tek parti dönemi ve ulus inşasında eğitim

8/3/2019 tek parti dnemi ve ulus inasnda eitim

1/16

Trk Eitim Bilimleri DergisiK 2007, 5(1), 159-172

letiim 2003/18

TEK PART DNEMNDE ULUS NA POLTKALARININETM BOYUTU

Dilad TRKMENOLU

zet

Yerine getirdii fonksiyonlar itibaryla kurumlar birbirleri ile tamamlayc nitelie sahiptirler ve

tarihsel sre ierisinde belirli ihtiyalara gre toplumlarn ihtiyalarn karlarlar. Siyaset kurumu tm

kurumlar ierisinde genel ynetimi salamas ve kamu dzenini oluturmas asndan ayr bir neme

sahiptir. zellikle 18 ve 19. yzyllarda tm dnyaya hkim hle gelmi olan modernleme sreci ilebirlikte ulus-devlet yaplanmalar n plana kmtr. Bu durum siyaset kurumunu toplum zerindeki

etkileri nedeniyle daha nemli hle getirmitir. Ulus-devletler bilhassa kurulularn takiben topluluu

bir millet bilinci ile donatmak amacyla byk aba sarf ederler. Bu abalar kapsamnda mill eitim ve

kltr faaliyetleri younlar. lkemizde de tek parti dneminde halkn ulus uuruna ulamas iin

zellikle tarih ve kltr almalarnn n planda olduu, okul ve renci saysnn artrlmaya alld

grlmektedir. Mfredatta mill tarih ve mill kltr vurgular belirgindir.te bu makalede lkemizde tek

parti dneminde yaplm olan eitim politikalar zerinde durulmutur. O dneminartlar da gz nne

alnarak ulus ina politikalarnn neekilde oluturulup, yrtld incelenmeye allmtr.

Anahtar Szckler: Ulus- inaas, ulus-devlet, eitim, kltr, ynetim, millet.

Abstract

Regarding their functions institutions have complementary characteristics and during the

historical process they meet the needs of the societies according to their needs. Politics institution has a

different importance among all institutions by means of providing local administration and forming

public regularity. Especially in 18th and 19th centuries with modernity process that has a dominating

position all over the world, nation-state structures appeared. This situation made politics institution more

important because of its effects on the society. Nation-states, especially just after their foundations, make

lots of efforts to equip the community with nation consciousness: with the scope of these efforts, activities

on national education and culture increases. It is seen that during the single party period, to provide the

nation consciousness of the public lots of importance is given to historical and cultural studies and great

amount of work is done to increase the number schools and students in Turkey. The notions of national

history and national culture was highlighted in the syllabus. In this article education politics done during

single party period are emphasized. Considering the conditions of the period, how the nation foundation

politics formed and fulfilled were analyzed.

Keywords: Nation-foundation, nation-state, education, culture, administration, nation.

Yazma adresi: Dilad Trkmenolu, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits KamuYnetimi Yksek Lisans rencisi Sakarya, [email protected]


2/16

D. Trkmenolu160

K 2007, Cilt 5, Say 1

Toplumsal kurumlar iinde siyaset kurumunun farkl bir yeri vardr. Siyaset,

kamu dzenini salayp genel ynetimi gerekletiren temel kurumdur (Fichter,

2001:119). Siyaset kurumu bireyler arasndaki ilikileri deil, bireyin grup ve

topyekn toplumla ilikilerini dzenler. Bu durum mdahaleci siyasetin n plana

kt modernleme dneminde zellikle ulus-devlet siyasi yaplanma biiminin

egemen olmasyla olduka net bir ekilde grlmtr. Modernitenin getirdii yeni

toplumsal artlarn gerei olarak siyasi otoritenin toplumsal ve siyasi anlamda

homojenlik salamas, toplumsal ve siyasi anlamda meruiyet zemini olarak bir ulus

oluturma abas iine girmesi toplumsal yaplarda ani ve farkl deiikliklere yol

aabilmi, toplumsal yap ve artlara gre baz kurumlar eskisine gre nemli

klmtr (Aydn, 2000: 150152).

Tarihsel sre ulus devletlerde, zellikle kurulu dnemlerinde siyaset

kurumunun toplumu biimlendirme amacnn belirgin olduunu gstermektedir.

Konuya lkemiz asndan yaklaldnda cumhuriyetin kuruluunu mteakip zaten

var olan merkezci ve yneticilerin mutlak otoritesine dayal sekinci bir siyasal

kltr zemininde ulus ina srecine giriilerek toplumsal ve siyasal anlamda bir

homojenlik salamann temel politika olduu sylenebilir (Heper, 1974: 90). te bu

almada tek parti dneminde bu amalar dorultusunda eitim alannda atlan

admlar ve bu eitim alannda yaanan gelimelerle toplumsal yapda grlen

farkllamalar zerinde durulacaktr.

1. Modernleme, Ulus-Devlet Modeli ve Ulus na Politikalar

Tarihsel adan modernlemeyi; XV-XIX. yzyllar arasnda Avrupada

yaanan, geleneksel toplum yapsnn ortadan kalkmasyla sonulanan bir sre

olarak ifade etmek mmkndr. Bu deiim srecinin ortaya kmasnda

kapitalizmin, hzlanmasnda ise Sanayi Devriminin barolde olduu sylenebilir.

Modern kavram, hem yeni bir toplumsal yapy hem de endstriyel uygarl

iermektedir. Buradan hareketle, modern toplumu karakterize eden gelimeler

olarak; toplumsal hayatta bilginin rolnn artmas, geni bir corafyada ekonomik

btnlemenin grlmesi, kentlemenin ortaya kmas ve tm bunlarn kltrel ve

demografik yapy deitirmesi gsterilebilir. Toplumsal yap ve ilikilerde grlen

bu tarz byk dnmler, -en azndan yeni bir toplumsal rgtlenme tesis edilene

kadar- istikrarszl da beraberinde getirebilmektedir. Bu adan modernlemeyi,

mevcut toplumsal yap ve deerlerin sarsld, sosyal ve siyasi yeniden yaplanmay


3/16

Tek Parti Dneminde Ulus na Politikalarnn Eitim Boyutu 161

Trk Eitim Bilimleri Dergisi

gerektiren birtakm ihtiyalarn doduu sre olarak da ele almak yanl

olmayacaktr (Giddens ve Pierson, 2001: 8386).

Bu ihtiyalarn balcasnn, toplumda sregelen btnln bozulup,

paralanmasyla ortaya kan btnleme ihtiyac olduu sylenebilir (Eraydn,

1998: 264). Bunun yan sra retim ilikilerinde ortaya kan deiiklikler ve

eskisine oranla farkllamann daha ok olduu yeni toplumsal yapnn iyi organize

olmu, otoritesi tartlmayan merkez bir hkmeti de ihtiya hline getirdii

grlmektedir (Hekimolu, 1989: 4647,133174). Yine, modernlemeyle birlikte,

geleneksel dnemde normal karlanan toplumsal eitsizliklerin, artk ortadan

kaldrlmas gereken bir mesele hline geliinden bahsedilebilir. Okuryazarlkta,

sanayilemede, kitle iletiim aralarnda ve refahta grlen art o zamana kadar

siyaset dnda kalm olan toplumsal kesimlerin siyasal sisteme girme ve daha

nitelikli kamu hizmeti isteklerinde bir arta yol amakta (Huntington, 1966: 58)

yeni katlm talepleri, mevcut siyasi kurumlarn bu noktada yetersiz kal ve sorun

hline gelen toplumsal eitsizlikler, eanl bir sre olan din esaslarn toplumsal

hayatta nem kaybetmesiyle yan yana geldiinde siyasal sistemde nemli bir

meruiyet boluu domaktadr. Tm bunlardan tr, modernleen toplumlarn, bir

demokratlama ve yeni meruiyet kayna bulma ihtiyac ile ba baa kaldklar

sylenebilir (Habermas, 2002: 19).

te ulus-devlet modernlemeye has bu ihtiyalar sonucunda ortaya kan bir

siyasi rgtlenme biimidir. Modernitenin devlet biimi olarak kurumsallaan bu

model; aidiyet, entegrasyon, mtereklik, biz olmay daha ok milliyetilie dayal

gl bir motivasyonla salamaya alm, demokratlama ve yeni meruiyetkayna bulma ihtiyacn da karar alma ve icra srelerinde halka yer vererek

gidermeyi baarm bir siyasi rgtlenme biimidir. Bu noktada modernlik fikrinin

sk bir biimde rasyonelleme fikriyle alakal oluunu da dikkat ekmekte fayda

vardr. Rasyonel toplum yaklam, sadece bilim ve teknie nem veren deil,

insanlarla nesnelerinde ynetimini elinde tutabilen bir toplum n grr. Bu

yaklam, modernlemenin insann mdahalesiyle ekil almaya ak bir dnya

alglamasyla alakaldr. Nitekim modern dnce toplumsal yaplanmann ou

zaman toplumun hesap zerine kurulu bir dzen, bir mimari olarak grlmesine yani

toplumsal mhendislie ak kap brakmtr. Modernitenin devlet biimleri

aklclk ve dnyevilemeye dayanarak toplumu artlara en uygun ekilde

dntrme amacn gtmtr ki bu durum tarihsel srete uluslama politikalarna

dnsel bir zemin oluturma eklinde kendini gstermitir (Giddens ve Pierson,2001: 83).


4/16

D. Trkmenolu162

K 2007, Cilt 5, Say 1

Ulus-devlette ulus oluturma politikalarnn nemli bir yer tuttuu, toplumu

dntrc abalarn model asndan bir klasik oluturduu sylenebilir. Hemen

belirtilmelidir ki, uluslama aslnda geni kapsaml bir sre olmakla birlikte,

topluluklarn modern milletlere dnmesinde bilinli siyasi abalar (ulus-ina

politikalar) nemli bir yer tutmaktadr (Nodia, 1998: 102117). Nitekim son iki

asrda, homojenlik dzeyi ne olursa olsun btn lkelerde farkl younluk ve

metotlarla olmakla birlikte ulus-ina politikalar devletler tarafndan uygulanmtr

(Gndoan, 2003: 125).

Ulusun olumasnda, mill bilincin oluumuna bilerek ya da bilmeyerek

katkda bulunan tm srelerin (savalar, felaketler, zaferler, inan ve deerler,

siyasal yaplar.) katks olmakla birlikte, ulus-devletin kuruluunu mteakip bilinli

devlet politikalarna dayal sosyal ve kltrel faaliyetlerin ayr bir yeri olmaktadr

(Hobsbawn, 1995: 117119). Genelde bu durumun, uluslama srelerinin

tamamyla siyasi iradenin hkimiyetinde yrtlen bir olgu, uluslarn da yoktan var

edilen inaalar olarak alglanmasna da yol at belirtilmelidir. Oysaki ulus inas

uluslama kapsamndaki bir sreci, modernleen tm toplumlarda grlen, fertlerin

ballnn yerel veya blgesellikten giderek mill kimlie dayandrlmas, alt

kimliklerin ulusal kimlikle btnletirilmesi amacyla devletin milliyeti ideoloji

dorultusunda yaplandrlmas ve izledii politikalar ifade etmektedir.

Mill kimlii oluturma ya da ulus inasna ynelik politikalar iki temel

kategoride incelenebilir. Bunlardan birincisi hedef temelli kimlik politikalar,

dieri ise kken temelli kimlik politikalardr. Bu iki kategorinin Fransz ve

Alman ekolleri ya da subjektif ve objektif ulus anlaylar olarak da ifade edildiigrlmektedir. Subjektif millet anlay olarak da isimlendirilen Franszvari

milliyetilikte ulus bir fikir, kar, sevgi, an ve umut cemaati olarak tasarlanr. Bu

erevede, lke topraklarn, ortak hatra ve kaderin kayna olarak kutsal bir obje

hline getirmek nemli bir hedeftir. Buna ilaveten, yasalarn ve vatandaln

salad eitlie ve haklara vurgu yaplmakta, siyasal hak ve devlere nem

atfedilmektedir. Bu yaklama gre; ortak mazi, hatralar, ama birlii gibi subjektif

balar sayesinde vatandalk bilinci geliecek, fertlerin lkesel ballklar artacaktr.

Almanvari ya da objektif milliyetilikte etnik kken, bir rka aidiyet ok daha

nemlidir (Smith, 1994: 112). Bu modelde entegrasyon amac ile soya dayal

yaklam takip edilmekte, topluluu birbirine balayan balar olarak; devaml canl

tutulmaya allan soy ve kahramanlk mitleri, ekirdek kltre ait dil, din, gelenek

ve kurumlarn yceltilmesi, esiz kolektif gemie vurgu n plana karlmaktadr(Smith, 2002: 190).


5/16



Her iki kimlik oluturma ynteminde de eitim kurumunun ulus-ina

politikalarnn balca arac hline gelecei ve lkede eitim konusunda bir

seferberlik yaanaca aikrdr. Zira ulus-devletlerde genelde tek bir mill (resm)

dil (ekirdek etninin dili) sz konusudur ve resm dili lkenin her yerinde hkim

klma ulus-devletler iin nemli bir amatr (Hobsbawn, 1995: 117119). Ulus-

devletlerce bugne kadar uygulanan kimlik politikalarnn belli bal esaslar olarak;

eitim ve kltr araclyla toplumun dier toplumlardan (tekiler) farkl ve kendi

iinde mterek klan zelliklere vurgu yapmak, kltr ve tarih birlii salamak, bu

maksatla tarih ve dil almalarna verilen byk nem ve bunlarn mill eitim

politikalarna yanstlmas n plana kmaktadr (Ksolu, 2001: 43). Mill sembol

ve deerlerin toplumca iselletirilmesi amacyla eskiden beri var olan kolektif

bellekte yer alan ama bu ekilde ele alnmayan olaylar, sembol ve tarihahsiyetlerdaha derin bir ekilde kitlelere mal edilmek istenir; zellikle mill eitim ve kltr

politikalarna, askerlik gibi aralarla yanstlarak ve aydnlar seferber edilerek ve

desteklenerek vatandalarn bir st kimlik ile biimlendirilmesine allr (Smith,

1994: 111112). Toplumu, tespit edilen kltrel deerlerle erime potasna alabilmek

iin devletin eitim ve kltr kurumlar ve politikalar bu ama dorultusunda

harekete geer. zellikle kamusal ve kitlesel bir eitim sisteminin varl mill

kimliklerin salanmasnda olduka etkili olmutur (Hobsbawm, 2003: 110111).

2. 19231945 Dneminde Eitim Alannda Atlan ve Ulus nas Amacda Tayan Balca Admlar

Trkiyede on dokuzuncu yzylda balam olan modernleme srecikapsamnda ulus-devlet oluumuna ynelik esasl admlarn 19231945 arasnda

atld sylenebilir. Bu dnemi, 19. yzyldan beri srdrlen modernleme

abalarnn en radikal halkas olarak grmek de mmkndr. Bu dorultuda 1923

1945 arasnda toplumsal anlamda esas olarak ulus bilinci oluturma ynnde

olduka youn eitim ve kltr almalarndan bahsedilebilir. Toplumsal ve siyasi

anlamda ulus esasl bir btnln salanmak istenmesi eitim alanna ayr bir

nem vermeyi gerektirmi ve toplumsal yapda bu ynde nemli deiiklikler

yaanmtr.

18 ve 19. yzyllarda tm dnyay etkileyen modernleme sreci Osmanl

mparatorluunu da etkisi altna alm, ancak modernleme abalar daha ok

batllama eklinde cereyan etmitir. Bu durumun yan sra lkenin toparlanmasynnde beklenen sonularn elde edilememi olmas modernlemeyi salayacak


6/16

D. Trkmenolu164

K 2007, Cilt 5, Say 1

toplumsal artlarn ve dinamiklerin olmamasna balanabilir. Osmanllarn bu

yzyllarda gsterdii batllama abalarnn imparatorluun kn

durduramad, tam tersine k hzlandrd sylenebilir. Sonu ekonomik ve

siyasi adan batya daha ok baml hle gelme ve daha ok d lobileri glendirip

aydnlarn kr krne batya balanmalar eklindedir.

Ancak yaananlarn 1920lerde yeni Trk devletinin ulus-devlet formunda

kendini gstermesine uygun bir zemin hazrlad da bir gerektir. Bu srete

batdaki siyasal anlamda yeniliki dncelerin birikimi olumu, olduka bilenmi

bir devrimci kadro yetimi (Kongar, 2005: 109), elde kalan son toprak paras

nfusun ekserisinin ayn dili konutuu ayn dine inand bir corafya olmu,

Osmanlclk ve slamclk akmlarnn baarszl sonucunda gl bir

milliyetilik akm gelimitir. Bu arada uluslararas alanda siyasi yaplanma biimi

olarak ulus devlet modelinin revata olduu bir dnem yaanmaktadr.

lkesel ve toplumsal btnlk tipik bir ulus-devlet zelliidir (ahin, 2004:

117137). Yeni Trkiye devleti de enerjisinin ounu lkenin ve halkn

btnln salamlatrma yolunda sarf etmeye ynelmitir. Dolaysyla tm ulus-

devlet oluturma srelerinde olduu gibi btnlemeyi salam temellere oturtmak

adna mill kimlik politikalarna nem verilmesi Trkiyede de kendini gstermitir.

Mill kimlik, milletlerin ahsiyeti ve hayat tarzdr. Bu kimlik dil, kltr, din, toprak,

soy gibi eitli unsurlara mensubiyet duygusu ile mtereken balanma sonucu

meydana gelir. Her milletin dile ve tarihe dayal bir ekirdek kimlii vardr. Bu

ekirdek kimlik dallanp budaklanp mill meyve hline gelir. Vatan, bayrak, sancak,

mill mar, devlet gibi unsurlar mill kimliin varln sembolize eder (Kodaman,2004: 29). te bu erevede 19231945 arasnda Trkiye Cumhuriyeti eitim ve

kltr politikalar ile ulus esasl bir mill kimlik oluumuna ynelik bir seferberlik

havas yaamtr.

Bu politikalarda lke ve toplumun btnlne dikkat ekmek nemli bir

amatr. Trkler, artk ktaya yaylm bir imparatorlua sahip deildir ve elde

kalan topraklara, Trklerin ebedi vatan olarak nemli ve dokunulmazlk

kazandrlmaya allmaktadr. Yine, lkedeki tm insanlarn snfsz, imtiyazsz,

kaynam homojen bir kitle, tek bir ulus olmas amalanmaktadr. Bu erevede

btn yeni kurulan ulus-devletler gibi topluluk unsurunu ulusa dntrmek iin

mill kimlik politikalar n plandadr. 1920lerde ve 1930larda, zellikle Osmanl

ya da imparatorluk toplumu boyutlarndan syrlm bir kimlik yaratmak iin

Trklerin Asyal kklerini vmek; muhtemel Yunan ve Ermeni iddialarna kar

Anadolulu Trk atalar bulmaya almak nemli politikalardr (Copeaux,1998: 60).


7/16



Trkiye Cumhuriyeti yurttalarn, kendilerini tanmlama aralar asndan

ele aldmzda, konunun eitimle olan yakn ilikisi ortaya kmaktadr.

Tanmlamann fiziksel, tarihsel, kltrel geleri vardr. Tarihsel ge aslnda corafi

ve kltrel zellikleri de iermektedir. Dnemin siyasi atmosferi ve politikaclarn

abalar siyasi muhalefet barndrmayan yeni bir milliyetilik yaratmaktr. Bu

anlayla btn kltrel imknlarn ulus oluturma hedefi altnda tekelletirildii

sylenebilir.

Ulus oluturmak amac ile eitim alannda atlan ilk adm olarak 3 Mart 1924

tarihli Tevhid-i Tedrisat Kanunu gsterilebilir. Bu admn zemini Talim Terbiye

Kurulunun tesisiyle atlmtr. 1924te Trkiyeye gelen Amerikal uzman John

Dewey bakanlndaki bir heyete mill bir eitim politikasnn oluturulmas ve

eitimin yaygnlatrlmasnn grevi verilmi bu dorultuda ilk olarak Talim

Terbiye Kurulu oluturulmutur. Bu kurulun esas amacnn mill eitim zerinde

manevi bir denetim oluturmak olduu ileri srlebilir. 1924ten gnmze Talim

Terbiye Kurulunun onayn almam hibir ders kitab devlet okullarnda

okutulmamtr (Copeaux, 1998: 7980). Standart bir eitimin hedeflendii Tevhid-i

Tedrisat Kanunu ile (Serter, 1994: 149),

1- Trkiye dhilinde tm eitim ve bilim kurumlar Maarif Vekletine

balanmtr.

2- eriye ve Evkaf Vekleti ve zel vakflar tarafndan idare edilen medrese

ve mektepler Maarif Vekletine devredilmitir.

3- eriye ve Evkaf Vekleti btesinde okul medreselere tahsis edilen

denekler, Maarif btesine nakledilmitir.

4- Maarif Vekleti yksek din adam yetitirmek zere niversitede bir

ilahiyat Fakltesi, mam ve Hatip gibi dini grevlilerin yetitirilmesi iin ayr

okullar aacaktr.

5- Bu kanunun uygulanmasnda nce genel eitim ve retim veren Mill

Savunmaya bal asker ortaokul ve liselerle Salk Bakanlna bal olan

yetitirme yurtlarnn bteleri ve retim kadrolar Maarif Vekletine balanmtr.

Ancak kanunun kabulnden bir yl sonra Harp Okulu gibi dier asker okullar da

Milli Savunma Bakanlna balanmtr.

Bu yasa temelde, lkedeki btn okullar Mill Eitim Bakanlna

balayarak, yeni kuaklarn ortak bir milli kltr ierisinde yetimelerini ve bu yollamill birlik ve btnl temin etmeyi amalamaktadr. Bu yasa karldktan sonra

Maarif Vekleti okullar ile ayn amac paylamas imknsz olan medreselerin


8/16

D. Trkmenolu166

K 2007, Cilt 5, Say 1

tamam 1925te kapatlmtr. Yalnz stanbul Darlfnunu ile yksek renim veren

dier okullar (ilahiyat dnda) bu kapsama girmemektedir. Kolej ve aznlk

okullarnda din amal ve deiik milletlerin duygu ve rflerini alayc eitim

yasaklanrken bu okullara Tarih, Corafya, Trke dersleri, Trke okutulmak

kaydyla konulmutur (Kongar, 2005: 533).

Yeni Trkiye Cumhuriyetinin eitim konusunda att bir baka radikal adm

olanHarfnklb da ulus bilinci ve mill kimlik oluturma amacnn bir parasdr.

1 Kasm 1928de yeni Trk Harflerinin Kabul ile Trkiyede Arap harflerinin

yerini Latin Alfabesi almtr. Trkenin eitim dili olarak kabul edilmesi halkn

ksa srede ve daha kolay okuma yazma renmesi asndan nemlidir. Ayrca

Latin Alfabesi, dnyann dier milletleri ile anlamay ve yabanc dil renmeyi

kolaylatrp, lkenin kltrel gelimesine hz kazandrmas asndan nemlidir.

Trk Tarih Tetkik Cemiyetinin (Trk Tarih Kurumu) 1931de kurulmas da

ulus ina politikalar asndan nemli bir adm olarak deerlendirilebilir. nk bu

kurum Trk tarihinin yazlmas ve ders kitaplarna sokulmas almalarnn merkezi

olmu, bu maksatla kongreler toplam ve Trk Tarih Tezini ayrntl bir aratrma

sonucunda ortaya atmtr.

I. Trk Tarih Kongresi 1932de topland. Kongrenin amac, tarih tezini daha

resm bir biimde geni anlamda tantmak ve ada ders kitaplarn gelitirmekti.

Trk tarih tezi almas yeni yurttalar ve yetikinleri, sekinleri ve halk birlikte

ayn anlayla ayn kalba sokma seferberliiydi; hem yetikinlere, hem ocuklara ve

genlere, hem uzmanlara hem de sradan kiilere hitap edebilmesi gerekiyordu.

Tarih tezini bilimsel bir temel zerine oturtarak tm dnyaya Trk milliyetiliininde niteliini ilan etmeli, ayn zamanda da yurttalk eitiminin zn oluturmalyd

(Copeaux, 1998: 8587). Trk Tarih Kurumu aratrmalarnda, tezlerini ispat iin

arkeoloji ve antropoloji gibi mspet ilim bulular ve bunlarla beraber Trk dili

(lenguistik) almalar n plandadr. Bu almalar erevesinde, Gne Dil

Teorisi eitim ve kltr politikalarnn Trk tarih teziyle birlikte balca bir

argman hline gelmitir (Ersanl, 2003: 205208). Gne Dil Teorisinin balca

nermelerinden biri Trk dilinin ve rknn Avrupa dilleri ve uygarlklarnn kayna

olarak ele alnmasdr. Bu nerme ile hem Trk rknn devamll hem de

Anadolunun ebedi bir Trk yurdu olduu kantlanmak ve akas elde kalan son

vatan her adan merulatrlmak istenmektedir.

Birinci Trk Tarih Kongresinin toplanmasndan sonra Trk dilindeki sadeleme sonucu 1935teTrk Tarih Tetkik Cemiyetinin ad Trk Tarih Kurumu olarak deimitir.


9/16



Bu dnemde resm tarih kitaplarnda milletin orijinallii ve gururu iin

Trklerin Asyal kklerine arlk verirken henz yeni bir bulu olan Orhun

Yaztlarna byk lde gndermeler yapld grlmektedir. Orta Asyann

destans ve tarihsel temalar kullanlmas, Gktrklere ait bir kurtulu efsanesi olan

Ergenekon Destan kurucu mit olarak kullanlmaktadr. Cumhuriyetin ilk yllarnda

Gktrk bayrandaki kurt, rejimin deta simgesi hline getirilmiti. Ancak

Turancln tm ifade biimleri yasaklannca, Pan Trkistlikten uzaklama gayreti

ve politikalar sonucunda marjinallemitir.

Tek parti dneminde okul kitaplarnn balang blmlerindeki vatansever

ve ahlak cmleler dikkat ekmektedir. 1931 ylnda ders kitaplarnn banda bu

anlamda bir paragraf yer almakta, yurttan gelecek kuaklara kar olan tarihsel

grevlerinden bahsedilmektedir. Kitaplarn giri blmlerinde Atatrkn bu

husustaki szlerine sklkla yer verildii grlmektedir. rnein,

Trk milletinin tarihi, imdiye kadar sayld gibi, yalnz Osmanl

tarihinden ibaret deildir. Trkn tarihi ok eskidir. Byk devletler kuran

ecdadmz, byk ve mullu medeniyetlere de sahip olmutur. Bunu aramak, tetkik

etmek, Trkl tanmak ve cihana bildirmek bizler iin bir bortur. Trk ocuu

ecdadn tandka, daha byk iler yapmak iin kendinde kuvvet bulacaktr.

1930lu yllarn ortalar Trkiye iin ok nemli bir dnemdir; otoriter

rejimin tam anlamyla oturmas bu dnemde gereklemitir. 19331939 dneminde

tek parti rejimi kendisini devlet partisi ilan etmi, muhalefetin herhangi bir biimine

msamaha gsterilmemitir. Bu kat devletilik dneminde, Trk Tarih Tezi rahat

bir ekilde ilenmi hatta tarih dier disiplinlerle bir btn hline getirilmitir.rnein ziraat tarihi zerine yazlm olan kitaplarn dahi Trk Tarih Tezi

dorultusunda yazl sz konusudur (Ersanl, 2003: 195).

Cumhuriyetin ilk yllarnda, kz ocuklarnn eitim imknlarnn artrlmas

ve zendirilmesi abalar da ulus-ina politikalarnn bir paras olarak

deerlendirilebilir. Trklerde kzlarn eitim almas asrlar boyunca ok snrl

kalm, okuyabilmi kadn says az olmutur. 1924 Anayasas 87. maddesi ile kz

ocuklar iin eitim imkn getirmitir. Ayrca halklk ilkesine dayal

uygulamalar ile 1545 ya aras okula gitmeyen nfusun eitilmeye alld

grlmektedir. Millet Mektepleri ad altnda balatlan kampanyalar ile devletin

kurulu evresinde eitim Trkiyede gndemin balca unsuru olmutur.

Atatrkten yaplan bu alnt u kitaptan alnmtr: (Copeaux,1998: 106).


10/16

D. Trkmenolu168

K 2007, Cilt 5, Say 1

3. Tek Parti Dnemine likin Eitim statistikleri

1923 ylnda lkemizin nfusunun 12 milyon civarnda olduu tahmin

edilmektedir. lkokul andaki nfusun (6 ile 11 ya aras) ise 1,8 milyon civarnda

olmasna karlk bu dnemde okula giden toplam renci says 358.548dir.

Trkiyede 6 ya zerinde olup okuma-yazma bilmeyenlerin nfusa oran %

80,8dir. Bu oran erkeklerde % 70,7 kadnlarda ise % 90,2 gibi ok yksek bir

orandr. Yine 1923 ylnda ilkokul says 4894, ortaokul says 72, yksekokul says

ise 9 adettir (Serter, 1994: 154).

lkenin ihtiyacn karlamaktan ok uzak olmakla birlikte 1923-1938

arasnda ilkokul says 4894ten 6700e karlarak %73lk bir art saland

grlmektedir. Ortaokul saysnda ise 2,9 katlk bir artla 214e ulalmtr.lkokullara nazaran gerek ortaokullardaki gerekse genel ve meslek liselerindeki

artn yava olduu sylenebilir. Bu dnemde yksek okul says ise 9dan 19a

kmtr. Tm bu verilerden cumhuriyetin temellerinin atld dnemde zellikle

ilkretime nem verildii sonucu karlabilir. Ulus oluturma, okuryazarl

artrarak Trkeyi yaygnlatrma, mill sembol, deer ve tarih unsurlaryla kk

yata tanma amaland dnldnde var olan kaynaklar arasnda byle bir

tercihle nceliin ilkokula kaydrlmas olaan karlanmaldr. Bu abalar

sonucunda 19231938 arasnda ilkokul rencilerinin says 2,2 kat civarnda

artarken, ortaokul 12,5 kat, liseler de 7 kat, meslek okullarnda 1,7 kat yksek

okullarda ise 2,7 kat civarnda bir art grlmektedir.

1935te lkenin toplam okur-yazar oran % 19,2 iken 1948de bu oran %

32,5e ykselmitir. Ancak zellikle kadn nfus iinde okur-yazar says 1950dede % 19,4 gibi dk bir oranda kalmtr. Erkek nfusun yarya yakn okuma

yazma renebilmitir. Bu dnemde okul saylarnda nemli bir art salanmtr.

En hzl art, meslek okullarnda gereklemi, bu okullarn saylar 4 katna

kmtr. Meslek okullarna devam eden renci says ise 4,3 katna kmtr.

Buna karlk ortaokula devam eden renci miktarnda 15,455; liselere devamda ise

1295 kiilik azalmalar grlmektedir. lkokul sonras eitimin giderek

zorlatrlmas ve elemeye tabi tutulmalarn bu sonuta byk etkisi vardr. Ayn

dnemde ilkokullarda 2 kat art gzlenmi ve yine yksek renim kurumlarna

devam edenlerde 2,4 kat art vardr. Btn eitim kurumlarndan mezun olup,

diploma alanlarn saylarnda art gzlenirken, 19381950 arasnda ortaokuldan

DE; statistik Gstergeler (19231991), op. Cilt. , s.6.


11/16



diploma alanlarn says azalmtr (Serter, 1994: 158). Tm bu gstergeler nemin

ilkokullara verildiini gstermektedir.

Cumhuriyetin ilk yllarnda eitim sahasnda zlemeyen sorunlarn banda

retmen yetitirme sorununun olduu sylenebilir. retmen yetersizlii eitim

politikalarnn hedeflendii gibi gitmesinin en byk engeli olarak gze arpyor. Bu

durum yksekretim alt yapsnn yetersizliiyle aklanabilir. lkokul

retmenlerinin saylar 19301931 retim ylnda 16.318 iken 19361937 retim

ylnda 14.777, 19371938 retim ylnda 15.775 olmutur. Ancak ayn dnemde

ilkokul rencisi saysnda 275.000 kiilik art grlmektedir. Sz konusu

retmen yetersizlii kylerde daha oktur. 1935te Trkiyenin 31000 kynde

okul bulunmamakta, okul bulunan kylerde ise retmen sorunun zlemediinden

eitim verilememektedir (Serter, 1994: 153).

Bu sorunun zm gayesiyle 17 Nisan 1940da karlan bir yasa ile Ky

Enstitlerinin kurulduu grlmektedir. Ky Enstitleri, ky kkenli retmen

kitlesi yetitirerek retmenin kyde kalmasn, ky retmenin okul mfredat

dnda kylye baz meslek ve zanaatlar retmesini salamak, kyde alacak

okullarn kye gerekli unsurlar yetitirerek birer kurum grevi yapmas ve okullarn

kendi arazisi iinde tarmsal retim yaparak kendinin ve rencisinin ihtiyalarn

karlamas bylece devlete daha az yk olmas ve ulus olma bilincinin kylerde de

yerlemesi hedeflenmitir. 1948e kadar Ky Enstitlerinden 25000 retmen

mezun olmutur. Ayrca rencilere yaptrlacak tarm uygulama dersleri iin de

okula bir miktar tarm arazisi ayrlrd. Mfetti ve Baretmen gzetimi altnda,

ky okulu ve lojman, Maariften ayrlan para ve ky ihtiyar heyetinin imeceprogram ile retmen tarafndan yaptrlrd. Ky Enstitleri kurulu amalar

bakmndan Trkiyenin ihtiyalarna cevap verecek eitim kurumlar niteliine

sahip olmakla birlikte, uygulamada kan sorunlar bu kurumlarn aleyhine olmutur.

ncelikle Ky Enstitlerinin kylye ykledii sorumluluun artmas, nn

dnemi eitim mfredatnn Trk kylsnn deerleriyle uyumamas kylnn bu

kuruma olumsuz yaklamasna neden olmutur ve Ky Enstitleri 1954te

kapatlmtr (Sakaolu, 1992: 9094).

Sonu

Modernite pek ok alanda olduu gibi kimlik konusunda da nemli

deiiklikler yaratm, kimlikler siyasi irade tarafndan ina edilmeye ve iktidarlartarafndan insanlara verilmeye balamtr. Bu durumun lkemizdeki yansmas en


12/16

D. Trkmenolu170

K 2007, Cilt 5, Say 1

youn olarak cumhuriyetin kurulu dneminde olmutur. Tabi bir duruma iaret

eden kimlik, bu zellii ortadan kaldrlarak siyasi irade ile yaratlan, tanmlanan

ina edilen bir duruma gelmi ve bu srete eitim kurumu barol oynamtr.

Tek parti dneminde kt imknlara ramen okullama orannda salanan art

dier Avrupa lkelerinde ulus-devlet srecinde yaananlara paralel bir gelimedir.

lkemizdeki renci saysndaki ve okullama oranndaki artta gze arpan

dklk (Hobsbawn, 2003: 110,111) ise, lkenin ekonomik imknlarna

balanabilir.

Atatrkn yapt ulus tanm kkene, rka vurgu yapmayan bir tanmdr.

Millet; dil, kltr ve mefkre birlii ile birbirine bal vatandalarn tekil ettii

siyasi ve itimai heyettir. Yine bir benzer tanmla Trkiye Cumhuriyetini kuranTrkiye halkna Trk Milleti denir. eklinde geni kapsaml bir tanm temelinde

politikalar ekillendirilmek istenmitir. Bu tanmlama cmlesindeki her kelimenin

zenle seildii anlalmaktadr. rnein Trk halkna ifadesinde halk kelimesi

tekil kullanlm Trkiye halklarna denilmemitir. Yani Anadolu snrlarnda

yaayan herkes din ve rk fark gzetmeksizin bu tanm kapsamna girmekte ve Trk

addedilmekteydi. Hedef temelli kimlik oluturma politikasnn en popler rnei

Ne mutlu Trkm diyene! sznde yatmaktadr (Tacar, 1996: 29).

Son olarak Trkiye Cumhuriyetinin kurucu kadrolarnn kimlik inasn

radikal bir biimde yapmaya altndan bahsetmek gerekir. Trk Tarih Tezinin

ve Gne Dil Teorisinin neolitik uygarlk ile laik cumhuriyetin kltr devrimi

arasnda kpr kurmaya almas, harf inklb, Tevhid-i Tedrisat yasalar gerekten

radikal politika rnekleridir. Ancak neolitik a ile yeni cumhuriyet arasndaTrklk esasnda kurulmaya allan devamlln yan sra devamllkn slam

dininin Anadolu Trkleri zerinde etkisini ve alt yz yllk Osmanl

mparatorluunun siyasal egemenliinin yaratt kimlii neredeyse yok saymas bu

dnemde izlenen kimlik politikasnn radikalliinin en net gstergesi ve eletiriye en

ak yndr (Zrcher, 2001: 276). Bu politikann, devleti laiklik ilkesi etrafnda

ina etme abalaryla uyumlu olduu da gzden karlmamaldr.

Kaynaklar

Aydn, M. (2000). Kurumlar Sosyolojisi, ( 2. Basm), Vadi Yaynlar, Ankara.

Copeaux, E. (1998). Trk Tarih Tezinden Trkslam Sentezine, (ev. Ali Berktay),Tarih Vakf Yurt yaynlar, stanbul. DE; statistik Gstergeler (1923-1991).

op.cilt.


13/16



Eraydn, . (1998). Dilin Milliyetilik Hareketlerindeki Rol: Quebeck Milliyetilik

Hareketi, Uluslararas Politikada Yeni Alanlar, Yeni Baklar, Der: Faruk

Snmezolu, s. 259265. Der Yaynlar, stanbul.

Ersanl, B. (2003). ktidar ve Tarih, letiim Yaynlar, stanbul.

Fchter, J. (2001).Sosyoloji Nedir?( 5. Bask), Atilla Yaynlar, Ankara.

Giddens, A. ve C. Pierson, (2001). Modernlii Anlamlandrmak, (ev. Serhat

Uyurkulak- Murat Salam), Alfa Yaynlar, stanbul.

Gndoan, A.O. (2003). Devlet ve Milliyetilik, Dou-Bat, Yl: 6, Say: 21, s. 181

194.

Habermas, J. (2002). teki Olmak, tekiyle Yaamak, (ev. lknur Aka), (2. Bask),Yap Kredi Yaynlar, stanbul.

Hekimolu, H.B. (1989). Modernleme ve Siyasal stikrarszlk, Toplum ve Bilim,

Say. 4647, s. 131142.

Heper, M. (1974). Brokratik Ynetim Gelenei, Ortadou Teknik niversitesi,

Ankara.

Hobsbawn, Eric J. (1995). 1780den Gnmze Milletler ve Milliyetilik, (ev.

Osman Aknhay), (2. Basm), Ayrnt Yaynlar, , stanbul.

Hobsbawn, Eric J. (2003). Sermaye a 18481875, (ev. Bahadr Sina ener),

(2.Bask), Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara.

Huntington, Samuel P. (1966). Siyasal Gelime, (ev. Ergun zbudun), Ankara

niversitesiHukuk Fakltesi Dergisi, 2223.

Kodaman, B. (2004). Mill Kimlik ve Kreselleme- Dnyallama, Trk Yurdu,

s.29.

Kongar, E. (2005). 21. Yzylda Trkiye, (36. Basm), Remzi Kitabevi, Ankara.

Ksolu, N. (2001). Mill Kimlik, Etnik Grup ve Mozaik Kltr, Trkiye ve Siyaset,

Say: 3, s. 4150.

Nodia, G. (1998). Milliyetilik ve Demokrasi, (ev. Eralp Yaln), Trkiye

Gnl, Say 50, s.102117.

Sakaolu, N. (1992). Cumhuriyet Dnemi Eitim Tarihi, op.cilt,letiim Yaynlar,

stanbul.

Serter, N.( 1994). Trkiyenin Toplumsal Yaps, Filiz Kitabevi, stanbul.


14/16

D. Trkmenolu172

K 2007, Cilt 5, Say 1

Smith, Anthony D. (1994). Mill Kimlik, (ev.Bahadr Sina ener), (1.Bask.),letiim Yaynlar, stanbul.

Smith, Anthony D.(2002). Uluslarn Etnik Kkeni, (ev. Derya Kmrc), Dost

Kitabevi Yaynlar, Ankara.

ahin, K. (2004). Devletin Varlk artlar Balamnda Ulus Devlet Modeli, Tarih

SiyasetktisatYnetim, Sakarya niversitesi Yayn, s.117137.

Tacar, P. (1996).Kltrel Haklar, Gndoan Yaynlar, Ankara.

Touraine, A. (2004). Modernliin Eletirisi, (5. Bask), (ev. Hlya Tufan), Yap

Kredi Yaynlar, stanbul.

Zrcher, E. J. (2001).Modernleen Trkiyenin Tarihi, letiim Yaynlar, stanbul.


15/16



Summary

EDUCATIONAL DIMENSION OF THE BUILDING NATIONS

POLITICS DURING SINGLE PARTY PERIOD

Dilad TRKMENOLU

Institutions have an important role in forming the order in social groups,

attending the needs during the historic process.

Among the institutions Political institution obtain the civil order which is

rather important with the general management angle. Politic institution puts in order

the individuals connections and the individuals society connections.

A relation exists between politics and social structure. If a change occurs in

one, it creates transformations in the other. Therefore a balance is acquired between

them. Through politics it is possible to shape all the other social institutions. Via

politics, state can adjust almost all parts of the social life. Thus, political life

becomes effective on the social life.

During the period of modernization in which interventing politics became

effective, the political structuring style of nation-state dominated. Through the new

social conditions formed with modernity, political authority worked out for socialand political homogenity. For ex., education institution gained importance with

politics to provide public regularity and verify local administration. All of these are

the results of forming nation efforts within legacy platform in means of society and

politics. Modernization process effected Ottoman Empire also as it effected the

whole world in 18th and 19th centuries. Modernization efforts were mostly the

westernization efforts in Ottoman Empire. These efforts going on for centuries

couldnt stop the collapse of the empire. The main reason of this result is, not

forming of social conditions. During the period of modernization in which

interventing politics became effective, the political structuring style of the nation-

state was dominated. Through the new social conditions caused by modernity,

Address for correspondence: Dilad Trkmenolu, Sakarya niversitesi Sosyal Bilimler EnstitsKamu Ynetimi Yksek Lisans rencisi Sakarya, [email protected]


16/16

D. Trkmenolu174

K 2007, Cilt 5, Say 1

political authority worked out for social and political homogenity. For ex., education

institution gained importance with politics to provide public regularity and verify

local administration. All of these are the results of forming nation efforts within

legacy platform in means of society and politics. Modernization process affected

also Ottoman Empire as it affected the whole world in 18th and 19th centuries.

Modernization efforts were mostly westernization efforts in the Ottoman Empire.

These efforts going on for centuries couldnt stop the collapse of the end dynamics

providing modernization.

In the establishment period of the Nation's governments it's clearly

understood that the aim of political institutions was to shape the community.

During the establishment years of the republic in social and politicalcommunities were homogenised. Conscious political effort transformed the

community to be a nation. Becoming a nation meant that the nationality thoughts

were formed .Between 1923 and 1945 was the beginning years of this foundation.

This foundation period was for wide range and long term. Especially the changes

done in the education made the Nation and the government understand the

importance in this area. The groups which took important steps were (Tevhid-i

Tedrisat Law) Education programs legislators (Trk Tarih Tetkik Cemiyeti) Society

Which studies Turkish history.(TRK TARH)Turkish history etc.

The years of 30s are important for Turkey because the single party regime

was completely settling in Turkey. Also during the first years of the Republic

another effort for nation building politics was making sure that especially the girls

were getting good education and making sure that education opportunities weregiven to them.

In the end process of Nation building Politics and the built nation meant that

no accent for your roots or race was allowed. The main aim for the foundation was

to connect the citizens with each other and to have a nation with language and

cultural unity.

The method that I used while doing this study: In accordance with the nature

of the subject that I am studying, I used descriptive approach research method.

Documents

tek parti dönemi ve ulus inşasında eğitim