklərini xatırladır və meyarları yazı

lövhəsindən asır.

XQEOŞ-lər adi çobanyastığı gülünü düzəldə bilərlər.

Bütün düzəldilən açıqcalar sərgi şəklində yazı lövhəsinin qarşısına düzülür. Qalereya gəzintisi

üsulundan istifadə etməklə şagirdlər yoldaşlarının işləri ilə tanış olurlar.

Müəllim diqqəti tədqiqat sualına yönəldir və soruşur:

– Güllərdən aplikasiya düzəltmək üçün onun hansı xüsusiyyətlərini nəzərə aldınız?

– 1-ci mərhələdə nə etdiniz?


– 3-cü mərhələdə nə etdiniz?





MOTİVASİYA

– 5 və 6-cı mərhələlərdə nə etdiniz?

Müəllim: – Güllər haqqında 5 dəqiqəlik esse yazın.

Şagirdlərin bəziləri esselərini oxuyur, digərlərinin yazıları isə toplum halında qiymətləndirmə

üçün qovluqlara yığılır.

Müəllim: – Hər kəs hazırladığı aplikasiyaları anasına hədiyyə verə bilər. Sizin düzəltdiyiniz gül

dəstəsi ananızın çox xoşuna gələcək, onun üçün əsl hədiyyə olacaq – axı onu siz öz əllərinizlə

düzəltmisiniz.


№ Meyarlar Əla YaxĢı Orta Zəif

1 Güllərin təsvirini nə dərəcədə vermişəm? + + – –

2 Hissələri arasında ölçü fərqlərini necə

göstərmişəm?

+ + + +

3 Rənglərdən nə dərəcədə istifadə etmişəm?

+ + + –

4 Aplikasiyanı nə dərəcədə səliqəli kəsmişəm?

+ – – –

5 Təsviri tapşırılan vaxt ərzində yerinə

yetirmişəmmi?

+ + + –

Müxtəlif güllərin rəsmini təsəvvürə əsasən çəkmək.


Güllərin

cəmiyyətdə əsas

roluna aid məlumat

verə bilmir.

Güllərin

cəmiyyətdə əsas

roluna aid çətinliklə

məlumat verir.

Güllərin

cəmiyyətdə əsas

roluna aid qismən

məlumat verir.

Güllərin

cəmiyyətdə əsas

roluna aid ətraflı

məlumat verir.


və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiya –

gülün

aplikasiyasını tərtib

edə bilmir.


və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiya –

gülün

aplikasiyasını

müəllimin köməyi

ilə tərtib edir.


və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiya –

gülün

aplikasiyasını kiçik


verməklə tərtib

edir.


və təbiət

formalarından

dekorativ

kompozisiya –

gülün

aplikasiyasını

düzgün tərtib edir.


BƏZƏK ƏġYALARI– 1 saat

Məşğələ növü Yapma, dekorativ-tətbiqi sənət

Alt standart: 1.1.3.,2.1.2., 3.1.1.

Dərsin məqsədi: •Bəzək əşyalarının əsas rolunu fərqləndirir;

•Dekorativ sənətin əsas növlərindən olan

zərgərliyi istifadə olunan materiallara görə

fərqləndirir;


QİYMƏTLƏNDİRMƏ


•Verilmiş dekorativ sənət nümunələrinə

münasibət bildirir.

Dərsin tipi Deduktiv


İstifadə olunan üsullar Müzakirə, qalereya gəzintisi

Fənlərarası inteqrasiya A-d.: 1.2.1., Mus.: 2.1.1.

Təchizat Flomasterlər, plastilin, məftil

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müəllim şagirdləri muncuq, üzük, sırğa və boyunbağı şəkilləri ilə 4 qrupa ayırır. Qrupların

qarşısına həmin bəzək əşyasının A4 formatda şəklini qoyur. Sonra həmin şəkilləri onlardan alıb

yazı lövhəsinə bərkidir və soruşur:

- Bunlar nədir? (muncuq, üzük, sırğa və boyunbağı şəkilləri)

- Birlikdə onları necə adlandırmaq olar? (bəzək əşyaları)

- Bəzək əşyalarının rolu nədən ibarətdir? (fərziyyələr)

Tədqiqat sualı: Bəzək əĢyalarından muncuğu düzəltmək üçün nə etməliyik? Fərziyyələr söylənilir.

Şagirdlər dərslikdə olan materiallarla tanış olurlar. Müəllim qruplara müxtəlif muncuq

düzümü çəkməyi və onları flomasterlərlə rəngləməyi tapşırır. Sonra onlar ən çox xoşlarına

gələn muncuğu seçib plastilindən yapırlar. Muncuğun plastilindən düzəldilməsi ardıcıllığı

dərslikdə verilib. XQEOŞ-lər də qrupların işinə cəlb oluna bilərlər. Müəllim nəzarət etməlidir

ki, onlara daha bəsit tapşırıqlar verilsin. Müəllim dərsin sonunda qrup fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən istifadə ediləcəyini xatırladır

və meyarları yazı lövhəsindən asır.

Qruplar düzəltdiklərini nümayiş etdirirlər və onları yazı lövhəsinin qarşısından düzürlər.

Qalereya gəzintisi üsulu vasitəsilə digər qruplar işlərə öz münasibətini bildirirlər.

– Bəzək əşyalarının gözəlliyi nədədir?





- Dekorativ –tətbiqi sənət nədir?

- Zərgər kimdir?

- Sizin fikrinizcə rəssamlar bəzək əşyalarını nə üçün düşünüblər?

Qiymətləndirmə zamanı qrup fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən istifadə edilir. Göstərilən

cədvələ uyğun qruplar müəllimlə birlikdə bir-birinə qiymət verir. QRUP MEYARLAR

Dinləmə Əməkdaşlıq Tapşırıq tam və

uyğun yerinə

yetirilib

Əlavələr Vaxtında

yerinə

yetirilib

Nəticə

I

II

III

IV

Plastilindən üzük yapırlar.


QİYMƏTLƏNDİRMƏ





MOTİVASİYA


Bəzək əşyalarının

əsas rolunu

fərqləndirə bilmir.


əsas rolunu

çətinliklə

fərqləndirir.


əsas rolunu qismən

fərqləndirir.


əsas rolunu düzgün

fərqləndirir.

Dekorativ sənətin

əsas növlərindən

olan zərgərliyi

istifadə olunan

materiallara görə

fərqləndirməyi

bacarmır.

Dekorativ sənətin


olan zərgərliyi

istifadə olunan

materiallara görə

müəllimin

köməkliyi ilə

fərqləndirir.

Dekorativ sənətin


olan zərgərliyi

istifadə olunan

materiallara görə

kiçik qeyri

dəqiqliyə yol

verməklə

fərqləndirir.

Dekorativ sənətin


olan zərgərliyi

istifadə olunan

materiallara görə

düzgün fərqləndirir.

Verilmiş dekorativ

sənət nümunələrinə

münasibət bildirə

bilmir.

Verilmiş dekorativ


zəif münasibət

bildirir.

Verilmiş dekorativ


dolğun münasibət

bildirir.

Verilmiş dekorativ


dəqiq münasibət

bildirir.


DÜNYA ġÖHRƏTLĠ AZƏRBAYCAN ĠNCĠLƏRĠ– 1 saat

Məşğələ növü Dekorativ-tətbiqi fəaliyyət


Dərsin məqsədi: • Xalçaların əsas roluna aid məlumatlar verir;

•Ənənəvi Azərbaycan naxışlarından sadə

dekorativ kompozisiyalar quraşdırır.



İstifadə olunan üsullar Açar sözlər, müzakirə, şaxələndirmə

Fənlərarası inteqrasiya İnf.1.1.3; Tex.1.3.3; Riy. 3.2.1.

Təchizat Albom, flomasterlər, rəngli karandaşlar, müx-

təlif xalça şəkilləri

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müəllim yazı taxtasında açar sözlər yazır: nəfis naxışlarla bəzənib, dünyada məşhurdur,

döşəməni bəzəyir, evə istilik verir, iplərdən toxunur. Sonra soruşur: – Bu sözlər sizə nəyi xatırladır?

(xalçaları) – Bu gün xalçaları bəzəyən naxışlar çəkməyi öyrənəcəksiniz.

Tədqiqat sualı: Milli xalçalarımızın fərqli xüsusiyyətləri hansılardır? Müəllim mərkəzi sözü – ―Milli xalçalarımız‖ sözünü yazı taxtasında yazaraq, orada şagirdlərin

dediklərinə əsasən şaxələndirmə aparır.

Şagirdlər dərslikdə olan materiallarla tanış olurlar. Müəllim şagirdləri dərslikdə göstərilən

müxtəlif buta şəkillərinə görə 5 qrupa ayırır. Hər qrup butadan istifadə etməklə fikirləşib milli

naxışı çəkir.Sonra onu rəngli karandaşlarla və flomasterlərlə rəngləyirlər.

XQEOŞ-lər isə istədikləri naxışı çəkə bilərlər.


MOTİVASİYA

Müəllim qruplara yaxınlaşaraq onları istiqamətləndirir. O, dərsin sonunda qrupun özünüqiymət-

ləndirməsindən istifadə ediləcəyini xatırladır və meyarları yazı lövhəsindən asır.

Qruplar işlərini nümayiş etdirirlər. Digər qruplar fikirlərini bildirirlər.

– Azərbaycan xalçaları nə üçün dünyada məşhurdur?

– Azərbaycan xalçalarını bəzəyən hansı elementləri tanıyırsınız?

– Milli naxışları çəkən zaman hansı təsvir qaydalarını nəzərə aldınız?

Şagirdlər yazı taxtasında tərtib edilən şaxələndirməyə xalça haqqında öyrəndiklərini əlavə

edirlər.

Qiymətləndirmə zamanı qrupun özünüqiymətləndirməsindən istifadə edilir. Göstərilən cədvələ

uyğun qruplar özlərinə qiymət verirlər.

QRUP MEYARLAR


uyğun yerinə

yetirilib

Əlavələr Tərtibat Vaxtında

yerinə

yetirilib

I

II

III

IV

Xalçalar haqqında əlavə məlumat toplamaq.


Xalçaların əsas

roluna aid məlu-

matlar verə bilmir.

Xalçaların əsas

roluna aid çətinliklə

məlumatlar verir.

Xalçaların əsas

roluna aid qismən

məlumatlar verir.

Xalçaların əsas

roluna aid dolğun

məlumatlar verir.

Ənənəvi

Azərbaycan

naxışlarından sadə

dekorativ

kompozisiyalar

quraşdıra bilmir.

Ənənəvi

Azərbaycan

naxışlarından

müəllimin

köməkliyi ilə sadə

dekorativ

kompozisiyalar

quraşdırır.

Ənənəvi

Azərbaycan

naxışlarından sadə

dekorativ

kompozisiyaların

çox hissəsini

quraşdırır.

Ənənəvi

Azərbaycan

naxışlarından

düzgün sadə

dekorativ

kompozisiyalar

quraşdırır.


AZƏRBAYCAN SƏNƏTKARLARI– 1 saat

Məşğələ növü Təsviri incəsənət əsərləri ilə tanışlıq

Alt standart: 1.2.1, 1.2.2; 1.2.3.

Dərsin məqsədi: • Azərbaycanın təsviri incəsənət


QİYMƏTLƏNDİRMƏ




nümayəndələrini sadalayır;

• Görkəmli təsviri incəsənət

nümayəndələrindən Q.Xalıqovu və

C.Qaryağdını yaradıcılıq sahələrinə görə

fərqləndirir;

• Onların məşhur əsərlərini sadalayır.


İstifadə olunan iş formaları Cütlərlə iş

İstifadə olunan üsullar Beyin həmləsi, İQS (İNSERT), konseptual

cədvəl

Fənlərarası inteqrasiya A-d.1.2.1.

Təchizat A4 formatlı kağız, rəngli karandaşlar

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müəllim müxtəlif rəngkarlıq əsərləri, karikaturalar, heykəl təsvirləri olan şəkilləri yazı

lövhəsindən asır və deyir:

– Bunlar nədir? (əsərlər, heykəllər)

– Onları kimlər yaradıb? (rəssamlar, heykəltəraşlar)

– Azərbaycan rəssamlarından kimləri tanıyırsınız? (fərziyyələr)

– Heykəltəraşlarımızdan kimləri tanıyırsınız? (fərziyyələr)

– Bu gün dərsimiz Azərbaycanın xalq rəssamı Qəzənfər Xalıqov və görkəmli heykəltəraşımız

Cəlal Qaryağdı haqqındadır.

Tədqiqat sualı: Qəzənfər Xalıqov və Cəlal Qaryağdı haqqında nə deyə bilərsiniz?

Fərziyyələr yazı taxtasına yazılır.

Şagirdlər 1, 2 saymaqla cütlərə ayrılır. Müəllim dərslikdəki mətnin əvvəlcədən cıxarılmış surə-

tini paylayır. Sonra yazı lövhəsindən xüsusi işarələr (―‖– bilirəm, ―+‖ – yeni informasiyadır)

asaraq deyir:

– Mətni oxuyun və diqqətli olun. Bildiyiniz informasiyanın qarşısında ―‖,bilmədiyinizin

qarşısında isə―+‖ işarəsini qoyun. Şagirdlər oxuyub qurtardıqdan sonra müəllim deyir:

– İndi işarələmə cədvəli tutun. Bunun üçün əvvəlcə bildiklərinizi və sonra yeni informasiyaları

cədvəldə sistemləşdirin.

―‖ – bilirəm ―+‖ – yeni informasiyadır

1.

2.

3.

4.

1.

2.

3.

4.

– 1-lər 2-lərlə yazdıqlarını bölüşsünlər.

XQEOŞ-lər sənətkarlar haqqında məlumatı üzündən oxuya bilər.

Müəllim deyir:

– İstənilən cütlük işarələmə cədvəli ilə bizi də tanış edə bilər. Bəzi cütlər yazdıqlarını

oxuyurlar. Bu zaman şagirdləri sənətkaların əsərləri ilə də tanış etmək olar.

– İllüstrasiyaçı rəssamlardan kimi tanıyırsınız?

– Karikaturaçı rəssam kimdir?

– Heykəllə rəsmin fərqi nədir?

Şagirdlər müəllimin tərtib etdiyi konseptual cədvəli doldururlar. Buna əsasən

qiymətləndirilirlər.

Qeyd: Burada təkrar məqsədilə digər rəssamlar da verilir. Müəllim lazım bilsə, yalnız Qəzənfər





MOTİVASİYA

Xalıqov və Cəlal Qaryağdını verə bilər.

Rəssamın adı YaĢadığı dövr

Əsərləri

Əsərləri təsviri incəsənətin,

əsasən, hansı növünə aiddir?

Qəzənfər Xalıqov

Cəlal Qaryağdı

Əzim Əzimzadə

Bəhruz Kəngərli

Qəzənfər Xalıqov və Cəlal Qaryağdı haqqında əlavə məlumat toplamaq.


Azərbaycanın

təsviri incəsənət

nümayəndələrini

sadalaya bilmir.

Azərbaycanın


nümayəndələrini


Azərbaycanın


nümayəndələrini

qismən sadalayır.

Azərbaycanın


nümayəndələrini

düzgün sadalayır.

Q.Xalıqovu və

C.Qaryağdını

yaradıcılıq

sahələrinə görə

fərqləndirə bilmir.

Q.Xalıqovu və

C.Qaryağdını


ilə yaradıcılıq


fərqləndirir.

Q.Xalıqovu və

C.Qaryağdını

yaradıcılıq


əsasən fərqləndirir.

Q.Xalıqovu və

C.Qaryağdını

yaradıcılıq


düzgün fərqləndirir.

Onların məşhur

əsərlərini sadalaya

bilmir.

Onların məşhur

əsərlərinin az

hissəsini sadalayır.

Onların məşhur

əsərlərinin çox

hissəsini sadalayır.

Onların məşhur

əsərlərini dəqiq

sadalayır.


DÜNYANIN MƏġHUR MUZEYLƏRĠ– 1 saat

Məşğələ növü Təsviri incəsənət əsərləri ilə tanışlıq


Dərsin məqsədi: • Təsviri incəsənətin cəmiyyətdə rolunu sa-

dalayır;

• Verilmiş təsviri və dekorativ sənət nümu-

nələrinə münasibət bildirir;

• Dünyanın məşhur muzeyləri haqqında öy-

rəndiklərini şərh edir.



İstifadə olunan üsullar Beyin həmləsi, ziqzaq

Fənlərarası inteqrasiya A-d.1.2.1; Mus.2.1.1.

Təchizat Vatman vərəqi

DƏRSĠN GEDĠġĠ

Müəllim müxtəlif muzey şəkillərini yazı lövhəsindən asaraq soruşur:

– Şəkillərdə nəyin təsvirini görürsünüz? (fərziyyələr)

– Bunlar muzeylərin təsviridir. Muzey deyəndə nə başa düşürsünüz? (Fərziyyələr – Xalq üçün

dəyərli olan təsviri incəsənət əsərlərinin saxlandığı yer.)

Tədqiqat sualı: Ġncəsənət əsərlərinin muzeylərdə saxlanılmasının səbəbi nədədir?

MOTİVASİYA


Müəllim şagirdlərin dedikləri bütün fikirləri yazı lövhəsinə yazır.

Şagirdlər Topqapı sarayı, Luvr, Ermitaj və Azərbaycan İncəsənət muzeylərinin şəkilləri ilə 4

―doğma‖ qrupa ayrılırlar. Hər ―doğma‖ qrupun üzvləri 1-dən 3-ə kimi sayırlar. Eyni rəqəmi sayan

şagirdlər ―ekspert‖ qruplarında əyləşirlər. 1-ci ―ekspert‖ qrupu dərslikdən Luvr muzeyi,2-ci

―ekspert‖ qrupu Topqapı sarayı muzeyi və 3-cü ―ekspert‖ qrupu isə Ermitaj muzeyi haqqında

məlumatlanırlar. ―Ekspert‖ qruplarının hər biri öz muzeyi haqqında məlumatı dəqiqləşdirdikdən

sonra ―doğma‖ qruplarına qayıdırlar. ―Doğma‖ qruplarda hər ekspertdən 1 və ya 2 nümayəndə olur.

Onlar öz muzeyləri və orada saxlanılan nümunələr haqqında yoldaşlarına da məlumat verirlər.

Nəticədə hər ―doğma‖ qrup bütün muzeylər və oradakı nümunələr haqqında məlumat toplayır.

Sonra mövzu haqqında təqdimat hazırlanır və vərəqdə tərtib edilir. Müəllim şagirdlərə dərsin

sonunda qrup fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən istifadə ediləcəyini xatırladır və meyarları yazı

lövhəsindən asır.

XQEOŞ-lər muzeylərdən birinin şəklini çəkir.

Hər qrupdan bir nümayəndə öyrəndikləri haqqında təqdimat verir. Bu zaman digər şagirdlər də

öz fikirlərini bildirirlər.

Müəllim soruşur:

– Muzeylər haqqında nə öyrəndiniz?

– Azərbaycan sənətkarlarının əsərləri olan hansı muzeyləri tanıyırsız?

– Muzeylərdə nə üçün yaradılır?

Müəllim beyin həmləsi zamanı şagirdlərin muzeylər və nümunələr haqqında dedikləri

fikirlərin üzərinə qayıdır. Onları bir-bir oxuyur, düz və səhv fikirlər müzakirə olunur.

Qrup fəaliyyətinin qiymətləndirilməsindən istifadə edilir.

QRUP MEYARLAR


uyğun yerinə

yetirilib

Əlavələr Tərtibat Vaxtında

yerinə

yetirilib

I

II

III

IV

Məşhur muzeylər haqqında əlavə məlumat toplamaq.


Təsviri incəsənətin


sadalaya bilmir.






qismən sadalayır.



ətraflı sadalayır.

Verilmiş təsviri və

dekorativ sənət

nümunələrinə

münasibət

bildirməyi

bacarmır.


dekorativ sənət

nümunələrinə


ilə münasibət

bildirir.


dekorativ sənət

nümunələrinə kiçik


verməklə

münasibət bildirir.


dekorativ sənət

nümunələrinə

düzgün münasibət

bildirir.


QİYMƏTLƏNDİRMƏ





Dünyanın məşhur

muzeyləri haqqında

öyrəndiklərini şərh

edə bilmir.

Dünyanın məşhur


öyrəndiklərinin az

hissəsini şərh edir.

Dünyanın məşhur


öyrəndiklərinin çox

hissəsini şərh edir.

Dünyanın məşhur


öyrəndiklərini

ətraflı şərh edir.

TESTLƏR Tədris vahidi – 1

Rəssam kimdir?

1. Ədəbi əsərlər yaradan

2. Musiqi əsərləri yaradan

3. Təsviri incəsənət əsər-

ləri yaradan

Rəssam hansı alətlərlə

iĢləyir?

1. Qələmlə

2. Boya ilə

3. Dəftərlə

Rəssam nə edir?

1. Müşahidə və müqayisə

edir, çəkir


edir, yazır


edir, danışır

Akvarel və quaĢ nədir?

1. Dərman

2. Maye

3. Boya

Akvarelin xüsusiyyətləri

hansılardır?

1. Qatıdır, sudan az

istifadə olunur

2. Yapışqandır, sudan

istifadə olunmur

3. Şəffafdır, sudan çox

istifadə olunur

QuaĢın xüsusiyyətləri

hansılardır?

1. Qatıdır, sudan az

istifadə olunur

2. Yapışqandır, sudan

istifadə olunmur

3. Şəffafdır, sudan çox

istifadə olunur

Əsas rənglər hansılar-

dır?

1. Sarı, göy, narıncı

2. Sarı, qırmızı, göy

3. Sarı, yaşıl, bənövşəyi

QarıĢıq rənglər hansı-

lardır?

1. Narıncı, bənövşəyi,

yaşıl

2. Narıncı, sarı, qırmızı

3. Narıncı, göy, mavi

Narıncı rəngi necə al-

maq olar?

1. Qırmızı+sarı

2. Göy +qırmızı

3. Sarı+göy

BənövĢəyi rəngi necə

almaq olar?

1. Qırmızı+sarı

Mavi rəngi necə almaq

olar?

1. Göy+ağ

2. Qara+göy

3. Qara +ağrəngdə

3. Payızda yarpaqlar

olmur

Boz rəngi necə almaq

olar?

1. Göy+sarı

2. Ağ+göy

3. Qara +ağ

Çəhrayı rəngi necə al-

maq olar?

1. Ağ+sarı

2. Ağ+qara

3. Ağ+qırmızı

Hansı rənglərə isti rəng-

lər deyilir?

1. Yaşıl, mavi, sarı

2. Qırmızı, narıncı, sarı

3. Göy, bənövşəyi, yaşıl

Hansı rənglərə soyuq

rənglər deyilir?

1. Yaşıl, mavi, qəhvəyi

2. Qırmızı, narıncı, sarı

3. Göy, bənövşəyi, yaşıl

Siluet nədir?

1. Birrəngli təsvirdir

2. Rəngli təsvirdir

3. Həcmli təsvirdir

Kompozisiya nəyə de-

yilir?

1. Rəsmin hissələrinin uy-

ğunluğu, əlaqəsi

2. Yazıların səhvsiz yazıl-

ması

3. Rəsmlərin səliqəli

rənglənməsi

Payız yarpaqları necə

olur?

1. Qırmızı, sarı, narıncı

rəngdə

2. Yaşıl, mavi, qara

Kontrast rənglər hansı-

lardır?

1. Göy-bənövşəyi, mavi-

boz, qırmızı-sarı

2. Sarı-qara, ağ-qırmızı,

qara-boz

3. Qırmızı-yaşıl, göy-

sarı, bənövşəyi-narıncı

Simmetriya nə demək-

dir?

1. Hissələr üst-üstə düş-

məlidir

2. Hissələr ayrı olmalıdır

Tədris vahidi – 2

Təsviri incəsənətin növ-

ləri hansılardır?

1. Qrafika, boyakarlıq,

heykəltəraşlıq, dekorativ

sənət

2. Natürmort, boyakarlıq,

portret, qrafika

3. Süjetli əsərlər, portret,

mənzərə, natürmort

Təsviri incəsənətin janr-

ları hansılardır?

1. Qrafika,boyakarlıq,

heykəltəraşlıq, dekortiv

sənət

2. Natürmort,

boyakarlıq, portret,

qrafika

3. Süjetli əsərlər, portret,

mənzərə, natürmort

Naturadan rəsm nədir?

1. Ətrafa baxıb çəkmək

2. Oxunanınəsasında

çəkmək

3. Təxəyyülə əsasən

çəkmək

Konstruksiya nədir?

1. Yığmaq, yaratmaq, dü-

zəltmək

2. Çəkmək, cizgiləmək,

rəngləmək

3. Fikirləşmək, tikmək,

yapışdırmaq

Mimika nədir?

1. Əl cizgilərinin ifadələri

2. Sifət cizgilərinin ifadə-

ləri

3. Ayaq cizgilərinin ifa-

dələri

Hansı Azərbaycan rəs-

samlarını tanıyırsan?

1. T.Quliyev, Q.Qarayev,

F. Əmirov

2. Ə.Əzimzadə, B. Kən-

gərli, Q.Xalıqov

3. N.Gəncəvi, S.Vurğun,

M.Ə.Sabir


HeykəltəraĢ kimdir?

1. Həcmli əsərlər yaradan

2. Mənzərə çəkən

3. Musiqi bəstələyən

Hansı Azərbaycan hey-

kəltəraĢlarını

Oriqamidüzəldərkən nə-

dən istifadə edilir?

1. Boyalardan

2. Kağızdan

3. Plastilindən

Karikatura nə

deməkdir?

1. Ağlamalı rəsm

2. Məzəli rəsm

3. Dəhşətli, vahiməli

rəsm


Aplikasiya nədir?

1. Kağızdan kəsilir, yapış-

dırılır

2. Daşdan yonulur, hazır-

lanır

3. Sulu boya ilə çəkilir,

rənglənir.

Natürmort nədir?

1. Cansız cisimlərdən

ibarət rəsm

2. Təbiətin təsvirindən

ibarət rəsm

3. Heyvanların

təsvirindən ibarət rəsm

Mənzərə nədir?

1. Təbiət təsviri

2. Məişət əşyalarının

təsviri

3. İnsanların təsviri

Ekskursiyaların

əhəmiyyəti nədədir?

1. Təfəkkürü, yaradıcılığı,

nitqi inkişaf etdirir

2. Yazı qabiliyyətini

inkişaf etdirir

3. Musiqi qabiliyyətini

inkişaf etdirir.

2. Göy +qırmızı

3. Sarı+göy

YaĢıl rəngi necə almaq

olar?

1. Qırmızı+sarı

2. Göy +qırmızı

3. Sarı+göy

3. Hissələr

fərqlənməlidir

Varlıqlardan hansı

simmetrik deyil?

1. Kəpənək, parabüzən

2. İlbiz, çaydan

3. İnsan, çanta

tanıyırsan?

1. C.Qaryağdı, F.Əbdür-

rəhmanov, Ö.Eldarov

2. A.Şaiq,M.Gülgün,

T. Elçin

3. Ü.Hacıbəyov, A.Rza-

yeva, Ş.Axundova

ƏLAVƏ MATERĠALLAR

BƏHRUZ KƏNGƏRLĠ

Bəhruz (Şamil) Şirəlibəy oğlu Kəngərli 1892-ci il yanvarın 22-də Naxçıvan şəhərində anadan

olmuşdur. Atası Şirəlibəy gimnaziyada təhsil almış, fars və rus dillərini öyrənmiş, Şərq və Avropa

ədəbiyyatı ilə tanış olmuş, qabaqcıl ziyalı kimi tanınmış, şəhər məhkəməsində tərcüməçi işləmişdir.

O, oğlunu ―Xeyriyyə‖ adlı yeni tipli şəhər məktəbində oxumağa qoymuşdu. Balaca Bəhruz atasının

evə gətirdiyi şəkilli kitablardan faydalanır, kiçik yaşlarından rəsm çəkməyə maraq göstərir,

şəkillərin surətini çıxarmaqla məşğul olur, rus dilini öyrənərək, özünün bilik səviyyəsini artırmağa

çalışırdı.Kiçik ikən eşitmə qabiliyyətini itirən Bəhruz xəyallar aləminə qapılaraq, bütün vaxtını

şəkil çəkməyə sərf edirdi.Atasının abunəçisi olduğu ―Molla Nəsrəddin‖ jurnalını vərəqləməsi

Bəhruzun rəssamlıq sənətinə sevgisini gücləndirirdi.

Bu məqsədlə Bəhruz Kəngərli 1910-cu ildə Tiflis Rəssamlıq Məktəbinə daxil olur və 5 il ərzin-

də orada təhsil aldıqdan sonra 1915-ci ildə Naxçıvana qayıdır.

Cənubi qafqazın mühüm mədəniyyət mərkəzi Tiflis şəhərində ―İncəsənəti təşviq cəmiyyəti‖

nəzdində təşkil edilmiş rəssamlıq məktəbinin ilk azərbaycanlı məzunu Bəhruz Kəngərli orada

istedadının hərtərəfli inkişafı üçün əlverişli zəmin tapır.Məktəbdə təhsil rus akademik təhsili

sisteminə əsaslanırdı və şəhərin qabaqcıl rəsm müəllimləri tərəfindən aparılırdı.

Bəhruz Kəngərlinin sərbəst yaradıcılıq fəaliyyəti gərgin ictimai-siyasi, təzadlı illərə, xüsusilə

ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı təcavüz və terror əməliyyatlarının baş verdiyi dövrə təsadüf

etmişdir. Erməni təcavüzündən miras qalmış ictimai fəlakətlər, günahsız insanların qırılması,

evlərin, tarixi abidələrin dağıdılması, xarabazarlığa döndərilməsi kimi faciəvi hadisələr Bəhruz

Kəngərli yaradıcılığında mühüm iz buraxmışdır. Rəssamın həmin mövzulara həsr etdiyi rəsmləri

kəskin sənədli ittihamnamə vüsətinə malikdir. ―Qaçqınlar‖ rəsm silsiləsi zamanın ictimai ziddiy-

yətlərini əks etdirən realist ümumiləşdirmə qüvvəsi ilə səciyyələnir.

Təbiət vurğunu olan sənətkarlardan biri kimi, həssas qəlbli Bəhruz Kəngərli də təbiətin

gözəlliklərini vəsf etmişdir.Lakin miniatür ənənələrinə əsaslanan dekorativ mənzərə nümunələ-

rindən fərqli olaraq, Kəngərlinin realistik mənzərələri məzmununa, ifaçılıq tərzinə görə təsviri

sənətimizdə yeni mərhələ təşkil edir.

O zaman maarif, mədəniyyət ocaqlarının təşəkkülü sahəsində ilk addımlar atan Naxçıvanın

mədəni hə-yatına Bəhruz Kəngərlinin məhsuldar fəaliyyəti faydalı təsir göstərirdi. O, rəssamlıq sə-

nətini təbliğ etmək üçün yeni yollar axtarır, ―Naxçıvan yadigarı‖ adlı rəsm albomları hazırlayır.

Naxçıvanın tarixi-etnoqrafik abidələrini, milli tipajları, geyimləri, yerli mühitin əlamətdar atribut-

larını əks etdirən ―Naxçıvan yadigarı‖ adlı, olduqca maraqlı rəsm albomu hal-hazırda Azərbaycan

Dövlət İncəsənət Muzeyində saxlanılır.

Bəhruz Kəngərli Naxçıvanda teatr sənətinin inkişafı ilə əlaqədar tədbirlərin həyata keçi-

rilməsində də yaxından iştirak etmişdir. 1917-ci ildə Naxçıvan ―Xeyriyyə‖ məktəbinin nəzdindəki

―El güzgüsü‖ adlı teatr cəmiyyəti tərəfindən tamaşaya qoyulmuş Cəlil Məmmədquluzadənin ―Ölü-

lər‖ komediyasının səhnə tərtibatını, dekor və geyim eskizlərini Bəhruz Kəngərli icra etmişdi.

1920–1921-ci illərdə Bəhruz Kəngərli özünün bir sıra dolğun, bədii cəhətdən kamil əsərlərini

yaratmışdır. Bunlardan vətəndaş müharibəsində iştirak edən azərbaycanlı döyüşçülərin rəmzi

obrazını – ―Qızıl əsgər‖ surətini xüsusilə qeyd etmək lazımdır.

1921-ci il fevralın 15-də Naxçıvan İnqilab Komitəsinin təşəbbüsü ilə Bəhruz Kəngərlinin 500-ə

yaxın rəsmlərindən ibarət sərgi nümayiş etdirilmiş, bəzi əsərlərin əhaliyə satılması nəticəsində əldə

olunan vəsaitin müəyyən hissəsi rəssamın arzusu ilə şəhərdəki uşaq evinə bağışlanmışdır.

Bəhruz Kəngərlinin tərcümeyi-halı göstərir ki, bədəncə zəif, mülayim təbiətli, yumşaq xasiy-

yətli, çalışqan və işgüzar ziyalı qısa həyatı boyu maddi çətinliklərə, mənəvi məhrumiyyətlərə məruz

qalmış, rəsmi dövlət idarələrindən, imkanlı şəxslərdən lazımi qayğı və yardım görməmiş, mədəni

cəhətdən geri qalmış avam və cahil insanların laqeyd münasibətinin şahidi olmuşdur. O, 1922-ci il

fevralın 7-də 30 yaşında ciyər xəstəliyindən vəfat etmişdir.

Bəhruz Kəngərlinin mövzu, janr etibarilə müxtəlif və rəngarəng olan 2000-ə yaxın əsərindən

ibarət bədii irsi geniş ictimaiyyətin nəzər-diqqətini cəlb etmiş, ardıcıl olaraq toplanıb sərgi və

muzey ekspozisiyalarının bəzəyinə çevrilmişdir.

Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi Bəhruz Kəngərlinin əsərlərini toplamaq, qeydə almaq,

mühafizə və təbliğ etmək sahəsində xeyli tədbirlər həyata keçirmişdir.Rəssamın muzeydə

saxlanılan əsərlərinin bir hissəsi 1928-ci ildə Azərbaycan Dövlət Muzeyinin incəsənət şöbəsinə

daxil olmuşdur.1939-cu ildən başlayaraq Kəngərli əsərlərinin kolleksiyası rəssamın anasından,

qohum və müxtəlif sənətsevərlərdən alınaraq tamamlanmışdır.

Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin təşəbbüsü ilə 1947-ci ildə Bakıda, 1957-ci ildə

Moskvada Bəhruz Kəngərlinin fərdi yaradıcılıq sərgiləri keçirilmişdir.

Hal-hazırda Bəhruz Kəngərlinin əsərləri, Azərbaycan Dövlər İncəsənət Muzeyindən başqa,

Naxçıvan Dövlət Tarix Muzeyində, Moskva Dövlət Tarix Muzeyində də saxlanılır.

2001-ci ilin mayında Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin qərarı ilə rəssamın anadan

olmasının 110 illiyi münasibətilə Naxçıvan Rəssamlar Birliyinin sərgi salonuna Bəhruz Kən-

gərlinin adı verilmişdir.Naxçıvanda rəssamın ev-muzeyi yaradılmış, qəbirüstü abidəsi ucaldıl-

mışdır.

2002-ci ilin iyun ayında Azərbaycan Respublikasının mərhum prezidenti Heydər Əliyev Nax-

çıvan şəhərində Bəhruz Kəngərlinin xatirəsinə yaradılmış muzeyin açılışı mərasimində iştirak etmiş

və geniş nitq söyləmişdir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Bəhruz Kəngərlinin yaradıcılığını

yüksək qiymətləndirərək demişdir: ―Onun əsərləri Azərbaycan dövlətinin milli sərvətidir‖.

AZƏRBAYCAN XALÇALARI

Xalçaçılıq Azərbaycan xalq-tətbiqi incəsənətinin ən qədim və geniş yayılmış növlərindən biri

sayılır.İncəsənətinin Azərbaycan xalqı tərəfindən sevilən bu növü əsrlər boyu nəsildən nəslə qayğı

ilə ötürülmüşdür.Onun naxışlarının dili, koloriti hər kəsə yaxın və aydın olmuşdur. Ölkə ərazisində

aparılan arxeoloji qazıntılar və yazılı mənbələr göstərir ki, Azərbaycanda xalça toxuculuğu tunc

dövründə, yəni 5 min il bundan əvvəl meydana gəlib.

Azərbaycan qadın ustalarının əlləri ilə yaradılan gözəl xalçalar və xalça məmulatları Sankt-

Peterburqda Ermitaj, Londonda Viktoriya və Albert, Vaşinqtonda Tekstil, Parisdə Luvr, İstanbulda

Topqapı kimi dünyanın böyük muzeylərini, habelə Bakıda Azərbaycan Xalçası Dövlət Muzeyini və

Azərbaycan Tarixi Muzeyini bəzəyir.

L.Kərimovun çoxcildlik ―Azərbaycan xalçası‖ əsərində 1300-dən artıq Azərbaycan xalçası

ornament elementinin təhlili verilmişdir.

Xalçaçılıq sənət və elm sahəsi kimi Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq

Məktəbində, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində, eləcə də incəsənət

yönümlü kolleclərdə tədris edilir. Xalçaçılıq sənət kimi texniki peşə məktəblərində, uşaq rəsm

qalereyalarında və digər yerlərdə öyrədilir.

AZƏRBAYCAN XALÇALARI DÜNYA MUZEYLƏRĠNDƏ

Məşhurluğu və gözəlliyi ilə fərqlənən Azərbaycan xalçalarından biri də ―Şeyx-Səfi‖

xalçasıdır.Hazırda bu gözəl sənət əsəri İngiltərənin məşhur Viktoriya-Albert muzeyində

saxlanılır.Orada başqa gözəl Azərbaycan xalçaları da nümayiş etdirilir.131 xalçanın 12-si XVIII

əsrə, qalanları isə XIX əsrə aiddir.Ekspertlər bu xalçaları texnoloji və dekorativ xüsusiyyətlərinə

görə 2 qrupa ayırırlar.Birinci qrup XVIII əsrə, ikinci qrup isə XVI-XVII əsrlərə aiddir.Muzeydə

olan Azərbaycan xalçalarının əksəriyyətini ingilis dəllalları gətirib. Qalereyanın lap mərkəzində

böyük və gözəl ―Şeyx-Səfi‖ xalçası asılıb. Bu qiymətli və əfsanəvi xalça hər yarım saatdan bir işıq-

landırılır.Xalçanın təsvirləri müxtəlif güllərdən ibarətdir. Xalçanın künclərində qönçələrdən ibarət

mozaikalar var. Hər tərəfi qırmızı, sarı, yaşıl güllərlə bəzədilib. Rənglər xalçada elə ustalıqla

yerləşdirilib ki, bir-birinin ardınca düzülən qönçələr Günəş şüasını xatırladır.Xalçanın yuxarı və

aşağı hissələrində mürəkkəb naxışlarla bəzədilən şamdan təsviri var. Xalçada olan ornamentlər

onun mənasını açmağa kömək edir.

XALÇALARIMIZ AVROPALI RƏSSAMLARIN ƏSƏRLƏRĠNDƏ

XVI-XVII əsrlərdə yaşamış məşhur rəssamlar da öz əsərlərində Azərbaycan xalçalarını təsvir

etmişlər.Məsələn, bizim xalçalarımız Venesiya taciri və tədqiqatçısı Marko Polonu heyran

etmişdi.XVI əsrin İngiltərə səyahətçisi Antoni Cenkilisin və XVII əsr alman dəniz səyyahı Can

Strusun qeydlər jurnalında xalçalarımız haqqında maraqlı məlumatlar verilir.Niderland boyakarı

Hans Memlinq ―Məryəm öz körpəsi ilə‖ əsərində, alman rəssamı Hans Holbeyn ―Səfirlər‖

rəsmində Muğan və Qazax-Qarabağ xalçalarını təsvir etmişlər.Azərbaycan xalçaları hazırda dünya

tarixçilərinin və incəsənət alimlərinin tədqiqat mövzusuna çevrilib.

Amerikanın 19 muzeyində, 10-dan çox rəsm qalereyasında və 40-dan yuxarı kolleksiyasında

müxtəlif növ Azərbaycan xalçaları saxlanılır və nümayiş etdirilir.Amerika sənətkarları da

xalçalarımız üzərində tədqiqat işləri aparırlar. Çarlz Qrant Ellis tərəfindən yazılan və Tekstil

Muzeyinin 50 illik yubileyinə həsr edilən ―Qədim Qafqaz xalçaları‖ kitabı tədqiqat baxımından

böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ellisin məşhur tədqiqatı olan ―Əjdahalı xalça‖ bölməsində alim qeyd

edir ki, əjdaha təsviri Qarabağ xalça toxuculuğuna aiddir.Həmin xalçanın üzərində eyni zamanda

heyvan təsviri də var.

Bir çox əfsanələrdə qədim Günəş təqvimi sistemində və erkən inanclarda əjdaha təsviri

Azərbaycanda mühüm rol oynayıb.Qarabağ xalçalarının bu növü Berlin İncəsənət Muzeyində

saxlanılır. Çox ustalıqla toxunmuş xalçada Şərqin əfsanəvi quşu olan Səməndər quşu əjdaha ilə

döyüşür.

Tanınmış tədqiqatçı Artur Pop XVI əsrə aid olan Qarabağ xalçaları üzərindəki bu təsviri incəsənətin inkişafı kimi səciyyələndirir.Qarabağda toxunan və bütün dünyada ―Qarabağ xalçaları‖

adı ilə tanınan xalçalar əsl sənət nümunələridir. Nyu-Yorkun məşhur Metropoliten Muzeyində

XVII-XIX əsrə aid Bərdə xalçaları qorunub saxlanılır.

R.MUSTAFAYEV ADINA

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT ĠNCƏSƏNƏT MUZEYĠ

Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyi 1936-cı ildə Azərbaycan Dövlət Muzeyinin (1920-ci ildə

təşkil edilmişdir) incəsənət şöbəsi əsasında yaradılmış, 1937-ci ildə açılışı olmuşdur. 1943-cü ildə

muzeyə R.Mustafayevin adı verilmişdir. Muzeyin fondunda 12000-ə yaxın incəsənət əsəri sax-

lanılır (1976).

Ekspozisiyada Azərbaycan, rus sənətkarlarının, həmçinin Qərbi Avropa və Şərq ölkələrinin

boyakarlıq, qrafika, heykəltəraşlıq və dekorativ-tətbiqi sənət əsərləri, müxtəlif dövrlərə aid xalq

yaradıcılığı nümunələri nümayiş etdirilir.

Muzeydə Azərbaycan realist təsviri sənətinin baniləri M.Nəvvab, B.Kəngərli və Ə.Əzim-

zadənin, həmçinin Azərbaycan rəssamları və heykəltəraşlarından M.Abdullayev, S.Bəhlulzadə,

M.Rəhmanzadə, T.Salahov, V.Səmədova, F.Əbdürrəhmanov, P.Sabsay, C.Qaryağdı, T.Məm-

mədov, Ö.Eldarov və başqalarının boyakarlıq, heykəltəraşlıq və qrafika əsərləri saxlanılır.

Muzeyin Azərbaycan incəsənəti şöbəsi zərgərlik, xalçaçılıq və keramika məmulatları, xalq

tikmələri, milli geyimlər, musiqi alətləri, silahlar, qədim və müasir dekorativ-tətbiqi sənət

nümunələri, arxeoloji qazıntı zamanı Azərbaycan ərazisindən tapılmış qəbirüstü daşlar, həndəsi

naxışlı sənduqələrlə, rus incəsənəti şöbəsi İran, Yaponiya, Türkiyə, Hindistan, Çin və s. ölkələrin

miniatür və dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri ilə, Qərbi Avropa incəsənəti şöbəsi italyan, holland,

flamand, fransız və s. rəssamlıq məktəblərinə mənsub sənətkarların əsərləri ilə təmsil olunur.

Muzey həmçinin mədəni-maarif işləri aparır, sərgilər, mühazirə və müzakirələr təşkil edir, kataloq,

buklet, albomlar nəşr etdirir, diafilmlər göstərir.

ERMĠTAJ MUZEYĠ

Ermitaj Dövlət Muzeyi Sankt-Peterburqda yerləşir.Hazırda böyüklüyünə görə Rusiyanın və

bütün dünyanın ən böyük rəssamlıq, tarix, incəsənət muzeylərindən biri sayılır.Əvvəllər tərkibində

yalnız müxtəlif incəsənət nümunələrinə rast gəlmək mümkün idi.Bu nümunələrin çox hissəsi isə

Rusiya imperatoru II Yekaterinanın kolleksiyalarından götürülmüşdür.Ancaq 1852-ci ildən etibarən

həmin incəsənət nümunələrinin hamısı bütün xalq üçün açıq elan edildi.Müasir Dövlət Ermitajı altı

binadan ibarətdir və Nevanın sahilində, Sankt-Peterburq şəhərinin mərkəzində yerləşir.

Ermitaj çox vaxt Sankt-Peterburqda ―Qış sarayı‖ da adlanırdı.

İki əsrdən artıq müddətdə Ermitajda müxtəlif incəsənət nümunələri yığılmış və hazırda muzeyin

kolleksiyasında üç milyona yaxın incəsənət əsəri və abidə saxlanılır.Bunların hamısı bütün dünya

mədəniyyətlərini özündə birləşdirir, həmçinin həmin nümunələr daş dövründən müasir dövrə qədər

olan kolleksiyaları özündə birləşdirir.Bu gün muzey Rusiya və dünya turizminin vacib

mərkəzlərindən sayılır.Texnologiyanın inkişafı isə muzeyin içərisində reklam çarxları vasitəsilə

virtual turlar təşkil etmək üçün şərait yaradır.Əvvəllər müvəqqəti yığılmış kolleksiyalar Qış

sarayının sakit və görünməz hissələrində toplanırdı.

Daha sonrakı dövrlərdə isə sarayın bu hissəsi fransızca ―Er

mitaj‖ kimi adlandırıldı. Müasir zəmanəmizdə də muzeyin müxtəlif qalereyalara ayrılmış

hissələri məhz belə adlandırılır.Xatırladaq ki, ―Ermitaj‖ sözü əslən ―təklik‖, yaxud ―tənhalıq‖

mənasını verir.Bəzən isə ―xəlvət‖, yaxud ―gizli yer‖ mənasında işlənir.Binaya adın verilməsi və

onun toponimikası məhz belə olmuşdur.

Ermitaj 1764-cü ildən etibarən inkişaf etməyə başladı; bu, II Yekaterinanın müxtəlif vaxtlarda

topladığı kolleksiyalar nəticəsində mümkün oldu.Həmçinin buranın kolleksiya mərkəzinə

çevrilməsi imperatriçənin Berlin şəhərində holland və flamand rəssamlarına məxsus 225-dən artıq

incəsənət nümunəsini alması ilə başlandı.

Əvvəlki dövrlərdə həmin rəsmlərin çoxu sarayın ―Ermitaj‖ adlandırılan çox sakit və gizli

hissəsində saxlanılırdı.II Yekaterinadan sonra ―Qış sarayı‖ adlanan hissəyə digər imperator

nümayəndələrinin də xaricdən gətirdikləri qiymətli əşyaları, xüsusən də incəsənət nümunələrini

buraya yığırdılar.Həmin şəxslərdən Bruyulya (1769), Kroza (1772), Uolpolya (1779) və başqalarını

göstərmək olar.

Beləliklə, 1774-cü ildə Qış sarayında yerləşən rəsm əsərlərinin ümumi sayı artıq 2080-ni keç-

mişdi. Ancaq biz, bunlarla yanaşı, sarayda olan çoxşaxəli qravüra və rəsm kolleksiyalarını, antik

əsərləri, heykəlləri, Avropa incəsənətinin nümunələrini, müxtəlif daşlardan hazırlanmış

məmulatları, sikkə və medalları, hətta kitabları nəzərə almırıq.Kitabların içərisində Volterin bütün

kitabxanası da vardı.

1795-ci ildə II Yekaterinanın əmri ilə Varşava şəhərindən Zaluskinin bütün kitabları

gətirildi.Burada 300 min cild kitab, 10 min əlyazma və çoxsaylı qravüra nümunələri var idi. Məhz

bu kitab və rəsm nümunələrinin Kral qəsrinə yığılması xüsusi rol oynadı, həmçinin saray

ansamblları olan Lazenki və Vilyanov, Vavel qəsri, Pulavax və Senyaveda bağlarının qurulması,

Dağətəyi və Mitave ictimai kitab-xanaları İmperatorluğun əsas hissəsinə çevrildi.

Ermitaj ictimaiyyət üçün 1852-ci ildən etibarənaçıq elan edildi.

Elə həmin dövrlərdən etibarən muzeyin çox qədim kolleksiyası olmuşdur.Xüsusilə Qədim Şərq,

Qədim Avropa, antik dövr və orta əsrləri özündə birləşdirən mədəniyyət nümunələri ilə zəngindir.

O, Qərb və Şərq incəsənət nümunələri, Asiyanın arxeoloji və rəssamlıq abidələrini, VIII-XIX əsr

Rusiya mədəniyyətlərini özündə birləşdirir. XIX əsrdən başlayaraq Ermitajda Rusiya rəssamlarının

əsərləri müntəzəm toplanmağa başlandı və 1895-ci ildən bu əsərlər Rusiya muzeyinə

verildi.Muzeyin həyatında əsrin ikinci yarısından etibarən yerli kolleksiyaçılar tərəfindən verilmiş

hədiyyələr və əşyalar üstünlük təşkil edirdi.

Muzeyin tərkibinə arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilmiş materiallar daxil edilirdi və bunun

nəticəsində otaqlar durmadan zənginləşirdi.XIX əsrin əvvəllərindən etibarən muzeydə müxtəlif

nümunələr qorunurdu, sonralar isə onun kolleksiyasına yeni incəsənət nümunələri əlavə olunmağa

başladı.

Bunlara misal olaraq, bütün dünyada tanınan Rembrandtın ―Avara oğulun qayıtması‖ adlı rəsm

əsərini aid etmək mümkündür.Bu rəsm nümunəsi XVIII əsrdə Hollandiyada çəkilmişdir, orta əsr ilə

müasir zaman arasındakı müddəti əhatə edir.

1956-cı ildə Ermitajın üçüncü mərtəbəsi açıq elan edildi və impersionistlər üçün təqdim

olundu.Həmin ilin payızında Pikassonun sərgisi keçirildi.

Ermitajın binasına, adətən, 5 tikili aid edilir.

Qış sarayı (1754-1762, memar B.F.Rasstrelli)

Kiçik Ermitaj (1764-1767, memar J.B.Vallen - Delamot)

Qədim Ermitaj (1771-1787, memar Y.M.Felten)

Yeni Ermitaj (1839-1852, memar Leo fon Klense)

Ermitaj teatrı (1783-1787, memar C.Kvarenqi)

Müəyyən müddət bundan əvvəl Dövlət Ermitajının daxilinə yeni hissələr qatıldı:

Kiçik saray (1710-1720, memar C - M.Fontano, İ - Q.Şedel)

Baş qərargahın binası (1819-1829, memar K.İ.Rossi)

2005-ci il dekabrın 7-də II Yekaterinanın ad günü münasibəti ilə Ermitajda yarım il davam

edən bərpa işlərindən sonra ―Yupiter zalı‖ və ―Qədim rəssamların tarixi qalereyası‖ adlı yeni

otaqlar istifadəyə verildi. 1930-cu ildən etibarən Sovetlər Birliyi bütün Ermitajda olan dəyərli

rəsmləri satışa çıxartdı. Bunların içində Rafaelin, Rembrandtın, Van Eykin və Rubensin də əsərləri

var idi.

Həmçinin muzeydə, 2006-cı ilin iyulunda 221 müxtəlif əşyaların itkisinin olduğu aşkar edildi.

Bununla əlaqədar olaraq yaşlı bir işçini günahlandırırdılar və daha sonra həmin şəxs ürək

tutmasından vəfat edir. Qeyd edək ki, qarət zamanı faktlar göstərir ki, bu cinayətdə təkcə həmin işçi

deyil, onun yaxınları da iştirak etmişlər. 2006–2007-ci illər ərzində oğurlanmış əşyaların müəyyən

hissəsini geri qaytarmaq mümkün oldu.

Ermitajın filialları dünyanın müxtəlif şəhərlərində açılmışdır: Kazan, Amsterdam, Las Veqas,

London, Los Anjeles, Ferrara (İtaliyada şəhər) və s.

MƏNBƏLƏR

1. Ümumtəhsil məktəblərinin I–IV sinifləri üçün fənn kurikulumları. Bakı, ―Təhsil‖, 2008.

2. C.Həsənzadə, E.Hacınski. Ayna – Uşaq Ensiklopediyası. EXXON MMM.―İncəsənətin

misilsiz sərvəti‖, Bakı.―Ayna Mətbuat evi‖, 1999.

3. ―Bəhruz Kəngərli‖. Bakı , ―Çaşıoğlu‖, 2005.

4. Ə.R.Salamzadə, K.M.Məmmədzadə. ―Şəki xanlarının sarayı‖. Bakı, ―Elm‖, 1986.

5. A.Nəbiyev. ―Novruz‖ (folklor materialları).Bakı, 1989.

6. S. A.Zamanlı. ―Novruz‖ (Azərbaycan Respublikasının milli bayramları, tarixi günləri,

metodik tövsiyələr).Bakı, 1999.

7. N.Rzayev, Q.Qeybullayev, Ş.Rzayev. ―Rusca-azərbaycanca memarlıq-inşaat lüğəti‖, Bakı,

―Elm‖, 1998.

8. Tahir Salakhov. ―Aurora Art Publishers‖, Printed in Austria. Leninqrad, 1980.

9. М.Наджафов. ―Саттар Бахлулзаде – живопись‖. Москва, ―Советский художник‖, 1985.

10. Автор-составитель: М.Наджафов.―Живопись Азербайджанской ССР, 1960кий

художник‖, Москва, 1976 г.

11. А.Дехтярь. Мастера Советского искусства. ―Тогрул Нариманбеков – живопись‖.

Москва, ―Советский художник‖, 1984.

12. ―Искусство Советского Азербайджана. Живопись. Графика. Скульптура‖. Москва,

―Советский художник‖.

13. Лятиф Керимов. ―Азербайджанский ковер‖. Издательство ―Гянджлик‖, Баку, 1983,

том 2.

14. ―Художественные сокровища музеев Москвы‖. Издательство ―Советский художник‖,

1978.

15. А.Куприн. ―Избранные произведения‖. ―Советский художник‖, Москвa, 1984.

16. М.К.Преттье и А. Капальдо. ―Творчество и выражение‖, том 2. Москва, ―Советский

ху-дожник‖, 1985.

17. А.Лозовой. ―Варвара Бубнова. Графика. Живопись‖. Москва, ―Советский художник‖,

1984.

18. И. В.Раздобреева, И.Левитан. Серия ―Русские художники‖. Издательство ―Аврора‖,

Ленинград, 1971.

19. ―Детская энциклопедия‖, том 12. Издательство ―Педагогика‖, Москва, 1977.

20. А. Корзухин. ―Беюк Ага Мирзазаде‖. ―Советский художник‖, Москва, 1980.

21. Франческо Галуцци. ―Мастера живописи. Пикассо‖. 1996, GiuntiGruppoEditoriale,

Firenze. ―Белыйгород‖, 1998.

22. А. М.Лавров. ―Школа. Учитель. Искусство‖. Москва, ―Просвещение‖, 1981.

23. Э. М.Белютин. ―Основы изобразительной грамоты‖. Издательство ―Советская

Россия‖, Москва, 1961.

24. ―Рисунок и живопись‖ том 1. Государственное издательство ―Искусство‖. Москва,

1961.

25. ―Энциклопедический словарь юного художника‖. Москва, ―Педагогика‖, 1983.

26. Ю.Г.Шапиро. ―По Эрмитажу без экскурсовода‖. Издательство ―Советский ху-

дожник‖, Ленинград, 1965.

27. И.Воейкова. ―Искусство и быт‖. Сборник, выпуск 3. Издательство ―Советский

художник‖, Москва.

Documents

Tedris vahidi 4