TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I … CSOa/Obrazovni programi/Obrazovni... · 3 OPŠTI DIO 1. Naziv programa: TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE 2. Nastavni

1

OBRAZOVNI PROGRAM

TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE

2

SADRŽAJ: OPŠTI DIO ................................................................................................... 3 1. NAZIV PROGRAMA: TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE .... 3 2. NASTAVNI PLAN ........................................................................................ 3 1. PREDMETNI PROGRAMI ................................................................................ 5 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI: .................................................................... 5 1.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI ................................................................. 6 1.2.1. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA .......................................... 6 1.2.2. OPŠTE MAŠINSTVO .............................................................................. 15 1.2.3. TEHNOLOGIJA OBRADE ........................................................................ 27 1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM ...................................................... 40 1.2.5. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE .............................................................. 49 1.2.6. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM ......................................... 64 1.2.7. PREDUZETNIŠTVO ............................................................................... 78 1.2.8. PRAKTIČNA NASTAVA .......................................................................... 84 1.3. IZBORNI PREDMETI ...............................................................................119 1.3.1. STRANI JEZIK II .................................................................................119 1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE ..................................................120 1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA ...................................................................125 1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA ................................................132 1.3.5. MEHATRONIKA ..................................................................................143 1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA ...............................................................156 1.3.7. ENERGETSKI SISTEMI ..........................................................................164 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA ..................................177 2.1.2. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM ........................................181 2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNI RAD ...........................................................185 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA ..................................................187 4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA .....................187 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA .........................188 6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH ..........................188 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA ..........................188 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ..............................189 9. PROFESIONALNA PRAKSA ..........................................................................190 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI ..........................................................................190

3

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE 2. Nastavni plan

Redni broj

Nastavni predmeti-grupe predmeta

I II III IV Ukupno sed. god. sed. god. sed. god. sed. god. A Opšteobrazovni predmeti 1. Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 459 2. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423 3. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282 4. Informatika 2 72 72 5. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282 Društvena grupa predmeta

1. Istorija 2 72 72 2. Geografija 2 72 72 3. Sociologija 2 72 72 Prirodna grupa predmeta

1. Hemija 2 72 72 2. Fizika 2 72 72

UKUPNO A 16 576 14 504 12 432 10 330 1842 B Stručno-teorijski predmeti

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima 3 108 4 144 252

2. Opšte mašinstvo 3 108 4 144 252 3. Tehnologija obrade 3 108 3 108 216

4. Elektrotehnika sa elektronikom 2 72 72

5. Kompjutersko modeliranje 4 144 5 165 309

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom 4 144 5 165 309

7. Preduzetništvo 2 66 66 UKUPNO B 9 324 11 396 10 360 12 393 1473

C Praktična nastava 4 144 4 144 5 180 5 165 633 D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141 E Izborna nastava 2 72 2 72 4 144 4 132 420 1. Strani jezik II 2 72 2 72 2 72 2 66 282

2. Ekologija i zažtita životne sredine 2 72

3. Poslovna komunikacija 2 72

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta 2 72 2 72 144

5. Mehatronika 2 72 2 66 138 6. Industrijska postrojenja 2 72 2 66 138 7. Energetski sistemi 2 72 2 66 138 F Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana 30 dana G Sedmični broj časova 32 32 32 32 H Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

Ukupno (A+B+C+D+E) = 4512

4

3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa - Planiranje, pripremanje, organizovanje i kontrola svoga rada i rada grupe. - Racionalno korišćenje sredstava rada, energije, materijala i vremena. - Izrada tehničkih crteža. - Izrada i mijenjanje 3D modela mašinskih elemenata. - Izrada i mijenjanje tehničke dokumentacije, urađene na osnovu 3D modela. - Konstruisanje manje složenih alata. - Izrada tehnološke dokumentacije. - Izrada jednostavnih programa. - Rad na CNC mašinama. - Rad i provjera programa i izrada obradaka na CNC mašini. - Planiranje i terminiranje proizvodnje. - Skladištenje i otprema proizvoda. - Osiguravanje kvaliteta u skladu sa standardima i normativima. - Razvijanje preduzetničkih osobina, vještina i ponašanja. - Zaštita zdravlja i okoline. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih - U srednje stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju mogu se upisati lica

koja su: - završila osnovnu školu ili - završila dvogodišnju stručnu školu. - U redovno obrazovanje mogu se upisati i lica koja nijesu starija od 17 godina,

izuzetno lica do 18-te godine uz odobrenje nastavničkog vijeća škole. - Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih. 5. Trajanje obrazovanja - Obrazovanje po obrazovnom programu tehničar za kompjutersko konstruisanje i

upravljanje traje četiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta

tekuće godine postigli pozitivnu ocjenu i obavili profesionalnu praksu - Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se upisati u drugi ili treći

razred s obzirom na vrstu programa prethodnog obrazovanja uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa planom za izvođenje obrazovnog programa za odrasle - koji donosi škola.

7. Obrazovanje koje se stiče - Završetkom obrazovnog programa učenik stiče srednje stručno obrazovanje u četvorogodišnjem trajanju - TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE

5

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. INFORMATIKA 1.1.5. FIZIČKO VASPITANJE 1.1.6. ISTORIJA 1.1.7. GEOGRAFIJA 1.1.8. SOCIOLOGIJA 1.1.9. HEMIJA 1.1.10. FIZIKA Napomena: Katalozi opšteobrazovnih programa su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

6

1.2. STRUČNO - TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA 1. Naziv predmeta: TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Razred Vrste nastave

Ukupno Teorija Vježbe Praktična

nastava I 72 36 108 II 72 72 144 III

IV

Ukupno 144 108 252 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje sa tehnologijom, pravilima, standardima i simbolima koji se

upotrebljavaju u tehničkom crtanju. - Upoznavanje sa pojmom i vrstama projekcija. - Razumijevanje smisla za tačnost, preciznost, estetiku i urednost u rješavanju

raznih zadataka i stvaranju navika za planski, organizovani i samostalni rad uopšte.

- Čitanje i razumijevanje tehničkih crteža, uputstava, propisa, tabela, dijagrama, šema i tehničke dokumentacije.

- Poštovanje standarda tehničkog crtanja. - Crtanje jednostavnih tehničkih crteža mašinskih elemenata i manjih sklopova u

skladu sa standardima. - Konstruisanje jednostavnih mašinskih proizvoda. - Izrada tehničko - tehnološke dokumentacije. - Upoznavanje sa vrstama, svojstvima i primjenom mašinskih elemenata. - Uočavanje i shvatanje funkcionalne međuzavisnosti elemenata, sklopova i

mehanizama. - Upoznavanje sa pojmovima o CAD softverima kao i sa izradom crteža pomoću

softvera za 2D crtanje. - Razvijanje osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

7

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

Osnovi tehničkog crtanja - Upoznaje se sa

priborom za tehničko crtanje.

- Upoznaje standarde, vrste tehničkih crteža, razmjere, zaglavlja i sastavnice.

- Upoznaje se sa tehničkim pismom.

- Rukuje priborom za tehničko crtanje.

- Poznaje vrste tehničkih crteža, razmjeru, zaglavlja i sastavnice.

- Ispisuje tehničko pismo.

- Razvija tehničku kaulturu.

Vježbe: - Nacrtati jedan

crtež sa osnovnim zaglavljem (rad olovkom).

- Nacrtati tehničko pismo (rad olovkom).

Geometrijske konstrukcije - Navodi i nabraja

osnovne geometrijske konstrukcije.

- Crta paralelne i normalne prave.

- Crta simetrale duži i uglova.

- Dijeli duži na n-jednakih djelova.

- Spaja prave linije lukom datog poluprečnika.

- Konstruiše pravilne poligone (trougao, kvadrat, petougao, šestougao...).

- Konstruiše krive linije (elipsu, parabolu, hiperbolu, ...).

- Razvija preciznost i urednost.

Vježbe: - Upotreba linija. - Crtanje

geometrijskih konstrukcija.

- Grafički rad

(figura).

Osnovi nacrtne geometrije - Upoznaje pojam i

vrste projiciranja. - Upoznaje se sa

pojmom kosog i ortogonalnog projiciranja.

- Razlikuje centralno i paralelno projiciranje.

- Razlikuje koso i ortogonalno projiciranje.

- Crta projekcije tačke na jednu, dvije i tri ravni.

- Crta projekcije duži u opštem i specijalnom položaju.

- Crta projekcije osnovnih geometrijskih likova (kvadrat, trougao, krug) u opštem i

- Razvija tehničku kulturu.

Vježbe: - Projekcija tijela i

crtanje tijela u izometriji na osnovu projekcija.

- Crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda i dopunjavanje pogleda.

- Crtanje presjeka geometrijskih tijela i mreže tijela.

- II grafički rad (kosi presjek geometrijskog tijela i njegova mreža).

8




specijalnom položaju.

- Crta projekcije geometrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju.

- Crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija.

- Crta jednostavne elemente u ortogonalnoj projekciji i aksonometriji.

Tehničko crtanje - Objašnjava

pravouglo (ortogonalno) projiciranje, poglede, izglede i njihov raspored.

- Upoznaje se sa crtanjem predmeta na tehničkim crtežima.

- Upoznaje osnovna načela kotiranja i elemente kotiranja.

- Upoznaje se sa presjecima i razrezima, vrstama presjeka, razreza i detalja, šrafiranju i uprošćenjima pri crtanju.

- Određuje postupak crtanja izgleda.

- Određuje potreban broj izgleda.

- Crta kotne i pomoćne kotne linije i označava vrijednosti kota na crtežu.

- Razvija smisao za preciznost.

- Razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada.

Vježbe: - Dopuna

nedovršenih izgleda.

- Crtanje trećeg izgleda na osnovu dva data.

- Crtanje izometrijskog izgleda predmeta na osnovu ortogonalnih izgleda.

Tolerancije i nalijeganja - Upoznaje osnovne

pojmove o tolerancijama dužinskih mjera.

- Obašnjava veličine i položaj tolerancijskih polja.

- Upoznaje se sa osnovnim vrstama

- Sa crteža čita i određuje tolerancije.

- Iz tabele čita vrijednosti odstupanja za zadate tolerancije i izračunava veličinu tolerancijskog polja.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada.

Vježbe: - Određivanje

tolerancija iz tabela.

- Određivanje nalijeganja.

- Unošenje tolerancijskih mjera.

9




nalijeganja. - Upoznaje se sa

izborom tolerancija i nalijeganja.

- Upoznaje se sa tolerancijama oblika i položaja.

- Upoznaje toerancije kvaliteta površine.

- Za pojedine vrste nalijeganja određuje preklop ili zazor.

Presjeci mašinskih djelova - Upoznaje se sa

vrstama presjeka i šrafiranjem presjeka.

- Crta razne vrste presjeka.

- Crta poseban i djelimičan izgled predmeta.

Vježbe: - Nacrtati potreban

presjek koji crtež predmeta čini jasnijim.

- Iii grafički rad (model u izometriji).

Crtanje mašinskih elemenata - Upoznaje se sa

crtanjem, kotiranjem i označavanjem navoja.

- Upoznaje se sa uprošćenim crtanjem zavarenih spojeva.

- Upoznaje se sa uprošćenim crtanjem zupčanika i lančanog prenosa

- Crta, kotira i označava navoje.

Vježbe: - Nacrtati navojnu

vezu.

10

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenik Izrada i razrada crteža - Upoznaje se sa

postupkom izrade skice.

- Navodi mjerne instrumente i pribor za snimanje mašinskih djelova.

- Vrši skiciranje mašinskih djelova-izrada skice.

- Upotrebljava

mjerne instrumente i pribor za snimanje mašinskih djelova.

Vježbe: - Nacrtati crtež na

osnovu skice mašinskog djela.

- Izrada crteža sklopa.

- I grafički rad (model mašinskog djela koga treba snimiti i nacrtati crtež).

Osnove proračuna mašinskih elemenata - Definiše i navodi

pojam i vrste opterećenja.

- Navodi vrste naprezanja.

- Definiše pojam napona.

- Upoznaje uticaj promjene napona na dinamičku izdržljivost materijala.

- Objašnjava izdržljivost mašinskih djelova.

- Objašnjava dozvoljeni napon i stepen sigurnosti.

- Objašnjava radni i kritični napon na dodirnim površinama.

- Pronalazi primjere mašinskih djelova koji su izloženi naprezanjima.

- Shvata razliku između normalnih i tangencijalnih napona.

- Prepoznaje vrste naprezanja na:

- istezanje, - pritisak, - smicanje, - uvijanje, - savijanje. - Izračunava napone

i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima.

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala.

- Navikava se na odgovornost u radu.


napona i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja.

Nerazdvojivi spojevi - Navodi podjelu i

Vrste nerazdvojivih spojeva i njihovu primjenu.

- Objašnjava vrste zakivaka, način zakivanja i primjenu.

- Objašnjava vrste zakovanih spojeva i

- Pronalazi primjere primjene nerazdvojivih spojeva.

- Definiše način pripreme pozicija za primjenu odgovarajuće veze.

- Uprošćeno crta različite vrste

- Shvata značaj postizanja odgovarajućeg kvaliteta urađenog posla.

Vježbe: - Crtanje zakovanih

spojeva. - Dimenzionisanje

zakovanog spoja kao i izbor zakovica iz tablica.

- Crtanje zavarenih spojeva.

- Izračunavanje

11




dimenzionisanje zakovanih spojeva.

- Upoznaje osnovna svojstva zavarenih spojeva.

- Navodi vrste zavarenih spojeva i šavova i način označavanja na crtežima.

- Upoznaje se sa oblikovanjem i dimenzionisanjem zavarenih spojeva.

- Upoznaje se sa oblikovanjem i proračunom lemljivih spojeva.

- Upoznaje se sa oblikovanjem i proračunom lijepljivih spojeva.

spojeva. - Vrši proračun za

različite vrste spojeva.

stepena sigurnosti zavarenog spoja.

- Crtanje pripremljenih djelova za lemljenje.

- Izračunavanje stepena sigurnosti lemljenog spoja.

- Izračunavanje stepena sigurnosti lijepljenog spoja.

Razdvojivi spojevi - Navodi vrste,

svojstva i primjenu razdvojivih spojeva.

- Objašnjava vrste, podjelu i primjenu navojnih spojeva.

- Upoznaje se sa proračunom navojnih spojeva.

- Upoznaje veze s glavčinama.

- Upoznaje se sa spojevima pomoću klinova.

- Upoznaje veze čivijama.

- Pronalazi primjere primjene razdvojivih spojeva.

- Bira odgovarajuću vezu u zavisnosti od uslova.

- Iz tablica bira vijke i navrtke.

- Odabira način osiguranja navojnih veza od odvrtanja.

- Na osnovu zadatih uslova odabira klinove i dimenzioniše ih koristeći tablice.

- Navikava se na samostalni rad i rad u grupi.

Vježbe: - Crtanje navojnih

spojeva. - Očitavanje

dimenzija vijka i navrtke iz tablica.

- Primjeri proračuna navojnih spojeva.

- Crtanje uzdužnih i poprečnih klinova.

- Očitavanje dimenzija za klinove i žljebove iz tablica.

Elastične veze - Upoznaje se sa

primjenom, vrstama i karakteristikama opruga.

- Navodi materijal za opruge.

- Objašnjava opterećenja, deformacije kod

- Pronalazi primjere elastičnog vezivanja elemenata.

- Razlikuje fleksione, torzione i prstenaste opruge.

Vježbe: - Skiciranje opruga. - Provjera stepena

sigurnosti.

12




pojedinih vrsta opruga.

- Upoznaje se sa gumenim elastičnim elementima.

Elementi obrtnog kretanja - Upoznaje se sa

konstruktivnim oblicima osovinica, osovina, vratila, navodi njihovu primjenu i karakteristike.

- Objašnjava postupak dimenzionisanja osovina i vratila.

- Razlikuje osovinice, osovine i vratila.

- Bira materijal za osovine i vratila.

- Dimenzioniše osovine i vratila.

- Stiče sigurnost i samopouzdanje u radu

Vježbe: - Skiciranje

osovinica, osovina i vratila.

- Izbor materijala za osovine i vratila... .

- II grafički rad

(proračunati i konstruisati vratilo).

Ležajevi i ležišta - Upoznaje se sa

vrstama i svojstvima ležaja.

- Navodi način označavanja i prikazivanja ležaja na crtežu

- Upoznaje se sa podjelom i vrstama ležišta.

- Bira materijal za ležišne čaure i posteljice.

- Analizira načine podmazivanja ležišta i razlikuje naprave za dovod i podmazivanje ležišta.

- Uočava kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta ležajeva.

- Koristi tablice prilikom izbora ležaja.

- Uviđa važnost preciznosti u radu.

Vježbe: - Izbor ležaja iz

kataloga.

Spojnice - Razumije ulogu

spojnica i svojstva pojedinih vrsta spojnica.

- Određuje kriterijum izbora i primjene pojedinih vrsta spojnica.

- Dimenzioniše spojnicu.

- III grafički rad (dimenzionisati spojnicu, provjeriti napone i nacrtati crtež spojnice).

Elementi za prenos snage - Upoznaje se sa

podjelom, vrstama i primjenom elemenata za prenos snage.

- Razumije osnovne pojmove kod

- Računa prenosni odnos.

- Crta standardni profil zupca.

- Crta cilindrični zupčanik.

- Analizira elemente

- Razvija sigurnosti i samopouzdanja u radu.

Vježbe: - Cilindrični zupčasti

par, proračun, konstrukcija, crtež.

- Proračun, konstrukcija, crtež lančanog, kaišnog

13




cilindričnih zupčastih parova, konusnih zupčastih parova i pužnih parova.

- Navodi materijal za izradu zupčanika.

- Razumije osnovne pojmove kod lančanih parova.

- Navodi način označavanja lanaca.

- Razumije način prenosa snage, svojstva i podjelu kaišnih i remenih parova.

koji utiču na nosivost zupčastih parova.

- Bira odgovarajuću vrstu prenosa u zavisnosti od zadatih uslova.

- Uocava moguće greške.

- Iz kataloga bira djelove.

- Crta lančanike - Crta kaišnik i

remenicu.

ili remenog prenosnika.

Izrada tehničkih crteža uz pomoć računara - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima o CAD softverima.

- Upoznaje se sa grafičkim editorom programa za 2D crtanje

- Upoznaje se sa postupcima crtanja pojedinih objekata.

- Upoznaje se sa postupcima modifikovanja nacrtanih objekata.

- Poznaje postupak unošenja teksta.

- Upoznaje se sa postupkom kotiranja.

- Analizira karakteristike CAD softvera.

- Radi sa menijima, paletama alatki, prostorom za crtanje.

- Podešava potrebne parametre.

- Crta linije, lukove, krugove, elipse, poligone.

- Premješta, rotira, kopira odsjeca i produžuje objekte.

- Vrši obaranje i zaobljavanje objekata.

- Unosi šrafuru. - Unosi potreban

tekst na crtežu. - Kotira crtež.

- Razvija pozitivan stav prema novim saznanjima.

- Razvija pozitivnu orijentaciju prema zanimanju.

- Razumije potrebu pravilnog korišćenja informatičke terminologije.

Vježbe: - Izrada

jednostavnog crteža pomoću softvera za 2D crtanje.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - D. Đorđević, Ž. Papić: Tehničko crtanje sa nacrtnom geometrijom za sve profile,

Zavod za udžbenike, Beograd, 2003. - S. Drapić: Mašinski elementi za drugi razred mašinske škole, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2005. - S. Drapić, D. Gačić: Tehničko crtanje sa mašinskim elementima, za I i II razred

stručnih škola, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003.

14

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - stolovima za crtanje, - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za crtanje i konstruisanje. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, (najmanje jedna ocjena u klasifikacionom periodu); - crtanih radova – grafičkih radova, radova na vježbama. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u

klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena

dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva. 10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima

Predmet Znanja - Elastične veze - Ležišta i ležajevi - Opterećenja, naponi i

naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja

- Opšte mašinstvo - Termička obrada - Mehanika

- Geometrijske konstrukcije - Osnovi nacrtne geometrije - Tehničko crtanje - Presjeci mašinskih dijelova - Crtanje mašinskih

elemenata - Izrada tehničkih crteža uz

pomoć računara - Konstruisanje 3D modela - Konstruisanje 3D sklopova

- Kompjutersko modeliranje - Crtanje skica za modele punih tijela

- Dodavanje relacija i mjera skicama

- Modelovanje dijelova i sklopova

- Tehnički crteži detalja i sklopova

- Modelovanje dijelova - Modelovanje sklopova - Osnovi nacrtne geometrije - Tehničko crtanje - Presjeci mašinskih dijelova - Izrda tehničkih crteža uz

pomoć računara - Mašinski materijali - Mehanika - Opterećenje, naprezanje,

naponi i deformacije

- Praktična nastava - Parametarsko skiciranje - Konstruisanje 3D modela, 3D

sklopova - Izrada tehnološke

dokumentacije

15

1.2.2. OPŠTE MAŠINSTVO 1. Naziv predmeta: OPŠTE MAŠINSTVO 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 72 36 108 II 72 72 144 III

IV

Ukupno 144 108 252 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama materijala i njihovoj primjeni. - Poštovanje ekoloških zahtjeva i razvoj osjećaja za ekonomičnu upotrebu

materijala. - Sticanje znanja o termičkoj obradi i metodama ispitivanja materijala. - Sticanje osnovnih znanja iz mehanike. - Uočavanje značaja opterećenja, naprezanja, napona i deformacija na vijek

trajanja djelova. - Sticanje osnovnih znanja iz termodinamike. - Sticanje znanja iz hidraulike i pneumatike. - Usvajanje znanja radi razumijevanja načina rada i mogućnosti primjene

pneumatskih i hidrauličnih komponenti. - Razvoj osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Usvajanje stručne terminologije neophodne za komunikaciju u struci. - Razvoj osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

16





Mašinski materijali Vrste i svojstva materijala - Navodi značaj,

podjelu i vrste mašinskih materijala.

- Objašnjava fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala.

- Objašnjava pojam metala i legura.

- Definiše gvožđe i čelik, navodi podjelu i osobine.

- Poznaje označavanje čelika.

- Navodi podjelu i sojstva obojenih metala i njihovih legura.

- Zna osnovne pojmove o nemetalnim materijalima.

- Objašnjava svojstva plastičnih masa, navodi podjelu i primjenu.

- Navodi osobine i primjenu gume.

- Zna osobine stakla i navodi primjenu.

- Poznaje kompozitne materijale, navodi osobine i primjere primjene.

- Navodi vrste i svojstva zaptivnih materijala.

- Razlikuje pojedine vrste mašinskih materijala.

- Shvata fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala.

- Pronalazi primjere primjene gvožđa i čelika.

- Upoređuje i analizira pojedine vrste čelika.

- Shvata označavanje čelika.

- Pronalazi primjere primjene obojenih metala i njihovih legura.

- Analizira osobine obojenih metala i njihovih legura.

- Pronalazi primjere primjene plastičnih masa i gume u industriji.

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste plastičnih masa.

- Uočava osobine stakla.

- Pronalazi primjere primjene zaptivnih i izolacionih materijala.

- Shvata značaj zaptivnih materijala.

- Uočava potrebu pravilnog skupljanja, skladištenja i reciklaže otpadnog materijala.

- Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja materijala.

- Razvija svijest o ličnoj bezbjednosti i zaštiti životne sredine.

Vježbe: - Izbor čeličnih

materijala iz tabela. - Izbor plastičnih masa

iz kataloga. - Biranje zaptivnog

materijala.

Korozija i zaštita od korozije - Objašnjava pojam - Uočava značaj - Razvija ekološku

17




korozije. - Navodi uzroke

pojave korozije. - Nabraja i objašnjava

postupke zaštite materijala od korozije.

zaštite od korozije. - Upoređuje različite

načine zaštite od korozije.

svijest.

Termička obrada metala - Objašnjava pojam i

značaj termičke obrade.

- Navodi podjelu termičke obrade.

- Poznaje čisto termičke obrade (kaljenje, žarenje, opuštanje, normalizovanje, starenje).

- Zna hemijsko -termičke obrade (cementaciju, nitriranje, hromiranje, cijaniziranje).

- Shvata značaj termičke obrade.

- Pronalazi primjere primjene termičkih obrada.

- Analizira i upoređuje pojedine termičke obrade.

- Shvata značaj ubacivanja ugljenika u površinske slojeve materijala.

- Shvata značaj kvalitetnog rada.

Seminarski rad: - Čisto termičke

obrade. - Hemijsko - termičke

obrade.

Ispitivanje materijala - Obrazlaže značaj

ispitivanja materijala.

- Nabraja statička i dinamička ispitivanja.

- Objašnjava postupke ispitivanja materijala zatezanjem, pritiskom, savijanjem i uvijanjem.

- Navodi postupke ispitivanja tvrdoće, čvrstoće i žilavosti.

- Poznaje postupke ispitivanja materijala bez razaranja.

- Shvata značaj ispitivanja materijala.

- Razlikuje statička i dinamička ispitivanja.

- Izvodi mjerenje tvrdoće statičkim i dinamičkim metodama.

- Vrednuje dobijene rezultate ispitivanja tvrdoće. Izvodi ispitivanje žilavosti materijala.

- Upoređuje žilavost i čvrstoću različitih materijala.

- Vrši ispitivanje materijala ultrazvučnim talasima.

- Podstiče osjećaj odgovornosti.

- Razvija analitičko mišljenje.

Vježbe: - Određivanje tvrdoće

statičkim i dinamičkim metodama.

- Ispitivanja žilavosti Šarpijevom metodom.

- Određivanje zatezne čvrstoće materijala.

18




Mehanika Uvod u mehaniku - Navodi i objašnjava

podjelu mehanike. - Objašnjava pojam i

vrste tijela.

Statika krutog tijela - Objašnjava pojam

sile. - Navodi i razumije

aksiome statike. - Upoznaje se sa

vezama i reakcijama veza.

- Navodi i objašnjava grafičke i analitičke uslove ravnoteže.

- Objašnjava moment sile, spreg sila i moment sprega.

- Opisuje redukciju sistema sila na tačku, glavni vektor i glavni moment.

- Poznaje analitičke i grafičke uslove ravnoteže sistema proizvoljih sila.

- Razlikuje spoljašnje i unutrašnje sile.

- Razlikuje pojedine vrste veza i crta reakcije veza.

- Grafičkom metodom razlaže silu na komponente.

- Grafičkom metodom traži rezultantu sila.

- Postavlja statičke uslove ravnoteže.

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema sučeljenih sila.

- Određuje moment sile za tačku.

- Postavlja uslove ravnoteže spregova sila.

- Redukuje proizvoljni ravanski sistem sila na glavni vektor i glavni moment.

- Postavlja analitičke uslove ravnoteže sistema proizvoljnih sila.

- Razvija smisao za red i urednost.

- Stiče sigurnost u radu.

Vježbe: - Grafičko razlaganje

sile. - Određivanje

momenta sile za tačku.

- Određivanje momenta sprega.

- Grafičko i analitičko određivanje reakcija u osloncima.

- I grafički rad (sistem proizvoljnih sila).

Težište tijela - Definiše pojam

težišta tijela. - Objašnjava težište

homogene ravanske figure.

- Poznaje težište homogene linije.

- Zna položaj težišta nekih homogenih tijela.

- Shvata značaj težišta tijela.

- Određuje težište ravne homogene figure.

- Određuje težište homogene linije.

- Uočava položaj nekih geometrijskih tijela.

- Stiče navike tačnosti i sistematičnosti u radu.

- Razvija logičko mišljenje.

Vježbe: - Određivanje težišta

homogene ravanske figure.

- Određivanje težišta homogene linije.

- II grafički rad (težište homogene figure).

Trenje klizanja i kotrljanja

19




- Objašnjava pojam i značaj trenja.

- Navodi vrste trenja. - Objašnjava trenje

klizanja na horizontalnoj i kosoj ravni.

- Razumije otpore pri kotrljanju.

- Shvata značaj trenja.

- Razlikuje trenje. - Klizanja i kotrljanja. - Određuje intezitet,

pravac i smjer sile trenja.

- Uočava zavisnost koeficijenta trenja od vrste materijala i stanja dodirnih površina.


Vježbe: - Izračunavanje sile

trenja kod klizanja i kotrljanja.

Osnovi kretanja - Navodi, definiše i - Objašnjava pojmove: - kretanje, - put, - brzina, - ubrzanje, - ugaona brzina, - srednja brzina, - ugaono ubrzanje. - Definiše i objašnjava

jednoliko pravolinijsko kretanje tačke.

- Definiše i objašnjava kružno kretanje tačke.

- Upoznaje se, razumije i objašnjava jednoliko ubrzano i usporeno kretanje.

- Obrazlaže osnovna kretanja krutog tijela.

- Upoznaje se sa složenim kretanjem tačke.

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadatih podataka.

- Pronalazi primjere pravolinijskog kretanja.

- Na primjeru točka objašnjava kružno kretanje.

- Uočava razliku između jednoliko ubrzanog i jednoliko usporenog kretanja.

- Analizira kretanje krutog tijela.

- Određuje brzinu tačke koja vrši složeno kretanje.

- Stiče naviku tačnosti i sistematičnosti u radu.

Vježbe: - Izračunavanje puta,

brzine i ubrzanja. - Crtanje dijagrama

puta i brzine. - III grafički rad

(dijagrami kretanja kod jednako ubrzanog i usporenog kretanja).

Mehanički rad, energija, snaga - Definiše i objašnjava

pojam rada. - Navodi rad: - konstantne sile na

putu, - sile u opruzi, - sile teže. - Objašnjava kinetičku

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka.

- Izračunava kinetičku i potencijalnu energiju.

- Na osnovu zadanih

- Stiče sigurnost i preciznost u radu.


Vježbe: - Izračunavanje rada. - Izračunavanje

kinetičke i potencijalne energije.

- Izračunavanje stepena korisnog

20




i potencijalnu energiju.

- Razumije i objašnjava pojam snage.

- Definiše i objašnjava stepen korisnog djelovanja.

podataka izračunava snagu.

- Određuje stepen korisnog djelovanja na osnovu korisne i uložene snage.

djelovanja.

Količina kretanja, impuls sile - Razumije i

objašnjava količinu kretanja.

- Definiše pojam impulsa sile.

- Izračunava količinu kretanja i impuls sile.

- Razvija sposobnost analiziranja i zaključivanja.

Vježbe: - Izračunavanje

impulsa sile i količine kretanja.

21




učenik učenik učenik Opterećanja, naprezanja, naponi, deformacije - Definiše i navodi

pojam i vrste opterećenja.

- Razumije nominalno i računsko opterećenje.

- Razumije i objašnjava naprezanja:

- zatezanje, - pritisak, - smicanje, - savijanje, - uvijanje. - Definiše pojam

napona. - Objašnjava normalne

i tangencijalne napone.

- Objašnjava dozvoljeni napon i stepen sigurnosti.

- Upoznaje se sa pojmom i vrstama deformacija.

- Navodi razliku između elastičnih i plastičnih deformacija.

- Definiše i objašnjava geometrijske karakteristike ravnih poprečnih presjeka:

- statički moment površine,

- aksijalni, polarni i centifugalni moment inercije,

- otporni moment površine,

- poluprečnik inercije.

- Shvata spoljašnje i unutrašnje sile.

- Pronalazi primjere mašinskih elemenata koji su izloženi naprezanjima.

- Shvata pojam napona.

- Razlikuje i analizira normalne i tangencijalne napone.

- Upoređuje elastične i plastične deformacije.

- Crta i obrazlaže Hukov dijagram zavisnosti napona i deformacije.

- Izračunava napone i deformacije za pojedina naprezanja na konkretnim primjerima.

- Dimenzioniše poprečne presjeke na osnovu oblika, opterećenja i vrste materijala.

- Razlikuje i analizira aksijalne, polarne i centrifugalne momente inercije ravnih poprečnih presjeka.

- Određuje otporne momente površina.

- Razvija odgovornost i preciznost u radu.


Vježbe: - Određivanje napona

i deformacija kod pojedinih vrsta naprezanja.

- Očitavanje napona i deformacije sa hukovog dijagrama.

- Dimenzionisanje poprečnog presjeka na osnovu oblika opterećenja i vrste materijala.

- IV grafički rad

(savijanje nosača).

Termodinamika Osnovni pojmovi - Definiše pojam

termodinamičkog sistema.

- Navodi i objašnjava

- Razlikuje otvorene, zatvorene i izolovane sisteme.

- Shvata osnovne

- Razvija logičko mišljenje i povezivanje znanja.

Vježbe: - Mjerenje pritiska i

temperature. Izračunavanje

22




osnovne veličine stanja:

- specifična zapremina - Pritisak, - temperatura. - Nabraja promjene

stanja. - Definiše i objašnjava

rad, unutrašnju energiju i količinu toplote.

- Definiše pojam entropije.

veličine stanja: pritisak, zapreminu i temperaturu.

- Analizira rad, unutrašnju energiju i količinu toplote.

- Razlikuje zapreminski i tehnički rad.

- Shvata i analizira entropiju sistema.

zapreminskog i tehničkog rada.

Zakoni termodinamike - Obrazlaže Prvi zakon

termodinamike za otvorene i zatvorene sisteme.

- Poznaje osnovne postavke i formulaciju Drugog zakona termodinamike.

- Analizira prvi zakon termodinamike za otvorene i zatvorene sisteme.

- Shvata osnovne postavke drugog zakona termodinamike.

- Razvija sposobnost posmatranja, analiziranja i zaključivanja.

Idealni i realni gasovi - Definiše jednačinu

stanja idealnog gasa. - Navodi karakteristike

idealnih gasova. - Objašnjava

mješavinu idealnih gasova.

- Navodi karakteristike realnih gasova.

- Obrazlaže veličine stanja vodene pare i ilustruje dijagram stanja.

- Navodi primjenu vodene pare u industriji.

- Razlikuje idealne i realne gasove.

- Interpretira jednačinu stanja idealnog gasa u analitičkom obliku.

- Shvata pojam mješavine idealnih gasova.

- Analizira veličine stanja vodene pare.

- Crta dijagrame za vodenu paru

- Koristi tablice za vodenu paru.



veličina stanja idealnog gasa.

- Određivanje veličina stanja vodene pare.

Pretvaranje toplote u mehanički rad - Definiše

termodinamički stepen korisnosti.

- Objašnjava princip rada motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Poznaje princip rada

- Shvata i analizira princip rada oto i dizel motora.

- Upoređuje dvotaktne i četverotaktne motore.

- Analizira rad parnoturbinsog

- Razvija sposobnost logičkog mišljenja i povezivanja znanja.

23




parnoturbinskog postrojenja.

postrojenja.

Hidraulika i pneumatika Uvod - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima u hidraulici i pneumatici.

- Navodi prednosti i nedostatke primjene hidraulike i pneumatike.

- Prepoznaje primjere primjene hidraulike i pneumatike.

- Uočava prednosti i nedostatke hidrauličnih i pneumatskih sistema.

Osnovi hidraulike

- Nabraja radne tečnosti hidrauličnih sistema.

- Poznaje pojam gustine, stišljivosti i viskoziteta tečnosti.

- Razumije i objašnjava:

- pritisak, - protok, - potisak, - stepen korisnosti. - Objašnjava strujanje

tečnosti kroz cijevi, otpore kretanja, hidraulički udar, kavitaciju.

- Razumije i objašnjava komponente hidrauličkog sistema:

- pumpe, - razvodnike, - ventile, - hidromotore, - prečistače, - rezervoare, - akumulatore, - vezivne,

elemente. - Demonstrira

funkcionalnu šemu hidrauličkih sistema.

- Navodi primjenu hidrauličkih sistema.

- Upoređuje tečnosti hidrauličkih sistema.

- Shvata gustinu, stišljivost i viskozitet tečnosti.

- Ovladava osnovnim pojmovima hidraulike kroz izradu jednostavnijih zadataka.

- Pronalazi primjere primjene zakona hidraulike.

- Razlikuje i analizira pojedine hidrauličke komponente.

- Upoređuje hidrauličke motore obrtnog i translatornog kretanja.

- Crta simbole komponenata.

- Analizira šeme hidrauličkih sistema.

- Razlikuje glavne i pomoćne komponente i kriterijume primjene u praktičnom rješavanju problema.

- Razvija sposobnost analitičkog razmišljanja.

Vježbe: - Izrada šema

hidrauličkog sistema pomoću simbola.

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema u fluid sim programu.

24




Osnovi pnumatike - Objašnjava fizička

svojstva gasova. - Upoznaje, razumije i

objašnjava komponente pneumatskih sistema:

- kompresore, - pripremnu grupu za

vazduh, - razvodnike, - ventile, - pneumatske motore, - vezivne elemente. - Demonstrira

funkcionalnu šemu pneumatskih sistema.

- Navodi primjenu pneumatskih sistema.

- Obrazlaže postupke održavanja pneumatskih sistema.

- Ovladava osnovnim pojmovima kroz izradu jednostavnijih zadataka.

- Pronalazi primjere primjene pneumatike.

- Razlikuje i analizira pojedine pneumatske komponente.

- Shvata ulogu osnovnih komponenata i uslove primjene.

- Upoređuje pneumatske motore obrtnog i translatornog dejstva.

- Crta simbole pojedinih komponenti.

- Izrađuje funkcionalne šeme pneumatskih sistema za konkretne slučajeve.

- Analizira pneumatske šeme.

- Tumači projektnu dokumentaciju ugradnje, ispitivanja i održavanja pneumatskih sistema.

- Razvija odgovornost i objektivnost.

- Razvija sposobnost logičkog mišljenja.


pneumatskog sistema pomoću simbola.

- Izrada šema pneumatskog sistema u FLUID SIM programu.

- Realizacija šema na demonstracionim tablama za pneumatiku.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Brekić, M. Vukić: Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1992. - S. Drapić i drugi: Mašinski materijali, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Z. Simeunović: Termička obrada sa ispitivanjem materijala, Zavod za udžbenike,

Sarajevo, 1976. - M. Plavšić i drugi: Mehanika, statika i otpornost materijala, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - S. Đurić: Mehanika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - P. Mitrović, Z. Radojević: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005.

25

- S. Nikolić: Hidraulične, pneumatske i električne komponente, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005.

- G. Nikolić: Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - R. Šelmić, Đ. Kozić: Termodinamika i termotehnika, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1990. - Č. Kovač: Termodinamika, Zavod za udžbenike, Sarajevo, 1988. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za fluid sim; - uzorcima različitih materijala, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima; - dijapozitivima iz hidraulike i pneumatike, šemama hidrauličkih i pneumatskih

sistema, uzorcima i modelima hidrauličkih i pneumatskih komponenti, demonstracionim tablama za hidrauliku i pneumatiku.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi, - na vježbama, - grafičkih radova. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomorani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva. 10. Povezanost predmeta


Predmet Znanja - Termička obrada - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Elastične veze - Ležišta i ležajevi

- Mehanika - Tehničko crtanje samašinskim elementima

- Opterećenja, naponi i naprezanja mašinskih elemenata

- Elementi obrtnog kretanja - Mehanika - Praktična nastava - Pribori za stezanje i

pridržavanje

- Mehanika - Mehatronika - Obrtni moment - Trenje - Brzina

- Termodinamika - Tehnologija obrade - Livenje

- Termodinamika - Energetski sistemi - Pojam energije - Termoenergetska postrojenja - Motori sa unutrašnjim

sagorijevanjem

26


Predmet Znanja - Hidraulika - Praktična nastava - Hidraulički pribori za stezanje

i pridržavanje - Hidraulika - Energetski sistemi - Vodene turbine

- Hidraulika - Mehatronika - Komponente hidrauličkih sistema

- Pneumatika - Praktična nastava - Pneumatsko stezanje i pridržavanje

- Pneumatika - Mehatronika - Komponente pneumatskih sistema

- Opterećenje, naprezanje, naponi i deformacije

- Mašinski materijali

- Kompjutersko modeliranje - Modelovanje djelova i sklopova

- Dodavanje relacija i mjera skicama

- Rad, energija i snaga - Stepen korisnog djelovanja - Pumpe, ventili, filteri - Kompresori - Osnovno pojmovi razmjene

toplote

- Industrijska postrojenja - Unutrašnji transport - Pomoćna postrojenja - Uređaji na motorima sus

- Materijali koji se koriste u mašinstvu

- Ekologija i zaštita životne sredine

- Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

27

1.2.3. TEHNOLOGIJA OBRADE 1. Naziv predmeta: TEHNOLOGIJA OBRADE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 72 36 108 II 72 36 108 III

IV

Ukupno 144 72 216 Vježbe: odjeljenje se u drugoj godini dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Shvatanje značaja zaštite na radu. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa livenja metala. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade deformacijom. - Sticane znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade oblikovanja lima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade spajanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade struganjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade rendisanja i

provlačenja. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade bušenjem i

glodanjem. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama procesa obrade brušenjem. - Sticanje znanja o nekonvencionalnim postupcima obrade. - Sticanje znanja o tehnološkim postupcima izrade. - Sticanje znanja da izabere odgovarajuću tehnologiju obrade. - Sticanje znanja da izabere i izračuna režime obrade i vremena izrade kod

različitih načina izrade. - Sticanje znanja da uradi tehnološki postupak obrade. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

28





Zaštita na radu - Upoznaje radnu

sredinu. - Navodi uzroke

povreda pri radu. - Nabraja mjere

zaštite pri radu.

- Shvata pojam i značaj zaštite na radu.

- Razlikuje zaštitna sredstva pri radu.

- Razvija odgovornost prema higijeni i zdravlju.

- Posjeta metaloprerađivačoj radionici.

Tehnologija livenja metala - Objašnjava

postupak livenja. - Navodi svojstva

materijala za livenje.

- Opisuje livenje u pješčanim kalupima.

- Navodi materijale za izradu pješčanih kalupa.

- Opisuje izradu kalupa.

- Opisuje izradu jezgra.

- Opisuje gravitaciono livenje.

- Opisuje precizno livenje u kalupima sa topivim modelima.

- Opisuje livenje u školjkastim kalupima.

- Nabraja vrste livenja u metalnim klupima.

- Opisuje ručno i mašinsko livenje.

- Objašnjava pojave pri očvršćavanju odlivaka.

- Opisuje završne radove na odlivcima.

- Razlikuje peći za topljenje.

- Prepoznaje livački alat i pribor.

- Razlikuje ručnu i mašinsku izradu kalupa.

- Razlikuje vrste

livenja mašinskim putem.

- Livenje pod pritiskom.

- Centrifugalno livenje.

- Neprekidno livenje. - Livenje u vakumu.

- Stiče sistematičnost u radu.

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju materijalnih dobara.

- Posjeta livnici Seminarski rad - Livenje u

pješčanim kalupima.

- Livenje metalnim kalupima.

Teorijske osnove obrade deformacijom - Objašnjava pojam i

vrste deformacija. - Opisuje postupak

zagrijevanja

- Razlikuje vrste deformacija.

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu.

- Navikava se na

29




materijala za obradu deformacijom.

- Nabraja vrste peći za zagrijavanje.

- Objašnjava pojam kovanja.

- Navodi vrste kovanja.

- Opisuje presovanje u kalupima.

- Navodi mašine za presovanje.

- Opisuje osnovne karakteristike obrade istiskivanjem.

- Objašnjava proces obrade valjanjem.

- Opisuje osnovne karakteristike procesa obrade vučenjem.

- Razlikuje slobodno kovanje, kovanje valjcima za kovanje i kovanje u kalupima.

- Prepozanje mašine za kovanje.

- Upoređuje kovanje i presovanje.

- Razlikuje procese

izrade valjanjem: - profila i limova, - cijevi, - navoja, - zupčanika, - žice. - Razlikuje alate i

mašine za vučenje.

pridržavanje propisa.

Seminarski rad - Obrada kovanjem. - Obrada

presovanjem. - Obrada valjanjem.

Oblikovanje lima - Objašnjava pojam

odvajanja. - Upoznaje osnovne

karakteristike procesa odsijecanja, probijanja i prosijecanja.

- Opisuje osnovne karakteristike alata za probijanje i prosijecanje.

- Objašnjava pojam procesa savijanja.

- Upoznaje osnovne karakteristike procesa savijanja.

- Objašnjava pojam izvlačenja lima.

- Opisuje osnovne karakteristike procesa izvlačenja lima.

- Razlikuje odsijecanje, probijanje i prosijecanje.

- Razlikuje mašinske makaze za siječenje.

- Upoređuje probijanje i prosijecanje.

- Razlikuje vrste alata i mašina za savijanje.

- Upoređuje ugaono, profilno, kružno i složeno savijanje limova.

- Razlikuje vrste izvlačenja.

- Analizira tehnološki postupak izvlačenja.

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka.

Seminarski rad - Oblikovanje lima

odvajanjem. - Oblikovanje lima

savijanjem. - Oblikovanje lima

izvlačenjem.

Obrada spajanjem - Navodi postupke

spajanja djelova i konstrukcija.

- Razlikuje nerazdvojive i razdvojive veze.


- Jača

Seminarski rad - Spajanje

lemljenjem.

30




- Objašnjava spajanje lemljenjem.

- Objašnajva pojam i karakteristike zavarivanja.

- Nabraja vrste zavarivanja.

- Opisuje gasno zavarivanje.

- Obrazlaže gasove za zavarivanje.

- Opisuje postupak pripreme gasnog zavarivanja.

- Objašnjava gasno sječenje metala.

- Objašnjava elektrootporno zavarivanje.

- Objašnjava elektrolučno zavarivanje.

- Navodi i opisuje opremu i pribor za elektrolučno zavarivanje.

- Opisuje postupke elektrolučnog zavarivanja.

- Objašnjava postupak elektrolučnog siječenja metala.

- Objašnjava postupak spajanja lijepljenjem.

- Razlikuje tvrdo i meko lemljenje.

- Razlikuje opremu i pribor za gasno zavarivanje.

- Predviđa pomoćne materijale za zavarivanje.

- Razlikuje postupke gasnog zavarivanja.

- Razlikuje uređaje i postupke elektrootpornog zavarivanja.

- Razlikuje elektrode kod elektrolučnog zavarivanja.

- Razlikuje vrste spojeva i opisuje pripremu za zavarivanje.

- Razlikuje postupke ručnog i mašinskog elektrolučnog zavarivanja.

samouvjerenost i samosvjesnost pri radu.

- Spajanje zavarivanjem.

Teorijske osnove obrade rezanjem - Upoznaje elemente

obradnog sistema. - Opisuje kretanje

obradka i alata pri obradi rezanjem.

- Obrazlaže metode formiranja površina.

- Opisuje osnovni princip i vrste rezanja.

- Definiše proces rezanja i stvaranja

- Razlikuje i izračunava glavno i pomoćno kretanje kod obrade rezanjem.

- Analizira strukturu vremena obrade.

- Analizira sile, otpore i snagu rezanja.

- Analizira toplotne pojave, raspodjelu i odvođenje

- Navikava se na pridržavanje propisa i standarda.

- Stiče pouzdanost u radu.

Seminarski rad - Kinematika

rezanja. - Proces rezanja i

pojave. - Rezni alat. - Vježbe: izbor

alata, određivanje rezima obrade, određivanje vremena obrade, sile i snage

31




strugotine. - Navodi i opsuje

sredstva za hlađenje i podmazivanje.

- Nabraja vrste pripremaka.

- Upoznaje pokazatelje koji utiču na tačnost obarde.

- Navodi podjelu i poznaje osnovne elemente reznih alata.

- Opsuje postupak rezanja testerama.

toplote. - Prepoznaje

habanje i postojanost alata.

- Analizira dodatke za obradu.

- Prepoznaje

osnovne elemente reznog alata.

- Uočava geometriju reznog alata.

- Upoređuje materijale za rezne alate.

- Razlikuje i upoređuje okvirno, trakasto i kružno testerisanje.

rezanja.

32




učenik učenik učenik Struganje - Objašnjava

pojmove operacija i zahvat pri obradi struganjem.

- Navodi vrste i karakteristike alata za obradu struganjem.

- Navodi vrste i namjenu pribora za stezanje.

- Definiše elemente režima obrade.

- Zna geometriju alata za struganje.

- Navodi osnovne vrste obrade struganjem i njihove karakteristike.

- Poznaje mogućnost primjene struganja u serijskoj i pojedinačnoj proizvodnji.

- Navodi podjelu, karakteristike i namjenu strugova.

- Navodi mjere zaštite na radu.

- Pronalazi vezu između operacije i zahvata.

- Upoređuje načine struganja i karakteristične obratke.

- Bira alate za pojedine operacije obrade struganjem.

- Bira za zadate uslove parametre rezanja, vremena obrade i snagu rezanja.

- Pokazuje uticaj izbora odgovarajućeg režima rezanja na ekonomičnost proizvodnje.

- Upoređuje namjenu i vrste kretanja pojedinih vrsta strugova.

- Razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju.

- Razvija

profesionalnu i ličnu odgovornost u radu.

- Razvija pozitivan

stav prema kvalitetu u radu.

Seminarski rad - Podjela, osnovni

sastavni dijelovi, karakteristike i namjena strugova.

- Vježbe: izbor alata,

određivanje rezima obrade, određivanje vremena obrade i snage rezanja.

Projektni zadatak - Uz pomoć

odgovarajućih priručnika i kataloga, za zadate uslove:

- izbor alata, - izbor parametara

rezanja, - izračunavanje

vremena obrade, - izračunavanje snage

rezanja.

Rendisanje i provlačenje - Razumije proces

obrade rendisanjem i namjenu rendisaljki.

- Objašnjava osnovne operacije pri rendisanju.

- Navodi vrste alata za obradu na rendisaljkama i njihovu geometriju.

- Navodi osnovne elemente režima obrade kod rendisanja.

- Poznaje podjelu rendisaljki.

- Razumije proces

- Analizira i upoređuje kretanja obratka i alata kod struganja i rendisanja.

- Razlikuje alate za struganje i rendisanje.

- Upoređuje namjenu pojedinih vrsta rendisaljki.

- Razlikuje karakteristike alata za spoljašnje i unutrašnje provlačenje.

- Pronalazi primjere profila izrađenih

- Razvija sposobnost analitičkog razmišljanja.

- Razvija pozitivan

stav prema kvalitetu u radu.

Seminarski rad - Podjela rendisaljki. - Režimi obrade kod

rendisanja. - Vježbe: izbor alata

i određivanje rezima obrade.

Seminarski rad - Mašine za

provlačenje. - Vježbe: izbor alata


33




obrade i namjenu mašina za provlačenje.

- Objašnjava osnovne operacije pri provlačenju.

- Navodi vrste alata za provlačenje.

- Navodi osnovne elemente režima obrade kod provlačenja.

- Poznaje podjelu mašina za provlačenje.

- Navodi mjere zaštite na radu. .

unutrašnjim i spoljašnjim provlačenjem.

Bušenje - Razumije proces

bušenja i osnovna kretanja kod obrade bušenjem.

- Objašnjava osnovne operacije: bušenje, upuštanje, razvrtanje.

- Zna geometriju alata za bušenje.

- Navodi osnovne elemente režima obrade.

- Navodi podjelu bušilica.


- Bira odgovarajući postupak za obradu otvora i rupa i uočava njihovu funkcionalnost.

- Prepoznaje alate za pojedine operacije i uslove za njihovu upotrebu.

- Bira iz priručnika i kataloga za zadate uslove režima rezanja, vrijeme obrade i snagu rezanja.

- Uočava namjenu stone, stubne, radijalane, koordinatne i viševretene bušilice.


Seminarski rad - Mašine za bušenje. - Geometrija alata za

bušenje. - Vježbe: izbor alata

i određivanje režima obrade.

Glodanje - Razumije proces

glodanja. - Navodi osnovne

karakteristike i kretanja kod glodanja.

- Objašnjava osnovne operacije na glodalicama.

- Zna osnovne karakteristike alata

- Prepoznaje na primjerima načine glodanja i uočava njihove karakteristike.

- Bira za zadate uslove alate za glodanje i parametre rezanja.

- Uočava namjenu pojedinih vrsta

- Navikava se na pridržavanje propisa.

Seminarski rad - Podeoni aparat. - Vježbe: izbor alata


Projektni zadatak - Uz pomoć

odgovarajućih priručnika i

34




za glodanje. - Navodi osnovne

elemente režima obrade.

- Navodi vrste i namjenu pribora za stezanje.

- Zna namjenu podionog aparata.

- Poznaje podjelu i vrste glodalica.


glodalica. - Razvija sigurnosti i

i preciznosti u radu.

kataloga, za zadate uslove:

- izbor alata, - izbor parametara

rezanja, - izračunavanje

vremena obrade, - izračunavanje

snage rezanja.

Brušenje - Navodi

karakteristike obrade brušenjem.

- Objašnjava osnovne operacije pri brušenju.

- Navodi oblike, vrste i karakteristike alata.

- Navodi osnovne elemente režima obrade.

- Objašnjava namjenu pribora pri brušenju.

- Poznaje podjelu i vrste brusilica.

- Opisuje postupke glačanja, honovanja, lepovanja

- Poznaje alate za honovanje, lepovanje


- Uočava načine brušenja i njihove specifičnosti.

- Prepoznaje pojedine vrste mašina, alata i pribora u zavisnosti od njihove namjene.

- Analizira karakteristike i pronalazi mogućnosti primjene ručne brusilice.

- Cita oznake tocila i povezuje ih sa karakteristikama tocila.

- Pronalazi primjere primjene honovanja i lepovanja.

- Pokazuje uticaj izbora odgovarajućeg režima rezanja na ekonomičnost proizvodnje.

- Bira iz priručnika ili kataloga alate.

- Povezuje vrstu obrade sa kvalitetom obrađene površine.

- Razvija tehničku kulturu i smisao za red i urednost.

Seminarski rad - Proces stvaranja

strugotine kod brušenja.

- Karakteristike alata za brušenje.

- Vježbe: izbor alata

i određivanje režima obrade.

Izrada navoja i zupčanika - Navodi načine

izrade navoja u - Prepoznaje alate za

urezivanje navoja - Stiče naviku

sistematičnosti u Seminarski rad - Mašine za

35




zavisnosti od obima proizvodnje i vrste navoja.

- Opisuje postupke izrade navoja.

- Navodi alate za izradu navoja i njihove karakteristike.

- Objašnjava namjenu pomoćnih pribora kod rezanja navoja.

- Navodi i opisuje metode izrade zubaca zupčanika.

- Opisuje postupak izrade zupčanika na različitim mašinama.

- Navodi osnovne karakteristike alata za izradu zubaca zupčanika.


ručno i mašinski. - Za odgovarajuću

vrstu navoja bira odgovarajući alat.

- Uočava karakteristike izrade navoja na pojedinim vrstama mašina.

- Za zadate uslove određuje elemente režima obrade.

- Prepoznaje alate za izradu zupčanika.

radu.

ozubljenje. - Alati za ozubljenje. - Vježbe: izbor alata

za izradu navoja i određivanje režima obrade.

Nekonvencionalni postupci obrade - Navodi podjelu

nekonvencionalnih postupaka obrade i opisuje njihovu namjenu.

- Objašnjava principe elektrohemijske obrade, obrade ultrazvukom, obrade elektroerozijom, laserom i dr.

- Navodi mjere zaštite na radu i zaštite životne sredine.

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta nekonvencionalnih postupaka obrade.

- Pronalazi primjere primjene pojedinih nekonvencionalnih postupaka.

- Pozitivno procjenjuje važnost novih saznanja iz svoje struke.

Seminarski rad - Nove tehnologije

obrade materijala.

Tehnološki postupci Osnovni pojmovi - Nabraja osnovne

tehnološke procese i objašnjava osnovne elemente proizvodnih procesa.

- Upoređuje karakteristike pojedinačne, serijske i masovne proizvodnje.

- Klasifikuje pripremake prema

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje.

- Navikava se na tačnost.

- Stiče

Vježbe - Određivanje

dodataka za obradu za različite vrste obrade.

- Primjeri baziranja: po otvoru, otvoru i

36




- Navodi podjelu pripremaka prema obliku i načinu izrade.

- Definiše pojam dodatka za obradu.

Baze i baziranje - Definiše pojam

baze, navodi vrste baza i način baziranja.

- Nabraja i objašnjava osnovne principe za izbor baza.

- Objašnjava načine oslanjanja i stezanja da bi se izbjegle greške baziranja.

Tačnost obrade - Objašnjava pojam

tačnosti obrade. - Nabraja vrste

dozvoljenih odstupanja.

Opšti principi razrade tehnoloških postupaka - Navodi aktivnosti i

principe projektovanja tehnološkog postupka i objašnjava ih.

- Razumije značaj polaznih podataka za definisanje tehnološkog postupka.

- Obrazlaže: - izbor i

konstruisanje pripremka;

- izbor vrsta obrade i operacija;

- izbor redosleda operacija;

- izbor načina baziranja i stezanja i steznih pribora;

obliku i načinu izrade.

- Uočava faktore od kojih zavisi veličina dodatka za obradu.

- Za zadate uslove određuje veličinu dodatka za obradu.

- Vrši podjelu baza prema njihovoj funkciji.

- Označava tačke baziranja i stezanja.

- Na primjerima pokazuje pravilan i nepravilan način oslanjanja i stezanja i njihov uticaj na greške baziranja.

- Označava dozvoljena odstupanja.

- Analizira radionički crtež, materijal, kotiranje, tehnologičnost dijela kao osnovu za projektovanje tehnološkog postupka.

Za zadate uslove: - bira vrste

tehnološkog procesa;

- vrši konstruktivnu i tehnološku analizu crteža;

- vrši pravilan izbor i konstruisanje pripremka;

- određuje vrstu i redosljed obrade;

- određuje redosljed opreacija i broj zahvata;

- određuje tehnološke mjere i tolerancije;

- bira stezne pribore;

samopouzdanje i sigurnost u radu.

ravni, dva otvora i ravni, ravni i dva otvora.

Vježbe - Dozvoljena

odstupanja dimenzija.

- Dozvoljena odstupanja geometrijskog oblika.

- Dozvoljena odstupanja parametara površina, baznih linija i osa.

- Dozvoljena odstupanja kvaliteta površine.

Vježbe - Izbor pripremka i

određivanje dodataka za obradu.

- Izbor baza. - Utvrđivanje

redoslijeda operacija i njihova podjela na zahvate.

- Izbor reznih i steznih alata i mjernih i kontrolnih alata i instrumenata.

- Izbor elemenata režima obrade.

37




- izbor mašine; - utvrđivanje

tehnoloških mjera i tolerancija.

- Izbor reznog alata - Izbor mjernih i

kontrolnih alata i instrumenata

- Izbor elemenata režima rezanja

- Određivanje vremena izrade

- Određivanje troškova obrade.

- Navodi elemente tehnološke dokumentacije.

- bira rezne alate; - bira mjerne i

kontrolne alate i instrumente;

- vrši izbor elemenata režima obrade i određuje vrijeme izrade;

- popunjava tehnološku dokumentaciju.

Razrada karakterističnih tehnoloških postupaka Tehnološki postupak izrade vratila i osovina - Objašnjava

postupak izrade vratila i osovina.

Tehnološki postupak izrade čaure - Objašnjava

postupak izrade čaure.

Tehnološki postupak za polugu i viljušku - Objašnjava

postupak izrade poluge i viljuške.

Tehnološki postupak za obradu kućišta - Objašnjava

postupak izrade kućišta.

Tehnološki postupak za obradu zupčanika - Objašnjava

postupak izrade zupčanika.

- Za dio oblika osovine ili vratila određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika čaure određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika

poluge ili viljuške određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika

kućišta određuje redosljed operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

- Za dio oblika zupčanika određuje redosljed

- Razvija sposobnost logičkog zaključivanja.

- Stiče sigurnost i

preciznost u radu.

Projektni zadatak Za zadate uslove za osovinu/ vratilo /čauru/polugu/ kućište/ zupčanik: - Izvršiti

konstruktivnu analizu crteža dijela.

- Izvršiti konstruktivnu i tehnološku analizu crteža dijela.

- Izabrati i konstruisati pripremak.

- Izvršiti izbor vrsta obrade.

- Utvrditi redosljed obrade.

- Utvrditi redosljed operacija.

- Odrediti zahvate. - Utvrditi tehnološke

mjere i tolerancije. - Izabrati rezne

alate. - Izabrati stezne

alate i pribore. - Izabrati mjerne i

kontrolne alate i instrumente.

- Odrediti elemente

38




operacija, opis i skice operacija, rezni i stezni alat i način baziranja.

režima rezanja. - Odrediti vremena

izrade. - Uraditi tehnološku

dokumentaciju. Napomena: Projektni zadaci mogu biti obrađeni problemski, korišćenjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. Samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Simić, Z. Simić: Tehnologija obrade, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2005. - M. Teslić: Tehnologija obrade, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

1994. - D. Stojanović: Tehnološki postupci sa kontrolom, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici koja je opremljena: - računarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajućim softverom i potrebnim

brojem kataloga mašina i alata, priručnika, tabela, šema, skica, uzorcima reznih i steznih alata.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora i pismenih vježbi, - projektnih zadataka; - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva.

39

10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmet Znanja

- Struganje - Praktična nastava - Struganje - Rendisanje, provlačenje - Praktična nastava - Rendisanje, provlačenje - Glodanje - Praktična nastava - Glodanje - Brušenje - Praktična nastava - Brušenje - Izrada zavojnica - Praktična nastava - Izrada zavojnica - Livenje - Opšte mašinstvo - Termodinamika - Tehnološki postupci - Kompjutersko upravljanje

proizvodnjom - Priprema tehničko-

tehnološke dokumentacije

40

1.2.4. ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 1. Naziv predmeta: ELEKTROTEHNIKA SA ELEKTRONIKOM 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje i razumijevanje osnovnih zakona elektrotehnike u jednosmjernim i

naizmjeničnim strujnim kolima. - Upoznavanje zakonitosti električnog i magnetnog polja. - Upoznavanje osnovnih pojmova, mjernog pribora, mjernih instrumenata u

električnim mjerenjima. - Usvajanje znanja o materijalima, uređajima i tipovima električnih instalacija. - Raspoznavanje elektronskih elementa i razumijevanje njihovog djelovanja u

jednostavnim vezama. - Razvijanje osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu, ovladavanje stručnom

terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

41

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Rared: TREĆI




Osnovi elektrotehnike Uvodni dio - Upoznaje se sa

strukturom materije.

- Objašnjava šta je atom i koje čestice sačinjavaju atom.

- Poznaje raspored elementarnih čestica u atomu.

- Razlikuje izolatore, provodnike i poluprovodnike.

Elektrostatika - Objašnjava pojam

naelektrisanog tijela.

- Objašnjava elektrostatičko polje, njegove karakteristike i način prikazivanja.

- Navodi Kulonov zakon.

- Definiše sile u električnom polju.

- Zna kako se ponaša provodnik a kako izolator u električnom polju.

- Definiše električni potencijal i napon.

- Definiše električni kondenzator, kapacitivnost kondenzatora.

- Navodi vrste kondenzatora.

- Nabraja načine povezivanja kondenzatora.

- Razlikuje načine naelektrisavanja tijela.

- Određuje silu koja djeluje između tačkastih naelektrisanja.

- Predstavlja grafički električno polje.

- Razlikuje homogeno i nehomogeno električno polje.

- Izračunava

kapacitivnost pločastog kondenzatora.

- Izračunava ekvivalentnu kapacitivnost.

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i povezivanja.

- Demonstracija naelektrisavanja tijela.

Jednosmjerne struje - Objašnjava pojam

jednosmjerne struje.

- Definiše jačinu i gustinu električne struje.

- Zna sta je električna otpornost i električna provodnost.

- Analizira kako se kreće količina elektriciteta i smjer električne struje.

- Izračunava električnu otpornost i električnu provodnost na primjerima.

- Rješava prosto električno kolo.


- Koristi otpornik, kalem i kondenzator kao pokazno sredstvo.

42




- Navodi osnovne elemente električnog kola.

- Navodi i definiše Omov zakon.

- Navodi Prvi kirhofov zakon.

- Navodi načine vezivanja otpornika.

- Definiše ekvivalentnu otpornost.

- Navodi drugi Kirhofov zakon.

- Navodi i definiše Džulov zakon.

- Definiše električni rad i električnu snagu.

- Određuje ekvivalentnu otpornost, jačinu električne struje i napon.

- Rješava složeno električno kolo pomoću Kirhofovih zakona.

Elektromagnetizam - Upoznaje se sa

pojmom magnetnog polja i njegovim karakteristikama.

- Objašnjava magnetno polje struje u pravolinijskom provodniku i kalemu.

- Objašnjava magnetnu indukciju i magnetni fluks.

- Objašnjava elektromagnetnu silu.

- Objašnjava elektrodinamičku silu.

- Objašnjava pojavu elektromagnetne indukcije.

- Zna kada se u pravolinijskom provodniku i kalemu indukuje elektromotorna sila.

- Zna šta je samoindukcija.

- Određuje smjer magnetne indukcije kod provodnika i kalema pravilom desne ruke.

- Uočava zavisnost magnetne indukcije i fluksa.

- Razlikuje elektromagnetnu od elektrodinamičke sile.

- Shvata lencov zakon.

- Shvata od čega zavisi veličina indukovane elektromotorne sile i kako se određuje njen smjer.

- Upoređuje pojavu samoindukcije i uzajamne indukcije.

- Osposobljava se za povezivanje uzroka i posljedica.

- Razvija moć zapažanja.

43




- Objašnjava pojavu međusobne indukcije.

Naizmjenične struje - Upoznaje se sa

osnovnim pojmovima i oblicima naizmjeničnih električnih veličina.

- Definiše parametre naizmjeničnih veličina.

- Navodi načine prikazivanja naizmjeničnih veličina.

- Upoznaje se sa faznim odnosima naizmjeničnih veličina.

- Navodi osnovne elemente u kolima naizmjenične struje.

- Objašnjava ponašanje otpornika u kolu naizmjenične struje.

- Poznaje ponašanje

kalema u kolu naizmjenicne struje.

- Objašnjava ponašanje kondenzatora u kolu naizmjenične struje.

Trofazni sistemi - Zna osnovne

karakteristike trofaznih sistema.

- Objašnjava simetrični i nesimetrični trofazni sistem.

- Definiše snage i energije trofaznih

- Razlikuje jednosmjerne i naizmjenične veličine.

- Određuje parametre: trenutnu vrijednost, amplitudu, periodu, frekvenciju, kružnu frekvenciju.

- Određuje srednju i efektivnu vrijednost naizmjeničnih veličina.

- Određuje početnu fazu, ukupnu fazu i faznu razliku.

- Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona na otporniku.

- Shvata pojam aktivne snage.

- Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kalemom.

- Crta vremenski i fazorski dijagram struja i napona u kolu sa kondenzatorom.

- Shvata pojam reaktivne snage kalema i kondenzatora.

- Upoređuje

karakteristike trofaznih i jednofaznih sistema.

- Crta vektorski dijagram struja i napona u trofaznom sistemu.

- Povezuje prethodno stečena znanja.

- Razvija smisao za preciznost i odgovornost u radu.

- Koristi vremenske i fazorske dijagrame naizmjeničnih veličina.

- Koristi šeme

vezivanja trofaznih sistema.

44




sistema. - Upoznaje se sa

potrebom trofaznih sistema u praksi.

- Poznaje definicije linijskih i faznih napona i struja.

Proizvodnja i prenos električne energije - Objašnjava princip

dobijanja i proizvodnje električne energije.

- Nabraja vrste elektrana.

- Opisuje princip rada hidroelektrane.

- Nabraja elemente razvodnih postrojenja.

- Razlikuje vrste elektrana.

- Razlikuje osnovne električne uređaje u elektranama.

- Poznaje osnovnu funkciju elemenata razvodnih postrojenja.

- Razvija sposobnost zapažanja.

- Posjeta hidroelektrani.

Električna mjerenja - Upoznaje osnove

mjerenja i definiše: - Pojam veličine,

jedinice, mjerenja i tačnosti.

- Definiše greške u mjerenju.

- Navodi osnovne mjerne instrumente i objašnjava njihovu namjenu (ampermetar, voltmetar, ommetar, unimjer).

- Zna način podešavanja i očitavanja ampermetra / voltmetra / ommetra ili unimjera.

- Zna pravilo priključivanja ampermetra, ommetra i voltmetra u mjerno kolo i njihove grafičke simbole.

- Računa apsolutne, relativne, procentne greške.

- Razlikuje analogne i digitalne mjerne instrumente.

- Na mjernom instrumentau razlikuje namjenu elemenata za podešavanje, očitavanje i priključivanje.

- Određuje redoslijed radnji prilikom mjerenja.

- Očitava mjerenu vrijednost kod analognih i digitalnih mjernih instrumenata...


- Koristi ampermetar, voltmetar, ommetar i unimjer.

Osnovi električnih instalacija - Objašnjava svrhu

korišćenja električnih instalacija.

- Uočava razliku između instalacija vISOkog, niskog i malog napona.


Vježba: - Izrada

jednostavnog projekta kućne

45




- Objašnjava korišćenje napona u električnim instalacijama.

- Navodi osnovne djelove električnih instalacija.

- Navodi ulogu i značaj postojanja standarda pri izradi električnih instalacija.

- Objašnjava ulogu osnovnih elemenata u električnim instalacijama.

- Razlikuje djelove električnih instalacija i razumije ulogu svakog od njih.

- Shvata značaj propisa pri izradi instalacija.

- Uočava razliku korisćenja različitih vrsta kablova pri izradi različitih instalacija.

- Razumije značaj zaštite od prekomjerne struje.

- Identifikuje osnovne grafičke simbole u projektima električne instalacije.

instalacije.

Osnovi električnih mašina - Objašnjava princip

rada transformatora.

- Navodi vrste transformatora.

- Objašnjava obrtno magnetno polje.

- Objašnjava princip rada asinhronog motora.

- Objašnjava princip rada sinhronih mašina.

- Objašnjava princip rada generatora i motora jednosmjerne struje.

- Nabraja i objašnjava propisane načine za zaštitu od strujnog udara.

- Razlikuje vrste transformatora.

- Shvata primjenu transformatora u praksi.

- Računa odnos transformacije.

- Razlikuje djelove asinhronog motora.

- Razlikuje sinhrone i asinhrone mašine.

- Shvata rad mašina jednosmjerne struje i shvata njihovu primjenu u praksi.

- Analizira opasna dejstva električne struje.

- Jača samouvjerenost i pouzdanost u radu.

- Razvija ličnu odgovornost prema higijeni i zdravlju.

- Koristi skice i šeme sinhronih i asinhronih mašina.

Osnovi elektronike Poluprovodnici - Upoznaje se sa

strukturom

- Razlikuje provodnike, poluprovodnike i

- Razvija sposobnost logičkog razmišljanja i

- Koristi elektronske komponente kao pokazni materijal.

46




poluprovodnika. - Objašnjava

nastajanje poluprovodnika P i N tipa.

Dioda - Objašnjava

obrazovanje PN spoja.

- Definiše direktno i inverzno polarisan PN spoj.

Bipolarni tranzistori - Poznaje unutrašnju

strukturu tranzistora.

- Navodi vrste tranzistora

- Zna simbole i elektrode tranzistora.

- Objašnjava princip rada tranzistora na modelu sa zajedničkim emitorom.

- Objašnjava bipolarni tranzistor kao prekidač.

Fet i mosfet - Zna pojam i

funkciju unipolarnog tranzistora (FET).

- Objašnjava jednosmjerni režim rada pojačavača sa FET-ovima.

- Poznaje pojam i funkciju ostalih vrsta unipolarnih tranzistora (MOSFET i Cmos).

Tiristori - Zna konstrukciju

tiristora. Integrisana kola - Objašnjava

nastanak integrisanih kola.

- Navodi vrste

izolatore. - Uočava razliku

između poluprovodnika P i N tipa.

- Uočava razliku među provodnim i neprovodnim stanjem diode.

- Shvata primjenu dioda u praksi.

- Uočava razliku između tranzistora pnp i NPN tipa.

- Crta karakteristike tranzistora.

- Razlikuje stanja koja postoje kod tranzistora koji radi kao prekidač.

- Shvata primjenu unipolarnih tranzistora u praksi.

- Shvata primjenu tiristora u praksi.

- Uočava razliku između monolitnih i hibridnih kola.

- Razlikuje invertujući i neinvertujući operacioni pojačavač.

- Razlikuje postojanje osnovnih kola sa operacionim pojačivačima.

- Shvata ulogu pojedinih kola sa operacionim pojačivačima.

- Razlikuje stanje postojanja logičke nule i jedinice kod logičkih kola.

- Crta simbole i funkcionalne tabele osnovnih logičkih kola.

povezivanja. - Navikava se na

pridržavanje propisa.

47




integrisanih kola. - Navodi

karakteristične veličine i parametre operacionog pojačavača.

- Navodi postojanje ostalih kola sa operacionim pojačivačima.

Logicka kola - Navodi opšte

karakteristike logičkih kola.

- Navodi osnovna logička kola.

- Objašnjava invertor, logičko NI i NILI kolo

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Justinijanović: Električne instalacije i osvetljenje za drugi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd. - Dipl. ing. D. Martinović: Električna mjerenja, Zavod za izdavanje udžbenika i

nastavnih sredstava, Beograd, 1997. - R. Opačić: Elektronika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - R. Opačić: Osnove elektrotehnike za I razred trogodišnjeg obrazovanja, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta skica i

šema u elektrotehnici i elektronici, uzorcima različitih elktronskih komponenti. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer elektrotehnike.

48



- Elektrostatika - Jednosmjerna struja - Naizmjenična struja - Provodnici - Poluprovodnici - Pojačivači

- Mehatronika - Elektro-pneumatika

- Jednosmjerne struje - Naizmjenične struje - Elektromagnetizam - Proizvodnja i prenos

električne energije

- Energetski sistemi - Elektrane

- Osnovi elektrotehnike - Energetski sisitemi - Pogonske mašine i uređaji

49

1.2.5. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 1. Naziv predmeta: KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III 72 72 144 IV 66 99 165

Ukupno 138 171 309 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Planiranje i organizovanje strategije modeliranja. - 3D zapisivanje podataka za komponente i sklopove. - Konstruisanje 3D modela vodeći računa o karakteristikama materijala i

postupcima proizvodnje. - Vođenje računa o zahtjevima dizajna za oblike komponenti. - Pravljenje virtuelnih proizvoda vodeći računa o montažnim i tehnikama spajanja. - Sastavljanje tehničke dokumentacije od zapisanih podataka. - Uz pomoć tehničke dokumentacije određivanje funkcija elemenata i sklopova. - Zapisivanje podataka koji su kompatibilni sa procesom. - Primjena normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta procesa i proizvoda. - Vizualizacija i predstavljanje rezultate rada. - Upotrebljavanje stručne literature, tehničke i tehnološke dokumentacije,

tehničkih propisa i standarda. - Poštovanje propisa za siguran rad. - Pri modelovanju (dizajniranju) vođenje računa o ekološkim zahtjevima. - Korišćenje savremene informacione tehnologije. - Ovladavanje stručnom terminologijom. - Ovladavanje tehnološkim postupkom sastavljanja i rastavljanja podsklopova i

sklopova. - Osposobljavanje za samostalno izvođenje posla, stručno odlučivanje i usvajanje

novih znanja na svom stručnom području.

50

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Uvod - Opisuje pojmove

računarsko modelovanje, koncepti i metode modelovanja.

- Definiše sistemske zahtjeve za rad CAD programa i navodi i objašnjava module koji se koriste u njemu.

- Upoznaje se sa režimima Part, Assembly i Drawing.

- Upoznaje se sa paletom menija, komandnim panoima i paletama alatki.

- Nabraja i definiše važne pojmove i terminologiju u modelovanju.

- Razumije i razlikuje vrste računarskih modela.

- Pronalazi primjere primjene i shvata značaj i karakteristike računarskog modelovanja.

- Vrši komparaciju žičanih, površinskih i punih modela.

- Analizira i shvata značaj performansi koje treba da ima računar da bi na njemu uspješno radio CAD program.

- Prepoznaje mogućnosti primjene režima Part, Assembly i Drawing.

- Otvara, analizira i prilagođava pojedine palete menija, komandne panoe i palete alatki.

- Shvata pojmove modelovanje zasnovano na elementima, parametarsko modelovanje, dvosmjerno povezivanje, geometrijske relacije, biblioteka elemenata, projektne tabele, jednačine, otkrivanje sukoba, matični element, apsorbovani elementi, elementi potomci, zavisni elementi.

- Uočava važnost

nauke u sakodnevnom životu.




Vježbe: - Pokretanje CAD

programa. Moduli CAD programa.

- Režimi Part, Assembly i Drawing (otvaranje, opcije i podešavanja).

- Rad sa komandnim panoima i paletma alatki (pronalaženje, dodavanje i brisanje, prilagođavanje korisniku).

- Podešavanje parametara dokumenta (standardi za kotiranje, jedinice za mjerenje lineranih rastojanja i uglova, parametri prijanjanja i mreže).

51




Crtanje skica za modele punih tijela - Upoznaje se sa

okruženjem za skiciranje.

- Objašnjava postupak biranja objekta.

- Objašnjava postupak crtanja linija, konstruktivnih linija i osa simetrije.

- Objašnjava postupak crtanja krugova i lukova.

- Objašnjava postupak crtanja pravougaonika i poligona.

- Objašnjava postupak crtanja krivih linija i skiciranih tačaka.

- Objašnjava postupak crtanja elipsi i parabola.

- Upoznaje se sa alatkama za prikazivanje crteža (Zoom to fit, Zoom to Area, Zoom in-out, Zoom to selection, Pan, Previous View i Redraw).

- Analizira razne metode pokretanja okruženja za skiciranje.

- Prilagođava okruženje za skiciranje.

- Bira objekte alatkom selekt, pomoću sveobuhvatnog okvira, pomoću presječnog okvira, pomoću tastera Shift i Ctrl.

- Invertuje selekciju objekta-objekata.

- Crta linije, konstruktivne linije i ose simetrije i analizira razne opcije za njihovo crtanje (crtanje pojedinačnih linija, crtanje niza kontinualnih linija, parametri kursora alatke line).

- Crta krugove i lukove i razlikuje opcije za njihovo prikazivanje (crtanje kruga tako što se definiše centar, crtanje kruga tako što se definišu tri tačke, crtanje pomoćnih krugova, crtanje tangencijalnih-normalnih lukova, crtanje lukova alatkom Centerpoint arc, crtanje lukova alatkom 3 point arc).

- Crta pravougaonik uz zadavanje uglova, uz

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje.


- Pozitivno procjenjuje važnost novih saznanja iz svoje struke.

- Razvija samopouzdanje i sigurnost u radu.

Vježbe: - Crtanje linija,

konstruktivnih linija i osa simetrije.

- Crtanje krugova i lukova.

- Crtanje pravougaonika, paralelograma i poligona.

- Crtanje elipsi, parabola i proizvoljnih krivih linija.

52




zadavanje centra, pod uglom, pod uglom tako što se zada centar, crta paralelogram, crta poligone sa upisanim i sa opisanim pomoćnim krugom).

- Crta krive linije alatkom spline i upotrebljava kontrolne tačke.

- Postavlja skicirane tačke.

- Crta elipse, eliptične lukove i parabole.

- Uvećava ili umanjuje prikaz crteža, pomjera prikazani dio crteža, poziva posljednji prikaz, osvježava ekran.

Obrada i izmjena skica - Upoznaje se sa

postupkom odsijecanja i produžavanja skiciranih objekata.

- Upoznaje se sa postupkom zaobljavanja skiciranih objekata.

- Upoznaje se sa postupkom zarubljivanja skiciranih objekata.

- Upoznaje se sa postupkom kopiranja skiciranih objekata.

- Upoznaje se sa postupcima premještanja, rotiranja i promjene veličine skiciranih objekata.

- Upoznaje se sa postupkom

- Odsijeca skicirane objekte (alatke-Power trim, Corner, Trim away inside, Trim away outside, Trim to closest).

- Produžava skicirane objekte (alaktka Extend).

- Vrši zaobljavanje skiciranih objekata (alatka Fillet).

- Izvodi zarubljivanje skiciranih objekata (alatka Chamfer, opcije Angle-Distance. Distance-distance. Equal distance).

- Kopira skicirane objekte tako što se pomjeraju na zadato rastojanje (alatka Offset,

- Razvija osjećnje odgovornosti.

- Razvija sposobnost opažanja.

- Razvija logičko zaključivanje.

Vježbe: - Odsijecanje i

produžavanje skiciranih objekata.

- Zaobljavanje i zarubljivanje skiciranih objekata.

- Kopiranje, premještanje, rotiranje i promjena veličine skiciranih objekata.

- Simetrično preslikavanje i dinamički preslikani objekti.

- Izrada linearnih i kružnih šablona.

- Modifikovanje skiciranih objekata.

53




preslikavanja skiciranih objekata.

- Upoznaje se sa postupkom izrade linearnih šablona.

- Upoznaje se sa postupkom izrade kružnih šablona.

- Upoznaje se sa pisanjem teksta u okruženju za skiciranje.

- Upoznaje se sa postupcima modifikovanja skiciranih objekata.

opcije Offset distance, ADD dimensions, REVERSE, Select chai, . Bi-directional, Make base construction, Cap ends).

- Simetrično preslikava skicirane objekte (alatka Mirror).

- Crta dinamički preslikane objekte (alatka Dynamic mirror).

- Premješta skicirane objekte(alatka move).

- Rotira skicirane objekte (alatka Rotate).

- -Mijenja veličinu skiciranim objektima (alatka scale).

- Izrađuje linearne šablone (alatka Linear sketch pattern).

- Pravi kružne šablone (alatka Circular sketch pattern).

- Piše tekst u okruženju za skiciranje.

- Postavlja tekst duž krive.

- Modifikuje skicirane objekte.

Dodavanje relacija i mjera skicama - Navodi i objašnjava

geometrijske relacije.

- Upoznaje se sa pravilima i postupcima kotiranja skice.

- Upoznaje se sa postupkom

- Skicama dodaje geometrijske relacije.

- Kotira skice. - Mijenja kote skica. - Shvata koncept

potpuno definisanih skica.

- Pregleda i ispituje

- Razvija analitičnost i logičko mišljenje

- Navikava se na pridržavanje propisa

- Navikava se na tačnost

- Razvija sigurnost i preciznost u radu.

Vježbe: - Dodavanje i

brisanje geometrijskih relacije.

- Kotiranje skica. - Mjerenje rastojanja

i pregledanje svojstava presjeka.

54




potpunog definisanja skice.

- Definiše svojstva presjeka zatvorenih skica ili stranica objekta i objašnjava postupak njihovog proračuna.

relacije koje su primjenjene na skice.

- Određuje obim, uglove, poluprečnike i rastojanjan između linija, tačaka, površina i ravni na skicama, 3D modelima, sklopovima ili crtežima.

- Određuje svojstva presjeka (površinu, položaj težišta, moment inercije, polarni moment inercije, ugao između glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije).

Modelovanje dijelova – osnovni elementi - Upoznaje se sa

postupkom izrade punih izvučenih elemenata.

- Upoznaje se sa postupkom izrade osnovnih elemenata obrtanjem skice.

- Upoznaje se sa postupcima dinamičkog rotiranja prikaza modela, mjenjanja orijentacije prikaza i sa režimima prikaza modela.

- Upoznaje se sa postupkom dodjeljivanja materijala i tekstura modelima.

- Crta pun izvučeni osnovni element.

- Crta tankozidni izvučeni osnovni element.

- Crta pun obrtni osnovni element.

- Cvrta tankozidni obrtni osnovni element.

- Dinamički rotira prikaz i pregleda model iz raznih pravaca.

- Mijenja orijentaciju prikaza.

- Mijenja režime prikaza punog modela.

- Modelima dodjeljuje materijale i teksturu.

- Razvija tehničku kulturu i osjećaj za red i urednost.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i vrednovanja sopstvenog rada.


Vježbe: - Izrada punih i

tankozidnih izvučenih elemenata.

- Izrada punih i tankozidnih obrtnih elemenata.

- Dinamičko rotiranje prikaza, režimi prikaza. Dodjeljivanje materijala i teksture modelima.

Izrada referentne geometrije - Upoznaje se sa

postupkom izrade referentnih ravni.

- Upoznaje se sa

- Konstruiše referentne ravni.

- Konstruiše referentne ose.

- Razvija ligičko mišljenje i sposobnost za pravilno

Vježbe: - Konstruisanje

referentnih ravni. - Konstruisanje

55




postupkom izrade referentnih osa.

- Upoznaje se sa postupkom izrade referentnih tačaka.

- Upoznaje se sa postupkom izrade referentnih kordinatnih sistema.

- Konstruiše referentne tačke.

- Konstruiše referentne koordinatne sisteme.

zaključivanje. - Navikava se na

racionalno i pažljivo izvođenje pojedinih zadataka.

referentnih osa. - Konstruisanje

referentnih tačaka i koordinatnih sistema.

Alatke za modelovanje - Upoznaje se sa

postupkom pravljenja isječenih elemenata.

- Objašnjava postupak izrade otvora.

- Objašnjava postupak izrade navoja.

- Opisuje postupak zaobljavanja.

- Objašnjava postupak zarubljivanja.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elementa školjke.

- Upoznaje se sa postupkom izrade preslikanih elemenata.

- Upoznaje se sa postupkom izrade lineranih šablonskih elemenata.

- Upoznaje se sa postupkom izrade kružnih šablonskih elemenata.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elementa rebra.

- Upoznaje se sa postupkom izrade i prikazivanja presjeka modela.

- Pravi pune elemente operacijom isjecanja.

- Pravi otvore pomoću opcija simple hole i hole wizard.

- Narezuje navoje i analizira standardne veličine.

- Koristi jednostavno i složeno zaobljavanje.

- Obara ivice i tjemena modela.

- Razumije razne metode biranja.

- Pravi element školjke.

- Preslikava elemente, stranice i tijela.

- Pravi linearne i kružne šablone.

- Pravi šablon prema skici.

- Pravi šablon duž krive.

- Pravi šablon prema tabeli.

- Pravi element rebra.

- Prikazuje presjek modela.


- Razvija sistematski pristup rješavanju pojedinih problema.

Vježba: - Izrada isječenih

elemenata. - Izrada otvora i

navoja. - Zaobljavanje i

zarubljivanje. - Izrada elementa

školjke. - Izrada preslikanih

elemenata, stranica i tijela.

- Izrada linearnih šablonskih elemenata.

- Izrada kružnih šablonskih elemenata.

- Izrada elementa rebra.

- Izrada i prikazivanje presjeka modela.

Mijenjanje elemenata - Upoznaje se sa

opcijama za - Uređuje elemente. - Mijenja skice za


Vježba: - Mijenjanje

56




mijenjanje elemenata, isijecanje, kopiranje i brisanje.

- Upoznaje se sa postupcima potiskivanja i vraćanja elemenata, preraspodjele elemenata, preimenovanja elemenata i vraćanja modela u raniju fazu izrade.

elemente zasnovane na skici.

- Mijenja ravni skice. - Mijenja elemente

alatkom instant 3D. - Isjeca, kopira i

prenosi elemente i skice.

- Briše elemente i tijela.

- Potiskuje i vraća elemente.

- Premješta tijela. - Preraspoređuje

elemente. - Vraća model u

raniju fazu izrade. - Preimenuje

elemente.


- Povezuje uzroke i posljedice.


elemenata.

Napredno modelovanje - Upoznaje se sa

postupkom izrade elemenata tipa Loft.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž 2D putanje.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje.

- Upoznaje se sa postupkom izrade elemenata prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

- Konstruiše element tipa loft.

- Konstruiše element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž 2D putanje.

- Konstruiše element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje.

- Konstruiše element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje.

- Konstruiše element tipa SWEEP prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje.

- Konstruiše element tipa Sweep prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.


- Razvija sigurnost i preciznost u radu.

- Razvija lične osobine: inicijativnost, snalažljivost, efikasnost i urednost.

Vježbe: - Izrada elementa

tipa loft. Izrada elementa tipa Sweep izvlačenjem duž 2D putanje.

- Izrada elementa tipa Sweep izvlačenjem duž spiralne i ivične 3D putanje.

- Izrada elementa tipa Sweep izvlačenjem duž segmentirane putanje.

- Izrada elementa tipa Sweep izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

57

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Modelovanje sklopova - Navodi i objašnjava

načine projektovanja sklopova.

- Opisuje postupak postavljanja komponeneti u dokument sklopa.

- Upoznaje se sa postupkom sastavljanja komponenti pomoću Mate Property Managera.

- Upoznaje se sa postupkom uklapanja komponenata pomoću opcije Smart Mates.

- Objašnjava postupak sastavljanja komponenti pomoću referenci za uklapanje.

- Obrazlaže postupke pomjeranja i rotiranja pojedinačnih komponenti.

- Navodi i objašnjava napredne uslove uklapanja-Symetric, Width, Distance i Angle.

- Nabraja i opisuje mehaničke uslove uklapanja - cam, Gear, Rack pinion, Screw.

- Upoznaje se sa postupcima mijenjanja komponenata i podsklopova, razlaganje podsklopova i zamjena

- Projektuje sklopove od dna ka vrhu i od vrha ka dnu.

- Uvozi i postavlja komponenete u dokument sklopa.

- Sastavlja komponenete koristeći uslove uklapanja:

- Coincident, Paralel, - Concentric,

Distance, Angle, Perpendicular, Tangent.

- Uklapa komponenete koristeći inteligentno uklapanje.

- Sastavlja komponenete pomoću referenci za uklapanje.

- Pomjera i rotira pojedinačne komponenete mišem, alatkama Movecomponenet i Rotate componenet i pomoću ikonice koordinatnog sistema.

- Primjenjuje napredne uslove uklapanja.

- Koristi mehaničke uslove uklapanja.

- Briše komponenete i podsklopove.

- Mijenja uslove uklapanja.

- Zamjenjuje objekte izabrane za uklapanje.

- Mijenja komponenete i podsklopove.

- Razlaže


- Razvija analitičnost - Razvija smisao za

preciznost. - Stiče tehničku

kulturu.

Vježbe: - Postavljanje

komponenti u dokument sklopa (pomoću panoa Property manager, prevlačenjem iz otvorenog prozora dokumenta, prevlačenjem iz Windows explorera i Internet explorera. Postavljanje dodatnih instanci postojeće komponente sklopa).

- Sastavljanje komponenti pomoću mate Property managera (uslovi uklapanja: Coincident, Paralel.

- CONCENTRIC, Distance, Angle, Perpendicular, Tangent).

- Uklapanje komponenata pomoću opcije Smart mates, uklapanje zasnovano na: geometriji, elementu i šablonu.

- Metode pomjeranja i rotiranja pojedinačnih komponenti.

- Napredni uslovi za uklapanje sklopova- Symetric, Width, Distance, Angle.

- Mehanički uslovi uklapanja – Cam, Gear, Rack pinion, Screw.

- Brisanje

58




komponenata. - Navodi i objašnjava

vrste šablona od komponenata u sklopu i postupak njihove izrade.

- Opisuje postupke-kopiranje, preslikavanje, kopiranje sa uslovima uklapanja.

- Objašnjava postupke-sakrivanje, potiskivanje i vraćanje komponenata i mijenjanje uslova providnosti.

- Upoznaje se sa načinima provjere smetnji u sklopu.

- Upoznaje se sa postupkom izrade rastavljenog stanja sklopa.

- Objašnjava postupak izrade skice sa linijom rastavljanja.

podsklopove. - Zamjenjuje

elemente u podsklopovima.

- Pravi šablon vođen elementom.

- Izrađuje lokalni šablon.

- Pravi preslikane komponenete.

- Sakriva i potiskuje elemente u sklopu.

- Mijenja stanje providnosti sklopa.

- Analizira i otklanja smetnje u sklopu.

- Otkriva sukobe dok je sklop u pokretu.

- Pravi rastavljeno stanje sklopa.

- Pravi skice sa linijama rastavljanja.

komponenata i podsklopova, mijenjanje uslova za uklapanje, zamjena objekata korišćenih za uklapanje, mijenjanje i zamjena komponenata.

- Izrada šablona od komponenata u sklopu – šablon vođen elementom i lokalni šablon.

- Kopiranje i preslikavanje komponenata, kopiranje sa uslovima uklapanja, sakrivanje, potiskivanje i vraćanje komponenata.

- Provjera smetnji u sklopu i analiza sukoba.

- Izrada rastavljanog stanja sklopa i izrada skice sa linijom rastavljanja.

Površinsko modelovanje - Upoznaje se sa

pojmovima- površinsko modelovanje, Nurbs površine i poligonalne mreže.

- Upoznaje se sa postupkom konstruisanja osnovnih Nurbs površina.

- Objašnjava postupak konstruisanja povezanih oblika.

- Upoznaje se sa postupkom konstruisanja

- Upoređuje površinske i pune modele.

- Razlikuje i vrši komparaciju između poligonalnih mreža i nurbs površina.

- Konstruiše osnovne nurbs površine.

- Konstruiše povezane oblike.

- Konstruiše obrtne i izvučene površine.

- Konstruiše linijske površine.

- Konstruiše u-površine tipa Loft.

- Osposobljava se za samostalan rad.

- Razvija spretnost, preciznost i odgovornost.

- Uviđa vezu između različitih oblasti nauke i tehnike.

Vježbe: - Konstruisanje

osnovnih površina i povezanih oblika.

- Konstruisanje obrtnih i izvučenih površina.

- Konstruisanje linijskih površina i U - površina tipa Loft.

- Konstruisanje površina tipa Sweep i UV-površina tipa Loft.

- Konstruisanje zaobljenih ivičnih i tjemenih površina.

59




obrtnih i izvučenih površina.

- Upoznaje se sa postupkom konstruisanja linijskih površina i U-površina tipa Loft.

- Upoznaje se sa postupkom konstruisanja površina tipa Sweep.

- Objašnjava postupak konstruisanja UV – površina tipa Loft.

- Upoznaje se sa postupkom konstruisanja zaobljenih ivičnih i tjemenih površina.

- Upoznaje se sa postupkom konstruisanja prelaznih i smaknutih površina.

- Opisuje postupak presijecanja punog tijela površinom.

- Konstruiše površine tipa sweep.

- Konstruiše i analizira UV-površine tipa Loft.

- Konstruiše zaobljene ivišne površine.

- Konstruiše zaobljene tjemene površine.

- Presjeca puna tijela površinom.

- Kombinuje površine i puna tijela.

Konstruisanje prelaznih i smaknutih površina.

- Presijecanje punih tijela površinom. Kombinovanje punih tijala i površina.

Tehnički crtež detalja - Upoznaje se sa

načinima otvaranja novog dokumenta crteža.

- Navodi i objašnjava vrste prikaza.

- Upoznaje se sa postupkom generisanja standardnih prikaza alatkom standard 3 View.

- Objašnjava postupak generisanja standardnih prikaza alatkom Relative view.

- Poznaje generisanje

- Otvara novi okument crteža pomoću okvira za dijalog.

- Otvara novi dokument crteža iz dokumenta dijela ili sklopa.

- Razlikuje i upoređuje vrste prikaza- prikaz modela, prikaz projekcije, prikaz presjeka, prikaz uporednog presjeka, pomoćni prikaz, prikaz detalja, skraćeni prikaz, prikaz djelimičnog


- Uviđa značaj preciznosti u radu.



Vježbe: - Otvaranje novog

dokumenta crteža pomoću okvira za dijalog. Otvaranje novog dokumenta crteža iz dokumenta dijela ili sklopa. Vrste prikaza.

- Generisanje standardnih prikaza (alatkama - standard 3 View, Relative View i Predefined view).

- Generisanje punog presjeka i polupresjeka.

- Generisanje

60




standardnih prikaza alatkom Predefined view.

- Opisuje postupak konstruisanja punog presjeka i polupresjeka.

- Objašnjava postupak konstruisanja djelimičnog presjeka.

- Obrazlaže postupak konstruisanja izdvojenog presjeka.

- Objašnjava postupak konstruisanja uporednog presjeka.

- Opisuje postupak konstruisanja poprečnog presjeka.

- Obrazlaže postupak generisanja prikaza detalja i skraćenog prikaza.

- Definiše format, zaglavlje i razmjeru crteža, postupak mijenjanja formata lista i dodavanja novih listova.

- Objašnjava postupak kotiranja crteža.

- Opisuje postupak prikaza tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja i dodavanja simbola za kvalitete obrađene površine.

- Upoznaje se sa postupkom dodavanja oznaka centra, oznaka osa simetrije, označavanja otvora

presjeka, opsečeni prikaz.

- Pravi tri standardna prikaza alatkama- standard 3 View, Relative view i Predefined view.

- Pravi prikaz punog i polupresjeka.

- Pravi prikaz djelimičnog presjeka.

- Pravi prikaz izdvojenog presjeka.

- Pravi prikaz uporednog presjeka.

- Pravi prikaz poprečnog presjeka.

- Pravi prikaz detalja - Pravi skraćeni

prikaz. - Briše i mijenja

prikaze. - Bira i analizira

standardne formate crteža.

- Određuje razmjeru crteža.

- Postavlja zaglavlje na crtežu.

- Mijenja format lista.

- Dodaje nove listove u dokument crteža.

- Pravi korisnički definisane formate listova.

- Kotira crteže - Unosi tolerancije

dužina, uglova, oblika i položaja na crtež.

- Dodaje simbole za kvalitet obrađene površine.

- Dodaje oznake centra i osa simetrije.

djelimičnog presjeka.

- Generisanje izdvojenog presjeka.

- Generisanje uporednog presjeka.

- Generisanje poprečnog presjeka.

- Generisanje prikaza detalja i skraćenog prikaza.

- Kotiranje crteža. - Dodavanje

tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja na crteže.

- Dodavanje simbola za kvalitet obrađene površine, oznaka centra, osa simetrije, označavanje otvora i navoja. Definisanje formata, razmjere i zaglavlja.

61




i navoja. - Označava otvore na crtežu.

- Dodaje uprošćene prikaze navoja.

Tehnički crtež sklopa - Upoznaje se sa

postupkom generisanja sastavnice i označavanja dijelova.

- Upoznaje se sa postupkom generisanja prikaza krajnjih položaja.

- Upoznaje se sa postupkom generisanja prikaza presjeka sklopa.

- Dodaje i popunjava sastavnicu na crtežima sklopa.

- Označava pojedine dijelove – komponenete sklopa.

- Pravi prikaz krajnjih položaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa.

- Crta presjek sklopova, određuje šrafuru, bira komponenete koje će biti izostavljene prilikom presjecanja.

- Stiče rutinu. - Razvija urednost. - Stiče naviku

provjeravanja kvaliteta urađenog posla.

Vježbe: - Generisanje

sastavnice za dati sklop, označavanje pojedinih dijelova sklopa i popunjavanje sastavnice. Pravljenje prikaza krajnjih položaja.

- Prikaz presjeka sklopa.

Jednačine, konfiguracije i elementi iz biblioteke - Upoznaje se sa

postupkom dodavanja i mijenjanja jednačina.

- Upoznaje se sa postupkom ručnog pravljenja konfiguracija.

- Upoznaje se sa postupkom pravljenja konfiguracija pomoću projektnih tabela.

- Upoznaje se sa postupcima pravljenja, postavljanja i mijenjanja elemenata biblioteke.

- Dodaje jednačine i razumije njihovu ulogu.

- Mijenja jednačine. - Potiskuje i vraća

potisnute jednačine i briše jednačine.

- Pravi konfiguracije ručno i razumije njihovu ulogu i značaj.

- Pravi konfiguracije pomoću projektnih tabela.

- Shvata značaj elemenata biblioteke.

- Pravi elemente biblioteke.

- Postavlja elemente biblioteke u dio.

- Mijenja elemente biblioteke.

- Razleže elemente biblioteke.

- Razvija interesovanje prema novim tehnologojama.

- Stiče naviku planiranja i prilagođavanja plana potrebama promjena.

Vježbe: - Rad sa

jednačinama. - Rad sa

konfiguracijama. - Rad sa elementima

biblioteke.

62

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Tickoo: Solidworks za mašinske inženjere, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. K. Cheng: Autodesk mechanical desktop, Mikro knjiga, Beograd, 2005. - R. H. Shih, J. J. Schiling: Solidworks parametarsko modelovanje, Kompjuter

biblioteka, Beograd, 2008. - R. Toogood: Pro/enginer wildfire 4. 0, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - Dr D. Laketić: CAD mašinskih elemenata i konstrukcija, Kompjuter biblioteka,

Beograd, 2008. - G. Omura: Auto CAD 2008 i Auto CAD lt 2008, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. Cozzens: Catia v5, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. - A. J. Kalameja i J. H. Wilson: Auto CAD 2004 3D, Kompjuter biblioteka, Beograd,

2008. - M. Ogrizović: Interaktivno modeliranje mašinskih konstrukcija u praksi, Kompjuter

biblioteka, Beograd, 2008. - M. Ogrizović: Pro/desktop 2000, Kompjuter biblioteka, Beograd, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u računarskoj učionici sa 15 personalnih računara i

odgovarajućom perifernom opremom. - Računarska učionica treba da ima omogućen pristup internetu. - Računari moraju biti opremljeni odgovarajućim CAD softverom za izvođenje

nastave. - Tehničko didaktički modeli, didaktički modeli iz originalnih dijelova, plakati,

katalozi, skice i šeme. - Jednoradni mjesto (za nastavnika) sa pc, lcd projektorom, skenerom, štampačem

i ploterom. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika: - Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (u toku godine realizuje se planirani broj vježbi.

Broj vježbi u pojedinim klasifikacionim periodima planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.),

- pismenih vježbi (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan), - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta: - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: - Diplomirani mašinski inženjer. 10. Povezanost predmeta


- Crtanje skica za modele punih tijela

- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Praktična nastava

- Tehničko crtanje - Crtanje mašinskih

elemenata - Geometrijske konstrukcije - Izrada tehničkih crteža uz

pomoć računara

63


- Parametarsko skiciranje - Dodavanje relacija i mjera

skicama

- Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

- Praktična nastava - Opšte mašinstvo

- Tehničko crtanje - Crtanje mašinskih


pomoć računara - Parametarsko skiciranje - Opterećenja, naprezanje,

naponi i deformacije - Modelovanje dijelova i

sklopova - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Praktična nastava - Opšte mašinstvo

- Geometrijske konstrukcije - Osnovi nacrtne geometrije - Tehničko crtanje - Presjeci mašinskih dijelova - Crtanje mašinskih


pomoć računara - Konstruisanje 3D modela - Konstruisanje 3D sklopova - Izrada dijelova na CNC

mašinama - Mašinski materijali - Opterećenja, naprezanje,

naponi i deformacije - Tehnički crteži detalja i

sklopova - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Praktična nastava

- Tehničko crtanje - Presjeci mašinskih dijelova - Crtanje mašinskih


pomoć računara - Tolerancije i nalijeganja - Izrada tehničke

dokumentacije pomoću računara

64

1.2.6. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 1. Naziv predmeta: KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 138 171 309 Vježbe: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika.

3. Opšti ciljevi nastave - Upoznavanje pojmova NC, CNC i DNC upravljanja. - Upoznavanje namjene i značaja mašina upravljanih kompjuterom i osnovnu građu

i način rada CNC mašina. - Produbljivanje i primjenjivanje znanja o alatima, parametrima rezanja i

postupcima obrade i nadograđuje ih saznanjima o informacionim sistemima i upotrebi računara u proizvodnim procesima.

- Izrada tehnoloških postupka za CNC mašine. - Određivanje redosljeda operacija. - Izbor reznih, steznih, mjernih i kontrolnih alata. - Određivanje režima obrade. - Sticanje znanja o osnovnim programskim funkcijama i građi programskih rečenica. - Izrada programa za obradu na CNC mašinama različitog nivoa složenosti. - Rad na simulaciji radnog procesa i izrade radnog predmeta i provjeru

funkcionisanja programa. - Sticanje znanja o automatizovanoj izradi CNC programa uz pomoć kompjuterske

tehnologije. - Upoznavanje CNC mašine za obradu deformacijom. - Razvijanje sposobnosti timskog rada. - Razvijanje preciznosti, samoinicijativnosti i sistematičnosti.

65

4. Sadržaji/Standardi zanimanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




NC, CNC i DNC upravljanje - Poznaje istorijski

razvoj automatizacije obradnih sistema.

- Nabraja vrste upravljanja.

- Objašnjava pojam numeričkog upravljanja.

- Objašnjava pojam NC (Numerical Control) upravljanja.

- Navodi karakteristike i objašnjava pojam CNC (Computer Numerical Conrol) upravljanja.

- Objašnjava pojam DNC (Direct Numerical Control) upravljanja.

- Upoređuje karakteristike konvencionalnih / klasičnih, NC i CNC mašina sa aspekta oblasti primjene, produktivnosti, ekonomičnosti i ukupne efikasnosti obrade.

- Razlikuje i upoređuje karakteristike NC i CNC upravljanja.

- Tabelarno prikazuje karakteristike klasične i CNC tehnologije.

- Uočava pokazatelje kvaliteta CNC mašina.

- Izgrađuje pozitivan odnos prema računarskim tehnologijama.

- Nastava se izvodi u bloku, u specijalizovanoj učionici.

Vježbe: - Sakupljanje

podataka o razvoju numerički upravljanih mašina korišćenjem interneta.

CNC alatne mašine - Navodi tipove CNC

alatnih mašina za obradu rezanjem.

- Zna osnovnu strukturu i glavne dijelove CNC alatnih mašina i objašnjava njihovu funkciju.

- Navodi elemente upravljačke jedinice i objašnjava njihove zadatke.

- Navodi elemente pogonskog sistema i objašnjava njihove zadatke.

- Navodi podjelu i karakteristike mjernih sistema kod CNC mašina.

- Objašnjava funkciju zavojnog vretena

- Uočava prednosti CNC upravljanja.

- Uočava prednosti CNC mašina nad klasičnim kod složenijih oblika i kontura radnog predmeta.

- Razlikuje upravljačke jedinice CNC alatnih mašina.

- Razlikuje ručno i kompjutersko unošenje programa u upravljačku jedinicu mašine.

- Sagledava prednosti unošenja programa u upravljačku jedinicu uz pomoć kompjutera.

- Razlikuje direktan i indirektan mjerni

- Razvija sistematičnost u radu.

- Razvija analitički

pristup rješavanju problema, sposobnost uočavanja razlika i izvođenje zaključaka.

- Katalozi i prospekti proizvođača mašina.

Seminarski rad - Klasifukacija CNC

mašina. - Upravljačke

jedinice različitih proizvođača.

Vježbe: - Izrada baze CNC

alatnih mašina različitih proizvođača korišćenjem interneta.

66




kod CNC mašina. - Zna načine

ostvarivanja glavnog i pomoćnog kretanja kod CNC mašine.

- Poznaje ulogu elektromotora u ostvarivanju glavnog kretanja sa kontinuirananom promjenom broja obrtaja glavnog kretanja.

- Poznaje ulogu elektromotora u ostvarivanju pomoćnog kretanja.

- Navodi pokazatelje kvaliteta CNC mašina.

- Objašnjava proizvodnsot, ekonomičnost i oblasti primjene CNC mašina.

sistem CNC mašina. - Analizira uticaj

određenog tipa mjernog sistema na tačnost obrade.

- Uočava uticaj zavojnog vretena na tačnost obrade.

- Sagledava pokazatelje kvaliteta CNC mašina, geometrijsku i kinematsku tačnost, statičku i dinamička krutost i stabilnost, habanje, buku i pouzdanost.

Priprema alata za CNC mašine - Navodi osnovne

vrste i karakteristike alata za CNC mašine.

- Navodi osnovne vrste pribora za CNC mašine i objašnjava njihovu namjenu.

- Obrazlaže namjenu i vrste steznih i mjernih i kontrolnih alata i pribora.

- Zna osnovne kriterijume za izbor reznih alata kod CNC mašina.

- Navodi dijelove /elemente sistema alata kod CNC mašina i objašnjava njihovu namjenu.

- Zna osnovne načine

- Analizira kriterijume izbora reznih, steznih i kontrolnih alata.

- Prepoznaje na modelu, uzorku, skici, šemi elemente sistema alata za CNC mašine.

- Uočava funkciju i međusobnu zavisnost držača, međuelementa (produžetka) i nosača (stezača) u sklopu sistema alata.

- Povezuje ispravno programsko vođenje alata i pravilno postavljanje alata u

- Snosi odgovornost za donešene odluke

Seminarski rad - Podjela reznih

alata kod CNC mašina, karakteristike pojedinih tipova konstrukcija reznih alata.

Vježbe: - Izbor alata iz

kataloga proizvođača alata.

- Montaža elemenata sistema alata (nosač, držač, produžetak, reducir).

- Podešavanje alata na mehaničkom uređaju.

- Podešavanje alata na optičkom

67




podešavanja alata (predpodešavanja)

- Objašnjava podešavanje alata na mašini i van mašine

- Razumije pojam korekcije radijusa alata

nosač alata. - Uočava vezu

grešaka obrade i pravilnog podešavanja alata.

- Sastavlja elemente sistema alata za CNC mašinu.

- Podešava alate na mehaničkom i optičkom uređaju.

uređaju.

CNC strugovi - Navodi osnovne

vrste CNC strugova. - Zna strukturu i

glavne dijelove CNC struga.

- Objašnjava funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog sistema CNC struga.

- Objašnjava karakteristične tačke CNC struga.

- Zna sigurnosne uređaje i sigurnosne mjere kod CNC struga.

- Navodi načine rada CNC struga.

- Zna način izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih predmeta kod CNC struga.

- Identifikuje pojedine sisteme na CNC strugu i njihove dijelove.

- Uočava namjenu glavnih sklopova mašine.

- Piše uputstvo za rad na CNC strugu.

- Sakuplja podatke o različitim vrstama CNC strugova i tumači ih.

- Na modelu CNC struga kod ručnog upravljanja mijenja režim obrade, mijenja alate, ostvaruje kretanja.

- Na modelu CNC struga unosi program ručno, učitava program sa kompjutera.

- Definiše koordinatni sistem radnog predmeta i dovodi alat u početni položaj.

- Prepoznaje alarme kod CNC struga, utvrđuje uzroke alarma.

- Razvija interesovanje prema nauci i tehnici.

- Razvija analitičko

mišljenje.

- Model CNC struga - Skice - Šeme - Katalozi i prospekti

proizvođača mašina Seminarski rad - Vrste i namjena

CNC strugova - Pokazatelji

kvaliteta CNC strugova

Vježbe: - Identifikovanje

pojedinih sistema na CNC strugu.

- Simulacija promjene režima obrade, promjene alata i kretanja duž osa u ručnom režimu rada.

- Simulacija unošenja programa ručno i uz pomoć kompjutera.

- Simulacija radnog procesa i provjera funkcionisanja programa.

- Simulacija programskog (automatskog) režima rada CNC struga.

CNC glodalice - Navodi osnovne

vrste CNC glodalica.

- Identifikuje i pokazuje pojedine sisteme na CNC

- Model CNC glodalice.

- Skice.

68




- Zna strukturu i glavne dijelove CNC glodalice.

- Objašnjava funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog sistema CNC glodalice.

- Objašnjava karakteristične tačke CNC glodalice.

- Zna sigurnosne uređaje i sigurnosne mjere CNC glodalice.

- Zna način rada, izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih predmeta kod CNC glodalice.

glodalici i njihove dijelove.

- Uočava namjenu glavnih sklopova mašine.

- Piše uputstvo za rad na CNC glodalici.

- Sakuplja podatke o različitim vrstama CNC glodalica i tumači ih.

- Na modelu CNC glodalice kod ručnog upravljanja mijenja režim obrade, mijenja alate, ostvaruje kretanja.

- Na modelu upravljačke jedinice CNC glodalice unosi program ručno, učitava program sa kompjutera.

- Definiše koordinatni sistem radnog predmeta i dovodi alat u početni položaj.

- Prepoznaje alarme kod CNC glodalice, utvrđuje uzroke alarma.


preciznost u radu. - Razvija analitičko

mišljenje.

- Seme. - Katalozi i prospekti

proizvođača mašina.

Seminarski rad - Vrste i namjena

CNC glodalica. - Pokazatelji

kvaliteta CNC glodalica.

Vježbe: - Identifikovanje

pojedinih sistema na CNC glodalici.

- Simulacija promjene režima obrade, promjene alata i kretanja duž osa u ručnom režimu rada.

- Simulacija unošenja programa ručno i uz pomoć kompjutera.

- Simulacija radnog procesa i provjera funkcionisanja programa.

- Simulacija programskog (automatskog) režima rada CNC glodalice.

Ručno programiranje CNC mašina - Razumije suštinu

programiranja CNC mašine i navodi vrste programiranja.

- Objašnjava obradu informacija u procesu programiranja.

- Poznaje građu upravljačke jedinice.

- Navodi geometrijske osnove ručnog

- Uočava funkciju upravljačke jedinice i osnovu njenog rada.

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta programiranja CNC mašina.

- Identifikuje karakteristične tačke, bitne za izradu programa.

- Pokazuje način određivanja


- Razvija smisao za

preciznost u radu.

Vježbe: - Za zadate primjere

određivanje položaja tačaka u ravni i prostoru na apsolutni i relativni način.

- Analiza sadržaja programskog lista.

- Analiza pojedinih rečenica programa.

- Analiza značenja pojedinih oznaka /riječi u programskoj

69




programiranja. - Objašnjava

koordinantni sistem CNC mašine.

- Zna funkciju i značaj nulte tačke mašine, referentne tačke mašine i nulte tačke radnog predmeta/obratka.

- Objašnjava apsulutni i inkrementalni sistem mjerenja.

- Obrazlaže razliku između glavnog i pomoćnog kretanja.

- Objašnjava: - glavne i pomoćne

programske funkcije,

- osnovne funkcije ciklusa,

- rogramiranje sa podprogramima.

- Poznaje način ručnog programiranja direktno na mašini.

orjentacije osa. - Razlikuje mašine sa

dva i tri stepena slobode.

- Upoređuje orjentaciju kretanja po koordinatnom sistemu u ravni i prostoru apsolutno i relativno.

- Analizira sadržaj programskog lista.

- Tumači značenje pojedinih oznaka /riječi u programskoj rečenici i format riječi.

- Uviđa značaj predznaka kod označavanja koordinatnih osa.

rečenici i formata riječi.

Izrada programa za CNC strugove - Zna elemente koji

utiču na izbor režima obrade kod CNC struga.

- Zna da odredi karakteristične tačke za kretanje alata.

- Objašnjava značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i radnog predmeta.

- Objašnjava pojam kompenzacija radijusa alata.

- Objašnjava razliku između apsolutnog i relativnog

- Uočava povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala radnog predmeta.

- Za zadate radne predmete različite složenosti:

- prilagođava radionički crtež izradi programa za CNC strug;

- određuje potrebne nulte tačke;

- definiše dodatke za obradu;

- definiše prilaz alata i odmicanje

- Stiče radne navike. - Razvija smisao za

preciznost u radu.

Vježbe: - Projektni zadaci. - Izrada programa sa

odabirom parametara vezanim za obradu (parametri vezani za površinu obrade, putanju i kretanja alata pri obradi, režimima obrade, alatima, prilazom alata i odmicanjem alata od radnog predmeta) i simuliranjem obrade za:

- Grubo i fino struganje i struganje radijusa

70




koordinatnog sistema.

- Navodi pravila za pisanje programskih rečenica i programa za CNC strug.

- Zna da koristi G I M funkcije i podprograme kod izrade programa za CNC strugova.

alata od radnog predmeta;

- bira rezne alate; - bira stezne alate; - bira kontrolne

alate; - bira režime

obrade. - Izrađuje program,

koristeći funkcije za pravolinijsko i kružno kretanje, pomoćne funkcije i podprograme.

- Generiše kod u zavisnosti od tipa CNC mašine (upravljačkog procesora).

za profile/konture različite složenosti,

- Bušenje na strugu, uzduž ose radnog predmeta i upravno na osu radnog predmeta,

- Izradu navoja na strugu,

- Izradu žljebova na strugu,

- Radni predmet sa konturama različite složenosti, sa struganjem, bušenjem, obradom radijusa, glodanjem i rezanjem navoja. mašine

71




učenik učenik učenik Izrada programa za CNC glodalice - Zna elemente koji

utiču na izbor režima obrade kod CNC glodalice.

- Zna da odredi karakteristične tačke za kretanje alata.

- Objašnjava značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i radnog predmeta.

- Objašnjava pojam kompenzacija prečnika alata.

- Objašnjava razliku između apsolutnog i relativnog koordinatnog sistema.

- Navodi pravila za pisanje programskih rečenica i programa kod CNC glodalice.

- Zna da koristi g i m funkcije i podprograme.

- Uočava povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala radnog predmeta.

- Za zadate radne predmete različite složenosti:

- Prilagođava radionički crtež izradi programa za CNC glodalicu.

- Određuje potrebne nulte tačke.

- Definiše dodatke za obradu.

- Bira rezne alate. - Bira stezne alate. - Bira kontrolne

alate. - Bira režime

obrade. - Izrađuje program,

koristeći funkcije za pravolinijsko i kružno kretanje, pomoćne funkcije i podprograme.

- Razvija interesovanje prema tehnici.

Vježbe: Projektni zadaci - Izrada programa sa

odabirom parametara vezanim za obradu (parametri vezazani za površinu obrade, putanju i kretanja alata pri obradi, režimima obrade, alatima, prilazom alata i odmicanjem alata od radnog predmeta) i simuliranjem obrade za:

- Ceono glodanje. - Glodanje žljebova. - Bušenje pri

glodanju. - Glodanje po

konturi. - Glodanje po krivoj

liniji. - Ceono glodanje,

glodanje žljebova, bušenje pri glodanju, glodanje po konturi, glodanje po krivoj liniji.

Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije - Navodi sadržaj

tehničko-tehnološke dokumentacije.

- Obrazlaže namjenu i sadržaj:

- plana obrade, - operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - plana

(podešavanja) mašina,

- programskog lista. - Definiše pojam

kvaliteta obrađene

- Uočava podatke na radioničkom crtežu, bitne za definisanje postupka obrade.

- Pronalazi vezu između kvaliteta i metoda obrade.

- Uočava greške obrade, analizira osnovne uzroke i metode postizanja tačnosti i kvaliteta obrade.

- Analizira uticaj zahtjeva na

- Razvija sistematičnost u radu.

Vježbe: - Pregled i analiza

uzoraka tehničko-tehnološke dokumentacije.

- Za radni predmet koji se izrađuje na CNC strugu, za zadatu operaciju izrada:

- operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - program. - Za radni predmet

koji se izrađuje na

72




površine, pojam tačnosti obrade, dimenzija, oblika, položaja.

- Zna uzroke koji utiču na kvalitet obrađene površine.

- Zna karakteristike stezanja kad se radni predmet izrađuje iz pripremaka i šipkastog materijala.

- Navodi elemente režima obrade.

- Objašnjava izbor režima obrade u zavisnosti od materijala radnog predmeta.

- Navodi osnovne karakteristike tehnoloških procesa kod proizvodnje sa mašinama sa numeričkim upravljanjem.

- Razumije i objašnjava povezanost projektovanja tehnoloških procesa kod proizvodnje sa mašinama sa numeričkim upravljanjem i:

- konstrukcione dokumentacije i tehnologičnosti konstrukcije,

- konstruktivne analize crteža,

- tehnološke analize crteža, stepena tehnološke složenosti obrade, proizvodnost tehnološkog procesa, tipa i obima proizvodnje,

radioničkom crtežu na tok procesa obrade.

- Uočava uticaj režima na greške obrade.

- Uočava uticaj stezanja na greške obrade.

- Na osnovu radioničkog crteža gotovog radnog predmeta koji se obrađuje na CNC strugu za zadatu operaciju radi:

- operacioni list, - plan stezanja, - plan alata, - program. - Na osnovu

radioničkog crteža gotovog radnog predmeta koji se obrađuje na CNC glodalici za zadatu operaciju radi:

- operacioni list, - plan stezanja, - plan alata, - program. - Ovladava

planiranjem tehnološkog postupka za radne predmete različite složenosti (sa definisanjem plana obrade /redosleda operacija/ i izradom operacionih listova, plana stezanja, plana alata i izradom programa).

- Stiče naviku

planiranja i prilagodjavanja plana potrebama promjena.

- Osposobljava se za

samostalan rad.

CNC glodalicu, za zadatu operaciju izrada:

- operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - programa.

- Izrada programa za

osnovne oblike struganja i glodanja.

- Izrada programa za zahtjevnije oblike struganja i glodanja.

- Upis i simulacija programa i unos mogućih korekcija programa za osnovne oblike struganja i glodanja.

- Izrada programa za zahtjevnije oblike struganja i glodanja.

- Upis i simulacija programa i unos mogućih korekcija.

Projektni zadaci - Izrada tehnološkog

postupka za radne predmete različite složenosti sa operacijama struganja i glodanja, uz izradu odgovarajućih programa.

73




- vrste pripremaka i dodataka za obradu,

- izbor alata i pribora,

- izborom vrsta i redosleda operacija, specifičnosti CNC mašina i vrsta operacija i zahvata.

CNC mašine za obradu deformacijom - Obrazlaže

mogućnost primjene numeričkog upravljanja pri obradi deformacijom.

- Definiše glavne zadatke numeričkog upravljanja kod obrade deformacijom.

- Razvija interesovanje prema novim tehnologijama.

CNC mašine za savijanje cijevi - Zna princip rada

CNC mašina za savijanje cijevi.

- Objašnjava karakteristike CNC sistema koji se primjenjuju na mašinama za savijanje.

- Navodi strukturu programa CNC mašina za savijanje cijevi.

- Uočava elemente koji utiču na smanjenje vremena obrade kod CNC mašine za savijanje u odnosu na konvencionalne.

- Razvija odgovornost prema kvalitetu rada.

Seminaraki rad - CNC prese za

savijanje cijevi.

CNC makaze za rezanje limova - Zna princip CNC

makaze za rezanje limova.

- Navodi strukturu programa CNC makaza za rezanje limova.

- Uočava elemente koji utiču na smanjenje vremena obrade kod CNC makaza za rezanje limova u odnosu na konvencionalne.

- Stiče preciznost u radu.

Seminaraki rad - CNC makaze za

rezanje limova.

CNC mašine za prosijecanje i probijanje - Zna princip rada

CNC mašina za prosijecanje i probijanjen

- Navodi alate i pribore za prosijecanje i probijanje na CNC mašinama.

- Uočava elemente koji utiču na smanjenje vremena obrade kod CNC mašina za prosijecanje i probijanje u odnosu na konvencionalne.

- Definiše

- Razvija stručnost i profesionalnu odgovornost.

Seminaraki rad - CNC prese za

prosijecanje i probijanje.

74




- Navodi strukturu programa CNC mašina za prosijecanje i probijanje.

specifičnosti projektovanja tehnologije za CNC mašine za prosijecanje i probijanje.

CNC obradni sistemi za nekonvencionalne metode obrade - Navodi opšte

karakteristike i vrste nekonvencionalnih metoda obrade.

- Objašnjava princip rada:

- ultrazvučne metode,

- elektroerozione obrade,

- laserske obrade, - lektrohemijske

obrade, - obrazlaže suštinu

kombinovane metode.

- Uočava prednosti i nedostatke nekonvencionalnih metoda obrade.

- Upoređuje karakteristike pojedinih vrsta obrade.

- Pronalazi primjere primjene pojedinih vrsta nekonvencionalnih metoda obrade.

- Stiče osjećaj za red i urednost u radu.

Seminarski rad - Specifičnosti

projektovanja tehnologije za CNC mašine za nekonvencionalne metode obrade.

CNC mjerne mašine - Navodi opšte

karakteristike, primjenu, podjelu i strukturu CNC mjernih mašina.

- Objašnjava projektovanje tehnologije mjerenja na CNC mjernim mašinama, primijenjene metode, sistem pribora za mjerenje.

- Analizira specifičnosti programiranja CNC mjernih mašina.

- Stiče naviku provjeravanja kvaliteta urađenog posla.

Primjena CAD/cam sistema i automatizovana proizvodnja - Razumije i

objašnjava pojam cam (Computer Aided Design).

- Razumije i objašnjava koncept CAD-Cam (Computer Aided Manufacturing).

- Objašnjava kako se

- Primjenom odgovarajućeg cam softvera za radne predmete manje složenosti:

- Definiše geometriju,

- Definiše tehnologiju,

- Vrši provjeru


Seminarski radovi - CAQ - CAE - CAPP Projektni zadatak - Prenošenje modela

radnog predmeta iz CAD u CAM program,

75




uz pomoć odgovarajućeg CAM softvera:

- definiše putanja alata,

- biraju tehnološki parametri obrade,

- bira odgovarajući rezni, stezni i mjerni alat,

- bira postupak i vrsta obrade,

- simulira proces obrade radnog predmeta,

- vrše potrebne korekcije i popravke programa,

- vrši postprocesiranje,

- salje program mašini,

- vrši provjera programa na mašini i unose potrebne izmjene,

- provjerava tačnost oblika i dimnenzija radnog predmeta,

- poznaje postupak formiranja tehničke dokumentacije pomoću računara,

- razumije koncepte CAQ, CAE CAPP.

programa i simulaciju,

- Za dati model radnog predmeta prenosi iz CAD u CAM program.

- Za prenešeni model, uz pomoć odgovarajućeg softvera:

- bira putanju alata, - bira tehnološke

parametre obrade, - bira odgovarajući

alat (rezni, stezni, mjerni),

- bira postupak i vrsta obrade,

- simulira proces obrade radnog predmeta,

- analizira proces obrade i vrši potrebne korekcije i popravke programa,

- vrši postprocesiranje,

- salje program mašini,

- testira program na mašini i poslije analize unosi potrebne korekcije,

- izrađuje probni komad i provjerava tačnost dimnenzija,

- izrađuje prvi komad na mašini, uz kontolu odstupanja oblika i dimenzija,

- analiza proces obrade radnog predmeta na mašini i po potrebi vrši promjenu pojedinih elemenata procesa obrade.

- Razvija

interesovanje prema nauci i tehnici

određivanje putanje alata, izbor alata, izbor vrsta obrade i tehnoloških parametara, simuliranje procesa obrade i po potrebi korekcija programa, postprocesiranje, slanje programa mašini.

- Formiranje tehničke dokumentacije pomoću računara.

Napomena: projektni zadaci mogu biti obrađeni problemski, korišćenjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i procjena

76




(evaluacija). 5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Z. Milojević: Tehnologija obrade za kompjuterski upravljane mašine, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - V. Bratić, A. Jovanović: Inženjerski priručnici za ručno i automatsko

programiranje NC i CNC mašina alatki, Tehnička škola, Smederevo, 2008. - N. Popović: Programiranje numerički upravljanih mašina, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1999. - L. Filković: Tehnološki postupci sa kontrolom, za tehničare numerički upravljanih

mašina, Zavod za udžbenike, Beograd, 2004. - M. Dimitrić, V. Dimić: Tehnologija obrade na nu mašinama, prerađeno za

tehničare NU mašina, Zavod za udžbenike, Beograd, 2004. - G. Mirkov, V. Potkonjak, R. Mirković, P. Maksimović: Automatizacija proizvodnje i

fleksibilni proizvodni sistemi za tehničare nu mašina, Zavod za udžbenike, Beograd, 2003.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u specijalizovanoj učionici sa 15 personalnih računara sa

odgovarajućim upravljačkim programima za CNC mašine, CAD i cam softverima i odgovarajućom perifernom opremom. Učionica treba da ima omogućen pristup internetu. Računari moraju biti opremljeni odgovarajućim CAD softverom, cam softverom i odgovarajućim upravljačkim programima za mašine alatke za izvođenje nastave.

- Učionica treba da ima i: - didaktički CNC strug i didaktičku CNC glodalicu, - uređaj za podešavanje alata, - odgovarajće rezne, stezne i mjerne i kontrolne alate i pribore, - tehničko didaktičke modele, didaktičke modele od originalnih dijelova, plakati,

katalozi, skice i šeme, - za nastavnika treba da je opremljeno jedno radno mjesto sa pc, lcd projektorom,

skenerom, štampačem i ploterom i projektnim platnom.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi, - projektnih zadataka u svakom klasifikacionom periodu rade se najmanje četiri

projektna zadataka, (od kojih je zadnji obavezan), - praktičnih radova na vježbama. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta: - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: - Diplomirani inženjer mašinstva.

77

10. Povezanost predmeta Znanja

Povezanost sa drugim predmetima Predmeti Znanja

- Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije

- Tehnologija obrade - Tehnološki postupci

- CNC mašine - CNC strugovi - CNC glodalice

- Tehnologija obrade - Praktična nastava

- Teorijske osnove obrade rezanjem

- Struganje - Glodanje

- CNC mašine - CNC strugovi - CNC glodalice

- Praktična nastava - Izrada dijelova na CNC strugu

- Izrada dijelova na CNC glodalici

- Primjena CAD/CAM sistema i automatizovana proizvodnja

- Praktična nastava - Automatsko programiranje

78

1.2.7. PREDUZETNIŠTVO 1. Naziv predmeta: PREDUZETNIŠTVO 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III IV 40 26 66

Ukupno 40 26 66 3. Opšti ciljevi nastave - Razvijanje preduzetničke sposobnosti. - Sticanje znanja o razvoju biznis ideje. - Sticanje znanja o izradi biznis plana. - Sticanje znanja i vještina za osnivanje privrednog društva. - Sticanje znanja i vještina za upravljanje malim privrednim društvom. - Osposobljavanje za rad u timu. - Osposobljavanje za primjenu moderne vrste komunikacije. - Osposobljavanje za prezentovanje rezultata rada uz pomoć savremenih

tehnologija.

79

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Biznis ideja i biznis plan - Upoznaje pojam

biznis ideja. - Opisuje nastanak

biznis ideje. - Nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju.

- Nabraja moguće vrste djelatnosti.

- Opisuje pojam biznis plana.

- Upoznaje pojmove: vizija, misija, strategija, ciljevi.

- Upoznaje postupak istraživanja tržišta.

- Upoznaje pojmove: marketing plan i plan prodaje.

- Opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva.

- Objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine.

- Rezimira biznis plan.

- Prezentuje biznis plan.

- Suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja.

- Uviđa važnost izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja podrške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora).

- Razlikuje pojmove: vizija, misija, strategija.

- Kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva.

- Kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru.

- Izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji.

- Izvodi zaključak o potencijalnim kupcima / korisnicima usluga.

- Vrši opis proizvoda / usluga.

- Uviđa značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluga.

- Kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva.

- Sarađuje kod izrade plana

- Razvija smisao za kreativnost.

- Razvija sposobnost postizanja kompromisa.


- Razvija odgovornost u radu.

- Razvija stručnost. - Razvija marljivost i

preciznost.

- Poželjno je učenicima ukazati na primjere.

- Organizovati prisustvo predstavnika realnog privrednog društva.

- Primjena tehnika za unapređenje razmišljanja, npr. eksperiment “šest šešira“.

- Kao model može da

posluži biznis plan realnog privrednog društva.

- Pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata biznis plana.

80




očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo.

- Oblikuje dinamiku realizacije biznis plana.

- Kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana.

Osnivanje privrednog društva Ime privrednog društva - Nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva.

- Opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti.

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje.

- Rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku.

Vizuelni identitet privrednog društva - Upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva.

- Oblikuje vizuelni identitet privrednog društva.

- Stiče radne navike.

- Rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta i slika.

Registracija privrednog društva - Upoznaje postupak

registracije privrednog društva.

- Opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva.

- Popunjava formulare za registraciju privrednog društva.

- Sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja.

Otvaranje računa kod poslovne banke - Opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke.

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke.

- Obavlja postupak otvaranja računa kod poslovne banke.

- Izrada organograma privrednog društva.

Poslovni kodeks preduzeća - Upoznaje pojam

poslovni kodeks privrednog društva

- Nabraja elemente poslovnog kodeksa.

- Popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke.

- Obavlja postupak otvaranja računa

81




kod poslovne banke.

Organizaciona struktura privrednog društva - Upoznaje tipove

organizacione strukture privrednog društva.

- Pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva.

Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva - Upoznaje različite

nivoe upravljanja privrednim društvom.

- Upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u privrednom društvu.

- Upoznaje postupak izrade godišnjeg izvještaja o radu.

- Pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom.

- Popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu.

- Učestvuje u izradi jednostavnog godišnjeg izvještaja o radu.

- Razvija sposobnost snalaženja u hijerarhiji socijalnih odnosa.

- Kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi.

Služba opštih poslova - Nabraja i opisuje

aktivnosti u okviru službe opštih poslova.

- Obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima.

- Tehnički održava internet sajt privrednog društva.

- Salje i prima poštu i druge službene materijale.

- Razvija spremnost i sposobnost za saradnju.


- Rad u grupama od tri do pet učenika.

- Upotrebljava kancelarijsku opremu (telefon, faks, fotokopir aparat, skener, štampač).

Sektor marketing - Upoznaje pojam

marketinga. - Opisuje postupak

istraživanja tržišta. - Upoznaje pojam i

elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija.

- Kroz primjere obrazlaže strukturu asortimana proizvoda/usluga.

- Sprovodi postupak formiranja cijene proizvoda/usluga.

- Kroz primjere obrazlaže važnost i načine promocije.

- Upoređuje moguća rješenja za reklamni slogan i reklamnu poruku

- Razvija komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost.

- Rad na računaru: učenici koriste programe za obradu teksta i slika, kao i programe za elektronsku komunikaciju.

- Izrada reklamnog materijala

82




privrednog društva. - Upoređuje moguće

forme i sadržaje reklamnog materijala.

- Planira način reklamiranja privrednog društva, odnosno proizvoda/usluge.

- Kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije.

Sektor komercijala - Upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje.

- Izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje.


Sektor finansija i računovodstvo - Opisuje postupak

obračuna zarada. - Opisuje način

obračuna poreza i doprinosa.

- Upoznaje blagajničke poslove.

- Upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja.

- Kroz primjere obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa.

- Obavlja blagajničke poslove.

- Obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja.

- Podstiče razvoj tačnosti, preciznosti i urednosti.

- Formira stav o

preuzimanju odgovornosti.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Vukotić: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - J. Manojlović, S. Ignjatović: Poslovna i službena korespondencija za I razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Bogdanović, G. Ivanišević: Osnovi ekonomije za I razred, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 2004. - D. Dragiđić, B. Ilić, B. Medojević, M. Pavlović: Osnovi ekonomije za II razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - R. Rajović: Osnovi prava za I razred, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2004. - Publikacija Moj biznis, Montenegro biznis alijansa, Podgorica, 2004. - H. Potit: Kako započeti sopstveni biznis, CID, Podgorica, 1997.

83

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Učionica sa najmanje pet računara snabdjevenih adekvatnom programskom

opremom, fax, telefon, skener, štampač, fotokopir aparat.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Usmena provjera znanja najmanje jednom u klasifikacionom periodu. - Pisani radovi učenika. - Rad na vježbama (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani ekonomista. 10. Povezanost predmeta

Znanja Povezanost sa drugim predmetima Predmeti Znanja

- Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog društva

- Usmena i pisana komunikacija

- Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog

materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet - Korišćenje računarskih

progama kao vida komuniciranja

- Biznis plan - Osnivanje preduzeća - Poslovanje preduzeća

- Organizacija rada i sistem kvaliteta

- Organizacija proizvodnje

84

1.2.8. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv predmeta: PRAKTIČNA NASTAVA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 144 144 II 144 144 III 180 180 IV 165 165

Ukupno 633 633 Praktična nastava: odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika. 3. Opšti ciljevi nastave - Uočavanje važnosti organizovanja rada i racionalnog korišćenja materijala i

energije. - Upoznavanje sa principima rada alata i uređaja potrebnih za kvalitetno

obavljanje posla. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnološkim postupcima ručne i mašinske obrade i

izrade dijelova. - Uz pomoć tehničke dokumentacije određivanje funkcije elemenata i sklopova. - 3D zapisivanje podataka za komponente i sklopove. - Konstruisanje 3D modela vodeći računa o karakteristikama materijala i

postupcima proizvodnje. - Usvajanje osnovnih znanja o tehnološkom postupku obrade materijala i izrade

dijelova. - Ovladavanje znanjem i vještinama iz oblasti CNC tehnilogija. - Izrada elementa proizvodnim postupcima na CNC mašinama. - Primjena postupka mjerenja i provjere, dokumentacije i procjene rezultata svoga

rada. - Sastavljanje, mijenjanje i unapređenje programa za CNC mašine alatke. - Pravljenje virtuelnih proizvoda vodeći računa o montažnim i tehnikama spajanja. - Sastavljanje tehničke dokumentacije od zapisanih podataka. - Primjena normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta procesa i proizvoda. - Vizualizacija i predstavljanje rezultata rada. - Poštovanje tehničkih propisa i standarda u radu. - Usvajanje stručno teorijskih i praktičnih znanja i vještina. - Ovladavanje tehnološkim postupkom sastavljanja i rastavljanja podsklopova i

sklopova. - Osposobljavanje za samostalno obavljanje posla, stručno odlučivanje i usvajanje

novih znanja. - Sticanje stručnih znanja o pravilnom korišćenju sredstava zaštite na radu i zaštite

životne sredine.

85





Upoznavanje radionice i radnog mjesta - Upoznaje radionicu i

radna mjesta. - Upoznaje se sa

pravilima rada i ponašanja u radionici.

- Poznaje pravila rada u radionici.


- Razvija pozitivnu

orjentaciju prema zanimanju.

- Učenici se upoznaju sa načinom pisanja dnevnika praktične nastave.

- Svaki učenik samostalno vodi dnevnik.

- Dnevnik se ovjerava na kraju školske godine.

- Učenik je dužan da čuva dnevnik praktične nastave iz svih razreda, jer se ovjereni dnevnici prilažu uz prijavu na stručnom ispitu.

Zaštita na radu i zaštita okoline - Upoznaje se sa

propisima o zaštiti na radu.

- Navodi osnovne uzroke povrede na radu.

- Objašnjava pojam zamora i ulogu odmora, važnost osvjetljenja i mikroklime.

- Navodi i objašnjava: - mjere i sredstva

zaštite od mehaničkih povreda,

- mjere i sredstva zaštite od električne energije,

- mjere i sredstva zaštite od pare, gasova, lako isparljivih materija,

- uzroke, mjere i sredstva zaštite od požara,

- pružanje prve pomoći.

- Upoznaje se sa mogućim izvorima

- Uvježbava postupke korišćenja sredstava zaštite na radu.

- Racionalno upotrebljava materijal i energiju.

- Pruža prvu pomoć. - Odlaže i reciklira

otpadne materije.

- Uviđa važnost pridržavanja pravila zaštite na radu.

- Uviđa važnost očuvanja životne sredine.

Vježbe: - Primjena sredstava

zaštite na radu. - Pružanje prve

pomoći. - Odlaganje otpadnih

materijala.

86




zagađenja okoline. - Objašnjava značaj

zaštite životne sredine.

- Navodi i objašnjava mogućnosti ekonomičnog korišćenja energije i materijala.

- Objašnjava postupke uništavanja i odlaganja otpadnih materijala.

Tehničko - tehnološka dokumentacija - Upoznaje se sa

vrstama i značajem tehničko-tehnološke dokumentacije.

- Navodi pravila korišćenja tehničkih crteža, kataloga, tablica, dijagrama.

- Objašnjava pravila pri izradi tehničko- tehnološke dokumentacije.

- Upoznaje se sa postupcima arhiviranja i čuvanja dokumentacije.

- Čita i analizara tehničke crteže, uputstva, kataloge, tablice, dijagrame.

- Proučava uputstva za rad.


- Shvata značaj odgovornosti prema radu.

Vježbe: - Čitanje i analiziranje

tehničke dokumentacije.

Mjerenje i kontrolisanje - Definiše pojam

mjerenja i kontrolisanje.

- Upoznaje se sa vrstama mjernih jedinica si sistema.

- Upoznaje se sa metodama i greškama mjerenja.

- Upoznaje se sa podjelom i klasifikacijom mjerila:

- jednostruka mjerila (etaloni, tolerancijska mjerila, šabloni);

- višestruka mjerila

- Mjeri dužine radioničkim lenjirima, metrima i pantljikama.

- Pomoću šestara različith vrsta prenosi mjere sa radnog predmeta na mjerilo i obrnuto.

- Mjeri dužine pomičnim (kljunastim) mjerilom sa nonijusom i to:

- pomično dužinsko mjerilo,

- pomično dubinsko mjerilo,

- Razvija smisao za tačnost i preciznost u radu.

- Shvata značaj kvaliteta proizvoda.

Vježbe: - Mjerenje pomičnim

mjerilom spoljašnjih, unutrašnjih i dubinskih mjera.

- Mjerenje

mikrometrom spoljnih, unutrašnjih i dubinskih mjera.

- Mjerenje otstupanja

pomoću komparatora.

- Mjeri i kontroliše

unutrašnje mjere pomoću garniture

87




(lenjiri, mjerila sa nonijusom, mikrometri, komparatori, mjerila za mjerenje uglova).

- pomično visinsko mjerilo

- pomično mjerilo za rastojanja.

- Mjeri mikrometrima za spoljno, unutrašnje i dubinsko mjerenje kao i sa specijalnim mikrometrima.

- Komparatorom kontroliše odstupanje od određene mjere.

- Upotrebljava plan paralelna granična mjerila (etalone) za mjerenje i kontrolu unutrašnjih mjera,

- Bira i pravilno kontroliše tolerancijskim mjerilima,

- Upotrebljava specijalna mjerila za mjerenje zazora, zaobljenja, debljine žice, lima i drugo,

- Mjeri uglove uglomjerima (običnim, univerzalnim i optičkim),

- Upotrebljava garnituru etalona za mjerenje i kontrolu uglova,

- Određuje uglove trigonometrijskim metodama(sinusnim i tangentnim lenjirima),

- Kontroliše površine lenjirima i libelama,

- Cisti i održava mjerni i kontrolni alat.

etalona. - Kontrola otvora i

osovina tolerancijskim mjerilima.

- Mjerenje uglova

pomoću univerzalnog uglomjera.

Pribori za stezanje i pridržavanje - Upoznaje se sa

priborom za stezanje - Postavlja radni

predmet u pribor za Vježbe:

- Stezanja

88




i pridržavanje. - Navodi pravila

stezanja. - Navodi i objašnjava

pravila održavanja i čuvanja pribora za stezanje i pridržavanje.

stezanje. - Steže radni predmet

mehaničkim priborom (paralelnim stegama, šapama, ekscentrima, oprugama, steznom glavom).

(prihvatanja) raznih oblika obratka različitim priborima (paralelnim stegama, šapama, ekscentrima, oprugama, steznom glavom).

Ocrtavanje i obilježavanje - Objašnjava pojam

ocrtavanja i obilježavanja.

- Navodi alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje.

- Obrazlaže postupak ocrtavanja i obilježavanja.

- Bazira radni predmet i priprema površinu za ocrtavanje.

- Koristeći različite alate crta i obilježava zadate rupe, crta paralelne linije i linije paralelne ili normalne na osu predmeta, crta krugove i nanosi jednake podeoke.

- Uvježbava ocrtavanje sa crteža, pomoću šablona i po uzorku.

- Obilježava slovima i brojevima.

- Održava alat i pribor za ocrtavanje i obilježavanje.

- Pridržava se pravila zaštite na radu.

- Stiče preciznost u radu.

Vježbe: - Ocrtavanje pomoću

šablona. - Vrši ocrtavanje, ,

lastinog repa” pomoću radioničkog crteža.

- Projektni zadatak 1:

(I faza: vrši ocrtavanje ključa za bravu sa crteža ili pomoću uzorka).

- Projektni zadatak 2:

(I faza: prema crtežu kutije od lima bez poklopca ocrtava na limu mrežu kutije).

Ručna obrada materijala Turpijanje i grebanje - Upoznaje se sa

obradom turpijanja. - Navodi vrste turpija

(prema namjeni, obliku presjeka, obliku sječiva i prema finoći nasjeka).

- Upoznaje se sa obradom grebanjem.

- Navodi vrste grebača.

- Usavršava tehniku rada pri turpijanju.

- Bira turpiju u zavisnosti od namjene, oblika presjeka, oblika sječiva i finoće nasjeka.

- Obrađuje površine

turpijanjem. - Obrađuje otvore

turpijanjem.

- Shvata značaj preciznosti pri radu.

- Projektni zadatak 1: (II faza: izrada ključa turpijanjem prema crtežu).

Vježbe: - Izrađuje novu ili vrši

popravku kontrolne ploče grebanjem.

89




- Obrađuje lim turpijanjem.

- Pasuje i podešava razne oblike površina.

- Obrađuje površine

pod uglom i oble površine.

- Održava i čisti turpije.

- Usavršava tehniku rada pri grebanju.

- Bira grebače u zavisnosti od oblika površine koja se obrađuje.

- Obrađuje površinu grebanjem.

- Kontroliše grebane površine.

- Održava i oštri grebače.

Odvajanje materijala sječenjem i rezanjem - Navodi metode

odvajanja (sječenjem i rezanjem) materijala.

- Nabraja vrste sjekača.

- Objašnjava tehniku rada sjekačem.

- Navodi vrste makaza, uslove primjene, način rada i pravila rukovanja.

- Nabraja vrste testera, način rada i pravila rukovanja.

- Bira sjekač odgovarajuće geometrije u zavisnosti od materijala radnog komada.

- Uvježbava tehniku rada sa sjekačem.

- Oštri sjekače. - Sječe limove

(ručnim, polužnim) makazama.

- Reže materijal ručnom testerom (odsjecanje, zasjecanje, izrezivanje).

- Reže cijevi i šipkaste materijale sa okvirnim, trakastim i kružnim testerama.

- Reže materijal tocilima za sječenje.

- Pridržava se pravila zaštite pri sječenju i rezanju.


Vježbe: - Sječenje materijala

sjekačem. - Odsjecanje profila

testerama. - Projektni zadatak 2: - (II faza: sječenje

lima makazama (ocrtana mreža kutije na limu).

90




Bušenje, upuštanje i razvrtanje - Upoznaje se sa

obradom ručnog bušenja, upuštanja i razvrtanja.

- Navodi alat za bušenje, upuštanje i razvrtanje.

- Navodi pravila pri bušenju, upuštanju i razvrtanju.

- Bira alat u zavisnosti od zahtjeva.

- Steže pravilno burgiju.

- Priprema površinu za ocrtavanje i obilježava mjesto za bušenje.

- Bazira i pravilno steže radni predmet.

- Uvježbava radne postupke pri bušenju, upuštanju i razvrtanju.

- Razvija sigurnost i

preciznost u radu.

Vježbe: - Bušenje, upuštanje i

razvrtanje rupa i otvora različitih dimenzija.

- Projektni zadatak 2: - (III faza: bušenje

rupa prema crtežu za kutiju od lima).

Izrada navoja - Upoznaje se sa

obradom izrade unutrašnjeg i spoljašnjeg navoja.

- Nabraja alat za izradu navoja.

- Objašnjava postupak izrade navoja.

- Bira alat za izradu navoja.

- Ručno urezuje i narezuje navoj.

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja.

- Stiče samopouzdanje

i sigurnost.

Vježbe: - Ručno urezivanje

navoja. - Ručno narezivanje

navoja (nareznicom i specijalnim glavama za narezivanje navoja na cijevima).

Obrada spajanjem Zakivanje - Objašnjava postupak

zakivanja. - Navodi vrste

zakovanih spojeva.

- Bira zakovice, alat i pribor za zakivanje.

- Izvodi ručno zakivanje.

Vježbe: - Zakivanje limova u

hladnom stanju. - Projektni zadatak 2:

(IV faza: sastaviti kutiju od lima zakivanjem).

Lemljenje - Objašnjava postupak

mekog i tvrdog lemljenja.

- Upoznaje se sa opremom za lemljenje.

- Priprema površinu, alat i pribor za meko i tvrdo lemljenje.

Vježbe: - Meko lemljenje. - Tvrdo lemljenje.

Zavarivanje - Objašnjava postupak

zavarivanja. - Navodi alat i pribor

za elektrolučno zavarivanje.

- Priprema površinu, alat i pribor za elektrolučno zavarivanje, gasno zavarivanjei

- Shvata značaj zaštite na radu.

Vježbe: - Priprema predmeta

za zavarivanje. - Elektrolučno

91




- Navodi alate i pribore za gasno zavarivanje i sječenje.

sječenje. - Izvodi zavarivanje u

horizontalnom položaju.

- Izvodi zavarivanje u vertikalnom položaju i iznad glave.

- Izvodi zavarivanje: - pod uglom, unutra,

spolja, - preklopno

zavarivanje, - tankih i debelih

limova vertikalno, - otvorenih i

zatvorenih profila, - uočava greške pri

zavarivanju.

zavarivanje. - Gasno zavarivanje i

sječenje.

92




učenik učenik učenik Mašinska obrada materijala Odsijecanje - Navodi i objašnjava

postupke mašinskog odsijecanja materijala.

- Navodi vrste mašinskih makaza, uslove primjene i način rada.

- Upoznaje tehnološki postupak i pravila rukovanja sa mašinskim makazama.

- Nabraja vrste mašinskih testera.

- Objašnjava način rada i pravila rukovanja sa testerama.

- Razlikuje i upoređuje makaze sa paralelnim nagnutim i kružnim noževima.

- Priprema radne komade za odsijecanje pomoću makaza.

- Odsijeca radne komade pomoću makaza sa ravnim noževima.

- Reže krivolinijske konture makazama sa kružnim noževima.

- Razlikuje i upoređuje okvirne, kružne i trakaste testere.

- Odsijeca materijal okvirnim i trakastim testerama.

- Održava i čisti mašinu, pribor i alat.

- Povezuje teorijska i praktična znanja.

Vježbe: - Odsijecanje

materijala mašinskim makazama.

- Odsijecanje materijala mašinskim testerama.

Probijanje i prosijecanje - Objašnjava postupak

probijanja i prosijecanja na presama.

- Nabraja i opisuje alate za probijanje i prosijecanje.

- Upoznaje mašine na kojima se obavlja proces probijanja i prosijecanja.

- Shvata razliku između probijanja i prosijecanja identifikuje konstruktivne dijelove alata.

- Postavlja i pričvršćuje alate na presu.

- Priprema radne komade za probijanje i prosijecanje.

- Probija i prosijeca limove i profile manjih debljina.

- Cisti i održava mašinu i alat.

- Stiče tačnost i preciznost u radu.

Vježbe: - Probijanje i

prosijecanje limova pomoću alata na presama.

Savijanje - Objašnjava postupak - Shvata postupak - Navikava se na Vježbe:

93




savijanja. - Navodi vrste

savijanja. - Nabraja i opisuje

alate za savijanje. Upoznaje mašine za savijanje i način rukovanja sa njima.

savijanja pomoću alata na presama.

- Identifikuje konstruktivne djelove alata za savijanje.

- Razlikuje univerzalne i specijalne alate za savijanje.

- Bira alat u zavisnosti od oblika i dimenzija radnog komada.

- Postavlja alat na presu.

- Savija limove, cijevi i profile.

- Održava mašinu i alat.

racionalno i pažljivo izvođenje radnih zadataka.

- Savijanje dvostrukog i jednostrukog ugaonika.

- Savijanje cijevi od čelika, bakra i mesinga.

Izvlačenje - Objašnjava proces

obrade izvlačenja. - Navodi i objašnjava

alate za izvlačenje. - Upoznaje mašine za

izvlačenje i način rukovanja sa njima.

- Shvata postupak izvlačenja pomoću alata na presama.

- Identifikuje konstruktivne djelove alata za izvlačenje.

- Upoređuje primjenu različitih profila prstenova za izvlačenje.

- Vrši izbor alata i Mašine.

- Priprema radne komade za izvlačenje.

- Izvlači posude rotacionih i nerotacionih oblika.

- Održava radno mjesto.

- Razvija sposobnost povezivanja teorijskih i praktičnih znanja.

Vježbe: - Izvlačenje

cilindrične posude bez redukcije debljine zida.

Kovanje i presovanje - Objašnjava postupak

kovanja i presovanja.

- Navodi i objašnjava slobodno kovanje i kovanje u ukovnjima.

- Shvata proces kovanja.

- Vrši izbor mašine i alata za kovanje.

- Izrađuje predmete kovanjem.

- Održava mašinu i

- Razvija tačnost i bezbjednost na radu.

Vježbe: - Slobodno kovanje

predmeta jednostavnog oblika.

- Istosmjerno istiskivanje.

94




- Nabraja i opisuje alate za kovanje i presovanje.

- Upoznaje se sa mašinama za kovanje.

- Upoznaje se sa dodatnom opremom za kovanje i presovanje i higijensko - tehničkom zaštitom.

alat za kovanje. - Shvata proces

presovanja. - Vrši izbor alata i

pribora za presovanje.

- Identifikuje konstruktivne djelove alata za presovanje.

- Izrađuje predmete istosmjernim i suprotnosmjernim istiskivanjem.

Struganje - Navodi i objašnjava

vrste mašina i alata za obradu struganjem.

- Upoznaje pomoćne pribore za struganje.

- Objašnjava pojam mjerodavnih režima obrade kod struganja.

- Opisuje postupak rada na strugu.

- Shvata i analizira proces struganja.

- Odabira mašinu, alat i pribor za struganje.

- Priprema i postavlja radne komade.

- Izrađuje struganjem predmete jednostavnog oblika.

- Pri izradi koristi mjerodavne režime rezanja.

- Stiče smisao za preciznost u radu.

Vježbe: - Izrada osovinice

struganjem.

Rendisanje - Nabraja i objašnjava

mašine i alate za obradu rendisanjem.

- Objašnjava korak i brzinu rezanja.

- Obrazlaže postupak rada.

- Shvata proces rendisanja.

- Bira mašinu i alat u zavisnosti od obrade.

- Pri izradi koristi mjerodavne režime obrade.

- Izrađuje žljebove rendisanjem.

- Razvija tačnost i preciznost u radu.

Vježbe: - Izrada žlijeba za

klin. - Obrada profilnih

površina rendisanjem.

Bušenje, proširivanje, razvrtanje - Navodi i objašnjava

vrste mašina i alata za obrade bušenja, proširivanja i razvrtanja.

- Obrazlaže mjerodavne režime obrade za bušenje, proširivanje i razvrtanje.

- Objašnjava postupke

- Shvata procese obrade otvora i rupa.

- Razlikuje alate za bušenje, proširivanje i razvrtanje.

- Vrši izbor mašine, alata i pribora za bušenje.

- Priprema radne komade za bušenje.

- Buši, proširuje i

- Stiče smisao za preciznost.

- Razvija osjećaj za red i urednost radnog mjesta.

Vježbe: - Bušenje,

proširivanje i razvrtanje otvora i rupa na bušilici.

- Kontrola prečnika otvora i rupa.

95




bušenja, proširivanja i razvrtanja.

- Objašnjava tolerancijka mjerila za kontrolu otvora i rupa.

razvrće rupe i otvore na bušilicama.


- Održava i čisti mašinu, alat i pribor.

- Kontroliše prečnike otvora i rupa kontrolnim čepovima.

Glodanje - Navodi vrste

glodanja. - Nabraja i objašnjava

mašine i alate za obradu glodanjem.

- Navodi pomoćne pribore za pozicioniranje obratka i alata.

- Objašnjava mjerodavne režime obrade glodanjem.

- Objašnjava postupak glodanja.

- Shvata proces glodanja.

- Razlikuje vrste glodanja.

- Bira mašinu, alat i pribor za glodanje.

- Pozicionira i steže radne komade.

- Rukuje podeonim aparatom.

- Obavlja zahvate glodanja na radnim komadima.


- Održava mašinu, alat i pribor.

- Stiče smisao za preciznost u radu.

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje radnih zadataka.

Vježbe: - Izrada predmeta

glodanjem.

Brušenje, glačanje - Navodi karakteristike

i oblike alata za brušenje i glačanje.

- Nabraja osnovne vrste mašina za brušenje i glačanje.

- Objašnjava mjerodavne režime obrade pri brušenju.

- Opisuje postupak brušenja i glačanja.

- Razlikuje brušenje i glačanje.

- Poznaje građu i karakteristike alata za brušenje i glačanje.

- Bira mašinu i alat u zavisnosti od površine koja se obrađuje.

- Pri izradi koristi mjerodavne režime.

- Priprema radne komade za brušenje i glačanje.

- Brusi i glača radne komade.

- Održava radno

- Stiče radne navike.

Vježbe: - Brušenje ravnih

površina. - Brušenje spoljašnjih

cilindričnih površina između šiljaka.

- Oštrenje alata na brusilici.

96




mjesto. Izrada navoja - Nabraja postupke

izrade navoja. - Upoznaje noževe za

izradu spoljašnjih i unutrašnjih navoja na strugu.

- Objašnjava postupak izrade navoja na strugu.

- Upoznaje alat za izradu navoja na bušilici.

- Objašnjava postupak izrade navoja na bušilici.

- Navodi glodala za izradu navoja.

- Objašnjava postupak izrade navoja glodanjem.

- Opisuje tocila za izradu navoja.

- Objašnjava postupak izrade navoja na Brusilici.

- Objačnjava mjerila za mjerenje i kontrolu navoja.

- Razlikuje i analizira postupke izrade navoja.

- Bira alat za izradu navoja na strugu.

- Koristi i uočava uticaj sredstava za hlađenje i podmazivanje na kvalitet navoja.


- Urezuje i narezuje navoje na strugu.

- Reže navoj pomoću nareznice.

- Poznaje alat za izradu unutrašnjeg navoja na bušilici.

- Urezuje navoj pomoću mašinskih ureznika.

- Razlikuje glodala za izradu navoja.

- Izrađuje navoje glodanjem.

- Upoređuje jednoprofilna i višeprofilna tocila za izradu navoja.

- Izrađuje navoje. - Brušenjem. - Mjeri spoljašnji,

srednji I prečnik jezgra navoja.

- Mjeri ugao profila i korak zavojnice.

- Navikava se na racionalno i pažljivo izvođenje radnih zadataka.

- Svjestan je značaja kvaliteta proizvoda.

Vježbe: - Izrada spoljašnjeg i

unutrašnjeg navoja struganjem.

- Izrada unutrašnjeg navoja na bušilici.

- Izrada navoja glodanjem.

- Izrada navoja brušenjem.

- Mjerenje i kontrola navoja.

Izrada ozubljenja - Navodi metode

izrade ozubljenja. - Nabraja i opisuje

alate za izradu ozubljenja.

- Glodanjem, rendisanjem,

- Razlikuje i analizira metode izrade ozubljenja.

- Bira glodala za izradu ozubljenja.

- Obrađuje međuzublje

- Shvata značaj kvalitetne izrade proizvoda.

Vježbe: - Izrada međuzublja

zupčanika glodanjem.

- Završna obrada zupčanika brušenjem.

97




provlačenjem, brušenjem, ljuštenjem.

- Objašnjava postupke izrade ozubljenja.

- Objašnjava mjerila za mjerenje i Kontrolu zupčanika.

zupčanika profilisanim glodalom.

- Shvata značaj završne obrade i dobijanja proizvoda vISOke tačnosti.

- Bira tocilo za završnu obradu.

- Obavlja završnu Mobradu brušenjem. - Cisti i održava

mašine, alat i pribor. - Mjeri debljinu zuba i

širinu međuzublja. - Kontroliše profil i

pravac zuba.

- Mjerenje i kontrola zupčanika.

98

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik Osnove rada sa programom za 3D modelovanje - Objašnjava

postupak i opcije pri instalaciji CAD programa.

- Opisuje načine pokretanja CAD programa.

- Navodi i obrazlaže režime rada CAD programa.

- Nabraja i objašnjava panoe i alatke.

- Definiše sistemske parametre.

- Instalira CAD program i razumije zahtjeve potrebne za njegov nesmetan rad.

- Pokreće CAD program.

- Analizira i upoređuje pojedine režime rada.

- Radi sa panoima i alatkama.

- Podešava parametre i veličine u CAD programu.



- Vježba: instalacija i pokretanje CAD programa, moduli. Otvaranje režima Part, Assembly i Drawing i podešavanje okruženja. Dodavanje i brisanje alatki, prilagođavanje potrebama korisnika. Sistemska podešavanja.

CNC strugovi - Navodi i objašnjava

vrste CNC strugova. - Nabraja dijelove

struga i objašnjava njihovu funkciju.

- Upoznaje se sa postupkom rastavljanja i sastavljanja CNC struga.

- Opisuje karakteristike pogonskih sistema za glavno i pomoćno kretanje.

- Opisuje sisteme za izmjenu alata.

- Upoznaje se sa sistemima za podmazivanje i hlađenje.

- Objašnjava mjerene sisteme.

- Obrazlaže rukovanje i održavanje.

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste CNC strugova.

- Razlikuje dijelove struga.

- Shvata ulogu i mjesto pojedinih dijelova struga.

- Rastavlja i sastavlja strug.

- Analizira pogonske sisiteme za glavno i pomoćno kretanje.

- Razlikuje i analizira sisteme za izmjenu alata.

- Shvata ulogu i karakteristike sredstava za podmazivanje i hlađenje.

- Razlikuje vrste mjernih sistema.

- Cisti i održava mašinu i radno mjesto.

- Shvata značaj urednosti i čuvanja opreme sa kojom radi.

- Uočava važnost nauke u sakodnevnom životu.


Vježbe: CNC strugovi: - podjela, - funkcionisanje, - demontaža i

montaža, - dijelovi, - pogonski sistemi za

glavno i pomoćno kretanje,

- sistemi za izmjenu alata,

- sistemi za podmazivanje i hlađenje,

- mjerni sistemi, - rukovanje i

održavanje.

CNC glodalice - Navodi i objašnjava

vrste CNC glodalica.

- Nabraja dijelove glodalica i

- Razlikuje i upoređuje pojedine vrste CNC glodalica.

- Razlikuje dijelove


- Razvija vještinu planiranja

- Stiče naviku

Vježbe: CNC glodalica: - funkcionisanje, - demontaža i

montaža,

99




objašnjava njihovu funkciju.

- Upoznaje se sa postupkom rastavljanja i sastavljanja CNC glodalica.

- Opisuje karakteristike pogonskih sistema za glavno i pomoćno kretanje.

- Opisuje sisteme za izmjenu alata.

- Upoznaje se sa sistemima za podmazivanje i hlađenje.

- Objašnjava mjerene sisteme.

- Obrazlaže rukovanje i održavanje.

glodalice. - Shvata ulogu i

mjesto pojedinih dijelova glodalice.

- Rastavlja i sastavlja glodalicu.

- Analizira pogonske sisiteme za glavno i pomoćno kretanje.

- Razlikuje i analizira sisteme za izmjenu alata.

- Shvata ulogu i karakteristike sredstava za podmazivanje i hlađenje.

- Razlikuje vrste mjernih sistema.

- Cisti i održava mašinu i radno mjesto.

provjeravanja urađenog posla.

- Razvija interesovanje prema novim tehnologijama.

- dijelovi, - pogonski sistemi za

glavno i pomoćno kretanje,

- sistemi za izmjenu alata,

- sistemi za podmazivanje i hlađenje,

- mjerni sistemi, - rukovanje i

održavanje.

Upravljački program CNC struga - Opisuje upravljački

program struga. - Objašnjava

postupak podešavanja i prilagođavanja upravljačkog programa CNC strugu.

- Demonstrira način unosa x koordinata.

- Objašnjava način izmjene alata.

- Opisuje način unosa rastojanja.

- Definiše parametre kružne interpolacije.

- Objašnjava ručni unos blokova programa i ručno vođenje alata.

- Demonstrira rad u modu ručnog vođenja alata.

- Utemeljuje programsko

- Podešava i prilagođava upravljački program CNC strugu.

- Bira radius ili diametar mod za unos x koordinata.

- Bira način izmjene alata.

- Bira način unošenja koordinata.

- Vrši izbor parametara kružne interpolacije.

- Ručno unosi blokove programa.

- Radi u modu ručnog vođenja alata.

- Programski definiše koordinatni sistem predmeta obrade.

- Vrši pretpodešavanje alata na optičkom uređaju.

- Povezuje teorijska i praktična znanja.

- Shvata značaj kvaliteta u radu i ispunjavanju radnih obaveza.

- Stiče osjećaj tačnosti i preciznosti u radu.

- Razvija smisao za

red i urednost radnog prostora.

Nastavu do kraja trećeg razreda realizovati kroz projekat: Na osnovu sklopnog crteža i radioničkih crteža pojedinih dijelova potrebno je: 1. Izraditi određene dijelova na CNC strugu: - Modifikovani

radionički crtež mašinskog dijela.

- Izbor pripremka. - Operacijski listovi. - Plan stezanja. - Plan alata. - Plan rezanja. - Podešavanje i

prilagođavanje upravljačkog programa.

- Programski list (NC kod).

- Priprema CNC struga za rad.

100




definisanje koordinatnog sistema predmeta obrade i dovođenje alata u početni položaj.

- Demonstrira pretpodešavanje alata na optičkom uređaju i tangiranjem predmeta obrade.

- Nabraja i opisuje alate i pribor za obradu na strugu.

- Objašnjava rad u automatskom modu programa.

- Opisuje način provjere NC koda.

- Obrazlaže autodijagnostiku.

- Izvodi pretpodešavanje alata na mašini tangiranjem radnog predmeta.

- Održava i čisti mašinu, alate i pribor.

- Podešava broj obrtaja i brzinu pomoćnog kretanja.

- Uključuje rashladno sredstvo.

- Unosi program u upravljačku jedinicu.

- Poziva ranije unošene programe u upravljačku jedinicu.

- Briše učitani program iz memorije upravljačkog programa.

- Unosi korekcije alata.

- Premotava program.

- Otvara unešeni program.

- Provjerava NC kod. - Manipuliše

prikazima na ekranu.

- Radi autodijagnostiku.

- Simulacija programa.

- Izrada dijela i kontrola tačnosti.

- 2. Uraditi 3D modele određenih dijelova.

Parametarsko skiciranje - Poznaje okruženje

za skiciranje. - Poznaje postupak

biranja objekta. - Zna crtati linije,

konstruktivnie linije i ose simetrije.

- Poznaje postupak crtanja krugova i lukova.

- Ilustruje postupak

- Analizira razne metode pokretanja okruženja za skiciranje.

- Prilagođava okruženje za skiciranje.

- Bira objekte. - Invertuje selekciju

objekta-objekata. - Crta linije,

konstruktivne linije

- Razvija osjećanje odgovornosti.



- Povezuje uzroke i posljedice.

- Razvija analitičnost.


101




crtanja pravougaonika i poligona.

- Demonstrira postupak crtanja krivih linija i skiciranih tačaka.

- Objašnjava postupak crtanja elipsi i parabola.

- Poznaje alatke za prikazivanje crteža (Zoom to fit, Zoom to area, Zoom in-out, Zoom to selection, Pan, Previous view i Redraw).

- Zna postupak odsijecanja i produzivanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak zaobljavanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak zarubljivanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak kopiranja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak premještanja, rotiranja i promjene veličine skiciranih objekata.

- Poznaje postupak preslikavanja skiciranih objekata.

- Poznaje postupak izrade linearnih šablona.

- Poznaje postupak izrade kružnih šablona.

- Zna unijeti tekst u

i ose simetrije i analizira razne opcije za njihovo crtanje.

- Crta krugove i lukove i razlikuje opcije za njihovo prikazivanje.

- Crta pravougaonik, paralelogram, crta poligone.

- Crta krive linije i upotrebljava kontrolne tačke.

- Postavlja skicirane tačke.

- Crta elipse, eliptične lukove i parabole.

- Uvećava ili umanjuje prikaz crteža, pomjera prikazani dio crteža, poziva posljednji prikaz, osvježava ekran.

- Odsijeca skicirane objekte.

- Produžava skicirane objekte.

- Vrši zaobljavanje skiciranih objekata.

- Izvodi zarubljivanje skiciranih objekata.

- Kopira skicirane objekte, simetrično preslikava skicirane objekte.

- Crta dinamički preslikane objekte.

- Premješta skicirane objekte.

- Rotira skicirane objekte.

- Mijenja veličinu skiciranim objektima.

- Izrađuje linearne šablone.

- Stiče samopouzdanje i sigurnost u radu.

102




okruženju za skiciranje.

- Poznaje postupak modifikovanja skiciranih objekata.

- Navodi i objašnjava geometrijske relacije.

- Poznaje pravila i postupke kotiranja skice.

- Poznaje postupak potpunog definisanja skice.

- Definiše svojstva presjeka zatvorenih skica ili stranica objekta i zna postupak njihovog proračuna.

- Pravi kružne šablone.

- Piše tekst u okruženju za skiciranje, postavlja tekst duž krive.

- Modifikuje skicirane objekte.

- Skicama dodaje geometrijske relacije.

- Kotira skice. - Mijenja kote skica. - Shvata koncept

potpuno definisanih skica.

- Pregleda i ispituje relacije koje su primijenjene na skice.

- Određuje obim, uglove, poluprečnike i rastojanja između linija, tačaka, površina i ravni na skicama, 3D modelima, sklopovima ili crtežima.

- Određuje svojstva presjeka (površinu, položaj težišta, moment inercije, polarni moment inercije, ugao između glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije).

Izrada dijelova jednostavnije geometrije na CNC strugu - Zna tehnološki

prilagoditi radionički crtež dijela.

- Poznaje kriterijume i postupak izbora pripremka.

- Navodi i poznaje faze projektovanja

- Definiše projekcije koje odgovaraju položaju radnog komada na radnom stolu mašine.

- Prilagođava način kotiranja što lakšoj izradi programa.

- Crta modifikovani radionički crtež


- Razvija osjećaj odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema

103




obradnog procesa za CNC mašine alatke.

- Poznaje specifičnosti konstrukcije radnog komada.

- Poznaje specifičnosti različitih tehnoloških postupaka.

- Poznaje specifičnosti i mogućnosti obrade na CNC mašinama alatkama.

- Poznaje specifičnosti obrade sličnih dijelova na konvencionalinim mašinama.

- Definiše i zna plan obrade: opis radnog mjesta (mašine), spisak operacija, spisak zahvata, brojeve obrtaja, vrijednosti pomaka, izmjenu alata, analiza mogućnosti primjene i karakteristike sredstava za hlađenje i podmazivanje i sl.).

- Opisuje postupak izrade plana stezanja.

- Zna alate koji se koriste za obradu.

- Poznaje načine i karakteristike smještaja alata na CNC mašinama.

- Definiše plan alata. - Zna projektovati

putanju alata-

dijela. - Bira pripremak za

obradu na CNC strugu.

- Analizira aktivnosti projektovanja obradnog procesa za CNC mašine.

- Upoređuje projektovanje obradnog procesa za CNC mašine sa obradom dijelova na konvencionalnim mašinama.

- Identifikuje i shvata specifičnosti konstrukcije radnog komada, različitih tehnoloških postupaka i mogućnosti obrade na CNC mašinama.

- Daje opis radnog mjesta (mašine).

- Pravi redoslijed operacija i zahvata.

- Određuje režime obrade.

- Određuje način izmjene alata.

- Analizira mogućnosti primjene i karakteristike sredstva za hlađenje i podmazivanje.

- Crta operacijski list, pravi plan operacija i zahvata.

- Postavlja koordinatni sistem obratka mjerodavan za obradu.

- Bira karakteristične

očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti.

- Stiče radne navike. - Izgrađuje

kriterijum za vrednovanje rezultata rada.

- Razvija samopouzdanje.


- Svjestan je znacaja kontrole i kvaliteta proizvoda.

- Razvija osjećaj spretnosti i odgovornosti.

104




izrada plana rezanja.

- Zna napisati program (NC kod) za upravljački program CNC struga.

- Objašnjava postupak pripreme alata.

- Opisuje postupak pripreme pribora (stezača i držača).

- Objašnjava postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade.

- Zna provjeriti NC kod

- Objašnjava postupak izrade i provjere komada.

tačke obradnog sistema.

- Prikazuje oslone površine pribora i uređaja za stezanje.

- Crta plan stezanja za pojedine operacije.

- Izrađuje i crta plan alata.

- Programira putanju odabrane tačke na alatu po konturi obratka.

- Izrađuje i crta plan rezanja.

- Piše nc kod, odnosno izrađuje programski list.

- Postavlja alate u nosače i podešava ih.

- Vrši identifikaciju alata.

- Priprema stezni pribor i postavlja radni komad u pribor.

- Dovodi klizače mašine u referentnu tačku radi usaglašavanja položaja alata i predmeta obrade.

- Simulacijom provjerava izvršavanje programa.

- Izrađuje komad i vrši kontrolu tačnosti.

- Cisti i održava mašinu, alate i pribore.

Konstruisanje 3D modela - Poznaje postupak

izrade punih izvučenih elemenata.

- Poznaje postupak

- Crta pun izvučeni osnovni element.

- Crta tankozidni izvučeni osnovni element.

- Razvija tehničku kulturu i osjećaj za red i urednost.

- Razvija sposobnost ocjenjivanja i

105




izrade osnovnih elemenata obrtanjem skice.

- Poznaje postupak dinamičkog rotiranja prikaza modela, mijenjanja orijentacije prikaza i rad sa režimima prikaza modela.

- Poznaje postupak dodjeljivanja materijala i tekstura modelima.

- Poznaje postupak izrade referentnih ravni.

- Poznaje postupak izrade referentnih osa.

- Poznaje postupak izrade referentnih tačaka.

- Poznaje postupak izrade referentnih kordinatnih sistema.

- Poznaje postupak pravljenja isječenih elemenata.

- Zna postupak izrade otvora.

- Zna postupak izrade navoja.

- Zna postupak zaobljavanja i zarubljivanja.

- Poznaje postupak izrade elementa školjkep

- Poznaje postupak izrade preslikanih elemenata.

- Poznaje postupak izrade lineranih i kružnih šablonskih elemenata.

- Poznaje postupak izrade elementa rebra.

- Crta pun obrtni osnovni element.

- Crta tankozidni obrtni osnovni element.

- Dinamički rotira prikaz i pregleda model iz raznih pravaca.

- Mijenja orijentaciju prikaza.

- Mijenja režime prikaza punog modela.

- Modelima dodjeljuje materijale i teksturu.

- Konstruiše referentne ravni.

- Konstruiše referentne ose.

- Konstruiše referentne tačke.

- Konstruiše referentne koordinatne sisteme.

- Pravi pune elemente operacijom isjecanja.

- Pravi otvore pomoću opcija simple hole i hole wizard.

- Narezuje navoje i analizira standardne veličine.

- Koristi jednostavno i složeno zaobljavanje.

- Obara ivice i tjemena modela.

- Razumije razne metode biranja.

- Pravi element školjke.

- Preslikava

vrednovanja sopstvenog rada.



- Razvija spremnost za timski rad.

106




- Poznaje postupak izrade i prikazivanja presjeka modela.

- Zna opcije za mijenjanje elemenata, isijecanje, kopiranje i brisanje.

- Poznaje postupke potiskivanja i vraćanja elemenata, preraspodjele elemenata, preimenovanja elemenata i vraćanja modela u raniju fazu izrade.

- Zna postupak izrade elemenata tipa loft.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž 2D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje.

- Poznaje postupak izrade elemenata prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

elemente, stranice i tijela.

- Pravi linearne i kružne šablone.

- Pravi šablon prema skici.

- Pravi šablon duž krive.

- Pravi šablon prema tabeli.

- Pravi element rebra.

- Prikazuje presjek modela.

- Uređuje elemente. - Mijenja skice za

elemente zasnovane na skici.

- Mijenja ravni skice. - Mijenja elemente

alatkom instant 3D. - Isjeca, kopira i

prenosi elemente i skice.

- Briše elemente i tijela.

- Potiskuje i vraća elemente.

- Premješta tijela. - Preraspoređuje

elemente. - Vraća model u

raniju fazu izrade. - Preimjenuje

elemente. - Konstruiše element

tipa loft. - Konstruiše element

tipa sweep prostim izvlačenjem duž 2D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje.

- Konstruiše element

107




tipa sweep prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D putanje.

- Konstruiše element tipa sweep prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D putanje.

108




učenik učenik učenik Izrada dijelova složenije geometrije na CNC strugu - Zna tehnološki



- Navodi i poznaje faze projektovanja obradnog procesa za CNC mašine alatke.








- Crta modifikovani radionički crtež dijela.

- Bira pripremak za obradu na CNC strugu.


- Upoređuje projektovanje obradnog procesa za CNC mašine sa obradom dijelova na konvencionalnim mašinama.






- Analizira mogućnosti primjene i karakteristike sredstva za


- Razvija osjećanje odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda.

- Stiče pozitivnu orijentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti.




- Stiče sigurnost i preciznost u radu

- Svjestan je značaja kontrole i kvaliteta proizvoda.

- Nastavu u četvrtom razredu realizovati kroz nastavak projkta započetog u trećem razredu.

- Na osnovu datog sklopnog crteža i radioničkih crteža pojedinih dijelova potrebno je:

- 1. Izraditi određene dijelove na CNC strugu:

- Modifikovani radionički crtež mašinskog dijela,

- izbor pripremka, - operacijski listovi, - plan stezanja, - plan alata, - plan rezanja, - podešavanje i

prilagođavanje upravljačkog programa,

- programski list (NC kod, korišćenjem potprograma i Wizardsa),

- priprema CNC, struga za rad,

- simulacija programa,

- izrada dijela i kontrola tačnosti.

- 2. Uraditi 3D modele određenih dijelova.

- 3. Uraditi model sklopa i simulirati rad.

- 4. Izraditi određene dijelove na CNC glodalici:

- Modifikovani radionički crtež mašinskog dijela.

- Izbor pripremka. - Operacijski listovi.

109








putanju alata- izrada plana rezanja.

- Zna napisati program (NC kod) za upravljački program CNC struga.


- Opisuje postupak pripreme pribora (stezača i držača).

- Objašnjava postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade.

- Zna provjeriti nc kod.


hlađenje i podmazivanje.



- Bira karakteristične tačke obradnog sistema.




- Programira putanju odabrane tačke na alatu po konturi obratka.


- Piše nc kod, odnosno izrađuje programski list.





- Simulacijom provjerava izvršavanje programa, izrađuje

- Plan stezanja - Plan alata. - Plan rezanja. - Podešavanje i

prilagođavanje upravljačkog programa.

- Programski list - NC kod (za neke dijelove NC kod napisati bez, a za neke sa korišćenjem potprograma).

- Priprema CNC glodalice za rad.

- Simulacija programa.

- Izrada dijela i kontrola tačnosti.

- 5. Izrada tehničkog crteža detalja pomoću CAD softvera.

- 6. Izrada crteža sklopa pomoću CAD softvera.

- 7. Generisati NC kod za određene dijelove pomoću cam softvera (automatsko programiranje).

110




komad i vrši kontrolu tačnosti.


Konstruisanje 3D sklopova - Opisuje postupak

postavljanja komponeneti u dokument sklopa.

- Poznaje postupak sastavljanja komponenti pomoću Mate property managera.

- Poznaje postupak uklapanja komponenata pomoću opcije Smart mates.

- Objašnjava postupak sastavljanja komponenti pomoću referenci za uklapanje.

- Obrazlaže postupke pomjeranja i rotiranja pojedinačnih komponenti.

- Navodi i objašnjava napredne uslove uklapanja-Symetric, Width, Distance i Angle.

- Nabraja i opisuje mehaničke uslove uklapanja-Cam, Gear, Rack pinion, Screw.

- Poznaje postupak mijenjanja komponenata i podsklopova, razlaganje podsklopova i zamjena komponenata.

- Navodi i objašnjava

- Uvozi i postavlja komponenete u dokument sklopa.

- Sastavlja komponenete koristeći uslove uklapanja: Oincident, Paralel.

- Concentric, Distance, Angle, Perpendicular, Tangent.

- Uklapa komponenete koristeći inteligentno uklapanje.

- Sastavlja komponenete pomoću referenci za uklapanje.

- Pomjera i rotira pojedinačne komponenete mišem, alatkama Move componenet i Rotate componenet i pomoću ikonice koordinatnog sistema.

- Primjenjuje napredne uslove uklapanja.

- Koristi mehaničke uslove uklapanja.

- Briše komponente i podsklopove.

- Mijenja uslove uklapanja.

- Zamjenjuje objekte izabrane za uklapanje.

- Mijenja komponente i podsklopove.


- Razvija analitičnost.

- Razvija preciznost. - Podiže tehničku

kulturu. - Stiče naviku

planiranja i prilagođavanja plana potrebama promjena.

111




vrste šablona od komponenata u sklopu i postupak njihove izrade.

- Opisuje postupke-kopiranje, preslikavanje, kopiranje sa uslovima uklapanja.

- Objašnjava postupke-sakrivanje, potiskivanje i vraćanje komponenata i mijenjanje uslova providnosti.

- Zna provjeriti smetnje u sklopu i otkriti sukobe.

- Zna izraditi rastavljeno stanje sklopa.

- Poznaje postupak izrade skice sa linijom rastavljanja.

- Razlaže podsklopove.

- Zamjenjuje elemente u podsklopovima.

- Pravi šablon vođen elementom.

- Izrađuje lokalni šablon.

- Pravi preslikane komponente.

- Sakriva i potiskuje elemente u sklopu.

- Mijenja stanje providnosti sklopa.

- Analizira i otklanja smetnje u sklopu.

- Otkriva sukobe dok je sklop u pokretu.

- Pravi rastavljeno stanje sklopa.

- Pravi skice sa linijama rastavljanja.

Izrada dijelova na CNC glodalici - Zna tehnološki



- Navodi i poznaje faze projektovanja obradnog procesa za CNC mašine alatke.





- Crta modifikovani radionički crtež dijela.

- Bira pripremak za obradu na CNC glodalici.


- Upoređuje projektovanje obradnog procesa za CNC mašine sa


- Razvija osjećanje odgovornosti prema potrebi pridržavanja propisanih standarda.

- Stiče pozitivnu orjentaciju prema očuvanju materijalnih dobara i bezbjednosti.





112











putanju alata- izrada plana rezanja.

- Zna napisati program (NC kod) za upravljački program CNC glodalice.


- Opisuje postupak pripreme pribora

obradom dijelova na konvencionalnim mašinama.






- Analizira mogućnosti primjene i karakteristike sredstva za hlađenje i podmazivanje.



- Bira karakteristične tačke obradnog sistema.




- Programira putanju

preciznost u radu. - Shvata značaj

kontrole i kvaliteta proizvoda.

113




(stezača i držača). - Objašnjava

postupak postavljanja koordinatnog sistema predmeta obrade.

- Zna provjeriti NC kod.


odabrane tačke na alatu po konturi obratka.


- Piše NC kod, odnosno izrađuje programski list.





- Simulacijom provjerava izvršavanje programa.

- Izrađuje komad i vrši kontrolu tačnosti.


Izrada tehničke dokumentacije pomoću računara - Poznaje postupak

generisanja standardnih prikaza alatkama: standard 3 view, Relative view i Predefined view.

- Zna postupak konstruisanja punog presjeka i polupresjeka.

- Zna postupak konstruisanja djelimičnog presjeka.

- Obrazlaže postupak konstruisanja

- Pravi tri standardna prikaza.

- Pravi prikaz punog presjeka i polupresjeka.

- Pravi prikaz djelimičnog presjeka.

- Pravi prikaz izdvojenog presjeka.

- Pravi prikaz uporednog presjeka.

- Pravi prikaz poprečnog


- Shvata značaj preciznosti u radu.



- Stiče rutinu. - Razvija urednost. - Stiče naviku

provjeravanja kvaliteta urađenog posla.

114




izdvojenog presjeka.

- Objašnjava postupak konstruisanja uporednog presjeka.

- Opisuje postupak konstruisanja poprečnog presjeka.

- Poznaje postupak generisanja prikaza detalja i skraćenog prikaza.

- Definiše format, zaglavlje i razmjeru crteža, postupak mijenjanja formata lista i dodavanja novih listova.

- Poznaje pravila i postupak kotiranja crteža.

- Opisuje postupak prikaza tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja i dodavanja simbola za kvalitete obrađene površine.

- Poznaje postupak dodavanja oznaka centra, oznaka osa simetrije, označavanja otvora i navoja.

- Poznaje postupak generisanja sastavnice i označavanja dijelova.

- Poznaje postupak generisanja prikaza krajnjih položaja.

- Poznaje postupak generisanja prikaza presjeka sklopa.

presjeka. - Pravi prikaz

detalja. - Pravi skraćeni

prikaz. - Briše i mijenja

prikaze. - Bira i analizira

standardne formate crteža.

- Određuje razmjeru crteža.

- Postavlja zaglavlje na crtežu.

- Mijenja format lista.

- Dodaje nove listove u dokument crteža.

- Pravi korisnički definisane formate listova.

- Kotira crteže. - Unosi tolerancije

dužina, uglova, oblika i položaja na crtež.

- Dodaje simbole za kvalitet obrađene površine.

- Dodaje oznake centra i osa simetrije.

- Označava otvore na crtežu.

- Dodaje uprošćene prikaze navoja.

- Dodaje i popunjava sastavnicu na crtežima sklopa.

- Označava pojedine dijelove – komponente sklopa.

- Pravi prikaz krajnjih položaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa.

- Crta presjek sklopova, određuje šrafuru, bira

115




komponente koje će biti izostavljene prilikom presjecanja.

Automatsko programiranje (CAD-CAM koncept) - Poznaje postupak

prenošenja matematičkog modela radnog predmeta iz CAD u cam program.

- Zna izabrati potreban alat pomoću softvera.

- Definiše putanju alata.

- Poznaje postupak izbora tehnoloških parametara pomoću softvera.

- Zna izabrati metodu-strategiju rezanja (konturno, grubo, fino...) Pomoću softvera.

- Poznaje postupak simulacije procesa obrade pomoću softvera.

- Zna izvršiti ispravke u pojedinim sekvencama procesa obrade na računaru.

- Poznaje postupak postprocesiranja.

- Poznaje postupak formiranja tehničke dokumentacije pomoću računara.

- Zna postupak slanja programa mašini.

- Zna izvršiti provjeru programa na mašini i eventualne ispravke.

- Zna izraditi i

- Model radnog predmeta prenosi iz CAD u cam program.

- Bira i analizira odgovarajuće alate koristeći softver.

- Pravi putanju alata na računaru.

- Bira i analizira tehnološke parametre pomoću softvera.

- Bira strategiju rezanja.

- Simulira proces obrade na računaru.

- Analizira proces obrade i vrši eventualne korekcije.

- Vrši postprocesiranje.

- Formira tehničku dokumentaciju pomoću računara.

- Salje program mašini.

- Provjerava izvršavanje programa na mašini.

- Analizira program i vrši ispravke.

- Izrađuje prvi komad na mašini uz provjere i kontolu.

- Analiza proces obrade na mašini i eventualne korekcije.

- Uviđa vezu između različitih oblasti nauke i tehnike.

- Razvija interesovanje prema nauci i tehnici.





- Svjestan je značaja kontrole i kvaliteta proizvoda.

- Razvija spremnost za timski rad.

116




provjeriti radni predmet.

Napomena: Projektni zadaci mogu biti obrađeni problemski, korišćenjem metodologije nastava orjentisane ka aktivnostima, tj. Samostalnim radom učenika u grupama, u sljedećim koracima: informisanje, planiranje, odlučivanje, realizacija, kontrola i procjena (evaluacija).

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - N. Prgomelja, N. Pribićević: Opšta mašinska praksa, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd. - S. Tickoo: Solidworks za mašinske inženjere, Mikro knjiga, Beograd, 2008. - R. K. Cheng: Autodesk mechanical desktop, Mikro knjiga, Beograd, 2005. - V. Bratić i A. Jovanović: Inženjerski priručnici za ručno i automatsko

programiranje NC i CNC mašina alatki, Tehnička škola, Smederevo, 2008. - N. Popović: Programiranje numerički upravljanih mašina, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1993. - B. Musafija: Obrada metala plastičnom deformacijom, Svjetlost, Sarajevo, 1976. - P. Stanković: Mašinska obrada, Građevinska knjiga, Beograd, 1967. - M. Jovčić i drugi: Tehnologija obrade II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1989. - R. Barišić: Savremena tehnika kontrole proizvodnje, Tehnička knjiga, Beograd,

1967. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - U prve dvije godine nastava se realizuje u mašinskoj radionici, opremljenoj sa

radnim stolovima i mašinama za različite mašinske obrade. - U trećoj i četvrtoj godini nastava se realizuje u računarskoj učionici sa 15

personalnih računara i odgovarajućom perifernom opremom. Računarska učionica treba da ima omogućen pristup internetu. Računari moraju biti opremljeni odgovarajućim CAD softverom, cam softverom i odgovarajućim upravljačkim programima za mašine alatke za izvođenje nastave.

- U učionici treba da ima, minimum, didaktički CNC strug i didaktička CNC glodalica. Potrebni rezni, stezni i mjerni i kontrolni alati i pribori.

- Tehničko didaktički modeli, didaktički modeli iz originalnih dijelova, plakati, katalozi, skice i šeme.

- Jedno radno mjesto (za nastavnika) sa pc, lcd projektorom, skenerom, štampačem i ploterom i projektno platno.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja učenika vrši se putem: - usmenih odgovora, - praktičnog rada na vježbama (u toku godine realizuje se planirani broj vježbi.

Broj vježbi u pojedinim klasifikacionim periodima planira nastavnik svojim globalnim i operativnim planovima rada.),

- pismenih vježbi (u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan u trećoj i četvrtoj godini),

- mora pored usmenog izlaganja o karakteristikama i namjeni softvera, pokazati i konkretnu osposobljenost za upotrebu, tj. praktičnu primjenu opreme.

- Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.

117

- Zaključna ocjena na kraju školske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine, ovjeren dnevnik praktične nastave. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - U prvoj i drugoj godini, VI stepen iz područja mašinstva i obrade metala (sa

stečenim najmanje III stepenom stručne spreme: bravar, mašinbravar ili alatničar), V stepen stručne spreme (bravar, alatničar, mehaničar za održavanje mašina i alatki).

- U trećoj i četvrtoj godini, diplomirani mašinski inženjer. 10. Povezanost predmeta


- Upravljački program CNC struga

- Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

- Priprema alata za CNC mašine

- Ručno programiranje CNC mašina

- Izrada programa za CNC strugove

- Parametarsko skiciranje - Kompjutersko modeliranje - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima

- Crtanje skica za modele punih tijela

- Obrada i izmjena skica - Dodavanje relacija i mjera

skicama - Geometrijske konstrukcije - Tehničko crtanje - Crtanje mašinskih


pomoć računara - Izrada dijelova na CNC

mašinama - Kompjutersko upravljanje

proizvodnjom - Tehnologija obrade - Opšte mašinstvo

- Priprema alata za CNC mašine

- Ručno programiranje CNC mašina

- Izrada programa za CNC strugove

- Izrada programa za CNC glodalice

- Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije

- Tehnološki postupci - Razrada karakterističnih

tehnoloških postupaka - Mašinski materijali

- Konstruisanje 3D modela i 3D sklopova

- Kompjutersko modeliranje - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima - Opšte mašinstvo

- Modelovanje dijelova - Modelovanje sklopova - Osnovi nacrtne geometrije - Tehničko crtanje - Presjeci mašinskih dijelova - Izrda tehničkih crteža uz

pomoć računara

118


- Mašinski materijali - Mehanika - Opterećenje, naprezanje,

naponi i deformacije - Automatsko programiranje - Kompjutersko modeliranje

- Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

- Modelovanje dijelova - Modelovanje sklopova - Primjena CAD/CAM sistema

i automatizovana proizvodnja

- Izrada tehničke dokumentacije pomoću računara

- Kompjutersko modeliranje - Tehničko crtanje sa

mašinskim elementima

- Tehnički crtež detalja - Tehnički crtež sklopa - Osnovi tehničkog crtanja - Tolerancije i nalijeganja - Presjeci mašinskih dijelova - Crtanje mašinskih


pomoć računara - CNC strugovi - Kompjutersko upravljanje

proizvodnjom - CNC strugovi

- CNC glodalice - Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

- CNC glodalice

- Primjena načela ponašanja i pravila discipline na radnom mjestu

- Poslovna komunikacija - Načela ponašanja na radnom mjestu

- Disciplina na radnom mjestu

119

1.3. IZBORNI PREDMETI 1.3.1. STRANI JEZIK II Napomena: Za strani jezik II koriste se Katalozi stranih jezika opšteobrazovnih predmeta sa fondom časova dva nedeljno za sve 4 godine – predmetni katalozi su u nadležnosti Zavoda za školstvo.

120

1.3.2. EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 1. Naziv predmeta: EKOLOGIJA I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I 58 14 72 II III IV

Ukupno 58 14 72 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje znanja iz osnova ekologije. - Razvijanje svijesti o značaju zaštite životne sredine. - Usvajanje znanja o uzročnoposljedičnim odnosima žive i nežive prirode. - Usvajanje znanja o različitim izvorima zagađivanja životne sredine. - Razvijanje svijesti o ulozi čovjeka i njegovog uticaja na zagađenje životne

sredine. - Usvajanje znanja i vještina sa ciljem zaštite životne sredine.

121





Osnovni pojmovi u ekologiji - Definiše pojmove:

ekologija, životna sredina, ekološki faktori.

- Ukazuje na međusobnu zavisnost žive i nežive prirode.

- Određuje elemente životne sredine.

- Uočava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze.

- Navikava se da povezuje uzroke i posljedice.

Vježbe: - Terenski rad: - Posmatranje

različitih staništa i zajednica.

Ekologija populacije - Definiše pojmove:

populacija i ekološka ravnoteža.

- Upoznaje faktore koji određuju strukturu populacije.

- Uočava osnovne karakteristike populacije.

- Shvata pojam opterećenosti populacije.

- Upotrebljava pojam ekološke ravnoteže i obrazlaže na primjeru međusobnu zavisnost činilaca sredine.

Kruženje materija i transformisanje energije u prirodi - Definiše pojmove:

producent organske materije, potrošač organske materije, reducent organske materije.

- Definiše lanac ishrane.

- Analizira na primjeru kompleksnost odnosa u ishrani.

- Interpretira kruženje materije i proticanje energije u ekosistemu.

- Analizira odnose među članovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide.


Vježbe: - Predstavljanje

ilustracijom kruženje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane.

Ekosistem - Opisuje kopnene,

vodene i antropogene ekosisteme.

- Definiše sukcesije u ekosistemu.

- Određuje zajedničke i glavne razlike između ekosistema.

- Zaključuje o raznovrsnosti

- Razvija svijest o značaju očuvanja prirodnih ekosistema.

122




ekosistema kod nas u odnosu na geografski položaj i klimatske karakteristike.

- Predviđa posljedice ljudske aktivnosti u životnoj sredini.

Zagađivanje vazduha - Upoznaje načine

zagađivanja vazduha i otrovne materije u vazduhu.

- Objašnjava uticaj otrovnih materija na živa bića (kisjele kiše, ozonske rupe, efekat staklene bašte).

- Određuje uzroke zagađivanja vazduha.

- Analizira posljedice prevISOkih koncentracija otrovnih materija u vazduhu na ekosistem.

- Ocjenjuje značaj stalne kontrole kontaminiranosti vazduha.

- Predlaže načine čišćenja otrovnih materija (uređaji za prečišćavanje, industrijski filteri, automobilski katalizatori).

- Razvija sposobnost sagledavanja i rješavanja problema.

- Film o zagađivanju vazduha.

Zagađivanje voda- mora i slatke vode - Definiše izvore i

oblike zagađivanja vode.

- Određuje glavne izvore zagađivanja vode i objašnjava posljedice.

- Razlikuje metode prečišćavanja.

- Analizira na koje načine prehrambena industrija zagađuje okolinu.


Vježbe: - Zaštita okoline.

Zagađivanja zemljišta - Opisuje izvore i

oblike zagađivanja zemljišta.

- Ukazuju na posljedice savremene intenzivne poljoprivredne proizvodnje.

- Interpretira problem prenaseljenosti


Vježbe: - Zaštita zemljišta.

123




zemlje. Nuklearna energija - Definiše izvore i

oblike radioaktivnog zagađenja.

- Identifikuje problem radioaktivnog zračenja i njegove dalekosežne posljedice.

- Uočava problem nekontrolisanog skladištenja radioaktivnog otpada i neodgovornog korišćenja nuklearnog oružja.

- Shvata važnost očuvanja životne sredine.

- Seminarski rad o nuklearnim eksplozijama (Hirošima, Černobil, itd.).

Ugrožene biljne i životinjske vrste - Navodi glavne

uzroke izumiranja šuma i istrebljenja nekih životinjskih vrsta.

- Analizira značaj šuma i razlog njihovog izumiranja.

- Ukazuje na značaj pošumljavanja terena koji su podložni eroziji.

- Pronalazi najugroženije ekosisteme i grupe u Crnoj Gori i svijetu.

- Predlaže moguće mjere za zaštitu prirodnog nasleđa za konkretan primjer.

- Navikava se na poštovanje normi i propisa.

Vježbe: - Analiziranje

uzoraka izumiranja šuma i životinjskih vrsta.

Mjere za zaštitu životne sredine - Navodi značaj

štednje energije i vode u domaćinstvu i industriji.

- Navodi alternativne energetske izvore.

- Određuje načine planske upotrebe prirodnih izvora.

- Shvata značaj pravilnog odnosa prema pitkoj vodi.

- Analizira značaj traženja i korišćenja novih ekoloških izvora energije.

- Ocjenjuje značaj globalizacije nadzora dešavanja u životnoj sredini.

- Razvija svijest o značaju zaštite životne sredine.

Vježbe: - Analiza nepovoljnih

uticaja za životnu sredinu.

124




- Primjenjuje propise kojima se određuju norme čuvanja zaštićenih objekata prirode, ugroženih, endemskih biljnih i životinjskih vrsta.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - M. Jablanović, D. Rožaja: "Zaštita i zagađivanje životne sredine", Zavod za

udžbenike, Beograd, 1998. - I. Savić, Terzija V.: "Ekologija i zaštita životne sredine", Zavod za udžbenike,

Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Dijaprojektor, slajdovi. - Grafoskop. - Tv prijemnik, video- rikorder, video- kasete. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se usmeno i u toku vježbi. - Usmeno najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani biolog ili - diplomirani inŽenjer pejzažne arhikteture.



- Zagađenje vode, vazduha i zemljišta

- Opšte mašinstvo - Materijali koji se koriste u mašinstvu

125

1.3.3. POSLOVNA KOMUNIKACIJA 1. Naziv predmeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II 60 12 72 III

IV Ukupno 60 12 72

3. Opšti ciljevi nastave - Shvatanje pojma komunikacije u širem smislu riječi. - Upoznavanje različitih kultura, običaja i tradicija koje opredjeljuju razlike u

poslovnom ponašanju. - Usvajanje osnovnih pravila poslovnog ponašanja i pravila poslovnog bontona. - Shvatanje značaja različitih vrsta i oblika poslovne komunikacije. - Usvajanje pozitivnih stavova pri vođenju i učestvovanju u poslovnoj komunikaciji. - Shvatanje značaja profesionalnog ponašanja.

126

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI




Pojam i definicija komunikacije - Zna pojam i

definiciju komunikacije uopšte i upoznaje se sa sadržajem predmeta poslovna komunikacija.

- Stiče sposobnost za saradnju.

Funkcija i vrste komunikacije - Upoznaje istorijske

izvore i shvata funkciju komunikacije za čovjeka.

- Upoznaje različite vrste neverbalne komunikacije.

- Opisuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija).

- Navodi karakteristike društvene, privatne i poslovne komunikacije.

- Opisuje način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora.

- Upoznaje se sa vrstama poslovnih sastanaka.

- Razumije ulogu i značaj osoba sa različitim poslovnim zadacima u toku poslovnog sastanka.

- Razumije tok

- Navodi istorijske izvore i obrazlaže funkciju komunikacije za čovjeka.

- Demonstrira različite vrste neverbalne komunikacije.

- Razlikuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, interpersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija).

- Uočava važnost poslovne komunikacije.

- Obrazlaže na novim primjerima razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije.

- Demonstrira način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vodjenja razgovora.

- Imitira poslovni sastanak sa različitim ulogama i zadacima na poslovnom sastanku.

- Razvija ličnu kulturu koja olakšava poslovnu komunikaciju.

- Razvija ličnu

odgovornost u komunikaciji sa drugim ljudima.

- Razvija spontanost

i opuštenost u komunikaciji.

Vježba: - Rad u grupama:

jedna grupa demonstrira različite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentariše poruke i značenje različitih oblika neverbalne komunikacije (uloge grupa se mijenjaju).

Vježba: - Komunikacija sa

nastavnikom, komunikacija sa pojedincima u radnoj grupi i komunikacija sa cijelim razredom.

Vježba: - Poslovno

predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno vođenje razgovora.

Vježba: - Poslovni sastanak

sa različitim ulogama i poslovnim zadacima.

127




poslovnog razgovora.

- Imitira vođenje poslovnog razgovora.

- Razvija vještinu pregovaranja.

Vježba: - Poslovni razgovor.

Konfliktne situacije u komunikaciji - Opisuje konfliktne

situacije u komunikaciji i osnovne pristupe za rješavanje konfliktnih situacija.

- Obrazlaže na novim primjerima konfliktne situacije u komunikaciji, koristeći osnovne pristupe za rješavanje istih.

- Razvija strpljenje i tolerantni pristup za rješavanje poteškoća u poslovnoj komunikaciji.

Interpersonalna komunikacija - Definiše i razumije

pojam komunikacije i znaka, elemente komunikacionog procesa, pojam socijalne percepcije.

- Nabraja podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis).

- Navodi po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba.

- Shvata značaj i simbole neverbalne i verbalne komunikacije.

- Objašnjava osnovne principe verbalne komunikacije.

- Opisuje izvore nesporazuma.

- Definiše denotatno i konotatno značenje jezika.

- Definiše pojam grupe i navodi osobine između formalnih i neformalnih grupa.

- Opisuje strukturu grupe.

- Opisuje

- Razlikuje elemente komunikacionog procesa (pošiljalac poruke, primalac poruke, poruka, sadržaj).

- Adekvatno reaguje na znak komunikacije, tumači ih i koristi u stvaranju što pozitivnije klime na radnom mjestu i u kontaktu sa klijentima.

- Povezuje podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis).

- Određuje po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba.

- Prepoznaje razna osjećanja na osnovu facijalne ekspresije i tako na osnovu dobijene informacije adekvatno reaguje.

- Identifikujući ove podatke osnažuje svoju kreativnu percepciju i tako ostvaruje

- Jača samopouzdanje i osjećaje sigurnosti u kontaktu sa saradnicima.

- Uviđa važnost i

ljepotu timskog rada.

- Razvija smisao za

grupni rad. - Formira pravilan

odnos prema pretpostavljenom.

Vježba: - Demonstracija u

okviru psihološke radionice – komunikacionog procesa gdje učenici na licu mjesta uočavaju i vježbaju tok procesa u komunikaciji kroz imitaciju i slične tehnike.

Vježba: - Psihološka

radionica sa temom "kako nas drugi vide".

- Demonstrirati na primjeru različite vidove verbalne komunikacije.

Vježba: - Psihološka

radionica sa insceniranim nesporazumom

128




rukovođenje grupe. - Definiše

autokratsko i demokratsko rukovođenje kroz davanje individualnih sloboda.

kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima.

- Stiče vještinu reagovanja u zavisnosti od situacije i ličnosti klijenta prateći njegove neverbalne pokrete i shvatajući ih.

- Pravi razliku i navodi na primjeru kinetičkih i proksemičkih znakova.

- Koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije.

- Pravi razliku između denotatnog i konotatnog značaja jezika.

- Prepoznaje izvore mogućih nesporazuma i izbjegava ih ili rješava na kostruktivan način.

- Razlikuje karakteristike formalnih i neformalnih grupa.

- Analizira strukturu grupe.

- Razlikuje karakteristike autokratskog i demokratskog rukovođenja.

Vježba: - Posjeta nekom

krojačkom salonu i posmatranje funkcionisanja u toku rada (rukovođenja, subordinacija, hijerarhija u poslu i sl.)

Poslovna korespondencija - Opisuje faze

poslovne korespodencije.

- Zamišlja pismeno protokolarno obraćanje.

- Opisuje različite

- Obrazlaže faze poslovne korespondencije.

- Primjenjuje na pismenim primjerima poslovno

- Razvija svijest o značaju poslovnog komuniciranja.

- Izgrađuje pozitivan

stav u poslovnoj komunikaciji.

Vježba: - Rad na pismenim

primjerima.

129




oblike poslovne korespodencije.

- Opisuje pravila za uspješno vođenje poslovnog razgovora.

- Shvata pravila poslovnog komuniciranja i razlikuje privatni od poslovog razgovora.

- Pojašnjava aktivnosti koje podstiču poslovnu komunikaciju.

- Navodi oblike i značaj telefonske korespondencije i opisuje načine vođenja elektronske korespondencije (telefaks, e-mail, internet).

protokolarno obraćanje.

- Primjenjuje različite oblike poslovne korespondencije.

- Demonstrira poslovni razgovor i uporedo komentariše pravila za pravilno vođenje razgovora.

- Obrazlaže razliku između privatnog i poslovnog telefonskog razgovora.

- Na novim primjerima obrazlaže aktivnosti koje podstiču poslovnu komunikaciju.

- Obrazlaže oblike elektronske korespondencije.

- Na primjerima primjenjuje oblike elektronske korespondencije.

Vježba: - Poslovni telefonski

razgovor. Vježba: - Rad na primjerima.

Poslovno predstavljanje - Opisuje načela

ponašanja organizacije koja važe na javnim nastupima i predstavljanjima, izložbama, sajamskim priredbama, konferencijama za štampu i kulturnim priredbama.

- Opisuje značaj reklame kao jednog od načina poslovne komunikacije.

- Razumije načela ponašanja i organizacije koja važe na radnom

- Vlada načelima ponašanja i organizacije na javnim nastupima i javnim predstavljanjima.

- Razlikuje dobru od loše urađene reklame.

- Vlada načelima ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu.

- Obrazlaže i pravi paralelu između dobre i loše discipline na radnom mjestu i u vezi sa njim.

- Razvija odgovornost o značaju pravilnog javnog nastupa i javnog predstavljanja.

- Razvija svijest o

značaju profesionalnog ponašanja u odnosu prema saradnicima i korisnicima usluga.

- Vježba na primjeru.

Vježba: - Reklama

(samostalni radovi učenika).

Vježba: - Poslovni ručak u

ugostiteljskom objektu.

130




mjestu. - Usvaja pravila

discipline na radnom mjestu.

- Opisuje značaj spoljnih efekata (izgled i pojava) u poslovnoj komunikaciji.

- Usvaja pravila organizacije i ponašanja za vrijeme poslovnog ručka (mjesto sjedjenja, korišćenje pribora, izbor jela i pića, započinjanje poslovnog razgovora).

- Navodi primjere iz sopstvenog ili tuđeg iskustva i ističući značaj spoljnih efekata (izgled i pojava).

- Demonstrira organizaciju poslovnog ručka i ponašanje za vrijeme poslovnog ručka.

Svjetske kulture i običaji u poslovnoj komunikaciji - Upoznaje se sa

različitim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji.

- Obrazlaže razliku među najznačajnijim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji.

- Razvija svijest o poštovanju različitih kultura i naroda.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Subotić, S. Rajković: Kancelarijsko poslovanje, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006. - D. Romanović: Sekretarsko poslovanje, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2005. - J. Manojlović, S. Ignjatović: Poslovna i službena korespondencija, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - D. Spasić, J. Rakinić: Korespondencija sa sekretarskim poslovanjem, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002. - Lj. Mirosavljević, S. Ignjatović: Birotehnika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006. - Zakon o arhivskoj djelatnosti, Sl. list RCG, br. 25/92, 6/94, 27/94. - Uredba o kancelarijskom poslovanju Organa državne uprave, Sl. list RCG, br.

61/92. - Zakon o pečatu RCG i pečatima državnih organa, Sl. list RCG, br. 56/93 i 27/94. - Zakon o ovjeravanju potpisa, rukopisa i prepisa, Sl. list br. 8/72. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Kompjuter povezan sa internetom, telefon, telefax.

131

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja - Znanje se u svakom klasifikacionom periodu provjerava i ocjenjuje usmeno. - Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. z - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani psiholog; - diplomirani pedagog; - diplomirani sociolog. 10. Povezanost predmeta


- Načela ponašanja na radnom mjestu

- Disciplina na radnom mjestu

- Praktična nastava - Primjena načela ponašanja i pravila discipline na radnom mjestu

1.3.4. ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 1. Naziv predmeta: ORGANIZACIJA RADA I SISTEM KVALITETA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave



nastava I II III 72 72 IV 66 66

Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Usvajanje znanja o organizaciji proizvodnje i podjeli rada. - Usvajanje znanja o razvoju organizacije proizvodnje. - Usvajanje znanja o organizaciji tehničke pripreme i proizvodnje. - Definisanje proizvodnog kapaciteta u industrijskoj proizvodnji. - Poštovanje životne i radne sredine i sticanje znanja o njenoj zaštiti i

unapređenju. - Sticanje znanja iz prve pomoći i demonstrira stečene vještine. - Sticanje znanja iz protiv požarne zaštite i demonstrira stečene vještine. - Sticanje znanja o konceptima upravljanja kvalitetom. - Sticanje znanja o međunarodnim standardima ISO 9000. - Sticanje znanja o tqm konceptu i modelima TQM. - Sticanje znanja o alatima kvaliteta. - Sticanje znanja o menadžment tehnikama koje utiču na kvalitet. - Sticanje znanja o kvalitetu u obrazovanju. - Sticanje znanja o nacionalnoj strategiji održivog razvoja. - Sticanje znanja o usklađenosti nacionalne strategije upravljanju otpadom sa

direktivama EU. - Sticanje znanja o usklađenosti nacionalnog programa zaštite potrošača sa

direktivama EU. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

133





Organizacija proizvodnje, podjela rada, djelatnosti - Upoznaje

organizaciju i podjelu rada.

- Definiše predmete i zadatke organizacije rada.

- Objašnjava proizvodne snage i produkcione odnose.

- Nabraja i objašnjava neprivredne i privredne djelatnosti.

- Nabraja i objašnjava prioritetne grane industrije.

- Određuje predmete i zadatke organizacije rada.

- Razlikuje proizvodne snage od produkcionih odnosa.

- Razlikuje neprivredne od privrednih djelatnosti.

- Shvata ulogu prioritetnih grana industrije.

- Razvija analitičko mišljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima.

Razvoj organizacije proizvodnje - Usvaja znanja o

preduzeću kao nosiocu privređivanja.

- Objašnjava specijalizaciju.

- Oobjašnjava kooperaciju.

- Usvaja znanja o savremenim tendencijama u organizaciji proizvodnje.

- Shvata proizvodni program i godišnji plan preduzeća.

- Upoređuje specijalizaciju i kooperaciju.

- Analizira funkciju

ergonomije (prilagođavanja čovjeka radu i rada čovjeku).

- Razvija pravilan odnos prema zanimanju i prema novim saznanjima.

Organizacija pripreme i proizvodnje - Definiše tipove

proizvodnje. - Definiše raspored

mašina i tokove materijala.

- Usvaja znanja o proučavanju rada.

- Usvaja znanja o mjerenju rada.

- Usvaja znanja o snimanju vremena.

- Usvaja znanja o operativnoj pripremi i

- Razlikuje tipove proizvodnje.

- Razlikuje raspored mašina i tokove materijala.

- Analizira operaciju i radno mjesto u cilju prilagođavanja rada čovjeku.

- Analizira normalno vrijeme izrade.



Seminarski rad - Organizaciona

šema proizvodnje u preduzeću (učenici prave organizacionu šemu proizvodnje sopstvenog preduzeća iz oblasti metaloprivrede ili analiziraju organizacionu šemu proizvodnje

134




planiranju proizvodnje.

- Definiše podjelu rada u proizvodnji.

- Usvaja znanja o organizaciji regulisanja proizvodnje.

- Usvaja znanja o organizaciji snadbijevanja alatima i priborima za proizvodnju.

- Usvaja znanja o organizaciji održavanja mašina i ostale opreme.

- Poznaje upotrebu i svrhu remontnog kartona.

- Usvaja znanja o organizaciji unutrašnjeg transporta.

- Definiše kvalitet proizvoda.

- Usvaja znanja o kontroli proizvodnje.

- Analizira metode i instrumente za snimanje vremena.

- Analizira operativnu pripremu i shvata terminiranje i lansiranje proizvodnje.

- Analizira ulogu upravnika proizvodnje, poslovođe i predradnika.

- Shvata zadatke organizacije regulisanja proizvodnje i analizira ulogu dispečera.

- Shvata upotrebu standardnih i specijalnih alata i pribora.

- Shvata nabavku standardnih alata i pribora i snadbijevanje radnih mjesta alatima i priborima.

- Uočava potrebu za plansko-preventivno održavanje mašina i ostale opreme.

- Shvata značaj upotrebe remontrnog kartona.

- Shvata značaj potrebe za organizaciom unutrašnjeg transporta.

- Analizira faktore koji utiču na kvalitet i vrstu kontrole proizvodnje i postupke

postojećeg preduzeća iz svog grada).

135




kontrolisanja. Proizvodni kapacitet u industrijskoj proizvodnji - Definiše kapacitet

mašine. - Usvaja znanja o

uskom grlu u proizvodnji.

- Analizira kapacitet mašine.

- Identifikacija uskog grla proizvodnja u primjerima.


Zaštita i unapređenje čovjekove radne i životne sredine - Definiše radnu i

životnu sredinu. - Definiše i nabraja

karakteristične uticajne činioce u radnoj sredini.

- Usvaja znanja o vazduhu kao uticajnom činiocu.

- Definiše mjere zaštite od zagađenog vazduha.

- Usvaja znanja o mikroklimi kao uticajnom činiocu.

- Definiše mjere zaštite od štetnog uticaja mikroklime.

- Usvaja znanja o osvjetljenju kao uticajnom faktoru.

- Definiše mjere zaštite od štetnog dejsta osvjetljenja.

- Usvaja znanja o zračenju.

- Definiše mjere zaštite od zračenja.

- Usvaja znanja o buci i vibracijama kao uticajnim činiocima.

- Definiše mjere zaštite od buke i vibracija.

- Definiše mehaničke povrede na radu.

- Definiše mjere zaštite od mehaničkih povreda na radu.

- Razlikuje radnu od životne sredine.

- Analizira povrede na radu i profesionalne bolesti.

- Analizira uticaj zagađenog vazduha na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od zagađenog vazduha.

- Analizira uticaj mikroklime na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja mikroklime.

- Analizira uticaj osvjetljenja na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja osvjetljenja.

- Identifikuje vrste zračenja i analizira uticaj na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja zračenja.

- Analizira uticaj buke i vibracija na čovjeka.

- Analizira mjere zaštite od štetnog uticaja buke i vibracija.

- Analizira mehaničke povrede na radu

- Analizira mjere

- Razvija pravilan odnos prema zadravlju kao društvenoj cjelini.

- Osposobljava se da povezuje uzroke i posljedice.

- Shvata značaj očuvanja životne sredine.

- Razvija

odgovornost o potrebi zaštite na radu.

Seminarski rad - Posljedice dejstva

uticajnih činioca na čovjeka (izbog jednog od uticajnih činioca i njegov uticaj na čovjeka).

- Upotreba interneta

ili nekog drugog filmskog zapisa za prikaz postupaka vještačkog disanja, masaže srca i upotrebe PP aparata.

136




- Usvaja znanja o uticaju električne struje na čovjeka.

- Definiše mjere zaštite od uticaja električne struje na čovjeka.

- Usvaja znanja o pružanju prve pomoći.

- Usvaja znanja o pravama i obavezama u vezi sa zaštitom na radu.

- Usvaja znanja o protiv požarnoj zaštiti.

zaštite od mehaničkih povreda na radu.

- Analizira opasnosti po čovjeka od uticaja električne struje.

- Analizira mjere zaštite od električne struje.

- Razlikuje načine pruzanja prve pomoći.

- Shvata primjenu vještačkog disanju.

- Shvata primjenu masaže srca.

- Shvata prava i obaveze radnika.

- Analizira ulogu rukovodećih organa i inspekcijskih službi zaštite na radu.

- Razlikuje načine protivpožarne zaštite.

- Demonstrira rukovanje PP aparatom.

137




učenik učenik učenik Nastanak koncepta upravljanja kvalitetom - Upoznaje se sa

promjenama u poslovnom okruženju i opisuje uticaj tehnološkog razvoja na poslovanje.

- Definiše proces globalizacije tržišta.

- Upoznaje ekonomske aspekte standardizacije.

- Definiše ulogu međunarodne organizacije za standardizaciju.

- Upoznaje se sa povezanošću poslovnih funkcija i definiše značaj kvaliteta za tržišnu poziciju.

- Definiše ulogu menadženta u upravljanju kvalitetom.

- Uočava promjene u poslovnom okruženju i shvata uticaj tehnološkog razvoja na poslovanje.

- Shvata proces globalizacije tržišta.

- Shvata ekonomske aspekte standardizacije.

- Shvata ulogu međunarodne organizacije za standardizaciju.

- Razlikuje veze između poslovnih funkcija i shvata značaj kvaliteta za tržišnu poziciju.

- Shvata ulogu menadžmenta u upravljanju kvalitetom.


Međunarodni standardi ISO 9000 - Upoznaje se sa

serijom standarda ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).

- Upoznaje se sa serijom standarda ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000).

- Objašnjava opšte karakteristike menadžmenta kvalitetom –QMS [QMS= upravljanje sistemom kvaliteta, (Quality Management Systems)].

- Objašnjava troškove kvaliteta i navodi prednosti

- Shvata značaj primjene serije standarda ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).

- Shvata značaj primjene serije standarda ISO 9000: (aktuelna serija, npr. 2000).

- Uočava opšte karakteristike menadžmenta kvalitetom (QMS).

- Uočava troškove kvaliteta i shvata prednosti uvedenog sistema upravljanjanja kvalitetom.


Seminarski rad - Veze između ISO

9000: (aktuelna serija, npr. 2000) i ISO 9000: (serija prije aktuelne, npr. 1994).

138




uvedenog sistema upravljanja kvalitetom.

TQM koncept i modeli TQM (TQM=upravljanje totalnim kvalitetom) - Objašnjava

nastanak i razvoj TQM [TQM=upravljanje totalnim kvalitetom (Total Quality Management)] koncepta.

- Obrazlaže tqm i potrebu za unapređenjem znanja.

- Upoznaje najznačajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Išikava.

- Upoznaje najznačajnije autore iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin i Taguči.

- Poznaje nastanak različitih modela TQM.

- Objašnjava japanski, američki i evropski model TQM.

- Shvata nastanak i razvoj tqm koncepta.

- Shvata koncept TQM i potrebu za unapređenjem znanja.

- Prepoznaje rad najznačajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Deming, Juran, Išikava.

- Prepoznaje rad najznačajnijih autora iz oblasti upravljanja kvalitetom: Krozbi, Figenbaum, Garvin i Taguči.

- Razlikuje različite modele TQM.

- Upoređuje japanski, američki i evropski model TQM.


Alati kvaliteta - Objašnjava potrebu

za kontinualnim unaređenjenjem kvaliteta i proces stalnog unapređenja.

- Objašnjava principe statističkog upravljanja kvalitetom (uzorkovanje,

- Uočava potrebu za kontinualnim unaređenjenjem kvaliteta i procesom stalnog unapređenja.

- Analizira principe statističkog upravljanja kvalitetom (uzorkovanje, razlaganje i


- Razvija analitičko

mišljenje i pozitivan stav prema novim saznanjima.

Seminarski rad - Primjer primjene

alata kvaliteta (npr. primjene kontrolnih karata, primjer primjene QFD metode, primjer primjene Fmea metode).

139




razlaganje i raspinaje podataka).

- Objašnjava osnovne alate kvaliteta: dijagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram.

- Objašnjava osnovne alate kvaliteta: Išikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte.

- Objašnjava nove alate kvaliteta: pdca [PDCA=planiranje, izvršenje, provera, akcija (Plan, Do, Check, Action)], Ciklus, QFD [QFD=planiranje kvaliteta usmerenog ka potrebama kupca, (Quality Function Deployment)] metoda.

- Objašnjava nove alate kvaliteta: FMEA [FMEA= analiza uticaja i potencijalnih grešaka, (Failure Modes, Effects and Criticality Analysis)] metoda, Brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram sličnosti).

- Objašnjava nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram međusobnih veza),

raspinaje podataka).

- Analizira osnovne alate kvaliteta: digagram toka procesa, lista za prikupljanje podataka, histogram i pareto dijagram.

- Analizira osnovne alate kvaliteta: Išikava dijagram, korelacioni dijagram i kontrolne karte.

- Analizira nove alate kvaliteta: pdca ciklus, qfd metoda.

- Analizira nove alate kvaliteta: fmea metoda, brainstrorming, dijagram afiniteta (dijagram sličnosti).

- Analizira nove alate kvaliteta: relacioni dijagram (dijagram međusobnih veza), dijagram stabla.

- Analizira nove alate kvaliteta: dijagram matrica, haccp metoda.

140




dijagram stabla. - Objašnjava nove

alate kvaliteta: dijagram matrica, HACCP [haccp= analiza opasnosti i kritične kontrolne tačke, (Hazard Analysis Critical Control Point)] metoda.

Menadžment tehnike koje utiču na kvalitet - Objašnjava razvoj

novih menadžment tehnika i upravljanja kvalitetom.

- Objašnjava model unapređenja zadovoljstva korisnika.

- Definiše reinženjering i objašnjava osnovne dimenzije reinženjeringa.

- Objašnjava faze procesa reinženjeringa.

- Definiše benčmarking i objašnjava ulogu benčmarking-a i benčstoring-a.

- Shvata razvoj novih menadžment tehnika i upravljanja kvalitetom.

- Shvata model unapređenja zadovoljstva korisnika.

- Uočava reinženjering i shvata osnovne dimenzije reinženjeringa.

- Razlikuje faze procesa reinženjeringa.

- Uočava benčmarking i shvata ulogu benčmarking-a i benčstoring-a.


Seminarski rad - Primjena

menadžment tehnika koje utiču na kvalitet (reinženjering i benčmarking).

Kvalitet u obrazovanju - Objašnjava kvalitet

u obrazovanju. - Objašnjava kvalitet

u formalnom obrazovanju.

- Objašnjava kvalitet

u neformalnom obrazovanju.

- Objašnjava

kompetentnost. - Upoznaje se sa

deklaracijom o vISOkom

- Shvata značaj kvaliteta u obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u formalnom obrazovanju

- Shvata značaj kvaliteta u neformalnom obrazovanju.

- Shvata šta je kompetentnost.

- Shvata deklaraciju o vISOkom obrazovanju

- Uočava važnost nauke u svakodnevnom životu.

- Razvija

interesovanje za proučavanje novih tehnologija.

Seminarski rad - Primjena bolonjske

deklaracije – prednosti i nedostaci ili

- Vizije i smjernice održivog razvoja crne gore ili

- Nacionalni program upravljanja otpadom (usklađenost sa direktivama eu) ili program zaštite potrošača (usklađenost sa

141




obrazovanju (bolonjska deklaracija).

- Objašnjava uvođenje sistema kvaliteta u obrazovnim organizacijama.

(bolonjska deklaracija).

- Shvata značaj uvođenja sistema kvaliteta u obrazovnim organizacijama.

direktivama eu).

Strategija održivog razvoja - Poznaje nacionalnu

strategiju održivog razvoja.

- Shvata značaj vizija i smjernica nacionalne strategije održivog razvoja.

- Razvija interesovanje za proučavanje novih tehnologija.

Strategija upravljanja otpadom - Objašnjava

usklađenost nacionalne strategije upravljanja otpadom sa direktivama eu.

- Shvata značaj usklađenosti nacionalne strategije upravljanja otpadom sa direktivama eu.

- Razvija pravilan odnos prema očuvanju životne sredine.

Program zaštite potrošača - Objašnjava

usklađenost nacionalnog programa zaštite potrošača sa diretivama eu.

- Shvata značaj usklađenosti nacionalnog programa zaštite potrošača sa diretivama eu.


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V. Bulat: Organizacija rada, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2000. - S. Nikolić: Tehnička kontrola proizvoda, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 1995. - D. Đorđević: D. Ćoćkalo: Upravljanje kvalitetom, Tehnički fakultet, „Mihailo

Pupin“, Zrenjanin, 2004. - Dž. Loj: Škole i kvalitet, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998. - L. Ralf: S. Daglas: Totalni kvalitet u visokom obrazovanju, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd, 1998. - GTZ upravljanje otpadom, Sektorska studija (SS-AE), Podgorica, 2005. - Nacionalni program zaštite potrošača za period 2008-2010. godine, Podgorica,

2008. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici opremljenoj: računarom, projektorom, projektnim

platnom, tablom. - Internet. - Elektronski (filmski) zapis (dvd) prezentacija vještačkog disanja, masaže srca i

upotrebe pp aparata.

142

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja se vrši putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih zadataka. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer. 10. Povezanost predmeta


- Organizacija preduzeća

- Preduzetništvo - Biznis plan - Osnivanje preduzeća - Poslovanje preduzeća

143

1.3.5. MEHATRONIKA 1. Naziv predmeta: MEHATRONIKA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Uočavanje značaja primjene mehatronike u industriji. - Sticanje osnovnih znanja iz upravljanja. - Usvajanje znanja iz pneumatike, hidraulike i elektrotehnike kao i mogućnosti

primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektropneumatskih komponenti kod izgradnje mehatroničkih sistema.

- Upoznavanje i razumijevanje pneumatskog, hidrauličkog i elektro-pneumatskog upravljanja.

- Razvijanje sposobnosti razumijevanja i rješavanja konkretnih problemskih zadataka iz mehatronike.

- Korišćenje upravljačkih i edukativnih softvera za simulaciju rada sistema. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

144





Predmet i primjena mehatronike - Definiše pojam

mehatronike. - Navodi primjenu

mehatronike. - Upoznaje osnovne

pojmove tehnike upravljanja.

- Shvata značaj mehatronike.

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih, hidrauličkih i elektro-pneumatskih sistema.

- Shvata pojam tehnike upravljanja.

- Razlikuje i analizira analogno, digitalno i binarno upravljanje.

- Upoređuje sinhrono, asinhrono i logičko upravljanje.

- Analizira upravljački lanac.

- Razlikuje analogne, diskretne, digitalne i binarne signale.

- Razvija sposobnost analiziranja i logičkog zaključivanja.

Seminarski rad - Značaj i primjena

automatskog upravljanja.

Grafički simboli i blok dijagrami - Navodi mogućnosti

prikazivanja kretanja radnih elemenata.

- Obrazlaže preporuke za crtanje blok dijagrama.

- Objašnjava upravljački dijagram i funkcijski plan.

- Nabraja i ilustruje grafičke simbole.

- Shvata potrebu prikazivanja kretanja radnih elemenata.

- Crta i analizira dijagram put-korak za konkretan primjer.

- Koristi preporuke pri crtanju dijagrama.

- Crta i analizira dijagram put-vrijeme za konkretan primjer.

- Crta upravljački dijagram.

- Koristi funkcijski plan kao sredstvo sporazumijevanja.

- Razlikuje simbole za izradu

- Razvija sposobnost izrade sistematskog pregleda procesa koga posmatra.

Vježbe. - Crtanje dijagrama

put-korak i put-vrijeme za konkretan primjer.

- Prikazivanje funkcijskog plana za konkretan primjer.

145




funkcijskih planova.

- Pravi funkcijski plan za konkretan primjer.

Mehanika - Objašnjava pojam

sile pritiska i način njenog određivanja.

- Objašnjava obrtni moment.

- Navodi vrste kretanja.

- Objašnjava srednju brzinu kretanja.

- Navodi i objašnjava trenje i otpore strujanja.

- Objašnjava kružno i pravolinijsko kretanje kod pneumatskih i hidrauličkih komponenti.

- Obrazlaže pojam snage hidrauličkih i pneumatskih motora.

- Navodi i objašnjava stepen iskorišćenja.

- Izračunava silu pritiska koja djeluje na čelo klipa.

- Shvata i analizira obrtni moment na radnom vratilu motora.

- Shvata ugaonu brzinu.

- Izračunava broj obrtaja motora.

- Uočava zavisnost snage obrtnog momenta i ugaone brzine.

- Analizira uticaj trenja na vijek trajanja hidrauličkih i pneumatskih elemenata.

- Uočava značaj podmazivanja na smanjenje sile trenja.

- Izračunava osnovne veličine koje opisuju kretanje na osnovu zadanih veličina.

- Izračunava srednju brzinu kretanja klipa.

- Uočava i analizira pravolinijsko i kružno kretanje kod pneumatskih i hidrauličkih elemenata.

- Izračunava rad sile pri kretanju na osnovu zadatih podataka.

- Izračunava i


Vježbe: - Izračunavanje sile

pritiska koja djeluje na čelo klipa.

- Izračunavanje obrtnog momenta na vratilu hidromotora.

- Izračunavanje teorijske i stvarne snage radnog cilindra.

- Izračunavanje stepena korisnog djelovanja.

146




analizira. - Rad cilindara. - Izračunava i

objašnjava teorijsku i korisnu snagu pumpe.

- Određuje stepen korisnosti.

- Određuje snagu hidromotora na osnovu zadanih podataka.

- Izračunava snagu obrtnog pneumatskog motora.

Hidraulika - Navodi fizička

svojstva tečnosti. - Objašnjava pritisak

tečnosti na ravne i krive površine.

- Opisuje uslove plivanja tijela.

- Navodi i objašnjava laminarno i turbulentno strujanje tečnost. i

- Objašnjava protok. - Navodi i objašnjava

podjelu i princip rada pojedinih pumpi.

- Navodi i objašnjava izvršne i upravljačke elemente i to:

- translatorne izvršne elemente,

- rotacione izvršne elemente,

- ventile, - razvodnike, - zatvarače. - Upoznaje i opisuje: - vezivne elemente, - elemente za

prečišćavanje radne tečnosti,

- elemente za smještaj, hlađenje

- Izračunava silu pritiska na ravne i krive površine.

- Razlikuje zapreminski i maseni protok.

- Izračunava protok. - Identifikuje

sastavne djelove pumpi.

- Razlikuje i analizira princip rada pojedinih vrsta pumpi.

- Shvata princip rada klipnih, pločastih i razvodnika sa sjedištem.

- Poznaje i upoređuje načine aktiviranja razvodnika.

- Analizira princip rada nepovratnih, pritisnih i protočnih ventila.

- Shvata ulogu prečistača-filtera.

- Prepoznaje ulogu rezervoara i akumulatora.

- Shvata i analizira rad hidromotora obrtnog kretanja.

- Razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno zaključivanje.

147




i grijanje, - elemente za

akumuliranje hidrauličke energije.

- Bira i analizira rad hidrauličkih radnih cilindara.

- Poznaje ulogu vezivnih elemenata.

- Pronalazi primjere primjene hidrauličkih motora.

Hidrauličko upravljanje - Definiše hidrauličko

upravljanje. - Navodi primjenu

hidrauličkog upravljanja.

- Obrazlaže načine realizovanja logičkih funkcija hidrauličkim elementima.

- Ilustruje hidrauličke šeme i navodi metode rješavanja.

- Objašnjava upravljački i edukativni softver (Fluid sim).

- Obrazlaže postupke zaštite i održavanja hidrauličkih sistema.

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje načine kako se one realizuju hidrauličkim elementima.

- Crta i analizira hidrauličke šeme upravljanja za konkretne primjere.

- Pridržava se pravila pri projektovanju hidrauličkih sistema.

- Poznaje načine ispitivanja hidrauličkih komponenti.

- Projektuje hidrauličke sisteme.

- Koristeći fluid sim softver crta i simulira probleme hidrauličkog upravljanja za konkretne primjere.

- Izrađuje hidrauličke sisteme na radnim stolovima za hidrauliku.

- Shvata značaj i poznaje postupke zaštite i održavanja hidrauličkih sistema.




hidrauličnih sistema pomoću simbola za konkretne primjere.

- Izrada šema i simulacija rada hidrauličkog sistema u fluid sim-u.

- Realizacija šema na demonstracionim stolovima za hidrauliku.

Seminarski rad - Hidrauličko

upravljanje u transportnim procesima.

148




učenik učenik učenik Pneumatika - Navodi sastav i

karakteristike vazduha.

- Definiše osnovne veličine stanja: - pritisak, - zapremina, - temperature.

- Obrazlaže osnovne zakone za vauduh.

- Nabraja promjene stanja vazduha.

- Upoznaje, razumije i objašnjava komponente sistema za dobijanje i razvod komprimovanog vazduha: - kompresori, - rezervoari, - pripremna grupa, - cjevovodi, - vezivni elementi.

- Navodi i objašnjava izvršne, upravljačke i pomoćne elemente:

- translatorne - izvršne elemente, - rotacione izvršne

elemente, - razvodnike, - ventile, - zatvarače, - prigušivače, - i druge.

- Pravi razliku između atmosferskog, podpritiska i nadpritiska.

- Shvata i analizira pritisak, temperaturu i specifičnu zapreminu.

- Koristi jednačinu stanja za izračunavanje veličina stanja na osnovu zadanih podataka.

- Upoređuje i analizira izobarske, izohorske i izotermske, adijabatske i politropske promjene stanja.

- Analizira osobine vlažnog vazduha.

- Razlikuje pojedine vrste kompresora.

- Identifikuje sastavne djelove kompresora.

- Upoređuje princip rada pojedinih vrsta kompresora.

- Upoređuje apsorcijski, adsorpcijski i termički postupak hlađenja.

- Shvata ulogu pripremne grupe za vazduh.

- Razlikuje i upoređuje klipne, pločaste i razvodnike sa sjedištem.

- Upoređuje i shvata način rada nepovratnih,



veličina stanja vazduha.

149




pritisnih i protočnih ventila.

- Pronalazi primjere primjene pneumatskih motora.

- Uočava razliku između pneumatskih motora obrtnog i translatornog kretanja.

- Opisuje ulogu i način spajanja cjevovoda.

Pneumatsko upravljanje - Definiše

pneumatsko upravljanje.

- Navodi primjenu pneumatskog upravljanja.

- Navodi i objašnjava osnovne logičke funkcije.

- Obrazlaže način realizovanja logičkih funkcija pneumatskim elementima.

- Ilustruje pneumatske šeme upravljanja i navodi metode rešavanja.

- Objašnjava upravljački i edukativni softver za simulaciju rada pneumatskih sistema (Fluid sim).

- Obrazlaže postupke zaštite i održavanja pneumatskih sistema.

- Crta i razlikuje analogne, diskretne, binarne i digitalne signale.

- Razlikuje i analizira vođeno, programsko i upravljanje sa samoodržanjem.

- Shvata osnovne logičke funkcije i poznaje kako se one realizuju pneumatskim elementima.

- Crta i analizira pneumatske šeme upravljanja za konkretne primjere.

- Pridržava se pravila pri projektovanju pneumatskih šema upravljanja.

- Prepoznaje elemente kojima se mogu realizovati vremenske i pritisne funkcije.

- Uočava pojavu blokirajućeg signala.

- Razlikuje matematičke i inženjerijske




pneumatskih sistema pomoću simbola za konkretne primjere.

- Izrada šema i simulacija rada pneumatskog sistema u Fluid sim– u.

- Realizacija šema na demonstracionim stolovima za pneumatiku.

Seminarski rad - Kaskadne metode u

pneumatskom upravljanju.

150




metode rešavanja blokirajućeg signala.

- Rješava problem blokirajućeg signala funkcijskim, kaskadnim i koračnim metodama.

- Crta i analizira funkcijski krug za konkretne primjere.

- Koristeći fluid sim softver simulira probleme pneumatskog upravljanja za konkretne primjere.

- Izrađuje pneumatske sisteme na radnim stolovima za pneumatiku.

- Shvata značaj zaštite iodržavanjapneumatskih sistema.

Osnovi elektro-pneumatike - Objašnjava

osnovne elektrotehničke veličine (napon, struja, otpor, kapacitet, el. snaga, el. energija).

- Obrazlaže vrste djelovanja struje (omov zakon, redna i paralelna veza, potrošači).

- Definiše električne i elektro-pneumatske izvršne elemente:

- tasteri, - krajnji prekidači, - beskontaktni

- Razlikuje osnovne električne veličine.

- Rukuje univerzalnim mjernim instrumentom (unimjerom) pri mjerenju osnovnih električnih veličina.

- Crta električna kola (šeme) sa različitim izvorima i potrošačima.

- Računa i izvodi osnovne zavisnosti električnih veličina (omov zakon, redna i paralelna veza potrošača).

- Uviđa vezu između teorije i prakse.

Vježbe: - Mjerenje napona,

struje i otpora unimjerom u primjerima električnih kola.

- Povezivanje osnovnih izvršnih elemenata upravljanja u električnim šemama.

- Demonstracija upravljanja radom elektro-ventila u osnovnim šemama upravljanja.

151




davači signala (magnetni, kapacitivni i opto-elektronski),

- releji, - vremenski releji, - sklopnici

(kontaktori). - Upoznaje elektro-

pneumatske pretvarače (elektro-ventile):

- 2/2 el. magnetni razvodnik sa ručnim pomoćnim aktiviranjem,

- 3/2 el. magnetni razvodnik sa otvorenim nultim položajem,

- 3/2 el. magnetni razvodnik sa zatvorenim nultim položajem,

- 4/2 el. magnetni razvodnik sa posrednim ventilom i ručnim pomoćnim aktiviranjem,

- 5/2 el. magnetni razvodnik sa posrednim ventilom i ručnim pomoćnim aktiviranjem,

- 4/2 el. magnetni razvodnik sa dvostranim upravljanjem,

- 5/2 el. magnetni razvodnik sa dvostranim upravljanjem,

- 5/4 el. magnetni razvodnik.

- Definiše pneumatski električni pretvarač PE.

- Upoznaje

- Razlikuje osnovne izvršne elemente upravljanja i poznaje njihovu funkciju, način rada i povezivanja u šemama.

- Poznaje i upoređuje razne varijante elektro-pneumatskih pretvarača (elektro-ventila).

- Shvata principe i razlikuje tipove pneumatskih električnih pretvarača.

152




pneumatski električni pretvarač niskog pritiska.

- Upoznaje pneumatski električni pretvarač signala (pritisna sklopka).

Mjere i propisi elektrozaštite - Definiše osnovne

pojmove, sredstva i metode elektro-zaštite:

- napon dodira, - zaštitno izolovanje, - zaštita malim

naponom, - zaštitno odvajanje, - nulovanje, - zaštitno

uzemljenje, - zistem zaštitnog

voda, - prenaponska

zaštita, - prekostrujna

zaštita, - zaštitni stop taster, - zaštitna glavna

sklopka. - Opisuje pomoćne

strujne krugove. - Definiše strujne

krugove blokade. - Upoznaje signalno-

dojavne uređaje. - Upoznaje slovno-

brojčane oznake zaštite.

- Poznaje osnovne pojmove, sredstva i metode elektro zaštite.

- Poznaje pomoćne strujne krugove i strujne krugove blokade.

- Poznaje signalne uređaje.

- Razvija pozitivan odnos prema zdravlju.

- Shvata značaj potrebe zaštite na radu.

Elektrotehnički grafički simboli i oznake - Upoznaje osnovne

elektrotehničke simbole.

- Upoznaje elektro-pneumatske grafičke simbole.

- Upoznaje slovne oznake u elektro-pneumatici.

- Crta primjere elektro-pneumatskih grafičkih simbola.

- Razlikuje slovne oznake.

- Razvija smisao za red i urednost.

153




Električne šeme i sklopovi elektro-pneumatike - Vrste šema i

njihova uloga. - Tabela istinitosti

(U-I signala). - Osnovne logičke

elektro-pneumatske šeme (logičko I, ILI i NE).

- Osnovne šeme i sklopovi elektro-pneumatike:

- upravljanje jednorednim cilindrom,

- upravljanje dvorednim cilindrom,

- paralelna veza, - redna (serijska)

veza, - spoj blokade, - spoj samoodržanja, - upravljanje

jednosmjernim ili dvosmjernim cilindrom pomoću spoja samodržanja,

- indirektno dvostrano upravljanje,

- automatsko vraćanje cilindra,

- oscilirajuće kretanje dvosmjernog cilindra,

- automatsko vraćanje pomoću graničnog prekidača.

- Upravljanje vremenskim relejima:

- upravljanje dvosmjernim cilindrom (5/2) vremenskim relejom (čekanje kod privlačenja),

- upravljanje

- Upoznaje vrste šema i njihovu ulogu

- Poznaje tabele istinistosti i njihovu primjenu na rješenjima osnovnih elektro-pneumatskih šema.

- Poznaje različite šeme upravljanja elektro-ventilima.

- Razlikuje šeme

upravljanja elektro-ventilima sa vremenskim relejima.


- Uviđa vezu između

teorije i prakse. - Razvija pozitivan

stav prema novim saznanjima.

Vježbe: - Povezati elektro-

pneumatske šeme osnovnih logičkih funkcija I, ILI, i NE.

- Povezati elektro-pneumatsku šemu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa samodržanjem i blokadom.

- Povezati elektro-pneumatsku šemu upravljanja elektro-ventilom 5/2, sa vremenskim relejem i samodržanjem.

154




vremenskim relejom uz samodržanje,

- upravljanje dvosmjernim cilindrom vremenskim relejom (čekanje kod otpuštanja),

- upravljanje vremenskim relejom (čekanje kod otpuštanja) i samodržanjem.

Izrada šema spajanja - Poznaje metode

izrade spojne šeme.

- Opisuje metodu pokušaja (intuitivna - iskustvena metoda).

- Opisuje sistemske metode.

- Razlikuje metode izrade finalne elektro-pneumatske šeme spajanja prema zadatim uslovima.

- Razvija odgovoran odnos prema radu.

Vježba: - Izrada projekta

šeme spajanja izabranom metodom, prema zadatim uslovima.

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - S. Nikolić: Hidrauličke, pneumatske i električne komponente, Zavod za udžbenike

i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - P. Mitrović, Z. Radojević: Hidraulika i pneumatika, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2005. - G. Nikolić: Pneumatika i hidraulika, Školska knjiga, Zagreb, 2006. - Elektropneumatika, Festo didactic, Festo doo. Zagreb, 1995. - S. Đurić: Mehanika II, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - M. Plavšić i drugi: Mehanika I, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2004. - G. Nikolić: Upravljanje i regulacija, Školska knjiga, Zagreb, 2003. - G. Nikolić: Pneumatsko upravljanje, Sveučilišna naklada liber, Zagreb, 1990. - Pneumatsko upravljanje, Festo didactic. 2007. - Festo katalozi, Festo didactic, 2008. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u kabinetu opremljenom sa: - računarom sa multimedijalnom opremom, - šemama pneumatskih, hidrauličkih i ekektro-pneumatskih sistema, - uzorcima i modelima hidrauličkih, pneumatskih i elektro-pneumatskih

komponenti, - demonstracionim tablama za hidrauliku, pneumatiku i elektro-pneumatiku. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem:

155

- usmenih odgovora, - pismenih vježbi(u svakom klasifikacionom periodu radi se najmanje po jedan). - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena nakraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika: - Diplomirani inženjer mašinstva; - diplomirani inženjer elektrotehnike. 10. Povezanost predmeta

Znanja Povazanost sa drugim predmetima Predmet Znanja

- Primjena mehatronike - Informatika - Analogni signali - Digitalni signali - Binarni signali

- Mehanika - Opšte mašinstvo - Pojam sile - Obrtni moment - Snaga - Trenje - Brzina

-hidraulika - Hidrauličko upravljanje

- Opšte mašinstvo - Radne tešnosti - Pritisak, protok - Komponente hidrauličkih

sistema - Pneumatika - Pneumatsko upravljanje

- Opšte mašinstvo - Osobine gasova - Komponente pneumatskih

sistema - Elektrotehnika sa

elektronikom - Elektrostatika - Jednosmjerna struja - Naizmjenična struja - Provodnici - Poluprovodnici - Pojačivači

156

1.3.6. INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 1. Naziv predmeta: INDUSTRIJSKA POSTROJENJA 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 138 138 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama unutrašnjeg transporta i njihovoj

primjeni u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama skladišta i načinu skladištenja robe. - Upoznavanje sa načinom i značajom zaštite robe. - Sticanje znanja o potrebama energenata u industrijskim postrojenjima. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada toplotnih mašina i

uređaja u industrijskim postrojenjima. - Upoznavanje sa ulogom i značajem automatizacije industrijskih postrojenja. - Upoznavanje sa objektima i održavanjem u industrijskim postrojenjima. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

157





Unutrašnji transport - Objašnjava pojam i

ulogu unutrašnjeg transpota.

- Navodi vrste unutrašnjeg transpota.

- Objašnjava puteve unutrašnjeg transporta.

- Objašnjava podjelu transportnih sredstava.

- Upoznaje i navodi transportne uređaje i postrojenja.

- Definiše kapacitet transportnih uređaja.

- Navodi i definiše uređaje za vješanje tereta.

- Navodi i definiše

proste dizalične mehanizme.

- Navodi i opisuje

dizalice. - Navodi i opisuje

podizače. - Navodi i opisuje

prenosnice. - Navodi i opisuje

transportne uređaje neprekidnog transporta.

- Objašnjava način podjele transpornih uređaja.

- Razlikuje sisteme unutrašnjeg transpota.

- Shvata način podjele unutrašnjeg transporta.

- Uočava i razlikuje puteve unutrašnjeg transporta.

- Razlikuje transportna sredstva.

- Razlikuje drumska motorna vozila.

- Izračunava kapacitet transportnih uređaja.

- Razlikuje radne elemente za vješanje i zahvatanje tereta.

- Razlikuje i analizira kuke i uzengije.

- Analizira elektromagnete.

- Analizira i upoređuje kofe.

- Ralikuje i analizira grabilice.

- Analizira i upoređuje dizalice sa zavojinim vretenom, dizalice sa zupčastom polugom i hidraulične dizalice.

- Analizira i upoređuje doboše za vuču i čekrke.

- Analizira i upoređuje:

- okretne dizalice, - dizalice bez

gornjeg oslonca, - okretno-pokretne


- Podstiče korišćenje stručnog jezika.


- Crta šeme sistema unutrašnjeg transporta.

Seminarski rad - Uređaji za vješanje

tereta. - Prosti dizalični

mehanizmi dizalice.

- Transportni uređaji neprekidnog transporta.

158




- Navodi i opisuje

elevatore. - Navodi i opisuje

konvejere. - Opisuje pneumatski

transport.

dizalice, - mosne dizalice, - ramne dizalice, - kombinovane

dizalice. - Analizira i

upoređuje: - pokretne podizače, - liftove, - skipove (kofaste)

podizače, - razlikuje

prenosnice sa slobodnim kretanjem.

- Upoređuje auto-karete, elektro-karete i viljuškare,

- Analizira šinske prenosnice.

- Razlikuje transportne uređaje.

- Analizira i upoređuje:

- trakaste transportere,

- pločaste transportere,

- valjkaste transportere,

- grabuljaste transportere,

- pužne transportere,

- zavojne transportere,

- inercijalne (vibracione) transportere.

- Analizira elevatore, - Analizira

konvejere, - Razlikuje elemente

pneumatskog transporta,

- Analizira proces pneumatskog transporta.

Skladištenje robe - Objašnjava pojam i - Razlikuje vrste - Navikava se na red - Crta vidove

159




ulogu skladišta. - Navodi vrste

skladišta. - Poznaje opremu i

transportna sredstva u skladištima.

skladišta. - Prepoznaje

različite vidove skladišta.

- Predviđa opremu i transportna sredstva u skladištima.

i urednost. skladišta.

Zaštita robe - Navodi vrste

oštećenja robe. - Navodi vrste

ambalaže. - Opisuje palete i

kontejnere.

- Shvata značaj zaštite robe.

- Razlikuje načine pakovanja robe.

- Razvija ličnu odgovornost prema higijeni i zdravlju.

Pomoćna postrojenja - Objašnjava važnost

rasporeda pomoćnih postrojenja u industrijskoj proizvodnji.

- Navodi vrste energenata koji se najčešće koriste.

- Navodi karakteristične elemente pomoćnih postrojenja za snabdijevanje energentima.

- Navodi elemente postrojenja za odvođenje prašine, dimova i škodljivih gasova.

- Razlikuje postrojenja za snabdijevanje električnom energijom, vodom, toplotnom energijom, komprimovanim vazduhom i gorivom.

- Shvata značaj

odvođenja prašine, dimova i škodljivih gasova.

- Razvija osjećaj za očuvanje životne sredine.

- Koristi šeme postrojenja za snabdijevanje energentima.

160




učenik učenik učenik Toplotne mašine i uređaji - Navodi podjelu

pogonskih mašina. - Objašnjava način

podjele toplotnih mašina.

- Opisuje klipne motore sa unutrašnjim sagorijevanjem (SUS).

- Objašnjava način podjele motora SUS.

- Objašnjava radni ciklus motora SUS.

- Objašnjava princip

rada motora sa rotacionim klipom.

- Objašnjava princip rada gasnih motora.

- Navodi karakteristike goriva.

- Navodi i opisuje

konstruktivne djelove klipnih motora SUS.

- Navodi i opisuje uređaje na motorima SUS.

- Objašnjava princip rada sistema za hlađenje motora.

- Navodi vrste

podmazivanja motora.

- Objašnjava princip rada sistema podmazivanja motora.

- Objašnjava princip rada sistema za napajanje gorivom

- Razlikuje motore sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Analizira princip rada četvorotaktnog oto-motora.

- Analizira princip rada četvorotaktnog dizel motora.

- Analizira princip rada dvotaktnog oto-motora.

- Analizira princip rada dvotaktnog dizel motora.

- Izračunava stepen kompresije i snagu motora.

- Upoređuje dvotaktne i četvorotaktne motore.

- Upređuje oto i dizel motore.

- Upoređuje motore SUS.

- Razlikuje oktanski i cetanski broj.

- Razlikuje pokretne i nepokretne djelove motora SUS.

- Razlikuje vrste hlađenja motora.

- Upoređuje vazdušno i vodeno hlađenjem motora.

- Razlikuje vrste podmazivanja motora.

- Razlikuje djelove sistema za napajanje gorivom kod oto motora.

- Razlikuje djelove sisitema za paljenje smješe

- Shvata značaj očuvanja životne sredine.


- Podstiče razmjenu informacija sa okolinom.

- Koristi šeme i skice cilindarskog bloka motora.

- Crta dijagrame rada četvorotaktnin i dvotaktnih motora.

- Prezentira računarsku simulaciju rada motora.

Seminarski rad - Motori sa

unutrašnjim sagorijevanjem (princip rada, djelovi motora SUS).

- Uređaji na motorima sus.

161




kod oto motora. - Objašnjava princip

rada sistema za paljenje smješe kod oto motora.

- Objašnajva princip rada sistema za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora.

- Navodi i objašnjava uređaje za stavljanje motora u pogon.

- Navodi i objašnjava glavne djelove sistema za prenos snage.

- Opisuje uređaj za upravljanje kod motornih vozila.

- Objašnjava princip rada sistema za kočenje.

- Nabraja elemente sistema za oslanjanje.

- Navodi vrste točkova i pnumatika.

- Objašnjava ulogu okvira i karoserije. Kod motornih vozila

- Navodi i objašnjava kontrolno mjerne instrumente kod motornih vozila.

- Objašnjava pojam i navodi tipove kotlovskog postrojenja.

- Opisuje princip rada kotla.

- Opisuje princip rada sistema za grijanje.

- Opisuje princip rada sistema za klimatizaciju.

kod oto motora. - Razlikuje djelove

sistema za napajanje i ubrizgavanje goriva kod dizel motora.

- Razlikuje i uočava glavne djelove sistema za prenos snage.

- Shvata značaj pravilnog rada uređaja za upravljanje i sistema za kočenje.

- Očitava oznake na pneumaticima i zna njihovo značenje.

- Prepoznaje vrste kotlova.

- Razlikuje osnovne elemente i opremu kotla.

Automatizacija industrijskih postrojenja - Objašnjava pojam i - Prepoznaje - Jača - Koristi šeme

162




ulogu automatizacije i mehanizacije.

- Navodi primjere primjene otvorenih i zatvorenih sistema automatskog upravljanja.

elemente automatuzacije.

samouvjerenost i pouzdanost u radu.

primjera automatskog upravljanja.

Održavanje industrijskih postrojenja - Opisuje zadatak i

značaj održavanja industrijskih postrojenja.

- Nabraja vrste održavanja.

- Razlikuje vrste održavanja.


Industrijski objekti - Navodi podjelu

industrijskih objekata.

- Opisuje osnovne oblike industrijskih objekata.


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - B. Vukosavljević: Industrijska postrojenja, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1993. - S. Ranković, S. Furundžić: Teret u saobraćaju i mehanizacija pretovara, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Dr M. Bukumirović: Elementi transportnih sredstava i uređaja II, Saobraćajni

fakultet, Beograd, 2001. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se izvodi u učionici koja je opremljena: - računarom sa multimedijalnom opremom, odgovarajućim softverom i potrebnim

brojem šema i skica. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - pismenih vježbi (najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu), - seminarskih radova, - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine.

163

9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva; - profesor mašinstva. 10. Povezanost predmeta


- Unutrašnji transport - Pomoćna postrojenja - Uređaji na motorima sus

- Opšte mašinstvo - Rad, energija, snaga, stepen korisnog dejstva

- Pumpe, ventili, filteri - Osnovni pojmovi razmjene

toplote - Kompresori

164

1.3.7. ENERGETSKI SISTEMI 1. Naziv predmeta: ENERGETSKI SISTEMI 2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave




Ukupno 92 52 144 3. Opšti ciljevi nastave - Sticanje znanja o vrstama i karakteristikama pogonskih mašina i njihovoj primjeni

u industriji. - Sticanje znanja o vrstama, karakteristikama i principu rada postrojenja za

proizvodnju energije. - Sticanje znanja iz domena regulacije i održavanja sistema. - Sticanje osnovnih znanja iz oblasti grijanja, klimatizacije i hlađenja. - Upoznavanje i razumijevanje konstruktivnih rješenja sistema za grijanje,

klimatizaciju i hlađenje. - Razvijanje osjećaja odgovornosti i preciznosti u radu. - Ovladavanje stručnom terminologijom neophodnom za komunikaciju u struci. - Razvijanje osjećaja poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

165





Uvod - Definiše pojam

energije. - Objašnjava zakon o

održanju energije. - Navodi i objašnjava

podjelu i vrste energije.

- Navodi podjelu mašina prema vrsti energije.

- Shvata pojam energije.

- Razlikuje mehaničku, toplotnu, hemijsku, električnu i atomsku energiju.

- Analizira kinetičku i potencijalnu energiju.

- Shvata podjelu mašina na radne i pogonske.

- Analizira zakon o održanju energije.


Pogonske mašine i uređaji Motori sa unutrašnjim sagorijevanjem - Navodi ulogu,

značaj i podjelu motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Upoznaje glavne dijelove motora sa unutrašnjim sagorijevanjem.

- Definiše stepen kompresije motora.

- Obrazlaže i razumije taktove radnog ciklusa četvorotaktnog oto motora.

- Navodi indikatorske i efektivne pokazatelje rada četverotaktnog oto motora.

- Navodi i objašnjava konstruktivna rješenja dvotaktnog oto motora.

- Objašnjava i razumije radni ciklus dvotaktnog oto motora.

- Prepoznaje vrste motora.

- Tumači katalošku dokumentaciju.

- Na modelu uočava pokretne i nepokretne djelove motora.

- Analizira djelove sa stanovišta konstrukcije, funkcije, materijala, opterećenja i održavanja.

- Analizira stepen kompresije.

- Izračunava radnu i ukupnu zapreminu motora.

- Analizira efektivne pokazatelje rada motora.

- Analizira ciklus rada četvorotaktnog oto motora.

- Analizira razliku konstruktivnih rešenja.

- Razvija sistematski pristup pri rješavanju problema.



stepena kompresije. - Crtanje

indikatorskih dijagrama rada četvorotaktnih i dvotaktnih motora.

- Prezentovanje računarske simulacije rada oto i dizel motora.

Seminarski rad - Direktno i

indirektno. - Ubrizgavanje goriva

kod oto motora. - Sastav,

karakteristike i značaj kvaliteta izduvnih gasova.

166




- Obrazlaže i razumije ciklus rada četvorotaktnog dizel motora.

- Navodi razliku između oto i dizel motora.

- Navodi i objašnjava konstruktivno rješenje motora sa rotacionim klipom.

- Navodi osnovne zadatke i elemente sistema za napajanje oto motora gorivom.

- Objašnjava pripremu radne smješe kod oto motora.

- Navodi zadatak i elemente izduvnog sistema.

- Navodi sastav i objašnjava mjerenje i kontrolu produkata sagorijevanja.

- Navodi osnovni zadatak i podjelu sistema za napajanje dizel motora gorivom.

- Poznaje princip direktnog i indirektnog procesa ubrizgavanja goriva.

- Navodi načine podmazivanja motora.

- Objašnjava sistem za podmazivanje motora.

- Obrazlaže funkciju sistema za hlađenje motora.

- Opisuje sistem za hlađenje motora tečnošću.

- Objašnjava sistem

- Dvotaktnih i četvorotaktnih oto motora.

- Analizira rad dvotaktnog oto motora.

- Upoređuje i analizira razlike između oto i dizel motora.

- Analizira efektivne i indikatorske pokazatelje rada četvorotaktnog dizel motora.

- Shvata princip rada četvorotaktnog dizel motora.

- Pronalazi primjenu četvorotaktnih dizel motora.

- Shvata princip rada motora sa rotacionim klipom.

- Analizira parametre motora sa rotacionim klipom.

- Analizira proces formiranja radne smješe u karburatoru.

- Prepoznaje i analizira načine ubrizgavanja goriva.

- Analizira potrošnju goriva u zavisnosti od režima rada.

- Analizira sastav izduvnih gasova.

- Skicira naponski signal lambda sonde za bogate i siromašne smješe.

- Analizira rad pumpi niskog i vISOkog pritiska.

- Shvata funkciju brizgaljki u sistemu.

- Čita i analizira šemu motora sa

167




vazdušnog hlađenja. - Zna način

funkcionisanja automatike hlađenja.

turbopunjačem. - Uočava neophodnost

podmazivanja pokretnih djelova motora.

- Cita šemu sistema za podmazivanje.

- Identifikuje djelove sistema za podmazivanje.

- Uočava neophodnost hlađenja motora.

- Čita šemu sistema za hlađenje motora.

Parne turbine - Navodi i objašnjava

podjelu i zadatak parnih turbina.

- Opisuje sastavne djelove parnih turbina.

- Objašnjava princip rada akcionih turbina.

- Navodi i objašnjava reakcione turbine.

- Navodi razliku između akcionih i reakcionih turbina.

- Navodi vrste kondezatora i opisuje pojam kondezacije.

- Objašnjava proces regulacije rada turbine.

- Definiše snagu turbine i postupak izračunavanja.

- Identifikuje sastavne djelove: mlaznice, radno kolo, kućište, zaptivače.

- Razlikuje i upoređuje akcione i reakcione turbine.

- Poznaje princip rada de lavalove akcione turbine.

- Analizira Kertisove turbine sa stepenima brzine i pritiska.

- Shvata princip rada. - Parsonove reakcione

turbine. - Računa snagu

turbine. - Shvata kondezaciju i

navodi ulogu kondezatora.

- Utvrđuje značaj regulacije i način regulacije rada turbine.

- Razvija sposobnost zapažanja i zaključivanja.

Vježbe: - Izračunavanje snage

turbine. - Grafičko

prikazivanje promjene brzine i pritiska kod akcionih i reakcionih turbina.

Seminarski rad - Karakteristike,

primjena i stepen korisnosti višestepenih parnih turbina.

Gasne turbine - Opisuje rad gasne

turbine. - Navodi i objašnjava

sastavne djelove gasnih turbina.

- Navodi prednosti i

- Analizira rad gasne turbine.

- Shvata princip rada gasne turbine sa pogonom na čvrsto gorivo.

168




nedostatke gasnih turbina.

- Prepoznaje prednosti i nedostatke gasnih turbina.

- Identifikuje sastavne djelove gasne turbine.

Vodene turbine - Navodi podjelu,

značaj i ulogu vodenih turbina.

- Opisuje proces pretvaranja hidrauličke u mehaničku energiju.

- Objašnjava akciono i reakciono dejstvo mlaza vode i stepen iskorišćenja.

- Nabraja sastavne djelove turbine.

- Obrazlaže kriterijume izbora turbine.

- Objašnjava Peltonovu, Kaplanovu i Fransisovu turbinu.

- Upoznaje postupak analitičkog određivanja snage turbine.

- Razlikuje akcione i reakcione turbine.

- Analizira ra peltonove turbine.

- Ocjenjuje najpovoljnije uslove za dobijanje snage.

- Shvata akciono dejstvo mlaza.

- Identifikuje sastavne djelove peltonove turbine.

- Uočava gubitke snage i izračunava stepen iskorišćenja Peltonove turbine.

- Shvata reakcijsko dejstvo vodenog mlaza.

- Prepoznaje sastavne djelove Fransisove turbine i navodi njihovu ulogu.

- Shvata pojam specifičnog broja obrtaja i varijante

- Fransisove turbine s obzirom na bezbjednost.

- Identifikuje sastavne djelove, njihovu ulogu i princip rada

- Kaplanove turbine. - Izračunava snagu

turbine.

- Razvija sposobnost zapažanja, analiziranja i zaključivanja

Vježbe: - Izračunavanje snage

turbine

Elektromotori - Objašnjava princip

rada elektromotora jednosmjerne struje.

- Identifikuje sastavne djelove elektromotora.

- Shvata princip rada

- Razvija potrebu ekonomičnog korišćenja energije.

169




- Navodi i opisuje rad sinhronih i asinhronih motora.

- Obrazlaže princip rada električnih generatora.

- Zna postupak održavanja elektromotora.

- Navodi primjenu elektromotora.

elektromotora jednosmjerne struje

- Shvata princip rada dinamo mašine.

- Analizira rad generatora naizmjenične struje.

- Navodi prednosti i nedostatke primjene elektromotora.

170




učenik učenik učenik Elektrane - Navodi podjelu

prema izvorima energije.

- Nabraja osnovne karakteristike energetskih postrojenja.

- Navodi i objašnjava vrste termoenergetskih postrojenja prema radnim medijima i konstruktivnim karakteristikama.

- Opisuje kotlovsko postrojenje.

- Navodi podjelu, pogon i održavanje kotla.

- Upoznaje prateća postrojenja za transport goriva, sistem rashladne vode, pripremu vode, Cijevni sistem pumpe, ventilatore... .

- Nabraja podjelu i karakteristike toplotnih turbomašina.

- Navodi i objašnjava vrste hidroenergetskih postrojenja i hidrauličkih mašina.

- Opisuje pumpno postrojenje.

- Upoznaje hidromašinsku opremu hidroenergetskih postrojenja.

- Opisuje gasoenergetsko postrojenje.

- Objašnjava mjerno-

- Razlikuje termo, hidro i gasoenergetska postrojenja.

- Upoređuje rad termoelektrana sa parnim i gasnim blokom.

- Pravi šeme parnog, gasnog, kondezacionog i toplifikacionog energetskog bloka.

- Analizira rad kotlovskog postrojenja.

- Uočava osnovne konstruktivne karakteristike kotla.

- Shvata značaj pratećih postrojenja:

- sistema za transport goriva,

- sistem rashladne vode,

- ventilatore, - pumpe, - cijevni sistem, - armatura, - analizira toplotni

bilans, gubitke i stepen iskorišćenja kotla.

- Shvata rad reverzibilne hidroelektrane.

- Upoređuje pribranske i derivacione šeme.

- Analizira energetski bilans i tehničko-energetsku efikasnost hidroenergeskog sistema.

- Analizira rad gasoenergetskog

- Razvija svijest o značaju ekonomičnog korišćenja električne energije.


Vježbe: - Izrada pribranske i

derivacione šeme i izrada principijelne šeme kondezacione termoelektrane sa parnim blokom.

- Izrada šeme termoelektrane sa gasnim blokom.

- Izrada šeme kompleksnog korišćenja geotermalnih voda kao izvora toplote.

Seminarski rad - Tehno-energetske

karakteristike termoenergetskog postrojenja.

- Energetski bilans sistema za proizvodnju i potrošnju energije.

171




regulacione gasne stanice i sudove za tečni gas.

- Navodi pogonsko-preventivne mjere sigurnosti za rad sa prirodnim gasom i postupke pri eksploataciji.

- Navodi karakteristike nuklearnih postrojenja.

- Opisuje nuklearne reaktore.

- Upoznaje karakteristike generatora pare.

- Navodi nove i buduće tehnologije za proizvodnju električne energije.

- Navodi karakteristike solarnih elektrana.

- Objašnjava način rada geotermalne elektrane.

- Ilustruje šemu geotermalne elektrane.

- Navodi karakteristike elektrana na vjetar.

postrojenja. - Upoređuje gasne

turbine otvorenog i zatvorenog toka.

- Prepoznaje elemente gasoenergetskog postrojenja.

- Shvata postupke eksploatacije i održavanja gasnih postrojenja.

- Crta uprošćenu šemu nuklearne elektrane.

- Prepoznaje elemente nuklearne elektrane.

- Analizira rad nuklearnog reaktora.

- Uočava osnovne elemente solarnih elektrana,

- Crta i analizira uprošćenu šemu solarne elektrane.

- Prepoznaje osnovne Elemente geotermalne elektrane.

- Crta i analizira šemu geotermalne elektrane.

- Shvata značaj i ulogu postrojenju u energetskom sistemu sa stanovišta troškova proizvodnje električne energije.

Sistemi za grijanje - Navodi zadatak

postrojenja za grijanje.

- Navodi i objašnjava karakteristike i primjenu pojedinačnih zagrijevnih uređaja.

- Upoznaje osnove sistema centralnog grijanja.

- Razlikuje uređaje za lokalno grijanje.

- Uočava karakteristike peći na čvrsto gorivo, gasnih i uljnih peći.

- Upoređuje vodeno i vazdušno centralno grijanje.

- Prepoznaje osnovne djelove postrojenja

- Razvija svijest o racionalnom korišćenju energije.

- Razvija sposobnost zapažanja.


vodenog gravitacionog grijanja.

- Izrada šema jednocijevnog i dvocijevnog razvoda parnog grijanja.

- Čitanje tehničke dokumentacije.

172




- Nabraja djelove postrojenja za vodeno i parno centralno grijanje.

- Objašnjava jednocijevno i dvocijevno vodeno gravitaciono grijanje.

- Obrazlaže pumpno grijanje.

- Navodi i opisuje parno grijanje:

-niskog pritiska, -visokog pritiska, -vakumsko. - Navodi značaj

daljinskog grijanja. - Objašnjava parno,

toplovodno i vrelovodno daljinsko grijanje.

- Opisuje podstanice za daljinsko grijanje.

- Obrazlaže toplovodni prenos toplote do podstanice.

- Navodi elemente regulacije u podstanici.

- Opisuje direktno i indirektno grijanje.

- Obrazlaže postupak mjerenja protoka i količine utrošene energije.

- Objašnjava sistem grijanja toplim vazduhom.

- Nabraja posebne oblike grijanja.

- Objašnjava grijanje toplotnom pumpom.

- Navodi glavne djelove i objašnjava postupak solarnog grijanja.

- Objašnjava grijanje

za centralno grijanje.

- Analizira jednocijevno postrojenje vodenog gravitacionog grijanja.

- Crta i upoređuje šeme jednocijevnog i dvocijevnog grijanja.

- Shvata i analizira parno grijanje.

- Upoređuje parno grijanje niskog i vISOkog pritiska.

- Prepoznaje komponente sistema za vazdušno grijanje.

- Uočava značaj daljinskog grijanja.

- Upoređuje toplovodno, vrelovodno i parno daljinsko grijanje.

- Cita projektnu dokumentaciju za podstanicu.

- Razlikuje direktno i indirektno grijanje. Intrepretira metode mjerenja protoka i količine utrošene energije.

- Upoređuje posebne oblike grijanja.

- Shvata princip rada toplotne pumpe.

- Identifikuje glavne elemente solarnog sistema i navodi njihovu funkciju.

Seminarski rad - Pumpno centralno

grijanje. - Toplifikacija-

daljinsko grijanje.

173




atomskom energijom.

Sistemi za klimatizaciju - Definiše pojam

klimatizacije. - Navodi i objašnjava

konfornu i tehnološku klimatizaciju.

- Navodi elemente mikro i makro klime.

- Upoznaje način regulacije sistema klimatizacike u ljetnjem i zimskom periodu.

- Navodi i objašnjava sisteme klimatizacije.

- Nabraja i opisuje komponente sistema za klimatizaciju.

- Navodi i objašnjava komponente složenih sistema za klimatizaciju.

- Upoznaje uređaje i aparate za regulaciju i upravljanje procesa klimatizacije.

- Opisuje postupak pripreme postrojenja za puštanje u rad, vođenje normalnog režima rada i zaustavljanja.

- Shvata proces klimatizacije.

- Identifikuje komponente sistema za klimatizaciju.

- Vrednuje uticaj vlažnosti i brzine vazduha.

- Upoređuje klimatizaciju u zimskim i ljetnjim uslovima.

- Razlikuje niskopritisni, vISOkopritisni, dvokanalni i vazdušno-vodeni sistem klimatizacije.

- Analizira proces pripreme vazduha.

- Prepoznaje komponente složenih sistema za klimatizaciju.

- Razlikuje uređaje i aparate za regulaciju i upravljanje u procesima klimatizacije.

- Shvata osnovne principe primjene automatske regulacije sistema za klimatizaciju.

- Shvata značaj sistemskog pristupa pri rešavanju konkretnih problema.

Vježbe: - Čitanje tehničke

dokumentacije. Seminarski rad - Uticaj temperature,

vlažnosti vazduha i brzine strujanja u procesima klimatizacije.

Sistemi za hlađenje - Objašnjava

postupak hlađenja. - Nabraja vrste

rashladnih postrojenja.

- Upoznaje vrste rashladnih fluida i kriterijume za njihov izbor

- Shvata zadatak sistema za hlađenje.

- Upoređuje i vrši izbor rashladnih fluida.

- Analizira šeme amonijačnih i freonskih rashladnih mašina.

- Shvata značaj zaštite životne sredine.

- Stiče osobine sistematičnosti.

Vježbe: - Čitanje tehničke

dokumentacije. Seminarski rad - Kompresorske

rashladne mašine. - Apsorcione

rashladne mašine.

174




ilustruje šeme principa amonijačnih i freonskih rashladnih sistema.

- Objašnjava procese u kompresoru, stepen korisnosti, indikatorsku i efektivnu snagu.

- Navodi i objašnjava sastavne elemente rashladnih sistema:

- kompresore, - kondezatore, - isparivače, - ventile, - međuhladnjake. - Objašnjava

cirkulaciono hlađenje vode.

- Opisuje kule za hlađenje vode.

- Obrazlaže proces razmjene i vrste razmjenjivača toplote.

- Nabraja i objašnjava uređaje za regulisanje i upravljanje.

- Navodi i objašnjava izvedbe rashladnih sistema.

- Objašnjava postupke eksploatacije i održavanja rashladnih sistema.

- Analizira princip rada kompresora.

- Određuje indikatorsku i efektivnu snagu i stepen korisnosti.

- Shvata funkciju kondezatora, isparivača i prigušni ventila.

- Razlikuje kondezatore sa vodenim i vazdušnim hlađenjem.

- Uočava značaj kula za hlađenje vode.

- Analizira uticaj koeficijenta prolaza toplote i površine preko koje se vrši razmjena.

- Analizira dvopoziciono regulisanje rashladnih uređaja.

- Vrednuje značaj odvajača ulja, filtera, nivokaza, kontrolnih stanica, armature, cjevovoda, spojnica. .

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - J. Lenesi i T. Ristanović: Motori i motorna vozila, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 2006. - D. Janković: Motorna vozila, Mašinski fakultet, Beograd. - M. Tomić i S. Petrović: Motori sus, Mašinski fakultet, Beograd. - F. Razumović: Enciklopedija strojeva, Školska knjiga, Zagreb, 1977. - I. Brkić i drugi: Energetska postrojenja, Zavod za udžbenike, Beograd, 1995. - M. Bogner i drugi: Energetski procesi, Zavod za udžbenike, Beograd, 1995. - D. Debeljković: Termoenergetski procesi, Zavod za udžbenike, Beograd, 2001.

175

- B. Vukosavljević, M. Marjanović: Osnovi energetike, Zavod za udžbenike, Beograd.

- M. Bogner i drugi: Postrojenja za grijanje i klimatizaciju, Zavod za zudžbenike, Beograd.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: - računarom sa multimedijskim paketom, softverom za simulaciju rada pogonskog

motora, - modelima, maketama, skicama pogonskih mašina, - dijapozitivima i šemama energetskih postrojenja, - dijapozitivima i šemama sistema grijanja, klimatizacije i hlađenja. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - Provjera znanja vrši se putem: - usmenih odgovora, - pismenih vježbi. - Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u


dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Uslovi za napredovanje i završetak predmeta - Pozitivna ocjena na kraju školske godine. 9. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani mašinski inženjer.

176



Predmet Znanja - Pogonske mašine i uredjaji - Opšte mašinstvo

- Elektrotehnika sa elektronikom

- Mehanički rad, energija, snaga

- Stepen korisnog djelovanja - Osnovi elektrotehnike - Osnovi električnih mašina

- Elektrane - Elektrotehnika sa elektronikom

- Jednosmjerne struje - Naizmjenične struje - Elektromagnetizam - Proizvodnja i prenos

električne energije

- Sistemi za grijanje - Opšte mašinstvo - Osnovni pojmovi razmjene toplote

- Vodena para - Pumpe, ventili, filteri

- Sistemi za klimatizaciju - Opšte mašinstvo - Vlažan vazduh - Osnovne veličine stanja u

termodinamici

- Sistemi za hlađenje - Opšte mašinstvo - Prvi i drugi zakon termodinamike

- Kompresori - Razmjenjivači toplote - Ventili

177

2. STRUČNI ISPIT 2.1. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNO - TEORIJSKI DIO ISPITA 2.1.1. KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 1. Naziv ispitnog kataloga: KOMPJUTERSKO MODELIRANJE 2. Cilj ispita - Na ispitu kandidat treba da pokaže poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta

kompjutersko modeliranje, uz: - uspješnost traženja i upotrebe informacija iz različitih izvora, - poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korišćenja iz oblasti

kompjuterskog modeliranja, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela

dijelova, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela

sklopova, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog crteža

detalja, na osnovu 3D modela dijela, - rješavanje jednostavnih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog crteža

sklopa, na osnovu 3D modela sklopa, - rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela dijelova,

-rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu 3D modela sklopova, - rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog crteža

detalja, na osnovu 3D modela dijela, - rješavanje složenijih problema-zadataka, vezanih za izradu tehničkog crteža

sklopa, na osnovu 3D modela sklopa, - odgovarajući pristup pri modeliranju i izradi tehničke dokumentacije, - poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite okoline, - poznavanje standarda i propisa i njihova pravilna upotreba, - primjenu normi i smjernica za obezbjeđivanje kvaliteta proizvoda, - objašnjenje i interpretaciju rezultata, - odluke o racionalnoj upotrebi materijala i vremena, - upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu 1. Crtanje skica za modele punih tijela - Nacrtati skicu prema datom crtežu. 2. Obrada i izmjena skica - Izvršiti zaobljavanje skiciranih objekata. - Izvršiti zarubljivanje skiciranih objekata. - Kopirati skicirani objekat tako što se pomjera na zadato rastojanje. - Simetrično preslikati skicirani objekat. - Premjestiti, rotirati i izmijeniti veličinu skiciranom objektu. - Izraditi linearni šablon. - Izraditi kružni šablon. - Unijeti tekst u okruženju za skiciranje, postaviti tekst duž krive. 3. Dodavanje relacija i mjera skicama - Dodati odgovarajuće geometrijske relacije.

178

- Kotirati skicu, potpuno definisati skicu. - Odrediti ugao i rastojanja između datih linija, tačaka na skicama. - Odrediti svojstva datog presjeka (površina, položaj težišta, moment inercije,

polarni moment inercije, ugao između glavnih osa i osa skice i glavni moment inercije).

4. Modelovanje dijelova – osnovni elementi - Nacrtati pun izvučeni osnovni element. - Nacrtati tankozidni izvučeni osnovni element. - Nacrtati pun obrtni osnovni element. - Nacrtati tankozidni obrtni osnovni element. - Dodijeliti materijal i teksturu modelu. 5. Izrada referentne geometrije - Konstruisati referentnu ravan. - Konstruisati referentnu osu. - Konstruisati referentne tačke. - Konstruisati referentni koordinatni sistem. 6. Alatke za modelovanje - Izvršiti isjecanje datog modela prema zadatim parametrima. - Izraditi otvore i navoj na datom modelu. - Izvršiti jednostavno i složeno zaobljavanje na datom modelu. - Izvršiti obaranje ivica i tjemena modela. - Konstruisati element – školjka. - Izraditi linearni šablon modela. - Izraditi kružni šablon modela. - Izraditi šablon prema skici. - Izraditi šablon duž krive. - Izraditi šablon prema tabeli. - Konstruisati element – rebro. - Nacrtati presjek modela. 7. Napredno modelovanje - Konstruisati element tipa loft. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž 2D putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž spiralne 3D putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž ivične 3D putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž segmentirane 3D

putanje. - Konstruisati element tipa sweep prostim izvlačenjem duž krivolinijske 3D

putanje. 8. Modelovanje sklopova - Uvesti i postaviti odgovarajuće komponente u dokument sklopa. - Sastaviti komponente koristeći uslove uklapanja. - Uklopiti komponente koristeći inteligentno uklapanje. - Sastaviti komponente pomoću referenci za uklapanje. - Sastaviti komponenete koristeći napredne uslove uklapanja. - Sastaviti komponente koristeći mehaničke uslove uklapanja. - Izvršiti brisanje komponeneti i podsklopova, mijenjanje uslova uklapanja. - Izvršiti zamjenu objekata izabranih za uklapanje, razlaganje podsklopova,

zamjena elementa u podsklopovima. - Izraditi šablon vođen elementom.

179

- Izraditi lokalni šablon. - Izvršiti otklanjanje smetnji u sklopu, otkrivanje sukoba dok je sklop u pokretu. - Nacrtati rastavljeno stanje sklopa, skice sa linijama rastavljanja. 9. Površinsko modelovanje - Konstruisati osnovnu nurbs površinu prema zadatim parametrima. - Konstruisati obrtnu i izvučenu površinu. - Konstruisati u-površinu tipa loft. - Konstruisati površinu tipa sweep. 10. Tehnički crtež detalja - Nacrtati tri standardna prikaza na osnovu datog 3D modela. - Nacrtati pun presjek i polupresjek. - Nacrtati djelimični presjek. - Nacrtati izdvojeni presjek. - Nacrtati uporedni presjek. - Nacrtati poprečni presjek. - Nacrtati prikaz detalja. - Nacrtati skraćeni prikaz. - Izvršiti kotiranje crteža. - Izvršiti unos tolerancija dužina, uglova, oblika i položaja na crtež. - Izvršiti dodavanje simbola za kvalitet obrađene površine. - Izvršiti dodavanje oznaka centra i osa simetrije, označavanje otvora na crtežu,

dodavanje uprošćenog prikaza navoja. 11. Tehnićki crtež sklopa - Dodati i popuniti sastavnicu na crtežu sklopa. - Izvršiti označavanje pojedinih dijelova – komponenti sklopa na sklponom crtežu. - Izraditi prikaz krajnjih položaja, maksimalan i minimalan domet pokreta sklopa. - Nacrtati presjek sklopa, određivanje šrafure, biranje komponenti koje će biti

izostavljene prilikom presjecanja. 12. Jednačine, konfiguracije i elementi iz biblioteke - Izvršiti dodavanje i mijenjanje jednačina. - Izvršiti potiskivanje, vraćanje potisnute jednačine i brisanje jednačine. - Izraditi konfiguraciju ručno. - Izraditi konfiguraciju pomoću projektne tabele. - Izraditi i postaviti elemente biblioteke. - Izvršiti mijenjanje i razlaganje elemenata biblioteke.

180

4. Tip ispita - Usmeno. - Na ispitnom listu treba da budu tri zadatka, kombinovana po složenosti na

odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina zadataka (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista.

- Kandidat na ispitu koristi računar, odgovarajući CAD softver. - Detaljan spisak ispitnih zadataka sastavlja se na osnovu okvirnog spiska zadataka,

datih u ispitnom katalogu. - Kandidat ima pravo da se pripremi za ispit 20 minuta. - Ispit traje najviše 20 minuta.

5. Dozvoljena pomagala - Pomagala nijesu predviđena.

6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori dati u katalogu

znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

181

2.1.2. KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 1. Naziv ispitnog kataloga: KOMPJUTERSKO UPRAVLJANJE PROIZVODNJOM 2. Cilj ispita - Na ispitu kandidat treba da pokaže poznavanje i upotrebu znanja iz predmeta

kompjutersko upravljanje proizvodnjom, uz: - uspješnost traženja i upotrebe podataka iz različitih izvora, - poznavanje pojmova, definicija, postupaka i njihovog korišćenja iz oblasti CNC

tehnologije, - rješavanje jednostavnih problema/zadataka, vezanih za izradu programa u

proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rješavanje jednostavnih problema/zadataka, vezanih za izradu tehničko

tehnološke dokumentacije u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rješavanje složenijih problema/zadataka, vezanih za izradu programa u

proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - rješavanje složenijih problema/zadataka, vezanih za izradu tehničko tehnološke

dokumentacije u proizvodnji upravljanoj kompjuterom, - odgovarajući pristup u izboru tehnoloških postupaka, - poznavanje i poštovanje propisa sa područja zaštite na radu i zaštite okoline, - poznavanje standarda i propisa i njihovu pravilnu upotrebu, - objašnjenje i interpretaciju rezultata, - odluke o racionalnoj upotrebi materijala, energije, vremena, - upotrebu savremene informacione tehnologije. 3. Standardi znanja koji se ocjenjuju na stručnom ispitu 1. NC, CNC i DNC upravljanje - Objasniti pojam NC (Numerical Control) upravljanja. - Navesti karakteristike i objasniti pojam CNC (Computer Numerical Conrol)

upravljanja. - Objasniti pojam DNC (Direct Numerical Control) upravljanja. - Uporediti karakteristike konvencionalnih / klasičnih, NC i CNC mašina sa aspekta

oblasti primjene, produktivnosti, ekonomičnosti i ukupne efikasnosti obrade. - Razlikovati i uporediti karakteristike nc i CNC upravljanja. - Navesti i objasniti pokazatelje kvaliteta CNC mašina. 2. CNC alatne mašine - Navesti tipove CNC alatnih mašina za obradu rezanjem. - Navesti osnovnu strukturu i glavne dijelove CNC alatnih mašina i objasniti njihovu

funkciju. - Navesti pokazatelje kvaliteta CNC mašina. - Objasniti proizvodnsot, ekonomičnost i oblasti primjene CNC mašina. - Uočiti prednosti CNC mašina nad klasičnim kod složenijih oblika i kontura radnog

predmeta. 3. Priprema alata za CNC mašine - Navesti osnovne vrste i karakteristike alata za CNC mašine. - Obrazložiti namjenu i vrste steznih alata i pribora. - Obrazložiti namjenu i vrste mjernih i kontrolnih alata i pribora. - Objasniti osnovne kriterijume za izbor reznih alata kod CNC mašina. - Navesti dijelove /elemente sistema alata kod CNC mašina i objasniti njihovu

namjenu.

182

- Navesti i objasniti osnovne načine podešavanja alata. - Objasniti podešavanje alata na mašini i van mašine. - Objasniti pojam korekcije radijusa alata. - Analizirati kriterijume izbora reznih, steznih i kontrolnih alata. - Analizirati funkciju i međusobnu zavisnost držača, međuelementa (produžetka) i

nosača (stezača) u sklopu sistema alata. - Analizirati vezu grešaka obrade i pravilnog podešavanja alata. 4. CNC strugovi - Navesti osnovne vrste CNC strugova. - Objasniti strukturu i glavne dijelove CNC struga. - Objasniti funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog sistema

CNC struga. - Objasniti karakteristične tačke CNC struga. - Znati sigurnosne uređaje i sigurnosne mjere kod CNC struga. - Navesti načine rada CNC struga. - Znati način izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih predmeta kod CNC

struga. 5. CNC glodalice - Navesti osnovne vrste CNC glodalica. - Navesti strukturu i glavne dijelove CNC glodalice. - Objasniti funkciju sistema upravljanja, mehaničkog, mjernog i pogonskog sistema

CNC glodalice. - Objasniti karakteristične tačke CNC glodalice. - Navesti sigurnosne uređaje i sigurnosne mjere kod CNC glodalice. - Objasniti način rada, izmjene alata, pogona i stezanja tipičnih radnih predmeta

kod CNC glodalice. 6. Ručno programiranje CNC mašina - Objasniti suštinu programiranja CNC mašine i navesti vrste programiranja. - Objasniti obradu informacija u procesu programiranja. - Navesti funkciju i značaj nulte tačke mašine, referentne tačke mašine i nulte

tačke radnog predmeta/obratka. - Objasniti apsulutni i inkrementalni sistem mjerenja. - Obrazložiti razliku između glavnog i pomoćnog kretanja. - Objasniti:

- glavne i pomoćne programske funkcije, - osnovne funkcije ciklusa, - programiranje sa podprogramima.

- Analizirati sadržaj programskog lista. - Tumačiti značenje pojedinih oznaka /riječi u programskoj rečenici i format riječi. 7. Izrada programa za CNC strugove - Navesti elemente koji utiču na izbor režima obrade kod CNC struga. - Objasniti značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i radnog

predmeta. - Objasniti razliku između apsolutnog i relativnog koordinatnog sistema. - Navesti pravila za pisanje programskih rečenica i programa za CNC strug. - Uočiti povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala

radnog predmeta. 8. Izrada programa za CNC glodalice - Navesti elemente koji utiču na izbor režima obrade kod CNC glodalice.

183

- Objasniti značaj određivanja karakterističnih nultih tačaka mašine, alata i radnog predmeta.

- Navesti pravila za pisanje programskih rečenica i programa kod CNC glodalice - Uočiti povezanost izbora režima obrade, alata, sredstva za hlađenje i materijala

radnog predmeta. 9. Priprema tehničko-tehnološke dokumentacije - Navesti sadržaj tehničko-tehnološke dokumentacije. - Obrazložiti namjenu i sadržaj: - plana obrade, - operacionog lista, - plana stezanja, - plana alata, - plana (podešavanja) mašina, - programskog lista. - Definisati pojam kvaliteta obrađene površine, pojam tačnosti obrade, dimenzija,

oblika, položaja. - Navesti uzroke koji utiču na kvalitet obrađene površine. - Navesti karakteristike stezanja kad se radni predmet izrađuje iz pripremaka i

šipkastog materijala. - Navesti elemente režima obrade. - Objasniti izbor režima obrade u zavisnosti od materijala radnog predmeta. - Navesti osnovne karakteristike tehnoloških procesa kod proizvodnje sa mašinama

sa numeričkim upravljanjem. - Uočiti podatke na radioničkom crtežu, bitne za definisanje postupka obrade. - Pronaći vezu između kvaliteta površine i metoda obrade. - Uočiti greške obrade, analizirati osnovne uzroke i metode postizanja tačnosti i

kvaliteta obrade. - Analizirati uticaj zahtjeva na radioničkom crtežu na tok procesa obrade. - Uočiti uticaj režima obrade na greške obrade. - Uočiti uticaj stezanja na greške obrade. 10. CNC obradni sistemi za nekonvencionalne metode obrade - Navesti opšte karakteristike i vrste nekonvencionalnih metoda obrade. - Objasniti princip rada: - ultrazvučne metode, - elektroerozione obrade, - laserske obrade, - elektrohemijske obrade. - Uočiti prednosti i nedostatke nekonvencionalnih metoda obrade. - Uporediti karakteristike pojedinih vrsta obrade nekonvencionalnih metoda

obrade. 11. CNC mjerne mašine - Navesti opšte karakteristike, primjenu, podjelu i struktura CNC mjernih mašina.

Objasniti projektovanje tehnologije mjerenja na CNC mjernim mašinama, primjenjene metode, sistem pribora za mjerenje.

12. Primjena CAD/CAM sistema i automatizovana proizvodnja - Objasniti pojam CAM (Computer Aided Design). - Objasniti koncept CAD-CAM (Computer Aided Manufacturing). - Objasniti kako se uz pomoć odgovarajućeg cam softvera: - definiše putanja alata, - biraju tehnološki parametri obrade,

184

- bira odgovarajući rezni, stezni i mjerni alat, - bira postupak i vrsta obrade, - simulira proces obrade radnog predmeta, - vrše potrebne korekcije i popravke programa, - vrši postprocesiranje, - šalje program mašini, - vrši provjera programa na mašini i unose potrebne izmjene, - provjerava tačnost oblika i dimnenzija radnog predmeta, - obrazložiti postupak formiranja tehničke dokumentacije pomoću računara. 4. Tip ispita - Usmeno. - Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na

odgovarajući način – da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti, kako bi težina pitanja (zbirna) na svakom ispitnom listu bila ista.

- Detaljan spisak ispitnih pitanja sastavlja se na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu.

- Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. - Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. - Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na predlog ispitivača. 5. Dozvoljena pomagala - Pomagala nijesu predviđena. 6. Literatura i drugi izvori - Za kandidate je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori dati u Katalogu

znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

185

2.2. ISPITNI KATALOZI ZA STRUČNI RAD 2.2.1. ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA- STRUČNI RAD 1. Naziv ispitnog kataloga: ISPITNI KATALOG PRAKTIČNOG DIJELA STRUČNOG ISPITA- STRUČNI RAD

2. Cilj ispita - Na praktičnom dijelu stručnog ispita kandidat treba da pokaže: - Prepoznavanje i analizu procesa i problema sa različitih aspekata, pravilnu

upotrebu stručne terminologije. - Stepen povezanosti stručnoteoretskih i praktičnih znanja. - Samostalnost u uočavanju problema, njihovom rješavanju, predstavljanju i

vrjednovanju predloženih rješenja. - Samostalnost u korišćenju literature i drugih izvora, sistematičnost u radu. - Poznavanje propisa za obezbjeđenje zaštite na radu i zaštite okoline. - Racionalno korišćenje materijala, vremena, energije. - Samostalnost u komunikaciji, predstavljanju i argumentovanju stavova. 3. Spisak tema/zadataka Na osnovu datih radioničkih crteža dijelova potrebno je: 1. Uraditi 3D modele dijelova pomoću CAD softvera; 2. Izraditi tehničke crteže detalja pomoću CAD softvera; 3. Prema jednom od radioničkih crteža za CNC mašinu uraditi: - konstruktivnu i tehnološku analizu radioničkog crteža radnog predmeta

(mašinskog dijela), - izbor pripremka, - vrste i redoslijed obrade, - broj i redoslijed operacija i podjelu operacija na zahvate, - tehnološke mjere i tolerancije, - plan stezanja, - plan alata (reznih, mjernih, kontrolnih), - izbor elemenata režima obrade i vrijeme obrade, - program za CNC mašinu, - simulaciju programa uz njegovo podešavanje i prilagođavanje, - pripremu CNC mašine za rad, - izrada dijela i kontrola tačnosti.

186

4. Uputstvo za sprovođenje stručnog rada - Kandidat za praktični dio stručnog ispita priprema projektni zadatak. - Sadržaj projektnog zadataka dat je u tački 4 ovog poglavlja. - Nastavnici, odnosno stručni aktiv, definišu konkretne, pojedinačne zadatke, koji

treba da su ujednačeni po težini za sve kandidate, usaglašeni između nastavnika stručno- teorijskih predmeta i praktične nastave.

- Zadatak, po pravilu, treba da sadrži stavke date u tački 4. ovog poglavlja. - Sastavni dio praktičnog dijela stručnog ispita je odbrana urađenog zadatka. - Kandidat radi zadatak samostalno, u toku školske godine u kojoj završava razred. - Ispitni odbor propisuje početak, završetak i rok predaje radova. - Odbrana zadatka/rada traje najviše 20 minuta. 6. Dozvoljena pomagala - Na odbrani stručnog rada nijesu predviđena pomagala. 7. Literatura i drugi izvori - Za kandidata je za pripremu preporučena literatura i drugi izvori objavljena u

Katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika.

187

3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA Redni broj Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, grafičkih radova

2. Opšte mašinstvo Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, grafičkih radova

3. Tehnologija obrade Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

4. Elektrotehnika sa elektronikom Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

5. Kompjutersko modeliranje Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, radova na vježbama, projektnih zadataka

7. Preduzetništvo Provjera znanja vrši se usmenim putem

8. Praktična nastava Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi, praktičan rad na vježbama

Izborna nastava

1. Strani jezik II Usmenim i pismenim putem

2. Ekologija i zažtita životne sredine Provjera znanja vrši se usmenim putem

3. Poslovna komunikacija Provjera znanja vrši se usmenim putem

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta

Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

5. Mehatronika Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

6. Industrijska proizvodnja Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

7. Energetski sistemi Provjera znanja vrši se usmenim putem, pomoću pismenih vježbi

4. USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRŠETAK OBRAZOVNOG PROGRAMA - U sljedeći razred prelaze učenici koji su na kraju školske godine pozitivno. - Ocijenjeni iz svih predmeta tog razreda, realizovali slobodne aktivnosti i ako su

obavili profesionalnu praksu, koja je predviđena nastavnim planom obrazovnog programatehničar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje.

- Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju za obrazovni program-tehničar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje, potrebno je završiti četvrtu godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih nastavnih predmeta i položiti stručni ispit.

- Stručni ispit za obrazovni program tehničar za kompjutersko konstruisanje i upravljanje sastoji se iz:

- pismenog ispita iz maternjeg jezika i književnosti,

188

- pismenog ispita matematike ili stranog jezika, - usmenog ispita iz stručno teorijskog predmeta- kompjutersko modeliranje ili

kompjutersko upravljanje proizvodnjom, - stručnog rada sa odbranom. 5. NAČIN PRILAGOĐAVANJA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA - U skladu sa zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim potrebama (u roku od

mjesec dana) škola bi izradila individualni program (nacrt) uzimajući u obzir odluku o usmjerenju. Individualni program omogućava prilagođeno izvođenje kako bi učenici dostigli propisani stručni standard u svim predmetima.

6. NAČIN PRILAGOĐAVANJA PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH - Programi stručnog obrazovanja koji su pripremljeni za mlade izvode se i za

odrasle u skladu sa polaznim osnovama za prilagođavanje izvođenja obrazovnih programa obrazovanju odraslih tako, da:

- Iz nastavnog plana se izostavljaju predmeti fizičko vaspitanje i slobodne aktivnosti, koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja-škola je obavezna da odraslim ponudi sportske aktivnosti kojima se odrasli mogu dobrovoljno priključiti.

- Škola izradi prilagođen program praktičnog obrazovanja s obzirom na poslove i zadatke, koje obavlja učesnik obrazovanja.

- Za odrasle ne vrijede uslovi za napredovanje koji su određeni u programima nego uslovi, koje utvrdi škola u nacrtu izvođenja odrazovnog programa za odrasle.

- Se provjeravanje znanja izvodi putem ispita, pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični rad), određeni obrazovnim programom.

- Odrasli ne polažu međuispit iz uspješnosti praktičnoga obrazovanja. 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

Redni broj Naziv predmeta Profil stručne spreme nastavnika i stručnih

saradnika

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

2. Opšte mašinstvo Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

3. Tehnologija obrade Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

4. Elektrotehnika sa elektronikom Diplomirani inženjer elektrotehnike

5. Kompjutersko modeliranje Diplomirani mašinski inženjer

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom Diplomirani mašinski inženjer

7. Preduzetništvo Diplomirani ekonomista

8. Praktična nastava

- U prvoj I drugoj godini, VI stepen iz područja mašinstva i obrade metala (sa stečenim najmanje III stepenom stručne spreme: bravar, mašinbravar ili alatničar), V stepen stručne spreme (bravar, alatničar, mehaničar za održavanje mašina i alatki)

III i IV razred, diplomirani mašinski inženjer IZBORNA NASTAVA

189

Redni broj Naziv predmeta Profil stručne spreme nastavnika i stručnih

saradnika

1. Strani jezik II - Profesor stranog jezika i književnosti

2. Ekologija i zaštita životne sredine - Diplomirani biolog, diplomirani inženjer pejzažne arhitekture

3. Poslovna komunikacija - Diplomirani psiholog, diplomirani pedagog, diplomirani sociolog

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta Diplomirani mašinski inženjer

5. Mehatronika Diplomirani mašinski inženjer, diplomirani inženjer elektrotehnike

6. Industrijska proizvodnja Diplomirani mašinski inženjer

7. Energetski sistemi Diplomirani mašinski inženjer, profesor mašinstva

8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOĐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA - Obrazovni program se organizuje i izvodi u školskom obliku. 8. 1. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Redni broj Naziv predmeta Razred Ukupno

časova Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u

grupe T V P T V P

1. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

I 108 72 36 36

II 144 72 72 72

2. Opšte mašinstvo I 108 72 36 II 144 72 72

3. Tehnologija obrade I 108 72 36 II 108 72 36 36

4. Elektrotehnika sa elektronikom III 72 72

5. Kompjutersko modeliranje

III 144 72 72 72

IV 165 66 99 99

6. Kompjutersko upravljanje proizvodnjom

III 144 72 72 72

IV 165 66 99 99

7. Preduzetništvo IV 66 40 26

8. Praktična nastava

I 144 144 144 II 144 144 144 III 180 180 180 IV 198 198 198

IZBORNA NASTAVA

190

Redni broj Naziv predmeta Razred Ukupno

časova Vrsta nastave

Broj časova kod kojih se odjeljenje dijeli u

grupe T V P T V P

1. Strani jezik II

I 72

II 72

III 72

IV 66

2. Ekologija i zaštita životne sredine I 72 58 14

3. Poslovna komunikacija II 72 60 12

4. Organizacija rada i sistem kvaliteta

III 72 72

IV 72 72

5. Mehatronika III 72 72 IV 72 72

6. Industrijska postrojenja

III 72 72

IV 72 72

7. Energetski sistemi III 72 46 26 IV 72 46 26

T– Teorijska nastava. V– Vježbe. P– Praktična nastava. 9. PROFESIONALNA PRAKSA - Učenici I, II i III razreda nakon završetka nastavne godine obavljaju profesionalnu

praksu u trajanju od 10 dana u skladu sa nastavnim planom. - Profesionalna praksa se izvodi u radionicama, koje raspolažu kadrovskim i

materijalnim uslovima, u skladu sa obrazovnim programom. - Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zadužena je škola. - Program profesionalne prakse mora biti u korelaciji sa programom stručno

teorijskih predmeta i praktične nastave. - O realizaciji programa profesionalne prakse je obavezan da vodi dnevnik

profesionalne prakse. - U dnevniku po danima upisuje sadržaje rada. - Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zaduženo za realizaciju programa. - Podatke o profesionalnoj praksi (ime i prezime, mjesto i vrijeme izvođenja)

evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenskim knjigama. - Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za završetak razreda. 10. SLOBODNE AKTIVNOSTI - Slobodne aktivnosti su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. - Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da doprinesu rasterećenju a,

da pomognu njihovu socijalizaciju, ali i da upotpune, prošire i prodube znanja i kompetencije.

- Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 časova, a u IV-33 časa godišnje).

191

- Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole. - Uspješnost na slobodnim aktivnostima se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da

realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti. - Okvirni program slobodnih aktivnosti je sastavni dio godišnjeg plana rada škole, a

sastoji se iz tri cjeline: - Sadržaji vezani za opšteobrazovno područje: dani sporta, ekološke aktivnosti,

filmske, pozorišne, muzičke predstave i likovne izložbe, posjeta istorijskim spomenicima, muzejima, sajmu knjiga i dr.

- Obavezni sadržaji vezani za stručno-teorijsko područje: posjete institucijama i preduzećima koja su stručno vezana s obrazovnim programom koji se realizuje, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, učešće na stručnim predavanjima i takmičenjima u poznavanju određenih oblasti.

- Sadržaji po izboru: učešće u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzička, likovna, informatička, prva pomoć, saobraćajni propisi, internet klub i dr).

- Socijalni rad. - Organizovanje dopunske i dodatne nastave i dr. 11. SPISAK UČESNIKA KOJI SU UČESTVOVALI U IZRADI OBRAZOVNOG PROGRAMA - Dragoljub Draganić, dipl. maš. ing., Prva stručna škola, Nikšić. - Zoran Ukropina, dipl. maš. ing., Srednja stručna škola »Ivan Uskoković«,

Podgorica. - Desimir Mojović, dipl. maš. ing., Srednja stručna škola, Pljevlja. - Nebojša Vuković, dipl. maš. ing., Srednja stručna škola, Bijelo Polje. - Zora Bogićević, dipl. maš. ing., Ministarstvo prosvjete i nauke. - Vladislav Koprivica, dipl. maš. ing., Centar za stručno obrazovanje.

Documents

TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I … CSOa/Obrazovni programi/Obrazovni... · 3 OPŠTI DIO 1. Naziv programa: TEHNIČAR ZA KOMPJUTERSKO KONSTRUISANJE I UPRAVLJANJE 2. Nastavni