Embed Size (px)
Citation preview
Tehlikeli Ekipman Belirleme Yöntemleri
Hüseyin ÖZCANE.İş Başmüfettişi
E.SEVESO Mevzuat Komisyonu Başkanı ve Denetim Koordinatörü
26-27 Kasım 2019
Atatürk Kültür Merkezi/MERSİN
Mersin Ticaret ve Sanayi OdasıMersin Chamber of Commerce & Industry
Tehlikeli ekipmanların seçimi, herhangi bir risk analizinde kritik bir
adımdır. Çok fazla ekipman seçildiğinde, analiz gereksiz yere zaman
alıcı olacaktır. Aksine, eğer çok az ekipman seçilirse, risk tahmin
edilemeyebilir. Bu nedenle tehlikeli kimyasal madde, tesis ve proses
ilişkisine göre doğru bir biçimde seçilecek TEHLİKELİ EKİPMAN
BELİRLEME yöntemi, oluşturulacak büyük kaza senaryoları ve Büyük
Kaza Frekansı ile EN GÜVENLİ ve EN EKONOMİK bariyer tespiti
açısından çok önemlidir. Bu sunumda en çok kullanılan metotlardan
VADE MECUM ve DOW&FEI metotlarına değinilecektir.
AB ülkelerinde uygulanan I-RISK projesi;Kantitatif Risk
Değerlendirmesi ile GYS’nin, büyük kazaların kontrolünde iki
ayrı değerli araç olduğu düşüncesinden hareketle ASSURANCE
(ASSessment of the Uncertainties in Risk Analysis of Chemical
Establishment) kimya tesislerindeki risk değerlendirme
farlılıklarını gidermek üzere ortaya çıkmıştır.
Her iki projenin birleştirildiği ARAMIS (Accidental Risk
Assesstment Methodoloji For Industries In The Contex Of Seveso
II Directive) rehberidir. Bu rehberde yer alan tehlikeli ekipman
belirleme yöntemi, Belçika Valon Bölgesi'nde kullanılan “VADE
MECUM” metodolojisine dayanmaktadır .
Birleşik Devletler Dow Kimyasal Şirketi tarafından geliştirilen,
kimyasal bir proses sırasında kullanılan materyallerin bir olay
anında meydana getireceği sonuçların derecesini sıralayan bir
metodolojinin adı ise DOW-FEI şeklinde adlandırılmıştır.
İlk sürümü 1964 yılında Bill Braise tarafından yayınlanmıştır.
Toplam yedi güncelleme geçirmiş ve bizim de çalışmamızda
kullandığımız yedinci sürümü 1994 yılında Amerika Kimya
Mühendisleri Enstitüsü tarafından yayınlanmıştır.
Vade Mecum
Tehlikeli maddeler içeren bir ekipmanda bulunan tehlikeli madde kütlesi, eşik kütle sınırına eşit veya daha yüksekse, tehlikeli ekipman olarak seçilmektedir. Sınır, maddenin tehlikeli özelliklerine, fiziksel durumuna ve nihayetinde bir diğer tehlikeli ekipmanın konumuna bağlıdır.
Vade Mecum
Tehlikeli maddeler içeren bir ekipmanda bulunan tehlikeli madde kütlesi, Referans Kütle (Ma) sınırına eşit veya daha yüksekse, tehlikeli ekipman olarak seçilmektedir.
Sınır, maddenin tehlikeli özelliklerine, fiziksel durumuna ve nihayetinde bir diğer tehlikeli ekipmanın konumuna bağlıdır.
Vade Mecum
Sıvılar için Ma değerleri S katsayısı ile bölünmelidir.
Bu şekilde yeni bir Mb referans değeri bulunur: Mb = (Ma/S)
Bu husus sıvıların gaz fazına dönüşmesi durumundaki tehlikesidir. Bu tehlikeler yangın, patlama, aspirasyon toksik veya çevresel atmosferik tehlikelerdir.
Vade Mecum
S değeri S1 ve S2 katsayılarının toplamı olarak ifade edilmektedir.
S değeri 0.1 – 10 arasında seyreden bir katsayıdır. S değerinin hesaplanması sonucunda son değer;
Eğer S<0,1 ise S=0,1
Eğer S>10 ise S=10
Vade Mecum
S1 katsayısı ekipmanın çalışma sıcaklığı Tp, ( C0 ) ile atmosferik basınç altındaki kaynama sıcaklığının Teb(C0) farkına bağlıdır.
S1 = 100 ∗ ൗ(Tp−Tb)100
S2 katsayısı ise sadece çalışma sıcaklığı (0 C0)’nin altındaki proseslere uygulanmakta olup bu katsayının hesaplanmasına ilişkin bilgiler aşağıda verilmektedir:
S2 = ൗTeb−50
Vade Mecum
Eğer ilk adımda belirlenen tehlikeli ekipmanlar tehlikeli çıkmadı ve 50 m’den daha kısa mesafede bulunuyor ise bulunuyor ise yakınındaki tehlikeli ekipmana tehlike oluşturup oluşturmadığı da incelenmelidir.
S3 = (0.02 * D)30,1 ≤ S3 ≤ 1
D: İki ekipman arasında metre (m) olarak tanımlanan mesafedir.
Eğer S3<0,1 ise S3=0,1Eğer S3>1 ise S3=1
Domino etkisi için sadece yangın ve patlama etkileri değerlendirilir.
Vade Mecum
ǃ Sıvıdan farklı olan maddeler için S katsayısı 1’e eşit olup Mb=Ma’dır.
ǃ Sıvı tehlikeli faz ise ve buhar değilse (örneğin çevre için sadece tehlikeli bir sıvı), ayarlama yapılmamalıdır. Bu şekilde kütle eşiğini (Mb) arttıracak ve ekipman yanlış ekipman seçimi engellenmiş olacaktır.
ǃ Ürünün karışım olması halinde buharlaşma sıcaklığı buharlaşmanın başladığı sıcaklık olarak değerlendirilmelidir.
ǃ Stabil olmayan, kaynama noktasına ulaşmadan ayrışacak maddelerin bulunması durumunda yapılacak hesaplamalarda, ayrışma sıcaklığı kaynama sıcaklığının yerine ayrışma sıcaklığı kullanılmalıdır.
Vade Mecum
ǃ Bir kaç ekipman sürekli olarak birbirine bağlıysa ve bir ekipmanda sızıntı olması durumunda tüm ekipman serisini ayırmak mümkün değilse, birbirine bağlı ekipmanların tamamı tehlikeli ekipman olarak seçilir. Bu seri içinde bulunan ekipmanların herhangi bir kontrol tertibatı ile birbirinden ayrılabildiği durumlarda, ayrılabilir ekipmandaki mevcut toplam kütle dikkate alınır.
ǃ Kapasitesi, kütle eşiğinden daha küçük olmakla birlikte on dakika içinde eşik kütle sınırına eşit veya daha yüksek bir kütle akışı oluşturabilecek (boru vb.) ekipmanlar da tehlikeli ekipman olarak seçilir.
ǃ Ayrışma işlemi gerçekleşmeden ve kaynama sıcaklığına ulaşmadan polimerize olacak maddeler için S1 katsayısı 1 olarak alınmalıdır.
Dow-Fei
F&EI hesaplaması, kesikli veya ayrık bir proses biriminde en büyük kayıp potansiyeli olanları tespit etmeye yardımcı olan bir araçtır. Aynı zamanda, bu proses biriminde meydana gelebilecek fiziki hasarı ve iş kesintilerini tahmin etmesini sağlar.
Dow-Fei
F&EI hesaplamasında ilk adım, hangi proses birimlerinin çalışılacağını belirlemek için etkin ve mantıklı bir prosedür kullanılmasıdır. Bir proses birimi, proses ekipmanının ana kalemlerinden biri olarak tanımlanır.
Dow-Fei
Proses birimini seçmek için aşağıdaki unsurlar kullanılır:
• Kimyasal enerji potansiyeli (malzeme faktörü)
• Proses birimindeki tehlikeli madde miktarı
• Sermaye yoğunluğu (metrekare başına dolar)
• Proses basıncı ve proses sıcaklığı
• Yangın ve patlama olayıyla sonuçlanan sorunların geçmişi
• Tesisin kritik operasyonları, sıcaklık, oksidasyon vb
Dow-Fei
Bu adımlar, tesisteki madde ile proses şekli için belirtilen ceza puanları ile alınan önlemler için belirtilen kredi puanlarının toplanması sonucu elde edilen rakama göre kıyaslanır.
Dow-Fei
Madde Faktörü (MF), F&EI'nin hesaplanmasında ve diğer risk analizlerinde temel başlangıç değeridir. MF, yanma veya kimyasal reaksiyon sonucu oluşan yangın veya patlamadan kaynaklanan potansiyel enerji salınımının gerçek hızının bir ölçüsüdür.MF, NF ve NR'den elde edilir. NF ve NR, NFPA dereceleri veya adlandırılabilirliği ifade eden sembollerdir. Genel olarak, NF ve NR, ortam sıcaklıkları içindir. Bir yangın ve reaksiyon tehlikeleri malzeme sıcaklıkla birlikte artmaktadır. Sıcaklıktaki yanıcı bir sıvıdan kaynaklanan yangın tehlikesi parlama noktasının üstünde, ortam sıcaklığında parlayabilir bir sıvıya eşdeğerdir
Dow-Fei
Genel Proses Tehlikeleri (F1);
❖Ekzotermik (Isı Veren) Kimyasal Reaksiyonlar
❖Endotermik (Isı Alan) Prosesler (0.2 ceza)
❖Sınıf I Tutuşucularını ya da LPG türü malzemeleri kapsayan her türlü yükleme ya da boşaltma işlemi (0.50 ceza)
❖Atmosferik Basınçta Olmayan Sistemler(0,5 ceza)
❖Vb…
Dow-Fei
Özel Proses Tehlikeleri (F2);
❖Toksik Maddeler (ceza NH faktörüne göre)
❖Vakum basıncı (ceza 0,5)
❖Kolay Tutuşabilir Aralıkta Operasyon (ceza NF
faktörüne göre 0,3-0,8)
❖Vb…
Dow-Fei
Ünite Tehlike Faktörü (F3);
F3=F1xF2
Yangın ve Patlama Endeksi(F&EI);
F&EI=Madde FaktörüxF3
Dow-Fei
YANGIN & PATLAMA İNDEKSİ
BÖLGE / ÜLKE
BÖLÜM:
YER:
TESİS:
ÜRETİM ÜNİTESİ:
PROSES ÜNİTESİ:
BİNA:
TARİH:
HAZIRLAYAN:
ONAYLAYAN (Denetmen):
İNCELEYEN (Yönetim):
İNCELEYEN (Teknoloji Merkezi):
İNCELEYEN (Güvenlik ve Hasar Önleme):
ÇALIŞMA DURUMU:False
False False
Dow-Fei
Taban Faktörü1,00
1. Genel Proses Tehlikeleri
B. Endotermik Prosesler Sil
A. Ekzotermik Kimyasal Reaksiyonlar Sil
C. Malzemenin Taşinmasi, Elleçlenmesi ve Transferi Sil
D. Etrafi Çevrili ya da Kapali Alanlardaki Proses Üniteler Sil
E. Erisim Sil
F. Kanalizasyon Sistemi ve Dökülme Kontrolü Sil
Dow-Fei General Process Hazards Factor (F1)
2. Special Process Hazards
Taban Faktörü1,00
A. Toksik Madde(ler) Sil
B. Vakum Basinci
C. Kolay Tutusabilir Aralikta ya da Yakininda Operasyon
D. Toz Patlamasi
E. Basinç
F. Düsük Sicaklik
G. Tutusucu/Sabit Olmayan Malzemenin Miktari
H. Korozyon ve Erozyon
I. Sizinti
J. Firinlanmis Ekipmanin Kullanimi
K. Kizgin Yag Isi Degişim Sistemi
L. Dönen Ekipman
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Sil
Dow-Fei
Özel Proses Tehlikeleri Faktörü (F2)
Proses Üniteleri Tehlikeleri Faktörü (F1 x F2) = F3
Yangın ve Patlama İndeksi (F3 x MF = F&EI)
F&EI Tehlike Derecesi
Kapat ve Geri DönTümünü Yazdir
Tümünü Sil
F&EI Raporu
F&EI Raporunu Yazdir
Dow-FeiYANGIN & PATLAMA İNDEKSİBÖLGE / ÜLKE BÖLÜM YER TARİH
TESİS ÜRETİM ÜNİTESİ PROSES ÜNİTESİ
HAZIRLAYAN: ONAYLAYAN: (Denetmen) BİNA
İNCELEYEN: (Yönetim) İNCELEYEN: (Teknoloji Merkezi) İNCELEYEN: (Güvenlik ve Hasar Önleme)
PROSES ÜNİTESİNDEKİ MALZEMELER
False False False False ÇALIŞMA DURUMU ____TASARIM ____BAŞLAMA ____NORMAL ÇALIŞMA ____KAPANMA
MALZEME FAKTÖRÜ İÇİN TEMEL MALZEME(LER)
MATERIAL FACTOR (See Table 1 or Appendices A or B) Note requirements when unit temperature over 140 °F (60 °C)
1. Genel Proses Tehlikeleri Ceza Faktör Aralığı Kullanılan Ceza Faktörü(1)
Taban Faktörü 1,00 1,00
A. Ekzotermik Kimyasal Reaksiyonlar 0.30 to 1.25
B. Endotermik Prosesler 0.20 to 0.40
C. Malzemenin Taşınması, Elleçlenmesi ve Transferi 0.25 to 1.05
D. Etrafı Çevrili ya da Kapalı Alanlardaki Proses Üniteleri 0.25 to 0.90
E. Erişim 0.20 to 0.35
F. Kanalizasyon Sistemi ve Dökülme Kontrolü 0.25 to 0.50
Genel Proses Tehlikeleri Faktörü(F1)
2. Özel Proses Tehlikeleri
Taban Faktörü 1,00 1,00
A. Toksik Madde(ler) 0.20 to 0.80
B. Vakum Basıncı (< 500 mm Hg) 0,50
C. Kolay Tutuşabilir Aralıkta ya da Yakınında Operasyon
D. Toz Patlaması 0.25 to 2.00
E. Basınç
F. Düşük Sıcaklık 0.20 to 0.30
G. Tutuşucu/Sabit Olmayan Malzemenin Miktarı
H. Korozyon ve Erozyon 0.10 to 0.75
I. Sızıntı – Bağlantılar ve Ambalajlama 0.10 to 1.50
J. Fırınlanmış Ekipmanın Kullanımı
K. Kızgın Yağ Isı Değişim Sistemi 0.15 to 1.15
L. Dönen Ekipman 0,50
Özel Proses Tehlikeleri Faktörü (F2)
Proses Üniteleri Tehlikeleri Faktörü (F1 x F2) = F3
Yangın ve Patlama İndeksi (F3 x MF = F&EI)
F&EI Tehlike Derecesi
Mersin Ticaret ve Sanayi OdasıMersin Chamber of Commerce & Industry
Atatürk Cad.MTSO Binası Kat:3 MERSİN
0324-238 95 00
0324 231 96 97
www.mtso.org.tr
