ΠEPIO∆IKO ΣYΛΛOΓOY APXITEKTONΩN

∆IΠΛΩMATOYXΩN ANΩTATΩN ΣXOΛΩN

ΠANEΛΛHNIAΣ ENΩΣHΣ APXITEKTONΩN

Bρυσακίου 15 amp Kλάδου 105 65 Aθήνα

τηλ 210 3215 146fax 210 3215 147

e-mail sadas-peateegr bull wwwsadas-peagr

lsquoARCHITEKTONESrsquo

JOURNAL OF THE ASSOCIATION OF GREEK ARCHITECTS

Issue 40 Cycle Β JulyAugust 2003

Vrysakiou 15 amp Kladou 105 55 Athens

tel +30 210 3215 146fax +30 210 3215 147

∆IOIKHTIKO ΣYMBOYΛIOΠρόεδρος Παναγιώτης Γεωργακόπουλος

Aντιπρόεδρος Παναγιώτης ∆εσποτόπουλοςΓεν Γραmicromicroατέας Θανάσης Παππάς

Tαmicroίας Βασίλης ΚαλλιονάτηςΕιδ Γραmicromicroατέας Αλέκος Βράκας

Mέλη Μηνάς Αγγελίδης∆ηmicroήτρης Αναστασιάδης

∆ηmicroήτρης ΜαραβέαςΚώστας Μπαρδάκης

Κώστας ΜπελιmicroπασάκηςΠαντελής Νικολακόπουλος

Ειρήνη Σιγάλα-ΜαγιάφαΑλέκος Χαλικιάς

Βασίλης ΧατζηκίδηςΦραγκίσκα Χρυσολούρη

Ι∆ΙΟΚΤΗΤΗΣ-YΠEYΘYNOΣΣYMΦΩNA ME TO NOMO

Παναγιώτης Γεωργακόπουλος

Tα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τις απόψεις των συντακτών τους

Oι επίσηmicroες θέσεις του ΣA∆AΣ και των άλλωνΣυλλόγων Αρχιτεκτόνων δηmicroοσιεύονται στη

στήλη ∆ραστηριότητες του συλλόγου

Tιmicroή τεύχους 0003 euro

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Μιχάλης Α ΒιδάληςΦάνια ∆ορκοφύκηΓιάννης Ζερβός∆ιονύσης ΚαννάςΕιρήνη ΚουφέληΑmicroαλία ΚωτσάκηΈλενα ΛαϊνάΜιχάλης ΛεφαντζήςΒασιλική ΠαναγιωτοπούλουΑναστασία ΠεπέΚυριάκος ΠιπίνηςΓιώργος Μ Σαρηγιάννης

Γραmicromicroατεία ΣΕ Στέλλα Ρίζου

Επιθυmicroία του Συλλόγου είναι να αξιοποιήσει τις απόψεις όλων των συναδέλφων microέσα από τις σελίδες του περιοδικούΕίναι δυνατόν όλες οι συνεργασίες που θα αποστέλλονται στο περιοδικό είτε υπό microορφή παρουσιάσεων έργων θέσε-ων και επιστολών να καταχωρούνται στις σελίδες τουH ΣΕ ενηmicroερώνει όλους τους συναδέλφους που επιθυmicroούν να αποστείλουν υλικό να τηρούν τις αναγκαίες τεχνικέςπροδιαγραφές που ισχύουν για το περιοδικό ΤA KEIMENA ΠPEΠEI NA EINAI AΠOΘHKEYMENA ΣE ∆IΣKETA KAI NA ΣYNO∆EYONTAI AΠO PRINT-OUT KAI ΦΩTOΓPAΦIKOYΛIKO ΓIA APΘPA AΦIEPΩMATΩN Η EKTAΣH TOYΣ ΠPEΠEI NA KYMAINETAI AΠO 1000-1200 ΛEΞEIΣ (ΣYMΠEPIΛAMBANO-MENΩN TΩN ΠAPAΠOMΠΩN Ή ΤΩΝ ΣHMEIΩΣEΩN) ΓIA APΘPA EΠIKAIPΩN 700 ΛEΞEIΣ KAI ΓIA EΠIΣTOΛEΣ 400 ΛEΞEIΣΕINAI AΠAPAITHTH ΠPOΫΠOΘEΣH ΓIA ΠEPAITEPΩ EΠEΞEPΓAΣIA AΠO THN ΣΕ TO YΛIKO NA AΠOΣTEΛΛETAI MONO ΣTHNΓPAMMATEIA TOY ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ ΤO I∆IO IΣXYEI KAI ΣTHN ΠEPIΠTΩΣH TΩN BIBΛIΩN ΓIA BIBΛIOΠAPOYΣIAΣHΘα είναι πολύ χρήσιmicroο για όλους το περιοδικό να ∆ΙΑΒΑΖΕΤΑΙ και να ασκείται κριτική για το περιεχόmicroενο και την εmicroφά-νισή του από όλους τους συναδέλφους

infinƒAtildeπ∆partint∆OiexclparttradeΠ ε ρ ι ο δ ι κ ό τ ο υ Σ A ∆ A Σ - Π E A τ ε ύ χ ο ς 4 0 ndash π ε ρ ί ο δ ο ς B Ι ο ύ λ ι ο ς Α ύ γ ο υ σ τ ο ς 2 0 0 3

Περιεχόmicroενα

laquoΣηmicroείωmicroα της σύνταξηςraquo

Ε Π Ι Κ Α Ι Ρ Α

laquo∆ραστηριότητες ∆Σ ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑraquo

Συνέδριο laquoΜετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόληςraquo

Ηmicroερίδα laquoΑνάmicroεσα σε ldquoΣυmicroπληγάδεςrdquo η δηmicroόσια

αρχιτεκτονικήraquo

Anamorphosis Αρχ laquoThw Snow Showraquo

Μ Λαφαζάνη laquoΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή

τεχνολογίαraquo

Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α

MediaLand - DisneyLand∆ Ρότσιος laquoΠραγmicroατικότητεςraquo

Γ Ζαβολέας laquoΝέα microέσα επικοινωνίας και

αναπαράσταση στο χώροraquo

Π Τουρνικιώτης laquoΜην κυνηγάτε microάγισσες εκεί

που δεν υπάρχουνraquo

Ρ Λεκατσά laquoΑπεικόνιση και πραγmicroατικότητα

νέοι δρόmicroοι αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούraquo

Α ∆ηmicroητρακόπουλος laquoΑπό Genius Loci σε

Genius Mickeyraquo

M Α Βιδάλης laquoΑπό την ουτοπία στη Disneylandraquo

Π Μάντζου laquoItrsquos a small world after allraquo

E Ξύδα laquoWalt-ουτοπία Real Estateraquo

∆ Ι Α Γ Ω Ν Ι Σ Μ Ο Σ

∆ηmicroαρχειακό Μέγαρο Λαmicroπείας

Ε Ι ∆ Η Σ Ε Ι Σ - Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

18

20

24

26

28

31

50

52

56

59

62

66

69

72

76

80

EK∆OTHΣΣωτήρης ∆ηmicroακόπουλος

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΚ∆ΟΣΗΣ-∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣΕΚ∆ΟΤΙΚΗ 3D Ρ ∆ηmicroακοπούλου amp ΣΙΑ ΕΕ

Βουλιαγmicroένης 49 116 36 Αθήνατηλ 210 9931 839 9235 487

fax 210 9222 743ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ EΠIMEΛEIA ΕΚ∆ΟΣΗΣ

Όλγα ΕmicromicroανουηλίδουKAΛΛITEXNIKH EΠIMEΛEIA

Γιώργος Kαλοmicroηνίδης∆IOPΘΩΣH KEIMENΩN

Κυριάκος ΚοσmicroάςΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ∆ΙΑΦΗΜΙΣΕΩΝ

Λάmicroπης ∆ορλής∆IAΦHMIΣEIΣ

Βάνα ∆ιαmicroαντοπούλου Αρετή ΚατήΜέλπω Παπαδοπούλου Τζένη Κουτρή

Ουρανία ΚαββαδάΓPAMMATEIA

Νίκη ∆ανιηλίδουDTP SERVICE

Φίλωνος 64 ∆άφνη τηλ 210 9709 586EKTYΠΩΣH-ΒΙΒΛΙΟ∆ΕΣΙΑΠεραντινός-Κανάκης ΟΕ

Φίλωνος 64 Χαραυγή τηλ 210 9716 847ΑΠΟΣΤΟΛΗ Ευάγγελος Μοσχόφης

1188

επίκ

αιρ

α

ση

microε

ίωmicro

α τ

ης

σύ

ντα

ξης Όλα ξεκινούν από την ίδια αφετηρία Το παιχνίδι εναλλαγής και συνύπαρξης της πραγmicroατικότητας

microε τη φαντασία Η δηmicroιουργία αναφέρεται και συνδιαλέγεται microε πραγmicroατικότητα εmicroπνέεται και

ισορροπεί microε φαντασία

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται διαφορετική απrsquo ότι είναι Ή έχει τελικά κάποια συγκεκρι-

microένη microορφή Προϋποθέτει την υλική υπόσταση ή απλώς την υπονοεί Πραγmicroατικότητα θα microπο-

ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντίληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατα-

νοήσιmicroα τελεσίδικα αποτιmicroηmicroένα και όχι αναγκαστικά αληθή

Ο ηλεκτρονικός φαντασιωσικός χώρος είναι σαφώς microια νεόδmicroητη Media-Land Πρόκειται για τη

νέα ψηφιακή φαντασία () που ήλθε να επιβάλλει το θέαmicroα Μοίρασε την ζωή microας ανάmicroεσα σε

υλική υπόσταση και άυλους κόσmicroους Βλέπουmicroε και συνοmicroιλούmicroε για γεγονότα και αντικείmicroενα

microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθετα microε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να

έχουmicroε σε microια πιο ολοκληρωmicroένη βάση και κάτω από ένα ιδεατό πρίσmicroα Έτσι ο διαχωρισmicroός ανά-

microεσα σε πραγmicroατικά ή microη γεγονότα είναι πλέον σχεδόν αδιόρατος και δύσκολα αναγνώσιmicroος Τα

laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στο χώρο microέσω των δικτύων

τους σε microορφές microαζικά αναγνωρισmicroένες κατανοητές και αναmicroφίβολα εύπεπτες

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεση των γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις

Όλα τα συστήmicroατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστάσεις που αντιmicroετωπίζουν

γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκες οδηγώντας σrsquo ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιο ή προ-

βλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicroβοι

Οι αναπαραστατικοί τρόποι είναι πια εξαιρετικά ενδιαφέροντες Τα πέπλα αναπαράστασης ξεκι-

νώντας από το δέρmicroα τη σάρκα εξελισσόmicroενα στο ένδυmicroα οριοθετούmicroενα στον τοίχο και την επι-

φάνεια δίνουν σηmicroάνσεις ανακοινώσεις πραγmicroατικές ή πλασmicroατικές

Το σώmicroα της πόλης συmicroπληρώνεται από ένα σύνολο κοmicromicroατιών τmicroηmicroάτων γλωσσών που είτε

εξηγούν είτε υποδηλώνουν είτε εξίσου εύκολα αποπροσανατολίζουν Υποκείmicroενο και αστικός

χώρος γίνονται αντιληπτά όλο και περισσότερο ως προϊόντα των laquoΝέων Μέσων Επικοινωνίαςraquo και

αναπτύσσουν σχέση απόλυτης εξάρτησης microεταξύ τους

Η νέα διάλεκτος στην Αρχιτεκτονική γλώσσα ndashκαι όχι microόνονndash διακρίνεται για την υπερρεαλιστική

παλέτα της Οι microορφές είναι υπερβολικά λεπτοmicroερείς ενταγmicroένες σε αφύσικα λαmicroπερές πραγmicroα-

τικότητες Τα υποκείmicroενα οι χρήστες-καρικατούρες είναι υπερδύναmicroοι γυαλιστεροί άψογοι

Η απελευθέρωση της Αρχιτεκτονικής από τον τόπο και το χρόνο είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλε-

σmicroα της microηχανικής αναπαράστασης της εικόνας της Η microεγάλη έκρηξη ήλθε microε την ασπρόmicroαυρη

φωτογραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλο τον κόσmicroο microε τη φαντασmicroαγορία δε

της έγχρωmicroης εξέλειψε ο λόγος να πας ο ίδιος στο πραγmicroατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ

Στην εκάστοτε ψευδοειδυλλιακή ψυχαγωγική θεmicroατική Disney-Land την πόλη των υποσχέσεων

του παιχνιδιού και του ονείρου microε τους ενδιαφέροντες γραφικούς κατοίκους προσεγγίζονται

εκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης εποχής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπε-

πτο τρόπο τον πολίτη-καταναλωτή Η Αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού του

θεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της περιχαρακώνεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή

διακόσmicroηση άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέτειαraquo και συρρικνώνεται σε

εκφράσεις απλοϊκής microεγαλοmicroανίας

Τα κτίρια ουδέτερα laquoκουτιάraquo φασουλήδες ενός Walt-τοπίου ενδύονται ανάλογα microε τις πρόσκαι-

ρες απαιτήσεις των επενδυτών Και όλη τούτη η διαδικασία επισυνάπτει στο προς κατανάλωση

laquoκτιριακόraquo προϊόν laquoπροσωπικότηταraquo και αίγλη αναβαθmicroίζοντας την κτιριακή του αξία

Μέσα σε όλα αυτά ο χρόνος σχεδιάζεται ώστε να παύει να υπάρχει Γίνεται α-χρονικός ξεκούρα-

στος και αναπαυτικός Είναι βολικός ∆εν στεναχωρεί Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια

καλή εκδοχή της αποστειρωmicroένη microε τον καταναλωτή ταυτόχρονα θεατή και πρωταγωνιστή στο

θέαmicroα

Άλλαξε ο τρόπος σκέψης Άλλαξαν οι ανάγκες Ή microήπως η φαντασία έγινε ή καλείται να γίνει ελεγ-

χόmicroενη Είmicroαστε Disney-Media ήρωες και υπάρχουmicroε στο σκηνικό βολικοί και εφησυχασmicroένοι

Το ερώτηmicroα πλανάται microετέωρο πάνω από τη σύγχρονη laquoδηmicroιουργίαraquoΕίmicroαστε microπροστά σε ένα

αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απίθανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναι η

microία πιο πρωτότυπη από την άλλη και θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκαλερί ή να

πηγαίνεις στο λούνα-πάρκ Είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώλεια της αρχιτε-

κτονικής

Εάν η αρχιτεκτονική είναι δηmicroιουργία τα αδιέξοδα γίνονται εξαιρετικά πιεστικάhellip

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπίου raquo microακέτα της πρόταση (κάτοψη)

της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow Show 50η Biennale Βενετίας

2211ε π ί κ α ι ρ α

ΠΛATΦOPMA TOY ΣΑ∆ΑΣ-ΠANEΛΛHNIAΣ ΕNΩΣHΣ ΑPXITEKTONΩN ΓIA THN AΣKHΣH THΣ APXITEKTONIKHΣ ΣTHN ΕYPΩΠAΪKH ΈNΩΣH KAI ΣTHN ΕΛΛA∆A

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ∆ΡΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων οι Έλληνες αρχιτέκτονες επικεντρώνουν όλες τους τις

δυνάmicroεις και προσπαθούν ώστε να δηmicroιουργηθούν οι προϋποθέσεις για

bull Την ανάδειξη της διακεκριmicroένης επιστηmicroονικής ταυτότητας του κλάδου

bull Την διασφάλιση των επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων των αρχιτεκτόνων

Στη νέα ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου τόσο για το Ευρω-

παϊκό Συmicroβούλιο Αρχιτεκτόνων (CAE) όσο και για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ συνιστούν το πλαίσιο για τις κοινοτι-

κές πολιτικές για την άσκηση της αρχιτεκτονικής και το ρόλο του αρχιτέκτονα και αυτό γιατί

ndash Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά επίκαιρος αφού αποτελεί γνώρισmicroα της

ιστορίας του πολιτισmicroού και της ίδιας της ζωής σε κάθε χώρα της ΕΕ

ndash Η αρχιτεκτονική ποιότητα και η συγκεκριmicroένη φύση των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών πρέπει να λαmicro-

βάνονται υπόψη σε κάθε πολιτική microέτρο και πρόγραmicromicroα

Βασική επιδίωξη της αρχιτεκτονικής κοινότητας ndashσε όλες τις εκφάνσειςndash είναι η ανατροπή της σηmicroε-

ρινής κατάστασης που απαξιώνει την αρχιτεκτονική δηmicroιουργία που διαιωνίζει τη θεσmicroική ασυναρ-

τησία του 1930 και η προώθηση microιας ουσιαστικής microεταρρύθmicroισης για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

από τους αρχιτέκτονες

Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία και η προβολή του έργου των αρχιτεκτόνων είναι για microας στο επίκεντρο

microε επιδιωκόmicroενους σκοπούς

bull Τη διεύρυνση της ποιοτικής αρχιτεκτονικής

bull Την προβολή του έργου των αρχιτεκτόνων και τη διάχυση της αρχιτεκτονικής δηmicroιουργίας στην ελλη-

νική κοινωνία

∆ράσεις προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν

bull Η Τριεννάλε αρχιτεκτονικής

∆ιοργάνωση Πανελλήνιας Έκθεσης αρχιτεκτονικού έργου και καθιέρωση βραβείων αρχιτεκτονικού

έργου σε συνεργασία microε το ΥΠΠΟ ndash ∆ίκτυο αρχιτεκτονικής

bull Ο προγραmicromicroατισmicroός του 11ου Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Συνεδρίου και η διοργάνωση της επόmicroε-

νης Μπιεννάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας

bull Η συγκρότηση Εθνικού Συmicroβουλίου αρχιτεκτονικής microε στόχο τη διατύπωση ενός Εθνικού Προγράmicro-

microατος για την αρχιτεκτονική (ενεργοποίηση του άρθρου 2 του ΓΟΚ και σύσταση του Ανώτατου Πολε-

οδοmicroικού Αρχιτεκτονικού Συmicroβουλίου ΑΠΑΣ)

bull Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει microεγάλη σπουδαιότητα η επεξεργασία ειδικής νοmicroοθεσίας στον τοmicroέα ελέγ-

χου της ποιότητας της οικοδοmicroής και των κατασκευών και η κατάρτιση κυβερνητικής πολιτικής για

την προβολή της αρχιτεκτονικής ποιότητας (όπως υπάρχει σε νόmicroους θεσπισmicroένους από την Ισπα-

νική Κυβέρνηση το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισmicroού το Ιταλικό Υπουργείο Πολιτισmicroού το Υπουργείο

Παιδείας της Φινλανδίας)

Πρόθεσή microας είναι να εισακουστούν οι ευρωπαϊκές συστάσεις και να θεσπιστεί microια Εθνική πολιτική

για την αρχιτεκτονική αλλά ταυτόχρονα να microεταφερθούν αυτοί οι κρίσιmicroοι προβληmicroατισmicroοί στο κοι-

νωνικό σύνολο microέσω των ΜΜΕ

2 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΤΩΝ ΜΜΕ

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων η microελέτη και η κατασκευή των έργων δηmicroοσίου συmicro-

φέροντος έχει microεγάλη πολιτιστική αξία Όλοι πρέπει να αναλογιστούν τα microεγάλα έργα και τις microείζο-

νες παρεmicroβάσεις σε πλήθος ευρωπαϊκών και όχι microόνο πόλεων που σηmicroατοδοτούν την πορεία τους

που συνιστούν σηmicroαντικές επενδύσεις διαφέρουν όmicroως σηmicroαντικά στην ποιότητα την αισθητική την

ανανεωmicroένη αρχιτεκτονική έκφραση και δηmicroιουργία

Γιrsquo αυτό υποστηρίζουmicroε πως τα έργα (microεγάλα και microικρά) χωρίς έmicroπνευση αρχιτεκτονική ιδέα και

έκφραση πέραν των άλλων έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον και την αισθητική των πόλεων των

πολιτών

Η απουσία της αρχιτεκτονικής η περιφρόνηση των αρχιτεκτονικών ndash πολεοδοmicroικών διαγωνισmicroών και

η υλοποίηση των έργων microε το σύστηmicroα της microελετοκατασκευής απλώς αποτυπώνουν την αποτυχία των

δηmicroοσίων φορέων αναπαράγοντας τα δοmicroικά προβλήmicroατα του αστικού χώρου που συνθέτουν ένα

τοπίο οmicroοιόmicroορφο σε ένα περιβάλλον χωρίς ενδιαφέρον και αισθητική

ndash Εκείνο που απαιτείται είναι η αντικατάσταση της πολιτικής των κατασκευών microε αυτή της ποιότητας

των έργων και παρεmicroβάσεων microέσω της αρχιτεκτονικής

Τα αρνητικά αυτά φαινόmicroενα επιβεβαιώνονται και από την περιορισmicroένη παρουσίαση της αρχιτεκτο-

νικής από τα ΜΜΕ Αυτά επιτείνονται από

bull Την απουσία των συντελεστών ενός έργου (αρχιτεκτόνων και άλλων microηχανικών) από την όποια

παρουσίαση έργων δηmicroοσίου ενδιαφέροντος

bull Τη σύγχυση των αρmicroοδιοτήτων και των όρων άσκησης του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που επι-

κρατεί στη χώρα και που αmicroβλύνει τα επιστηmicroονικώς καθορισmicroένα όρια των διαφόρων επαγγελmicroά-

των νοθεύοντας τη δυνατότητα άσκησης της αρχιτεκτονικής

Η προτεινόmicroενη πολιτισmicroική παρέmicroβαση για την αναζωογόνηση της αρχιτεκτονικής αναφέρεται και

στο ρόλο των ΜΜΕ του Τύπου που καλούνται να λάβουν συγκεκριmicroένες πρωτοβουλίες προβολής της

αρχιτεκτονικής δηmicroιουργίας microε στόχο τη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών που επιδρούν και

διαmicroορφώνουν το περιβάλλον κατοικίας και το πολιτιστικό επίπεδο της χώρας τελικά

Άξονες για microια τέτοια παρέmicroβαση συνιστούν

bull Η ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική αξία της αρχιτεκτονικής

bull Η κατανόηση της ανάγκης για τη βελτίωση του αρχιτεκτονικού και δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος

bull Η διάδοση ndash προβολή ndash παρουσία της ελληνικής αρχιτεκτονικής δραστηριότητας στον εθνικό χώρο

και στο διεθνές περιβάλλον

Οι προτάσεις microας πρέπει να προβληθούν από τον τύπο και τα ΜΜΕ

3 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ndash ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ Ο∆ΗΓΙΕΣ

Ο χώρος όλων των τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα βρίσκεται σε microια εξαιρετικά ρευστή κατάσταση

Οι επεξεργασίες ndash προτάσεις για microια νέα γενική οδηγία σχετικά microε ένα γενικό σύστηmicroα αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκαλούν ζωηρό ενδιαφέρον πλέον σε

όλους Η πρόταση Οδηγίας που ενσωmicroατώνει τις 8948ΕΟΚ 9250ΕΟΚ αλλά και την Οδηγία

85384ΕΟΚ για τους αρχιτέκτονες προκαλεί σοβαρές αναταράξεις

Οι προτάσεις αυτές που ενσωmicroατώνουν και την Οδηγία για τους αρχιτέκτονες επιχειρούν την περαι-

τέρω ενοποίηση και απλούστευση των διατάξεων που εφαρmicroόζονται στον τοmicroέα της αmicroοιβαίας ανα-

γνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντων

Η επιχείρηση για την ακόmicroα περισσότερο αποζηmicroίωση της διασύνδεσης microεταξύ ακαδηmicroαϊκών προσό-

ντων και πρόσβασης στα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα ανατρέπει την συγκεχυmicroένη ήδη κατάσταση

όπως προέκυψε microε την εφαρmicroογή της 8948ΕΟΚ (και στον εθνικό χώρο microε το Π∆ 16500)

Το συνιστώmicroενο συmicroβούλιο αναγνώρισης επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών χορηγεί άδεια άσκησης επαγ-

γέλmicroατος παράλληλα microε το Τεχνικό Επιmicroελητήριο

Σηmicroειώνουmicroε πως το Τεχνικό Επιmicroελητήριο Ελλάδας είναι αντίθετο στην εφαρmicroογή της 8948ΕΟΚ και

bull Υπερασπίζεται την ανάγκη για έργα microε ποιότητα ndash ασφάλεια ndash αισθητική

bull Υπερασπίζεται το επίπεδο σπουδών των Πολυτεχνικών σχολών

bull Θεωρεί ότι οι διατάξεις της Οδηγίας (και του Π∆ 16500) οδηγούν

ndash στην κατάργηση της αρχής της ισότητας και αξιοκρατίας

ndash στην αναίρεση του Ν 148684 που ρητά επιβάλλει τις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

και διαβλέπει πως γρήγορα θα ανατραπεί ο τρόπος άσκησης του επαγγέλmicroατος εάν δεν ληφθούν

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆Σ

ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα επιδιώκουν την άσκηση των

επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων που προκύπτουν από την εκπαίδευσή

τους

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα αξιώνουν την ανατροπή της

ιδιότυπης άσκησης του επαγγέλmicroατος που έλκει την καταγωγή της από

τη δεκαετία του rsquo30

bull Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία στους αρχιτέκτονες

bull Η άσκηση της αρχιτεκτονικής σε αρmicroονία microε ένα εκσυγχρονισmicroένο

θεσmicroικό πλαίσιο για όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

Για την επιβολή των παραπάνω συσπειρώνεται όλη η αρχιτεκτονική κοινό-

τητα (Οργανώσεις Αρχιτεκτόνων ndash αρχιτεκτονικές σχολές ndash διακεκριmicroένοι

αρχιτέκτονες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) και συγκροτεί εθνική επι-

τροπή για το συντονισmicroό όλων των απαραίτητων ενεργειών και δράσεων

5 ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Το ∆Σ επεξεργάζεται θέσεις και απόψεις για όλο το φάσmicroα των επαγγελ-

microατικών και θεσmicroικών προβληmicroάτων του κλάδου

Επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα οδηγίες και ρυθmicroίσεις για τα ιδιωτικά έργα

βρίσκονται στο επίκεντρο

Η δραmicroατική και απαράδεκτη κατάσταση που επικρατεί στις πολεοδοmicroικές

υπηρεσίες αποτελεί microέρος του συmicroπλέγmicroατος των προβληmicroάτων που επι-

κρατούν σε όλη την αλυσίδα παραγωγής των ιδιωτικών έργων

∆εν αρκεί όmicroως η εξυγίανση των πολεοδοmicroικών γραφείων για να λυθεί το

πρόβληmicroα Εφόσον το υπόλοιπο σύmicroπλεγmicroα παραγωγής παραmicroένει ως

έχει η όλη επιχείρηση θα είναι σίγουρα αναποτελεσmicroατική και αποτυχη-

microένη Κατά συνέπεια η ποιοτική ανασυγκρότηση αντιmicroετωπίζεται microε τη

συνολική microεταρρύθmicroιση που επανατοποθετεί και επαναπροσδιορίζει

ρόλους microέσα και προϋποθέσεις

Η πληρότητα και η ποιότητα των microελετών αποτελούν καθοριστικό παρά-

γοντα για τη γρήγορη και σωστή ολοκλήρωση ενός έργου Ερευνώντας

σοβαρά την πορεία των κατασκευών θα διαπιστώσουmicroε ότι πολλές κακο-

δαιmicroονίες και προβλήmicroατα ξεκινούν από ελλιπείς ή πληmicromicroελώς και ασα-

φώς υλοποιηmicroένες microελέτες που επιτρέπουν αυθαίρετες ερmicroηνείες των

κατασκευαστών

Η πολυνοmicroία τα εκατοντάδες προεδρικά διατάγmicroατα και υπουργικές απο-

φάσεις οι άπειρες ερmicroηνευτικές εγκύκλιοι έχουν δηmicroιουργήσει ένα ατε-

λείωτο φαύλο κύκλο που επιτρέπει τις παρερmicroηνείες και οδηγεί σε νοmicroι-

microοφανείς παρανοmicroίες που εντείνουν τη διαπλοκή και την απίστευτη

ταλαιπωρία microελετητών και πολιτών

Η συζήτηση για την αλλαγή του τρόπου έκδοσης οικοδοmicroικών αδειών από

την πλευρά της πολιτείας είναι laquoδηmicroοσιογραφικού χαρακτήραraquo και ο Σύλ-

λογός microας δεν έχει κληθεί και προφανώς δεν συmicromicroετέχει σε καmicroιά συζή-

τηση Ως κλάδος όmicroως πρέπει να προτάξουmicroε προτεραιότητες και να επι-

βεβαιώσουmicroε ένα πλαίσιο θέσεων για κάθε εξέλιξη

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων

1 Αποκρούει τα διάφορα κείmicroενα που εκπορεύονται από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και

δεν έχουν καν τη microορφή σν

Οι θέσεις που αναπτύσσονται σε αυτά απορρίπτονται συνολικά από το

Σύλλογο Αρχιτεκτόνων καθώς περιπλέκουν περαιτέρω την κατάσταση

2 Επιβεβαιώνει τη βασική του θέση ότι θεσmicroικές ρυθmicroίσεις για την υπό-

σταση και λειτουργία των Πολεοδοmicroικών Γραφείων πρέπει να υπηρετούν

την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος Έτσι την ευθύνη ελέγχου της δια-

δικασίας παραγωγής του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος του ελέγχου των

microελετών και κατασκευών πρέπει να την έχει το δηmicroόσιο

3 Θεωρεί ότι η microελέτη και εκτέλεση των τεχνικών έργων είναι αντικείmicroενο

διεπιστηmicroονικής συνεργασίας των απαραιτήτων ειδικοτήτων που κάθε

microία από αυτές πρέπει να απασχολείται αποκλειστικά στο επιστηmicroονικό της

αντικείmicroενο Γιrsquo αυτό η έννοια της microελετητικής οmicroάδας είναι προϋπόθεση

για εξορθολογισmicroό όλων των διαδικασιών Ειδικότερα στα κτιριακά έργα

και γενικότερα σε όσα έργα η αρχιτεκτονική έχει θεmicroελιώδη σηmicroασία

βασική προϋπόθεση του εξορθολογισmicroού και εκσυγχρονισmicroού είναι η

γενική ευθύνη του έργου και ο συντονισmicroός των microελετητών να ανήκει στον

αρχιτέκτονα

4 Εκτιmicroά ότι από την πλευρά των αρχιτεκτόνων πρέπει να επιδιωχθεί microια

νέα ποιότητα αρχιτεκτονικής microέσω των microελετών και της εκτέλεσης των

έργων

Κατόπιν αυτού η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων προτείνει microια δέσmicroη

συγκεκριmicroένων microέτρων που πρέπει να ληφθούν αmicroέσως

41 Επαναπροσδιορισmicroός και υποχρεωτική τήρηση των προδιαγραφών

πληρότητας και ποιότητας των microελετών microε κλιmicroάκωση των απαιτήσεων

ανάλογα microε το microέγεθος και την κατηγορία του έργου

42 Καθορισmicroός αρmicroοδιοτήτων και ευθυνών (αστικών - ποινικών - επαγ-

γελmicroατικών) Μηχανικών - εργολάβων - ιδιοκτητών - Μηχανικών Εφαρmicroο-

γής σε σχέση microε την αντίστοιχη συmicromicroετοχή του καθενός

43 Καθιέρωση ποιοτικού ελέγχου των κατασκευών ως προς τα υλικά

ούτως ώστε να πιστοποιείται και να εξασφαλίζεται η υπευθυνότητα όλων

των παραγόντων που εκτελούν κάθε έργο

44 Αποσαφήνιση και κωδικοποίηση του συνόλου της πολεοδοmicroικής και

κτιριοδοmicroικής νοmicroοθεσίας και εξασφάλιση ενιαίας ερmicroηνείας νόmicroων και

εγκυκλίων Θα πρέπει να ληφθούν microέτρα για κεντρικό συντονισmicroό microε

βάση θεσmicroοθετηmicroένο δηmicroόσιο όργανο ώστε να εφαρmicroόζονται ενιαία οι

διαδικασίες και η νοmicroοθεσία

45 Αναβάθmicroιση πολεοδοmicroικών γραφείων microε στελέχωση από microηχανικούς

όλων των ειδικοτήτων microε αναβάθmicroιση της κτιριακής υποδοmicroής και του

εξοπλισmicroού τους ∆ιατήρηση microόνο όσων από αυτά microπορούν να εκπληρώ-

σουν ορισmicroένες προϋποθέσεις microε στελέχωση από microηχανικούς όλων των

ειδικοτήτων και διοικητικό εξειδικευmicroένο προσωπικό microε αναβάθmicroιση της

κτιριακής υποδοmicroής και του εξοπλισmicroού τους

Άmicroεση επίλυση της νοmicroικής κάλυψης των ∆ιπλωmicroατούχων microηχανικών που

υπηρετούν στα Πολεοδοmicroικά γραφεία οι οποίοι είναι υποχρεωmicroένοι να

καλύπτουν microε δικές τους δαπάνες τις laquoπάσης φύσεως διώξειςraquo κατά την

άσκηση των καθηκόντων τους

46 Άmicroεση αύξηση των αmicroοιβών στα πλαίσια ενός νέου microισθολογίου

∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών και εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργα-

σίας των συναδέλφων του ∆ηmicroοσίου

47 Σύγχρονη αρχειοθέτηση που να εξασφαλίζει την ασφάλεια των φακέ-

λων των microελετών Πιθανόν διπλή αρχειοθέτηση (σε δύο αρχές)

48 Αποσαφήνιση διοικητικής ιεραρχίας και κάλυψη επί της ουσίας των

ευθυνών των προϊσταmicroένων

49 Η ασφάλιση των microελετών των ιδιωτικών έργων να είναι συmicroπληρωmicroα-

τικό microέτρο εγγύησης της ποιότητας των microελετών και οπωσδήποτε όχι υπο-

χρεωτική Η ασφάλιση να είναι δυνατόν να παρέχεται και από το ΤΣΜΕ∆Ε

410 Άmicroεση οργάνωση προγράmicromicroατος βασικής εκπαίδευσης για το

σύνολο του προσωπικού που απασχολείται στην παραγωγή των ιδιωτικών

έργων για να έχει τουλάχιστον τη στοιχειώδη εκπαίδευση που απαιτείται

για την ασφάλεια τη δική του αλλά και την αρτιότητα και ασφάλεια του

έργου Σrsquo αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται άmicroεσα και η οργάνωση σχο-

λής εργοδηγών

411 Επειδή διαπιστώνουmicroε ότι τα διάφορα κείmicroενα που κυκλοφορούν δεν

συmicroπεριλαmicroβάνουν τις παραπάνω βασικές κατευθύνσεις οποιαδήποτε

προσπάθεια αλλαγών ή microεταρρύθmicroισης του υφιστάmicroενου καθεστώτος

είναι απορριπτέα από τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων Και

δεν αποτελεί εκσυγχρονισmicroό καmicroία δέσmicroη microέτρων αν δεν ανατρέπει microε

δραστικό τρόπο και την ισχύουσα αναχρονιστική νοmicroοθεσία (Ν 466330)

αναθέτοντας επιτέλους και στη χώρα microας την αρχιτεκτονική στους αρχιτέ-

κτονες

2233ε π ί κ α ι ρ α2222 ε π ί κ α ι ρ α

microέτρα Συmicroπληρώνοντας την άποψή του υποστηρίζει πως οι ελάχιστες

διασφαλίσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι

ndash Οι 5ετείς ενιαίες σπουδές

ndash Η χορήγηση άδειας άσκησης επαγγέλmicroατος ndashmicroετά από εξετάσειςndash από

το ΤΕΕ

ndash Η εγγραφή στο ΤΕΕ

Η θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ και του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου Αρχιτεκτόνων

στόχευε και στοχεύει στη διατήρηση της Οδηγίας των αρχιτεκτόνων Απο-

τελεί ουσιαστική νοmicroοθετική προσέγγιση της αmicroοιβαίας αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων σχετικά microε την αρχιτεκτονική και του δικαιώ-

microατος καθιέρωσης ελευθερίας για την παροχή υπηρεσιών στην εσωτερική

αγορά

Καθώς η Οδηγία θέτει κριτήρια για την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων

αποτελεί νοmicroικό εργαλείο το οποίο προστατεύει το δηmicroόσιο συmicroφέρον

διασφαλίζοντας ότι εκείνοι που παρέχουν υπηρεσίες σύmicroφωνα microε την

Οδηγία έχουν τα κατάλληλα προσόντα και αντιλαmicroβάνονται την πολιτι-

στική και κοινωνική σηmicroασία του έργου που αναλαmicroβάνουν

Η προτεινόmicroενη Οδηγία δεν παρέχει καmicroία εγγύηση για την ποιότητα

εκπαίδευσης στην αρχιτεκτονική θα διαβρώσει τα σηmicroερινά υψηλού επι-

πέδου προσόντα και ελάχιστα θα διασφαλίσει την προστασία του κατανα-

λωτή

Όπως και άλλοι κλάδοι τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα microας υποστηρί-

ζουmicroε επιπλέον πως

ndash δεν microπορούν να ακυρωθούν οι ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

ndash δεν microπορούν να αντικατασταθούν τα πέντε (5) χρόνια εκπαίδευσης από

τρία (3) χρόνια προπτυχιακής εκπαίδευσης και δύο (2) χρόνια πρακτικής

άσκησης

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται προάσπιση των όρων άσκησης του επαγγέλ-

microατος του αρχιτέκτονα αλλά και του επαγγέλmicroατος των άλλων microηχανικών

ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια και η ποιότητα στις παρεχόmicroενες υπη-

ρεσίες για το δηmicroόσιο όφελος

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ είναι σηmicroαντική η επισήmicroανση του ΤΕΕ πως η οδηγία

για τους αρχιτέκτονες

bull Στηρίζεται στις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες και όχι στις επαγγελmicroατικές όπως

κάνει η 8948ΕΟΚ

bull Αναφέρει ρητά τις γνώσεις και δεξιότητες για την άσκηση του αρχιτεκτο-

νικού επαγγέλmicroατος και κατrsquo αυτή την έννοια microε αυτές τις ρυθmicroίσεις

καλύπτονται όλοι οι microηχανικοί ()

Πρέπει να υπενθυmicroίσουmicroε για microια ακόmicroα φορά πως microεταξύ των γνώσεων

και δεξιοτήτων που προβλέπονται στην οδηγία συγκαταλέγονται

bull Η ικανότητα σύλληψης αρχιτεκτονικών δηmicroιουργιών που ικανοποιούν

αισθητικές και τεχνικές απαιτήσεις

bull Η προσήκουσα γνώση της ιστορίας και των θεωριών της αρχιτεκτονικής

bull Η γνώση των καλών τεχνών που επηρεάζουν την ποιότητα της αρχιτε-

κτονικής σύλληψης

bull Η προσήκουσα γνώση της πολεοδοmicroίας και του πολεοδοmicroικού σχεδια-

σmicroού

Οι Έλληνες αρχιτέκτονες γνωρίζουν άριστα τις ρυθmicroίσεις της ΚΟ

85384ΕΟΚ όπως αυτή ισχύει στον εθνικό χώρο microε τα Π∆ 10793 και

27200 που δίδεται έτσι η δυνατότητα εγκατάστασης επαγγελmicroατιών της

ΕΕ για την άσκηση του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα στην Ελλάδα

Γνωρίζουν όmicroως επίσης άριστα πως στην Ελλάδα πλήθος τεχνικών επαγ-

γελmicroάτων ασκούν δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής χωρίς

να πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών αρχιτεκτονικής

Μέσα στο πλήθος των τεχνικών επαγγελmicroάτων microηχανικοί κάθε κατηγο-

ρίας του ΤΕΕ ασκούν την αρχιτεκτονική παρότι και το ίδιο το ΤΕΕ υπερθε-

microατίζει για τις προβλέψεις της οδηγίας σχετικές microε τις απαραίτητες δεξιό-

τητες για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

Η διατήρηση όmicroως όλων εκείνων των νοmicroοθετικών και κανονιστικών δια-

τάξεων ουσιαστικά παραβιάζει τις θεmicroελιώδεις αρχές του κοινοτικού

δικαίου ιδιαίτερα τους κανόνες που διέπουν την ενιαία εσωτερική αγορά

την προστασία των καταναλωτών αλλά και εκείνων που διασφαλίζουν την

απρόσκοπτη άσκηση των επαγγελmicroατικών τους δικαιωmicroάτων

Η κατάργηση των διατάξεων που επιτρέπει την πρόσβαση σε επαγγελ-

microατικές δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής σε κατόχους που

δεν πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών της αρχιτεκτονικής θεω-

ρείται επιβεβληmicroένη

Ο αναχρονισmicroός του θεσmicroικού πλαισίου (Ν466330) πρέπει να σταmicroατή-

σει Η θέση αυτή συνιστά πολιτική διεκδίκηση για την αναθεώρηση του

θεσmicroικού πλαισίου στην Ελλάδα την αναβάθmicroιση της αρχιτεκτονικής και

της ποιότητας του καθηmicroερινού περιβάλλοντος

Όσοι πραγmicroατικά πιστεύουν ότι τα νεφελώmicroατα και οι θεσmicroικές διολι-

σθήσεις οφείλουν να τελειώνουν πρέπει να πιστέψουν πως στον τοmicroέα της

αρχιτεκτονικής επιβάλλεται να σταmicroατήσει η απαξίωση και να ληφθούν

microέτρα προστασίας και αναβάθmicroισης του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο άσκησης επαγγέλmicroατος

ndash microε την άσκηση της αρχιτεκτονικής από όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

όλων των βαθmicroίδων

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο microελετών και κατασκευών

ndash microε την απαξίωση της αρχιτεκτονικής

ndash microε τον εκφυλισmicroό των διαδικασιών του Ν71677 (και microε όσα έπονται microε

την τροποποίησή του)

ndash microε τον τρόπο κατασκευής των δηmicroόσιων και ιδιωτικών έργων (microελετοκα-

τασκευή κλπ)

ndash microε τη σχεδόν κατάργηση των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών είναι πλαίσιο

που καταφέρεται ευθέως στην όποια αναπτυξιακή προσπάθεια

Απαιτείται η αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής ως πολιτιστική αξία που

εmicroπεριέχει την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος

4 ΑΜΕΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν 466330

Η αναmicroενόmicroενη τροποποίηση του θεσmicroικού πλαισίου (Ν 466330) αποτε-

λεί την microέγιστη αναγκαιότητα για την απελευθέρωση του αρχιτεκτονικού

επαγγέλmicroατος και την άσκηση της αρχιτεκτονικής από τους αρχιτέκτονες

bull Ο Σύλλογός microας οι Έλληνες αρχιτέκτονες προσαρmicroόζονται στην ουσία

της Οδηγίας 85384ΕΟΚ ∆εν microπορούν όmicroως να προσαρmicroοστούν στο Ν

466330 που προβλέπει πως laquohellipστην έννοια της άσκησης του επαγγέλ-

microατος του πολιτικού microηχανικού νοείται συνυπάρχουσα η εξάσκηση του

επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτοναhellip περιοριζόmicroενης εις καθαρά αρχιτεκτο-

νικές οικοδοmicroικές εργασίεςraquo

bull Ο Σύλλογός microας έχει υποβάλλει ολοκληρωmicroένη πρόταση στο ΥΠΕΧΩ∆Ε

(έγγραφό microας ΑΠ 246921271999) microε την οποία ζητείται η επίλυση

του προβλήmicroατος από το αρmicroόδιο Υπουργείο η έκδοση εγκυκλίου για

την εφαρmicroογή του Π∆ 10793 και η προώθηση νοmicroοθετικής ρύθmicroισης

για θέmicroατα που δεν εντάσσονται στο παραπάνω Π∆

Σηmicroειώνεται πως υπάρχει συmicroφωνία των Συλλόγων Αρχιτεκτόνων και Πολι-

τικών microηχανικών (1231985) και σύmicroφωνη γνώmicroη όλων των πολιτικών κοmicro-

microάτων για την ενσωmicroάτωση και κυριαρχία των προβλέψεων του Π∆

10793 στο εθνικό δίκαιο

Πιστεύουmicroε πως όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα και κυρίως όλοι όσοι εντάσ-

σονται στο ΤΕΕ αισθάνονται την ανάγκη για έναν επαναπροσδιορισmicroό των

κανόνων και προϋποθέσεων για την άσκηση του επαγγέλmicroατος σε όλη την

τεχνική πυραmicroίδα

θέmicroατα όπως το πρόβληmicroα της ιδιοκτησίας της

αστικής γης της αλλαγής των επενδυτικών

τάσεων στον αστικό χώρο το ρόλο της αστικής

γης στην οικονοmicroία των εποmicroένων δεκαετιών

τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ελληνικής

πόλης το ρόλο της ιδιοκτησίας της κατοικίας

στη διαmicroόρφωση της ταξικής συνείδησης την

εικόνα της πόλης και την ταξική διάσταση της

ελληνικής πόλης σήmicroερα κά

Οι εισηγήσεις του Συνεδρίου θα παραmicroείνουν

στην ιστοσελίδα του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων

ΑΠΘ microέχρι την έκδοση των πρακτικών

(wwwarchauthgr) Όσοι συνάδελφοι θέλουν

να προmicroηθευτούν το φάκελο microε τις εισηγήσεις

πρέπει να έλθουν σε επαφή microε τη Γραmicromicroατεία

της Οργανωτικής Επιτροπής υπεύθυνος Κώστας

Σκλιάς ∆αφνοmicroήλη 49Α 114 71 τηλ 21036 41

127 και 6977 99 38 24 e-mail sklias_kgntogr

ή στο xselteegr

Επίσης από τη Γραmicromicroατεία microπορούν οι συνάδελ-

φοι να προmicroηθευτούν το βιβλίο laquoΚ Μαρξ-Φ

Ένγκελς Κείmicroενα για τις Πόλεις για τη Γη για

την Αρχιτεκτονικήraquo αποδελτίωση και microετά-

φραση των αποσπασmicroάτων του Νίκου Τριάντη

που κυκλοφόρησε microε την ευκαιρία του Συνε-

δρίου από την laquoΤυποεκδοτικήraquo microε επιmicroέλεια

του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων

διδ ΕΜΠ Πάρις Παπαθεοδώρου αρχιτέκτων

Φωτ Περεσιάδου αρχιτέκτων πολεοδόmicroος

DEA Universite Paris X ∆ηmicro Πολυχρονόπουλος

δρ πολεοδόmicroος ΕΜΠ εντετ επικ καθηγ ∆ΠΘ

Ιωάννης Ρέντζος δρ Γεωγραφίας Γ Μ Σαρη-

γιάννης καθηγ ΕΜΠ Χρ Σελιανίτης αρχιτέ-

κτων Ιωσήφ Στεφάνου καθηγ ΕΜΠ Μαρία Τρα-

τσέλα αρχιτέκτων Ms αρχιτεκτονικής τοπίου

Κυριακή Τσουκαλά αν καθηγ ΑΠΘ Λευτέρης

Τσουλουβής καθ ΑΠΘ Σήφης Φανουράκης

αρχιτέκτων Νίκος Φίλιας ∆της ΜΕΘ Αγ Σάββα

Σπύρος Ψύχας

Στο Συνέδριο αναπτύχθηκε έντονος προβληmicroα-

τισmicroός τόσο για τις θεωρητικές αρχές που δια-

microορφώνουν τις πόλεις στον καπιταλισmicroό το

ρόλο και τη δοmicroή τους όσο και ειδικότερα για

τη συγκρότηση και την εξελικτική διαδικασία

διαmicroόρφωσης της ελληνικής πόλης microετά την

ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ως σήmicroερα

Έτσι κλείνοντας το Συνέδριο είχε ήδη διαmicroορ-

φωθεί η συνείδηση πως οι αναζητήσεις και οι

ερευνητικές δραστηριότητες πάνω σε καίρια

θέmicroατα που προέκυψαν από τις εισηγήσεις και

τις συζητήσεις που ακολούθησαν θα πρέπει να

συνεχιστούν και είναι περισσότερο από σαφές

ότι οι δραστηριότητα αυτή θα συνεχιστεί microε

εξειδικευmicroένες πλέον ηmicroερίδες σε επί microέρους

λος Κωστής Παπαντωνίου Γεώργιος Σαρηγιάν-

νης Χρήστος Σελιανίτης Νίκος Σιαπκίδης Λευ-

τέρης Τσουλουβής Σήφης Φανουράκης

Στο Συνέδριο εγγράφηκαν και το παρακολούθη-

σαν 150 σύνεδροι ανάmicroεσα στους οποίους 32

φοιτητές αρχιτεκτονικής από την Αθήνα και τη

Θεσσαλονίκη καθώς και microεγάλος αριθmicroός

ακροατών Τις εργασίες του παρακολούθησαν ο

Πρόεδρος του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ κ Τάκης Γεωργακό-

πουλος ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ΤΕΕ κ Γιάννης

Αλαβάνος ο επικεφαλής της δηmicroοτικής παρά-

ταξης laquoΣυmicroπαράταξη για την Αθήναraquo δηmicroοτι-

κός σύmicroβουλος και microέλος του ΠΓ του ΚΚΕ κ

Σπύρος Χαλβατζής και άλλοι εκπρόσωποι

φορέων κλπ

Παρουσιάστηκαν 32 εισηγήσεις κατανεmicroηmicroένες

σε 4 θεmicroατικές ενότητες

1 οι δυνάmicroεις που διαmicroόρφωσαν τις πόλεις και

τους οικισmicroούς της Ελλάδας και η θεωρία για

την πόλη

2 η πόλη σήmicroερα κυρίαρχα φαινόmicroενα και

microετασχηmicroατισmicroοί

3 ιδεολογικές πλευρές και κοινωνικές λειτουρ-

γίες της πόλης

4 η κοινωνικοοικονοmicroική βάση και οι διαφαινό-

microενες εξελίξεις

Εισηγητές ήταν (microε αλφαβητική σειρά) Σοφία

Αντωνοπούλου αν καθ ΕΜΠ Αρχ Βασιλαρά

αρχιτέκτων Αθηνά Βιτοπούλου υπ διδ

Universite Paris VIII (IFU) Φωτ Γεωργακοπού-

λου αρχιτέκτων Στ Γκιάλης υπ διδ ΤΑΤΜ-

ΑΠΘ Μαρία ∆ανιήλ αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ

∆ηmicro Ζυγοmicroαλάς αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ ∆ηmicro

Καλτσώνης δρ κοινωνιολογίας του ∆ικαίου

Κώστας Καλφόπουλος κοινωνιολόγος υπ διδ

Πολυτεχνείου Αmicroβούργου Αλέκα Καραδήmicroου-

Γερόλυmicroπου αν καθ ΑΠΘ Ελένη Καρασαβί-

δου παιδαγωγός Μs πολιτισmicroικής κοινωνιολο-

γίας Μάρω Καρδαmicroίτση-Αδάmicroη αν καθ ΕΜΠ

Κική Καυκούλα επ καθ ΑΠΘ Μιχ Λεφαντζής

αρχιτέκτων δρ Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Πολυ-

ξένη Μάντζου αρχιτέκτων διδ ΕΤSA Madrid

εντετ επίκ καθ ∆ΠΘ Μαρία Μαντουβάλου

καθ ΕΜΠ Μαν Μαρmicroαράς αν καθηγ Πανεπι-

στηmicroίου Αιγαίου Νίκος Μιτζάλης αρχιτέκτων

υπ διδ ΕΜΠ Χαρ Μιχαηλίδου αρχιτέκτων υπ

διδUniversite Paris I Ευαγγ Μπαλά Αγρ Τοπ

υπ διδ ΕΜΠ Νίκος Μπόmicroπολος αρχιτέκτων-

πολεοδόmicroος Κώστας Οικονόmicroου αν καθηγ

ΑΠΘ Ιωάννης Παπαδόπουλος αν καθηγ Ιατρι-

κής Σχολής Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Ιουλία

Παπαευτυχίου αρχιτέκτων εκπαιδευτικός υπ

Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και καθηmicroερινή πράξη

Πραγmicroατοποιήθηκε από τις 9 έως τις 11 Μαΐου

2003 στην Αίθουσα Τελετών της Σχολής Αρχιτε-

κτόνων του ΕΜΠ στην Αθήνα το Συνέδριο microε

θέmicroα ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΗΣ Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και

καθηmicroερινή πράξη Το Συνέδριο αυτό έγινε στα

πλαίσια του κύκλου συναντήσεων microε αντικεί-

microενο laquoΑρχιτεκτονική Πολεοδοmicroία και Επιστηmicroο-

νικός Σοσιαλισmicroόςraquo που ξεκίνησαν microε πρωτο-

βουλία του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων και

έχει πραγmicroατοποιηθεί ήδη σειρά συναντήσεων

microε αρχή πριν δύο χρόνια στον Ξενώνα Στάmicroου

Στούρνα στο Βόλο Το Συνέδριο ήταν αφιερω-

microένο στη microνήmicroη της Λουΐζας Γρηγοράκου-Μάρθα

που διετέλεσε από τα ιδρυτικά microέλη της οργα-

νωτικής του επιτροπής

Την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου αποτέ-

λεσαν οι συνάδελφοι Βασίλης Γρηγοριάδης

Χρυσούλα Μακράκη Μαρία Μαντουβάλου

Κώστας Μπαρδάκας Παντελής Νικολακόπου-

συ

νέδ

ριο Mετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόλης

2255ε π ί κ α ι ρ α

Γραmicromicroατεία Συνεδρίου

2244 ε π ί κ α ι ρ α

δου και Θανάσης Παππάς (γενικός γραmicromicroατέας

του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ) Επί τάπητος τέθηκαν οι προο-

πτικές που διαγράφονται για τη δηmicroόσια αρχιτε-

κτονική σε συνθήκες κοινωνικής και τεχνολογι-

κής παγκοσmicroιοποίησης η ενσάρκωση των χαρα-

κτηριστικών της τοπικής κουλτούρας στα δηmicroό-

σια κτίρια αλλά και οι όροι microε τους οποίους σχε-

διάζεται και υλοποιείται η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική

τιση των microηχανικών που απασχολούνται στο

δηmicroόσιο τοmicroέα αλλά και για εκσυγχρονισmicroό και

ανάπτυξη των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Μήνυmicroα αισιοδοξίας για microια καλύτερη κατά-

σταση στο microέλλον έδωσαν οι τέσσερις microελέτες

ndashβραβευmicroένες όλες σε αρχιτεκτονικούς διαγω-

νισmicroούςndash που παρουσιάστηκαν στην ηmicroερίδα

Πιο συγκεκριmicroένα παρουσιάστηκαν

ndash Η microελέτη Ανάπλασης της αλάνας της Τούmicroπας

από τους αρχιτέκτονες Μηνά Παπαδάκη και

Απόστολο Πάνο

ndash Η microελέτη Ανασχεδιασmicroού της Νέας Παραλίας

Θεσσαλονίκης από τον αρχιτέκτονα Πρόδροmicroο

Νικηφορίδη

ndash Η microελέτη του Νέου ∆ηmicroαρχείου Θεσσαλονίκη

από τον αρχιτέκτονα καθηγητή ΕΜΠ Αναστά-

σιο Μπίρη

ndash Η microελέτη του νέου κτιρίου ΤΕΕΤΚΜ από τον

αρχιτέκτονα Χρήστο Παπλωmicroατά

Η αδήριτη ανάγκη ώστε η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική να οικοδοmicroείται microέσω αρχιτεκτονικών δια-

γωνισmicroών υπογραmicromicroίστηκε και στη διάρκεια

της συζήτησης microε θέmicroα laquoδηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική προτάσεις όρια οραmicroατισmicroοίraquo microε την

οποία έκλεισαν οι εργασίες της ηmicroερίδας Στη

συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε microε συντονί-

στρια την αρχιτέκτονα ∆ήmicroητρα Χατζησάββα

συmicromicroετείχαν οι αρχιτέκτονες ∆ηmicroήτρης Φιλιππί-

δης Γιώργος Τζιρτζιλάκης Ειρήνη Σακελλαρί-

δηmicroόσια αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κινεί-

ται microε αργό βήmicroα ενώ κάλεσε τους εκπροσώ-

πους των αρχιτεκτόνων και των πολιτικών microηχα-

νικών να συνεργαστούν microε την Πολιτεία προ-

κειmicroένου να ενισχυθεί η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

της Θεσσαλονίκης ενόψει της EXPO 2008 laquoΗ

Θεσσαλονίκη χρειάζεται νέο αρχιτεκτονικό

σηmicroείο αναφοράς για την EXPO δεδοmicroένου

ιδίως ότι η ελληνική υποψηφιότητα πάει καλά

και υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να κερδί-

σουmicroε το στοίχηmicroα εντός του 2004raquo κατέληξε

ο κ Πασχαλίδης

Ουσιαστικές παρεmicroβάσεις που microελλοντικά θα

αλλάξουν την εικόνα της πόλης δροmicroολογού-

νται στον ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης όπως τόνισε ο κ

Παπαγεωργόπουλος διευκρινίζοντας ότι για

την περίοδο 2003-2010 έχουν προγραmicromicroατιστεί

121 έργα και παρεmicroβάσεις κόστους 68 δισ

ευρώ Παράλληλα ο δήmicroαρχος διαβεβαίωσε ότι

βασική αρχή του δήmicroου είναι να αναθέτει έργα

microόνο κατόπιν διαγωνισmicroών που αναδεικνύουν

την καλύτερη ιδέα ενώ δροmicroολογείται η διε-

νέργεια δύο ακόmicroη διαγωνισmicroών για την ανά-

πλαση της ανατολικής και της δυτικής εισόδου

της πόλης

Στο microεταξύ το αρνητικό τοπίο που επικρατεί ως

προς την ανάθεση έργων δηmicroόσιας αρχιτεκτονι-

κής στην Ελλάδα laquoφωτογράφισανraquo στους χαι-

ρετισmicroούς τους οι πρόεδροι του ΤΕΕΤΚΜ

Σάκης Τζακόπουλος και του ΣΑΘ Κώστας Μπε-

λιmicroπασάκης Ο κ Τζακόπουλος επεσήmicroανε ότι

τα τελευταία χρόνια η ανανέωση των ελληνι-

κών πόλεων πραγmicroατοποιείται microε απαξίωση της

αρχιτεκτονικής αφού τα έργα ανατίθενται microε

τη microέθοδο της microελέτης-κατασκευής και η όλη

διαδικασία έχει λάβει χαρακτήρα οικονοmicroικής

συνδιαλλαγής microεταξύ πολιτείας και εργολάβων

microε αποτέλεσmicroα να επικρατεί η νεοαστική βια-

σύνη και η παραγωγή ευτελών προϊόντων οικο-

δοmicroικής

Από την πλευρά του ο κ Μπελιmicroπασάκης

τόνισε ότι η πλειονότητα των έργων δηmicroόσιας

αρχιτεκτονικής συντελείται στη χώρα microας ερή-

microην των αρχιτεκτόνων microε αποτέλεσmicroα η ποιό-

τητα να αποκτά δεύτερο ρόλο αφού το

σύστηmicroα των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών

δυστυχώς δεν τυγχάνει microέγιστης προτίmicroησης

στην Ελλάδα laquoΠρέπει να επιδιώξουmicroε θεσmicroικές

τοmicroές και αλλαγές στη συνείδηση πολιτών και

πολιτείας ώστε να αρθεί το σηmicroερινό αρνητικό

κλίmicroα και να δοθεί δηmicroιουργικό διέξοδο στις

καλές ιδέεςraquo σηmicroείωσε ο κ Μπελιmicroπασάκης

ενώ η πρόεδρος της ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κ Μακεδονίας

υπενθύmicroισε τα πάγια αιτήmicroατα του κλάδου προς

την πολιτεία για συνεχή επιmicroόρφωση και κατάρ-

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo φαίνεται ότι παρα-

παίει σήmicroερα η δηmicroόσια αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα καθώς πιέζεται από τις ιδιαίτερα αρνη-

τικές συνθήκες που δηmicroιουργεί η παράκαmicroψη

αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών και η αναστολή ή

και αλλοίωση βραβευmicroένων microελετών Το αποτέ-

λεσmicroα της υφιστάmicroενης κατάστασης είναι η microει-

ωmicroένη ποιότητα καθώς οι αρχιτέκτονες συχνά

αποκλείονται από τα έργα και οι διαπραγmicroατεύ-

σεις για την ανάθεσή τους γίνονται microε καθαρά

οικονοmicroικά κριτήρια microεταξύ κράτους και εργο-

λάβων κάτι που έχει ως αποτέλεσmicroα βιασύνη

προχειρότητα και microειωmicroένη αισθητική στη

δηmicroόσια αρχιτεκτονική Στο σκηνικό αυτό η

ανάθεση δηmicroοσίων έργων microέσω διεθνών αρχι-

τεκτονικών διαγωνισmicroών προβάλει πλέον σαν

microονόδροmicroος για τη βελτίωση της εικόνας των

ελληνικών πόλεων

Αυτό ήταν το βασικό microήνυmicroα της ηmicroερίδας που

διοργάνωσαν το Σάββατο 17 Μαΐου στον κινη-

microατογράφο laquoΟλύmicroπιονraquo στη Θεσσαλονίκη το

ΤΕΕΤΚΜ ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονί-

κης (ΣΑΘ) και η ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κεντρικής Μακεδο-

νίας Στη διάρκεια της ηmicroερίδας η οποία πραγ-

microατοποιήθηκε παρουσία του υπουργού Μακε-

δονίας-Θράκης Γεώργιου Πασχαλίδη του

δηmicroάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργό-

πουλου και του αρmicroόδιου αντινοmicroάρχη τηρή-

θηκε ενός λεπτού σιγή στη microνήmicroη του αείmicroνη-

στου προέδρου του TEE Κώστα Παναγιωτόπου-

λου ο οποίος έχασε πρόσφατα τη microάχη microε την

επάρατη νόσο

Χαιρετίζοντας ο υπουργός Μακεδονίας-Θρά-

κης παραδέχτηκε ότι τα τελευταία χρόνια η

2277ε π ί κ α ι ρ α

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ηmicro

ερίδ

α

Γραφείο τύπου ΤΕΕΤΚΜ

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

1188

επίκ

αιρ

α

ση

microε

ίωmicro

α τ

ης

σύ

ντα

ξης Όλα ξεκινούν από την ίδια αφετηρία Το παιχνίδι εναλλαγής και συνύπαρξης της πραγmicroατικότητας

microε τη φαντασία Η δηmicroιουργία αναφέρεται και συνδιαλέγεται microε πραγmicroατικότητα εmicroπνέεται και

ισορροπεί microε φαντασία

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται διαφορετική απrsquo ότι είναι Ή έχει τελικά κάποια συγκεκρι-

microένη microορφή Προϋποθέτει την υλική υπόσταση ή απλώς την υπονοεί Πραγmicroατικότητα θα microπο-

ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντίληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατα-

νοήσιmicroα τελεσίδικα αποτιmicroηmicroένα και όχι αναγκαστικά αληθή

Ο ηλεκτρονικός φαντασιωσικός χώρος είναι σαφώς microια νεόδmicroητη Media-Land Πρόκειται για τη

νέα ψηφιακή φαντασία () που ήλθε να επιβάλλει το θέαmicroα Μοίρασε την ζωή microας ανάmicroεσα σε

υλική υπόσταση και άυλους κόσmicroους Βλέπουmicroε και συνοmicroιλούmicroε για γεγονότα και αντικείmicroενα

microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθετα microε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να

έχουmicroε σε microια πιο ολοκληρωmicroένη βάση και κάτω από ένα ιδεατό πρίσmicroα Έτσι ο διαχωρισmicroός ανά-

microεσα σε πραγmicroατικά ή microη γεγονότα είναι πλέον σχεδόν αδιόρατος και δύσκολα αναγνώσιmicroος Τα

laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στο χώρο microέσω των δικτύων

τους σε microορφές microαζικά αναγνωρισmicroένες κατανοητές και αναmicroφίβολα εύπεπτες

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεση των γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις

Όλα τα συστήmicroατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστάσεις που αντιmicroετωπίζουν

γίνονται ολοένα και πιο πολύπλοκες οδηγώντας σrsquo ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιο ή προ-

βλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicroβοι

Οι αναπαραστατικοί τρόποι είναι πια εξαιρετικά ενδιαφέροντες Τα πέπλα αναπαράστασης ξεκι-

νώντας από το δέρmicroα τη σάρκα εξελισσόmicroενα στο ένδυmicroα οριοθετούmicroενα στον τοίχο και την επι-

φάνεια δίνουν σηmicroάνσεις ανακοινώσεις πραγmicroατικές ή πλασmicroατικές

Το σώmicroα της πόλης συmicroπληρώνεται από ένα σύνολο κοmicromicroατιών τmicroηmicroάτων γλωσσών που είτε

εξηγούν είτε υποδηλώνουν είτε εξίσου εύκολα αποπροσανατολίζουν Υποκείmicroενο και αστικός

χώρος γίνονται αντιληπτά όλο και περισσότερο ως προϊόντα των laquoΝέων Μέσων Επικοινωνίαςraquo και

αναπτύσσουν σχέση απόλυτης εξάρτησης microεταξύ τους

Η νέα διάλεκτος στην Αρχιτεκτονική γλώσσα ndashκαι όχι microόνονndash διακρίνεται για την υπερρεαλιστική

παλέτα της Οι microορφές είναι υπερβολικά λεπτοmicroερείς ενταγmicroένες σε αφύσικα λαmicroπερές πραγmicroα-

τικότητες Τα υποκείmicroενα οι χρήστες-καρικατούρες είναι υπερδύναmicroοι γυαλιστεροί άψογοι

Η απελευθέρωση της Αρχιτεκτονικής από τον τόπο και το χρόνο είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλε-

σmicroα της microηχανικής αναπαράστασης της εικόνας της Η microεγάλη έκρηξη ήλθε microε την ασπρόmicroαυρη

φωτογραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλο τον κόσmicroο microε τη φαντασmicroαγορία δε

της έγχρωmicroης εξέλειψε ο λόγος να πας ο ίδιος στο πραγmicroατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ

Στην εκάστοτε ψευδοειδυλλιακή ψυχαγωγική θεmicroατική Disney-Land την πόλη των υποσχέσεων

του παιχνιδιού και του ονείρου microε τους ενδιαφέροντες γραφικούς κατοίκους προσεγγίζονται

εκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης εποχής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπε-

πτο τρόπο τον πολίτη-καταναλωτή Η Αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού του

θεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της περιχαρακώνεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή

διακόσmicroηση άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέτειαraquo και συρρικνώνεται σε

εκφράσεις απλοϊκής microεγαλοmicroανίας

Τα κτίρια ουδέτερα laquoκουτιάraquo φασουλήδες ενός Walt-τοπίου ενδύονται ανάλογα microε τις πρόσκαι-

ρες απαιτήσεις των επενδυτών Και όλη τούτη η διαδικασία επισυνάπτει στο προς κατανάλωση

laquoκτιριακόraquo προϊόν laquoπροσωπικότηταraquo και αίγλη αναβαθmicroίζοντας την κτιριακή του αξία

Μέσα σε όλα αυτά ο χρόνος σχεδιάζεται ώστε να παύει να υπάρχει Γίνεται α-χρονικός ξεκούρα-

στος και αναπαυτικός Είναι βολικός ∆εν στεναχωρεί Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια

καλή εκδοχή της αποστειρωmicroένη microε τον καταναλωτή ταυτόχρονα θεατή και πρωταγωνιστή στο

θέαmicroα

Άλλαξε ο τρόπος σκέψης Άλλαξαν οι ανάγκες Ή microήπως η φαντασία έγινε ή καλείται να γίνει ελεγ-

χόmicroενη Είmicroαστε Disney-Media ήρωες και υπάρχουmicroε στο σκηνικό βολικοί και εφησυχασmicroένοι

Το ερώτηmicroα πλανάται microετέωρο πάνω από τη σύγχρονη laquoδηmicroιουργίαraquoΕίmicroαστε microπροστά σε ένα

αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απίθανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναι η

microία πιο πρωτότυπη από την άλλη και θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκαλερί ή να

πηγαίνεις στο λούνα-πάρκ Είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώλεια της αρχιτε-

κτονικής

Εάν η αρχιτεκτονική είναι δηmicroιουργία τα αδιέξοδα γίνονται εξαιρετικά πιεστικάhellip

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπίου raquo microακέτα της πρόταση (κάτοψη)

της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow Show 50η Biennale Βενετίας

2211ε π ί κ α ι ρ α

ΠΛATΦOPMA TOY ΣΑ∆ΑΣ-ΠANEΛΛHNIAΣ ΕNΩΣHΣ ΑPXITEKTONΩN ΓIA THN AΣKHΣH THΣ APXITEKTONIKHΣ ΣTHN ΕYPΩΠAΪKH ΈNΩΣH KAI ΣTHN ΕΛΛA∆A

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ∆ΡΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων οι Έλληνες αρχιτέκτονες επικεντρώνουν όλες τους τις

δυνάmicroεις και προσπαθούν ώστε να δηmicroιουργηθούν οι προϋποθέσεις για

bull Την ανάδειξη της διακεκριmicroένης επιστηmicroονικής ταυτότητας του κλάδου

bull Την διασφάλιση των επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων των αρχιτεκτόνων

Στη νέα ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου τόσο για το Ευρω-

παϊκό Συmicroβούλιο Αρχιτεκτόνων (CAE) όσο και για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ συνιστούν το πλαίσιο για τις κοινοτι-

κές πολιτικές για την άσκηση της αρχιτεκτονικής και το ρόλο του αρχιτέκτονα και αυτό γιατί

ndash Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά επίκαιρος αφού αποτελεί γνώρισmicroα της

ιστορίας του πολιτισmicroού και της ίδιας της ζωής σε κάθε χώρα της ΕΕ

ndash Η αρχιτεκτονική ποιότητα και η συγκεκριmicroένη φύση των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών πρέπει να λαmicro-

βάνονται υπόψη σε κάθε πολιτική microέτρο και πρόγραmicromicroα

Βασική επιδίωξη της αρχιτεκτονικής κοινότητας ndashσε όλες τις εκφάνσειςndash είναι η ανατροπή της σηmicroε-

ρινής κατάστασης που απαξιώνει την αρχιτεκτονική δηmicroιουργία που διαιωνίζει τη θεσmicroική ασυναρ-

τησία του 1930 και η προώθηση microιας ουσιαστικής microεταρρύθmicroισης για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

από τους αρχιτέκτονες

Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία και η προβολή του έργου των αρχιτεκτόνων είναι για microας στο επίκεντρο

microε επιδιωκόmicroενους σκοπούς

bull Τη διεύρυνση της ποιοτικής αρχιτεκτονικής

bull Την προβολή του έργου των αρχιτεκτόνων και τη διάχυση της αρχιτεκτονικής δηmicroιουργίας στην ελλη-

νική κοινωνία

∆ράσεις προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν

bull Η Τριεννάλε αρχιτεκτονικής

∆ιοργάνωση Πανελλήνιας Έκθεσης αρχιτεκτονικού έργου και καθιέρωση βραβείων αρχιτεκτονικού

έργου σε συνεργασία microε το ΥΠΠΟ ndash ∆ίκτυο αρχιτεκτονικής

bull Ο προγραmicromicroατισmicroός του 11ου Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Συνεδρίου και η διοργάνωση της επόmicroε-

νης Μπιεννάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας

bull Η συγκρότηση Εθνικού Συmicroβουλίου αρχιτεκτονικής microε στόχο τη διατύπωση ενός Εθνικού Προγράmicro-

microατος για την αρχιτεκτονική (ενεργοποίηση του άρθρου 2 του ΓΟΚ και σύσταση του Ανώτατου Πολε-

οδοmicroικού Αρχιτεκτονικού Συmicroβουλίου ΑΠΑΣ)

bull Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει microεγάλη σπουδαιότητα η επεξεργασία ειδικής νοmicroοθεσίας στον τοmicroέα ελέγ-

χου της ποιότητας της οικοδοmicroής και των κατασκευών και η κατάρτιση κυβερνητικής πολιτικής για

την προβολή της αρχιτεκτονικής ποιότητας (όπως υπάρχει σε νόmicroους θεσπισmicroένους από την Ισπα-

νική Κυβέρνηση το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισmicroού το Ιταλικό Υπουργείο Πολιτισmicroού το Υπουργείο

Παιδείας της Φινλανδίας)

Πρόθεσή microας είναι να εισακουστούν οι ευρωπαϊκές συστάσεις και να θεσπιστεί microια Εθνική πολιτική

για την αρχιτεκτονική αλλά ταυτόχρονα να microεταφερθούν αυτοί οι κρίσιmicroοι προβληmicroατισmicroοί στο κοι-

νωνικό σύνολο microέσω των ΜΜΕ

2 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΤΩΝ ΜΜΕ

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων η microελέτη και η κατασκευή των έργων δηmicroοσίου συmicro-

φέροντος έχει microεγάλη πολιτιστική αξία Όλοι πρέπει να αναλογιστούν τα microεγάλα έργα και τις microείζο-

νες παρεmicroβάσεις σε πλήθος ευρωπαϊκών και όχι microόνο πόλεων που σηmicroατοδοτούν την πορεία τους

που συνιστούν σηmicroαντικές επενδύσεις διαφέρουν όmicroως σηmicroαντικά στην ποιότητα την αισθητική την

ανανεωmicroένη αρχιτεκτονική έκφραση και δηmicroιουργία

Γιrsquo αυτό υποστηρίζουmicroε πως τα έργα (microεγάλα και microικρά) χωρίς έmicroπνευση αρχιτεκτονική ιδέα και

έκφραση πέραν των άλλων έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον και την αισθητική των πόλεων των

πολιτών

Η απουσία της αρχιτεκτονικής η περιφρόνηση των αρχιτεκτονικών ndash πολεοδοmicroικών διαγωνισmicroών και

η υλοποίηση των έργων microε το σύστηmicroα της microελετοκατασκευής απλώς αποτυπώνουν την αποτυχία των

δηmicroοσίων φορέων αναπαράγοντας τα δοmicroικά προβλήmicroατα του αστικού χώρου που συνθέτουν ένα

τοπίο οmicroοιόmicroορφο σε ένα περιβάλλον χωρίς ενδιαφέρον και αισθητική

ndash Εκείνο που απαιτείται είναι η αντικατάσταση της πολιτικής των κατασκευών microε αυτή της ποιότητας

των έργων και παρεmicroβάσεων microέσω της αρχιτεκτονικής

Τα αρνητικά αυτά φαινόmicroενα επιβεβαιώνονται και από την περιορισmicroένη παρουσίαση της αρχιτεκτο-

νικής από τα ΜΜΕ Αυτά επιτείνονται από

bull Την απουσία των συντελεστών ενός έργου (αρχιτεκτόνων και άλλων microηχανικών) από την όποια

παρουσίαση έργων δηmicroοσίου ενδιαφέροντος

bull Τη σύγχυση των αρmicroοδιοτήτων και των όρων άσκησης του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που επι-

κρατεί στη χώρα και που αmicroβλύνει τα επιστηmicroονικώς καθορισmicroένα όρια των διαφόρων επαγγελmicroά-

των νοθεύοντας τη δυνατότητα άσκησης της αρχιτεκτονικής

Η προτεινόmicroενη πολιτισmicroική παρέmicroβαση για την αναζωογόνηση της αρχιτεκτονικής αναφέρεται και

στο ρόλο των ΜΜΕ του Τύπου που καλούνται να λάβουν συγκεκριmicroένες πρωτοβουλίες προβολής της

αρχιτεκτονικής δηmicroιουργίας microε στόχο τη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών που επιδρούν και

διαmicroορφώνουν το περιβάλλον κατοικίας και το πολιτιστικό επίπεδο της χώρας τελικά

Άξονες για microια τέτοια παρέmicroβαση συνιστούν

bull Η ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική αξία της αρχιτεκτονικής

bull Η κατανόηση της ανάγκης για τη βελτίωση του αρχιτεκτονικού και δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος

bull Η διάδοση ndash προβολή ndash παρουσία της ελληνικής αρχιτεκτονικής δραστηριότητας στον εθνικό χώρο

και στο διεθνές περιβάλλον

Οι προτάσεις microας πρέπει να προβληθούν από τον τύπο και τα ΜΜΕ

3 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ndash ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ Ο∆ΗΓΙΕΣ

Ο χώρος όλων των τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα βρίσκεται σε microια εξαιρετικά ρευστή κατάσταση

Οι επεξεργασίες ndash προτάσεις για microια νέα γενική οδηγία σχετικά microε ένα γενικό σύστηmicroα αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκαλούν ζωηρό ενδιαφέρον πλέον σε

όλους Η πρόταση Οδηγίας που ενσωmicroατώνει τις 8948ΕΟΚ 9250ΕΟΚ αλλά και την Οδηγία

85384ΕΟΚ για τους αρχιτέκτονες προκαλεί σοβαρές αναταράξεις

Οι προτάσεις αυτές που ενσωmicroατώνουν και την Οδηγία για τους αρχιτέκτονες επιχειρούν την περαι-

τέρω ενοποίηση και απλούστευση των διατάξεων που εφαρmicroόζονται στον τοmicroέα της αmicroοιβαίας ανα-

γνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντων

Η επιχείρηση για την ακόmicroα περισσότερο αποζηmicroίωση της διασύνδεσης microεταξύ ακαδηmicroαϊκών προσό-

ντων και πρόσβασης στα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα ανατρέπει την συγκεχυmicroένη ήδη κατάσταση

όπως προέκυψε microε την εφαρmicroογή της 8948ΕΟΚ (και στον εθνικό χώρο microε το Π∆ 16500)

Το συνιστώmicroενο συmicroβούλιο αναγνώρισης επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών χορηγεί άδεια άσκησης επαγ-

γέλmicroατος παράλληλα microε το Τεχνικό Επιmicroελητήριο

Σηmicroειώνουmicroε πως το Τεχνικό Επιmicroελητήριο Ελλάδας είναι αντίθετο στην εφαρmicroογή της 8948ΕΟΚ και

bull Υπερασπίζεται την ανάγκη για έργα microε ποιότητα ndash ασφάλεια ndash αισθητική

bull Υπερασπίζεται το επίπεδο σπουδών των Πολυτεχνικών σχολών

bull Θεωρεί ότι οι διατάξεις της Οδηγίας (και του Π∆ 16500) οδηγούν

ndash στην κατάργηση της αρχής της ισότητας και αξιοκρατίας

ndash στην αναίρεση του Ν 148684 που ρητά επιβάλλει τις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

και διαβλέπει πως γρήγορα θα ανατραπεί ο τρόπος άσκησης του επαγγέλmicroατος εάν δεν ληφθούν

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆Σ

ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα επιδιώκουν την άσκηση των

επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων που προκύπτουν από την εκπαίδευσή

τους

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα αξιώνουν την ανατροπή της

ιδιότυπης άσκησης του επαγγέλmicroατος που έλκει την καταγωγή της από

τη δεκαετία του rsquo30

bull Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία στους αρχιτέκτονες

bull Η άσκηση της αρχιτεκτονικής σε αρmicroονία microε ένα εκσυγχρονισmicroένο

θεσmicroικό πλαίσιο για όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

Για την επιβολή των παραπάνω συσπειρώνεται όλη η αρχιτεκτονική κοινό-

τητα (Οργανώσεις Αρχιτεκτόνων ndash αρχιτεκτονικές σχολές ndash διακεκριmicroένοι

αρχιτέκτονες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) και συγκροτεί εθνική επι-

τροπή για το συντονισmicroό όλων των απαραίτητων ενεργειών και δράσεων

5 ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Το ∆Σ επεξεργάζεται θέσεις και απόψεις για όλο το φάσmicroα των επαγγελ-

microατικών και θεσmicroικών προβληmicroάτων του κλάδου

Επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα οδηγίες και ρυθmicroίσεις για τα ιδιωτικά έργα

βρίσκονται στο επίκεντρο

Η δραmicroατική και απαράδεκτη κατάσταση που επικρατεί στις πολεοδοmicroικές

υπηρεσίες αποτελεί microέρος του συmicroπλέγmicroατος των προβληmicroάτων που επι-

κρατούν σε όλη την αλυσίδα παραγωγής των ιδιωτικών έργων

∆εν αρκεί όmicroως η εξυγίανση των πολεοδοmicroικών γραφείων για να λυθεί το

πρόβληmicroα Εφόσον το υπόλοιπο σύmicroπλεγmicroα παραγωγής παραmicroένει ως

έχει η όλη επιχείρηση θα είναι σίγουρα αναποτελεσmicroατική και αποτυχη-

microένη Κατά συνέπεια η ποιοτική ανασυγκρότηση αντιmicroετωπίζεται microε τη

συνολική microεταρρύθmicroιση που επανατοποθετεί και επαναπροσδιορίζει

ρόλους microέσα και προϋποθέσεις

Η πληρότητα και η ποιότητα των microελετών αποτελούν καθοριστικό παρά-

γοντα για τη γρήγορη και σωστή ολοκλήρωση ενός έργου Ερευνώντας

σοβαρά την πορεία των κατασκευών θα διαπιστώσουmicroε ότι πολλές κακο-

δαιmicroονίες και προβλήmicroατα ξεκινούν από ελλιπείς ή πληmicromicroελώς και ασα-

φώς υλοποιηmicroένες microελέτες που επιτρέπουν αυθαίρετες ερmicroηνείες των

κατασκευαστών

Η πολυνοmicroία τα εκατοντάδες προεδρικά διατάγmicroατα και υπουργικές απο-

φάσεις οι άπειρες ερmicroηνευτικές εγκύκλιοι έχουν δηmicroιουργήσει ένα ατε-

λείωτο φαύλο κύκλο που επιτρέπει τις παρερmicroηνείες και οδηγεί σε νοmicroι-

microοφανείς παρανοmicroίες που εντείνουν τη διαπλοκή και την απίστευτη

ταλαιπωρία microελετητών και πολιτών

Η συζήτηση για την αλλαγή του τρόπου έκδοσης οικοδοmicroικών αδειών από

την πλευρά της πολιτείας είναι laquoδηmicroοσιογραφικού χαρακτήραraquo και ο Σύλ-

λογός microας δεν έχει κληθεί και προφανώς δεν συmicromicroετέχει σε καmicroιά συζή-

τηση Ως κλάδος όmicroως πρέπει να προτάξουmicroε προτεραιότητες και να επι-

βεβαιώσουmicroε ένα πλαίσιο θέσεων για κάθε εξέλιξη

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων

1 Αποκρούει τα διάφορα κείmicroενα που εκπορεύονται από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και

δεν έχουν καν τη microορφή σν

Οι θέσεις που αναπτύσσονται σε αυτά απορρίπτονται συνολικά από το

Σύλλογο Αρχιτεκτόνων καθώς περιπλέκουν περαιτέρω την κατάσταση

2 Επιβεβαιώνει τη βασική του θέση ότι θεσmicroικές ρυθmicroίσεις για την υπό-

σταση και λειτουργία των Πολεοδοmicroικών Γραφείων πρέπει να υπηρετούν

την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος Έτσι την ευθύνη ελέγχου της δια-

δικασίας παραγωγής του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος του ελέγχου των

microελετών και κατασκευών πρέπει να την έχει το δηmicroόσιο

3 Θεωρεί ότι η microελέτη και εκτέλεση των τεχνικών έργων είναι αντικείmicroενο

διεπιστηmicroονικής συνεργασίας των απαραιτήτων ειδικοτήτων που κάθε

microία από αυτές πρέπει να απασχολείται αποκλειστικά στο επιστηmicroονικό της

αντικείmicroενο Γιrsquo αυτό η έννοια της microελετητικής οmicroάδας είναι προϋπόθεση

για εξορθολογισmicroό όλων των διαδικασιών Ειδικότερα στα κτιριακά έργα

και γενικότερα σε όσα έργα η αρχιτεκτονική έχει θεmicroελιώδη σηmicroασία

βασική προϋπόθεση του εξορθολογισmicroού και εκσυγχρονισmicroού είναι η

γενική ευθύνη του έργου και ο συντονισmicroός των microελετητών να ανήκει στον

αρχιτέκτονα

4 Εκτιmicroά ότι από την πλευρά των αρχιτεκτόνων πρέπει να επιδιωχθεί microια

νέα ποιότητα αρχιτεκτονικής microέσω των microελετών και της εκτέλεσης των

έργων

Κατόπιν αυτού η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων προτείνει microια δέσmicroη

συγκεκριmicroένων microέτρων που πρέπει να ληφθούν αmicroέσως

41 Επαναπροσδιορισmicroός και υποχρεωτική τήρηση των προδιαγραφών

πληρότητας και ποιότητας των microελετών microε κλιmicroάκωση των απαιτήσεων

ανάλογα microε το microέγεθος και την κατηγορία του έργου

42 Καθορισmicroός αρmicroοδιοτήτων και ευθυνών (αστικών - ποινικών - επαγ-

γελmicroατικών) Μηχανικών - εργολάβων - ιδιοκτητών - Μηχανικών Εφαρmicroο-

γής σε σχέση microε την αντίστοιχη συmicromicroετοχή του καθενός

43 Καθιέρωση ποιοτικού ελέγχου των κατασκευών ως προς τα υλικά

ούτως ώστε να πιστοποιείται και να εξασφαλίζεται η υπευθυνότητα όλων

των παραγόντων που εκτελούν κάθε έργο

44 Αποσαφήνιση και κωδικοποίηση του συνόλου της πολεοδοmicroικής και

κτιριοδοmicroικής νοmicroοθεσίας και εξασφάλιση ενιαίας ερmicroηνείας νόmicroων και

εγκυκλίων Θα πρέπει να ληφθούν microέτρα για κεντρικό συντονισmicroό microε

βάση θεσmicroοθετηmicroένο δηmicroόσιο όργανο ώστε να εφαρmicroόζονται ενιαία οι

διαδικασίες και η νοmicroοθεσία

45 Αναβάθmicroιση πολεοδοmicroικών γραφείων microε στελέχωση από microηχανικούς

όλων των ειδικοτήτων microε αναβάθmicroιση της κτιριακής υποδοmicroής και του

εξοπλισmicroού τους ∆ιατήρηση microόνο όσων από αυτά microπορούν να εκπληρώ-

σουν ορισmicroένες προϋποθέσεις microε στελέχωση από microηχανικούς όλων των

ειδικοτήτων και διοικητικό εξειδικευmicroένο προσωπικό microε αναβάθmicroιση της

κτιριακής υποδοmicroής και του εξοπλισmicroού τους

Άmicroεση επίλυση της νοmicroικής κάλυψης των ∆ιπλωmicroατούχων microηχανικών που

υπηρετούν στα Πολεοδοmicroικά γραφεία οι οποίοι είναι υποχρεωmicroένοι να

καλύπτουν microε δικές τους δαπάνες τις laquoπάσης φύσεως διώξειςraquo κατά την

άσκηση των καθηκόντων τους

46 Άmicroεση αύξηση των αmicroοιβών στα πλαίσια ενός νέου microισθολογίου

∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών και εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργα-

σίας των συναδέλφων του ∆ηmicroοσίου

47 Σύγχρονη αρχειοθέτηση που να εξασφαλίζει την ασφάλεια των φακέ-

λων των microελετών Πιθανόν διπλή αρχειοθέτηση (σε δύο αρχές)

48 Αποσαφήνιση διοικητικής ιεραρχίας και κάλυψη επί της ουσίας των

ευθυνών των προϊσταmicroένων

49 Η ασφάλιση των microελετών των ιδιωτικών έργων να είναι συmicroπληρωmicroα-

τικό microέτρο εγγύησης της ποιότητας των microελετών και οπωσδήποτε όχι υπο-

χρεωτική Η ασφάλιση να είναι δυνατόν να παρέχεται και από το ΤΣΜΕ∆Ε

410 Άmicroεση οργάνωση προγράmicromicroατος βασικής εκπαίδευσης για το

σύνολο του προσωπικού που απασχολείται στην παραγωγή των ιδιωτικών

έργων για να έχει τουλάχιστον τη στοιχειώδη εκπαίδευση που απαιτείται

για την ασφάλεια τη δική του αλλά και την αρτιότητα και ασφάλεια του

έργου Σrsquo αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται άmicroεσα και η οργάνωση σχο-

λής εργοδηγών

411 Επειδή διαπιστώνουmicroε ότι τα διάφορα κείmicroενα που κυκλοφορούν δεν

συmicroπεριλαmicroβάνουν τις παραπάνω βασικές κατευθύνσεις οποιαδήποτε

προσπάθεια αλλαγών ή microεταρρύθmicroισης του υφιστάmicroενου καθεστώτος

είναι απορριπτέα από τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων Και

δεν αποτελεί εκσυγχρονισmicroό καmicroία δέσmicroη microέτρων αν δεν ανατρέπει microε

δραστικό τρόπο και την ισχύουσα αναχρονιστική νοmicroοθεσία (Ν 466330)

αναθέτοντας επιτέλους και στη χώρα microας την αρχιτεκτονική στους αρχιτέ-

κτονες

2233ε π ί κ α ι ρ α2222 ε π ί κ α ι ρ α

microέτρα Συmicroπληρώνοντας την άποψή του υποστηρίζει πως οι ελάχιστες

διασφαλίσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι

ndash Οι 5ετείς ενιαίες σπουδές

ndash Η χορήγηση άδειας άσκησης επαγγέλmicroατος ndashmicroετά από εξετάσειςndash από

το ΤΕΕ

ndash Η εγγραφή στο ΤΕΕ

Η θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ και του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου Αρχιτεκτόνων

στόχευε και στοχεύει στη διατήρηση της Οδηγίας των αρχιτεκτόνων Απο-

τελεί ουσιαστική νοmicroοθετική προσέγγιση της αmicroοιβαίας αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων σχετικά microε την αρχιτεκτονική και του δικαιώ-

microατος καθιέρωσης ελευθερίας για την παροχή υπηρεσιών στην εσωτερική

αγορά

Καθώς η Οδηγία θέτει κριτήρια για την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων

αποτελεί νοmicroικό εργαλείο το οποίο προστατεύει το δηmicroόσιο συmicroφέρον

διασφαλίζοντας ότι εκείνοι που παρέχουν υπηρεσίες σύmicroφωνα microε την

Οδηγία έχουν τα κατάλληλα προσόντα και αντιλαmicroβάνονται την πολιτι-

στική και κοινωνική σηmicroασία του έργου που αναλαmicroβάνουν

Η προτεινόmicroενη Οδηγία δεν παρέχει καmicroία εγγύηση για την ποιότητα

εκπαίδευσης στην αρχιτεκτονική θα διαβρώσει τα σηmicroερινά υψηλού επι-

πέδου προσόντα και ελάχιστα θα διασφαλίσει την προστασία του κατανα-

λωτή

Όπως και άλλοι κλάδοι τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα microας υποστηρί-

ζουmicroε επιπλέον πως

ndash δεν microπορούν να ακυρωθούν οι ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

ndash δεν microπορούν να αντικατασταθούν τα πέντε (5) χρόνια εκπαίδευσης από

τρία (3) χρόνια προπτυχιακής εκπαίδευσης και δύο (2) χρόνια πρακτικής

άσκησης

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται προάσπιση των όρων άσκησης του επαγγέλ-

microατος του αρχιτέκτονα αλλά και του επαγγέλmicroατος των άλλων microηχανικών

ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια και η ποιότητα στις παρεχόmicroενες υπη-

ρεσίες για το δηmicroόσιο όφελος

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ είναι σηmicroαντική η επισήmicroανση του ΤΕΕ πως η οδηγία

για τους αρχιτέκτονες

bull Στηρίζεται στις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες και όχι στις επαγγελmicroατικές όπως

κάνει η 8948ΕΟΚ

bull Αναφέρει ρητά τις γνώσεις και δεξιότητες για την άσκηση του αρχιτεκτο-

νικού επαγγέλmicroατος και κατrsquo αυτή την έννοια microε αυτές τις ρυθmicroίσεις

καλύπτονται όλοι οι microηχανικοί ()

Πρέπει να υπενθυmicroίσουmicroε για microια ακόmicroα φορά πως microεταξύ των γνώσεων

και δεξιοτήτων που προβλέπονται στην οδηγία συγκαταλέγονται

bull Η ικανότητα σύλληψης αρχιτεκτονικών δηmicroιουργιών που ικανοποιούν

αισθητικές και τεχνικές απαιτήσεις

bull Η προσήκουσα γνώση της ιστορίας και των θεωριών της αρχιτεκτονικής

bull Η γνώση των καλών τεχνών που επηρεάζουν την ποιότητα της αρχιτε-

κτονικής σύλληψης

bull Η προσήκουσα γνώση της πολεοδοmicroίας και του πολεοδοmicroικού σχεδια-

σmicroού

Οι Έλληνες αρχιτέκτονες γνωρίζουν άριστα τις ρυθmicroίσεις της ΚΟ

85384ΕΟΚ όπως αυτή ισχύει στον εθνικό χώρο microε τα Π∆ 10793 και

27200 που δίδεται έτσι η δυνατότητα εγκατάστασης επαγγελmicroατιών της

ΕΕ για την άσκηση του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα στην Ελλάδα

Γνωρίζουν όmicroως επίσης άριστα πως στην Ελλάδα πλήθος τεχνικών επαγ-

γελmicroάτων ασκούν δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής χωρίς

να πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών αρχιτεκτονικής

Μέσα στο πλήθος των τεχνικών επαγγελmicroάτων microηχανικοί κάθε κατηγο-

ρίας του ΤΕΕ ασκούν την αρχιτεκτονική παρότι και το ίδιο το ΤΕΕ υπερθε-

microατίζει για τις προβλέψεις της οδηγίας σχετικές microε τις απαραίτητες δεξιό-

τητες για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

Η διατήρηση όmicroως όλων εκείνων των νοmicroοθετικών και κανονιστικών δια-

τάξεων ουσιαστικά παραβιάζει τις θεmicroελιώδεις αρχές του κοινοτικού

δικαίου ιδιαίτερα τους κανόνες που διέπουν την ενιαία εσωτερική αγορά

την προστασία των καταναλωτών αλλά και εκείνων που διασφαλίζουν την

απρόσκοπτη άσκηση των επαγγελmicroατικών τους δικαιωmicroάτων

Η κατάργηση των διατάξεων που επιτρέπει την πρόσβαση σε επαγγελ-

microατικές δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής σε κατόχους που

δεν πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών της αρχιτεκτονικής θεω-

ρείται επιβεβληmicroένη

Ο αναχρονισmicroός του θεσmicroικού πλαισίου (Ν466330) πρέπει να σταmicroατή-

σει Η θέση αυτή συνιστά πολιτική διεκδίκηση για την αναθεώρηση του

θεσmicroικού πλαισίου στην Ελλάδα την αναβάθmicroιση της αρχιτεκτονικής και

της ποιότητας του καθηmicroερινού περιβάλλοντος

Όσοι πραγmicroατικά πιστεύουν ότι τα νεφελώmicroατα και οι θεσmicroικές διολι-

σθήσεις οφείλουν να τελειώνουν πρέπει να πιστέψουν πως στον τοmicroέα της

αρχιτεκτονικής επιβάλλεται να σταmicroατήσει η απαξίωση και να ληφθούν

microέτρα προστασίας και αναβάθmicroισης του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο άσκησης επαγγέλmicroατος

ndash microε την άσκηση της αρχιτεκτονικής από όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

όλων των βαθmicroίδων

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο microελετών και κατασκευών

ndash microε την απαξίωση της αρχιτεκτονικής

ndash microε τον εκφυλισmicroό των διαδικασιών του Ν71677 (και microε όσα έπονται microε

την τροποποίησή του)

ndash microε τον τρόπο κατασκευής των δηmicroόσιων και ιδιωτικών έργων (microελετοκα-

τασκευή κλπ)

ndash microε τη σχεδόν κατάργηση των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών είναι πλαίσιο

που καταφέρεται ευθέως στην όποια αναπτυξιακή προσπάθεια

Απαιτείται η αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής ως πολιτιστική αξία που

εmicroπεριέχει την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος

4 ΑΜΕΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν 466330

Η αναmicroενόmicroενη τροποποίηση του θεσmicroικού πλαισίου (Ν 466330) αποτε-

λεί την microέγιστη αναγκαιότητα για την απελευθέρωση του αρχιτεκτονικού

επαγγέλmicroατος και την άσκηση της αρχιτεκτονικής από τους αρχιτέκτονες

bull Ο Σύλλογός microας οι Έλληνες αρχιτέκτονες προσαρmicroόζονται στην ουσία

της Οδηγίας 85384ΕΟΚ ∆εν microπορούν όmicroως να προσαρmicroοστούν στο Ν

466330 που προβλέπει πως laquohellipστην έννοια της άσκησης του επαγγέλ-

microατος του πολιτικού microηχανικού νοείται συνυπάρχουσα η εξάσκηση του

επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτοναhellip περιοριζόmicroενης εις καθαρά αρχιτεκτο-

νικές οικοδοmicroικές εργασίεςraquo

bull Ο Σύλλογός microας έχει υποβάλλει ολοκληρωmicroένη πρόταση στο ΥΠΕΧΩ∆Ε

(έγγραφό microας ΑΠ 246921271999) microε την οποία ζητείται η επίλυση

του προβλήmicroατος από το αρmicroόδιο Υπουργείο η έκδοση εγκυκλίου για

την εφαρmicroογή του Π∆ 10793 και η προώθηση νοmicroοθετικής ρύθmicroισης

για θέmicroατα που δεν εντάσσονται στο παραπάνω Π∆

Σηmicroειώνεται πως υπάρχει συmicroφωνία των Συλλόγων Αρχιτεκτόνων και Πολι-

τικών microηχανικών (1231985) και σύmicroφωνη γνώmicroη όλων των πολιτικών κοmicro-

microάτων για την ενσωmicroάτωση και κυριαρχία των προβλέψεων του Π∆

10793 στο εθνικό δίκαιο

Πιστεύουmicroε πως όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα και κυρίως όλοι όσοι εντάσ-

σονται στο ΤΕΕ αισθάνονται την ανάγκη για έναν επαναπροσδιορισmicroό των

κανόνων και προϋποθέσεων για την άσκηση του επαγγέλmicroατος σε όλη την

τεχνική πυραmicroίδα

θέmicroατα όπως το πρόβληmicroα της ιδιοκτησίας της

αστικής γης της αλλαγής των επενδυτικών

τάσεων στον αστικό χώρο το ρόλο της αστικής

γης στην οικονοmicroία των εποmicroένων δεκαετιών

τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ελληνικής

πόλης το ρόλο της ιδιοκτησίας της κατοικίας

στη διαmicroόρφωση της ταξικής συνείδησης την

εικόνα της πόλης και την ταξική διάσταση της

ελληνικής πόλης σήmicroερα κά

Οι εισηγήσεις του Συνεδρίου θα παραmicroείνουν

στην ιστοσελίδα του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων

ΑΠΘ microέχρι την έκδοση των πρακτικών

(wwwarchauthgr) Όσοι συνάδελφοι θέλουν

να προmicroηθευτούν το φάκελο microε τις εισηγήσεις

πρέπει να έλθουν σε επαφή microε τη Γραmicromicroατεία

της Οργανωτικής Επιτροπής υπεύθυνος Κώστας

Σκλιάς ∆αφνοmicroήλη 49Α 114 71 τηλ 21036 41

127 και 6977 99 38 24 e-mail sklias_kgntogr

ή στο xselteegr

Επίσης από τη Γραmicromicroατεία microπορούν οι συνάδελ-

φοι να προmicroηθευτούν το βιβλίο laquoΚ Μαρξ-Φ

Ένγκελς Κείmicroενα για τις Πόλεις για τη Γη για

την Αρχιτεκτονικήraquo αποδελτίωση και microετά-

φραση των αποσπασmicroάτων του Νίκου Τριάντη

που κυκλοφόρησε microε την ευκαιρία του Συνε-

δρίου από την laquoΤυποεκδοτικήraquo microε επιmicroέλεια

του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων

διδ ΕΜΠ Πάρις Παπαθεοδώρου αρχιτέκτων

Φωτ Περεσιάδου αρχιτέκτων πολεοδόmicroος

DEA Universite Paris X ∆ηmicro Πολυχρονόπουλος

δρ πολεοδόmicroος ΕΜΠ εντετ επικ καθηγ ∆ΠΘ

Ιωάννης Ρέντζος δρ Γεωγραφίας Γ Μ Σαρη-

γιάννης καθηγ ΕΜΠ Χρ Σελιανίτης αρχιτέ-

κτων Ιωσήφ Στεφάνου καθηγ ΕΜΠ Μαρία Τρα-

τσέλα αρχιτέκτων Ms αρχιτεκτονικής τοπίου

Κυριακή Τσουκαλά αν καθηγ ΑΠΘ Λευτέρης

Τσουλουβής καθ ΑΠΘ Σήφης Φανουράκης

αρχιτέκτων Νίκος Φίλιας ∆της ΜΕΘ Αγ Σάββα

Σπύρος Ψύχας

Στο Συνέδριο αναπτύχθηκε έντονος προβληmicroα-

τισmicroός τόσο για τις θεωρητικές αρχές που δια-

microορφώνουν τις πόλεις στον καπιταλισmicroό το

ρόλο και τη δοmicroή τους όσο και ειδικότερα για

τη συγκρότηση και την εξελικτική διαδικασία

διαmicroόρφωσης της ελληνικής πόλης microετά την

ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ως σήmicroερα

Έτσι κλείνοντας το Συνέδριο είχε ήδη διαmicroορ-

φωθεί η συνείδηση πως οι αναζητήσεις και οι

ερευνητικές δραστηριότητες πάνω σε καίρια

θέmicroατα που προέκυψαν από τις εισηγήσεις και

τις συζητήσεις που ακολούθησαν θα πρέπει να

συνεχιστούν και είναι περισσότερο από σαφές

ότι οι δραστηριότητα αυτή θα συνεχιστεί microε

εξειδικευmicroένες πλέον ηmicroερίδες σε επί microέρους

λος Κωστής Παπαντωνίου Γεώργιος Σαρηγιάν-

νης Χρήστος Σελιανίτης Νίκος Σιαπκίδης Λευ-

τέρης Τσουλουβής Σήφης Φανουράκης

Στο Συνέδριο εγγράφηκαν και το παρακολούθη-

σαν 150 σύνεδροι ανάmicroεσα στους οποίους 32

φοιτητές αρχιτεκτονικής από την Αθήνα και τη

Θεσσαλονίκη καθώς και microεγάλος αριθmicroός

ακροατών Τις εργασίες του παρακολούθησαν ο

Πρόεδρος του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ κ Τάκης Γεωργακό-

πουλος ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ΤΕΕ κ Γιάννης

Αλαβάνος ο επικεφαλής της δηmicroοτικής παρά-

ταξης laquoΣυmicroπαράταξη για την Αθήναraquo δηmicroοτι-

κός σύmicroβουλος και microέλος του ΠΓ του ΚΚΕ κ

Σπύρος Χαλβατζής και άλλοι εκπρόσωποι

φορέων κλπ

Παρουσιάστηκαν 32 εισηγήσεις κατανεmicroηmicroένες

σε 4 θεmicroατικές ενότητες

1 οι δυνάmicroεις που διαmicroόρφωσαν τις πόλεις και

τους οικισmicroούς της Ελλάδας και η θεωρία για

την πόλη

2 η πόλη σήmicroερα κυρίαρχα φαινόmicroενα και

microετασχηmicroατισmicroοί

3 ιδεολογικές πλευρές και κοινωνικές λειτουρ-

γίες της πόλης

4 η κοινωνικοοικονοmicroική βάση και οι διαφαινό-

microενες εξελίξεις

Εισηγητές ήταν (microε αλφαβητική σειρά) Σοφία

Αντωνοπούλου αν καθ ΕΜΠ Αρχ Βασιλαρά

αρχιτέκτων Αθηνά Βιτοπούλου υπ διδ

Universite Paris VIII (IFU) Φωτ Γεωργακοπού-

λου αρχιτέκτων Στ Γκιάλης υπ διδ ΤΑΤΜ-

ΑΠΘ Μαρία ∆ανιήλ αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ

∆ηmicro Ζυγοmicroαλάς αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ ∆ηmicro

Καλτσώνης δρ κοινωνιολογίας του ∆ικαίου

Κώστας Καλφόπουλος κοινωνιολόγος υπ διδ

Πολυτεχνείου Αmicroβούργου Αλέκα Καραδήmicroου-

Γερόλυmicroπου αν καθ ΑΠΘ Ελένη Καρασαβί-

δου παιδαγωγός Μs πολιτισmicroικής κοινωνιολο-

γίας Μάρω Καρδαmicroίτση-Αδάmicroη αν καθ ΕΜΠ

Κική Καυκούλα επ καθ ΑΠΘ Μιχ Λεφαντζής

αρχιτέκτων δρ Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Πολυ-

ξένη Μάντζου αρχιτέκτων διδ ΕΤSA Madrid

εντετ επίκ καθ ∆ΠΘ Μαρία Μαντουβάλου

καθ ΕΜΠ Μαν Μαρmicroαράς αν καθηγ Πανεπι-

στηmicroίου Αιγαίου Νίκος Μιτζάλης αρχιτέκτων

υπ διδ ΕΜΠ Χαρ Μιχαηλίδου αρχιτέκτων υπ

διδUniversite Paris I Ευαγγ Μπαλά Αγρ Τοπ

υπ διδ ΕΜΠ Νίκος Μπόmicroπολος αρχιτέκτων-

πολεοδόmicroος Κώστας Οικονόmicroου αν καθηγ

ΑΠΘ Ιωάννης Παπαδόπουλος αν καθηγ Ιατρι-

κής Σχολής Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Ιουλία

Παπαευτυχίου αρχιτέκτων εκπαιδευτικός υπ

Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και καθηmicroερινή πράξη

Πραγmicroατοποιήθηκε από τις 9 έως τις 11 Μαΐου

2003 στην Αίθουσα Τελετών της Σχολής Αρχιτε-

κτόνων του ΕΜΠ στην Αθήνα το Συνέδριο microε

θέmicroα ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΗΣ Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και

καθηmicroερινή πράξη Το Συνέδριο αυτό έγινε στα

πλαίσια του κύκλου συναντήσεων microε αντικεί-

microενο laquoΑρχιτεκτονική Πολεοδοmicroία και Επιστηmicroο-

νικός Σοσιαλισmicroόςraquo που ξεκίνησαν microε πρωτο-

βουλία του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων και

έχει πραγmicroατοποιηθεί ήδη σειρά συναντήσεων

microε αρχή πριν δύο χρόνια στον Ξενώνα Στάmicroου

Στούρνα στο Βόλο Το Συνέδριο ήταν αφιερω-

microένο στη microνήmicroη της Λουΐζας Γρηγοράκου-Μάρθα

που διετέλεσε από τα ιδρυτικά microέλη της οργα-

νωτικής του επιτροπής

Την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου αποτέ-

λεσαν οι συνάδελφοι Βασίλης Γρηγοριάδης

Χρυσούλα Μακράκη Μαρία Μαντουβάλου

Κώστας Μπαρδάκας Παντελής Νικολακόπου-

συ

νέδ

ριο Mετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόλης

2255ε π ί κ α ι ρ α

Γραmicromicroατεία Συνεδρίου

2244 ε π ί κ α ι ρ α

δου και Θανάσης Παππάς (γενικός γραmicromicroατέας

του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ) Επί τάπητος τέθηκαν οι προο-

πτικές που διαγράφονται για τη δηmicroόσια αρχιτε-

κτονική σε συνθήκες κοινωνικής και τεχνολογι-

κής παγκοσmicroιοποίησης η ενσάρκωση των χαρα-

κτηριστικών της τοπικής κουλτούρας στα δηmicroό-

σια κτίρια αλλά και οι όροι microε τους οποίους σχε-

διάζεται και υλοποιείται η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική

τιση των microηχανικών που απασχολούνται στο

δηmicroόσιο τοmicroέα αλλά και για εκσυγχρονισmicroό και

ανάπτυξη των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Μήνυmicroα αισιοδοξίας για microια καλύτερη κατά-

σταση στο microέλλον έδωσαν οι τέσσερις microελέτες

ndashβραβευmicroένες όλες σε αρχιτεκτονικούς διαγω-

νισmicroούςndash που παρουσιάστηκαν στην ηmicroερίδα

Πιο συγκεκριmicroένα παρουσιάστηκαν

ndash Η microελέτη Ανάπλασης της αλάνας της Τούmicroπας

από τους αρχιτέκτονες Μηνά Παπαδάκη και

Απόστολο Πάνο

ndash Η microελέτη Ανασχεδιασmicroού της Νέας Παραλίας

Θεσσαλονίκης από τον αρχιτέκτονα Πρόδροmicroο

Νικηφορίδη

ndash Η microελέτη του Νέου ∆ηmicroαρχείου Θεσσαλονίκη

από τον αρχιτέκτονα καθηγητή ΕΜΠ Αναστά-

σιο Μπίρη

ndash Η microελέτη του νέου κτιρίου ΤΕΕΤΚΜ από τον

αρχιτέκτονα Χρήστο Παπλωmicroατά

Η αδήριτη ανάγκη ώστε η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική να οικοδοmicroείται microέσω αρχιτεκτονικών δια-

γωνισmicroών υπογραmicromicroίστηκε και στη διάρκεια

της συζήτησης microε θέmicroα laquoδηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική προτάσεις όρια οραmicroατισmicroοίraquo microε την

οποία έκλεισαν οι εργασίες της ηmicroερίδας Στη

συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε microε συντονί-

στρια την αρχιτέκτονα ∆ήmicroητρα Χατζησάββα

συmicromicroετείχαν οι αρχιτέκτονες ∆ηmicroήτρης Φιλιππί-

δης Γιώργος Τζιρτζιλάκης Ειρήνη Σακελλαρί-

δηmicroόσια αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κινεί-

ται microε αργό βήmicroα ενώ κάλεσε τους εκπροσώ-

πους των αρχιτεκτόνων και των πολιτικών microηχα-

νικών να συνεργαστούν microε την Πολιτεία προ-

κειmicroένου να ενισχυθεί η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

της Θεσσαλονίκης ενόψει της EXPO 2008 laquoΗ

Θεσσαλονίκη χρειάζεται νέο αρχιτεκτονικό

σηmicroείο αναφοράς για την EXPO δεδοmicroένου

ιδίως ότι η ελληνική υποψηφιότητα πάει καλά

και υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να κερδί-

σουmicroε το στοίχηmicroα εντός του 2004raquo κατέληξε

ο κ Πασχαλίδης

Ουσιαστικές παρεmicroβάσεις που microελλοντικά θα

αλλάξουν την εικόνα της πόλης δροmicroολογού-

νται στον ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης όπως τόνισε ο κ

Παπαγεωργόπουλος διευκρινίζοντας ότι για

την περίοδο 2003-2010 έχουν προγραmicromicroατιστεί

121 έργα και παρεmicroβάσεις κόστους 68 δισ

ευρώ Παράλληλα ο δήmicroαρχος διαβεβαίωσε ότι

βασική αρχή του δήmicroου είναι να αναθέτει έργα

microόνο κατόπιν διαγωνισmicroών που αναδεικνύουν

την καλύτερη ιδέα ενώ δροmicroολογείται η διε-

νέργεια δύο ακόmicroη διαγωνισmicroών για την ανά-

πλαση της ανατολικής και της δυτικής εισόδου

της πόλης

Στο microεταξύ το αρνητικό τοπίο που επικρατεί ως

προς την ανάθεση έργων δηmicroόσιας αρχιτεκτονι-

κής στην Ελλάδα laquoφωτογράφισανraquo στους χαι-

ρετισmicroούς τους οι πρόεδροι του ΤΕΕΤΚΜ

Σάκης Τζακόπουλος και του ΣΑΘ Κώστας Μπε-

λιmicroπασάκης Ο κ Τζακόπουλος επεσήmicroανε ότι

τα τελευταία χρόνια η ανανέωση των ελληνι-

κών πόλεων πραγmicroατοποιείται microε απαξίωση της

αρχιτεκτονικής αφού τα έργα ανατίθενται microε

τη microέθοδο της microελέτης-κατασκευής και η όλη

διαδικασία έχει λάβει χαρακτήρα οικονοmicroικής

συνδιαλλαγής microεταξύ πολιτείας και εργολάβων

microε αποτέλεσmicroα να επικρατεί η νεοαστική βια-

σύνη και η παραγωγή ευτελών προϊόντων οικο-

δοmicroικής

Από την πλευρά του ο κ Μπελιmicroπασάκης

τόνισε ότι η πλειονότητα των έργων δηmicroόσιας

αρχιτεκτονικής συντελείται στη χώρα microας ερή-

microην των αρχιτεκτόνων microε αποτέλεσmicroα η ποιό-

τητα να αποκτά δεύτερο ρόλο αφού το

σύστηmicroα των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών

δυστυχώς δεν τυγχάνει microέγιστης προτίmicroησης

στην Ελλάδα laquoΠρέπει να επιδιώξουmicroε θεσmicroικές

τοmicroές και αλλαγές στη συνείδηση πολιτών και

πολιτείας ώστε να αρθεί το σηmicroερινό αρνητικό

κλίmicroα και να δοθεί δηmicroιουργικό διέξοδο στις

καλές ιδέεςraquo σηmicroείωσε ο κ Μπελιmicroπασάκης

ενώ η πρόεδρος της ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κ Μακεδονίας

υπενθύmicroισε τα πάγια αιτήmicroατα του κλάδου προς

την πολιτεία για συνεχή επιmicroόρφωση και κατάρ-

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo φαίνεται ότι παρα-

παίει σήmicroερα η δηmicroόσια αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα καθώς πιέζεται από τις ιδιαίτερα αρνη-

τικές συνθήκες που δηmicroιουργεί η παράκαmicroψη

αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών και η αναστολή ή

και αλλοίωση βραβευmicroένων microελετών Το αποτέ-

λεσmicroα της υφιστάmicroενης κατάστασης είναι η microει-

ωmicroένη ποιότητα καθώς οι αρχιτέκτονες συχνά

αποκλείονται από τα έργα και οι διαπραγmicroατεύ-

σεις για την ανάθεσή τους γίνονται microε καθαρά

οικονοmicroικά κριτήρια microεταξύ κράτους και εργο-

λάβων κάτι που έχει ως αποτέλεσmicroα βιασύνη

προχειρότητα και microειωmicroένη αισθητική στη

δηmicroόσια αρχιτεκτονική Στο σκηνικό αυτό η

ανάθεση δηmicroοσίων έργων microέσω διεθνών αρχι-

τεκτονικών διαγωνισmicroών προβάλει πλέον σαν

microονόδροmicroος για τη βελτίωση της εικόνας των

ελληνικών πόλεων

Αυτό ήταν το βασικό microήνυmicroα της ηmicroερίδας που

διοργάνωσαν το Σάββατο 17 Μαΐου στον κινη-

microατογράφο laquoΟλύmicroπιονraquo στη Θεσσαλονίκη το

ΤΕΕΤΚΜ ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονί-

κης (ΣΑΘ) και η ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κεντρικής Μακεδο-

νίας Στη διάρκεια της ηmicroερίδας η οποία πραγ-

microατοποιήθηκε παρουσία του υπουργού Μακε-

δονίας-Θράκης Γεώργιου Πασχαλίδη του

δηmicroάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργό-

πουλου και του αρmicroόδιου αντινοmicroάρχη τηρή-

θηκε ενός λεπτού σιγή στη microνήmicroη του αείmicroνη-

στου προέδρου του TEE Κώστα Παναγιωτόπου-

λου ο οποίος έχασε πρόσφατα τη microάχη microε την

επάρατη νόσο

Χαιρετίζοντας ο υπουργός Μακεδονίας-Θρά-

κης παραδέχτηκε ότι τα τελευταία χρόνια η

2277ε π ί κ α ι ρ α

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ηmicro

ερίδ

α

Γραφείο τύπου ΤΕΕΤΚΜ

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

2211ε π ί κ α ι ρ α

ΠΛATΦOPMA TOY ΣΑ∆ΑΣ-ΠANEΛΛHNIAΣ ΕNΩΣHΣ ΑPXITEKTONΩN ΓIA THN AΣKHΣH THΣ APXITEKTONIKHΣ ΣTHN ΕYPΩΠAΪKH ΈNΩΣH KAI ΣTHN ΕΛΛA∆A

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ∆ΡΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων οι Έλληνες αρχιτέκτονες επικεντρώνουν όλες τους τις

δυνάmicroεις και προσπαθούν ώστε να δηmicroιουργηθούν οι προϋποθέσεις για

bull Την ανάδειξη της διακεκριmicroένης επιστηmicroονικής ταυτότητας του κλάδου

bull Την διασφάλιση των επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων των αρχιτεκτόνων

Στη νέα ευρωπαϊκή πραγmicroατικότητα οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου τόσο για το Ευρω-

παϊκό Συmicroβούλιο Αρχιτεκτόνων (CAE) όσο και για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ συνιστούν το πλαίσιο για τις κοινοτι-

κές πολιτικές για την άσκηση της αρχιτεκτονικής και το ρόλο του αρχιτέκτονα και αυτό γιατί

ndash Ο ρόλος της αρχιτεκτονικής ήταν και παραmicroένει εξαιρετικά επίκαιρος αφού αποτελεί γνώρισmicroα της

ιστορίας του πολιτισmicroού και της ίδιας της ζωής σε κάθε χώρα της ΕΕ

ndash Η αρχιτεκτονική ποιότητα και η συγκεκριmicroένη φύση των αρχιτεκτονικών υπηρεσιών πρέπει να λαmicro-

βάνονται υπόψη σε κάθε πολιτική microέτρο και πρόγραmicromicroα

Βασική επιδίωξη της αρχιτεκτονικής κοινότητας ndashσε όλες τις εκφάνσειςndash είναι η ανατροπή της σηmicroε-

ρινής κατάστασης που απαξιώνει την αρχιτεκτονική δηmicroιουργία που διαιωνίζει τη θεσmicroική ασυναρ-

τησία του 1930 και η προώθηση microιας ουσιαστικής microεταρρύθmicroισης για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

από τους αρχιτέκτονες

Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία και η προβολή του έργου των αρχιτεκτόνων είναι για microας στο επίκεντρο

microε επιδιωκόmicroενους σκοπούς

bull Τη διεύρυνση της ποιοτικής αρχιτεκτονικής

bull Την προβολή του έργου των αρχιτεκτόνων και τη διάχυση της αρχιτεκτονικής δηmicroιουργίας στην ελλη-

νική κοινωνία

∆ράσεις προς αυτή την κατεύθυνση αποτελούν

bull Η Τριεννάλε αρχιτεκτονικής

∆ιοργάνωση Πανελλήνιας Έκθεσης αρχιτεκτονικού έργου και καθιέρωση βραβείων αρχιτεκτονικού

έργου σε συνεργασία microε το ΥΠΠΟ ndash ∆ίκτυο αρχιτεκτονικής

bull Ο προγραmicromicroατισmicroός του 11ου Πανελλήνιου Αρχιτεκτονικού Συνεδρίου και η διοργάνωση της επόmicroε-

νης Μπιεννάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας

bull Η συγκρότηση Εθνικού Συmicroβουλίου αρχιτεκτονικής microε στόχο τη διατύπωση ενός Εθνικού Προγράmicro-

microατος για την αρχιτεκτονική (ενεργοποίηση του άρθρου 2 του ΓΟΚ και σύσταση του Ανώτατου Πολε-

οδοmicroικού Αρχιτεκτονικού Συmicroβουλίου ΑΠΑΣ)

bull Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ έχει microεγάλη σπουδαιότητα η επεξεργασία ειδικής νοmicroοθεσίας στον τοmicroέα ελέγ-

χου της ποιότητας της οικοδοmicroής και των κατασκευών και η κατάρτιση κυβερνητικής πολιτικής για

την προβολή της αρχιτεκτονικής ποιότητας (όπως υπάρχει σε νόmicroους θεσπισmicroένους από την Ισπα-

νική Κυβέρνηση το Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισmicroού το Ιταλικό Υπουργείο Πολιτισmicroού το Υπουργείο

Παιδείας της Φινλανδίας)

Πρόθεσή microας είναι να εισακουστούν οι ευρωπαϊκές συστάσεις και να θεσπιστεί microια Εθνική πολιτική

για την αρχιτεκτονική αλλά ταυτόχρονα να microεταφερθούν αυτοί οι κρίσιmicroοι προβληmicroατισmicroοί στο κοι-

νωνικό σύνολο microέσω των ΜΜΕ

2 Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΝΤΥΠΩΝ ΤΩΝ ΜΜΕ

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων η microελέτη και η κατασκευή των έργων δηmicroοσίου συmicro-

φέροντος έχει microεγάλη πολιτιστική αξία Όλοι πρέπει να αναλογιστούν τα microεγάλα έργα και τις microείζο-

νες παρεmicroβάσεις σε πλήθος ευρωπαϊκών και όχι microόνο πόλεων που σηmicroατοδοτούν την πορεία τους

που συνιστούν σηmicroαντικές επενδύσεις διαφέρουν όmicroως σηmicroαντικά στην ποιότητα την αισθητική την

ανανεωmicroένη αρχιτεκτονική έκφραση και δηmicroιουργία

Γιrsquo αυτό υποστηρίζουmicroε πως τα έργα (microεγάλα και microικρά) χωρίς έmicroπνευση αρχιτεκτονική ιδέα και

έκφραση πέραν των άλλων έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον και την αισθητική των πόλεων των

πολιτών

Η απουσία της αρχιτεκτονικής η περιφρόνηση των αρχιτεκτονικών ndash πολεοδοmicroικών διαγωνισmicroών και

η υλοποίηση των έργων microε το σύστηmicroα της microελετοκατασκευής απλώς αποτυπώνουν την αποτυχία των

δηmicroοσίων φορέων αναπαράγοντας τα δοmicroικά προβλήmicroατα του αστικού χώρου που συνθέτουν ένα

τοπίο οmicroοιόmicroορφο σε ένα περιβάλλον χωρίς ενδιαφέρον και αισθητική

ndash Εκείνο που απαιτείται είναι η αντικατάσταση της πολιτικής των κατασκευών microε αυτή της ποιότητας

των έργων και παρεmicroβάσεων microέσω της αρχιτεκτονικής

Τα αρνητικά αυτά φαινόmicroενα επιβεβαιώνονται και από την περιορισmicroένη παρουσίαση της αρχιτεκτο-

νικής από τα ΜΜΕ Αυτά επιτείνονται από

bull Την απουσία των συντελεστών ενός έργου (αρχιτεκτόνων και άλλων microηχανικών) από την όποια

παρουσίαση έργων δηmicroοσίου ενδιαφέροντος

bull Τη σύγχυση των αρmicroοδιοτήτων και των όρων άσκησης του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα που επι-

κρατεί στη χώρα και που αmicroβλύνει τα επιστηmicroονικώς καθορισmicroένα όρια των διαφόρων επαγγελmicroά-

των νοθεύοντας τη δυνατότητα άσκησης της αρχιτεκτονικής

Η προτεινόmicroενη πολιτισmicroική παρέmicroβαση για την αναζωογόνηση της αρχιτεκτονικής αναφέρεται και

στο ρόλο των ΜΜΕ του Τύπου που καλούνται να λάβουν συγκεκριmicroένες πρωτοβουλίες προβολής της

αρχιτεκτονικής δηmicroιουργίας microε στόχο τη βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών που επιδρούν και

διαmicroορφώνουν το περιβάλλον κατοικίας και το πολιτιστικό επίπεδο της χώρας τελικά

Άξονες για microια τέτοια παρέmicroβαση συνιστούν

bull Η ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική αξία της αρχιτεκτονικής

bull Η κατανόηση της ανάγκης για τη βελτίωση του αρχιτεκτονικού και δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος

bull Η διάδοση ndash προβολή ndash παρουσία της ελληνικής αρχιτεκτονικής δραστηριότητας στον εθνικό χώρο

και στο διεθνές περιβάλλον

Οι προτάσεις microας πρέπει να προβληθούν από τον τύπο και τα ΜΜΕ

3 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ndash ΚΟΙΝΟΤΙΚΕΣ Ο∆ΗΓΙΕΣ

Ο χώρος όλων των τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα βρίσκεται σε microια εξαιρετικά ρευστή κατάσταση

Οι επεξεργασίες ndash προτάσεις για microια νέα γενική οδηγία σχετικά microε ένα γενικό σύστηmicroα αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προκαλούν ζωηρό ενδιαφέρον πλέον σε

όλους Η πρόταση Οδηγίας που ενσωmicroατώνει τις 8948ΕΟΚ 9250ΕΟΚ αλλά και την Οδηγία

85384ΕΟΚ για τους αρχιτέκτονες προκαλεί σοβαρές αναταράξεις

Οι προτάσεις αυτές που ενσωmicroατώνουν και την Οδηγία για τους αρχιτέκτονες επιχειρούν την περαι-

τέρω ενοποίηση και απλούστευση των διατάξεων που εφαρmicroόζονται στον τοmicroέα της αmicroοιβαίας ανα-

γνώρισης επαγγελmicroατικών προσόντων

Η επιχείρηση για την ακόmicroα περισσότερο αποζηmicroίωση της διασύνδεσης microεταξύ ακαδηmicroαϊκών προσό-

ντων και πρόσβασης στα επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα ανατρέπει την συγκεχυmicroένη ήδη κατάσταση

όπως προέκυψε microε την εφαρmicroογή της 8948ΕΟΚ (και στον εθνικό χώρο microε το Π∆ 16500)

Το συνιστώmicroενο συmicroβούλιο αναγνώρισης επαγγελmicroατικών ισοτιmicroιών χορηγεί άδεια άσκησης επαγ-

γέλmicroατος παράλληλα microε το Τεχνικό Επιmicroελητήριο

Σηmicroειώνουmicroε πως το Τεχνικό Επιmicroελητήριο Ελλάδας είναι αντίθετο στην εφαρmicroογή της 8948ΕΟΚ και

bull Υπερασπίζεται την ανάγκη για έργα microε ποιότητα ndash ασφάλεια ndash αισθητική

bull Υπερασπίζεται το επίπεδο σπουδών των Πολυτεχνικών σχολών

bull Θεωρεί ότι οι διατάξεις της Οδηγίας (και του Π∆ 16500) οδηγούν

ndash στην κατάργηση της αρχής της ισότητας και αξιοκρατίας

ndash στην αναίρεση του Ν 148684 που ρητά επιβάλλει τις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

και διαβλέπει πως γρήγορα θα ανατραπεί ο τρόπος άσκησης του επαγγέλmicroατος εάν δεν ληφθούν

∆ραστηριότητες

2200 ε π ί κ α ι ρ α

∆Σ

ΣΑ

∆ΑΣ

-ΠΕ

Α

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα επιδιώκουν την άσκηση των

επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων που προκύπτουν από την εκπαίδευσή

τους

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα αξιώνουν την ανατροπή της

ιδιότυπης άσκησης του επαγγέλmicroατος που έλκει την καταγωγή της από

τη δεκαετία του rsquo30

bull Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία στους αρχιτέκτονες

bull Η άσκηση της αρχιτεκτονικής σε αρmicroονία microε ένα εκσυγχρονισmicroένο

θεσmicroικό πλαίσιο για όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

Για την επιβολή των παραπάνω συσπειρώνεται όλη η αρχιτεκτονική κοινό-

τητα (Οργανώσεις Αρχιτεκτόνων ndash αρχιτεκτονικές σχολές ndash διακεκριmicroένοι

αρχιτέκτονες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) και συγκροτεί εθνική επι-

τροπή για το συντονισmicroό όλων των απαραίτητων ενεργειών και δράσεων

5 ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Το ∆Σ επεξεργάζεται θέσεις και απόψεις για όλο το φάσmicroα των επαγγελ-

microατικών και θεσmicroικών προβληmicroάτων του κλάδου

Επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα οδηγίες και ρυθmicroίσεις για τα ιδιωτικά έργα

βρίσκονται στο επίκεντρο

Η δραmicroατική και απαράδεκτη κατάσταση που επικρατεί στις πολεοδοmicroικές

υπηρεσίες αποτελεί microέρος του συmicroπλέγmicroατος των προβληmicroάτων που επι-

κρατούν σε όλη την αλυσίδα παραγωγής των ιδιωτικών έργων

∆εν αρκεί όmicroως η εξυγίανση των πολεοδοmicroικών γραφείων για να λυθεί το

πρόβληmicroα Εφόσον το υπόλοιπο σύmicroπλεγmicroα παραγωγής παραmicroένει ως

έχει η όλη επιχείρηση θα είναι σίγουρα αναποτελεσmicroατική και αποτυχη-

microένη Κατά συνέπεια η ποιοτική ανασυγκρότηση αντιmicroετωπίζεται microε τη

συνολική microεταρρύθmicroιση που επανατοποθετεί και επαναπροσδιορίζει

ρόλους microέσα και προϋποθέσεις

Η πληρότητα και η ποιότητα των microελετών αποτελούν καθοριστικό παρά-

γοντα για τη γρήγορη και σωστή ολοκλήρωση ενός έργου Ερευνώντας

σοβαρά την πορεία των κατασκευών θα διαπιστώσουmicroε ότι πολλές κακο-

δαιmicroονίες και προβλήmicroατα ξεκινούν από ελλιπείς ή πληmicromicroελώς και ασα-

φώς υλοποιηmicroένες microελέτες που επιτρέπουν αυθαίρετες ερmicroηνείες των

κατασκευαστών

Η πολυνοmicroία τα εκατοντάδες προεδρικά διατάγmicroατα και υπουργικές απο-

φάσεις οι άπειρες ερmicroηνευτικές εγκύκλιοι έχουν δηmicroιουργήσει ένα ατε-

λείωτο φαύλο κύκλο που επιτρέπει τις παρερmicroηνείες και οδηγεί σε νοmicroι-

microοφανείς παρανοmicroίες που εντείνουν τη διαπλοκή και την απίστευτη

ταλαιπωρία microελετητών και πολιτών

Η συζήτηση για την αλλαγή του τρόπου έκδοσης οικοδοmicroικών αδειών από

την πλευρά της πολιτείας είναι laquoδηmicroοσιογραφικού χαρακτήραraquo και ο Σύλ-

λογός microας δεν έχει κληθεί και προφανώς δεν συmicromicroετέχει σε καmicroιά συζή-

τηση Ως κλάδος όmicroως πρέπει να προτάξουmicroε προτεραιότητες και να επι-

βεβαιώσουmicroε ένα πλαίσιο θέσεων για κάθε εξέλιξη

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων

1 Αποκρούει τα διάφορα κείmicroενα που εκπορεύονται από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και

δεν έχουν καν τη microορφή σν

Οι θέσεις που αναπτύσσονται σε αυτά απορρίπτονται συνολικά από το

Σύλλογο Αρχιτεκτόνων καθώς περιπλέκουν περαιτέρω την κατάσταση

2 Επιβεβαιώνει τη βασική του θέση ότι θεσmicroικές ρυθmicroίσεις για την υπό-

σταση και λειτουργία των Πολεοδοmicroικών Γραφείων πρέπει να υπηρετούν

την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος Έτσι την ευθύνη ελέγχου της δια-

δικασίας παραγωγής του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος του ελέγχου των

microελετών και κατασκευών πρέπει να την έχει το δηmicroόσιο

3 Θεωρεί ότι η microελέτη και εκτέλεση των τεχνικών έργων είναι αντικείmicroενο

διεπιστηmicroονικής συνεργασίας των απαραιτήτων ειδικοτήτων που κάθε

microία από αυτές πρέπει να απασχολείται αποκλειστικά στο επιστηmicroονικό της

αντικείmicroενο Γιrsquo αυτό η έννοια της microελετητικής οmicroάδας είναι προϋπόθεση

για εξορθολογισmicroό όλων των διαδικασιών Ειδικότερα στα κτιριακά έργα

και γενικότερα σε όσα έργα η αρχιτεκτονική έχει θεmicroελιώδη σηmicroασία

βασική προϋπόθεση του εξορθολογισmicroού και εκσυγχρονισmicroού είναι η

γενική ευθύνη του έργου και ο συντονισmicroός των microελετητών να ανήκει στον

αρχιτέκτονα

4 Εκτιmicroά ότι από την πλευρά των αρχιτεκτόνων πρέπει να επιδιωχθεί microια

νέα ποιότητα αρχιτεκτονικής microέσω των microελετών και της εκτέλεσης των

έργων

Κατόπιν αυτού η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων προτείνει microια δέσmicroη

συγκεκριmicroένων microέτρων που πρέπει να ληφθούν αmicroέσως

41 Επαναπροσδιορισmicroός και υποχρεωτική τήρηση των προδιαγραφών

πληρότητας και ποιότητας των microελετών microε κλιmicroάκωση των απαιτήσεων

ανάλογα microε το microέγεθος και την κατηγορία του έργου

42 Καθορισmicroός αρmicroοδιοτήτων και ευθυνών (αστικών - ποινικών - επαγ-

γελmicroατικών) Μηχανικών - εργολάβων - ιδιοκτητών - Μηχανικών Εφαρmicroο-

γής σε σχέση microε την αντίστοιχη συmicromicroετοχή του καθενός

43 Καθιέρωση ποιοτικού ελέγχου των κατασκευών ως προς τα υλικά

ούτως ώστε να πιστοποιείται και να εξασφαλίζεται η υπευθυνότητα όλων

των παραγόντων που εκτελούν κάθε έργο

44 Αποσαφήνιση και κωδικοποίηση του συνόλου της πολεοδοmicroικής και

κτιριοδοmicroικής νοmicroοθεσίας και εξασφάλιση ενιαίας ερmicroηνείας νόmicroων και

εγκυκλίων Θα πρέπει να ληφθούν microέτρα για κεντρικό συντονισmicroό microε

βάση θεσmicroοθετηmicroένο δηmicroόσιο όργανο ώστε να εφαρmicroόζονται ενιαία οι

διαδικασίες και η νοmicroοθεσία

45 Αναβάθmicroιση πολεοδοmicroικών γραφείων microε στελέχωση από microηχανικούς

όλων των ειδικοτήτων microε αναβάθmicroιση της κτιριακής υποδοmicroής και του

εξοπλισmicroού τους ∆ιατήρηση microόνο όσων από αυτά microπορούν να εκπληρώ-

σουν ορισmicroένες προϋποθέσεις microε στελέχωση από microηχανικούς όλων των

ειδικοτήτων και διοικητικό εξειδικευmicroένο προσωπικό microε αναβάθmicroιση της

κτιριακής υποδοmicroής και του εξοπλισmicroού τους

Άmicroεση επίλυση της νοmicroικής κάλυψης των ∆ιπλωmicroατούχων microηχανικών που

υπηρετούν στα Πολεοδοmicroικά γραφεία οι οποίοι είναι υποχρεωmicroένοι να

καλύπτουν microε δικές τους δαπάνες τις laquoπάσης φύσεως διώξειςraquo κατά την

άσκηση των καθηκόντων τους

46 Άmicroεση αύξηση των αmicroοιβών στα πλαίσια ενός νέου microισθολογίου

∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών και εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργα-

σίας των συναδέλφων του ∆ηmicroοσίου

47 Σύγχρονη αρχειοθέτηση που να εξασφαλίζει την ασφάλεια των φακέ-

λων των microελετών Πιθανόν διπλή αρχειοθέτηση (σε δύο αρχές)

48 Αποσαφήνιση διοικητικής ιεραρχίας και κάλυψη επί της ουσίας των

ευθυνών των προϊσταmicroένων

49 Η ασφάλιση των microελετών των ιδιωτικών έργων να είναι συmicroπληρωmicroα-

τικό microέτρο εγγύησης της ποιότητας των microελετών και οπωσδήποτε όχι υπο-

χρεωτική Η ασφάλιση να είναι δυνατόν να παρέχεται και από το ΤΣΜΕ∆Ε

410 Άmicroεση οργάνωση προγράmicromicroατος βασικής εκπαίδευσης για το

σύνολο του προσωπικού που απασχολείται στην παραγωγή των ιδιωτικών

έργων για να έχει τουλάχιστον τη στοιχειώδη εκπαίδευση που απαιτείται

για την ασφάλεια τη δική του αλλά και την αρτιότητα και ασφάλεια του

έργου Σrsquo αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται άmicroεσα και η οργάνωση σχο-

λής εργοδηγών

411 Επειδή διαπιστώνουmicroε ότι τα διάφορα κείmicroενα που κυκλοφορούν δεν

συmicroπεριλαmicroβάνουν τις παραπάνω βασικές κατευθύνσεις οποιαδήποτε

προσπάθεια αλλαγών ή microεταρρύθmicroισης του υφιστάmicroενου καθεστώτος

είναι απορριπτέα από τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων Και

δεν αποτελεί εκσυγχρονισmicroό καmicroία δέσmicroη microέτρων αν δεν ανατρέπει microε

δραστικό τρόπο και την ισχύουσα αναχρονιστική νοmicroοθεσία (Ν 466330)

αναθέτοντας επιτέλους και στη χώρα microας την αρχιτεκτονική στους αρχιτέ-

κτονες

2233ε π ί κ α ι ρ α2222 ε π ί κ α ι ρ α

microέτρα Συmicroπληρώνοντας την άποψή του υποστηρίζει πως οι ελάχιστες

διασφαλίσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι

ndash Οι 5ετείς ενιαίες σπουδές

ndash Η χορήγηση άδειας άσκησης επαγγέλmicroατος ndashmicroετά από εξετάσειςndash από

το ΤΕΕ

ndash Η εγγραφή στο ΤΕΕ

Η θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ και του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου Αρχιτεκτόνων

στόχευε και στοχεύει στη διατήρηση της Οδηγίας των αρχιτεκτόνων Απο-

τελεί ουσιαστική νοmicroοθετική προσέγγιση της αmicroοιβαίας αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων σχετικά microε την αρχιτεκτονική και του δικαιώ-

microατος καθιέρωσης ελευθερίας για την παροχή υπηρεσιών στην εσωτερική

αγορά

Καθώς η Οδηγία θέτει κριτήρια για την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων

αποτελεί νοmicroικό εργαλείο το οποίο προστατεύει το δηmicroόσιο συmicroφέρον

διασφαλίζοντας ότι εκείνοι που παρέχουν υπηρεσίες σύmicroφωνα microε την

Οδηγία έχουν τα κατάλληλα προσόντα και αντιλαmicroβάνονται την πολιτι-

στική και κοινωνική σηmicroασία του έργου που αναλαmicroβάνουν

Η προτεινόmicroενη Οδηγία δεν παρέχει καmicroία εγγύηση για την ποιότητα

εκπαίδευσης στην αρχιτεκτονική θα διαβρώσει τα σηmicroερινά υψηλού επι-

πέδου προσόντα και ελάχιστα θα διασφαλίσει την προστασία του κατανα-

λωτή

Όπως και άλλοι κλάδοι τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα microας υποστηρί-

ζουmicroε επιπλέον πως

ndash δεν microπορούν να ακυρωθούν οι ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

ndash δεν microπορούν να αντικατασταθούν τα πέντε (5) χρόνια εκπαίδευσης από

τρία (3) χρόνια προπτυχιακής εκπαίδευσης και δύο (2) χρόνια πρακτικής

άσκησης

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται προάσπιση των όρων άσκησης του επαγγέλ-

microατος του αρχιτέκτονα αλλά και του επαγγέλmicroατος των άλλων microηχανικών

ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια και η ποιότητα στις παρεχόmicroενες υπη-

ρεσίες για το δηmicroόσιο όφελος

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ είναι σηmicroαντική η επισήmicroανση του ΤΕΕ πως η οδηγία

για τους αρχιτέκτονες

bull Στηρίζεται στις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες και όχι στις επαγγελmicroατικές όπως

κάνει η 8948ΕΟΚ

bull Αναφέρει ρητά τις γνώσεις και δεξιότητες για την άσκηση του αρχιτεκτο-

νικού επαγγέλmicroατος και κατrsquo αυτή την έννοια microε αυτές τις ρυθmicroίσεις

καλύπτονται όλοι οι microηχανικοί ()

Πρέπει να υπενθυmicroίσουmicroε για microια ακόmicroα φορά πως microεταξύ των γνώσεων

και δεξιοτήτων που προβλέπονται στην οδηγία συγκαταλέγονται

bull Η ικανότητα σύλληψης αρχιτεκτονικών δηmicroιουργιών που ικανοποιούν

αισθητικές και τεχνικές απαιτήσεις

bull Η προσήκουσα γνώση της ιστορίας και των θεωριών της αρχιτεκτονικής

bull Η γνώση των καλών τεχνών που επηρεάζουν την ποιότητα της αρχιτε-

κτονικής σύλληψης

bull Η προσήκουσα γνώση της πολεοδοmicroίας και του πολεοδοmicroικού σχεδια-

σmicroού

Οι Έλληνες αρχιτέκτονες γνωρίζουν άριστα τις ρυθmicroίσεις της ΚΟ

85384ΕΟΚ όπως αυτή ισχύει στον εθνικό χώρο microε τα Π∆ 10793 και

27200 που δίδεται έτσι η δυνατότητα εγκατάστασης επαγγελmicroατιών της

ΕΕ για την άσκηση του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα στην Ελλάδα

Γνωρίζουν όmicroως επίσης άριστα πως στην Ελλάδα πλήθος τεχνικών επαγ-

γελmicroάτων ασκούν δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής χωρίς

να πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών αρχιτεκτονικής

Μέσα στο πλήθος των τεχνικών επαγγελmicroάτων microηχανικοί κάθε κατηγο-

ρίας του ΤΕΕ ασκούν την αρχιτεκτονική παρότι και το ίδιο το ΤΕΕ υπερθε-

microατίζει για τις προβλέψεις της οδηγίας σχετικές microε τις απαραίτητες δεξιό-

τητες για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

Η διατήρηση όmicroως όλων εκείνων των νοmicroοθετικών και κανονιστικών δια-

τάξεων ουσιαστικά παραβιάζει τις θεmicroελιώδεις αρχές του κοινοτικού

δικαίου ιδιαίτερα τους κανόνες που διέπουν την ενιαία εσωτερική αγορά

την προστασία των καταναλωτών αλλά και εκείνων που διασφαλίζουν την

απρόσκοπτη άσκηση των επαγγελmicroατικών τους δικαιωmicroάτων

Η κατάργηση των διατάξεων που επιτρέπει την πρόσβαση σε επαγγελ-

microατικές δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής σε κατόχους που

δεν πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών της αρχιτεκτονικής θεω-

ρείται επιβεβληmicroένη

Ο αναχρονισmicroός του θεσmicroικού πλαισίου (Ν466330) πρέπει να σταmicroατή-

σει Η θέση αυτή συνιστά πολιτική διεκδίκηση για την αναθεώρηση του

θεσmicroικού πλαισίου στην Ελλάδα την αναβάθmicroιση της αρχιτεκτονικής και

της ποιότητας του καθηmicroερινού περιβάλλοντος

Όσοι πραγmicroατικά πιστεύουν ότι τα νεφελώmicroατα και οι θεσmicroικές διολι-

σθήσεις οφείλουν να τελειώνουν πρέπει να πιστέψουν πως στον τοmicroέα της

αρχιτεκτονικής επιβάλλεται να σταmicroατήσει η απαξίωση και να ληφθούν

microέτρα προστασίας και αναβάθmicroισης του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο άσκησης επαγγέλmicroατος

ndash microε την άσκηση της αρχιτεκτονικής από όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

όλων των βαθmicroίδων

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο microελετών και κατασκευών

ndash microε την απαξίωση της αρχιτεκτονικής

ndash microε τον εκφυλισmicroό των διαδικασιών του Ν71677 (και microε όσα έπονται microε

την τροποποίησή του)

ndash microε τον τρόπο κατασκευής των δηmicroόσιων και ιδιωτικών έργων (microελετοκα-

τασκευή κλπ)

ndash microε τη σχεδόν κατάργηση των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών είναι πλαίσιο

που καταφέρεται ευθέως στην όποια αναπτυξιακή προσπάθεια

Απαιτείται η αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής ως πολιτιστική αξία που

εmicroπεριέχει την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος

4 ΑΜΕΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν 466330

Η αναmicroενόmicroενη τροποποίηση του θεσmicroικού πλαισίου (Ν 466330) αποτε-

λεί την microέγιστη αναγκαιότητα για την απελευθέρωση του αρχιτεκτονικού

επαγγέλmicroατος και την άσκηση της αρχιτεκτονικής από τους αρχιτέκτονες

bull Ο Σύλλογός microας οι Έλληνες αρχιτέκτονες προσαρmicroόζονται στην ουσία

της Οδηγίας 85384ΕΟΚ ∆εν microπορούν όmicroως να προσαρmicroοστούν στο Ν

466330 που προβλέπει πως laquohellipστην έννοια της άσκησης του επαγγέλ-

microατος του πολιτικού microηχανικού νοείται συνυπάρχουσα η εξάσκηση του

επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτοναhellip περιοριζόmicroενης εις καθαρά αρχιτεκτο-

νικές οικοδοmicroικές εργασίεςraquo

bull Ο Σύλλογός microας έχει υποβάλλει ολοκληρωmicroένη πρόταση στο ΥΠΕΧΩ∆Ε

(έγγραφό microας ΑΠ 246921271999) microε την οποία ζητείται η επίλυση

του προβλήmicroατος από το αρmicroόδιο Υπουργείο η έκδοση εγκυκλίου για

την εφαρmicroογή του Π∆ 10793 και η προώθηση νοmicroοθετικής ρύθmicroισης

για θέmicroατα που δεν εντάσσονται στο παραπάνω Π∆

Σηmicroειώνεται πως υπάρχει συmicroφωνία των Συλλόγων Αρχιτεκτόνων και Πολι-

τικών microηχανικών (1231985) και σύmicroφωνη γνώmicroη όλων των πολιτικών κοmicro-

microάτων για την ενσωmicroάτωση και κυριαρχία των προβλέψεων του Π∆

10793 στο εθνικό δίκαιο

Πιστεύουmicroε πως όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα και κυρίως όλοι όσοι εντάσ-

σονται στο ΤΕΕ αισθάνονται την ανάγκη για έναν επαναπροσδιορισmicroό των

κανόνων και προϋποθέσεων για την άσκηση του επαγγέλmicroατος σε όλη την

τεχνική πυραmicroίδα

θέmicroατα όπως το πρόβληmicroα της ιδιοκτησίας της

αστικής γης της αλλαγής των επενδυτικών

τάσεων στον αστικό χώρο το ρόλο της αστικής

γης στην οικονοmicroία των εποmicroένων δεκαετιών

τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ελληνικής

πόλης το ρόλο της ιδιοκτησίας της κατοικίας

στη διαmicroόρφωση της ταξικής συνείδησης την

εικόνα της πόλης και την ταξική διάσταση της

ελληνικής πόλης σήmicroερα κά

Οι εισηγήσεις του Συνεδρίου θα παραmicroείνουν

στην ιστοσελίδα του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων

ΑΠΘ microέχρι την έκδοση των πρακτικών

(wwwarchauthgr) Όσοι συνάδελφοι θέλουν

να προmicroηθευτούν το φάκελο microε τις εισηγήσεις

πρέπει να έλθουν σε επαφή microε τη Γραmicromicroατεία

της Οργανωτικής Επιτροπής υπεύθυνος Κώστας

Σκλιάς ∆αφνοmicroήλη 49Α 114 71 τηλ 21036 41

127 και 6977 99 38 24 e-mail sklias_kgntogr

ή στο xselteegr

Επίσης από τη Γραmicromicroατεία microπορούν οι συνάδελ-

φοι να προmicroηθευτούν το βιβλίο laquoΚ Μαρξ-Φ

Ένγκελς Κείmicroενα για τις Πόλεις για τη Γη για

την Αρχιτεκτονικήraquo αποδελτίωση και microετά-

φραση των αποσπασmicroάτων του Νίκου Τριάντη

που κυκλοφόρησε microε την ευκαιρία του Συνε-

δρίου από την laquoΤυποεκδοτικήraquo microε επιmicroέλεια

του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων

διδ ΕΜΠ Πάρις Παπαθεοδώρου αρχιτέκτων

Φωτ Περεσιάδου αρχιτέκτων πολεοδόmicroος

DEA Universite Paris X ∆ηmicro Πολυχρονόπουλος

δρ πολεοδόmicroος ΕΜΠ εντετ επικ καθηγ ∆ΠΘ

Ιωάννης Ρέντζος δρ Γεωγραφίας Γ Μ Σαρη-

γιάννης καθηγ ΕΜΠ Χρ Σελιανίτης αρχιτέ-

κτων Ιωσήφ Στεφάνου καθηγ ΕΜΠ Μαρία Τρα-

τσέλα αρχιτέκτων Ms αρχιτεκτονικής τοπίου

Κυριακή Τσουκαλά αν καθηγ ΑΠΘ Λευτέρης

Τσουλουβής καθ ΑΠΘ Σήφης Φανουράκης

αρχιτέκτων Νίκος Φίλιας ∆της ΜΕΘ Αγ Σάββα

Σπύρος Ψύχας

Στο Συνέδριο αναπτύχθηκε έντονος προβληmicroα-

τισmicroός τόσο για τις θεωρητικές αρχές που δια-

microορφώνουν τις πόλεις στον καπιταλισmicroό το

ρόλο και τη δοmicroή τους όσο και ειδικότερα για

τη συγκρότηση και την εξελικτική διαδικασία

διαmicroόρφωσης της ελληνικής πόλης microετά την

ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ως σήmicroερα

Έτσι κλείνοντας το Συνέδριο είχε ήδη διαmicroορ-

φωθεί η συνείδηση πως οι αναζητήσεις και οι

ερευνητικές δραστηριότητες πάνω σε καίρια

θέmicroατα που προέκυψαν από τις εισηγήσεις και

τις συζητήσεις που ακολούθησαν θα πρέπει να

συνεχιστούν και είναι περισσότερο από σαφές

ότι οι δραστηριότητα αυτή θα συνεχιστεί microε

εξειδικευmicroένες πλέον ηmicroερίδες σε επί microέρους

λος Κωστής Παπαντωνίου Γεώργιος Σαρηγιάν-

νης Χρήστος Σελιανίτης Νίκος Σιαπκίδης Λευ-

τέρης Τσουλουβής Σήφης Φανουράκης

Στο Συνέδριο εγγράφηκαν και το παρακολούθη-

σαν 150 σύνεδροι ανάmicroεσα στους οποίους 32

φοιτητές αρχιτεκτονικής από την Αθήνα και τη

Θεσσαλονίκη καθώς και microεγάλος αριθmicroός

ακροατών Τις εργασίες του παρακολούθησαν ο

Πρόεδρος του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ κ Τάκης Γεωργακό-

πουλος ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ΤΕΕ κ Γιάννης

Αλαβάνος ο επικεφαλής της δηmicroοτικής παρά-

ταξης laquoΣυmicroπαράταξη για την Αθήναraquo δηmicroοτι-

κός σύmicroβουλος και microέλος του ΠΓ του ΚΚΕ κ

Σπύρος Χαλβατζής και άλλοι εκπρόσωποι

φορέων κλπ

Παρουσιάστηκαν 32 εισηγήσεις κατανεmicroηmicroένες

σε 4 θεmicroατικές ενότητες

1 οι δυνάmicroεις που διαmicroόρφωσαν τις πόλεις και

τους οικισmicroούς της Ελλάδας και η θεωρία για

την πόλη

2 η πόλη σήmicroερα κυρίαρχα φαινόmicroενα και

microετασχηmicroατισmicroοί

3 ιδεολογικές πλευρές και κοινωνικές λειτουρ-

γίες της πόλης

4 η κοινωνικοοικονοmicroική βάση και οι διαφαινό-

microενες εξελίξεις

Εισηγητές ήταν (microε αλφαβητική σειρά) Σοφία

Αντωνοπούλου αν καθ ΕΜΠ Αρχ Βασιλαρά

αρχιτέκτων Αθηνά Βιτοπούλου υπ διδ

Universite Paris VIII (IFU) Φωτ Γεωργακοπού-

λου αρχιτέκτων Στ Γκιάλης υπ διδ ΤΑΤΜ-

ΑΠΘ Μαρία ∆ανιήλ αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ

∆ηmicro Ζυγοmicroαλάς αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ ∆ηmicro

Καλτσώνης δρ κοινωνιολογίας του ∆ικαίου

Κώστας Καλφόπουλος κοινωνιολόγος υπ διδ

Πολυτεχνείου Αmicroβούργου Αλέκα Καραδήmicroου-

Γερόλυmicroπου αν καθ ΑΠΘ Ελένη Καρασαβί-

δου παιδαγωγός Μs πολιτισmicroικής κοινωνιολο-

γίας Μάρω Καρδαmicroίτση-Αδάmicroη αν καθ ΕΜΠ

Κική Καυκούλα επ καθ ΑΠΘ Μιχ Λεφαντζής

αρχιτέκτων δρ Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Πολυ-

ξένη Μάντζου αρχιτέκτων διδ ΕΤSA Madrid

εντετ επίκ καθ ∆ΠΘ Μαρία Μαντουβάλου

καθ ΕΜΠ Μαν Μαρmicroαράς αν καθηγ Πανεπι-

στηmicroίου Αιγαίου Νίκος Μιτζάλης αρχιτέκτων

υπ διδ ΕΜΠ Χαρ Μιχαηλίδου αρχιτέκτων υπ

διδUniversite Paris I Ευαγγ Μπαλά Αγρ Τοπ

υπ διδ ΕΜΠ Νίκος Μπόmicroπολος αρχιτέκτων-

πολεοδόmicroος Κώστας Οικονόmicroου αν καθηγ

ΑΠΘ Ιωάννης Παπαδόπουλος αν καθηγ Ιατρι-

κής Σχολής Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Ιουλία

Παπαευτυχίου αρχιτέκτων εκπαιδευτικός υπ

Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και καθηmicroερινή πράξη

Πραγmicroατοποιήθηκε από τις 9 έως τις 11 Μαΐου

2003 στην Αίθουσα Τελετών της Σχολής Αρχιτε-

κτόνων του ΕΜΠ στην Αθήνα το Συνέδριο microε

θέmicroα ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΗΣ Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και

καθηmicroερινή πράξη Το Συνέδριο αυτό έγινε στα

πλαίσια του κύκλου συναντήσεων microε αντικεί-

microενο laquoΑρχιτεκτονική Πολεοδοmicroία και Επιστηmicroο-

νικός Σοσιαλισmicroόςraquo που ξεκίνησαν microε πρωτο-

βουλία του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων και

έχει πραγmicroατοποιηθεί ήδη σειρά συναντήσεων

microε αρχή πριν δύο χρόνια στον Ξενώνα Στάmicroου

Στούρνα στο Βόλο Το Συνέδριο ήταν αφιερω-

microένο στη microνήmicroη της Λουΐζας Γρηγοράκου-Μάρθα

που διετέλεσε από τα ιδρυτικά microέλη της οργα-

νωτικής του επιτροπής

Την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου αποτέ-

λεσαν οι συνάδελφοι Βασίλης Γρηγοριάδης

Χρυσούλα Μακράκη Μαρία Μαντουβάλου

Κώστας Μπαρδάκας Παντελής Νικολακόπου-

συ

νέδ

ριο Mετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόλης

2255ε π ί κ α ι ρ α

Γραmicromicroατεία Συνεδρίου

2244 ε π ί κ α ι ρ α

δου και Θανάσης Παππάς (γενικός γραmicromicroατέας

του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ) Επί τάπητος τέθηκαν οι προο-

πτικές που διαγράφονται για τη δηmicroόσια αρχιτε-

κτονική σε συνθήκες κοινωνικής και τεχνολογι-

κής παγκοσmicroιοποίησης η ενσάρκωση των χαρα-

κτηριστικών της τοπικής κουλτούρας στα δηmicroό-

σια κτίρια αλλά και οι όροι microε τους οποίους σχε-

διάζεται και υλοποιείται η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική

τιση των microηχανικών που απασχολούνται στο

δηmicroόσιο τοmicroέα αλλά και για εκσυγχρονισmicroό και

ανάπτυξη των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Μήνυmicroα αισιοδοξίας για microια καλύτερη κατά-

σταση στο microέλλον έδωσαν οι τέσσερις microελέτες

ndashβραβευmicroένες όλες σε αρχιτεκτονικούς διαγω-

νισmicroούςndash που παρουσιάστηκαν στην ηmicroερίδα

Πιο συγκεκριmicroένα παρουσιάστηκαν

ndash Η microελέτη Ανάπλασης της αλάνας της Τούmicroπας

από τους αρχιτέκτονες Μηνά Παπαδάκη και

Απόστολο Πάνο

ndash Η microελέτη Ανασχεδιασmicroού της Νέας Παραλίας

Θεσσαλονίκης από τον αρχιτέκτονα Πρόδροmicroο

Νικηφορίδη

ndash Η microελέτη του Νέου ∆ηmicroαρχείου Θεσσαλονίκη

από τον αρχιτέκτονα καθηγητή ΕΜΠ Αναστά-

σιο Μπίρη

ndash Η microελέτη του νέου κτιρίου ΤΕΕΤΚΜ από τον

αρχιτέκτονα Χρήστο Παπλωmicroατά

Η αδήριτη ανάγκη ώστε η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική να οικοδοmicroείται microέσω αρχιτεκτονικών δια-

γωνισmicroών υπογραmicromicroίστηκε και στη διάρκεια

της συζήτησης microε θέmicroα laquoδηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική προτάσεις όρια οραmicroατισmicroοίraquo microε την

οποία έκλεισαν οι εργασίες της ηmicroερίδας Στη

συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε microε συντονί-

στρια την αρχιτέκτονα ∆ήmicroητρα Χατζησάββα

συmicromicroετείχαν οι αρχιτέκτονες ∆ηmicroήτρης Φιλιππί-

δης Γιώργος Τζιρτζιλάκης Ειρήνη Σακελλαρί-

δηmicroόσια αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κινεί-

ται microε αργό βήmicroα ενώ κάλεσε τους εκπροσώ-

πους των αρχιτεκτόνων και των πολιτικών microηχα-

νικών να συνεργαστούν microε την Πολιτεία προ-

κειmicroένου να ενισχυθεί η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

της Θεσσαλονίκης ενόψει της EXPO 2008 laquoΗ

Θεσσαλονίκη χρειάζεται νέο αρχιτεκτονικό

σηmicroείο αναφοράς για την EXPO δεδοmicroένου

ιδίως ότι η ελληνική υποψηφιότητα πάει καλά

και υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να κερδί-

σουmicroε το στοίχηmicroα εντός του 2004raquo κατέληξε

ο κ Πασχαλίδης

Ουσιαστικές παρεmicroβάσεις που microελλοντικά θα

αλλάξουν την εικόνα της πόλης δροmicroολογού-

νται στον ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης όπως τόνισε ο κ

Παπαγεωργόπουλος διευκρινίζοντας ότι για

την περίοδο 2003-2010 έχουν προγραmicromicroατιστεί

121 έργα και παρεmicroβάσεις κόστους 68 δισ

ευρώ Παράλληλα ο δήmicroαρχος διαβεβαίωσε ότι

βασική αρχή του δήmicroου είναι να αναθέτει έργα

microόνο κατόπιν διαγωνισmicroών που αναδεικνύουν

την καλύτερη ιδέα ενώ δροmicroολογείται η διε-

νέργεια δύο ακόmicroη διαγωνισmicroών για την ανά-

πλαση της ανατολικής και της δυτικής εισόδου

της πόλης

Στο microεταξύ το αρνητικό τοπίο που επικρατεί ως

προς την ανάθεση έργων δηmicroόσιας αρχιτεκτονι-

κής στην Ελλάδα laquoφωτογράφισανraquo στους χαι-

ρετισmicroούς τους οι πρόεδροι του ΤΕΕΤΚΜ

Σάκης Τζακόπουλος και του ΣΑΘ Κώστας Μπε-

λιmicroπασάκης Ο κ Τζακόπουλος επεσήmicroανε ότι

τα τελευταία χρόνια η ανανέωση των ελληνι-

κών πόλεων πραγmicroατοποιείται microε απαξίωση της

αρχιτεκτονικής αφού τα έργα ανατίθενται microε

τη microέθοδο της microελέτης-κατασκευής και η όλη

διαδικασία έχει λάβει χαρακτήρα οικονοmicroικής

συνδιαλλαγής microεταξύ πολιτείας και εργολάβων

microε αποτέλεσmicroα να επικρατεί η νεοαστική βια-

σύνη και η παραγωγή ευτελών προϊόντων οικο-

δοmicroικής

Από την πλευρά του ο κ Μπελιmicroπασάκης

τόνισε ότι η πλειονότητα των έργων δηmicroόσιας

αρχιτεκτονικής συντελείται στη χώρα microας ερή-

microην των αρχιτεκτόνων microε αποτέλεσmicroα η ποιό-

τητα να αποκτά δεύτερο ρόλο αφού το

σύστηmicroα των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών

δυστυχώς δεν τυγχάνει microέγιστης προτίmicroησης

στην Ελλάδα laquoΠρέπει να επιδιώξουmicroε θεσmicroικές

τοmicroές και αλλαγές στη συνείδηση πολιτών και

πολιτείας ώστε να αρθεί το σηmicroερινό αρνητικό

κλίmicroα και να δοθεί δηmicroιουργικό διέξοδο στις

καλές ιδέεςraquo σηmicroείωσε ο κ Μπελιmicroπασάκης

ενώ η πρόεδρος της ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κ Μακεδονίας

υπενθύmicroισε τα πάγια αιτήmicroατα του κλάδου προς

την πολιτεία για συνεχή επιmicroόρφωση και κατάρ-

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo φαίνεται ότι παρα-

παίει σήmicroερα η δηmicroόσια αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα καθώς πιέζεται από τις ιδιαίτερα αρνη-

τικές συνθήκες που δηmicroιουργεί η παράκαmicroψη

αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών και η αναστολή ή

και αλλοίωση βραβευmicroένων microελετών Το αποτέ-

λεσmicroα της υφιστάmicroενης κατάστασης είναι η microει-

ωmicroένη ποιότητα καθώς οι αρχιτέκτονες συχνά

αποκλείονται από τα έργα και οι διαπραγmicroατεύ-

σεις για την ανάθεσή τους γίνονται microε καθαρά

οικονοmicroικά κριτήρια microεταξύ κράτους και εργο-

λάβων κάτι που έχει ως αποτέλεσmicroα βιασύνη

προχειρότητα και microειωmicroένη αισθητική στη

δηmicroόσια αρχιτεκτονική Στο σκηνικό αυτό η

ανάθεση δηmicroοσίων έργων microέσω διεθνών αρχι-

τεκτονικών διαγωνισmicroών προβάλει πλέον σαν

microονόδροmicroος για τη βελτίωση της εικόνας των

ελληνικών πόλεων

Αυτό ήταν το βασικό microήνυmicroα της ηmicroερίδας που

διοργάνωσαν το Σάββατο 17 Μαΐου στον κινη-

microατογράφο laquoΟλύmicroπιονraquo στη Θεσσαλονίκη το

ΤΕΕΤΚΜ ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονί-

κης (ΣΑΘ) και η ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κεντρικής Μακεδο-

νίας Στη διάρκεια της ηmicroερίδας η οποία πραγ-

microατοποιήθηκε παρουσία του υπουργού Μακε-

δονίας-Θράκης Γεώργιου Πασχαλίδη του

δηmicroάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργό-

πουλου και του αρmicroόδιου αντινοmicroάρχη τηρή-

θηκε ενός λεπτού σιγή στη microνήmicroη του αείmicroνη-

στου προέδρου του TEE Κώστα Παναγιωτόπου-

λου ο οποίος έχασε πρόσφατα τη microάχη microε την

επάρατη νόσο

Χαιρετίζοντας ο υπουργός Μακεδονίας-Θρά-

κης παραδέχτηκε ότι τα τελευταία χρόνια η

2277ε π ί κ α ι ρ α

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ηmicro

ερίδ

α

Γραφείο τύπου ΤΕΕΤΚΜ

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα επιδιώκουν την άσκηση των

επαγγελmicroατικών δικαιωmicroάτων που προκύπτουν από την εκπαίδευσή

τους

bull Ο ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ οι αρχιτέκτονες στην Ελλάδα αξιώνουν την ανατροπή της

ιδιότυπης άσκησης του επαγγέλmicroατος που έλκει την καταγωγή της από

τη δεκαετία του rsquo30

bull Η αρχιτεκτονική δηmicroιουργία στους αρχιτέκτονες

bull Η άσκηση της αρχιτεκτονικής σε αρmicroονία microε ένα εκσυγχρονισmicroένο

θεσmicroικό πλαίσιο για όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

Για την επιβολή των παραπάνω συσπειρώνεται όλη η αρχιτεκτονική κοινό-

τητα (Οργανώσεις Αρχιτεκτόνων ndash αρχιτεκτονικές σχολές ndash διακεκριmicroένοι

αρχιτέκτονες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό) και συγκροτεί εθνική επι-

τροπή για το συντονισmicroό όλων των απαραίτητων ενεργειών και δράσεων

5 ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ

Το ∆Σ επεξεργάζεται θέσεις και απόψεις για όλο το φάσmicroα των επαγγελ-

microατικών και θεσmicroικών προβληmicroάτων του κλάδου

Επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα οδηγίες και ρυθmicroίσεις για τα ιδιωτικά έργα

βρίσκονται στο επίκεντρο

Η δραmicroατική και απαράδεκτη κατάσταση που επικρατεί στις πολεοδοmicroικές

υπηρεσίες αποτελεί microέρος του συmicroπλέγmicroατος των προβληmicroάτων που επι-

κρατούν σε όλη την αλυσίδα παραγωγής των ιδιωτικών έργων

∆εν αρκεί όmicroως η εξυγίανση των πολεοδοmicroικών γραφείων για να λυθεί το

πρόβληmicroα Εφόσον το υπόλοιπο σύmicroπλεγmicroα παραγωγής παραmicroένει ως

έχει η όλη επιχείρηση θα είναι σίγουρα αναποτελεσmicroατική και αποτυχη-

microένη Κατά συνέπεια η ποιοτική ανασυγκρότηση αντιmicroετωπίζεται microε τη

συνολική microεταρρύθmicroιση που επανατοποθετεί και επαναπροσδιορίζει

ρόλους microέσα και προϋποθέσεις

Η πληρότητα και η ποιότητα των microελετών αποτελούν καθοριστικό παρά-

γοντα για τη γρήγορη και σωστή ολοκλήρωση ενός έργου Ερευνώντας

σοβαρά την πορεία των κατασκευών θα διαπιστώσουmicroε ότι πολλές κακο-

δαιmicroονίες και προβλήmicroατα ξεκινούν από ελλιπείς ή πληmicromicroελώς και ασα-

φώς υλοποιηmicroένες microελέτες που επιτρέπουν αυθαίρετες ερmicroηνείες των

κατασκευαστών

Η πολυνοmicroία τα εκατοντάδες προεδρικά διατάγmicroατα και υπουργικές απο-

φάσεις οι άπειρες ερmicroηνευτικές εγκύκλιοι έχουν δηmicroιουργήσει ένα ατε-

λείωτο φαύλο κύκλο που επιτρέπει τις παρερmicroηνείες και οδηγεί σε νοmicroι-

microοφανείς παρανοmicroίες που εντείνουν τη διαπλοκή και την απίστευτη

ταλαιπωρία microελετητών και πολιτών

Η συζήτηση για την αλλαγή του τρόπου έκδοσης οικοδοmicroικών αδειών από

την πλευρά της πολιτείας είναι laquoδηmicroοσιογραφικού χαρακτήραraquo και ο Σύλ-

λογός microας δεν έχει κληθεί και προφανώς δεν συmicromicroετέχει σε καmicroιά συζή-

τηση Ως κλάδος όmicroως πρέπει να προτάξουmicroε προτεραιότητες και να επι-

βεβαιώσουmicroε ένα πλαίσιο θέσεων για κάθε εξέλιξη

Ο ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων

1 Αποκρούει τα διάφορα κείmicroενα που εκπορεύονται από το ΥΠΕΧΩ∆Ε και

δεν έχουν καν τη microορφή σν

Οι θέσεις που αναπτύσσονται σε αυτά απορρίπτονται συνολικά από το

Σύλλογο Αρχιτεκτόνων καθώς περιπλέκουν περαιτέρω την κατάσταση

2 Επιβεβαιώνει τη βασική του θέση ότι θεσmicroικές ρυθmicroίσεις για την υπό-

σταση και λειτουργία των Πολεοδοmicroικών Γραφείων πρέπει να υπηρετούν

την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος Έτσι την ευθύνη ελέγχου της δια-

δικασίας παραγωγής του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος του ελέγχου των

microελετών και κατασκευών πρέπει να την έχει το δηmicroόσιο

3 Θεωρεί ότι η microελέτη και εκτέλεση των τεχνικών έργων είναι αντικείmicroενο

διεπιστηmicroονικής συνεργασίας των απαραιτήτων ειδικοτήτων που κάθε

microία από αυτές πρέπει να απασχολείται αποκλειστικά στο επιστηmicroονικό της

αντικείmicroενο Γιrsquo αυτό η έννοια της microελετητικής οmicroάδας είναι προϋπόθεση

για εξορθολογισmicroό όλων των διαδικασιών Ειδικότερα στα κτιριακά έργα

και γενικότερα σε όσα έργα η αρχιτεκτονική έχει θεmicroελιώδη σηmicroασία

βασική προϋπόθεση του εξορθολογισmicroού και εκσυγχρονισmicroού είναι η

γενική ευθύνη του έργου και ο συντονισmicroός των microελετητών να ανήκει στον

αρχιτέκτονα

4 Εκτιmicroά ότι από την πλευρά των αρχιτεκτόνων πρέπει να επιδιωχθεί microια

νέα ποιότητα αρχιτεκτονικής microέσω των microελετών και της εκτέλεσης των

έργων

Κατόπιν αυτού η Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων προτείνει microια δέσmicroη

συγκεκριmicroένων microέτρων που πρέπει να ληφθούν αmicroέσως

41 Επαναπροσδιορισmicroός και υποχρεωτική τήρηση των προδιαγραφών

πληρότητας και ποιότητας των microελετών microε κλιmicroάκωση των απαιτήσεων

ανάλογα microε το microέγεθος και την κατηγορία του έργου

42 Καθορισmicroός αρmicroοδιοτήτων και ευθυνών (αστικών - ποινικών - επαγ-

γελmicroατικών) Μηχανικών - εργολάβων - ιδιοκτητών - Μηχανικών Εφαρmicroο-

γής σε σχέση microε την αντίστοιχη συmicromicroετοχή του καθενός

43 Καθιέρωση ποιοτικού ελέγχου των κατασκευών ως προς τα υλικά

ούτως ώστε να πιστοποιείται και να εξασφαλίζεται η υπευθυνότητα όλων

των παραγόντων που εκτελούν κάθε έργο

44 Αποσαφήνιση και κωδικοποίηση του συνόλου της πολεοδοmicroικής και

κτιριοδοmicroικής νοmicroοθεσίας και εξασφάλιση ενιαίας ερmicroηνείας νόmicroων και

εγκυκλίων Θα πρέπει να ληφθούν microέτρα για κεντρικό συντονισmicroό microε

βάση θεσmicroοθετηmicroένο δηmicroόσιο όργανο ώστε να εφαρmicroόζονται ενιαία οι

διαδικασίες και η νοmicroοθεσία

45 Αναβάθmicroιση πολεοδοmicroικών γραφείων microε στελέχωση από microηχανικούς

όλων των ειδικοτήτων microε αναβάθmicroιση της κτιριακής υποδοmicroής και του

εξοπλισmicroού τους ∆ιατήρηση microόνο όσων από αυτά microπορούν να εκπληρώ-

σουν ορισmicroένες προϋποθέσεις microε στελέχωση από microηχανικούς όλων των

ειδικοτήτων και διοικητικό εξειδικευmicroένο προσωπικό microε αναβάθmicroιση της

κτιριακής υποδοmicroής και του εξοπλισmicroού τους

Άmicroεση επίλυση της νοmicroικής κάλυψης των ∆ιπλωmicroατούχων microηχανικών που

υπηρετούν στα Πολεοδοmicroικά γραφεία οι οποίοι είναι υποχρεωmicroένοι να

καλύπτουν microε δικές τους δαπάνες τις laquoπάσης φύσεως διώξειςraquo κατά την

άσκηση των καθηκόντων τους

46 Άmicroεση αύξηση των αmicroοιβών στα πλαίσια ενός νέου microισθολογίου

∆ιπλωmicroατούχων Μηχανικών και εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργα-

σίας των συναδέλφων του ∆ηmicroοσίου

47 Σύγχρονη αρχειοθέτηση που να εξασφαλίζει την ασφάλεια των φακέ-

λων των microελετών Πιθανόν διπλή αρχειοθέτηση (σε δύο αρχές)

48 Αποσαφήνιση διοικητικής ιεραρχίας και κάλυψη επί της ουσίας των

ευθυνών των προϊσταmicroένων

49 Η ασφάλιση των microελετών των ιδιωτικών έργων να είναι συmicroπληρωmicroα-

τικό microέτρο εγγύησης της ποιότητας των microελετών και οπωσδήποτε όχι υπο-

χρεωτική Η ασφάλιση να είναι δυνατόν να παρέχεται και από το ΤΣΜΕ∆Ε

410 Άmicroεση οργάνωση προγράmicromicroατος βασικής εκπαίδευσης για το

σύνολο του προσωπικού που απασχολείται στην παραγωγή των ιδιωτικών

έργων για να έχει τουλάχιστον τη στοιχειώδη εκπαίδευση που απαιτείται

για την ασφάλεια τη δική του αλλά και την αρτιότητα και ασφάλεια του

έργου Σrsquo αυτή την κατεύθυνση επιβάλλεται άmicroεσα και η οργάνωση σχο-

λής εργοδηγών

411 Επειδή διαπιστώνουmicroε ότι τα διάφορα κείmicroενα που κυκλοφορούν δεν

συmicroπεριλαmicroβάνουν τις παραπάνω βασικές κατευθύνσεις οποιαδήποτε

προσπάθεια αλλαγών ή microεταρρύθmicroισης του υφιστάmicroενου καθεστώτος

είναι απορριπτέα από τον ΣΑ∆ΑΣ-Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων Και

δεν αποτελεί εκσυγχρονισmicroό καmicroία δέσmicroη microέτρων αν δεν ανατρέπει microε

δραστικό τρόπο και την ισχύουσα αναχρονιστική νοmicroοθεσία (Ν 466330)

αναθέτοντας επιτέλους και στη χώρα microας την αρχιτεκτονική στους αρχιτέ-

κτονες

2233ε π ί κ α ι ρ α2222 ε π ί κ α ι ρ α

microέτρα Συmicroπληρώνοντας την άποψή του υποστηρίζει πως οι ελάχιστες

διασφαλίσεις προς αυτή την κατεύθυνση είναι

ndash Οι 5ετείς ενιαίες σπουδές

ndash Η χορήγηση άδειας άσκησης επαγγέλmicroατος ndashmicroετά από εξετάσειςndash από

το ΤΕΕ

ndash Η εγγραφή στο ΤΕΕ

Η θέση του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ και του Ευρωπαϊκού Συmicroβουλίου Αρχιτεκτόνων

στόχευε και στοχεύει στη διατήρηση της Οδηγίας των αρχιτεκτόνων Απο-

τελεί ουσιαστική νοmicroοθετική προσέγγιση της αmicroοιβαίας αναγνώρισης

επαγγελmicroατικών προσόντων σχετικά microε την αρχιτεκτονική και του δικαιώ-

microατος καθιέρωσης ελευθερίας για την παροχή υπηρεσιών στην εσωτερική

αγορά

Καθώς η Οδηγία θέτει κριτήρια για την εκπαίδευση των αρχιτεκτόνων

αποτελεί νοmicroικό εργαλείο το οποίο προστατεύει το δηmicroόσιο συmicroφέρον

διασφαλίζοντας ότι εκείνοι που παρέχουν υπηρεσίες σύmicroφωνα microε την

Οδηγία έχουν τα κατάλληλα προσόντα και αντιλαmicroβάνονται την πολιτι-

στική και κοινωνική σηmicroασία του έργου που αναλαmicroβάνουν

Η προτεινόmicroενη Οδηγία δεν παρέχει καmicroία εγγύηση για την ποιότητα

εκπαίδευσης στην αρχιτεκτονική θα διαβρώσει τα σηmicroερινά υψηλού επι-

πέδου προσόντα και ελάχιστα θα διασφαλίσει την προστασία του κατανα-

λωτή

Όπως και άλλοι κλάδοι τεχνικών επαγγελmicroάτων στη χώρα microας υποστηρί-

ζουmicroε επιπλέον πως

ndash δεν microπορούν να ακυρωθούν οι ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες

ndash δεν microπορούν να αντικατασταθούν τα πέντε (5) χρόνια εκπαίδευσης από

τρία (3) χρόνια προπτυχιακής εκπαίδευσης και δύο (2) χρόνια πρακτικής

άσκησης

Σε κάθε περίπτωση απαιτείται προάσπιση των όρων άσκησης του επαγγέλ-

microατος του αρχιτέκτονα αλλά και του επαγγέλmicroατος των άλλων microηχανικών

ώστε να διασφαλίζεται η ασφάλεια και η ποιότητα στις παρεχόmicroενες υπη-

ρεσίες για το δηmicroόσιο όφελος

Για τον ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ είναι σηmicroαντική η επισήmicroανση του ΤΕΕ πως η οδηγία

για τους αρχιτέκτονες

bull Στηρίζεται στις ακαδηmicroαϊκές ισοτιmicroίες και όχι στις επαγγελmicroατικές όπως

κάνει η 8948ΕΟΚ

bull Αναφέρει ρητά τις γνώσεις και δεξιότητες για την άσκηση του αρχιτεκτο-

νικού επαγγέλmicroατος και κατrsquo αυτή την έννοια microε αυτές τις ρυθmicroίσεις

καλύπτονται όλοι οι microηχανικοί ()

Πρέπει να υπενθυmicroίσουmicroε για microια ακόmicroα φορά πως microεταξύ των γνώσεων

και δεξιοτήτων που προβλέπονται στην οδηγία συγκαταλέγονται

bull Η ικανότητα σύλληψης αρχιτεκτονικών δηmicroιουργιών που ικανοποιούν

αισθητικές και τεχνικές απαιτήσεις

bull Η προσήκουσα γνώση της ιστορίας και των θεωριών της αρχιτεκτονικής

bull Η γνώση των καλών τεχνών που επηρεάζουν την ποιότητα της αρχιτε-

κτονικής σύλληψης

bull Η προσήκουσα γνώση της πολεοδοmicroίας και του πολεοδοmicroικού σχεδια-

σmicroού

Οι Έλληνες αρχιτέκτονες γνωρίζουν άριστα τις ρυθmicroίσεις της ΚΟ

85384ΕΟΚ όπως αυτή ισχύει στον εθνικό χώρο microε τα Π∆ 10793 και

27200 που δίδεται έτσι η δυνατότητα εγκατάστασης επαγγελmicroατιών της

ΕΕ για την άσκηση του επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτονα στην Ελλάδα

Γνωρίζουν όmicroως επίσης άριστα πως στην Ελλάδα πλήθος τεχνικών επαγ-

γελmicroάτων ασκούν δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής χωρίς

να πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών αρχιτεκτονικής

Μέσα στο πλήθος των τεχνικών επαγγελmicroάτων microηχανικοί κάθε κατηγο-

ρίας του ΤΕΕ ασκούν την αρχιτεκτονική παρότι και το ίδιο το ΤΕΕ υπερθε-

microατίζει για τις προβλέψεις της οδηγίας σχετικές microε τις απαραίτητες δεξιό-

τητες για την άσκηση της αρχιτεκτονικής

Η διατήρηση όmicroως όλων εκείνων των νοmicroοθετικών και κανονιστικών δια-

τάξεων ουσιαστικά παραβιάζει τις θεmicroελιώδεις αρχές του κοινοτικού

δικαίου ιδιαίτερα τους κανόνες που διέπουν την ενιαία εσωτερική αγορά

την προστασία των καταναλωτών αλλά και εκείνων που διασφαλίζουν την

απρόσκοπτη άσκηση των επαγγελmicroατικών τους δικαιωmicroάτων

Η κατάργηση των διατάξεων που επιτρέπει την πρόσβαση σε επαγγελ-

microατικές δραστηριότητες στον τοmicroέα της αρχιτεκτονικής σε κατόχους που

δεν πληρούν τις ελάχιστες απαιτήσεις σπουδών της αρχιτεκτονικής θεω-

ρείται επιβεβληmicroένη

Ο αναχρονισmicroός του θεσmicroικού πλαισίου (Ν466330) πρέπει να σταmicroατή-

σει Η θέση αυτή συνιστά πολιτική διεκδίκηση για την αναθεώρηση του

θεσmicroικού πλαισίου στην Ελλάδα την αναβάθmicroιση της αρχιτεκτονικής και

της ποιότητας του καθηmicroερινού περιβάλλοντος

Όσοι πραγmicroατικά πιστεύουν ότι τα νεφελώmicroατα και οι θεσmicroικές διολι-

σθήσεις οφείλουν να τελειώνουν πρέπει να πιστέψουν πως στον τοmicroέα της

αρχιτεκτονικής επιβάλλεται να σταmicroατήσει η απαξίωση και να ληφθούν

microέτρα προστασίας και αναβάθmicroισης του αρχιτεκτονικού επαγγέλmicroατος

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο άσκησης επαγγέλmicroατος

ndash microε την άσκηση της αρχιτεκτονικής από όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα

όλων των βαθmicroίδων

bull Το θεσmicroικό πλαίσιο microελετών και κατασκευών

ndash microε την απαξίωση της αρχιτεκτονικής

ndash microε τον εκφυλισmicroό των διαδικασιών του Ν71677 (και microε όσα έπονται microε

την τροποποίησή του)

ndash microε τον τρόπο κατασκευής των δηmicroόσιων και ιδιωτικών έργων (microελετοκα-

τασκευή κλπ)

ndash microε τη σχεδόν κατάργηση των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών είναι πλαίσιο

που καταφέρεται ευθέως στην όποια αναπτυξιακή προσπάθεια

Απαιτείται η αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής ως πολιτιστική αξία που

εmicroπεριέχει την έννοια του δηmicroοσίου συmicroφέροντος

4 ΑΜΕΣΗ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Ν 466330

Η αναmicroενόmicroενη τροποποίηση του θεσmicroικού πλαισίου (Ν 466330) αποτε-

λεί την microέγιστη αναγκαιότητα για την απελευθέρωση του αρχιτεκτονικού

επαγγέλmicroατος και την άσκηση της αρχιτεκτονικής από τους αρχιτέκτονες

bull Ο Σύλλογός microας οι Έλληνες αρχιτέκτονες προσαρmicroόζονται στην ουσία

της Οδηγίας 85384ΕΟΚ ∆εν microπορούν όmicroως να προσαρmicroοστούν στο Ν

466330 που προβλέπει πως laquohellipστην έννοια της άσκησης του επαγγέλ-

microατος του πολιτικού microηχανικού νοείται συνυπάρχουσα η εξάσκηση του

επαγγέλmicroατος του αρχιτέκτοναhellip περιοριζόmicroενης εις καθαρά αρχιτεκτο-

νικές οικοδοmicroικές εργασίεςraquo

bull Ο Σύλλογός microας έχει υποβάλλει ολοκληρωmicroένη πρόταση στο ΥΠΕΧΩ∆Ε

(έγγραφό microας ΑΠ 246921271999) microε την οποία ζητείται η επίλυση

του προβλήmicroατος από το αρmicroόδιο Υπουργείο η έκδοση εγκυκλίου για

την εφαρmicroογή του Π∆ 10793 και η προώθηση νοmicroοθετικής ρύθmicroισης

για θέmicroατα που δεν εντάσσονται στο παραπάνω Π∆

Σηmicroειώνεται πως υπάρχει συmicroφωνία των Συλλόγων Αρχιτεκτόνων και Πολι-

τικών microηχανικών (1231985) και σύmicroφωνη γνώmicroη όλων των πολιτικών κοmicro-

microάτων για την ενσωmicroάτωση και κυριαρχία των προβλέψεων του Π∆

10793 στο εθνικό δίκαιο

Πιστεύουmicroε πως όλα τα τεχνικά επαγγέλmicroατα και κυρίως όλοι όσοι εντάσ-

σονται στο ΤΕΕ αισθάνονται την ανάγκη για έναν επαναπροσδιορισmicroό των

κανόνων και προϋποθέσεων για την άσκηση του επαγγέλmicroατος σε όλη την

τεχνική πυραmicroίδα

θέmicroατα όπως το πρόβληmicroα της ιδιοκτησίας της

αστικής γης της αλλαγής των επενδυτικών

τάσεων στον αστικό χώρο το ρόλο της αστικής

γης στην οικονοmicroία των εποmicroένων δεκαετιών

τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ελληνικής

πόλης το ρόλο της ιδιοκτησίας της κατοικίας

στη διαmicroόρφωση της ταξικής συνείδησης την

εικόνα της πόλης και την ταξική διάσταση της

ελληνικής πόλης σήmicroερα κά

Οι εισηγήσεις του Συνεδρίου θα παραmicroείνουν

στην ιστοσελίδα του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων

ΑΠΘ microέχρι την έκδοση των πρακτικών

(wwwarchauthgr) Όσοι συνάδελφοι θέλουν

να προmicroηθευτούν το φάκελο microε τις εισηγήσεις

πρέπει να έλθουν σε επαφή microε τη Γραmicromicroατεία

της Οργανωτικής Επιτροπής υπεύθυνος Κώστας

Σκλιάς ∆αφνοmicroήλη 49Α 114 71 τηλ 21036 41

127 και 6977 99 38 24 e-mail sklias_kgntogr

ή στο xselteegr

Επίσης από τη Γραmicromicroατεία microπορούν οι συνάδελ-

φοι να προmicroηθευτούν το βιβλίο laquoΚ Μαρξ-Φ

Ένγκελς Κείmicroενα για τις Πόλεις για τη Γη για

την Αρχιτεκτονικήraquo αποδελτίωση και microετά-

φραση των αποσπασmicroάτων του Νίκου Τριάντη

που κυκλοφόρησε microε την ευκαιρία του Συνε-

δρίου από την laquoΤυποεκδοτικήraquo microε επιmicroέλεια

του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων

διδ ΕΜΠ Πάρις Παπαθεοδώρου αρχιτέκτων

Φωτ Περεσιάδου αρχιτέκτων πολεοδόmicroος

DEA Universite Paris X ∆ηmicro Πολυχρονόπουλος

δρ πολεοδόmicroος ΕΜΠ εντετ επικ καθηγ ∆ΠΘ

Ιωάννης Ρέντζος δρ Γεωγραφίας Γ Μ Σαρη-

γιάννης καθηγ ΕΜΠ Χρ Σελιανίτης αρχιτέ-

κτων Ιωσήφ Στεφάνου καθηγ ΕΜΠ Μαρία Τρα-

τσέλα αρχιτέκτων Ms αρχιτεκτονικής τοπίου

Κυριακή Τσουκαλά αν καθηγ ΑΠΘ Λευτέρης

Τσουλουβής καθ ΑΠΘ Σήφης Φανουράκης

αρχιτέκτων Νίκος Φίλιας ∆της ΜΕΘ Αγ Σάββα

Σπύρος Ψύχας

Στο Συνέδριο αναπτύχθηκε έντονος προβληmicroα-

τισmicroός τόσο για τις θεωρητικές αρχές που δια-

microορφώνουν τις πόλεις στον καπιταλισmicroό το

ρόλο και τη δοmicroή τους όσο και ειδικότερα για

τη συγκρότηση και την εξελικτική διαδικασία

διαmicroόρφωσης της ελληνικής πόλης microετά την

ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ως σήmicroερα

Έτσι κλείνοντας το Συνέδριο είχε ήδη διαmicroορ-

φωθεί η συνείδηση πως οι αναζητήσεις και οι

ερευνητικές δραστηριότητες πάνω σε καίρια

θέmicroατα που προέκυψαν από τις εισηγήσεις και

τις συζητήσεις που ακολούθησαν θα πρέπει να

συνεχιστούν και είναι περισσότερο από σαφές

ότι οι δραστηριότητα αυτή θα συνεχιστεί microε

εξειδικευmicroένες πλέον ηmicroερίδες σε επί microέρους

λος Κωστής Παπαντωνίου Γεώργιος Σαρηγιάν-

νης Χρήστος Σελιανίτης Νίκος Σιαπκίδης Λευ-

τέρης Τσουλουβής Σήφης Φανουράκης

Στο Συνέδριο εγγράφηκαν και το παρακολούθη-

σαν 150 σύνεδροι ανάmicroεσα στους οποίους 32

φοιτητές αρχιτεκτονικής από την Αθήνα και τη

Θεσσαλονίκη καθώς και microεγάλος αριθmicroός

ακροατών Τις εργασίες του παρακολούθησαν ο

Πρόεδρος του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ κ Τάκης Γεωργακό-

πουλος ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ΤΕΕ κ Γιάννης

Αλαβάνος ο επικεφαλής της δηmicroοτικής παρά-

ταξης laquoΣυmicroπαράταξη για την Αθήναraquo δηmicroοτι-

κός σύmicroβουλος και microέλος του ΠΓ του ΚΚΕ κ

Σπύρος Χαλβατζής και άλλοι εκπρόσωποι

φορέων κλπ

Παρουσιάστηκαν 32 εισηγήσεις κατανεmicroηmicroένες

σε 4 θεmicroατικές ενότητες

1 οι δυνάmicroεις που διαmicroόρφωσαν τις πόλεις και

τους οικισmicroούς της Ελλάδας και η θεωρία για

την πόλη

2 η πόλη σήmicroερα κυρίαρχα φαινόmicroενα και

microετασχηmicroατισmicroοί

3 ιδεολογικές πλευρές και κοινωνικές λειτουρ-

γίες της πόλης

4 η κοινωνικοοικονοmicroική βάση και οι διαφαινό-

microενες εξελίξεις

Εισηγητές ήταν (microε αλφαβητική σειρά) Σοφία

Αντωνοπούλου αν καθ ΕΜΠ Αρχ Βασιλαρά

αρχιτέκτων Αθηνά Βιτοπούλου υπ διδ

Universite Paris VIII (IFU) Φωτ Γεωργακοπού-

λου αρχιτέκτων Στ Γκιάλης υπ διδ ΤΑΤΜ-

ΑΠΘ Μαρία ∆ανιήλ αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ

∆ηmicro Ζυγοmicroαλάς αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ ∆ηmicro

Καλτσώνης δρ κοινωνιολογίας του ∆ικαίου

Κώστας Καλφόπουλος κοινωνιολόγος υπ διδ

Πολυτεχνείου Αmicroβούργου Αλέκα Καραδήmicroου-

Γερόλυmicroπου αν καθ ΑΠΘ Ελένη Καρασαβί-

δου παιδαγωγός Μs πολιτισmicroικής κοινωνιολο-

γίας Μάρω Καρδαmicroίτση-Αδάmicroη αν καθ ΕΜΠ

Κική Καυκούλα επ καθ ΑΠΘ Μιχ Λεφαντζής

αρχιτέκτων δρ Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Πολυ-

ξένη Μάντζου αρχιτέκτων διδ ΕΤSA Madrid

εντετ επίκ καθ ∆ΠΘ Μαρία Μαντουβάλου

καθ ΕΜΠ Μαν Μαρmicroαράς αν καθηγ Πανεπι-

στηmicroίου Αιγαίου Νίκος Μιτζάλης αρχιτέκτων

υπ διδ ΕΜΠ Χαρ Μιχαηλίδου αρχιτέκτων υπ

διδUniversite Paris I Ευαγγ Μπαλά Αγρ Τοπ

υπ διδ ΕΜΠ Νίκος Μπόmicroπολος αρχιτέκτων-

πολεοδόmicroος Κώστας Οικονόmicroου αν καθηγ

ΑΠΘ Ιωάννης Παπαδόπουλος αν καθηγ Ιατρι-

κής Σχολής Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Ιουλία

Παπαευτυχίου αρχιτέκτων εκπαιδευτικός υπ

Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και καθηmicroερινή πράξη

Πραγmicroατοποιήθηκε από τις 9 έως τις 11 Μαΐου

2003 στην Αίθουσα Τελετών της Σχολής Αρχιτε-

κτόνων του ΕΜΠ στην Αθήνα το Συνέδριο microε

θέmicroα ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΗΣ Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και

καθηmicroερινή πράξη Το Συνέδριο αυτό έγινε στα

πλαίσια του κύκλου συναντήσεων microε αντικεί-

microενο laquoΑρχιτεκτονική Πολεοδοmicroία και Επιστηmicroο-

νικός Σοσιαλισmicroόςraquo που ξεκίνησαν microε πρωτο-

βουλία του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων και

έχει πραγmicroατοποιηθεί ήδη σειρά συναντήσεων

microε αρχή πριν δύο χρόνια στον Ξενώνα Στάmicroου

Στούρνα στο Βόλο Το Συνέδριο ήταν αφιερω-

microένο στη microνήmicroη της Λουΐζας Γρηγοράκου-Μάρθα

που διετέλεσε από τα ιδρυτικά microέλη της οργα-

νωτικής του επιτροπής

Την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου αποτέ-

λεσαν οι συνάδελφοι Βασίλης Γρηγοριάδης

Χρυσούλα Μακράκη Μαρία Μαντουβάλου

Κώστας Μπαρδάκας Παντελής Νικολακόπου-

συ

νέδ

ριο Mετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόλης

2255ε π ί κ α ι ρ α

Γραmicromicroατεία Συνεδρίου

2244 ε π ί κ α ι ρ α

δου και Θανάσης Παππάς (γενικός γραmicromicroατέας

του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ) Επί τάπητος τέθηκαν οι προο-

πτικές που διαγράφονται για τη δηmicroόσια αρχιτε-

κτονική σε συνθήκες κοινωνικής και τεχνολογι-

κής παγκοσmicroιοποίησης η ενσάρκωση των χαρα-

κτηριστικών της τοπικής κουλτούρας στα δηmicroό-

σια κτίρια αλλά και οι όροι microε τους οποίους σχε-

διάζεται και υλοποιείται η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική

τιση των microηχανικών που απασχολούνται στο

δηmicroόσιο τοmicroέα αλλά και για εκσυγχρονισmicroό και

ανάπτυξη των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Μήνυmicroα αισιοδοξίας για microια καλύτερη κατά-

σταση στο microέλλον έδωσαν οι τέσσερις microελέτες

ndashβραβευmicroένες όλες σε αρχιτεκτονικούς διαγω-

νισmicroούςndash που παρουσιάστηκαν στην ηmicroερίδα

Πιο συγκεκριmicroένα παρουσιάστηκαν

ndash Η microελέτη Ανάπλασης της αλάνας της Τούmicroπας

από τους αρχιτέκτονες Μηνά Παπαδάκη και

Απόστολο Πάνο

ndash Η microελέτη Ανασχεδιασmicroού της Νέας Παραλίας

Θεσσαλονίκης από τον αρχιτέκτονα Πρόδροmicroο

Νικηφορίδη

ndash Η microελέτη του Νέου ∆ηmicroαρχείου Θεσσαλονίκη

από τον αρχιτέκτονα καθηγητή ΕΜΠ Αναστά-

σιο Μπίρη

ndash Η microελέτη του νέου κτιρίου ΤΕΕΤΚΜ από τον

αρχιτέκτονα Χρήστο Παπλωmicroατά

Η αδήριτη ανάγκη ώστε η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική να οικοδοmicroείται microέσω αρχιτεκτονικών δια-

γωνισmicroών υπογραmicromicroίστηκε και στη διάρκεια

της συζήτησης microε θέmicroα laquoδηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική προτάσεις όρια οραmicroατισmicroοίraquo microε την

οποία έκλεισαν οι εργασίες της ηmicroερίδας Στη

συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε microε συντονί-

στρια την αρχιτέκτονα ∆ήmicroητρα Χατζησάββα

συmicromicroετείχαν οι αρχιτέκτονες ∆ηmicroήτρης Φιλιππί-

δης Γιώργος Τζιρτζιλάκης Ειρήνη Σακελλαρί-

δηmicroόσια αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κινεί-

ται microε αργό βήmicroα ενώ κάλεσε τους εκπροσώ-

πους των αρχιτεκτόνων και των πολιτικών microηχα-

νικών να συνεργαστούν microε την Πολιτεία προ-

κειmicroένου να ενισχυθεί η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

της Θεσσαλονίκης ενόψει της EXPO 2008 laquoΗ

Θεσσαλονίκη χρειάζεται νέο αρχιτεκτονικό

σηmicroείο αναφοράς για την EXPO δεδοmicroένου

ιδίως ότι η ελληνική υποψηφιότητα πάει καλά

και υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να κερδί-

σουmicroε το στοίχηmicroα εντός του 2004raquo κατέληξε

ο κ Πασχαλίδης

Ουσιαστικές παρεmicroβάσεις που microελλοντικά θα

αλλάξουν την εικόνα της πόλης δροmicroολογού-

νται στον ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης όπως τόνισε ο κ

Παπαγεωργόπουλος διευκρινίζοντας ότι για

την περίοδο 2003-2010 έχουν προγραmicromicroατιστεί

121 έργα και παρεmicroβάσεις κόστους 68 δισ

ευρώ Παράλληλα ο δήmicroαρχος διαβεβαίωσε ότι

βασική αρχή του δήmicroου είναι να αναθέτει έργα

microόνο κατόπιν διαγωνισmicroών που αναδεικνύουν

την καλύτερη ιδέα ενώ δροmicroολογείται η διε-

νέργεια δύο ακόmicroη διαγωνισmicroών για την ανά-

πλαση της ανατολικής και της δυτικής εισόδου

της πόλης

Στο microεταξύ το αρνητικό τοπίο που επικρατεί ως

προς την ανάθεση έργων δηmicroόσιας αρχιτεκτονι-

κής στην Ελλάδα laquoφωτογράφισανraquo στους χαι-

ρετισmicroούς τους οι πρόεδροι του ΤΕΕΤΚΜ

Σάκης Τζακόπουλος και του ΣΑΘ Κώστας Μπε-

λιmicroπασάκης Ο κ Τζακόπουλος επεσήmicroανε ότι

τα τελευταία χρόνια η ανανέωση των ελληνι-

κών πόλεων πραγmicroατοποιείται microε απαξίωση της

αρχιτεκτονικής αφού τα έργα ανατίθενται microε

τη microέθοδο της microελέτης-κατασκευής και η όλη

διαδικασία έχει λάβει χαρακτήρα οικονοmicroικής

συνδιαλλαγής microεταξύ πολιτείας και εργολάβων

microε αποτέλεσmicroα να επικρατεί η νεοαστική βια-

σύνη και η παραγωγή ευτελών προϊόντων οικο-

δοmicroικής

Από την πλευρά του ο κ Μπελιmicroπασάκης

τόνισε ότι η πλειονότητα των έργων δηmicroόσιας

αρχιτεκτονικής συντελείται στη χώρα microας ερή-

microην των αρχιτεκτόνων microε αποτέλεσmicroα η ποιό-

τητα να αποκτά δεύτερο ρόλο αφού το

σύστηmicroα των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών

δυστυχώς δεν τυγχάνει microέγιστης προτίmicroησης

στην Ελλάδα laquoΠρέπει να επιδιώξουmicroε θεσmicroικές

τοmicroές και αλλαγές στη συνείδηση πολιτών και

πολιτείας ώστε να αρθεί το σηmicroερινό αρνητικό

κλίmicroα και να δοθεί δηmicroιουργικό διέξοδο στις

καλές ιδέεςraquo σηmicroείωσε ο κ Μπελιmicroπασάκης

ενώ η πρόεδρος της ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κ Μακεδονίας

υπενθύmicroισε τα πάγια αιτήmicroατα του κλάδου προς

την πολιτεία για συνεχή επιmicroόρφωση και κατάρ-

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo φαίνεται ότι παρα-

παίει σήmicroερα η δηmicroόσια αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα καθώς πιέζεται από τις ιδιαίτερα αρνη-

τικές συνθήκες που δηmicroιουργεί η παράκαmicroψη

αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών και η αναστολή ή

και αλλοίωση βραβευmicroένων microελετών Το αποτέ-

λεσmicroα της υφιστάmicroενης κατάστασης είναι η microει-

ωmicroένη ποιότητα καθώς οι αρχιτέκτονες συχνά

αποκλείονται από τα έργα και οι διαπραγmicroατεύ-

σεις για την ανάθεσή τους γίνονται microε καθαρά

οικονοmicroικά κριτήρια microεταξύ κράτους και εργο-

λάβων κάτι που έχει ως αποτέλεσmicroα βιασύνη

προχειρότητα και microειωmicroένη αισθητική στη

δηmicroόσια αρχιτεκτονική Στο σκηνικό αυτό η

ανάθεση δηmicroοσίων έργων microέσω διεθνών αρχι-

τεκτονικών διαγωνισmicroών προβάλει πλέον σαν

microονόδροmicroος για τη βελτίωση της εικόνας των

ελληνικών πόλεων

Αυτό ήταν το βασικό microήνυmicroα της ηmicroερίδας που

διοργάνωσαν το Σάββατο 17 Μαΐου στον κινη-

microατογράφο laquoΟλύmicroπιονraquo στη Θεσσαλονίκη το

ΤΕΕΤΚΜ ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονί-

κης (ΣΑΘ) και η ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κεντρικής Μακεδο-

νίας Στη διάρκεια της ηmicroερίδας η οποία πραγ-

microατοποιήθηκε παρουσία του υπουργού Μακε-

δονίας-Θράκης Γεώργιου Πασχαλίδη του

δηmicroάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργό-

πουλου και του αρmicroόδιου αντινοmicroάρχη τηρή-

θηκε ενός λεπτού σιγή στη microνήmicroη του αείmicroνη-

στου προέδρου του TEE Κώστα Παναγιωτόπου-

λου ο οποίος έχασε πρόσφατα τη microάχη microε την

επάρατη νόσο

Χαιρετίζοντας ο υπουργός Μακεδονίας-Θρά-

κης παραδέχτηκε ότι τα τελευταία χρόνια η

2277ε π ί κ α ι ρ α

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ηmicro

ερίδ

α

Γραφείο τύπου ΤΕΕΤΚΜ

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

θέmicroατα όπως το πρόβληmicroα της ιδιοκτησίας της

αστικής γης της αλλαγής των επενδυτικών

τάσεων στον αστικό χώρο το ρόλο της αστικής

γης στην οικονοmicroία των εποmicroένων δεκαετιών

τις περιβαλλοντικές συνθήκες της ελληνικής

πόλης το ρόλο της ιδιοκτησίας της κατοικίας

στη διαmicroόρφωση της ταξικής συνείδησης την

εικόνα της πόλης και την ταξική διάσταση της

ελληνικής πόλης σήmicroερα κά

Οι εισηγήσεις του Συνεδρίου θα παραmicroείνουν

στην ιστοσελίδα του Τmicroήmicroατος Αρχιτεκτόνων

ΑΠΘ microέχρι την έκδοση των πρακτικών

(wwwarchauthgr) Όσοι συνάδελφοι θέλουν

να προmicroηθευτούν το φάκελο microε τις εισηγήσεις

πρέπει να έλθουν σε επαφή microε τη Γραmicromicroατεία

της Οργανωτικής Επιτροπής υπεύθυνος Κώστας

Σκλιάς ∆αφνοmicroήλη 49Α 114 71 τηλ 21036 41

127 και 6977 99 38 24 e-mail sklias_kgntogr

ή στο xselteegr

Επίσης από τη Γραmicromicroατεία microπορούν οι συνάδελ-

φοι να προmicroηθευτούν το βιβλίο laquoΚ Μαρξ-Φ

Ένγκελς Κείmicroενα για τις Πόλεις για τη Γη για

την Αρχιτεκτονικήraquo αποδελτίωση και microετά-

φραση των αποσπασmicroάτων του Νίκου Τριάντη

που κυκλοφόρησε microε την ευκαιρία του Συνε-

δρίου από την laquoΤυποεκδοτικήraquo microε επιmicroέλεια

του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων

διδ ΕΜΠ Πάρις Παπαθεοδώρου αρχιτέκτων

Φωτ Περεσιάδου αρχιτέκτων πολεοδόmicroος

DEA Universite Paris X ∆ηmicro Πολυχρονόπουλος

δρ πολεοδόmicroος ΕΜΠ εντετ επικ καθηγ ∆ΠΘ

Ιωάννης Ρέντζος δρ Γεωγραφίας Γ Μ Σαρη-

γιάννης καθηγ ΕΜΠ Χρ Σελιανίτης αρχιτέ-

κτων Ιωσήφ Στεφάνου καθηγ ΕΜΠ Μαρία Τρα-

τσέλα αρχιτέκτων Ms αρχιτεκτονικής τοπίου

Κυριακή Τσουκαλά αν καθηγ ΑΠΘ Λευτέρης

Τσουλουβής καθ ΑΠΘ Σήφης Φανουράκης

αρχιτέκτων Νίκος Φίλιας ∆της ΜΕΘ Αγ Σάββα

Σπύρος Ψύχας

Στο Συνέδριο αναπτύχθηκε έντονος προβληmicroα-

τισmicroός τόσο για τις θεωρητικές αρχές που δια-

microορφώνουν τις πόλεις στον καπιταλισmicroό το

ρόλο και τη δοmicroή τους όσο και ειδικότερα για

τη συγκρότηση και την εξελικτική διαδικασία

διαmicroόρφωσης της ελληνικής πόλης microετά την

ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ως σήmicroερα

Έτσι κλείνοντας το Συνέδριο είχε ήδη διαmicroορ-

φωθεί η συνείδηση πως οι αναζητήσεις και οι

ερευνητικές δραστηριότητες πάνω σε καίρια

θέmicroατα που προέκυψαν από τις εισηγήσεις και

τις συζητήσεις που ακολούθησαν θα πρέπει να

συνεχιστούν και είναι περισσότερο από σαφές

ότι οι δραστηριότητα αυτή θα συνεχιστεί microε

εξειδικευmicroένες πλέον ηmicroερίδες σε επί microέρους

λος Κωστής Παπαντωνίου Γεώργιος Σαρηγιάν-

νης Χρήστος Σελιανίτης Νίκος Σιαπκίδης Λευ-

τέρης Τσουλουβής Σήφης Φανουράκης

Στο Συνέδριο εγγράφηκαν και το παρακολούθη-

σαν 150 σύνεδροι ανάmicroεσα στους οποίους 32

φοιτητές αρχιτεκτονικής από την Αθήνα και τη

Θεσσαλονίκη καθώς και microεγάλος αριθmicroός

ακροατών Τις εργασίες του παρακολούθησαν ο

Πρόεδρος του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ κ Τάκης Γεωργακό-

πουλος ο Α΄ Αντιπρόεδρος του ΤΕΕ κ Γιάννης

Αλαβάνος ο επικεφαλής της δηmicroοτικής παρά-

ταξης laquoΣυmicroπαράταξη για την Αθήναraquo δηmicroοτι-

κός σύmicroβουλος και microέλος του ΠΓ του ΚΚΕ κ

Σπύρος Χαλβατζής και άλλοι εκπρόσωποι

φορέων κλπ

Παρουσιάστηκαν 32 εισηγήσεις κατανεmicroηmicroένες

σε 4 θεmicroατικές ενότητες

1 οι δυνάmicroεις που διαmicroόρφωσαν τις πόλεις και

τους οικισmicroούς της Ελλάδας και η θεωρία για

την πόλη

2 η πόλη σήmicroερα κυρίαρχα φαινόmicroενα και

microετασχηmicroατισmicroοί

3 ιδεολογικές πλευρές και κοινωνικές λειτουρ-

γίες της πόλης

4 η κοινωνικοοικονοmicroική βάση και οι διαφαινό-

microενες εξελίξεις

Εισηγητές ήταν (microε αλφαβητική σειρά) Σοφία

Αντωνοπούλου αν καθ ΕΜΠ Αρχ Βασιλαρά

αρχιτέκτων Αθηνά Βιτοπούλου υπ διδ

Universite Paris VIII (IFU) Φωτ Γεωργακοπού-

λου αρχιτέκτων Στ Γκιάλης υπ διδ ΤΑΤΜ-

ΑΠΘ Μαρία ∆ανιήλ αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ

∆ηmicro Ζυγοmicroαλάς αρχιτέκτων υπ διδ ΑΠΘ ∆ηmicro

Καλτσώνης δρ κοινωνιολογίας του ∆ικαίου

Κώστας Καλφόπουλος κοινωνιολόγος υπ διδ

Πολυτεχνείου Αmicroβούργου Αλέκα Καραδήmicroου-

Γερόλυmicroπου αν καθ ΑΠΘ Ελένη Καρασαβί-

δου παιδαγωγός Μs πολιτισmicroικής κοινωνιολο-

γίας Μάρω Καρδαmicroίτση-Αδάmicroη αν καθ ΕΜΠ

Κική Καυκούλα επ καθ ΑΠΘ Μιχ Λεφαντζής

αρχιτέκτων δρ Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Πολυ-

ξένη Μάντζου αρχιτέκτων διδ ΕΤSA Madrid

εντετ επίκ καθ ∆ΠΘ Μαρία Μαντουβάλου

καθ ΕΜΠ Μαν Μαρmicroαράς αν καθηγ Πανεπι-

στηmicroίου Αιγαίου Νίκος Μιτζάλης αρχιτέκτων

υπ διδ ΕΜΠ Χαρ Μιχαηλίδου αρχιτέκτων υπ

διδUniversite Paris I Ευαγγ Μπαλά Αγρ Τοπ

υπ διδ ΕΜΠ Νίκος Μπόmicroπολος αρχιτέκτων-

πολεοδόmicroος Κώστας Οικονόmicroου αν καθηγ

ΑΠΘ Ιωάννης Παπαδόπουλος αν καθηγ Ιατρι-

κής Σχολής Πανεπιστηmicroίου Αθηνών Ιουλία

Παπαευτυχίου αρχιτέκτων εκπαιδευτικός υπ

Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και καθηmicroερινή πράξη

Πραγmicroατοποιήθηκε από τις 9 έως τις 11 Μαΐου

2003 στην Αίθουσα Τελετών της Σχολής Αρχιτε-

κτόνων του ΕΜΠ στην Αθήνα το Συνέδριο microε

θέmicroα ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΠΟΛΗΣ Σοσιαλιστική θεωρία προοπτικές και

καθηmicroερινή πράξη Το Συνέδριο αυτό έγινε στα

πλαίσια του κύκλου συναντήσεων microε αντικεί-

microενο laquoΑρχιτεκτονική Πολεοδοmicroία και Επιστηmicroο-

νικός Σοσιαλισmicroόςraquo που ξεκίνησαν microε πρωτο-

βουλία του Νέου Κινήmicroατος Αρχιτεκτόνων και

έχει πραγmicroατοποιηθεί ήδη σειρά συναντήσεων

microε αρχή πριν δύο χρόνια στον Ξενώνα Στάmicroου

Στούρνα στο Βόλο Το Συνέδριο ήταν αφιερω-

microένο στη microνήmicroη της Λουΐζας Γρηγοράκου-Μάρθα

που διετέλεσε από τα ιδρυτικά microέλη της οργα-

νωτικής του επιτροπής

Την Οργανωτική Επιτροπή του Συνεδρίου αποτέ-

λεσαν οι συνάδελφοι Βασίλης Γρηγοριάδης

Χρυσούλα Μακράκη Μαρία Μαντουβάλου

Κώστας Μπαρδάκας Παντελής Νικολακόπου-

συ

νέδ

ριο Mετασχηmicroατισmicroοί της ελληνικής πόλης

2255ε π ί κ α ι ρ α

Γραmicromicroατεία Συνεδρίου

2244 ε π ί κ α ι ρ α

δου και Θανάσης Παππάς (γενικός γραmicromicroατέας

του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ) Επί τάπητος τέθηκαν οι προο-

πτικές που διαγράφονται για τη δηmicroόσια αρχιτε-

κτονική σε συνθήκες κοινωνικής και τεχνολογι-

κής παγκοσmicroιοποίησης η ενσάρκωση των χαρα-

κτηριστικών της τοπικής κουλτούρας στα δηmicroό-

σια κτίρια αλλά και οι όροι microε τους οποίους σχε-

διάζεται και υλοποιείται η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική

τιση των microηχανικών που απασχολούνται στο

δηmicroόσιο τοmicroέα αλλά και για εκσυγχρονισmicroό και

ανάπτυξη των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Μήνυmicroα αισιοδοξίας για microια καλύτερη κατά-

σταση στο microέλλον έδωσαν οι τέσσερις microελέτες

ndashβραβευmicroένες όλες σε αρχιτεκτονικούς διαγω-

νισmicroούςndash που παρουσιάστηκαν στην ηmicroερίδα

Πιο συγκεκριmicroένα παρουσιάστηκαν

ndash Η microελέτη Ανάπλασης της αλάνας της Τούmicroπας

από τους αρχιτέκτονες Μηνά Παπαδάκη και

Απόστολο Πάνο

ndash Η microελέτη Ανασχεδιασmicroού της Νέας Παραλίας

Θεσσαλονίκης από τον αρχιτέκτονα Πρόδροmicroο

Νικηφορίδη

ndash Η microελέτη του Νέου ∆ηmicroαρχείου Θεσσαλονίκη

από τον αρχιτέκτονα καθηγητή ΕΜΠ Αναστά-

σιο Μπίρη

ndash Η microελέτη του νέου κτιρίου ΤΕΕΤΚΜ από τον

αρχιτέκτονα Χρήστο Παπλωmicroατά

Η αδήριτη ανάγκη ώστε η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική να οικοδοmicroείται microέσω αρχιτεκτονικών δια-

γωνισmicroών υπογραmicromicroίστηκε και στη διάρκεια

της συζήτησης microε θέmicroα laquoδηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική προτάσεις όρια οραmicroατισmicroοίraquo microε την

οποία έκλεισαν οι εργασίες της ηmicroερίδας Στη

συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε microε συντονί-

στρια την αρχιτέκτονα ∆ήmicroητρα Χατζησάββα

συmicromicroετείχαν οι αρχιτέκτονες ∆ηmicroήτρης Φιλιππί-

δης Γιώργος Τζιρτζιλάκης Ειρήνη Σακελλαρί-

δηmicroόσια αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κινεί-

ται microε αργό βήmicroα ενώ κάλεσε τους εκπροσώ-

πους των αρχιτεκτόνων και των πολιτικών microηχα-

νικών να συνεργαστούν microε την Πολιτεία προ-

κειmicroένου να ενισχυθεί η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

της Θεσσαλονίκης ενόψει της EXPO 2008 laquoΗ

Θεσσαλονίκη χρειάζεται νέο αρχιτεκτονικό

σηmicroείο αναφοράς για την EXPO δεδοmicroένου

ιδίως ότι η ελληνική υποψηφιότητα πάει καλά

και υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να κερδί-

σουmicroε το στοίχηmicroα εντός του 2004raquo κατέληξε

ο κ Πασχαλίδης

Ουσιαστικές παρεmicroβάσεις που microελλοντικά θα

αλλάξουν την εικόνα της πόλης δροmicroολογού-

νται στον ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης όπως τόνισε ο κ

Παπαγεωργόπουλος διευκρινίζοντας ότι για

την περίοδο 2003-2010 έχουν προγραmicromicroατιστεί

121 έργα και παρεmicroβάσεις κόστους 68 δισ

ευρώ Παράλληλα ο δήmicroαρχος διαβεβαίωσε ότι

βασική αρχή του δήmicroου είναι να αναθέτει έργα

microόνο κατόπιν διαγωνισmicroών που αναδεικνύουν

την καλύτερη ιδέα ενώ δροmicroολογείται η διε-

νέργεια δύο ακόmicroη διαγωνισmicroών για την ανά-

πλαση της ανατολικής και της δυτικής εισόδου

της πόλης

Στο microεταξύ το αρνητικό τοπίο που επικρατεί ως

προς την ανάθεση έργων δηmicroόσιας αρχιτεκτονι-

κής στην Ελλάδα laquoφωτογράφισανraquo στους χαι-

ρετισmicroούς τους οι πρόεδροι του ΤΕΕΤΚΜ

Σάκης Τζακόπουλος και του ΣΑΘ Κώστας Μπε-

λιmicroπασάκης Ο κ Τζακόπουλος επεσήmicroανε ότι

τα τελευταία χρόνια η ανανέωση των ελληνι-

κών πόλεων πραγmicroατοποιείται microε απαξίωση της

αρχιτεκτονικής αφού τα έργα ανατίθενται microε

τη microέθοδο της microελέτης-κατασκευής και η όλη

διαδικασία έχει λάβει χαρακτήρα οικονοmicroικής

συνδιαλλαγής microεταξύ πολιτείας και εργολάβων

microε αποτέλεσmicroα να επικρατεί η νεοαστική βια-

σύνη και η παραγωγή ευτελών προϊόντων οικο-

δοmicroικής

Από την πλευρά του ο κ Μπελιmicroπασάκης

τόνισε ότι η πλειονότητα των έργων δηmicroόσιας

αρχιτεκτονικής συντελείται στη χώρα microας ερή-

microην των αρχιτεκτόνων microε αποτέλεσmicroα η ποιό-

τητα να αποκτά δεύτερο ρόλο αφού το

σύστηmicroα των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών

δυστυχώς δεν τυγχάνει microέγιστης προτίmicroησης

στην Ελλάδα laquoΠρέπει να επιδιώξουmicroε θεσmicroικές

τοmicroές και αλλαγές στη συνείδηση πολιτών και

πολιτείας ώστε να αρθεί το σηmicroερινό αρνητικό

κλίmicroα και να δοθεί δηmicroιουργικό διέξοδο στις

καλές ιδέεςraquo σηmicroείωσε ο κ Μπελιmicroπασάκης

ενώ η πρόεδρος της ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κ Μακεδονίας

υπενθύmicroισε τα πάγια αιτήmicroατα του κλάδου προς

την πολιτεία για συνεχή επιmicroόρφωση και κατάρ-

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo φαίνεται ότι παρα-

παίει σήmicroερα η δηmicroόσια αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα καθώς πιέζεται από τις ιδιαίτερα αρνη-

τικές συνθήκες που δηmicroιουργεί η παράκαmicroψη

αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών και η αναστολή ή

και αλλοίωση βραβευmicroένων microελετών Το αποτέ-

λεσmicroα της υφιστάmicroενης κατάστασης είναι η microει-

ωmicroένη ποιότητα καθώς οι αρχιτέκτονες συχνά

αποκλείονται από τα έργα και οι διαπραγmicroατεύ-

σεις για την ανάθεσή τους γίνονται microε καθαρά

οικονοmicroικά κριτήρια microεταξύ κράτους και εργο-

λάβων κάτι που έχει ως αποτέλεσmicroα βιασύνη

προχειρότητα και microειωmicroένη αισθητική στη

δηmicroόσια αρχιτεκτονική Στο σκηνικό αυτό η

ανάθεση δηmicroοσίων έργων microέσω διεθνών αρχι-

τεκτονικών διαγωνισmicroών προβάλει πλέον σαν

microονόδροmicroος για τη βελτίωση της εικόνας των

ελληνικών πόλεων

Αυτό ήταν το βασικό microήνυmicroα της ηmicroερίδας που

διοργάνωσαν το Σάββατο 17 Μαΐου στον κινη-

microατογράφο laquoΟλύmicroπιονraquo στη Θεσσαλονίκη το

ΤΕΕΤΚΜ ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονί-

κης (ΣΑΘ) και η ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κεντρικής Μακεδο-

νίας Στη διάρκεια της ηmicroερίδας η οποία πραγ-

microατοποιήθηκε παρουσία του υπουργού Μακε-

δονίας-Θράκης Γεώργιου Πασχαλίδη του

δηmicroάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργό-

πουλου και του αρmicroόδιου αντινοmicroάρχη τηρή-

θηκε ενός λεπτού σιγή στη microνήmicroη του αείmicroνη-

στου προέδρου του TEE Κώστα Παναγιωτόπου-

λου ο οποίος έχασε πρόσφατα τη microάχη microε την

επάρατη νόσο

Χαιρετίζοντας ο υπουργός Μακεδονίας-Θρά-

κης παραδέχτηκε ότι τα τελευταία χρόνια η

2277ε π ί κ α ι ρ α

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ηmicro

ερίδ

α

Γραφείο τύπου ΤΕΕΤΚΜ

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

δου και Θανάσης Παππάς (γενικός γραmicromicroατέας

του ΣΑ∆ΑΣ-ΠΕΑ) Επί τάπητος τέθηκαν οι προο-

πτικές που διαγράφονται για τη δηmicroόσια αρχιτε-

κτονική σε συνθήκες κοινωνικής και τεχνολογι-

κής παγκοσmicroιοποίησης η ενσάρκωση των χαρα-

κτηριστικών της τοπικής κουλτούρας στα δηmicroό-

σια κτίρια αλλά και οι όροι microε τους οποίους σχε-

διάζεται και υλοποιείται η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική

τιση των microηχανικών που απασχολούνται στο

δηmicroόσιο τοmicroέα αλλά και για εκσυγχρονισmicroό και

ανάπτυξη των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Μήνυmicroα αισιοδοξίας για microια καλύτερη κατά-

σταση στο microέλλον έδωσαν οι τέσσερις microελέτες

ndashβραβευmicroένες όλες σε αρχιτεκτονικούς διαγω-

νισmicroούςndash που παρουσιάστηκαν στην ηmicroερίδα

Πιο συγκεκριmicroένα παρουσιάστηκαν

ndash Η microελέτη Ανάπλασης της αλάνας της Τούmicroπας

από τους αρχιτέκτονες Μηνά Παπαδάκη και

Απόστολο Πάνο

ndash Η microελέτη Ανασχεδιασmicroού της Νέας Παραλίας

Θεσσαλονίκης από τον αρχιτέκτονα Πρόδροmicroο

Νικηφορίδη

ndash Η microελέτη του Νέου ∆ηmicroαρχείου Θεσσαλονίκη

από τον αρχιτέκτονα καθηγητή ΕΜΠ Αναστά-

σιο Μπίρη

ndash Η microελέτη του νέου κτιρίου ΤΕΕΤΚΜ από τον

αρχιτέκτονα Χρήστο Παπλωmicroατά

Η αδήριτη ανάγκη ώστε η δηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική να οικοδοmicroείται microέσω αρχιτεκτονικών δια-

γωνισmicroών υπογραmicromicroίστηκε και στη διάρκεια

της συζήτησης microε θέmicroα laquoδηmicroόσια αρχιτεκτο-

νική προτάσεις όρια οραmicroατισmicroοίraquo microε την

οποία έκλεισαν οι εργασίες της ηmicroερίδας Στη

συζήτηση που πραγmicroατοποιήθηκε microε συντονί-

στρια την αρχιτέκτονα ∆ήmicroητρα Χατζησάββα

συmicromicroετείχαν οι αρχιτέκτονες ∆ηmicroήτρης Φιλιππί-

δης Γιώργος Τζιρτζιλάκης Ειρήνη Σακελλαρί-

δηmicroόσια αρχιτεκτονική στη Θεσσαλονίκη κινεί-

ται microε αργό βήmicroα ενώ κάλεσε τους εκπροσώ-

πους των αρχιτεκτόνων και των πολιτικών microηχα-

νικών να συνεργαστούν microε την Πολιτεία προ-

κειmicroένου να ενισχυθεί η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

της Θεσσαλονίκης ενόψει της EXPO 2008 laquoΗ

Θεσσαλονίκη χρειάζεται νέο αρχιτεκτονικό

σηmicroείο αναφοράς για την EXPO δεδοmicroένου

ιδίως ότι η ελληνική υποψηφιότητα πάει καλά

και υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να κερδί-

σουmicroε το στοίχηmicroα εντός του 2004raquo κατέληξε

ο κ Πασχαλίδης

Ουσιαστικές παρεmicroβάσεις που microελλοντικά θα

αλλάξουν την εικόνα της πόλης δροmicroολογού-

νται στον ∆ήmicroο Θεσσαλονίκης όπως τόνισε ο κ

Παπαγεωργόπουλος διευκρινίζοντας ότι για

την περίοδο 2003-2010 έχουν προγραmicromicroατιστεί

121 έργα και παρεmicroβάσεις κόστους 68 δισ

ευρώ Παράλληλα ο δήmicroαρχος διαβεβαίωσε ότι

βασική αρχή του δήmicroου είναι να αναθέτει έργα

microόνο κατόπιν διαγωνισmicroών που αναδεικνύουν

την καλύτερη ιδέα ενώ δροmicroολογείται η διε-

νέργεια δύο ακόmicroη διαγωνισmicroών για την ανά-

πλαση της ανατολικής και της δυτικής εισόδου

της πόλης

Στο microεταξύ το αρνητικό τοπίο που επικρατεί ως

προς την ανάθεση έργων δηmicroόσιας αρχιτεκτονι-

κής στην Ελλάδα laquoφωτογράφισανraquo στους χαι-

ρετισmicroούς τους οι πρόεδροι του ΤΕΕΤΚΜ

Σάκης Τζακόπουλος και του ΣΑΘ Κώστας Μπε-

λιmicroπασάκης Ο κ Τζακόπουλος επεσήmicroανε ότι

τα τελευταία χρόνια η ανανέωση των ελληνι-

κών πόλεων πραγmicroατοποιείται microε απαξίωση της

αρχιτεκτονικής αφού τα έργα ανατίθενται microε

τη microέθοδο της microελέτης-κατασκευής και η όλη

διαδικασία έχει λάβει χαρακτήρα οικονοmicroικής

συνδιαλλαγής microεταξύ πολιτείας και εργολάβων

microε αποτέλεσmicroα να επικρατεί η νεοαστική βια-

σύνη και η παραγωγή ευτελών προϊόντων οικο-

δοmicroικής

Από την πλευρά του ο κ Μπελιmicroπασάκης

τόνισε ότι η πλειονότητα των έργων δηmicroόσιας

αρχιτεκτονικής συντελείται στη χώρα microας ερή-

microην των αρχιτεκτόνων microε αποτέλεσmicroα η ποιό-

τητα να αποκτά δεύτερο ρόλο αφού το

σύστηmicroα των αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών

δυστυχώς δεν τυγχάνει microέγιστης προτίmicroησης

στην Ελλάδα laquoΠρέπει να επιδιώξουmicroε θεσmicroικές

τοmicroές και αλλαγές στη συνείδηση πολιτών και

πολιτείας ώστε να αρθεί το σηmicroερινό αρνητικό

κλίmicroα και να δοθεί δηmicroιουργικό διέξοδο στις

καλές ιδέεςraquo σηmicroείωσε ο κ Μπελιmicroπασάκης

ενώ η πρόεδρος της ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κ Μακεδονίας

υπενθύmicroισε τα πάγια αιτήmicroατα του κλάδου προς

την πολιτεία για συνεχή επιmicroόρφωση και κατάρ-

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo φαίνεται ότι παρα-

παίει σήmicroερα η δηmicroόσια αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα καθώς πιέζεται από τις ιδιαίτερα αρνη-

τικές συνθήκες που δηmicroιουργεί η παράκαmicroψη

αρχιτεκτονικών διαγωνισmicroών και η αναστολή ή

και αλλοίωση βραβευmicroένων microελετών Το αποτέ-

λεσmicroα της υφιστάmicroενης κατάστασης είναι η microει-

ωmicroένη ποιότητα καθώς οι αρχιτέκτονες συχνά

αποκλείονται από τα έργα και οι διαπραγmicroατεύ-

σεις για την ανάθεσή τους γίνονται microε καθαρά

οικονοmicroικά κριτήρια microεταξύ κράτους και εργο-

λάβων κάτι που έχει ως αποτέλεσmicroα βιασύνη

προχειρότητα και microειωmicroένη αισθητική στη

δηmicroόσια αρχιτεκτονική Στο σκηνικό αυτό η

ανάθεση δηmicroοσίων έργων microέσω διεθνών αρχι-

τεκτονικών διαγωνισmicroών προβάλει πλέον σαν

microονόδροmicroος για τη βελτίωση της εικόνας των

ελληνικών πόλεων

Αυτό ήταν το βασικό microήνυmicroα της ηmicroερίδας που

διοργάνωσαν το Σάββατο 17 Μαΐου στον κινη-

microατογράφο laquoΟλύmicroπιονraquo στη Θεσσαλονίκη το

ΤΕΕΤΚΜ ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονί-

κης (ΣΑΘ) και η ΕΜ∆Υ∆ΑΣ Κεντρικής Μακεδο-

νίας Στη διάρκεια της ηmicroερίδας η οποία πραγ-

microατοποιήθηκε παρουσία του υπουργού Μακε-

δονίας-Θράκης Γεώργιου Πασχαλίδη του

δηmicroάρχου Θεσσαλονίκης Βασίλη Παπαγεωργό-

πουλου και του αρmicroόδιου αντινοmicroάρχη τηρή-

θηκε ενός λεπτού σιγή στη microνήmicroη του αείmicroνη-

στου προέδρου του TEE Κώστα Παναγιωτόπου-

λου ο οποίος έχασε πρόσφατα τη microάχη microε την

επάρατη νόσο

Χαιρετίζοντας ο υπουργός Μακεδονίας-Θρά-

κης παραδέχτηκε ότι τα τελευταία χρόνια η

2277ε π ί κ α ι ρ α

Ανάmicroεσα σε laquoΣυmicroπληγάδεςraquo η δηmicroόσια αρχιτεκτονική

2266 ε π ί κ α ι ρ α

ηmicro

ερίδ

α

Γραφείο τύπου ΤΕΕΤΚΜ

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

τητά του Φτιάχνουmicroε αντικείmicroενα από αυτό

αντικείmicroενα που προορίζονται να εξαφανι-

στούν να αποσυντεθούν ή και να ριφθούν

Ψυχαναλυτικά microιλώντας θα λέγαmicroε ότι το υλικό

αυτό δηmicroιουργεί microια παράξενη αίσθηση αφθο-

νίας και απώλειας microαζί και αυτό η πρόταση το

αναδεικνύει ως την κύρια συνθετική παράmicroε-

τρο

Το αρχαϊκό θέατρο και ο κρύσταλλος

Το χιόνι είναι ένα προστιθέmicroενο τοπίο ένα

τοπίο που πέφτει από τον ουρανό Ένα τοπίο

laquoκαθrsquo υπερβολήraquo που εmicroψυχώνει το ήδη υπάρ-

χον Ένας πλεονασmicroός του ίδιου του φυσικού

τοπίου ταυτόχρονη αίσθηση φυσικού και

τεχνητού θέατρο υπερβολής (υποκριτικής)

της φυσικής microορφής

Το προτεινόmicroενο έργο είναι ένας συνδυασmicroός

microορφών αρχαϊκού θεάτρου και κρυστάλλων

Στα όρια microεταξύ φυσικού και τεχνητού η Eva

προτείνει microια σύνθεση από κρυστάλλους Ο

κρύσταλλος δεν είναι ένα laquoαντικείmicroενοraquo αλλά

η ίδια η δοmicroική microορφή του φυσικού στοιχείου -

microυθική και γενοτυπική (εξελισσόmicroενη από

microικροσκοπικές έως microεγάλες κατασκευές) Από

την άλλη πλευρά η laquoAnamorphosisraquo θα επεξερ-

γαστεί τη laquoστατικήraquo συλλογική λειτουργικό-

τητα του χιονισmicroένουπαγωmicroένου τοπίου και

θα προτείνει τη microορφή του αρχαϊκού θεάτρου

Είναι αλήθεια πως παίζοντας microε το χιόνι γινόmicroα-

στε αργοί στατικοί δεν τρέχουmicroε πέφτουmicroε

κάτω Το ίδιο το υλικό φέρνει τους ανθρώπους

κοντά και τους κάνει να αντιδράσουν microεταξύ

τους ndash δεν είναι τυχαίο ότι κτίζουmicroε ανθρώπινες

φιγούρες microε το χιόνι Συλλογικότηταπαρά-

ρεύνηση του στοιχείου του πραγmicroατικού

συγκεκριmicromicroένου ως κοινή υπόθεση microεταξύ

τέχνης και αρχιτεκτονικής σε κριτική αντιπαρά-

θεση στις σύγχρονες τάσεις του laquoαντικειmicroενι-

κούraquo και laquoαντι-αντικειmicroενικούraquo λόγου στην

τέχνη και αρχιτεκτονική Η laquoΑraquo αντιλαmicroβάνεται

το στοιχείο του πραγmicroατικού όχι ως σύmicroπτωmicroα

αλλά ως ενεργή δήλωση που προσδιορίζει microία

χωρική πολιτική συνθήκη κοινή για τον αρχιτέ-

κτονα και τον καλλιτέχνη ικανή να αναιρέσει

κάθε εκφρασιασmicroό και εγωκεντρική αντίληψη

περί δηmicroιουργίας καθώς και τα καθιερωmicroένα

όρια microεταξύ laquoλειτουργικότηταςraquo - laquoελεύθερης

έmicroπνευσηςraquo laquoσχεδιασmicroούraquo - laquoδηmicroιουργίαςraquo

κλπ

Xαρά - Xώρος

Γιατί κάτι από χιόνι Tο χιόνιπάγος είναι ένα

υλικό όmicroορφο και παιγνιώδες και γιrsquo αυτό

αποκαλύπτει microια ενδιαφέρουσα ψυχική διά-

σταση Mας αρέσει να παίζουmicroε microε το χιόνι και

τον πάγο γιατί αυτό microας απελευθερώνει από το

άγχος της παρουσίας ή της απουσίας το άγχος

της τελειότητας κλπ δηλαδή τις ναρκισσιστι-

κές εmicromicroονές microε το αντικείmicroενο Είναι το υλικό

της συλλογικότητας και της συmicromicroετοχής - όχι

της αποmicroόνωσης Συλλογική επιθυmicroία παρά

ατοmicroική ανάγκη το χιόνι το επιθυmicroούmicroε δεν το

έχουmicroε ανάγκη Xαρά και παιχνίδι παρά ηδονή

H χαρά είναι πληθυντική και εκπληρωτική ένα

είδος χωρικής ενέργειας η ηδονή είναι κατευ-

θυνόmicroενη και εγωκεντρική Tο υλικό αυτό αλλά-

ζει καταστάσεις microεταmicroορφώνεται βρίσκεται

σε αφθονία ανήκει σε όλους δεν έχει κόστος

Λιώνει και ίσως αυτό είναι η πιο σηmicroαντική ιδιό-

2299ε π ί κ α ι ρ α

The Snow ShowAnamorphosis Αρχιτέκτονες

2288 ε π ί κ α ι ρ α

έκθ

εση

Η microορφική υπερβολή του φυσικούΗ υποκριτική του τοπίου

H Anamorphosis αρχιτέκτονες Nίκος Γεωργιά-

δης Tότα Mαmicroαλάκη Κώστας Kακογιάννης

Bάιος Zητωνούλης παρουσιάζουν στην 50η

Έκθεση της Biennale της Βενετίας την πρότασή

τους για το Snow Show Πρόκειται για ένα έργο

που θα κατασκευαστεί εξrsquo ολοκλήρου από πάγο

και χιόνι το Φεβρουάριο του 2004 στην Λαπω-

νία και συγκεκριmicroένα στην πόλη Kemi της Φιν-

λανδίας

Το Snow Show βασίζεται σε microία σύλληψη του

επιmicroελητή Lance Fung που εξερευνά τη σχέση

microεταξύ αρχιτεκτονικής και τέχνης microε αφορmicroή

την ιδιοmicroορφία του υλικού Το Snow Show προ-

σκαλεί 28 διεθνώς αναγνωρισmicroένους αρχιτέ-

κτονες και 28 αντίστοιχους καλλιτέχνες να

συνεργαστούν ανά ζεύγη microε στόχο τη δηmicroιουρ-

γία 30 προτύπων εγκαταστάσεων από πάγο και

χιόνι Στο πλαίσιο αυτό η Anamorphosis συνερ-

γάζεται microε την βρετανή καλλιτέχνιδα Eva

Rothschild

Tέχνη και Aρχιτεκτονική

Στην πρόταση της laquoAnamorphosisraquo αυτό που

φέρνει κοντά την Tέχνη και την Aρχιτεκτονική

είναι η ανάδειξη αυτής καθεαυτής της γλώσσας

της microορφής ndash microιας ήπιας διαδικασίας που στέ-

κεται κριτικά απέναντι στη φορmicroαλιστική ή αντι-

φορmicroαλιστική αντίληψη και γενικότερα την

ειρωνική έκφραση του καιρού microας

Tόσο η Anamorphosis όσο και η Eva δεν διακα-

τέχονται από microορφολογικά στερεότυπα ή προ-

καταλήψεις ούτε επιβάλλουν laquoτα δικάraquo τους

laquoστυλraquo Αντίθετα αποκαλύπτουν την αξία της

ενεργής microορφής ως εγγενή ποιητικό λόγο του

πολιτισmicroένου κόσmicroου

Η Anamorphosis δεν σχεδιάζει ένα καλούπι για

ένα laquoπαγωmicroένο αντικείmicroενοraquo ούτε ένα έργο

που θα microπορούσε να γίνει από οποιοδήποτε

υλικό (πέτρα γυαλί σκυρόδεmicroα) ∆εν βλέπει

το χιόνιπάγο σαν ουδέτεροεύπλαστο υλικό

laquoχωρίς όριαraquo αλλά θέλει να ζωντανέψει το

laquoπαγωmicroένοraquo και να αναδείξει τη δική του

λογική ndashmicroυθική και εφήmicroερη ταυτόχροναndash ως

ενεργή διαδικασία που σχετίζεται microε την laquoπίστη

στην κατασκευήraquo την επιδεξιότητα την ενό-

ραση κλπ Θέλει να ανακαλύψει τη συγκεκρι-

microένη microορφική γλώσσα του υλικού που βρίσκε-

ται εκεί microπροστά microας (και όχι στο microυαλό microας) να

της δώσει το λόγο και να την χρησιmicroοποιήσει ως

σχεδιαστική αρχή

Κύριος στόχος της laquoAnamorphosisraquo είναι η διε-

πάνω Μακέτα της πρότασης Γενική άποψη

σελ 30 Μακέτα της πρότασης Νυχτερινή άποψη

laquoΗ microορφική υπερβολή του φυσικού - Η υποκριτική του τοπί-

ου raquo πρόταση της Anamorphosis Αρχιτέκτονες για το Snow

Show 50η Biennale Βενετίας

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

συ

νέδ

ριοΠολιτιστική σύγκλιση και ψηφιακή τεχνολογία

Mαρία Λαφαζάνη αρχιτέκτων

3311ε π ί κ α ι ρ α

(WWW) και διηγήθηκε την εντυπωσιακή περι-

πέτεια αυτής της κατασκευής-ανακάλυψης

Θα επιχειρήσουmicroε microια σύντοmicroη περιγραφή-

περιήγηση στις οmicroιλίες για να microεταφέρουmicroε

στον αναγνώστη την ατmicroόσφαιρα του Συνεδρίου

και γιατί όχι ένα συνοπτικό περιγραφικό

laquoοmicroοίωmicroάraquo του

Στην πρώτη θεmicroατική ενότητα laquoΨηφιοποίηση

του Παρελθόντοςraquo διατυπώθηκαν απόψεις

γύρω από έννοιες όπως πολιτιστικό απόθεmicroα

και κοινωνία-επικοινωνία της πληροφορίας

Παρουσιάστηκαν από το Μάριο Κωστάκη τα νέα

προγράmicromicroατα του Υπουργείου Πολιτισmicroού που

εξυπηρετούν τη νέα πολιτισmicroική κατάσταση

Ο Dominique Mulliez παρουσίασε την ιστορία

της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και αναφέρ-

θηκε στη microελλοντική της παρουσία microε το νέο

τεχνολογικό εξοπλισmicroό της και τις επιστηmicroονι-

κές προοπτικές και πρακτικές που διανοίγονται

Ο Gianfranco Manes του Πανεπιστηmicroίου της

Φλωρεντίας microίλησε για ambient intelligence σε

εφαρmicroογές και ευρωπαϊκά προγράmicromicroατα που

σχετίζονται microε ειδικές κατασκευές τουριστικών

οδηγών και υψηλών προδιαγραφών παροχή

πολιτισmicroικών πληροφοριών σε απαιτητικούς

περιηγητές-επισκέπτες

Αναπτύχθηκαν θέmicroατα γύρω από τη νέα λει-

τουργία της microνήmicroης σε τεχνολογικά περιβάλλο-

ντα από το Μιχάλη Βαρλά και ο Manfred Thaller

επισήmicroανε τις νέες συmicroβατικότητες και ανήγ-

γειλε το ξεπέρασmicroα ήδη των νέων microέσων ανα-

παράστασης στον ψηφιακό κόσmicroο

Ο Γεώργιος Καραγιάννης οδήγησε την προσοχή

microας στην τεράστια ποσότητα της πληροφορίας

και στις δυσχέρειες διαχείρισής της καθώς και

σε ενδιαφέροντες όρους της γλωσσικής τεχνο-

λογίας που αναφέρονται σε νέες λεκτικές microονά-

δες και τη δυναmicroική της λέξης στο λεκτικό

κόσmicroο

Η Αικατερίνη Πολυmicroέρου-Καmicroηλάκη αναρωτή-

θηκε κριτικά για τις νέες laquomicroηχανές αφήγησηςraquo

και παρουσίασε τον εκσυγχρονισmicroό του Kέντρου

Λαογραφίας σαν microια ηλεκτρονική κιβωτό του

ελληνικού πολιτισmicroού

Στη θεmicroατική ενότητα laquoΠολιτισmicroικοί Οργανισmicroοί

ndash Μουσείαraquo o Άγγελος ∆εληβορριάς microίλησε για

τη δραστηριότητα του τmicroήmicroατος Πληροφορικής

του Μουσείου Μπενάκη και την επικοινωνιακή

πολιτική του προς άλλους πολιτισmicroικούς τόπους

Οι Ανδροmicroάχη Γκαζή Αλεξάνδρα Νικηφορίδου

και Θεανώ Μουσούρη παρουσίασαν τη νέα

microόνιmicroη έκθεση του Iδρύmicroατος Μείζονος Eλληνι-

σmicroού laquoΥπάρχει σε όλα λύση Ταξίδι στον Kόσmicroο

Από τις 15 έως τις 17 Μαΐου πραγmicroατοποιήθηκε

στην Αθήνα το 1ο ∆ιεθνές Συνέδριο του Ιδρύmicroα-

τος Μείζονος Ελληνισmicroού υπό την αιγίδα του

Υπουργείου Πολιτισmicroού microε γενικό θέmicroα laquoΠολι-

τιστική Σύγκλιση και Ψηφιακή Τεχνολογίαraquo

Η τελετή έναρξης οι χαιρετισmicroοί και η εναρκτή-

ρια διάλεξη από τον Dr Jose Encarnacao πραγ-

microατοποιήθηκαν στην Ακαδηmicroία Αθηνών

Οι εργασίες του Συνεδρίου συνεχίστηκαν την

Αίγλη Ζαππείου

Η θεmicroατική διάθρωση του Συνεδρίου είχε ως

εξής

bull Ψηφιοποίηση του παρελθόντος

bull Πολιτισmicroικοί οργανισmicroοί ndash Μουσεία

bull Νέες microορφές αναπαράστασης του χώρου

Οι οmicroιλητές περιέγραψαν και ανέλυσαν τις εξε-

λίξεις στον πολιτισmicroικό χώρο microε δεδοmicroένη την

παρουσία των νέων τεχνολογικών microέσων

∆ιατυπώθηκαν σκέψεις και απόψεις για τη

σχέση των επιστηmicroών και των τεχνών ndashτης Ιστο-

ρίας της Μουσειολογίας της Γεωγραφίας της

Αρχιτεκτονικήςndash microε την ψηφιακή τεχνολογία

Οι οmicroιλίες οδήγησαν σε διαφορετικές εκφάν-

σεις του γενικού θέmicroατος του Συνεδρίου microε ιδι-

αίτερα ελκυστικές θεmicroατολογίες όπως ambient

intelligence γλωσσική τεχνολογία ψηφιακό

υλικό το κυνήγι του ασώmicroατου θησαυρού η

νέα λειτουργία της microνήmicroης 3D CAGST η laquoεπι-

σκεψιmicroότηταraquo του χάρτη η τεχνο-λογία του

νέου Μουσείου της Ακρόπολης και οι απρόβλε-

πτες περιπέτειες κτηρίων στο χώρο του Ιnter-

net

Η αποδόmicroηση των οmicroιλιών πραγmicroατοποιήθηκε

από την οmicroιλία του Tim Berners-Lee ο οποίος

ηγήθηκε της κατασκευής του δικτυακού χώρου

Σηmicroείωση

Συmicromicroετέχοντες αρχιτέκτονες στο Snow Show

Tadao Ando FOA Future Systems Zaha Hadid Heik-

kinen Komonen Coop Himmelblau Steven Holl Arata

Isozaki Greg Lynn Morphosis MVRDV Ocean North

Lebbeus Woods Anamorphosis Shingerhu Ban

Asymptote Yung-Ho Chang Hollmen Reuter Sand-

man DillerScofidio Lot-Ek Juhani Pallasmaa Sho-

hetta Studio Granada UN Studio Ten Arquitectos

Anders Wilhelmson Williams amp Tsien

Συmicromicroετέχοντες καλλιτέχνες στο Snow Show

Ratchel Whiteread Eva Rothchild Anish Kapoor Jene

Highstein Yoko Ono Kiki Smith Jackie Winsor Robert

Barry Pawel Althamer Lawrence Weiner Ben Vautier

Ricky Swallow Do-Ho Suh John Roloff Osmo Rauha-

la Nam JunePaik Ernesto Neto Tatsue Miyajama Sol

Lewitt Kaija Kiuru Richard Humann Lothar Hempel

GroumlnlundNisunen Top Changtrakul

Η συmicromicroετοχή της laquoAnamorphosisraquo στην έκθεση της

50ης Biennale της Βενετίας έγινε microε την υποστήριξη

του Ελληνικού Οργανισmicroού Τουρισmicroού

σταση συγκροτούν τη βασική microορφική γλώσσα

Το αρχαϊκό θέατρο είναι microορφή που εmicroψυχώνει

το φυσικό τοπίο microε ένα τρόπο όmicroοιο microε αυτό του

χιονιού Αποτελεί ένα πλεονάζον τοπίο οργα-

νική προέκταση του υπάρχοντος επικλινούς

τοπίου ταυτόχρονα φυσική και τεχνητή

Παιχνίδι Χαρά Παράσταση Φυσική Υποκρι-

τική

Η laquoAnamorphosisraquo αποδίδει το αρχαϊκό θέατρο

ως microία microορφική υποκριτική - πλοκή microε τον εαυτό

του Σε microια πρώτη κίνηση οι αρχαϊκές κερκίδες

συστρέφονται δηmicroιουργώντας ταυτόχρονα ένα

σπήλαιο και ένα εξωστρεφές λοφώδες φυγόκε-

ντρο σχήmicroα θεάτρου που απευθύνεται προς το

πάρκο Σε δεύτερη κίνηση οι κερκίδες εξελίσ-

σονται σε υψηλές διαφανείς οθόνες από πάγο -

ένα πιθανό θέατρο σκιών που απευθύνεται

στον περιβάλλοντα χώρο της πόλης

Όταν χιονίζει οι κρύσταλλοι και το θέατρο

microιλούν την ίδια microορφική γλώσσα υλοποιώντας

microορφώνοντας λειτουργώντας Όταν χιονίζει η

τέχνη και η αρχιτεκτονική αλλάζουν ρόλους Η

αρχιτεκτονική σmicroιλεύει το τοπίο και η τέχνη το

κτίζει και το υλοποιεί

3300 ε π ί κ α ι ρ α

πάνω Άποψη της αίθουσας στην Aκαδηmicroία Aθηνών όπου

πραγmicroατοποιήθηκε η έναρξη του συνεδρίου

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

αφιέρωmicroα

MediaLand - DisneyLand

H AcircUacuteEgraveOcircmacrlsaquo Shibuya UcircUgraveOcirc TfiIcircEgraveOcirc

3322 ε π ί κ α ι ρ α

νόσαυρο σε microια αρνητική εξίσωση laquoΈνας Monet

δεν είναι δεινόσαυροςraquo Αναφερόmicroαστε στην

οmicroιλία του Martin Doerr που ανέλυσε τη σηmicroα-

σία των microουσειακών αντικειmicroένων και την πολι-

τισmicroική διαδικασία που τα καθιστά ξεχωριστά

αντικείmicroενα

Η laquoεπισκεψιmicroότηταraquo του χαρτογραφικού χώρου

και η δυναmicroική του εmicroφάνιση έθεσε νέα ερωτή-

microατα στην οmicroιλία του Γιώργου Σιδηρόπουλου και

αναφέρθηκε στην ανάγκη επαναπροσδιορι-

σmicroού του χάρτη και της χαρτογραφικής εικόνας

Στη συνέχεια ο Γιάννης Τσιώmicroης παρουσίασε την

ιστορία του αρχιτεκτονικού σχεδίου σε σχέση microε

το διαχρονικό ζήτηmicroα της αναπαράστασης στην

αρχιτεκτονική laquohellipαπό τα σκίτσα λεπτοmicroερειών

ενός Scarpa το φανταστικό σχέδιο του Bruno

Taut ή τη ζωγραφική αντιmicroετώπιση του Αldo

Rossi του Massimo Scolari των Rem Koolhas

και Ζέγγελη και Isozaki στην εικονική αναπαρά-

σταση που είτε προτείνεται ως αναπαράσταση

microιας πραγmicroατικότητας ως διαφήmicroιση είτε ως

αναπαράσταση microιας διανοητικής επεξεργασίας

του χώρουraquo

Οι νέες τεχνολογίες σε εφαρmicroογές προσοmicroοιώ-

σεων αρχαιολογικών χώρων και microνηmicroείων για το

Ίδρυmicroα Μείζονος Ελληνισmicroού ήταν το κεντρικό

θέmicroα της οmicroιλίας του Βαγγέλη Χριστοδούλου

και παράλληλα η παρουσίαση του τρόπου κατα-

σκευής καθώς και τα είδη των τρισδιάστατων

γραφικών

Με ενδιαφέρουσα θεmicroατολογία γύρω από τα νέα

νοητικά εργαλεία του αρχιτέκτονα όπως είναι η

ροϊκότητα η microεταβολή στο χρόνο η διαφάνεια η

microη ευκλείδεια γεωmicroετρία η σχέση γραmicromicroωτού

και λείου χώρου ο ∆ηmicroήτρης Παπαλεξόπουλος

περιέγραψε το laquoαποτέλεσmicroαraquo της χρήσης αυτών

των εργαλείων που οδηγεί σε laquoνέες microορφές ανα-

παράστασης οι οποίες δε συνδέονται microε την ανα-

παράσταση microιας τελικής microορφήςraquo

Η οmicroιλία του Βασίλη Παππά microάς microετέθεσε στο

γεωγραφικό χώρο microε όρους που αναπτύσσονται

στην περιοχή των νέων τεχνολογιών Ανέπτυξε

την ιστορία των Γεωγραφικών Συστηmicroάτων Πλη-

ροφοριών παρουσιάζοντας την ερευνητική και

παραγωγική δραστηριότητά τους στο περιβάλ-

λον της ελληνικής πραγmicroατικότητας

Η επικαιρότητα της κατασκευής του Νέου Μου-

σείου της Ακρόπολης έκανε ιδιαίτερα ξεχωρι-

στή την οmicroιλία του Μιχάλη Φωτιάδη κατά τη

διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκε η γενική

περιγραφή του έργου

Τη συγκεκριmicroένη θεmicroατική ενότητα αλλά και το

Συνέδριο συνολικά έκλεισε η οmicroιλία του Ανδρέα

Αγγελιδάκη για τις εντυπωσιακές σκιές του

εικονικού στο πραγmicroατικό και την υπονόηση του

αντίθετου

Με την υπόσχεση από τη διοίκηση του Ιδρύmicroα-

τος για συστηmicroατική οργάνωση συναντήσεων

και ηmicroερίδων όπου θα αναπτύσσονται προβλη-

microατικές και θα παρουσιάζονται απόψεις γύρω

από σηmicroαντικά επιστηmicroονικά ζητήmicroατα αλλά και

microε την αναγγελία του 2ου Συνεδρίου το ερχόmicroενο

έτος πραγmicroατοποιήθηκε η λήξη του Συνεδρίου

των Αρχαίων Ελληνικών Μαθηmicroατικώνraquo Η

έκθεση βασίζεται στη χρήση τεχνολογικών

εφαρmicroογών βίντεο ψηφιακά διαδραστικά

εκθέmicroατα τρισδιάστατα microοντέλα εκθέmicroατα

εικονικής πραγmicroατικότητας

Ο ∆ηmicroήτρης Εφραίmicroογλου microίλησε για τους

λόγους δηmicroιουργίας από την οικογένεια Εφραί-

microογλου του Ιδρύmicroατος Μείζονος Eλληνισmicroού

καθώς και του laquoΕλληνικού Κόσmicroουraquo στην οδό

Πειραιώς 254 ένας πρώην βιοmicroηχανικός χώρος

διαmicroορφώθηκε σε χώρο πολιτισmicroού υψηλής

αισθητικής microε υπερσύγχρονο εξοπλισmicroό

Με τη λέξη laquoασώmicroατοςraquo στον τίτλο της οmicroιλίας

του ο Πάνος Κωνσταντόπουλος microας εισήγαγε

στον άυλο κόσmicroο microιας πολιτισmicroικής αναγέννη-

σης microε την ποικίλη αξιοποίηση των ψηφιακών

αποθεmicroάτων

Η Μαλαmicroατένια Σκαλτσά η Νίκη Νικονάνου και

ο Κωνσταντίνος Αρβανίτης εισάγοντας την

παράmicroετρο της microανίας και του φόβου

(laquoΤechnomicroανία ndash Τechnoφοβίαraquo) στο περιβάλ-

λον των τεχνολογικών νεωτερισmicroών περιέγρα-

ψαν το ρόλο του Μουσείου και την ανάγκη microιας

νέας θεωρητικής θεmicroελίωσης της microουσειολογι-

κής επιστήmicroης

Η τελευταία θεmicroατική ενότητα laquoΝέες Μορφές

Αναπαράστασης του Χώρουraquo άνοιξε microε ένα

λογοπαίγνιο που συσχετίζει το Monet και το δει-

πάνω Το panel των οmicroιλητών στην Aίγλη Zαππείου

microέση Ο Dr Tim Berners-Lee ο εmicroπνευστής και δηmicroιουργός

του Παγκόσmicroιου Ιστού (World Wide Web)

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

5511α φ ι έ ρ ω micro α5500 α φ ι έ ρ ω micro α

Η πραγmicroατικότητα microπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετικήαπrsquo ότι είναι Αν έχει τελικά κάποια συγκεκριmicroένη microορφήΗ αντίληψη που έχουmicroε γιrsquo αυτή συχνά εmicroπεριέχει πολλα-πλές ερmicroηνείες microη τελεσίδικες εντυπώσεις προβολές σrsquoένα microη προκαθορισmicroένο microέλλον Κάθε εmicroπειρία είναι ενσω-microατωmicroένη σrsquo ένα περιβάλλον χώρου-χρόνου που την πλαι-σιώνει Η πραγmicroατικότητα φαίνεται να προϋποθέτει τηνυλική υπόσταση την απτή παρουσία Όmicroως η επαφή microαςmicroε αυτή είναι συχνά αυθαίρετη αφού δεν διασφαλίζεταιαπό κάποια σταθερότητα της στάσης microας απέναντί τηςΚαι αν είναι τόσο αυθαίρετες οι λεπτοmicroέρειες της στάσηςmicroας είναι γιατί δεν προκαλούνται από την πραγmicroατικότηταmicroε microια γενική θεώρηση της έννοιάς της αλλά απrsquo την εκά-στοτε στιγmicroή από τον εκάστοτε άνθρωπο (εικ 1)

Το σώmicroα δεν είναι κάτι που microπορεί να αποmicroονωθεί και ναειδωθεί αυτόνοmicroα Λειτουργεί σαν ένα microέρος microιας διαδικα-σίας εντολών στην περιοχή των αναγκών Η διαδικασίαδεν είναι ποτέ ολοκληρωmicroένη και είναι πάντα ανοιχτή σεmicroελλοντικές προόδους microέσα από συνθήκες αmicroοιβαιότη-τας Υπήρξαmicroε από τη microία πλευρά ικανοί να εξοικειω-θούmicroε microε τα πράγmicroατα του περιβάλλοντός microας επειδήακριβώς αυτά τα ίδια αποτελούνται από δυνάmicroεις αντιλη-πτικής οργάνωσης που δρουν πριν και ανεξάρτητα απότην εmicroπειρία επιτρέποντάς microας να αποκτήσουmicroε την εmicroπει-ρία τους Από την άλλη η αλληλεπίδραση του σχήmicroατοςπχ ενός αντικειmicroένου που βλέπουmicroε τώρα και εκείνων τωνσχηmicroάτων που έχουmicroε δει στο παρελθόν δεν είναι αυτό-microατη και πανταχού παρούσα αλλά εξαρτάται από το εάν

κάποια microεταξύ τους σχέση γίνεται αντιληπτή Η ερmicroηνείατου τρόπου microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τα πράγmicroαταείναι ένα σύνθετο πρόβληmicroα που αποτέλεσε και αποτελείένα σηmicroαντικό ζήτηmicroα έρευνας (εικ 2)

Οι δυνατότητες επιρροής ψηφιακών κόσmicroων στον laquoπραγ-microατικόraquo χώρο φαίνονται ακόmicroη σήmicroερα περιορισmicroένες∆εν είναι εκεί όmicroως η ουσία Ο άνθρωπος είχε ανέκαθεντρόπους να εικονοποιεί την έmicroφυτη ικανότητά του να δυνη-τικοποιεί την πραγmicroατικότητα (πχ όνειρο) Η δυνατότηταmicroέσω τεχνολογικών επιτευγmicroάτων να βλέπουmicroε και νασυνοmicroιλούmicroε πάνω στην ίδια βάση για γεγονότα ή αντικεί-microενα microη laquoπραγmicroατικάraquo των οποίων την εποπτεία ndashαντίθεταmicroε το παρελθόνndash microπορούmicroε σήmicroερα να έχουmicroε σε microια πιοολοκληρωmicroένη βάση και πάντως κάτω από ένα κοινό πρί-σmicroα παρατήρησης πρόσθεσε απλά microια παραπάνω δυνατό-

του ∆ηmicroήτρη Ρότσιου αρχιτέκτονα

Πραγmicroατικότητες των οποίων η λειτουργία έγκειται στη σφαίρα του δυνατούκαι από την άλλη ανοιχτά συστήmicroατα των οποίων η τελικήέκβαση της σχέση τους microε το χώρο και το χρόνο είναιαντικείmicroενο προς διαπραγmicroάτευση η λογική της ολοκλή-ρωσής τους τοποθετείται στο microέλλον

Σε microια σύγχρονη περιγραφή του κόσmicroου microας η σύνδεσητων γεγονότων γίνεται microε διακλαδώσεις Όλα τα συστή-microατα ακολουθούν τροχιές που ανάλογα microε τις καταστά-σεις που αντιmicroετωπίζουν γίνονται ολοένα και πιο πολύ-πλοκα οδηγώντας ένα microελλοντικό κόσmicroο καθόλου βέβαιοή προβλέψιmicroο Η πραγmicroατικότητα είναι οι παραπάνω κόmicro-βοι Αυτές οι στάσεις που σε ένα ακαριαίο έστω χρονικόδιάστηmicroα microας δίνουν τη δυνατότητα να θεωρήσουmicroε ταγεγονότα οικειοποιήσιmicroα Οι διακλαδώσεις είναι ανοιχτέςδιαδικασίες επιλογών κατευθύνσεων και αφίξεων σε επό-microενο κόmicroβο Επειδή ο άνθρωπος δεν είναι microηχανή για να

λειτουργεί microόνο στη λογική των δυνατοτήτων microπορεί ναδηmicroιουργεί αλληλοεπιδράσεις νέες διακλαδώσεις πουχαρακτηρίζονται από τη διαλεκτική του δυνητικού ndashτου microηπραγmicroατικούndash ακόmicroη και microε υλικούς όρους

τητα αντίληψης αυτής της κατάστασης Έθεσε επίσης τιςβάσεις για ένα πέρασmicroα από τη σύσταση της πραγmicroατικό-τητας σαν ένα σύνολο υλικών ή microη microερών σrsquo έναν έλεγχοσχέσεων οντοτήτων που microπορεί να οδηγεί σε microια άλληθεώρησή της Οι ζωές microας είναι συχνά microοιρασmicroένες ανά-microεσα σε microια υλική υπόσταση πραγmicroάτων και σε άυλουςκόσmicroους Οι εξελίξεις που επέφεραν οι νέες τεχνολογίεςστην καθηmicroερινή ζωή δεν άφησαν ανεπηρέαστο τον τρόποmicroε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε το χώρο Μιλούmicroε και microοι-ραζόmicroαστε συχνά τις ίδιες φαινοmicroενικά εmicroπειρίες έχονταςκοινό σχεδόν τρόπο αντίληψης microη laquoπραγmicroατικώνraquo γεγονό-των κάτω από microια συλλογική αντίληψη πραγmicroάτων Οι δια-φορές αmicroβλύνονται Ο διαχωρισmicroός ανάmicroεσα σε πραγmicroα-τικά ή microη γεγονότα γίνεται συχνά αδιόρατος (εικ 3)

Η πραγmicroατικότητα ιδωmicroένη microε microη υλικούς όρους θα microπο-ρούσε να είναι οτιδήποτε microας δίνει σχετικά πλήρη αντί-

ληψη των πραγmicroάτων καθιστώντας τα κατανοήσιmicroα τελε-σίδικα αποτιmicroηmicroένα αν και όχι αναγκαστικά αληθή (εικ 4)Είναι έννοια που έγκειται στην αντίληψη και σήmicroερα περισ-σότερο από ποτέ νοmicroιmicroοποιείται να το κάνει Αν δενασπαστούmicroε την αντίληψη περί κιναισθητικής επαφής microαςmicroε το πραγmicroατικό δεν φαίνεται να υπάρχουν ικανοί όροιγια να χαρακτηρίσουν ένα γεγονός ένα περιβάλλον ένααντικείmicroενο σαν πραγmicroατικό ή microη Υπάρχουν microόνο είδησχέσεων τρόποι αντίληψης που microπορούν να καταστήσουνένα γεγονός σαν τετελεσmicroένο αντιληπτικά ολοκληρωmicroένοΤέτοια είδη σχέσεων microπορούmicroε να έχουmicroε και σε περιπτώ-σεις microη υλικών συνθηκών Σε microια εποχή που το microέλλον έχειγίνει σε ικανοποιητικό βαθmicroό αισθητηριακά προσλήψιmicroο ηεκτεταmicroένη χρήση της τεχνολογίας microπορεί να παράγειψηφιακούς κόσmicroους που σε καmicroία περίπτωση δεν προϋπο-θέτουν δυνατότητες εmicroπλοκής microε την έννοια του δυνητι-κού (εικ 5)

Στην ουσία από τη microια έχουmicroε κλειστά συστήmicroατα τετελε-σmicroένα συγκεκριmicroένα σε ερmicroηνείες ασφαλώς αποτιmicroηmicroένα

iquestOacuteˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 centEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquest-OacuteEgravemiddot Miu Miu Viviane Sassen radicEgrave EcircˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquoAcirc˜AacuteEgravemiddot UgraveEuml permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo IcircmiddotIgraveiquestOacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ Prada macrmiddot-UacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgrave middotfi IgraveEgravemiddot middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml middotOcircIacutecurrenOacuteˆUcircEuml˜paraUacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlIgravecurrenOacuteEuml UcircAcirc laquomiddotOcircUcircUgraveAcircEgraveUacuteˆIgravecurrenOacuteAcirc˜raquoUcirc˘OacuteılsaquoIcircAcirc˜ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ middotOacuteUgraversaquoıAcircUgravemiddot middotfi UgraveOcirc OcircIumlDagger-macrUacuteˆIgraveOcirc UacuteOcircDaggermacrOcirc Ucirc˘AacutemacrcurrenAcircEgrave AcircIcircUgravefi˜ UgraveˆOacute iquestIumlIumlˆOacute UgravemiddotIgravecurrenIumlEuml UgraveˆOacute UcircˆIgraveiquestUgraveˆOacute UgraveˆOacute IgraveOcircOacuteUgravecurrenIumlˆOacuteiquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 tradeAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger Broken Fam-ily Jurgen Bey ∆Ocirc UcircAcircUgrave UgraveUcircmiddotAacuteEgraveOcircDagger middotOcircUgraveAcircIumlAcircrsaquoUgravemiddotEgravemiddotfi permilEgravemiddotEcircOcircUacuteAcircUgraveEgraveIcirciquest IcircmiddotEgrave OcircIumlIumlcurren˜ EcircOcircUacutecurren˜ UcircmiddotUcircIgravecurren-Oacutemiddot lsaquo UacuteOcircsbquoIumlEumlIgravemiddotUgraveEgraveIcirciquest IcircOcircIgraveIgraveiquestUgraveEgravemiddot ŸOacuteUgravemiddot˜ AcircmiddotUacute-Aacute˘UacuteˆIgravecurrenOacutemiddot IgraveOcircEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute EcircmiddotEgraveOacuteOcircIgraveAcircOacuteEgraveIcirciquest Oacutemiddot middotOcircUgraveAcirc-IumlOcircDaggerOacute laquoOcircEgraveIcircOcircAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddotraquo macrˆUacutersaquo˜ Oacutersquo middotmiddotUacuteUgraversaquo˙OcircOacuteUgravemiddotEgravemiddotfi OcircIgraveOcircEgravefiIgraveOcircUacuteEcircmiddot IgravecurrenUacuteEuml prod UcircAcircEgraveUacuteiquest IgraveOcircUacuteAcircrsaquo OacutemiddotmiddotOacutemiddotUgraveDaggerUcircUcircAcircUgravemiddotEgrave middotUgravecurrenUacuteIgraveOcircOacutemiddot

permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 infinOacuteUgraveEumlIumlEgravemiddotIcircfi IgraveAcircUgravemiddot-sbquoIumlEumlUgraveOcircDagger permilAcircrsaquoIcircUgraveEuml UacuteOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot˜

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 4 iexclcurrenmiddot BBC networkIcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 5 The Sims ∆Ocirc EgraveOcirc AcircUgrave˘macrEumlIgravecurrenOacuteOcirccomputer game UgraveOcirc˘ 2000 tradeOcirc˘ AcircEgraveUgraveUacutecurrenAcircEgrave OacutemiddotlaquomiddotrsaquoIacuteAcircEgrave˜raquo UgraveOcirc poundAcircfi UcircAcirc IgraveEgravemiddot IgraveEgraveIcircUacutelsaquo IumllsaquoUacuteˆ˜ middotOacuteUgraveEgrave-UcircUgraveOcircEgravemacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot AacuteAcircEgraveUgraveOcircOacuteEgraveiquest

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

ται και εραστής του εκδότη του γένους αρσενικού (εικ 2)Η ηδονή του κείmicroενου εκτείνεται και πέρα από τη διάρκειαζωής του σώmicroατος microετά το θάνατο του Jerome ο ερα-στής του αποχωρίζει το δέρmicroα από το σώmicroα σε ένα τελε-τουργικό που ανάγει το γραmicromicroένο δέρmicroα σε αντικείmicroενολατρείας10 Το δέρmicroα αποκολληmicroένο από το πτώmicroα ανήκειπλέον microόνο στο κείmicroενο εξακολουθώντας να ζει

Καλύπτοντας το δέρmicroα το ένδυmicroα ως κείmicroενο

Το ένδυmicroα είναι το επόmicroενο πέπλο αναπαράστασης ΟRoland Barthes περιγράφει το ένδυmicroα ως ένα microέσο κάλυ-

ψης του σώmicroατος microε σκοπό την προστασία τη σεmicroνότητακαι το στολισmicroό του11 Στη σειρά microόδας φθινόπωροχειmicroώ-νας 2002-3 του Issey Miyake το σώmicroα συχνά ξεπροβάλλειως ασυνέχεια του ρούχου microιmicroούmicroενο κατά κάποιο τρόποτις ασυνέχειες του αστικού ιστού12 Το ένδυmicroα ξεκινάει ένατελετουργικό αποκάλυψης του σώmicroατος microια διαδικασίαπου παραmicroένει ανολοκλήρωτη προκαλώντας πόθο Στηνπαρουσίαση της σειράς στο Internet το ένδυmicroα φαίνεταινα microεσολαβεί microεταξύ σώmicroατος και αστικού χώρου Ταmicroοντέλα προβάλλονται πάνω σε κατόψεις κτιρίων και φώτατης πόλης (εικ 3) Επίσης ο σχεδιαστής προτείνει χρωmicroα-τική microονοτονία σε χρώmicroατα γκριζωπά και ουδέτερα συγ-γενή microε αυτά του αστικού χώρου Τα microέρη του ενδύmicroατοςείναι δυσδιάκριτα Το ένδυmicroα ανάγεται αφαιρετικά στοπερίγραmicromicroά του το οποίο φαίνεται να σχετίζεται microε τιςγραmicromicroές των κατόψεων των κτιρίων Το ένδυmicroα microπορείλοιπόν να προεκτείνει την ερmicroηνεία της microίmicroησης τουCaillois όπως τα έντοmicroα χρησιmicroοποιούν τεχνικές microίmicroησηςπρος το φυσικό περιβάλλον αυτό επιτυγχάνει και τοένδυmicroα ως microέσο microίmicroησης προς το αστικό περιβάλλον Τααφαιρετικά περιγράmicromicroατα του κτισmicroένου περιβάλλοντοςκαι των ντυmicroένων microορφών προτείνουν την αmicroοιβαία γέν-νησή τους το ένα από το άλλο Στη φθινοπωρινήχειmicroερινήσειρά 1999-2000 της σχεδιάστριας Barbara Bui τοmicroοντέλο παρουσιάζεται ταυτόχρονα σε πολλά στιγmicroιότυπανα φοράει διαφορετικά ενδύmicroατα microπροστά από microία φωτο-γραφία της πόλης13 (εικ 4) Μέσω του ενδύmicroατος το υπο-κείmicroενο microπορεί να αναπαριστάται microε πολλούς τρόπους

5533α φ ι έ ρ ω micro α5522 α φ ι έ ρ ω micro α

Πέπλα αναπαράστασης ndash Το δέρmicroα

Το δέρmicroα είναι το πρώτο πέπλο αναπαράστασης Συγκρα-τεί τα ζωτικά όργανα και τα microέλη του σώmicroατος Αποτελείτο όριο microεταξύ εσωτερικού του σώmicroατος και εξωτερικούπεριβάλλοντος Έχει το διπλό ρόλο να συγκρατεί τα microέληπου εξασφαλίζουν τη ζωή και ταυτόχρονα να συmicroβολίζειαυτή τη ζωή Ο Roger Caillois αναλύει τον αναπαραστα-τικό ρόλο του δέρmicroατος στη φύση6 Στο βασίλειο τωνεντόmicroων οι σχηmicroατικοί χρωmicroατισmicroοί του δέρmicroατος microιmicroού-νται microοτίβα του φυσικού περιβάλλοντος Ο Caillois διακρί-νει ότι διαφορετικά microε ότι θα φανταζόταν κανείς ο αντι-

κειmicroενικός στόχος της διαδικασίας χρωmicroατισmicroού δεν είναιη άmicroυνα microέσω καmicroουφλάζ Τα αρπακτικά δεν ξεγελιούνταιαπό την εξοmicroοίωση microορφής και χρώmicroατος στη φύσητρώνε τζιτζίκια που microπερδεύονται στο φύλλωmicroα της οξιάςκαι σκαθάρια που microοιάζουν microε microικρές πέτρες Εξάλλουmicroερικά είδη που δεν τρώγονται και συνεπώς δε θα είχαντίποτα να φοβηθούν είναι επίσης microιmicroητικά Η microίmicroηση στηφύση laquoαποτελεί microια επιπρόσθετη ιδιότητα της οποίας ηαmicroυντική χρησιmicroότητα φαίνεται να είναι microηδενικήraquo7

Ο Caillois επισηmicroαίνει ότι η τάση αυτή microίmicroησης έχει κληρο-νοmicroηθεί και εξελιχθεί στον laquoπολιτισmicroένοraquo άνθρωπο τοαστικό περιβάλλον δε χρησιmicroοποιείται microόνο για να microαςπαρέχει αυτούσια αισθητικά microοτίβα microα επίσης ιδέες καιιδεολογίες που εγγράφονται microε τρόπο πιο πνευmicroατικό σταπέπλα αναπαράστασης του υποκειmicroένου Μια τέτοια microετα-φορά διερευνά ο Peter Greenaway στην ταινία του laquoThePillow Bookraquo Ο Greenaway παρουσιάζει το δέρmicroα ως microιαεπιφάνεια γραψίmicroατοςανάγνωσης Η υπόθεση αφορά microιανεαρή Γιαπωνέζα τη Nagiko η οποία απολαmicroβάνει τηmicroεγαλύτερη σαρκική ηδονή καθώς κάποιος καλλιγραφείεπάνω στο σώmicroα της ενώ εκείνη ταυτόχρονα διαβάζει8

(εικ 1) Ο Roland Barthes τονίζει τη σχέση microεταξύ τηςσαρκικής ηδονής και της ηδονιστικής εmicroπειρίας γραψίmicroα-τοςανάγνωσης καθώς και οι δύο ανάγονται σε πνευmicroατι-κές9 Όπως προτείνει ο Greenaway οι ηδονές του κειmicroέ-νου και της σάρκας είναι πέρα από σεξουαλικές προτιmicroή-σεις γένους καθώς ο Jerome ο εραστής της Nagiko γίνε-

Η Donna Haraway προτείνει microια διαφορετική σχέσηmicroεταξύ υποκειmicroένου και χώρου το υποκείmicroενο είναι έναυποπροϊόν της σύγχρονης κοινωνίας ένα cyborg Τοcyborg δεν είναι ένα microέρος ούτε ένα σύνολο microερών είναιένα laquoυβρίδιο microηχανής και οργανισmicroού χωρίς γένος κάτισαν είδος αποσυναρmicroολογηmicroένο και επανασυναρmicroολογη-microένο microια Χίmicroαιρα που συγκρατεί τα microέρη microεταξύ τουςraquo3

Το cyborg θα microπορούσε να ερmicroηνευτεί σε σχέση microε ταΝΜΕ και τη διείσδυση αυτών στο σύστηmicroά του Υπολείπε-ται λοιπόν να επαναπροσδιορισθεί ο laquoχώροςraquo σε σχέσηmicroε τα ΝΜΕ όχι ως απλό laquoδοχείοraquo που περιβάλλει τηναστική δραστηριότητα αλλά ως υποπροϊόν του νέου πολι-τισmicroικού πλαισίου Καλούmicroαστε να διακρίνουmicroε τη Χίmicroαιρα4

στη σύλληψη του χώρου να περιγράψουmicroε τη φυσική υπό-σταση και τις ιδιότητές του καθώς διαmicroορφώνει το σύγ-χρονο αστικό δίκτυο

Το cyborg εmicroφανίζεται στο χώρο microέσω πέπλων αναπαρά-στασης Από τις σφαίρες της προσωπικής του ζωής τοcyborg φοράει διαφορετικά πέπλα που επεκτείνονται απότο δέρmicroα του προς τα έξω στο ένδυmicroα το σπίτι το κοινω-νικό του πλαίσιο Κάπου microεταξύ ενδύmicroατος και χώρουαναλαmicroβάνουν να το παραστήσουν τα ΝΜΕ Σε γειτονικήπεριοχή αναδύεται ο τοίχος ως το κυρίαρχο microέσο καθορι-σmicroού του χώρου Ο τοίχος διαχωρίζει το microέσα από τοέξω το ανοικτό από το κλειστό το ιδιωτικό από το δηmicroό-σιο Όπως φαίνεται ο τοίχος ήδη επέβαλε microια οργάνωσητου χώρου βασισmicroένη σε διπολικές σχέσεις5 Αυτή η τάσηδιπολισmicroού ίσως εξουδετερωθεί εάν προσδιοριστεί ο τοί-χος σε σχέση microε τα ΝΜΕ Αλλά πρώτα χρειάζεται νασυστηmicroατοποιηθεί ο τοίχος στη σειρά πέπλων της αναπα-ραστατικής αλληλουχίας του cyborg

laquoΜέσω του ραδιοφώνου της τηλεόρασης και του δικτύουέχουmicroε ήδη εισέλθει σε microια παγκόσmicroια σκηνή Όλος ο κόσmicroοςείναι ένα θέαmicroα Το πολιτισmicroικό microας περιβάλλον που κάποτεήταν αντιληπτό ως ένα απλό δοχείο κατοίκησης και ανάπτυξηςτου ανθρώπου microε τη χρήση των microέσων επικοινωνίας και τωνδορυφόρων microετασχηmicroατίζεται σε ζωντανό οργανισmicroό (Ηmicroοντέρνα συνείδηση) γίνεται ολοένα και πιο οmicroογενοποιηmicroένηκαι περιεκτική καθώς ολόκληρη η ανθρώπινη οικογένεια περι-κλείεται από microια παγκόσmicroια microεmicroβράνηraquo1

Marshal Mcluhan

Ο Marshal Mcluhan σχετίζει το πολιτισmicroικό microας περιβάλ-λον microε ένα ζωντανό οργανισmicroό Τα νέα microέσα επικοινωνίας2

(ΝΜΕ) laquoπακετάρουνraquo και διανέmicroουν τα microηνύmicroατα στοχώρο microέσω των δικτύων τους σε microορφές microαζικά αναγνω-ρίσιmicroες και κατανοητές Καθώς τα NME παρέχουν microια διε-θνοποιηmicroένη εmicroφάνιση ο χώρος τείνει να οmicroογενοποιείταιολοκληρωτικά Μια αντίληψη του χώρου αναπτύσσεται σεσχέση microε το υποκείmicroενο τα ΝΜΕ αποτελούν τη γέφυρασύνδεσής τους microα επίσης και το σύνορο microεταξύ τους ΤαΝΜΕ εξασφαλίζουν τη λειτουργικότητα του χώρου όπωςτο νευρικό σύστηmicroα που microεταφέρει τις εντολές από τονεγκέφαλο προς τα ανθρώπινα microέλη διαιωνίζοντας το διπο-λικό microοντέλο microυαλό-σώmicroα

Νέα microέσα επικοινωνίαςκαι αναπαράσταση στο χώρο

του Γιάννη Ζαβολέα αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 1 2 tradeIcircEumlOacutecurren˜ middotfi UgraveEumlOacute UgravemiddotEgraveOacutersaquomiddot UgraveOcirc˘ Pe-ter Greenaway laquoThe Pillow Bookraquo

IgravecurrenUcircEuml EEgraveIcirc 3 Issey Miyake middotOcircUcirciquestUcircIgravemiddotUgravemiddot middotfiUgraveEumlOacute middotUacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUcircEuml UcircUgraveOcirc Internet UgraveEuml˜ UcircAcircEgraveUacuteiquest˜ Igravefi-permilmiddot˜ EcircıEgraveOacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 2002-2003

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

Magazine March 1969 Πηγή στο Internet httpwwwifiuiono

~gisleoverloadmcluhanpbhtml

2 Ο όρος laquoΝέα Μέσα Επικοινωνίαςraquo περιέχει τα λιγότερο φυσικά

και περισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται η κοινή

γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroατογράφος ο

τύπος ο υπολογιστής το Internet αλλά και αυτά που χρησιmicroοποι-

ούν δίκτυα ψηφιακής τεχνολογίας για τη διανοmicroή τους όπως το

τηλέφωνο Ο όρος αποτελεί microια επέκταση του όρου Μέσα Μαζι-

κής Ενηmicroέρωσης προκειmicroένου να περιλάβει και κάθε microέσο διανο-

microής πληροφορίας microαζικής ή προσωπικής Κύρια αφορmicroή απετέ-

λεσε η αναφορά για επέκταση της έννοιας του χώρου microέσω των

νέων microέσων επικοινωνίας που προτείνει η Joan Ocman Joan Oc-

man laquoMirror images Technology consumption and the represen-

tation of gender in American Architecture since World War IIraquo

The Sex of Architecture Diana Agrest Patricia Conway Leslie Con-

way editors Abrams New York 1996 σελ 207

3 Donna Haraway laquoA Cyborg Manifesto Science Technology

and Socialist-Feminism in the Late Twentieth Centuryraquo Simians

Cyborgs and Women The Reinvention of Nature New York Rout-

ledge 1991 σελ 150-1 162-3 Πηγή στο Internet

httpwwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifes-

tohtml

4 Ένας ορισmicroός της Χίmicroαιρας προτείνεται στο Internet http

wwwstanfordedudeptHPSHarawayCyborgManifestohtml

5 Η Donna Haraway θα διέκρινε σε αυτούς τους διπολισmicroούς την

επανάληψη των κλασικών microορφών κοινωνικών διαχωρισmicroών που

εκφράζουν τα διπολικά ζεύγη άνθρωποςζώο οργανισmicroός

microηχανή άνδραςγυναίκα πολιτισmicroένοςπρωτόγονος πόληοίκος

πολιτισmicroόςφύση

6 laquoMimicry and Legendary Psychastheniaraquo OCTOBER The First

Decade 1976-1986 John Shepley translator the MIT Press Cam-

bridge 1977 σελ 59 Πηγή στο Internet httpmembersly-

cosnlvadercats2001Caillois-on-mimicryhtm

7 Ibid σελ 71

8 Ο David Pascoe προτείνει ότι laquoτο κείmicroενο γραmicromicroένο στο σώmicroα

του εραστή είναι microια απλή αναπαράσταση της επιθυmicroίας να χρησι-

microοποιηθεί το δέρmicroα ως microια επιφάνεια γραφής σαν να υπέθεταν

(οι εραστές) ότι το σώmicroα συmicroβολίζει ένα βιβλίο έτοιmicroο να γραφτεί

για να υλοποιηθεί το clicheacute ldquoσε διαβάζω σαν ανοιχτό βιβλίοrdquoraquo Da-

vid Pascoe Peter Greenaway Museums and Moving Images Reac-

tion Books Great Britain 1997 σελ 163

9 Roland Barthes The Pleasure of the Text Richard Miller Transla-

tor New York 1975 σελ 51

10 laquoΤο κείmicroενο δε συρρικνώνεται από τα αναπόφευκτα σηmicroάδια

του γήρατος ndash τη ζαρωmicroένη σάρκα τις τονισmicroένες φλέβες τους

αφυδατωmicroένους microύες του στήθους το γκριζαρισmicroένο microαλλί Η

παρουσία του κειmicroένου microετέτρεψε ένα γερασmicroένο γυmicroνό σώmicroα σε

ένα τέλειο υποκείmicroενο αναφοράςraquo Pascoe σελ 168

11 Roland Barthes The Fashion System Matthew Ward and Richard

Howard Translators University of California Press Berkeley and

Los Angeles 1990 σελ 8

12 Πηγή στο Internet httpwwwisseymiyakecom

13 Αντίστοιχα στοιχεία για πιο σύγχρονες παρουσιάσεις της Bar-

bara Bui microπορεί να δει κανείς στην πηγή httpwwwbarbarabuifr

14 Πηγή στο Internet httpwwwhyposurfacecom

15 Ocman σελ 207 Επίσης η Mary McLeod επισηmicroαίνει ότι η

Νέα Τεχνολογία διαmicroορφώνει ένα νέο κώδικα εmicroφάνισης του τοί-

χου laquoΟ τοίχος είναι ένα πεδίο ριζικά αποσπασmicroατικών εικόνων

και σχέσεων διασκορπισmicroένων ροών ενεργειών γεγονότων ή

ενοτήτων χώρων τα οποία βρέθηκαν σε επαφή ή χωρίστηκαν

microέσα από λίγο-πολύ προσωρινές αντιστοιχήσειςraquo Mary McLeod

laquoUndressing Architecture Fashion Gender and Modernityraquo Ar-

chitecture in Fashion Princeton Architectural Press Princeton 1994

σελ 90

16 Η Elizabeth Grosz περιγράφει τον τρόπο microε τον οποίο το

ανθρώπινο σώmicroα εντάσσεται στο microητροπολιτικό σώmicroα Μια τέτοια

περιγραφή θα microπορούσε να αναφέρεται στο cyborg Elizabeth

Grosz laquoBodies - Citiesraquo in Sexuality amp Space Princeton Architec-

tural Press Princeton 1992 σελ 244

17 Caillois σελ 72

5555α φ ι έ ρ ω micro α

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος αντανακλούν και ενισχύουντο ένα το άλλο σε microια περίπλοκη διαδικασία ανακύκλωσηςνοηmicroάτων συmicroβάλλοντας στη σύνθεση της εικόνας τηςπόλης

Ε-πε-νδύοντας το χώρο Η επιφάνεια του τοίχου ως επιφάνεια αλληλεπίδρασης (wall-surface ως inter-face)

Ο τοίχος αναλαmicroβάνει να επεκτείνει την αναπαραστατικήαλυσίδα ως το κυρίαρχο πέπλο ορισmicroού του χώρου Ηοmicroάδα αρχιτεκτόνων deCOi ανέπτυξε ένα σύστηmicroα τοοποίο προκαλεί σχηmicroατικές microεταβολές του τοίχου microε τηναλληλεπίδραση microεταξύ ανθρώπου και χώρου Στη microελέτηΑegis Ηyposurface14 οι deCOi αντιλαmicroβάνονται τον τοίχοως microια ελαστική microεmicroβράνη που καταγράφει επάνω τηςκωδικοποιηmicroένες πληροφορίες της γύρω δράσης τωνανθρώπων και των εξωτερικών φυσικών microεταβολών Αισθη-τήρια όργανα καταγράφουν τη δράση και τη microεταφράζουνσε ηλεκτρονικό κώδικα Ο κώδικας διαβάζεται από έναπροηγmicroένο ψηφιακό σύστηmicroα και επανακωδικοποιείται σενέες δυναmicroικές microορφές της επιφάνειας του τοίχου

Στην Times Square της Νέας Υόρκης η νέα τεχνολογίαχρησιmicroοποιείται στην ένδυση του τοίχου Οι εξωτερικοίτοίχοι των κτιρίων καλύπτονται microε σηmicroάνσεις διαφηmicroιστι-κές πινακίδες και οθόνες προβολής (εικ 5 6) Η κύριαχρηστική υπόσταση του τοίχου δεν είναι πλέον να παριστάένα χωρικό όριο παρά να φιλοξενεί συστήmicroατα ανακοινώ-σεων Οι ανακοινώσεις αυτές δεν είναι απαραίτητο νααντανακλούν τις χρήσεις του χώρου που βρίσκεται πίσωτους η παρουσία διαφηmicroιστικών της Coca-Cola οίκωνmicroόδας ή λογότυπων εταιρειών δεν υπονοούν τη φιλοξενίααντίστοιχων χρήσεων στα κτίρια στα οποία είναι αναρτη-microένες Ο τοίχος ενδύει τους δηmicroόσιους χώρους της κατα-νάλωσης και σχετίζεται πλέον microε λιγότερο φυσικά καιπερισσότερο εφήmicroερα microέσα στα οποία διαmicroορφώνεται ηκοινή γνώmicroη και συνείδηση όπως η τηλεόραση ο κινηmicroα-τογράφος ο τύπος ο υπολογιστής το Internet15

Υποκείmicroενο και αστικός χώρος γίνονται αντιληπτά όλο καιπερισσότερο ως προϊόντα των ΝΜΕ και αναπτύσσουν microιαπιο άmicroεση σχέση microεταξύ τους Το υποκείmicroενο είναι έναcyborg όπως θα ισχυριζόταν η Haraway το οποίο εξα-πλώνεται microέσα στο σώmicroα της πόλης microε τη συνεχή τουαλληλεπίδραση microε αυτήν Συνδυάζει microε τρόπο αποσπα-σmicroατικό και αυθαίρετο διάσπαρτα κοινωνικά και χωρικάφαινόmicroενα δραστηριότητες διαδικασίες σχέσεις πραγmicroα-τικές και εικονικές στοιχεία που αποτελούν τα ζωτικά τηςόργανα16 Αλλά και ο αστικός χώρος αποτελεί πεδίο microίmicroη-σης και αναφοράς του cyborg Το cyborg εγγράφεται

microέσα στο χώρο και σε ανταπόδοση ο χώρος εγγράφεταιπάνω σε αυτό Πρόκειται για microια αmicroφίδροmicroη σχέση προ-βολής και εισροής microια πολύπλοκη συmicroβίωση στην οποίαούτε το cyborg ούτε ο χώρος microπορούν να θεωρηθούναυτόνοmicroες microονάδες Ο Caillois πρόβαλε στον άνθρωπο τηθεωρία microίmicroησης στη φύση προκειmicroένου να διατυπώσει microιανέα microορφή ψυχασθένειας του υποκειmicroένου Στην παρούσαπερίπτωση θα έκανε διάγνωση ψυχασθένειας εξελιγmicroένηςmicroορφής του υποκειmicroένου αλλά και του χώρου ταυτό-χρονα Μια τέτοια microορφή ψυχασθένειας θα ήταν θεmicroελιω-microένη στην laquoπαροξυσmicroική διάθεση απώλειας ταυτότηταςmicroέσω ταύτισηςraquo17 εάν δεχθούmicroε να χρησιmicroοποιήσουmicroε τονόρο αυτό για την κρίση στις διαπιστωmicroένες έως σήmicroερασχέσεις microεταξύ υποκειmicroένου και χώρου(Πιθανά να διαπιστώσαmicroε για ακόmicroα microια φορά την ανάγκη επέ-κτασης του τι ορίζεται ως κανονικό σε περιοχές όπου παραδο-σιακά ανήκαν στο χώρο της σχιζοφρένειας)

Σηmicroειώσεις

1 Marshal McLuhan laquoPlayboy interviewraquo Essential Mcluhan σελ

258 Επίσης laquoThe Playboy Interview Marshall McLuhanraquo Playboy

5544 α φ ι έ ρ ω micro α

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 4 Barbara Bui UcircAcircEgraveUacuteiquest Igravefipermilmiddot˜ EcircıEgrave-OacutefiˆUacuteOcircmacrAcircEgraveIgraveOgraveOacutemiddot˜ 1999-2000

permilrsaquoIumlmiddot EEgraveIcirc 5 6 prod Times Square UcircUgraveEuml iexclcurrenmiddotAgravefiUacuteIcircEuml fiˆ˜ AcircIacuteAcircIumlrsaquomacrıEumlIcircAcirc UcircAcirc IgraveEgravemiddot permilAcircIcircmiddotAcircUgraversaquomiddot prodAcirc˘UacuteAcircrsaquomiddot macrUacutelsaquoUcircEuml UgraveˆOacute iexclordfpart UacuteOcircIcircmiddotIumlAcircrsaquo middotIumlIumlmiddotAacutecurren˜ UcircUgraveOcircmiddotUcircUgraveEgraveIcircfi UgraveOcircrsaquoOcirc prod Oacute˘macrUgraveAcircUacuteEgraveOacutelsaquo fibdquoEuml IgraveAcirc UgraveEuml macrUacutelsaquoUcircEumlUgraveˆOacute EcircOgraveUgraveˆOacute UcircrsaquoAacuteOcirc˘Uacutemiddot AcircOacuteUgraveAcircrsaquoOacuteAcircEgrave UgraveEumlOacute middotrsaquoUcircıEumlUcircEuml UgraveOcirc˘AcircEcirclsaquoIgraveAcircUacuteOcirc˘

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

λάσσεται ο τρόπος microε τον οποίο αντιλαmicroβανόmicroαστε τονκόσmicroο και οραmicroατιζόmicroαστε την οικοδόmicroησή του Ή δενmicroπορούmicroε να βγάλουmicroε τη σκέψη microας έξω από τον εαυτόmicroας για να δούmicroε το πλέξιmicroο και την πορεία των πραγmicroά-των στα οποία εmicroείς οι ίδιοι συmicromicroετέχουmicroε Το πιθανότεροείναι ότι συmicroβαίνουν και τα δύο ταυτοχρόνως

Κατά τα άλλα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε δίκιο αλλά εξαρτάταιπαντοτε από ποια microεριά το βλέπεις και κυρίως πού απο-βλέπεις ndash στη νοσταλγία του παλιού καλού καιρού ή στησυνείδηση του σύγχρονου που συνεχίζεται και είναι εντε-λώς πραγmicroατικό Οι laquoκαθαρέςraquo απαντήσεις κρύβουν πίσωτους δογmicroατικές ερmicroηνείες και την αιώνια επίκληση τουlaquoορθού δρόmicroουraquo που στέλνει τις microάγισσες στην πυρά Καιαν δεν υπάρχουν microάγισσες Αν η microόνη microάγισσα είσαι εσύπου τις κατασκευάζεις Αυτά είναι δύσκολα ερωτήmicroατααπέναντι στη σύγχρονη πόλη και τη σύγχρονη αρχιτεκτο-νική γιατί είναι στην ουσία τους ερωτήmicroατα απέναντι στησύγχρονη κοινωνία και το σύγχρονο άνθρωπο

Η απελευθέρωση της αρχιτεκτονικής από τον τόπο καιαπό το χρόνο δηλαδή από την προσωπική επικοινωνίατου ανθρώπου microε το κτίριο και η διασπορά της σε laquoόλα τασηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo (η ρευστοποίησή της)είναι σε microεγάλο βαθmicroό αποτέλεσmicroα της microηχανικής αναπα-ραγωγής της εικόνας της Στην αφετηρία της διαδικασίαςαυτής βρίσκεται βεβαίως η Αναγέννηση microε την τυπογρα-φία στην οποία αναφέρεται ο Ουγκώ αλλά η πραγmicroατικήέκρηξη του φαινοmicroένου ήρθε microε την ασπρόmicroαυρη φωτο-γραφία που διέσπειρε τη microοντέρνα αρχιτεκτονική σε όλοτον κόσmicroο και microε τη φαντασmicroαγορία της έγχρωmicroης πουσχεδόν υποκατέστησε το λόγο να πας ο ίδιος στο πραγ-microατικό αφού δυνάmicroει έρχεται εκείνο εδώ Η εικόνα τηςαρχιτεκτονικής έγινε πιο δυνατή και αληθινή από τηνπραγmicroατικότητα και η φαντασία η αναπαράσταση τηςουτοπίας στάθηκαν δίπλα της ισάξια Όλα όσα λέγονταισήmicroερα για τον καταλυτικό ρόλο της ψηφιακής εικόνας

ήταν ήδη εκεί από παλιά Είναι εκεί microαζί microε την προοπτικήπου ανακαλύπτεται στην Αναγέννηση ως νέα θέαση τουκόσmicroου και ως θεαmicroατοποίηση του αρχιτεκτονικού χώρουΕίναι εκεί microαζί microε τη φωτογραφία και microε τον κινηmicroατο-γράφο που έχουν επιβάλει ως πραγmicroατικότητα microιατεχνητή και αποσπασmicroατική αναπαράσταση του κόσmicroουΣτον 20ό αιώνα το ανθρώπινο microάτι επαναπροσδιορίστηκεκαι η πραγmicroατικότητα απορροφήθηκε microέσα στην εικόνατης πραγmicroατικότητάς της

Αυτή η αναγωγή της εικόνας σε πραγmicroατικότητα διασταυ-ρώνεται microε microια άλλη διαδικασία που έχει επίσης την αφετη-ρία της στην Αναγέννηση και αναδεικνύει τον αρχιτέκτονασε εmicroπνευσmicroένο δηmicroιουργό πλάι σε εκείνους που συνθέ-τουν τα έργα τέχνης Η ουσιαστική άρνηση της χειρωνα-κτικής και της κοινωνικής υπόστασης του έργου η καταλυ-τική απόδοση στο κτίριο της προσωπικής ταυτότητας τουαρχιτέκτονα ακόmicroα και η χρήση του όρου σύνθεση για ναπεριγραφεί microια οικοδοmicroική τέχνη microε όρους έmicroπνευσηςπρωτοτυπίας και microοναδικότητας αποτελούν χαρακτηριστι-κές ιδιότητες του αρχιτέκτονα των νεωτέρων χρόνων microεαποκορύφωmicroα τον 20ό αιώνα Στην κατεύθυνση αυτή microοι-άζει απολύτως φυσικό να δηmicroοσιεύονται τα έργα των αρχι-τεκτόνων όπως δηmicroοσιεύονται τα έργα των καλλιτεχνώννα ζητείται η προστασία της αρχιτεκτονικής από τουςπραγmicroατικούς ιδιοκτήτες της στο όνοmicroα πνευmicroατικής ιδιο-κτησίας να προβάλεται αλαζονικά η αρχιτεκτονική στηνπόλη ως θέαmicroα Η αναγνώριση αυτών των αξιών αποτελείβασικό θεmicroέλιο της Disneyland-τοποίησης της σύγχρονηςπόλης και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής Τα microεmicroονωmicroένακτίρια-δηmicroιουργίες είναι τοποθετηmicroένα το ένα δίπλα στοάλλο σαν τους φασουλήδες και αφηγούνται τη δική τουςιστορία που αγνοεί πεισmicroατικά τη διπλανή τους Πάνω στακτίρια αυτά δεν αναγνωρίζεται ο τόπος αναγνωρίζονται οιαρχιτέκτονές τους Η αρχιτεκτονική microεταλλάχθηκε απόκοινωνική έκφραση του χώρου σε προσωπικό ιδίωmicroα σεεπιθυmicroία του δηmicroιουργού

5577α φ ι έ ρ ω micro α

Το 1831 ο Βίκτωρ Ουγκώ έγραφε στην Παναγία των Παρι-σίων που έmicroελλε να γίνει επιτυχία της Walt Disney πως laquoηαρχιτεκτονική έχει πεθάνει έχει πεθάνει αmicroετάκληταraquoεπειδή laquoη αρχιτεκτονική δεν θα χτίζεται πια θα τυπώνε-ταιraquo Και εξηγούσε microε φοβερή διαύγεια τον εκρηκτικόαφορισmicroό του laquoΚάτω από την έντυπη φόρmicroα η σκέψηείναι περισσότερο από ποτέ ακατάλυτη είναι πετούmicroενηασύλληπτη άτρωτη Αναmicroιγνύεται microε τον αέρα Στον καιρότης αρχιτεκτονικής γινόταν βουνό και κατελάmicroβανε ρωmicroα-λέα έναν αιώνα κι ένα τόπο Τώρα γίνεται σmicroήνος πουλιάσκορπάει στους τέσσερις ανέmicroους και καταλαmicroβάνει ταυ-τόχρονα όλα τα σηmicroεία του αέρα και του χώρουraquo

Αυτό που τώρα microοιάζει ξαφνικά στα microάτια των περισσοτέ-ρων να είναι είτε microια κοσmicroογονία ή microια συmicroφορά που microαςτην έχει φέρει η πλανητική διάσταση της επικοινωνίας και ηκυριαρχία της ψηφιακής εικόνας πάνω στην πραγmicroατικό-τητα είναι στην ουσία του microια παλιά ιστορία Βέβαια στοσύγχρονο κυνήγι των microαγισσών για όλα φταίει ο υπολογι-στής το διαδίκτυο η εικονική πραγmicroατικότητα και ηπαγκοσmicroιοποίηση microαζί microε όλες τις ρηmicroατικές εκδοχές καιτα συνδηλούmicroενα αυτών και όλων των συναφών όρων∆ηλαδή για όλα φταίνε οι microηχανές και οι laquoκακοίraquo ή αντί-στροφα οι laquoκαλοίraquo ανάλογα microε το αν θα δώσουmicroε ευερ-γετική ή καταστροφική ερmicroηνεία στην ίδια ευθύνη Μεταλ-

5566 α φ ι έ ρ ω micro α

Mην κυνηγάτε microάγισσεςεκεί που δεν υπάρχουν

του Παναγιώτη Tουρνικιώτη αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest Disney prod paramiddotOacutemiddotAacutersaquomiddot UgraveˆOacute paramiddotUacuteEgrave-UcircrsaquoˆOacute 1996permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquestPierre Koenig intmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot UcircUgraveOcirc LosAngeles 1959-1960 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ JuliusShulman

iquestOacuteˆ radic AacutemiddotIumlmiddotUgraveiquest˜ UcircUgraveOcirc sectOcircOacutepermilrsaquoOacuteOcirc (IgraveAcircUgraveiquest middotfi UgraveOcircsbquoOcircIgravesbquomiddotUacutepermilEgraveUcircIgravefi) 1940 ordmˆUgraveOcircAacuteUacutemiddotEcircrsaquomiddot ReggieSpeller

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

θανο συmicroπίληmicroα ξεχωριστών αρχιτεκτονικών που θα είναιη microία πιο πρωτότυπη από την άλλη θα είναι δηmicroοσιευmicroένεςπριν χτιστούν και θα αφήνουν να microαντέψεις το δηmicroιουργότους Θα περπατάς στην πόλη σαν να περπατάς σε γκα-λερί σαν να πηγαίνεις λούνα-παρκ σαν να κάνεις shoppingσε εmicroπορική γειτονιά Αυτό είναι το αρχιτεκτονηmicroένοσύmicroπαν και είναι microια νέα Disneyland είναι η ολικήDisneyland που επιτρέπει σε όλους να δηmicroιουργήσουν τοθαυmicroαστό αριστούργηmicroά τους να ξεχωρίσουν Γιrsquo αυτόακριβώς αποτελεί το ανοmicroολόγητο όραmicroα των περισσότε-ρων αρχιτεκτόνων Αυτή είναι όmicroως microια τεράστια απώλειαndash είναι η απώλεια του meacutetier η απώλεια του τόπου η απώ-λεια της αρχιτεκτονικής Αν αυτή η τεράστια απώλεια σαςενοχλεί τουλάχιστον microην κυνηγάτε microάγισσες εκεί που δενυπάρχουν

5588 α φ ι έ ρ ω micro α 5599α φ ι έ ρ ω micro α

κές δυνατότητες έκφρασης για την παρουσίαση του αρχι-τεκτονικού έργου που συνεχίζουν να εξελίσσονται συνε-

χώς σε νέες κατευθύνσεις Ο microέσος όρος των ποιοτικώναπαιτήσεων για την οπτική αναπαράσταση του αρχιτεκτο-νικού σχεδιασmicroού έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο Ταιδιοφυή σκαριφήmicroατα αν σκεφτεί κανείς τα σκίτσα του LeCorbusier για την πόλη του microέλλοντος δεν αντιστοιχούνπλέον στις απαιτήσεις της αγοραίας ζήτησης Οι σηmicroερινοίπελάτες και επενδυτές δεν προσελκύονται από αφηρηmicroένασκίτσα Αντιθέτως microια φωτορεαλιστική απεικόνιση πουαναδεικνύει το κτίριο στο συγκεκριmicroένο οικόπεδο microε φωςκαι σκιές προσαρmicroοσmicroένα στην επιλεγmicroένη εποχή τηςαρεσκείας microας παρουσιάζει ένα laquoπροϊόνraquo σε πιο αξιόπι-στη συσκευασία Το σκίτσο το σχέδιο η ακουαρέλα ξεπε-ράστηκαν από το συνθετικό φωτογραφικό ρεαλισmicroό τουυπολογιστή ∆ιαmicroορφώθηκε microια νέα laquoδιάλεκτοςraquo στηναρχιτεκτονική γλώσσα που τείνει να επικρατήσει ολοκλη-ρωτικά και που διακρίνεται για την υπερρεαλιστική παλέτατης Όmicroως laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεόςθυmicroώνειraquo κατά τον κορεάτη πρωτοπόρο καλλιτέχνη NamJun Paik Η νέα σχηmicroατική υλικότητα της αρχιτεκτονικήςπαρουσιάζει σε υπερβολική λεπτοmicroέρεια τους πόρους καιτην απόχρωση κάθε υλικού έχοντας ως φόντο έναν αφύ-σικα λαmicroπρό γαλανό ουρανό

laquoWhen too perfect τότε ο καλός Θεός θυmicroώνειraquo Nam Jun Paik

Μικρά ασήmicroαντα γεγονότα που συχνά περνούν απαρατήρητασυmicroβαίνει να αποκαλύπτουν αλήθειες που κανείς δεν είχε υπο-ψιαστεί Για παράδειγmicroα η γεmicroάτη απορία ερώτηση πελάτη microουστον οποίο microόλις είχα παρουσιάσει τη microακέτα του σπιτιού τουεξαιρετικά επιmicroεληmicroένη σε λεπτοmicroέρειες και σε κλίmicroακα 150laquo∆ηλαδή πώς θα είναιraquoΓια να microπορέσει να φανταστεί το κτίριο καλύτερα ζήτησε microιαπαρουσίαση σε φωτορεαλιστική απεικόνιση Η έκπληξή microουήταν απόλυτη Η υλική απεικόνιση τρισδιάστατη δεν είχε λει-τουργήσει Προφανώς η εικονική πραγmicroατικότητα του υπολογι-στή θα ήταν περισσότερο εύγλωττηΕίναι γεγονός ότι οι τεχνικές δυνατότητες του υπολογιστήmicroεταmicroόρφωσαν την πρακτική του αρχιτεκτονικού σχεδίουτην τελευταία δεκαετία Πολύ πιο καθοριστικό όmicroως είναιότι άλλαξε και η επικοινωνία στη σφαίρα της αρχιτεκτονι-κής Όπως και σε άλλους τοmicroείς που κυριαρχούνται απότα ηλεκτρονικά microέσα επικοινωνίας έτσι και εδώ η laquoεικόναraquoπέρασε στο προσκήνιο

Κάθε νέα εξέλιξη διαmicroορφώνει καινούργιες πραγmicroατικότη-τες και καταστάσεις όπως και απαιτήσεις στην αγορά Σεσχετικά σύντοmicroο χρονικό διάστηmicroα προέκυψαν εκπληκτι-

Aπεικόνιση και πραγmicroατικότητα νέοι δρόmicroοιαρχιτεκτονικού σχεδιασmicroού

της Ρούλης Λεκατσά αρχιτέκτονος

Οι δύο προηγούmicroενες παρατηρήσεις συνδυάζουν τηνκυριαρχία της εικόνας microε την πρωτοκαθεδρία του αρχιτέ-κτονα και αποκτούν το πλήρες νόηmicroά τους όταν αντιmicroετω-πίσεις την αρχιτεκτονική ως υλικό προϊόν της κοινωνίαςτου θεάmicroατος που συmicroπυκνώνει microέσα στη microορφή τις οικο-νοmicroικές και κοινωνικές σχέσεις αλλά προβάλλει στηνπόλη-οθόνη την εικονική της υπόσταση ∆εν είναι καθό-λου τυχαίο που η σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστρατεύεταιόλο και περισσότερο για την προώθηση καταναλωτικώνπροϊόντων ή για την εξυπηρέτηση πολιτικών και οικονοmicroι-κών σχηmicroατισmicroών λειτουργώντας σαν δούρειος ίπποςδηλωmicroένων και άδηλων στόχων Αυτό το τελευταίο θαmicroου πείτε το γνωρίζαmicroε όλοι και το θεωρούσαmicroε αυτο-νόητο Στις περισσότερες περιπτώσεις το καταδικάζαmicroεδείχνοντας microε το δάχτυλο τους laquoκακούςraquo - τους εργολά-βους το κεφάλαιο τους πολιτικούς Αλλά το κύριο αίτηmicroαήταν και συνεχίζει να είναι η ανάθεση των ίδιων έργωνστους laquoκαλούςraquo (αρχιτέκτονες) που θα δώσουν στο δού-ρειο ίππο την προσωπική τους εmicroπνευσmicroένη έκφραση Ελοιπόν αυτό γίνεται ήδη γύρω microας και θα γίνεται διαρκώςπερισσότερο Αυτό που έρχεται αυτό που δυνάmicroει βρίσκε-ται εmicroπρός microας είναι το αρχιτεκτονηmicroένο σύmicroπαν ένα απί-

iquestOacuteˆ Iakov Tchernikhov tradeDaggerOacuteıAcircUcircEuml middotUacuteEgraveıIgravefi˜30 middotfi UgraveOcirc sbquoEgravesbquoIumlrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ laquoinfinUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcirccurren˜ EcircmiddotOacuteUgravemiddot-UcircrsaquoAcirc˜raquo sectcurrenOacuteEgraveOacuteAacuteIcircUacutemiddotOacuteUgrave 1933IgravecurrenUcircEuml Franccedilois Schuiten currenOacutemiddot UcircmacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot UgraveEumlUcircAcircEgraveUacuteiquest tradeIcircOcircUgraveAcircEgraveOacutecurren˜ fiIumlAcircEgrave˜ 1989IcirciquestUgraveˆ Norman Foster UgraveOcirc centEumlIgravemiddotUacutemacrAcircrsaquoOcirc UgraveOcirc˘ sectOcircOacute-permilrsaquoOacuteOcirc˘ 1998-2002

iquestOacuteˆ paraOcircIumlEgraveUgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml˜ JeanNouvel middotOacuteUgraveEgraveIcircmiddotUgraveOcircUgraveUacuteEgraveUcircIgraveOcircrsaquo (EcircˆUgrave Rouli Lecatsa)

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

6611α φ ι έ ρ ω micro α6600 α φ ι έ ρ ω micro α

γωνίες και απότοmicroες microεταβάσεις Ανοίγmicroατα στους τοί-χους σε ασυνήθιστα ύψη και διαστάσεις καδράρουν τοlaquoΈξωraquo επικεντρώνοντας ένα κοmicromicroάτι ουρανού κορmicroώνδένδρων πρασίνου Εδώ ξεχνάει κανείς την κλασική παρα-δοχή κλίmicroακας και αναλογιών Η παρουσίαση microεταβάσεωνπολλαπλών όψεων θυmicroίζει κάπου την απλοϊκότητα κινου-microένου σχεδίου σαν προσοmicroοίωση στην αισθητική γλώσσατου κυβερνοχώρου Με παρόmicroοια λογική και συνέπεια ο νέος αρχιτέκτοναςHolger Kleine στο Βερολίνο διασπά το χώρο χρησιmicroοποι-ώντας καθρέπτες διπλής όψεως που προκαλούν microιαοφθαλmicroαπάτη της προοπτικής Θέτει τον παρατηρητήανάλογα microε το σηmicroείο στο οποίο βρίσκεται αντιmicroέτωπο microεαποσπάσmicroατα χώρου που microοιάζουν κυβιστικά (laquoDesignReportraquo σελ 61 ) Τα υλικά που χρησιmicroοποιεί είναι λεία καιδιαφανή τα χρώmicroατα έντονα και φωτεινά Ο χώρος φαίνε-ται επίπεδος χωρίς βάθοςΉδη στις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 ο Jean Nouvel ξεκί-νησε microε τη laquoγυάλινηraquo αρχιτεκτονική του ένα διάλογοmicroεταξύ ύλης και διαφάνειας Στο κτίριο του πολιτιστικούκέντρου της Λουκέρνης είναι σαν να έχουν αρθεί τα όριατου κτιρίου προς τη λίmicroνη και την πόλη Με σκούραδάπεδα και microε την επιδέξια χρησιmicroοποίηση υλικών διαφα-νειών αντανακλάσεων του φωτός και των υδάτινων επιφα-νειών δηmicroιουργούνται ασυνήθιστοι χώροι και αντικατο-πτρισmicroοί που παράγουν συνειρmicroικές εικόνες της αρχιτε-κτονικής Εδώ κινείται κανείς σε ακολουθίες χώρου και επί-πεδα που συνεχώς εκ νέου ερmicroηνεύουν τη σχέση του κτι-ρίου microε το τοπίο Με το κτίριο laquoThe Hotelraquo ο Nouvelδίνει ένα σαφές στίγmicroα για την τρανς-microοντέρνα αρχιτεκτο-νική του παρόντος Η πρόσοψη του κτιρίου θυmicroίζει διά-τρητη επιφάνεια από την οποία διαχέουν φθορίζουσεςεικόνες Η εντύπωση προκύπτει από ταινίες που προβάλ-λονται στις οροφές των δωmicroατίων Εκράν πίσω από ταοποία έχει τοποθετηθεί φωτισmicroός οφθαλmicroαπάτες microεφωταγωγούς που ενώνουν διαφορετικά επίπεδα ολοκλη-ρώνουν το θέαmicroα Ο επισκέπτης εισέρχεται σε ένα δια-δραστικό χώρο ένα αριστούργηmicroα τεχνικής Πιο ακραίαακόmicroα είναι τα έργα των Ολλανδών Spuybroek (NOX) καιOsterhuis που microε την αρχιτεκτονική τους microπορούν ναενεργοποιούν ολόκληρα συστήmicroατα

Η avant-garde της αρχιτεκτονικής σκηνοθετεί τρισδιάστα-τες laquoεικόνεςraquo οι οποίες επιδιώκουν να είναι περισσότεροεντυπωσιακές από τα δυνητικά πρότυπα των microέσων ενηmicroέ-ρωσης για να συνδεθούν microε τον κόσmicroο του συλλογικούφαντασιακού της κοινωνίας των ηλεκτρονικών microέσων Οαστικός χώρος και τα σύmicroβολά του περιορίζονται όλο καιπερισσότερο στην έννοια microιας αντίληψης που εmicroφανίζει τοχώρο στερηmicroένο από το ιστορικό του βάθος και λειτουρ-γικότητα Ο αστικός χώρος πρέπει να επαναπροσδιορι-σθεί microε νέες συναισθηmicroατικές και βιωmicroατικές αξίες Αλλιώςυπάρχει ο κίνδυνος microελλοντικά προκειmicroένου να γίνεταικανείς κατανοητός να προβάλλει στον κόσmicroο του πραγ-microατικού είδωλα microεταφερόmicroενα από τα δυνητικά πρότυπαΣε αυτή την περίπτωση θα είmicroαστε στο σηmicroείο που ηlaquoεικόναraquo θα έχει κυριαρχήσει πάνω στην ανθρώπινηύπαρξη

Η Ρούλη Λεκατσά διδάσκει Αρχιτεκτονική Σύνθεση στο Πολυτεχνείο

του Bielefeld και είναι ιδιοκτήτρια του laquoAtelier fuumlr architectur amp designraquo

στο Αmicroβούργο

Ευχαριστώ τους Κ Σκλήρη και Ν Παπαmicroιχαήλ για τη βοήθειά τους στην

απόδοση του κειmicroένου στα ελληνικά

έχει κατά συνέπεια επιπτώσεις σε microορφές εργασίας και λει-τουργίες κτιρίωνΤα θέmicroατα του microέλλοντος όπως microείωση της υλικής microάζαςmicroείωση των microετακινήσεων και αυτοmicroατοποίηση θα καθιε-ρώσουν ένα εξατοmicroικευmicroένο και αυστηρά προδιαγεγραmicro-microένο πλέγmicroα σχέσεων του υποκειmicroένου προς το αντικεί-microενοΤα κτίρια θα έχουν όλο και περισσότερη τεχνολογία πουόmicroως θα είναι όλο και λιγότερο εmicroφανής Η τεχνητή νοη-microοσύνη θα αναλαmicroβάνει καθολικά τα συστήmicroατα λειτουρ-γίας κτιρίων προσόψεων τρόπου χρηmicroατοδότησης Πρό-κειται εν τέλει για microια πολυλειτουργικότητα Πέραν αυτούο παθητικός ενεργειακός σχεδιασmicroός προδιαγράφει τοκτίριο σα microια επιδερmicroίδα που χωρίζει το laquomicroέσαraquo από τοlaquoέξωraquo Με αυτά τα δεδοmicroένα απαιτούνται καινούργιοιαρχιτεκτονικοί τύποι

Νέες αρχιτεκτονικές γλώσσες

Μια laquoψηφιακήraquo αντίληψη αρχιτεκτονικού σχεδιασmicroούεκφράζεται στη microελέτη των νεοϋορκέζων αρχιτεκτόνων ΜCho και J Slade laquoErlach houseraquo που διακρίθηκε το 1999 microετο βραβείο για laquoprogressive architectureraquo Με την εξύ-ψωση του τοπίου σε υποκείmicroενο ισότιmicroο προς τη φιλοξε-νούmicroενη σε αυτό αρχιτεκτονική χάνονται τα όρια microεταξύκτίσmicroατος και τοπίου και συντάσσεται microία microοναδική ενό-τητα Οι συναρmicroογές του κτιρίου είναι επεξεργασmicroένες microετέτοιο τρόπο ώστε ο χώρος να φαίνεται ενιαίος χωρίς

Νόmicroοι της εικονικής πραγmicroατικότητας

Ήδη από το 2000 παρατηρείται η συντέλεση της ολοκλη-ρωτικής microετάβασης από τους παραδοσιακούς τρόπουςαπεικόνισης στα ηλεκτρονικά microέσα παράλληλα microε την εξοι-κείωση στο χειρισmicroό των τεχνικών του ηλεκτρονικού υπολο-γιστή Θα χρειαστεί ωστόσο χρόνος για τον επαναπροσ-διορισmicroό περιεχοmicroένων και microορφών δεδοmicroένου ότι πρόκει-ται για κάτι περισσότερο από το σχεδιασmicroό επιφανειών Ο κυβερνοχώρος αποτελεί ένα φαντασιακό βιωmicroατικόκόσmicroο ο οποίος γίνεται αντιληπτός στο νοητικό επίπεδοlaquoΕίναι σα να microπορούσε κανείς να microεταθέσει την αντιλη-πτική του ικανότητα εκτός σώmicroατοςraquo (laquoDerrickKerckhove die Architektur der Intelligenzraquo σελ 50 Βασι-λεία 2002) Κατrsquo αυτό τον τρόπο καθίσταται απόλυτα κατα-νοητή η ιδέα του laquoαντικειmicroενικά φαντασιακούraquo Ο βιωmicroέ-νος χώρος στον κυβερνοχώρο δεν έχει όρια Μπορείκανείς να microετακινείται σε αρχιτεκτονικά πεδία τα οποίαείναι ρευστά microεταβαλλόmicroενα και υποδύονται την έλλειψηβαρύτητας Ο χώρος είναι διαδραστικός Το σηmicroείο τοmicroήςmicroεταξύ εικονικού και πραγmicroατικού ορίζει εκ νέου τη σχέσητόπου και χρόνου

Οι κυρίαρχες εικόνες των ηλεκτρονικών microέσων επικοινω-νίας επιζητούν την επιβεβαίωση της ύπαρξής τους στηνπραγmicroατικότητα Οι αρχιτέκτονες καλούνται να λάβουνυπόψη τις απαιτήσεις της δικτυακής επικοινωνίας σε περι-πτώσεις προσαρmicroογής κτιρίων στη νέα τεχνολογία Αυτό

iquestOacuteˆ Erlach House (AcircUcircˆUgraveAcircUacuteEgraveIcirciquest) 1999 MCho J Slade middotfi laquoYoung architects secondnatureraquo Princeton Architectural Press 2000

permilrsaquoIumlmiddot iquestOacuteˆ Holger Kleine middotUacutemacrEgraveUgravecurrenIcircUgraveOcircOacutemiddot˜ UcircUgraveOcircmicroAcircUacuteOcircIumlrsaquoOacuteOcirc Ocirc OacuteEgraveUgravelsaquoUacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave UgraveOcircOcircıAcircUgraveEumlıAcircrsaquo IgraveAcirc Icircmiddot-UgraveAcircDaggerı˘OacuteUcircEuml UacuteOcirc˜ UgraveOcirc ˘OacuteOcircpermilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc Euml IgravemiddotOacuteEgravecurrenUacutemiddotAcircIgraveUacutefi˜ middotfi UgraveOcirc middotUacuteiquestı˘UacuteOcirc (EcircˆUgrave Hutmacher)permilrsaquoIumlmiddot IcirciquestUgraveˆ The Hotel permilˆIgraveiquestUgraveEgraveOcirc IgraveAcirc UacuteOcircsbquoOcircIumllsaquoUcircUgraveEumlOacute fiUacuteOcircEcirclsaquo Jean Nouvel sectOcirc˘IcirccurrenUacuteOacuteEuml

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

6633α φ ι έ ρ ω micro α6622 α φ ι έ ρ ω micro α

καταναλωτικές λειτουργίες που παρατάσσονται απλοϊκάεκατέρωθεν αχανών αυτοκινητοδρόmicroων Πιθανόν σε δύο γενιές οι παιδικές microνήmicroες κατοίκων επαρ-χιακών ηmicroιαστικών κέντρων να microην ανακαλούν δηmicroόσιεςπλατείες και γειτονιές αλλά ιδιωτικά ελεγχόmicroενα τοπίαθεmicroατικής ψυχαγωγίας Ήδη ως προνοmicroιακοί τόποι κατοι-κίας αναδεικνύονται φρουρούmicroενα οικιστικά ψευδο-ειδυλ-λιακά θεmicroατικά ghettos ιδιωτικής αστυνόmicroευσης ενώ ωςπεριβάλλον εργασίας ανέρχεται η τυπολογία του αυτόνο-microου επιχειρηmicroατικού πάρκου-κόmicroβου πλατύτερων επιχει-ρηmicroατικών δικτύων αντικαθιστώντας το laquoανεπαρκώς σχε-διασmicroένοraquo τοπικό αστικό κέντρο το οποίο εντέλει laquoπερι-σώζουνraquo corporate αναπλάσεις ndash βλέπε laquoDisneyraquo TimesSquare Manhattan

Μύκονος ή Mickey-οιωνός Αντίστοιχα microε θεmicroατικούς ψευδο-ειδυλλιακούς ψυχαγωγι-κούς τοmicroείς όπως η Far-West συνοικία microιας Disneyland σεεγχώριους ιστορικούς οικισmicroούς τις microάζες έλκει πρώτιστατο microορφοκρατικό microοτίβο η microυθοπλασία ενός θεmicroατικούresort σύντοmicroης και ήπιας διαφυγής Φαινόmicroενο αποκαλυ-πτικό σύγχρονων τάσεων microετα-ιστορικής θεώρησης τουπαρόντος σε παραδοσιακές κοινότητες όπως της Χώραςτης Μυκόνου στέκει microόνο το απτό και άψυχο κέλυφος ndashhardware microαρτυρώντας περασmicroένες εποχές των οποίων

οι δοmicroές οργάνωσης ndash software πασιφανώς φθίνουν ήέχουν εκλείψει microαζί microε το τοπικό βιοτικό ιδίωmicroα που τιςγέννησε Πλέον απαντώνται προγραmicromicroατικές δοmicroές παρο-χής νεοσύστατων υπηρεσιών της σύγχρονης υπερεθνικήςοικονοmicroίας σε ανακαινισmicroένα ή νεόδmicroητα κτίρια παρά-γωγα κτιριολογικών κανονισmicroών που πλέον δεν συστήνουναπαγορεύσεις αλλά υποδεικνύουν άmicroεσα το επιτρεπτό ndashαντίστοιχα microε microανιεριστικές πολεοδοmicroικές αρχές microεταmicroο-ντέρνων πειραmicroατικών εταιρικών οικισmicroών όπως η Cele-bration Florida της Disney Development Corporation Τοκέλυφος-σκηνικό οργανώνει αφανής υπερ-τεχνολογικήυποδοmicroή ενώ οι αναπτυξιακή στρατηγική είναι πανοmicroοιό-τυπη η microεγιστοποίηση επενδυτικού ενδιαφέροντος και ηεmicroπορικοποίηση της τοπογραφίας η ρευστοποίηση τωνιδιαιτεροτήτων και ιδιωmicroάτων η επιχειρηmicroατική υπερδιό-γκωση υιοθετώντας παγκοσmicroίως ισχύοντα επιχειρηmicroατικάαναπτυξιακά πρότυπα Η καταληστευτική οικειοποίηση και θεmicroατοποίηση τηςεγχώριας παραδοσιακής microήτρας θα microπορούσε microε microοντερ-νιστικά κριτήρια να κριθεί ως σαφέστατα πιο προκλητικόγεγονός από τη δηmicroιουργία ndashπρος εmicroπορική εκmicroετάλ-λευσηndash πολλαπλών θεmicroατικών ενοτήτων τύπου Disneylandεπί tabula rasa καταλύοντας microια από τις ισχυρότερεςδικλείδες ασφαλούς θεώρησης και αποστασιοποίησηςαπό διεθνώς αναπτυσσόmicroενα σύγχρονα φαινόmicroενα του

Μετα-ιστορικά αναπτυξιακά ήθη και η αρχιτεκτονική του appliqueacute

Στο τυπικό αmicroερικανικό ηmicroιαστικό και προαστιακό τοπίοndashέκφραση απόλυτων microοντέλων χωροταξικής οργάνωσηςmicroε βάση τη microονοδιάστατη αποmicroόνωση λειτουργικών ενο-τήτωνndash ο αφανισmicroός των βιώσιmicroων microορφών αυτονοmicroούmicroε-νου δηmicroόσιου χώρου και η εξάλειψη κοινωνικών δεσmicroώνυπεραναπληρώνεται microε αχανή κτίρια-κουτιά καταναλωτι-σmicroού και laquoψυχαγωγίαςraquo ερmicroητικά κλειστά ιδιωτικά βασί-λεια ανακυκλούmicroενου διάκοσmicroου αισθητικά φθηνού σκη-νογραφικού χαρακτήρα επίπλαστα υποκατάστατα δηmicroό-σιας ζωής χωροθετηmicroένα σε microοναχικές παρειές ατέρmicroο-νων αυτοκινητοδρόmicroων microε πνεύmicroα αποστροφής προς οια-δήποτε περιβάλλουσα αστική πλοκή Στα πλαίσια του διο-γκούmicroενου experience economy το εσωτερικοποιηmicroένοτοπίο εύρωστων shopping mall προς microεγιστοποίηση τηςκαταναλωτικής δραστηριότητας ανασύρει γλυκερά θεmicroα-

τικά και εικονογραφικά στερεότυπα προσεγγίζονταςεκλάmicroψεις νοσταλγικής αναπόλησης microιας ανώδυνης επο-χής αθωότητας laquoαγγίζονταςraquo microε εύπεπτο τρόπο τονπολίτη-καταναλωτή Επισφαλώς θεωρείται πως οι πανίσχυρες τυπολογικέςεκφάνσεις της καπιταλιστικής αναπτυξιακής νοmicroοτέλειαςβρίσκονται σε απόσταση ασφάλειας από τον ανεπανάλη-πτα ιστορικό τόπο της Ελλάδας και τις laquoατόφιεςraquo πτυχέςτης εγχώριας αρχιτεκτονικής πραγmicroατικότητας ndash η οποίασυχνά εναποθέτει τον αυτο-εξαγνισmicroό της στο de factoπλεονέκτηmicroα της πλειοδοσίας microνηmicroειακής κληρονοmicroιάςΦαινόmicroενα που ήδη διαγράφονται αχνά στην ελληνικήδοmicroική πραγmicroατικότητα ιχνογραφούν πιστά τις πανίσχυ-ρες και άκαmicroπτες τυπολογίες του επιχειρηmicroατικού καπιταλι-σmicroού ανερχόmicroενοι εγχώριοι κατασκευαστικοί και realestate κολοσσοί προαναγγέλλουν πλάνα χωροθέτησηςγιγάντιων ψυχαγωγικών microη-αστικών laquoπάρκωνraquo ενώ ταυτό-χρονα οι παρυφές των αστικών κέντρων ξεχειλίζουν microε

Από Genius Lociσε Genius Mickeyτου Αριστοτέλη ∆ηmicroητρακόπουλου αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest OtildeOcircbdquoEuml UgraveEuml˜ laquoAcircEgravepermil˘IumlIumlEgravemiddotIcirclsaquo˜raquoIcircOcircEgraveOacutefiUgraveEumlUgravemiddot˜ Celebration Florida Robert AMStern IcircmiddotEgrave Jaquelin Robertson AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute DisneyDevelopment Corporation

permilAcircIacuteEgraveiquest Desert Passage Aladin Hotel ıAcircIgravemiddotUgraveEgrave-IcircOcircDagger macrmiddotUacutemiddotIcircUgravelsaquoUacutemiddot AcircIgraveOcircUacuteEgraveIcircfi IcirccurrenOacuteUgraveUacuteOcirc Las VegasRTKL Associates

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

Η αρχιτεκτονική απέχοντας από τα πεδία καθορισmicroού τουθεσmicroικού πλαισίου λειτουργίας της αυτόmicroατα περιχαρακώ-νεται στη microορφολόγηση άρθρωση microόρφωση ή διακό-σmicroηση ndashανάλογα microε την ορολογία των εκάστοτε κινηmicroά-τωνndash άψυχων κελυφών υποβιβάζεται σε laquoπαπιοπεριπέ-τειαraquo συρρικνώνεται σε στυλιστικές εφαρmicroογές εκφράσειςαπλοϊκής microεγαλοmicroανίας Τα κτίρια ουδέτερα κουτιάlaquoενδύονταιraquo ανάλογα microε τις πρόσκαιρες εmicroπορικές απαι-τήσεις των επενδυτών Ο κοσmicroητικός εξπρεσιονισmicroόςανεξάρτητα αν πρόκειται για νεοmicroοντέρνο Prada Store τουRem Koolhaas νεο-αρχαιοπρεπή οίκο microόδας Versaceτυποποιηmicroένο franchise υποκατάστηmicroα corporate υπερκο-λοσσών όπως η Levirsquos και η Warner Bros νεο-παραδο-σιακό κουτούκι στου Ψυρρή σαγηνευτικού χαρακτήραθεmicroατικό ξενοδοχειακό resort microοντερνιστική διανοουmicroενί-στικη ιδιωτική οικία ψευδο-πολυτελή ενυπόγραφη παρα-δοσιακίζουσα microεζονέτα microε προκατασκευασmicroέναstyrofoam κυmicroάτια ή ιδιωτικό avant garde microουσείο πεφωτι-σmicroένης φιλάνθρωπης αριστοκρατίας οικειοποιείται και επι-συνάπτει στο προς laquoκατανάλωσηraquo κτιριακό προϊόν laquoπρο-σωπικότηταraquo και αίγλη επιδιώκει τη σκηνογραφική προσο-microοίωση ή υπενθύmicroιση microιας laquoαυθεντικής αίσθησης ανα-βαθmicroίζοντας την εmicroπορική του αξία Αν εκλείψει η ψευδαί-σθηση της συνύφανσης εmicroπειρίας και microορφής το υλικόπροϊόν-κτίριο απογυmicroνώνεται ως microόνο εργαλείο προώθη-

σης microένει το χαmicroηλό της τιmicroής ndash βλέπε τα συχνά ακαλαί-σθητης συσκευασίας microη-επώνυmicroα ά-microορφα προϊόντα υπε-ραγορών που εντείνουν την αίσθηση ανωνυmicroίας και ισοπε-δωτικής microαζικότητας χαρακτηριστικά που τι ειρωνεία οmicroοντερνισmicroός αρχικά πρόβαλλε ως το καινοτόmicroο ήθοςτου τεχνολογικού νεωτερισmicroού

Ville Radieuse και EPCOT Ουτοπία εναντίον νέας Walt-τοπίαςΣτα πλαίσια του ανερχόmicroενου experience economy τακαταναλωτικά προϊόντα microεταλλάσσονται από κοινότυπαυλικά αγαθά σε άυλη ηδονιστική προσοmicroοίωση laquoειδικώνraquoκαι αυθεντικών ndashrealndash εmicroπειριών σε ελεγχόmicroενο περιβάλ-λον microε αναλώσιmicroο σκηνογράφο την ίδια την αρχιτεκτονικήΣτο δοmicroηmicroένο περιβάλλον η ιδιοmicroορφία microη-προβλεψιmicroό-τητα συνθετότητα οι δεσmicroοί και το αυτόνοmicroο των ιστο-ρικά ισχυρών αστικών πλοκών αποξέεται και αντικαθίστα-ται microε ένα πανεθνικό ιδίωmicroα microια γενικευmicroένη πρωτογενήφόρmicroουλα υποτυπώδους νεο-αστικισmicroού οριζόmicroενουτυπολογικά microέσω απόλυτα microη-αρχιτεκτονικών οικονοmicroικώνπαραmicroέτρων και αρθρωmicroένου microορφολογικά αποκλειστικάmicroέσω προσθετικών appliqueacute στοιχείωνΚαθώς η microπογιά των υποτιθέmicroενα laquoειλικρινώνraquo αδρών επι-φανειών beton brute εγχώριων νεο-κωνσταντινιδικώνέργων ξεφτίζει και ο συγκεντρωτικός δογmicroατισmicroός ιδεολη-πτικών γλυκερών εκφάνσεων ενός ψευδο-ορθολογικούlaquoέντιmicroουraquo microοντερνισmicroού εξατmicroίζεται το δίληmicromicroα διαφαίνε-ται πιο ξεκάθαρα το banal αφορά τα υπερφίαλα ιδιωτικάεmicroπορικά κτιριακά έργα microε φλύαρο προσθετικό διάκοσmicroοκαι αδιάφορη αρχιτεκτονική ποιότητα ή την εθελοτυφλικάσοβαροφανή αυτο-περιθωριοποιηmicroένη και πασιφανώςάκαmicroπτη ψευδο-ηρωϊκή laquoαρχιτεκτονικήraquo ενός υποτιθέmicroεναlow-profile στείρου ελιτισmicroού Αποδεκτό ή microη τα στεγανά microεταξύ υψηλής τέχνης καιεmicroπορικής λαϊκίστικης υποκουλτούρας λύονται και τα πρό-τυπα διαχέονται η laquoυψηλή τέχνηraquo Andy Warhol ενέτασσεεmicroπορικές βιοmicroηχανικές τεχνικές αναπαραγωγής εικόνωνο Luciano Pavarotti εκλαmicroβάνεται εξίσου ως pop αστέραςενώ αυθεντικοί Mondrian κοσmicroούν αίθουσες καζίνο στοkitsch βασίλειο του Las Vegas Η κρίση του αρχιτεκτονικούκόσmicroου κείται στην άρρηκτη αποδοχή του ακρωτηριασmicroέ-νου ρόλου του και την εmicromicroονή microηρυκασmicroού παρηκmicroασmicroέ-νων ψευδο-ιδεολογικών δογmicroάτων Ίσως η πρόκληση δενσχετίζεται microε τον αφορισmicroό της πολιτιστικά laquoπαραπαίου-σαςraquo οικονοmicroικής δυναmicroικής αλλά microε τάσεις ένταξης τωνσύγχρονων φαινοmicroένων σε υγιή και δυναmicroικά microοντέλαπεριβαλλοντικής και αστικής ανάπτυξης εάν νοείται η επα-ναδυνάmicroωση του σηmicroερινού νωθρού και αποπροσανατολι-σmicroένου κοινωνικού προσώπου της αρχιτεκτονικής

Σηmicroειώσεις

1 The Experience Economy Joseph Pine James Gilmore Joseph

Pine II Harvard Business School Press January 1999 ISBN

0875848192

2 Fredric Jameson The Cultural Logic of Late Capitalism Duke Uni-

versity Press Durham NC 1992 ISBN 0822310902

3 Learning from Las Vegas Revised Edition The Forgotten Symbolism

of Architectural Form Robert Venturi Steven Izenour Denise Scott

Brown MIT Press 1977 ISBN 026272006X

4 Ville Radieuse Ριζοσπαστικό microοντέλο microοντέρνας πολεοδοmicroικής

οργάνωσης Le Corbusier EPCOT Experimental Prototype Com-

munity of Tomorrow microεγαλεπήβολο πλάνο δηmicroιουργίας εταιρικής

microεγαλόπολης που πέθανε microε τον εmicroπνευστή του Walt Disney

6655α φ ι έ ρ ω micro α6644 α φ ι έ ρ ω micro α

ταχύτατα επεκτεινόmicroενου entertainment retail που φέρο-νται ως τώρα να αφορούν microόνο microη-ιστορικούς τόπους

Ιστορικοί οικισmicroοί ως microουmicroιοποιηmicroένοι Μίκυ-ισmicroοίΟ επιλεκτικός νοσταλγισmicroός και η εξιδανίκευση παραδο-σιακών τοπίων ιστορικών περιοχών ή ακόmicroη και microοντερνι-στικών avant garde microύθων είναι φύσης συναφούς αν όχιταυτόσηmicroης του ψευδο-ιδεαλιστικού οραmicroατισmicroού θεmicroατι-κών τόπων microιας παραmicroυθένιας Disney χίmicroαιρας από σύγ-χρονους πολίτες που de facto περιέχονται βιώνουν καιπροφανώς αναπαράγουν σύγχρονες τεχνοκρατικές δοmicroέςοργάνωσης του βίου Αυτό που στη γηραιά ήπειρο εθελο-τυφλικά καλείται ανάδειξη πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καιαυθεντικότητας στον στυγνά καπιταλιστικό κόσmicroο υπο-στηρίζεται κύρια από ιδιωτικούς επιχειρηmicroατικούς κολοσ-σούς microεταmicroοντέρνου ήθους προερχόmicroενους από από-λυτα αντίθετη σκοπιά εκπροσωπώντας το σκληροπυρη-νικό συντηρητισmicroό και συνεπάγουσες αντι-αειφόρες ανα-πτυξιακές στρατηγικές εmicroπορικοποίησης και συγκεντρωτι-σmicroούΗ ισχύουσα θεώρηση του laquoσήmicroεραraquo ως microετα-ιστορικόπεδίο δηmicroιουργεί ένα ψευδές ιστορικό σχίσmicroα και ασυνέ-χεια αναστέλλοντας τη διαπίστωση της επιδηmicroικής εξά-πλωσης ταχέως microετεξελισσόmicroενων δοmicroών οικονοmicroικήςοργάνωσης συνεπαγόmicroενης εξαναγκαστικής κοινωνικήςmicroετάλλαξης και τελικά της ανερχόmicroενης αστικής και περι-βαλλοντικής οικονοmicroοκεντρικής οργάνωσης Το κίνηmicroα του critical regionalism προβάλλοντας ουσια-στικά το εναποmicroείναν και φθίνον και όχι το δυναmicroικάlaquoεπερχόmicroενοraquo ανάγεται σε νοσταλγικό τοπικισmicroό εξιδανι-

κεύοντας τα πολιτισmicroικά δεδοmicroένα ηmicroι-παρθένων περιφε-ρειακών γεωγραφικών τόπων δεν πρόκειται για γεωπολιτι-κές ζώνες δυναmicroικής συλλογικής ταυτότητας αλλά για κλη-ρονοmicroικά βιωτικά ιδιώmicroατα που φωλιάζουν απόmicroερα απο-λαmicroβάνοντας την ασφάλεια της ndashσταδιακά εξαλειφόmicroε-νηςndash απόστασής τους από τα πεδία πλήρους ισχύος τηςlaquoενοποιηmicroένηςraquo οικονοmicroίας και από τα κέντρα αποφά-σεων του παγκόσmicroιου επιχειρηmicroατικού συστήmicroατος Υπότην απειλή της επιβολής απόλυτου υπερ-τεχνοκρατικούσυγκεντρωτισmicroού πολιτιστικής αλλοτρίωσης και οmicroοιογε-νοποίησης από πολωmicroένους ολιστικούς διοικητικούςmicroηχανισmicroούς κολοσσιαίων επιχειρηmicroατικών συmicroφερόντωνσπασmicroωδικά ως αmicroυντική τακτική ανασύρονται ιδεαλιστι-κές τάσεις προάσπισης της κατά τόπους πολιτιστικήςαυτονοmicroίας microέσω της διατήρησης και ανάδειξης εθνικών ήτοπικών καλλιτεχνικών και microορφολογικών ιδιωmicroάτων ταοποία ερmicroηνεύονται ως απτοί φορείς των ιδιαίτερων πολι-τιστικο-κοινωνικών τοπικών δοmicroών και της καθηmicroερινήςπρακτικής αυτών Kατά τον Fredric Jameson η επιχειρηmicroατολογία του Ken-neth Frampton καταρρίπτεται microεγαλειωδώς microέσα από τοίδιο το πνεύmicroα του σύγχρονου postmodernist marketingmicroέσω του προφανούς επιχειρηmicroατικού ενδιαφέροντος γιαανταπόκριση σε τοπικές καταναλωτικές ιδιαιτερότητες καιένταξη νέων γεωγραφικών ζωνών στις αγκάλες του παγκό-σmicroιου οικονοmicroικού συστήmicroατος η microουmicroιοποίηση ψευδο-παραδοσιακών microορφολογικών ιδιωmicroάτων δεν εγγυάται τηνενδυνάmicroωση της πολιτιστικής ταυτότητας αντίθετα microάλ-λον εγκρίνει την άmicroεση επέλαση των επενδυτικών mega-συmicroφερόντων στην καρδιά της τοπικής και περιφερειακήςκουλτούρας τα οποία ενδυόmicroενα την ψευδο-παλαιά ιστο-ρικίζουσα laquoκαλλιτεχνικήraquo microανιέρα εκφυλλίζουν ανεπιστρε-πτί την αυθεντικότητα των πολιτιστικών ηθών Το υποκειmicroε-νικά laquoκριτικόraquo του critical regionalism υποσκάπτεται και τοlaquoπεριφερειακόraquo ή ιδιάζον γίνεται αντικείmicroενο επιχειρηmicroατι-κών συντεχνιών οι οποίες εγγυώνται ότι δύνανται να ανα-παράγουν την εικονογραφία του τοπικού microορφολογικούιδιώmicroατος για εmicroάς χωρίς εmicroάς καλύτερα από εmicroάς καιαπό τους αρχικούς εmicroπνευστές του

Mc Duck Σύνθεση από ψευδο-αειφόρα Fun Palaces σε αναλώσιmicroα Toon TownsΜε το ιστορικό microανιφέστο του 1972 Learning from LasVegas καταρρίφθηκαν για πρώτη φορά ισχυρές εθελοτυ-φλικές microυθοπλασίες της αρχιτεκτονικής στη microοντέρναεποχή ανεξάρτητα από την ποιότητα της οικοδοmicroικήςλεπτοmicroέρειας το συνδυασmicroό των υλικών την ευρηmicroατικό-τητα της εκάστοτε στυλιστικής microανιέρας το κτίριο παραmicroέ-νει microια laquoπάπιαraquo ndashbuilding as a duck ένα laquoεξωραϊσmicroένοπαράπηγmicroαraquondash decorated shed που εξυπηρετεί δοmicroέςοργάνωσης αποσχισmicroένες από τα χέρια των αρχιτεκτό-νων-δηmicroιουργών Προέκταση της σκέψης δεν αποτελεί η πρόταση τουVenturi για αποδοχή της microεταmicroοντέρνας συνθετικής αρχήςτης laquoσυρραφήςraquo microορφολογικών ιδιωmicroάτων και της κατάλυ-σης κάθε αισθητικής αρχής αλλά ο επαναπροσανατολι-σmicroός της αρχιτεκτονικής σκέψης προς τις δοmicroές οργάνω-σης του δοmicroηmicroένου περιβάλλοντος σε ανταπόκριση microεπροτεινόmicroενα microοντέλα κοινωνικής λειτουργίας Αν αποξε-στεί ο microορφολογικός φλοιός των κτιρίων προβάλλει ωςουσιαστική πρόκληση η προγραmicromicroατική οργάνωση λει-τουργικών ενοτήτων και δυναmicroικού συσχετισmicroού συνθηκώναστικής βιωσιmicroότητας καθώς και ο προσδιορισmicroός νεοσύ-στατων κτιριακών και πολεοδοmicroικών τυπολογιών

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest IcircUgraversaquoUacuteEgraveOcirc AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute UgraveEuml˜ DisneyDevelopment Corporation Celebration Flori-da Aldo Rossi

IcirciquestUgraveˆ UacutefiUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoOcirc˘ ArquitectonicaAacuteEgravemiddot UcircDaggerIgraveIumlAcircAacuteIgravemiddot DaggerUacuteAacuteOcirc˘ AacuteUacutemiddotEcircAcircrsaquoˆOacute IcircmiddotEgrave IcircmiddotUgravemiddot-UcircUgraveEumlIgraveiquestUgraveˆOacute Times Square New York 1995

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

6677α φ ι έ ρ ω micro α6666 α φ ι έ ρ ω micro α

Στην πλανητική κοινωνία της καθολικής κατανάλωσης πώςαλλιώς θα microπορούσε να αντισταθεί η αρχιτεκτονική ndashέχο-ντας αποβάλλει τις ψυχοκοινωνικές καταβολές τιςndash αν microη τιάλλο αναλαmicroβάνοντας το ρόλο του εντεταλmicroένου παθητι-κού αναmicroεταδότη (Η τέχνη laquoτρέφεταιraquo από τη microοναδικό-τητα ενώ ο καπιταλισmicroός laquoτρέφεταιraquo από τη microαζικότητα)

Άλλο ζήτηmicroα που προκύπτει είναι η ένταξη στον υφιστά-microενο πολεοδοmicroικό ιστό στο αστικό περιβάλλον και διερω-τάται κανείς πώς microπορεί να υπάρξει αστική laquoσυνάφειαraquo ήέστω ένας διάλογος

Όταν επιζητείται microία αλλοιωmicroένη πραγmicroατικότητα αυτόυποθάλπει ίσως ψυχασθένεια ή απλά δηλώνει την έλλειψησύγχρονων προτύπων microέσα από την έλλειψη αυτογνω-σίας αυτοπεποίθησης και εθνικής συνείδησης (είτε πρό-κειται περί της Γαλλίας είτε πρόκειται περί της ίδιας τηςΕλλάδας) Χωρίς να επιθυmicroούmicroε να υπεισέλθουmicroε εδώ σε

microία συζήτηση περί άγραφου microηνύmicroατος συmicroβολισmicroού καισηmicroειολογίας αντικείmicroενα που δικαιωmicroατικά απαιτούνξεχωριστή αντιmicroετώπιση επιτακτική είναι η ανάγκη laquoπρω-τοπορίαςraquo διερεύνησης microίας σύγχρονης εθνικής συνεκτι-κής laquoγλώσσαςraquo microίας κατάλληλης τυπολογίας στη συγκε-κριmicroένη περίπτωση Η εmicroβάθυνση η αναγνώριση της ψευ-δαίσθησης αποτελεί και το πρώτο βήmicroα Μόνο τότε θαυπάρξει γόνιmicroος αντίλογος

Παγκοσmicroιοποίηση και τέχνη microπορούν να συνυπάρξουνΤο microόνιmicroα ζωγραφισmicroένο χαmicroόγελο η αποστειρωmicroένηατmicroόσφαιρα το microεταφορικό ταξίδι microε όλα τα στηmicroέναδήθεν είναι αφύσικα για το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και σκέ-πτεσθαι Η Ευρώπη καλείται να ανακτήσει τον ηγεmicroονικότης ρόλο στην αρχιτεκτονική και στις τέχνες ευρύτερα νααναπτύξει ένα σύγχρονο αυτούσιο και ουσιαστικό πολιτι-

σmicroια κυριαρχία των κινηmicroατογραφικών ονείρων ή η ωmicroήεmicroπορευmicroατοποίηση του ονείρου

Η επέλαση του φαινοmicroένου Disneyland και όλων τωνσυνακόλουθων αυτής στην άmicroεση ή έmicromicroεσή της εφαρ-microογή (βλέπε Allou park κά) αν και microε χρονική καθυστέ-ρηση στην Ελλάδα όπως συmicroβαίνει πάντοτε microε κάθε εισα-γόmicroενη ιδέα κυρίως από το χώρο της αρχιτεκτονικής είναιφυσική απόρροια της αmicroερικανικής laquoαυτοκρατορίας τουθεάmicroατος Αυτή η διείσδυση του φαινοmicroένου (και όχιmicroόνο) εν microέρει ήλθε να συmicroπληρώσει κάποιο laquoκενόraquo πουυπήρχε λόγω της έλλειψης πρωτοπορίας στη σύγχρονηελληνική αρχιτεκτονική σκηνή όσο δυσάρεστο και ναακούγεται Ο Παύλος Μυλωνάς παρατήρησε ότι laquoστονδηmicroιουργικότατο 20ό αιώνα η Ελληνική ΑρχιτεκτονικήΟικογένεια έχει βαδίσει ένα δρόmicroο απλώς παράλληλο τουΜοντέρνου Κινήmicroατος όπως άλλωστε συmicroβαίνει και microε τιςπλείστες άλλες microη-microεγάλες χώρες Τούτο επισηmicroαίνεται

όχι διότι αξιόλογες ελληνικές συνθέσεις δεν έχουν ανα-γραφεί εις το ∆ιεθνές Πάνθεον αλλά κυρίως ndashεφrsquo όσοναναφερόmicroαστε στη Θεωρίαndash διότι από την εποχή του αεί-microνηστου Έλληνα αισθητικού της Αρχιτεκτονικής Πανα-γιώτη Μιχελή δεν έχει αναγνωριστεί ουσιαστική ελληνικήσυmicroβολή στο σύγχρονο διεθνή αρχιτεκτονικό θεωρητικόπροβληmicroατισmicroό Και τούτο ίσως διότι στον τόπο microας δενδηmicroιουργήθηκαν εγκαίρως οι προϋποθέσεις που θα microπο-ρούσαν να οδηγήσουν σε πραγmicroατώσεις microιας εν γένεινεωτερικότηταςraquo3

Ελλείψει microίας σύγχρονης γηγενούς ή εθνικής laquoαισθητικήςraquomicroα κυρίως ελλείψει αντίστασης είmicroαστε ευάλωτοι σε κάθεεισαγόmicroενη ιδέα γινόmicroενοι αναmicroεταδότες της συχνά ασυ-ζητητί Ακόmicroη και όταν αυτή η ιδέα είναι ένα συγκαλυmicromicroένοlaquoαθώοraquo microαζικό laquoναρκωτικόraquo η αθρόα laquoαποχαύνωσηraquo

Η προβληmicroατική της συλλογιστικής microας αναπτύσσεταιmicroεταξύ της διπολικότητας laquoΟυτοπία - Disneylandraquo και τηςάποψης ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις ουσιαστικά απο-τελούν εκφάνσεις της ίδιας laquoπραγmicroατικότητας microε κυρίαρ-χες τις τάσεις για φυγή για απελευθέρωση για φαντα-σίωση Ίσως η microόνη διαφορά ότι η Disneyland αποτέλεσετη σύγχρονη φιλελεύθερη εφαρmicroογή της laquoουτοπίαςraquo ανα-παραγόmicroενη πολλαπλώς και όχι απλά περιορισmicroένη σεένα νησί

Το φαινόmicroενο Disneyland η σουρεαλιστική υπέρβαση τηςlaquoπραγmicroατικότητας microόνο προϊόν της αmicroερικανικής κουλ-τούρας θα microπορούσε να είναι απόλυτα συmicroβατό microε τουςlaquoτοίχους-σκηνικά των ταινιών γουέστερν τις ταινίες-προϊ-όντα που εξάγει το Hollywood και την εmicromicroονή στο laquoαmicroε-ρικάνικο όνειροraquo (επιεικώς microάλλον η laquoψευδαίσθησηraquo τουαmicroερικανικού ονείρου καθώς microοιάζει περισσότερο microεlaquoεφιάλτηraquo αποτελεσmicroατικό όmicroως εργαλείο ψυχολογικήςχειραγώγησης αυτού του καλολαδωmicroένου οmicroοσπονδιακούmicroηχανισmicroού ειρωνικά τη στιγmicroή που περίπου σαράνταεκατοmicromicroύρια πολίτες τους κοιmicroούνται νηστικοί κάθεβράδυ)

Η Disneyland πνευmicroατικό παιδί του αmicroερικανού κινηmicroατο-γραφικού παραγωγού Walter (Walt) Elias Disney (1901-1966) που ίδρυσε το σύστηmicroα των κινούmicroενων σκίτσωνlaquoεπιβεβαίωσεraquo το αmicroερικανικό όνειρο σε microία χώρα λαβω-microένη από τη microεγάλη οικονοmicroική ύφεση και αργότερα απότο ∆εύτερο Παγκόσmicroιο Πόλεmicroο Το πρώτο θεmicroατικόπάρκο έγινε πλησίον του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιαςmicroε τη σουρεαλιστική συνύπαρξη της φαντασίας και τηςαλλοιωmicroένης πραγmicroατικότητας microία συνταγή που προφα-νώς πούλησε αφού εφαρmicroόστηκε επίσης στη Florida(Disney world) και στο Παρίσι (Euro Disney)2 Η παγκό-

Ουτοπία το φανταστικό νησί από το βιβλίο του SirThomas More (1478-1535) laquoDe Optimo Reipublicae Statudeque Nova Insula Utopiaraquo (1516) που περιγράφει την πολι-τεία microε το ιδανικό πολιτικό και κοινωνικό σύστηmicroα Η ιδέατης laquoτέλειαςraquo κοινωνίας microέσα από την κοινωνιολογικήmicroελέτη του More laquoΟ κοινωνιολογικός νεολογισmicroός ουτο-πία του More έλαβε κατά τους νέους χρόνους και τηνέννοια της ιδανικής προτάσεως ανεδαφικής χιmicroαιρικής καιανεφάρmicroοστης όmicroωςraquo1 (Ου-τόπος όχι [ανύπαρκτη]χώρα)

Οι ουτοπίες είναι laquoπροσανατολισmicroοί που υπερβαίνουν τηνπραγmicroατικότητα οι οποίοι όταν παρουσιαστούν τείνουν να δια-λύουν microερικώς ή ολικώς τις υπάρχουσες ισορροπίες [τα δεδο-microένα] τη συγκεκριmicroένη χρονική στιγmicroήraquo παρατηρεί ο KarlMannheim

laquoΗ ουτοπία και η εικόνα microίας πόλης είναι αδιαίρετεςraquoγράφει ο Colin Rowe στην εισαγωγή του στο laquoTheArchitecture of Utopiaraquo Η αναγεννησιακή ιδέα της ιδανικήςπόλης είναι αναmicroφισβήτητα ουτοπιστική microε εmicromicroονή στοφυσικό και ευχάριστο σχήmicroα του κύκλου συνδεδεmicroένη microετον κλασικισmicroό και συνακόλουθα microε τη στατικότητα Ηουτοπία έχει microεν microεταφυσική υπόσταση αλλά είναι απο-στειρωmicroένη και πάντοτε ενεργεί περιοριστικά ως προς τηνελευθερία του ατόmicroου Κλείνει λέγοντας εν microέρει ότι ενώαντιτίθεται σε microία σύγχρονη ουτοπία (οι προτάσειςσίγουρα θα συνεχίσουν) laquoκάποια επιβεβαίωση microίαςπεριορισmicroένης ουτοπίας αποτελεί ψυχολογική ανάγκηraquo (ΗPalma Nova του Scamozzi 1593 αποτέλεσε την πρώτηενσάρκωση της laquoιδανικής πόληςraquo αν και οι ιδέες κυκλοφο-ρούσαν ήδη από το 1500 Ενώ πιο πρόσφατα παραπέ-microπουmicroε στο πρωτότυπο της Letchworth Garden City τουEbenezer Howard 1898)

Aπό την ουτοπία στη Disneyland

του Μιχάλη Α Βιδάλη March αρχιτέκτονα

permilrsaquoIumlmiddot middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Buo-naiuto Lorini Delle Fortificatione Libri CinquemicroAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1592permilrsaquoIumlmiddot permilAcircIacuteEgraveiquest trademacrcurrenpermilEgraveOcirc AacuteEgravemiddot EgravepermilmiddotOacuteEgraveIcirclsaquo fiIumlEuml Vincen-zo Scamozzi Lrsquo Idea dell architettura univer-sale microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot 1615

IgravecurrenUcircEuml TOcirc IacuteAcircOacuteOcircpermilOcircmacrAcircrsaquoOcirc Disneyland UcircUgraveOcirc paramiddotUacutersaquoUcircEgrave

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

6699α φ ι έ ρ ω micro α

και laquoβάλσαmicroο κατά της σκληρής πραγmicroατικότητας Εξrsquoάλλου microία περιορισmicroένη ουτοπία αποτελεί ψυχολογικήανάγκη σύmicroφωνα microε τον Colin Rowe όπως προαναφέ-ραmicroε Ίσως είναι ο laquoκαλός microαστόςraquo της Melanie Klein4

Πιθανόν οι ίδιοι να ήταν θαmicroώνες οποιουδήποτε άλλουθεάmicroατος προς microαζική κατανάλωση ∆εν έχει τόσο σηmicroα-σία το laquoτιraquo αλλά το laquoπωςraquo (Μήπως τα microαζικά θεάmicroαταστο Κολοσσαίο της Ρώmicroης για 48000 θεατές Το γιγαντι-αίο αmicroφιθέατρο άλλοτε χρησίmicroευε για θηριοmicroαχίες καιάλλοτε πληmicromicroυρίζοντας την αρένα από την παρακείmicroενηλίmicroνη χρησιmicroοποιείτο για ναυτικές εκδηλώσεις)5 Μήπως ηlaquomicroεγάλη ιδέαraquo της αρχιτεκτονικής κάθε επιτυχηmicroένο partiδεν ξετυλίγεται σαν ένα καλοστηmicroένο σκηνικό Εν τέλει όληη αρχιτεκτονική δεν εδραιώνεται στη φαντασία αυτή δεναποτελεί εν microέρει και τη microοναδικότητά της

Όπως παρατηρεί ο More για τις πόλεις της δικής τουουτοπίας laquoΌποιος γνωρίζει microία τις γνωρίζει όλες microοιά-ζουν τόσο microεταξύ τους εκτός εκεί που η περίσταση απαι-τεί κάποια διαφοροποίησηraquo6 Μήπως το ίδιο ισχύει και γιατις Disneyland

Το δίληmicromicroα Ουτοπία ή Disneyland είναι προβληmicroατικό εξrsquoαρχής Η ειρωνεία είναι ότι η εξαγωγή του ονείρου είναιάσκοπη αφού το ίδιο το όνειρο είναι microία ψευδαίσθηση

Σηmicroειώσεις

1 laquoldquoΠερί Αρχιτεκτονικήςrdquo Άλλοτε και Τώραraquo Οmicroιλία του κ Παύλου

Μυλωνά κατά την επίσηmicroη υποδοχή του ως Ακαδηmicroαϊκού στην

έκτακτη συνεδρία της Ακαδηmicroίας Αθηνών της 21ης Ιανουαρίου

1997 Πρακτικά της Ακαδηmicroίας Αθηνών Αθήνα Τ 72 Τευχ Β

(1997) σ 35 (Ο Άγγλος πολιτικός και συγγραφέας εκτελέστηκε

για να ανακηρυχθεί άγιος το 1935 Γνωστός και ως Saint Thomas

More)

2 Websterrsquos New World Dictionary of the American Language Sec-

ond College Edition (έκδοση1980) λήmicromicroα laquoDisneyraquo

3 Μυλωνάς Π Ως σηmicro 1 ανωτέρω σ 44

4 Μαθήτρια του Sigmund Freud η οποία εστίασε κυρίως στη

microετανηπιακή ηλικία

5 John Julius Norwich (General Editor) Great Architecture of the

World (Νέα Υόρκη Bonanza Books 1979) σ 70

6 Colin Rowe The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays

(Κέϊmicroπριτζ Μασσαχουσέτη The MIT Press 1976) σ 206

6688 α φ ι έ ρ ω micro α

ldquoItrsquos a small worldafter allrdquo

της Πολυξένης Μάντζου ∆ρ αρχιτέκτονος

Αν laquoγια τη δηmicroόσια ζωή πρέπει κανείς να πληρώνειraquo όπωςυποστήριζε ο Charles Moore η Disneyland είναι ο ιδανι-κός χώρος για να φιλοξενήσει αυτή την επί αντιτίmicroουδηmicroόσια ζωή ένας microικρόκοσmicroος ελεγχόmicroενος επί πλη-ρωmicroή ηθικοπλαστικός άσπιλος και καθωσπρέπει αυτοα-ναφορικός microε τα δικά του microοντέλα κανόνες και περιορι-σmicroούς καθαρός γυαλιστερός και φρεσκοβαmicromicroένος προ-βλεπόmicroενος και αποστειρωmicroένος Η ενασχόληση του Walt Disney microε τον κινηmicroατογράφοκαι την τηλεόραση εξηγεί τη σχέση της Disneyland microε ταοπτικοακουστικά microέσα αλλά και γενικά το θέαmicroα και προσ-διορίζει κάποιες από τις ιδιοmicroορφίες της Η αφήγηση τοσενάριο η χρήση του οπτικοακουστικού ερεθίσmicroατος ησκηνογραφία και η διαδοχή αναπαριστώmicroενων σκηνώνείναι κάποια από τα χαρακτηριστικά που ανάγουν τηDisneyland σε τρισδιάστατη υλική microεταφορά κινηmicroατογρα-φικών ή τηλεοπτικών σκηνικών

Εκεί ο επισκέπτης εκτός των άλλων βιώνει microε την ιδιότητατου πρωταγωνιστή έναν κόσmicroο που αναγνωρίζει και πουαν και ξεδιπλώνεται microπροστά του σχεδόν σαν οπτικοακου-στική αναπαράσταση διεκδικεί σε αυτόν τόσο το ρόλοτου θεατή όσο και του πρωταγωνιστή έστω στα δικά τουκαι microόνο microάτια Η άλλοτε κινηmicroατογραφική και άλλοτετηλεοπτική αντιmicroετώπιση αφορά τις συνθετικές επιλογέςπου προσανατολίζονται στην παράλληλη διαχείρισηχώρου και χρόνου σε microια σφαιρική αντιmicroετώπιση δηλαδήτων αναγκών του επισκέπτη ο οποίος καθοδηγείται στοχώρο αλλά και στο χρόνο της διαmicroονής του βάση σενα-ρίου Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη καθώς οτιδήποτεαρκεί για να καταστρέψει τη σύmicroβαση Έτσι η αρχιτεκτο-νική της Disneyland απαντά σε τεχνικές κινηmicroατογραφικέςκαι δοmicroές τηλεοπτικές η κλίmicroακα είναι περίτεχνα αλλοιω-microένη η προοπτική είναι διαστρεβλωmicroένη οι εστιάσεις είναιελεγχόmicroενες και τα βλέmicromicroατα κατευθύνονται οι πανοραmicroι-κές απόψεις αποκλείονται όπως εξαφανίζεται και ο ορίζο-ντας δίνοντας microόνη διέξοδο προς τα πάνω οι σκηνές δια-δέχονται η microια την άλλη προσέχοντας τις microεταβάσεις Η διαχείριση του χρόνου ως σχεδιαστικής παραmicroέτρουείναι σηmicroαντική κληρονοmicroιά των οπτικοακουστικών microέσωνστη Disneyland Ο κόσmicroος του Disney δεν κατασκευάζειτοπία δεν προσφέρει microια οικειοποιηmicroένη εκδοχή τηςφύσης προσφέρει τοπία microε ενσωmicroατωmicroένη χρονική διάρ-κεια δηλαδή θέαmicroα Ο χρόνος σχεδιάζεται microε αξιοσηmicroεί-ωτη προσοχή ώστε να πάψει να υπάρχει για τον επισκέπτηΤο παρόν δεν έχει θέση στη Disneyland ο επισκέπτηςπρέπει να ξεχάσει το πέρασmicroα του χρόνου και την πραγ-microατικότητα του έξω κόσmicroου ο χρόνος γίνεται ελαστικόςτο παρελθόν είναι ένα παρελθόν που δεν αντιστοιχεί σετίποτα άλλο παρά microόνο στη φαντασία η οποία επενεργείακόmicroη και στη microνήmicroη το microέλλον είναι το microέλλον τουπαρελθόντος ένα microέλλον νοσταλγικό και καθησυχαστικόΟ αποκλεισmicroός του παρόντος και η ένταξη παρελθόντοςκαι microέλλοντος στο πλαίσιο που υποδεικνύει η φαντασίαόχι microόνο επιτρέπει το πάγωmicroα του χρόνου αλλά επιπλέονπροσδίδει στον επισκέπτη τη χαρά της επαλήθευσης τηςαναγνώρισης του καθησυχασmicroού Αυτός ο microικρός κόσmicroος (Itrsquos a small world after all) είναιοικείος σπιτικός φτιαγmicroένος για να microην κουράζεται και ναmicroη χάνεται κανείς εκτός αν το επιδιώξει είναι ευχάριστοςφιλικός ανακουφιστικός έτσι ώστε ο επισκέπτης να microηχρειάζεται να παίρνει αποφάσεις παρά το ότι έχει τηνεντύπωση ότι έχει απόλυτο έλεγχο των κινήσεων του καιπλήθος επιλογών είναι ψυχαγωγικός και αναπαυτικός καιπροσφέρει παράθεση παραmicroυθιών φαντασίας αλλά καισύνοψη εξωτικών εποχών και ηπείρων σε microια ελάχιστηέκταση και το σπουδαιότερο είναι συνεπής και αυθεντικόςτα πρότυπά του τα αντλεί από στερεότυπα που microε ευλα-βική προσοχή εξελίσσει χωρίς ποτέ να τα αmicroφισβητήσει

σmicroικό κώδικα ως αντίπαλο δέος στο διαταραγmicroένο ισοζύ-γιο της σχέσης της microε τις ΗΠΑ

Στον αντίποδα υπάρχουν και οι θαmicroώνες αυτής τηςlaquoφυγήςraquo που τη βρίσκουν ενδιαφέρουσα και διασκεδα-στική Χρώmicroα αλλαγή κλίmicroακας αλλαγή σκηνικού οτιδή-ποτε να αλλάξει τη γκρίζα ανιαρή καθηmicroερινότητα τωναστών Ή την ίδια τη laquoγκρίζαraquo αισθητική των πόλεών microαςΗ πλήρης πνευmicroατική απραγία ή στην καλύτερη των περι-πτώσεων η όποια παθητική συmicromicroετοχή αποτελεί laquoόασηraquo

Mickey Mouse (ŒOacutemiddot˜ middotUacutemacrEgraveUgraveAcircIcircUgraveOcircOacuteEgraveIcircfi˜ IcircfiUcircIgraveOcirc˜AacuteEgravemiddot OcircOacuteUgraversaquoIcircEgravemiddot)

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

7711α φ ι έ ρ ω micro α7700 α φ ι έ ρ ω micro α

δοmicroή διάκριση δηλαδή οργανωτών και οργανωmicroένων χει-ραγώγηση διαρκής ανανέωση αέναο παρών Κατασκευάζε-ται κατά αυτό τον τρόπο η καλή εκδοχή της πραγmicroατικότη-τας ελεγχόmicroενη α-γεωγραφική και α-χρονική και στην υπη-ρεσία της αναψυχής και της κατανάλωσης Η οmicroογενοποί-ηση που επιφέρει το θεmicroατικό η αποστείρωση ο έλεγχοςκαι η ισοπέδωση των πολιτιστικών και άλλων παραmicroέτρωνέχει σα στόχο την αναίρεση του τόπου και του χρόνου οτελικός στόχος του θεmicroατικού είναι η αυτονόmicroησή του απότην πραγmicroατικότητα έως του σηmicroείου που και οι αναφορέςτου να πηγάζουν κατά αποκλειστικότητα από το ίδιο

Ακόmicroη όmicroως και στις περιπτώσεις που το θέmicroα δεν κατα-σκευάζεται εξαρχής και επί τούτου συντελείται συχνά microιαmicroερική θεmicroατοποίηση που βασίζεται στη δηmicroιουργία στερε-οτύπων και ισχυρών εικόνων ικανών να εξασφαλίσουν ανα-γνωσιmicroότητα κι εντυπωσιασmicroό προσφέροντας έτσι τη συνύ-παρξη του οικείου αλλά και του εξωτικού που χαρακτηρίζειτο θεmicroατικό Το θέmicroα λοιπόν δεν είναι πάντα ορατό ήδηλωmicroένο σε κάποιες περιπτώσεις οι αλυσίδες καταστηmicroά-των ή ξενοδοχείων λειτουργούν ως θέmicroα του εαυτού τουςκαθώς microέσα από διαδικασίες εικονοποίησης κατασκευά-ζουν στερεότυπα και σύmicroβολα που εξασφαλίζουν αναγνω-ρισιmicroότητα αλλά κι ένα περιβάλλον που αποmicroονώνεται απότον περίγυρό του φυσικό ή πολιτιστικό και παραπέmicroπειmicroόνο σε αντίγραφά του σε άλλα σηmicroεία του πλανήτη Ηθεmicroατοποίηση όmicroως microπορεί να αφορά ακόmicroη και ολόκλη-ρες πόλεις που αποmicroονώνουν κάποιο θέmicroα που προέρχε-ται από την ίδια τους την ιστορία τη χωρική τους θέση ήτην παράδοση και προβάλουν microια εικόνα που στήνεταικατά κύριο λόγο πάνω σrsquo αυτό το θέmicroα Σε κάθε περίπτωσηmicroόλις ένα ή περισσότερα τέτοια στοιχεία αποmicroονώνονταιαπό το πραγmicroατικό τους πλαίσιο από το περιβάλλονχωρικό και χρονικό που τα παρήγαγε και την εξέλιξή τουκαι απολιθώνονται σε εικόνες το θέmicroα έχει κατασκευαστεί Ο λεπτοmicroερής και προσεκτικός σχεδιασmicroός του θεmicroατικούπεριβάλλοντος ώστε από ένα θέmicroα microια εικόνα να παρα-χθεί ένα αυτόνοmicroο χωροχρονικό σύστηmicroα ένας ελεγχόmicroε-νος προσχεδιασmicroένος και χωρίς απρόοπτα κόσmicroος σεσmicroίκρυνση που στηρίζεται στη θεαmicroατική λογική και όπουαπερίσπαστα microπορεί ο ψυχαγωγούmicroενος επισκέπτης νακαταναλώσει microετατρέπει το αρχιτεκτονικό πολιτιστικόαλλά και φυσικό περιβάλλον σε δευτερευούσης σηmicroασίαςπαραmicroέτρους που το θεmicroατικό καλείται να υποτάξει ναενσωmicroατώσει και τελικά να αφοmicroοιώσει

και που εκτείνονται στο πριν και στο microετά της επίσκεψηςστη Disneyland Με το πρόσχηmicroα της αναψυχής η σχεδια-σmicroένη κι ελεγχόmicroενη χωροχρονική εmicroπειρία ενός εναλλα-κτικού κι ασφαλούς microικρόκοσmicroου πακετάρεται στηDisneyland microε microαεστρία και προσφέρεται λαmicroπερή καιεύπεπτη στον αδρανή και φαντασιόπληκτο καταναλωτήΗ επιτυχία της Disneyland δεν οδήγησε microόνο στη δηmicroι-ουργία αντίστοιχων προορισmicroών όπως τα θεmicroατικά πάρκαπου ξεφυτρώνουν οπουδήποτε ούτε κι επέδρασε microόνο σεπεριπτώσεις microε ιστορικές ιδιαιτερότητες όπως το LasVegas που τις τελευταίες δεκαετίες στηρίχτηκε στη λογικήτης Disneyland για να microετατραπεί σε οικογενειακού χαρα-

κτήρα κέντρο αναψυχής και κατανάλωσης αλλά επέδρασεκαταλυτικά και στη σύγχρονη καθηmicroερινότητα microε τη διείσ-δυση και την εξάπλωση του θεmicroατικού Η σταδιακή εξά-πλωση του θεmicroατικού δεν είναι microόνο χωρική Το θεmicroατικόεπεκτείνεται σε λειτουργίες που σχετίζονται microε την ανα-ψυχή και την κατανάλωση θεσπίζοντας τους δικούς τουκανόνες σε πλήθος δραστηριοτήτων που αποκτούν τουρι-στική λογική Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι αυτά τηςDisneyland ασφάλεια έλεγχος αποστείρωση κατασκευήτης καλής εκδοχής της πραγmicroατικότητας πέρα από χρόνοκαι χώρο και καταναλωτής που είναι ταυτόχρονα θεατήςκαι πρωταγωνιστής αυτού του καλοστηmicroένου θεάmicroατοςΑυτό όmicroως που αλλάζει είναι ότι ενώ η Disneyland είναιοριοθετηmicroένη microε τρόπο εξαιρετικά σαφή και καθορισmicroένοτο θεmicroατικό διαχέεται και αφοmicroοιώνεται microε τρόπο τέτοιοώστε τα όριά του να είναι ασαφή και δυσδιάκριτα Οποιοδήποτε microέρος του κόσmicroου και οποιαδήποτε χρο-νική στιγmicroή της ιστορίας microπορούν να προσφέρουν υλικόγια την κατασκευή ενός θέmicroατος Το θέmicroα βέβαια θα ανα-παράγει πιστά την εικόνα που έχουmicroε για το πρωτότυποκαι όχι το ίδιο το πρωτότυπο Τα θέmicroατα microπορούν να δια-δέχονται το ένα το άλλο να γειτνιάζουν άσχετα microε το αντα πρωτότυπά τους βρίσκονται σε διαφορετικές ηπείρουςή απέχουν αιώνες Έτσι εγκαθιδρύεται η ύπαρξη ενόςπλαισίου ξεχωριστού αυτόνοmicroου κι εναλλακτικού που λει-τουργεί σα microονάδα αδιαπέραστη και αυτορυθmicroιζόmicroενη Η πραγmicroατικότητα αντικαθίσταται από microια εκδοχή της ηοποία επιτρέπει τον έλεγχο τόσο στο χώρο όσο και στοχρόνο που συmicroπυκνώνονται σε πακέτα προσφορών αλλάκαι γενικότερα τον έλεγχο όλων εκείνων των στοιχείων πουmicroας δυσαρεστούν Το κοινό εισέρχεται στη σύmicroβαση επιθυ-microώντας να πειστεί να συmicromicroετάσχει σε αυτό το microικρόκοσmicroοπου οργανώνεται κι επιτηρείται από άλλους σύmicroφωνα microε τιςίδιες αρχές που συναντούmicroε γενικότερα στη θεαmicroατική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

7733α φ ι έ ρ ω micro α7722 α φ ι έ ρ ω micro α

νωνίας στην τελευταία ηρωική της έξοδο Η DisneyUtopia ωςπιθανή διέξοδος στην οργουελική Νέα Τάξη ΠραγmicroάτωνΚαι στα καθrsquo ηmicroάςΣτην Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του rsquo70 εποχή τηςmicroεγάλης τουριστικής ανάπτυξης αλλά και εποχή που συν-δέεται άρρηκτα microε την επιστροφή στη λαϊκή παράδοση σεκάθε πολιτισmicroική της έκφραση τα διδάγmicroατα τηςDisneyland και των θεmicroατικών πάρκων καταφθάνουνδειλά-δειλά microε σκοπό να υπηρετήσουν το ντόπιο κεφά-λαιο τον τουρισmicroό Η τουριστική πολιτική συνειδητοποιείτην εmicroπορική αξία της παραδοσιακής εικονογραφίας αλλάκαι τη δυνατότητά της να λειτουργήσει ψυχαγωγικά γιατους επισκέπτες ως αναπαράσταση ενός ειδυλλιακού τρό-που ζωής Είναι η εποχή που θα χτιστεί microεγάλος αριθmicroόςτουριστικών laquoπαραδοσιακών χωριώνraquo στην Ελλάδα αλλάκαι η εποχή που αναντίρρητη αρχιτεκτονική αξία ενόςξενοδοχειακού συγκροτήmicroατος θεωρείτο η καλύτερηδυνατή συναρmicroογή παραδοσιακών και σύγχρονων στοι-χείωνΈχοντας ως στόχο την ενθάρρυνση ενός ειδυλλιακούπαρελθόντος που έντονα αναζητείται στις διακοπές οιαρχιτέκτονες δεν θα διστάσουν να ακολουθήσουν microιαεκλεκτικιστική αντίληψη και θα ανασύρουν ορισmicroένα στοι-χεία στην επιφάνεια προβάλλοντάς τα ως laquoπαράδοσηraquo7

Στις περιπτώσεις των τουριστικών παραδοσιακών χωριώνη αναπαράσταση δεν περιορίζεται απλώς σε αρχιτεκτονι-κές αναπαραγωγές τοπικών αγροτικών κοινοτήτων αλλάπεριλαmicroβάνει και δια ζώσης microίmicroηση δραστηριοτήτων τουχωριού από εργαζοmicroένους Το χωριό ∆ινίλια στην Κέρ-κυρα γνωστό ως χωριό του Μπούα (εικ 5) σχεδιασmicroένοστα 1975 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Γρηγοριάδη αποτε-λεί microια από τις χαρακτηριστικότερες εκφράσεις αυτής τηςτάσης Ως επιχειρηmicroατικός στόχος είχε τεθεί η πλήρηςεκmicroετάλλευση του χρόνου των τουριστών σε ένα τεχνητό

παραδοσιακό περιβάλλον πλήρως ελεγχόmicroενο microια συνο-λική εmicroπορία προκατασκευασmicroένης ψευδαίσθησης microε ταανάλογα κέρδη Ο αρχιτέκτων εν microέσω σοβαρών αρχιτε-κτονικών προβληmicroατισmicroών αποφασίζει να προχωρήσειτελικά στο σχεδιασmicroό αφού έχει ολοκληρώσει τη συστη-microατική microελέτη των κερκυραϊκών παραδοσιακών οικισmicroώνκαι των τυπολογιών τους στις οποίες στηρίχθηκε

Το συγκρότηmicroα αναπτύσσεται πάνω σε ένα βασικό άξονα-

Με την τυχαία και αποσπασmicroατική χρήση παρελθόντωναρχιτεκτονικών τυπολογιών η Celebration συmicroπυκνώνειιστορικές περιόδους και πολιτισmicroούς σε ένα και microόνοσενάριο πέρα από συmicroβάσεις τόπου και χρόνου Το θεmicroα-τικό πάρκο εmicroπλουτίζεται microε microια νέα διάσταση τη δυνατό-τητα για πραγmicroατική ζωή Η ανάκληση εικόνων του παρελθόντος microετατρέπεται σεπροϊόν εmicroπορεύσιmicroο microία αγορά νοσταλγίας Τα δηmicroόσια κτίρια δε θα ακολουθήσουν τη λογική τηςαυτούσιας αναπαραγωγής τυπολογιών και microορφών τουπαρελθόντος Εκεί θα αναζητηθεί η συmicroβολή των διασή-microων του microεταmicroοντέρνου (εικ 4)

laquoΗ Celebration σηmicroατοδοτεί την απώλεια της ιστορίας και τηναντικατάστασή της από την πραγmicroατικότητα των εικόνωνraquo4

Σηmicroατοδοτεί την απαρχή ενός σηmicroειακού και αδιάστατουχρόνου όπου η ταυτόχρονη ανάκληση εικόνων τουπαρελθόντος και προβολών του microέλλοντος θα επιφέρουντην απουσία του Η laquoαχρονική ουτοπίαraquo του J Baudrillardο microηndashτόπος αρχίζει να διαφαίνεται Υπερβαίνοντας ταόρια της microαζικής κουλτούρας ανοίγεται ο δρόmicroος για τηναισθητική της ανακυκλώσιmicroης άρα και αναλώσιmicroης ψευδαί-σθησης

Η DisneyUtopia Είναι κοινός τόπος ότι το εικονικό αντικαθιστά βαθmicroιαία τοπραγmicroατικό σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής Αν αυτή ηδιαδικασία εντυπωσιάζει χωρίς ηθικές αναστολές είναιίσως γιατί η πραγmicroατικότητα έχει microεταλλαχθεί σε microία δια-δραστική performance ένα microεγάλο Luna Park ιδεολογιώνκαι συνθηmicroάτων5 laquoSpectacular Incraquo είναι ο χαρακτηρι-σmicroός που έδωσε ο Guy Debord στην κοινωνία του θεάmicroα-τος Η Disneyland είναι ο συνδυασmicroός θεάmicroατος και λαϊ-κής κουλτούρας Ο Disney κόσmicroος ουσιαστικά διαγράφει

τον πραγmicroατικό χρόνο και microεταλλάσσει τον πραγmicroατικόκόσmicroο σε microία εικόνα χωρίς βάθος laquoΜεταξύ σηmicroάτων και microνήmicroης πειραmicroατισmicroών συmicroβόλωνκαι φαντασίας η Disney αρχιτεκτονική είναι πλέον ένα αδιαmicro-φισβήτητο κεφάλαιο της παγκόσmicroιας αρχιτεκτονικής ιστο-ρίαςraquo6 Οι πολίτες ndashcitizens ή microάλλον οι σύγχρονοι netizensndashαντιmicroετωπίζουν microε ανακούφιση αυτή την επιστροφή στηΧώρα του Ποτέ τη Never Land του Peter Pan Ίσως πρόκει-ται για την απέλπιδα προσπάθεια microιας εθελοτυφλούσας κοι-

ψευδαίσθησης όπως προέκυψε από τα προσοδοφόραθεmicroατικά της πάρκα αποφασίζει να microετατρέψει τον περι-στασιακό επισκέπτη τους σε microόνιmicroο κάτοικο και προχωράστην ίδρυση της Celebration microίας ιδιωτικής πόλης νότια

του πάρκου DisneyWorld (εικ 2) Η πρόταση της εται-ρείας έχει ως κεντρικό σηmicroείο την επιστροφή στις αξίεςτης κοινότητας κάτω από ιδανικές κοινωνικές και αρχιτε-κτονικές συνθήκες όπως προσδιορίζονται από τη Disneyιδεολογία της ψευδαίσθησης και αποτελεί απάντηση στηναmicroερικανική πόλη και τα προάστιά της (εικ 3)Ο αστικός σχεδιασmicroός της θα στηριχτεί στον επανα-προσδιορισmicroό της έννοιας της γειτονιάς και θα αποτελέ-

σει απλοϊκή ερmicroηνεία των πολεοδοmicroικών standards όπωςεκφράστηκαν τη δεκαετία του rsquo60 στις νέες πόλεις τηςΑγγλίας και παλαιότερα στις Κηπουπόλεις Η συγκεκρι-microένη πολεοδοmicroική πρακτική προωθείται επιχειρηmicroατικάσήmicroερα από την εταιρεία ως διέξοδος στα οικονοmicroικά καικοινωνικά προβλήmicroατα της εποχής Η Celebration προ-σφέρει microία ασφαλή αστική εmicroπειρία3 πίσω από την οποίαυποθάλπτεται ένας κρυφός microηχανισmicroός κοινωνικού ελέγ-χου

Οικόπεδα microε θέα στο παρελθόν

laquoΣτο Σικάγο του 1893 microπορούσε κανείς να επισκεφτεί την Ιάβατο Κάϊρο τη Βιέννη τη Λαπωνία και την Αρκτική όλα σε έναmicroοναδικό απόγευmicroα Χιλιάδες άνθρωποι επισκέπτονταν τουςπαραδοσιακούς δρόmicroουςraquo microια επινόηση που είχε ως σκοπό τηνπροσέλκυση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών microε την αναπα-ράσταση τόπων και πολιτισmicroών που ήταν δύσκολο να γνωρίσουναπό κοντά Παράλληλα laquoοι περισσότερες σηmicroαντικές εκθέσειςτης εποχής προσέφεραν για διασκέδαση αποmicroιmicroήσεις δρόmicroωνόπου ο επισκέπτης microπορούσε να περιπλανιέται ανάmicroεσα σεροmicroαντικά επεισόδια της αστικής ζωής απrsquo όλο τον κόσmicroο Τα κτί-ρια είχαν αρχιτεκτονική ακρίβεια αλλά η ολική εντύπωση ήτανεκτός πραγmicroατικότηταςraquo1 Αυτοί οι δρόmicroοι απεικόνιζαν τη ζωήστην πόλη όχι όπως ήταν αλλά όπως θα επιθυmicroούσαν να ήταν

Έναν αιώνα αργότερα το 1982 η Disney Corp ιδρύει τηνπόλη Epcot λίγα χιλιόmicroετρα microακριά από το πάρκοDisneyWorld στη Florida Πρόκειται για ένα θεmicroατικόπάρκο αφιερωmicroένο στον κόσmicroο του microέλλοντος αλλά καιστην παγκόσmicroια αρχιτεκτονική ιστορία Οι ψυχαγωγικές

λειτουργίες του πάρκου αναπτύσσονται ανάmicroεσα σε ανα-παραστάσεις χαρακτηριστικών συνόλων ή microνηmicroείων απόδιάφορες πόλεις του κόσmicroου2 Μία προσοmicroοίωση microια ψευ-δής αναπαράσταση αστικών εικόνων ανταποκρίνεται καλύ-τερα στις προσδοκίες του επισκέπτη καθώς είναι προ-γραmicromicroατισmicroένη να λειτουργεί γιrsquo αυτό το σκοπό (εικ 1)

Σχεδιάζοντας την Πόλη-ΨευδαίσθησηΤo 1996 η Disney Corp εκτιmicroώντας την εmicroπορική αξία της

της Eλεάνας Ξύδα αρχιτέκτονος

Walt-ουτοπία Real Estate

iquestOacuteˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 3 ∆˘OcircIumlOcircAacutersaquomiddot IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircrsaquomiddot˜ UcircUgraveEumlOacuteCelebration (laquoDomusraquo no 787 1996 NovUcircAcircIuml 48)

permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 1 partrsaquoOacutemiddotEgrave AacuteAcircAacuteOcircOacutefi˜ fiUgraveEgraveOcirc UgraveOcirc˘UacutersaquoUcircUgravemiddot˜ AcircIacute˘EumlUacuteAcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave IcircmiddotIumlDaggerUgraveAcircUacutemiddot UcircUgraveEumlOacuteUacuteOcircUcircOcircIgraveOcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml IumlmiddotUgraveAcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘ infinAacute ordfiquestUacuteIcircOcirc˘UcircUgraveEumlOacute Epcot middotUacuteiquest UcircUgraveEumlOacute UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveEgraveIcirclsaquo fiOcirc˘ UgraveEumlOacuteUgraveOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcirclsaquo middotIacuteEgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml middotOacuteUgraveEgraveIcircUacuteOcircDaggerOcirc˘Oacute OcircEgrave permil˘-UcircIcircOcircIumlrsaquoAcirc˜ Ocirc˘ ıcurrenUgraveAcircEgrave Euml middotIumlEumlıEgraveOacutelsaquo ˙ˆlsaquo UgraveEuml˜ microAcircOacuteAcircUgraversaquomiddot˜permilrsaquoIumlmiddot IgravecurrenUcircEuml permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 2 ∆Ocirc permilEgravemiddotEcircEumlIgraveEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi Ecirc˘Iuml-IumliquestpermilEgraveOcirc Ucirc˘OacuteOcircbdquorsaquo˙AcircEgrave fiIumlEuml UgraveEumlOacute EgravepermilAcircOcircIumlOcircAacutersaquomiddot UgraveEuml˜ Oacutecurrenmiddot˜fiIumlEuml˜ (laquoDomusraquo no 787 1996 Nov UcircAcircIuml 45)

IcirciquestUgraveˆ middotUacuteEgraveUcircUgraveAcircUacuteiquest EEgraveIcirc 4 Michael Graves UgraveOcirc ∆middot-macr˘permilUacuteOcircIgraveAcircrsaquoOcirc UcircUgraveEumlOacute Celebration (laquoDomusraquo no787 1996 Nov UcircAcircIuml 50)IcirciquestUgraveˆ permilAcircIacuteEgraveiquest EEgraveIcirc 5 intcurrenUacuteIcirc˘Uacutemiddot TOcirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middot-UacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfi macrˆUacuteEgravefi centEgraveOacutersaquoIumlEgravemiddot Ocirc IcircAcircOacuteUgraveUacuteEgraveIcircfi˜ permilUacutefi-IgraveOcirc˜ middotUacutemacr micromiddotUcirc degUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml˜ 1975 (EcircˆUgrave micromiddotUcircdegUacuteEumlAacuteOcircUacuteEgraveiquestpermilEuml)

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

τη γνώση την ψυχαγωγία αλλά κυρίως τη νοσταλγική ανα-πόληση χρόνων παρελθόντων ασφαλώς microε το ανάλογοτίmicroηmicroα8

Η επιτυχία του συγκροτήmicroατος προκάλεσε επιγόνουςόπως για παράδειγmicroα το laquoπαραδοσιακό χωριόraquo Αρόλιθοςστην Κρήτη (εικ 6) Σήmicroερα την επιτυχηmicroένη πορεία συνε-χίζουν τα ψυχαγωγικά πάρκα allou και Village Park-complex cinemas στην περιοχή του Ρέντη ενώ microε τηνευκαιρία των ολυmicroπιακών αγώνων κατασκευάζεται θεmicroα-τικό πάρκο στην Ανάβυσσο αναφερόmicroενο στην ΕλληνικήΜυθολογία Το επιτυχηmicroένο Pueblo Espagnol σε επαφή microετα Ολυmicroπιακά έργα στη Βαρκελώνη δείχνει το δρόmicroο Η αρχιτεκτονική της ψευδαίσθησης στην Ελλάδα θα βρείεξrsquo ίσου καλά πρόσφορο έδαφος στις πλέον αστικοποιη-microένες περιοχές ∆εν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούmicroεότι η αθηναϊκή λεωφόρος Κηφισίας ένα ετερόκλητο σκη-νικό υπηρετεί ένα σενάριο την προβολή του νέου επιχει-ρηmicroατικού-διαφηmicroιστικού πολιτισmicroού (εικ 7) Αν η ψευδαί-σθηση είναι ο κοινός τόπος της Disney αρχιτεκτονικήςτότε η λεωφόρος Κηφισίας η Main Street του Κεφαλαίουαποτελεί τον καθαυτό τόπο της ψευδαίσθησης προβάλλο-ντας microία υπερτιmicroηmicroένη έως και ανύπαρκτη οικονοmicroικήευmicroάρεια Η διαχείριση του φαντασιακού του ατόmicroου είναι πλέον microίαιδιωτική και καθrsquo όλα επιτυχηmicroένη επιχείρηση microε κύριοεργαλείο της την κουλτούρα της ψευδαίσθησης Η ψευδαί-σθηση όmicroως κάποια στιγmicroή σβήνει και η προσγείωση στηνπέτρινη πραγmicroατικότητα απογοητεύειlaquoΠίσω από την αφελή παρόρmicroηση των θεατών να φωνάξουνldquoκοίτα πόσο microοιάζειrdquo βρίσκεται microια ασυναίσθητη περίεργη καιλίγο ενοχλητική αίσθηση ανασφάλειας microπροστά σrsquo αυτό το παι-χνίδι microεταξύ αυταπάτης και πραγmicroατικότηταςraquo9

Σηmicroειώσεις

1 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 48

2 Αφιέρωmicroα Le Syndrome de Disney Domus no 787 1996 Nov

σελ 4-52

3 Πρόκειται για ένα microοντέλο ζωής που απαντάται σε ολιστικά

πολιτεύmicroατα ή στις πρώην σοσιαλιστικές ουτοπίες η ζωή η εκπαί-

δευση η ψυχαγωγία η εργασία όλα παρέχονται από την Εταιρεία

4 Peterson DK Nostalgias Knocking at the New Urbanist Door

Disney and Celebration httpwwwenglishwayneedupeter-

sonProfessionalnostalgiahtml

5 Baudrillard Jean Disneyworld Company Liberation Paris 4-3-

1996

6 Vercelloni Matteo Heterotopias of Compensation Disney

theme parks and their hotel structures Domus no 787 1996 Nov

σελ 42

7 Κωτσάκη Α Γ Θεοδοσόπουλος Ο αρχιτέκτονας και το έργο του

1938-88 εκδ Mέλισσα Αθήνα 1989 σελ 24

8 MacChannell Dean The Tourist A New Theory of the Leisure

Class New York Schocken Books 1976

9 Attoe Wayne Σκηνογραφικές πόλεις και ζωντανά θεάmicroατα Μια

θεώρηση της αρχιτεκτονικής και του τουρισmicroού Αρχιτεκτονικά

Θέmicroατα 91975 σελ 50

7744 α φ ι έ ρ ω micro α

δρόmicroο ndashη Main Street παρούσαndash ο οποίος ορίζεται απόδιώροφα κτίσmicroατα microε καταστήmicroατα-εργαστήρια στο ισό-γειο και κατοικίες των εργαζοmicroένων στον όροφο παραδο-σιακό καφενείο και εκκλησία και καταλήγει σε αίθριο Οιτουρίστες ξεναγούνται ψωνίζουν χειροτεχνήmicroατα καιτοπικά προϊόντα και καταλήγουν στο αίθριο όπου διασκε-δάζουν microε παραδοσιακούς χορούς και άλλα θεάmicroατα Ηεπίσκεψη στο παραδοσιακό κερκυραϊκό χωριό συνδυάζει

iquestOacuteˆ EEgraveIcirc 6 intUacutelsaquoUgraveEuml ∆Ocirc˘UacuteEgraveUcircUgraveEgraveIcircfi middotUacutemiddotpermilOcircUcircEgravemiddotIcircfimacrˆUacuteEgravefi infinUacutefiIumlEgraveıOcirc˜IcirciquestUgraveˆ EEgraveIcirc 7 prod sectAcircˆEcircfiUacuteOcirc˜ intEumlEcircEgraveUcircrsaquomiddot˜

δια

γωνι

σmicro

ός

∆ηmicroαρχειακό MέγαροΛαmicroπείας

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

Το κτίριο του ∆ηmicroαρχείου προσανατολίζεται σε άξονα

βορράndashνότου microε laquoκλειστήraquo τη βόρεια όψη του microε τη χρήση

πέτρινου αναλληmicroατικού τοίχου για microεγαλύτερη θερmicroική

αδράνεια (και κατά συνέπεια microικρότερες απώλειες) και microε

laquoανοικτήraquo τη νότια όψη του και ενίσχυσή του από την παρου-

σία του θερmicroοκηπίου για microεγαλύτερα ηλιακά οφέλη

Η ενδιαφέρουσα θέα συmicroπίπτει microε την κεντρική είσοδο που

οδηγείται από τη ράmicroπα στην ανατολική όψη Η πρωινή χρήση

των χώρων του ∆ηmicroαρχείου προϋποθέτει την υλοποίηση ανα-

τολικών ανοιγmicroάτων πράγmicroα που συmicroπίπτει microε το χαρακτήρα

της laquoπροσπελασιmicroότηταςraquo και της αναφοράς των λειτουργιών

του κτιρίου προς τους πολίτες όπως και τη διαφοροποίησή

του από τα γειτονικά κτίρια της κατοικίας

Ο δυτικός (ενοχλητικός) ήλιος αντιmicroετωπίζεται microέχρι την

πρώτη στάθmicroη από το κεκλιmicroένο του οικοπέδου ενώ στο ανώ-

τερο επίπεδο microε τη χρήση κάθετων στοιχείων ηλιοπροστασίας

στους φεγγίτες Η οριζόντια ηλιοροφή συνεισφέρει στο

φυσικό φωτισmicroό των εσωτερικών χώρων Στα επιπρόσθετα

οφέλη του κτιρίου συνεισφέρει η microονωτική ιδιότητα του εδά-

φους

Το δεύτερο ανεξάρτητο κτίσmicroα-αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

και πολιτιστικών εκδηλώσεων προσανατολίζεται νοτιοανατο-

λικά microε τη διαmicroήκη του πλευρά να ακολουθεί αυτή τη διεύ-

θυνση και τη βόρεια να εκmicroεταλλεύεται επίσης τη microεγάλη

θερmicroική αδράνεια του πέτρινου τοίχου και του εδάφους Η

βορειοδυτική πλευρά ακολουθεί την υπάρχουσα έντονη

κλίση του εδάφους είναι υπόσκαφη ώστε να δηmicroιουργούνται

οι απαραίτητες συνθήκες δροσισmicroού και εύκολης συσκότισης

της αίθουσας για προβολές

Ο οικισmicroός της Λαmicroπείας είναι ένα παραδοσιακό περιβάλλον

το οποίο παραπέmicroπει στις πρώτες νεότερες εικόνες κατοίκι-

σης των περιοχών της κεντρικής Πελοποννήσου ∆ιατηρεί

αναφορές σε πηγαίες έννοιες της παραδοσιακής αρχιτεκτονι-

κής (όπως η ανθρώπινη κλίmicroακα οι microικροκλιmicroατικές αρετές

των κτισmicroάτων κλπ) Στην παρούσα σύνθεση η microικροκλιmicroα-

τική διάσταση ελέγχεται microε τα εργαλεία του ενεργειακού του

βιοκλιmicroατικού και του οικολογικού σχεδιασmicroού

Οι ερmicroηνείες που δόθηκαν για την απόδοση της σύνθεσης

εντοπίζονται στις έννοιες του τοπικού και του διεθνικού της

αρχιτεκτονικής σήmicroερα Το laquoτοπικόraquo ορίζεται από τα πρωτο-

γενή ιστορικά και ιδιαίτερα τοπιακά χαρακτηριστικά της κάθε

περιοχής microε τη συmicroπαρουσία της microνήmicroης ή και άλλων στοι-

χείων που επιδρούν σε ένα ευρύτερο χώρο που ορίζεται από

τη νοητική microορφολογία Το διεθνικό ερmicroηνεύεται ως διαπολι-

τισmicroικό στοιχείο το οποίο οmicroογενοποιεί τους πολιτισmicroούς τις

τεχνολογίες-τεχνικές των υλικών και κατrsquo επέκταση το εκφρα-

στικό επίπεδο των microορφών

Ένα πρώτο ερώτηmicroα προς επίλυση αποτέλεσε η κλίmicroακα

αυτού του κτιρίου δηmicroόσιας χρήσης - περιορισmicroένων τετρα-

γωνικών στο φυσικό περιβάλλον του επαρχιακού οικισmicroού

της Λαmicroπείας που διασχίζεται από ένα ήπιο εθνικό αυτοκινη-

τόδροmicroο υπονοώντας την απαίτηση για την εmicroβέλεια του

∆ηmicroαρχιακού Μεγάρου στην ευρύτερη περιοχή των υπολοί-

πων οικισmicroών του επαρχιακού ∆ήmicroου

Οι παράmicroετροι του ενεργειακού σχεδιασmicroού και των τεχνολο-

γικών υποδοmicroών για τη διαχείριση της ενεργειακής ροής υπα-

γορεύουν ένα επόmicroενο λεξιλόγιο έκφρασης των κατασκευα-

στικών δοmicroών των κτιρίων microε την αξιοποίηση του παθητικού

7777δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7766 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

α β

ρα

βεί

ο

ενεργειακού σχεδιασmicroού και των ανανεώσιmicroων πηγών ενέρ-

γειας που εξυπηρετούν τη γενικότερη ιδέα της αειφορίας

Επαναπροσδιορίζονται λοιπόν ο ρόλος και οι σχέσεις της

ένταξης ενός συγχρονικού microας κτιρίου στο ειδικό φυσικό

περιβάλλον του και στο ιδιαίτερο οικιστικό περιβάλλον του

συνυπολογίζοντας τις νέες τεχνολογίες που είναι συmicromicroέτοχες

και αυτές στο σύγχρονο σχεδιασmicroό

Η πολυ-λειτουργικότητα και η εναλλακτικότητα των χώρων η

απρόσκοπτη και ανεmicroπόδιστη πρόσβαση των αmicroεα σε

όλους τους χώρους υλοποιούνται microε τη συνέχεια ενός

laquoλιτούraquo σχεδιασmicroού από το κτίριο προς το ειδικό του περιβάλ-

λον και σε σχέση microε αυτό που συmicroβαίνει έξω από τα όρια του

οικοπέδου microε την ελάχιστη επέmicroβαση στο φυσικό ανάγλυφο

για τη διατήρηση της υπάρχουσας εικόνας του τοπίου

Ένα άλλο στοιχείο που αξιολογήθηκε και microεταφέρθηκε από

τη λαϊκή αρχιτεκτονική παράδοση και αφορά τον οικισmicroό

είναι η ύπαρξη ενός οικονοmicroηmicroένου και χαρακτηριστικού

laquoδιά-κενουraquo χώρου που προκύπτει τυχαία από την ελεύθερη

σχέση των κτισmicroάτων και αφορά τη σύνθεση ανάλογων υπαί-

θριων χώρων όπως πλατώmicroατα εξέδρα πεζούλια - microε ιδιό-

τυπες κατόψεις Η εύρεση και η ανασύσταση αυτών των εικό-

νων και σχέσεων στο σχεδιασmicroό αποσκοπούν στην ενί-

σχυση την αποκατάσταση της σχέσης της κοινωνικής microε τη

χωρική δοmicroή

Αυτά τα δεδοmicroένα microας οδήγησαν (και για λειτουργικούς

λόγους) στην υλοποίηση δύο αυτόνοmicroων ξεχωριστών κτι-

ρίων σε ελεύθερη σχέση και σε απόσταση microεταξύ τους microε

συνθετικό εργαλείο τη διαχείριση των υπαίθριων διάκενων

χώρων

ΜελετητέςKώστας Nτάφλος Aργυρώ Παναγούλη αρχιτέκτονες

ΣυνεργάτηςEλένη Παναγούλη σπουδάστρια αρχιτεκτονικής EMΠ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ - ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ Η πλατεία υπερυψωmicroένη από το επίπεδο του δρόmicroου κατά

τρία microέτρα τοποθετηmicroένη στον άξονα βορρά-νότου και προ-

στατευmicroένη από το βορρά microε πυκνή δενδροφύτευση αποτε-

λεί και το βασικό στοιχείο της σύνθεσης

Γύρω από αυτήν οργανώνονται οι κύριες προσπελάσεις των

πεζών προς το κτίριο Η πλατεία δηmicroιουργείται στο νοτιοανα-

τολικό άκρο του οικοπέδου δίνοντας τη δυνατότητα επέκτα-

σης του δηmicroοτικού χώρου προς τα νότια

Το κτίριο εφάπτεται microε το πίσω όριο ακολουθώντας το

φυσικό του εδάφους και είναι κατά το microεγαλύτερο microέρος της

δυτικής πλευράς του υπόσκαφο

Ένας φλοιός από πέτρα περιβάλει το φέροντα οργανισmicroό του

κτιρίου που είναι από microπετόν αφήνοντας ακάλυπτα ορι-

σmicroένα τmicroήmicroατά του δηmicroιουργώντας microια διαλεκτική σχέση

microεταξύ microοντέρνας και παραδοσιακής τεχνικής ενώ ταυτό-

χρονα προσδίδει στο κτίριο microια συmicromicroετρική-ασύmicromicroετρη όψη

Ο ευδιάκριτος όγκος του χώρου υποδοχής που τοποθετείται

σε στρέψη στο κέντρο του κτιρίου και είναι καλυmicromicroένος microε

στέγη παραπέmicroπει στα microονολιθικά πέτρινα πυργόσπιτα των

γύρω οικισmicroών ενώ παράλληλα αποτελεί το σηmicroείο αναφο-

ράς και αναγνώρισης του ∆ηmicroαρχείου

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Το νέο κτίριο τοποθετείται πέρα από την οικοδοmicroική γραmicromicroή σε

επαφή microε το νοτιοδυτικό άκρο του οικοπέδου τρία microέτρα ψηλό-

τερα από το επίπεδο του δρόmicroου microε τη microια πλευρά του κλειστή

να ακολουθεί το φυσικό όριο και την άλλη ανοικτή στο δρόmicroο

Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται

α Η απελευθέρωση του microεγαλύτερου microέρους του οικοπέδου

από τον κύριο όγκο του κτιρίου δίνοντας τη δυνατότητα για

πιο ευέλικτη διαmicroόρφωση του υπαίθριου χώρου

β Η αξιοποίηση στο microέγιστο δυνατό βαθmicroό του χώρου για την

εξασφάλιση των απαραιτήτων προσπελάσεων κυκλοφορια-

κών συνδέσεων και των θέσεων στάθmicroευσης του κτιρίου

γ Η ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον microε microια αmicroφί-

δροmicroη σχέση όπου το νέο κτίριο θα αποτελεί φυσική προέ-

κταση της διαmicroόρφωσης του χώρου και αντίστροφα

δ Η ανάδειξη του όλου συγκροτήmicroατος και η ενδυνάmicroωση του

δηmicroοσίου χαρακτήρα του

ε Η αποmicroάκρυνση των κυρίων λειτουργιών από το δρόmicroο που

σε αντίθετη περίπτωση θα microπορούσε να επιβαρύνει το κτίριο

είτε κυκλοφοριακά είτε ηχητικά

ζ Η εξασφάλιση ανεmicroπόδιστης θέας των διαmicroορφωmicroένων

χώρων προς το κέντρο αλλά και άλλων σηmicroείων του οικισmicroού

η Η αποφυγή κατακερmicroατισmicroού του οικοπέδου σε microικρότερα

τmicroήmicroατα νεκρών χώρων και η δηmicroιουργία ενιαίου χώρου πλα-

τείας

∆ΟΜΗΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η Λαmicroπεία είναι ορεινή κωmicroόπολη της Ηλείας χαρακτηρι-

σmicroένη ως laquoενδιαφέρων οικισmicroόςraquo microε ειδικούς περιοριστικούς

όρους δόmicroησης (όπως επιβολή στέγης microικρό ποσοστό ανοιγ-

microάτων κά) Τα λίγα αλλά σηmicroαντικά αρχιτεκτονικά δείγmicroατα

του παρελθόντος ξεπροβάλλουν microε ένταση και δραmicroατικό-

τητα από τις έντονες κλίσεις του βουνού

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΚΤΙΡΙΟΣε microια τέτοια περιοχή επιχειρείται microέσα από τη διαδικασία

του διαγωνισmicroού η αναζήτηση της συνέχειας της παραδοσια-

κής microας αρχιτεκτονικής Το κτίριο που προτείνεται αυστηρό

και λιτό microε καθαρούς ορθογωνικούς όγκους διατηρεί από τα

στοιχεία της παράδοσης τις αρχές οργάνωσης και τις αναλο-

γίες των όγκων καθώς και τη σχέση τους microε τις έντονες κλί-

σεις του εδάφους την ορθογωνική κάτοψη τη διώροφη οργά-

νωση την κλίmicroακα των επιmicroέρους microερών τις σχέσεις πλήρων

και κενών τα υλικά του τόπου ndashπέτρα και ξύλοndash

Ταυτόχρονα όmicroως το Κτίριο αυτό του ∆ηmicroαρχείου καλείται να

σηmicroατοδοτήσει το νέο σηmicroαντικό δηmicroόσιο χώρο microε σύγχρονο

σχεδιασmicroό και πνεύmicroα ανανέωσης και εξέλιξης Σύmicroφωνα microε

αυτό όπου παρουσιάζονται προβλήmicroατα προτείνεται microια δια-

φορετική αντιmicroετώπιση Παράδειγmicroα το microορφολογικό στοι-

χείο της στέγης που laquoαποκολλάταιraquo από τη συmicroπαγή microάζα

του κτιρίου microε την παρεmicroβολή φεγγιτών σε όλη την περίmicroετρο

του κτιρίου καθώς η συναντώmicroενη κεραmicroοσκεπή ξεκινά πολύ

κοντά στα παράθυρα

Το Κτίριο συνολικής έκτασης 60000 τmicro οργανώνεται σε δύο

7799δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς7788 δ ι α γ ω ν ι σ micro ό ς

β β

ρα

βεί

ο

γ β

ρα

βεί

ο

ΜελετητήςAνδροmicroάχη ∆αmicroαλά αρχιτέκτων

ΜελετητήςΕmicromicroανουήλ Σέγκος αρχιτέκτων

επιmicroέρους όγκους προκειmicroένου να αποκτήσει κλίmicroακα και σε

δύο επίπεδα

Στο Ισόγειο χωροθετούνται οι υπηρεσίες του ∆ήmicroου στις

οποίες παρατηρείται η microεγαλύτερη και η συχνότερη προσέ-

λευση κοινού δηλαδή ο χώρος της Γραmicromicroατείας-Λογιστηρίου

κλπ και η Αίθουσα εκδηλώσεων που συmicroπληρώνονται microε την

είσοδο και το χώρο αναmicroονής ndashfoyerndash στην κεντρική περιοχή

η οποία χαρακτηρίζεται από το εσωτερικό αίθριο και τη δυνα-

τότητα να λειτουργεί και ως ηmicroιυπαίθριος χώρος Η Αίθουσα

εκδηλώσεων microελετηmicroένη για κάθε είδους εκδηλώσεις προ-

βλέπεται να ενοποιείται microε το χώρο αναmicroονής και να εκτονώ-

νεται άmicroεσα σε υπαίθριο χώρο Ο χώρος αυτός εντάσσεται

στην ενότητα των υπαίθριων χώρων που υποστηρίζουν την

κοινωνική και δηmicroόσια λειτουργία του ∆ηmicroαρχείου

Στον όροφο οργανώνονται τα γραφεία των ∆ηmicroάρχου Αντιδη-

microάρχου και δηmicroοτικών συmicroβούλων και ένας δεύτερος microικρός

χώρος αναmicroονής

Για πλήρη βιοκλιmicroατικό σχεδιασmicroό θα χρειαζόταν κάλυψη

ολόκληρων όψεων από υαλοστάσια microια τέτοια microορφολογία

όmicroως είναι ξένη προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική γιrsquo

αυτό και δεν υιοθετείται

Σε όλο τον περιβάλλοντα χώρο (ανοικτό χώρο-πλατεία απένα-

ντι από το κτίριο και υπαίθριους χώρους του κτιρίου) επικρα-

τεί microια έντονη ελευθερία χαράξεων που σαν τρόπος σχεδια-

σmicroού επαναλαmicroβάνει και ολοκληρώνει συνειδητά τις microορφές

των αντίστοιχων κατασκευών των ανώνυmicroων δηmicroιουργών στις

οποίες η ορθή γωνία δεν αποτελεί τον κανόνα

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική

υλικού συγκεκριmicroένης δοmicroής τις

σχιστολιθικές πλάκες το κτίσmicroα

τελικά αποτελεί προέκταση του εδά-

φους και του τοπίου ∆εν είναι καθό-

λου τυχαίο ούτε η διασπορά στην

ύπαιθρο αυτών των εγκαταστάσεων

ούτε η συγκεκριmicroένη τους θέση

ούτε το microέγεθος και η κατασκευή

τους και φυσικά ούτε και η microορφο-

λογία τους Για το θέmicroα αυτό η συγ-

γραφέας αφιερώνει εκτεταmicroένη ανά-

λυση των οικονοmicroικών συνθηκών

στη γεωργία και κτηνοτροφία της

Τήνου στις κοινωνικές σχέσεις της

εποχής των εγκαταστάσεων αυτών

και ακόmicroη και στο πολιτιστικό εποι-

κοδόmicroηmicroα στο λαϊκό πολιτισmicroό που

παράγει και αναπτύσσει αυτού του

είδους η οικονοmicroικοκοινωνική

βάση Αναλύονται ακόmicroη οι διαφο-

ρές microεταξύ της laquoΕξωmicroεριάςraquo και του

υπόλοιπου νησιού ιστορικές παρα-

γωγικές αλλά και γεωλογικές

ακόmicroη και βλέπει κανείς το microη

τυχαίο της διασποράς του κατακερ-

microατισmicroού αλλά και της συνοχής και

συσπείρωσης του πληθυσmicroού στην

κοινότητά του στη microονάδα του

Έτσι η αποτύπωση παρουσίαση και

ανάλυση των συγκεκριmicroένων εγκα-

ταστάσεων που ακολουθούν απο-

κτούν πλέον άλλη θέση από microια

απλή laquoφωτογράφησηraquo microια και έχει

ήδη ο αναγνώστης τα εργαλεία της

ερmicroηνείας τα οποία και εξειδικεύο-

νται στα παραδείγmicroατα στο τρίτο

microέρος την laquoανάλυση και ερmicroηνείαraquo

του βιβλίου Παράλληλα ο πλούτος

των σχεδίων και φωτογραφιών των

οικοδοmicroικών λεπτοmicroερειών η συλ-

λογή της ονοmicroατολογίας τους η κτι-

ριολογία και η κατασκευή τους απο-

τελούν ένα microοναδικό σύγγραmicromicroα

που έχει επιτέλους ξεπεράσει το

ροmicroαντισmicroό ή την ψυχρή αποτύ-

πωση που χαρακτήριζε τους ως

τώρα microελετητές της λαϊκής αρχιτε-

κτονικής

Έχοντας και εγώ περπατήσει την

περιοχή αυτή το 1958 και γνωρίζο-

ντας τι συmicroβαίνει σήmicroερα όπου οι

νεοαστοί των microεγαλουπόλεων ανα-

κάλυψαν το χαmicroένο τους παράδεισο

επιπίπτοντας σαν τα κοράκια επάνω

τους για να τα σώσουν laquoαξιοποιώ-

νταςraquo τα σκέπτοmicroαι τι θα απογίνουν

τα ταπεινά αλλά ιδιαίτερα σηmicroαντικά

αυτά microνηmicroεία του λαϊκού microας πολιτι-

σmicroού Φοβάmicroαι ότι πολύ δίκαια ανα-

ρωτιέται η συγγραφέας για το πότε

ήταν καλύτερα laquoτώρα που όλος ο

κόσmicroος ενδιαφέρεται γιrsquo αυτά ή τότε

που όλοι αδιαφορούσαν για την

τύχη τους και έmicroενε ο χρόνος να

ρυθmicroίζει το τέρmicroα της ζωής τουςraquohellip

Γεώργιος Μ Σαρηγιάννης

γραφή των δεδοmicroένων Έχοmicroε έτσι

σειρά εκδόσεων άλλες που εκδόθη-

καν τότε και άλλες microετά τον πόλεmicroο

microε υλικό που συλλέχτηκε στο Μεσο-

πόλεmicroο microε την επιmicroέλεια του

Πικιώνη όπως τα λευκώmicroατα laquoΑρχο-

ντικά της Καστοριάςraquo και laquoΣπίτια της

Ζαγοράςraquo ή η σειρά της Αθηνάς Ταρ-

σούλη laquo∆ωδεκάνησαraquo laquoΚύπροςraquo

κά Μετά το rsquo50 πραγmicroατοποιείται

στα πλαίσια των microαθηmicroάτων της

Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΕΜΠ

σειρά αποτυπώσεων παραδοσιακής

και νεοκλασικής αρχιτεκτονικής

πολλές από τις οποίες εκδόθηκαν

στο κλασικό πλέον laquoΕλληνικό Λαϊκό

Σπίτιraquo ενώ έχουmicroε και αυξανόmicroενο

πλήθος από διατριβές ή άλλες εργα-

σίες συλλογής και ανάλυσης υλικού

δηmicroοσιευmicroένου ή microη

Το βιβλίο της Μάχης Καραλή θα το

θεωρήσουmicroε ως ένα βήmicroα παρα-

πέρα microια και επιχειρείται εκτός από

την απλή συλλογή υλικού ndashπάντοτε

χρήσιmicroη ως ακρογωνιαίος λίθος της

έρευναςndash και microια γενικότερη πλέον

ανάλυση του ιστορικού και κυρίως

του οικονοmicroικού και κοινωνικού

υπόβαθρου που δηmicroιούργησε το

συγκεκριmicroένο υλικό Ήδη ο ∆ιονύ-

σης Ζήβας σε ένα laquoτυπικόraquo θέmicroα

όπως οι προβιοmicroηχανικές κατα-

σκευές (στο βιβλίο του laquoπροβιοmicroη-

χανικές αγροτικές εγκαταστάσεις στη

Ζάκυνθοraquo Αθήνα 2000) έχει κάνει

το βήmicroα να ερευνήσει το πώς και το

γιατί και microε ποιες εργασιακές σχέ-

σεις δοmicroούνται και παράγονται

αυτές οι κατασκευές Τώρα στο

βιβλίο της Μ Καραλή αναλύονται

και ερmicroηνεύονται οι αγροτικές εγκα-

ταστάσεις microέσα από το ευρύτερο

οικονοmicroικό και κοινωνικό πλαίσιο

που συνεπάγεται αυτές τις κατα-

σκευές και τη σχέση τους microε τον

παραγωγικό χώρο Σε microια γη που

έχει από αιώνες απολέσει τα αρχαία

δάση της ξεπλυmicroένη εδώ και τουλά-

χιστον διακόσια χρόνια από το χώmicroα

πετρώδη και ελάχιστη όπου το

καθάρισmicroα του χωραφιού αποτελεί

και πηγή προmicroήθειας οικοδοmicroικού

λωση ενδιαφέροντος που αφορά τη

συmicromicroετοχή microε εισήγηση στις θεmicroατι-

κές ενότητες (call for session topics)

σύmicroφωνα microε το πρόγραmicromicroα δίδο-

νται microέσω του site

httpwwwleacukurbanhisturb

anconfathenshtml Για περαιτέρω

πληροφορίες και εγγραφές οι

ενδιαφερόmicroενοι microπορούν να απευ-

θύνονται στη διεύθυνση

karachalispanteiongr

τηλ 210- 9214689

ΜAXH ΚAPAΛH ΟI AΓPOTIKEΣKATOIKIEΣ ΣTHN ΕΞΩMEPIA THΣΤHNOY Πολιτιστικό Τεχνολογικό

Ίδρυmicroα ΕΤΒΑ σελ 352 Αθήνα

2002

Πρόκειται για την διδακτορική δια-

τριβή της συγγραφέως στη Σχολή

Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ στην οποία

αναλύει τις αγροτικές κατοικίες και

εγκαταστάσεις της Εξωmicroεριάς της

Τήνου Τα κτίσmicroατα αυτά είναι σκορ-

πισmicroένα σε microια περιοχή η οποία σε

καιρούς περασmicroένους ήταν παραγω-

γική και χρησιmicroοποιούmicroενη microε

κόπο ακόmicroη και microε ησιόδεια γεωρ-

γικά εργαλεία

Μετά τη laquoγενιά του rsquo30raquo που άρχισε

η στροφή στην αυτογνωσία του λαϊ-

κού πολιτισmicroού microας έστω και αν

αυτή τότε προήλθε περισσότερο

από την ελληνική αστική διανόηση

όπως η Χατζηmicroιχάλη ο Πικιώνης ο

Κόντογλου κά ή ακόmicroη και από

ξένους όπως ο Μερλιέ ο Μπω-

Μποβύ η Άννα Πάλmicroερ-Σικελιανού

που πολλές φορές διχογνωmicroούσε

microεταξύ αρχαιολατρίας και παράδο-

σης εν τούτοις έγιναν πάρα πολλά

τουλάχιστον στη συλλογή και κατα-

70 ∆IEΘNEΣ ΣYNE∆PIO ΓIA THNΙΣTOPIA THΣ ΠOΛHΣ KAI THΣ ΠOΛEO∆OMIAΣΑθήνα-Πειραιάς Οκτώβριος 2004

Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία των Ιστορι-

κών των Πόλεων οργανώνει συνέ-

δριο που θα πραγmicroατοποιηθεί στην

Αθήνα και τον Πειραιά στις 27-30

Οκτωβρίου του 2004 microε γενικό

τίτλο laquoEuropean City in

Comparative Perspectiveraquo Το συνέ-

δριο θα ξεκινήσει την Τετάρτη 27

Οκτωβρίου microε την εναρκτήρια διά-

λεξη (opening lecture) του Καθ Αλέ-

ξανδρου Παπαγεωργίου-Βενετά Τις

επόmicroενες ηmicroέρες θα παρουσιαστούν

οι εισηγήσεις των Συνέδρων σε 12

γενικές και 21 ειδικές Συνεδρίες

καθώς και 3 συζητήσεις στρογγυλής

τραπέζης εκ των οποίων για πρώτη

φορά οι 5 διοργανώνονται από έλλη-

νες επιστήmicroονες Το συνέδριο θα

κλείσει microε την οmicroιλία του καθ Jean

Luc Pinol και θα πλαισιώνεται από

σειρά παράλληλων εκδηλώσεων

Το Συνέδριο υποστηρίζεται επιστη-

microονικά από το Ινστιτούτο Περιφερει-

ακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανε-

πιστηmicroίου την Ελληνική Eταιρεία

Ιστορίας της Πόλης και της Πολεο-

δοmicroίας το Κέντρο Αστικής Ιστορίας

του Πανεπιστηmicroίου του Λέστερ και

τη Maison des Scienses de l

Homme (Παρίσι) Το γενικό συντονι-

σmicroό του συνεδρίου έχει η Πρόε-

δρος της διεθνούς Επιτροπής της

Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ιστορικών

των Πόλεων Κα Λυδία Σαπουνάκη-

∆ρακάκη Επίκ Καθ του Τmicroήmicroατος

Οικονοmicro και Περιφ Ανάπτυξης του

Παντείου Πανεπιστηmicroίου

Ο χρόνος υποβολής των εισηγήσεων

λήγει τον Οκτώβριο του 2003

Πληροφορίες σχετικά microε την εκδή-

8800 ε ι δ ή σ ε ι ς - β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ ή

ειδήσεις-βιβλιοκριτική