" ENDÜSTRİYEL TASARIM VE TÜRK SANAYİSİNİN

ENDÜSTRİYEL TASARIMA BAKIŞI, ENDÜSTRİYEL

TASARIM TESCİLİ KONUSUNDA BİLİNÇLENME

DÜZEYİ"

KONULU UZMANLIK TEZİ

ARİFE YILMAZ

1

GİRİŞ

Gelişen teknoloji, yükselen kalite standartları ve büyüyen ve değişim gösteren

piyasa koşulları tüm dünyayı özellikle sanayicileri farklı dönemlerde farklı açılardan

etkilemiştir. Her dönemde öne çıkan bir değer olmuş ve üreticiler tüketicinin

dikkatini çekebilmek, fark yaratabilmek açısından bu konu üzerine çok daha fazla

eğilme gereği duymuştur. El üretiminden makinalaşmaya geçiş dönem

sanayicilerini teknolojik alanda rekabet etmeye itmiştir, işletmelerin v ürünlerin

içerdiği teknoloji açısından farklılaşmaları gerekmiştir. Bu farklılaşma aşıldığında,

bu açıdan doyuma ulaşıldığında rekabet edebilmek, piyasada ayakta durabilmek

için sanayi kesiminde yükselen değer kalite olmuştur. Kalitenin ardından fiyat

farklılaşmasıyla yer edinilmeye çalışılsa da bu unsur da önemini yitirmiş, üstelik her

zaman rakiplerden ucuz ürünler piyasaya sürmek diğer kriterlerin yeterinde

sağlanamaması gibi riskler de getirmiştir.

Dönemlerle değişimi anlatılmaya çalışılan "rekabet edebilme" yeteneğinin

günümüzde parlayan yıldızı da endüstriyel tasarımdır. Endüstriyel tasarım, firma

ürünleri için tüketicide kalıcı ve çekici bir etki oluşturabilmek, marka yaratabilmek

açısından önemli bir kriterdir. Benzer teknolojik özellikler, kalite özellikleri ve fiyat

içeren ürünler artık piyasada tasarımlarıyla rekabet etmekte, görünümleriyle,

estetik, ergonomik ve fonksiyonel özellikleriyle tercih edilmeyi beklemektedirler.

Gelişmekte olan bir toplum olarak Türkiye'nin bugün sahip olduğu sanayi de belirli

evrelerden geçerek bugünkü seviyesine ulaşmıştır. Ülkemiz sanayi ve ticaretinin

tasarımla tanışması, sanayi devrimi yada dönemin ABD ve Japonya'sının üretim

felsefelerini derinden etkileyen kalite akımlarının ülkemizi de sarması gibi geç

olmuştur. Büyük ölçekli ve dışa yönelik üretim yapan firmalar yine bu akımların ve

eğilimlerin ülkemize gelmesinde öncü ve yönlendirici olmuşlardır.

2

Çalışma kapsamında öncelikle genel olarak tasarım kavramı incelenmiş, bir tasarım

nasıl oluşur, önemi nedir, ihracat için önemi, satıştaki belirleyici rolü anlatılmaya

çalışılarak ün kazanmış tasarımlar, başarı öyküleri verilmiştir. Daha sonraki

aşamada Türk sanayisinin endüstriyel tasarımla tanışması, tasarım konusunun

işletmenin ticari hayatında nerede durduğu, konuyla ilgili kararları kimin verdiği,

tasarım hedeflerinin bulunup bulunmadığı incelenmiştir. Ayrıca Enstitü’nün

uygulamaları ve çalışmaları hakkında görüşler edinilmeye çalışılmıştır. Türk

sanayileşme politikaları, inovasyon politikaları, yaratıcılığın ve yenilikçiliğin teşvik

edilmesine yönelik desteklemeler incelenmiş, bu konularda tasarımın ne şekilde yer

aldığı belirlenmiştir.

Uluslararası rekabet için markalaşmanın, bu süreci de tasarım yoluyla

gerçekleştirmenin zorunlu olduğu küresel pazarda, Avrupa Birliği hedefini

gerçekleştirmeye çalışan Türkiye’de sanayileşme stratejilerinde açıkça yenilikçilik

ve yaratıcılığın ne ölçüde desteklendiği ve bunu gerçekleştirecek altyapının

oluşturulması amacıyla da marka ve tasarım kültürünün oluşmasını amaçlayan

diğer faaliyetler de çalışma kapsamında araştırılmıştır.

3

Tasarım : IDEA

2001, Altın

Madalya, Mouse,

Microsoft Corp.

ENDÜSTRİYEL TASARIM NEDİR?

Günlük hayatımızın her anında bize eşlik eden, hayatımızı kolaylaştıran her türlü

ürün veya ürün parçaları; hayatımıza renk katan, estetik duyularımıza hitap eden

desenler, süslemeler endüstriyel tasarımdır. Su içtiğimiz bardak, sinemaların

tanıtım afişleri, giysilerimizin desenleri, hesap makinamız, klavyemiz, sandalyemiz,

ceketimiz, arabamız, trafik levhaları, saatimiz, termometre, seyrettiğimiz

televizyonların logoları, oyuncaklar, maskotlar, ajandamızın sayfa düzeni,

gözlüğümüz, çantamız…

Farkında olmasak da, hayatımıza her yönden

güzellik katan, yaşamımızı kolaylaştıran

tasarımlar sadece görünümleriyle bu işlevi

gerçekleştirmezler, daha doğrusu

görünümleri yaşamımıza sadece estetik bir

katkı değil, fonksiyonellik, kullanım kolaylığı,

ergonomi gibi unsurları da taşırlar. Örneğin

sektöründeki ihtiyaca göre tasarlanmış bir

raf sabitleme aparatı günlük hayatımızı pek de değiştirmez ama bu aparatlar,

parçaların kullanıcıları için sadece görünümleriyle ortaya çıkardıkları

fonksiyonellikleriyle oldukça kullanışlı ve sorun çözücü bir tasarım olarak değer

görebilir. Her tasarımın sektörüne göre müşterisi, kullanıcısı vardır. Gıda maddeleri,

giyim eşyaları, mobilyalar, ev eşyaları, ambalajlar, saatler, takılar, araçlar, elektrik

malzemeleri, iletişim araçları, müzik aletleri ve sayılamayacak kadar çok bir çok

ürün, ürün parçası ve bunların desenleri veya iki boyutlu

tasarımların tümü bir sektöre, bir kitleye hitap eder; dış

görünümleriyle günlük hayatımıza girer yada üretim sektöründe

hammadde yada yarı mamul olurlar.

4

İnsan ihtiyaçlarını, gerek estetik açıdan, gerek yararlılık (kullanışlılık) açısından

karşılayan tüm eşyaların, Endüstriyel Tasarım Hukuku açısından büyük bir önemi

bulunmaktadır. Sanayi devrimi ve seri üretimden önce eşyanın kullanışlılık

fonksiyonunu esas alan yaratıcı; bu fonksiyonunu belirlediği sınırlar içinde, kendi

estetik anlayışına göre, her bir üründe farklı görünümler sergilenmektedir. Oysa

sanayi devriminin getirdiği makineleşme ile farklılıkları ortadan kaldıran seri üretim,

bu ürünlerin satılabilmesi açısından kullanışlı olmalarının yanısıra dış görünüşleri ile

tüketiciyi etkileme konusunu ön plana geçirmiştir. Teknolojinin verdiği imkanlarla

çok sayıda ve hızlı tekniklerle üretim yapan firmalar, görünüş açısından tüketiciyi

etkileyemedikleri zaman, satış sorunlarıyla karşılaşmaya başlamışlardır. Pazarlama

aracı olmalarının yanısıra tasarımlar uygarlığın kültürel özelliklerini yansıtmakta ve

gelişmeyi olumlu etkilemektedir. Kara, deniz ve hava araçları, günlük hayatta

kullanılan tüm araç ve gereçler tasarım çabalarının değerleri ile şekil almakta olup;

insanların yasam kalitelerini maddi açıdan iyileştirmekle kalmayıp, estetik ve konfor

düşüncelerinde de olumlu etkiler yaratmaktadır.

Yukarıda günlük hayatımızda ne kadar çok içiçe olduğumuz belirtilen ve katkıları

anlatılmaya çalışılan endüstriyel tasarım için ne tür tanımlar getirilebilir? Her an

kullanmakta, iş hayatımıza, evimize, her türlü yaşam anımıza girmiş olan bu

kavramın, endüstriyel tasarımın tanımı nedir?

Yasal Metinlerde “Endüstriyel Tasarım”

554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde

Kararname'nin 3. Maddesinde tasarım, insan duyularıyla algılanabilen unsurlar

veya özellikler kullanılarak yaratılmış bir eserin tamamı veya bir kısmı veya

süslemesi olarak tanımlanmıştır. Bu unsurlar veya karakteristikler çizgi, şekil, biçim,

renk, doku, malzeme ve esnekliği kapsamaktadır.

5

554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde

Kararname Madde 3’te ““Tasarım", bir ürünün tümü, veya bir parçası veya

üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi

insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütünü

ifade eder” olarak tanımlanmaktadır. Aynı maddenin b bendinde ise ürün tanımı

vardır. “"Ürün", bilgisayar programları ve yarı iletkenlerin topografyaları hariç

olmak üzere,endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanısıra

bileşik bir sistem veya bunu oluşturan parçaları, setler, takımlar, ambalajlar gibi

nesneleri, birden çok nesnenin veya sunuşun birarada algılanabilen bileşimlerini,

grafik semboller ve tipografik karakterleri” ifade eder. Yine aynı maddenin c

bendinde de “"Tasarımcı", korumaya konu olan tasarımı tasarlayan kişiyi ifade

eder” şeklinde tanımlar yer almaktadır.

6/2002 sayılı AB Konsey Tüzüğüne göre ““Tasarım”, bir ürünün tamamının ya da

bir bölümünün ürünün kendisinin ve / veya süslemesinin özelliklerinden, özellikle

de hatlarından, konturlarından, renklerinden, biçiminden, dokusundan ve / veya

malzemelerinden kaynaklanan görünümü anlamına gelir. 98/71 sayılı Tasarımların

hukuki korunması hakkında 13 Ekim 1998 tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konsey

Direktifinde de “‘tasarım’ bir ürünün kendisinin veya süslemesinin tümü veya bir

parçasının, özellikle, çizgileri, dış hatları, şekli, yüzeyinin verdiği dokunma hissi

ve/veya malzemelerinden kaynaklanan görünümü anlamına gelir” olarak

tanımlanmaktadır.

BİR ENDÜSTRİYEL TASARIM NASIL OLUŞUR?

Artema firmasının tasarımcılarıyla yapılan bir röportajda firma tasarımcıları

endüstriyel tasarım süreçlerini aşağıdaki gibi açıklamaktadır. Röportajda örnek bir

ürün serisinin tasarlanması aşamaları detaylı olarak anlatılmaktadır:

6

Tasarım : IDEA

2001, Bronz

Madalya,

Hoparlör, Apple

Computer

“Endüstriyel Tasarım çok bilinmeyenli bir denklem gibidir, başarı da bu denklemi

çözmek ve ortaya iyi bir ürün koyabilmektir. Bu denklemin temel faktörlerden

bazıları ise şunlardır;

Ürün ile, pazarın hangi kesimi hedefleniyor?

Ürünün, ürün yelpazesi içerisindeki görevleri,

Müşteri gözüyle, ulaşılması amaçlanan pazar

içindeki lider ürün tanımı nedir?

Rekabetçi pazar koşulları içerisinde, öne

geçmenin yöntemleri,

Müşteri istekleri hangi ölçüde

karşılanabiliyor?

Ürünün ömrü, yerine yenisinin konulabilme

süresi.”

Endüstriyel Tasarım Süreci

Tasarım süreci tüm yönleriyle tasarlanan ürünün çeşidine bağlıdır. Bu nedenle

firmaların tasarım süreçleri hakkında ortak özellik belirlemek zordur. Tasarım

sürecini belirleyen en önemli özellik ise ürünün karmaşıklığı/kompleksliğidir.

İlk karar yeni bir ürün tasarlamak yada tasarlamamaktır. Bu karar bir ekip yada tek

bir kişi tarafından bile alınabilir. Firma küçüldükçe kararın bireysel alınma oranı

artar. Eğer sözkonusu komplike bir ürünse, muhtemelen bu karar bir ekip

tarafından alınır. Grup firmanın değişik birim ve fonksiyonlarından oluşabilir.

Bunlara ek olarak, grup/birey tasarlanması gereken şeyin ne

olduğuna da karar verecektir.

Sonraki aşamada bunun iç yada dış kaynaklı temin edileceğinin

belirlenmesi gerekir. Firma içi bir tasarım departmanının bulunması

7

doğal olarak çok önemlidir, fakat tasarımın iç yada dış kaynaklı yapılması kararı

tasarım departmanının yeteneklerine oldukça bağlıdır.

Ardından, tasarımcılar firmanın ihtiyaçları konusunda bilgilendirilir ve tasarımın

konsepti ortaya çıkarılır, bu konsept firma tarafından incelenir. Yapılan yorumlar

üzerine tasarımcılar detaylı tasarımı gerçekleştirirler. Firma onayının ardından, son

mühendislik çalışmaları yada üretim öncesi işlemler yürütülür. Farklı aşamalar farklı

süreler alabilir, tasarlanan ürünün türüne göre bu süreler değişir. Örneğin bu

periyod bir araba için bir kavanoz için gerekenden çok daha uzundur.

Tek bir tasarım yerine çoklu tasarım üretilmesi ihtimali de her zaman olmuştur. Bu

durum, diğer faktörlerin yanında firma büyüklüğüne de bağlıdır. Küçük firmaların

bunu karşılayacak kaynakları bulunmayabilir. Bunlara ek olarak bazen, birden

fazla tasarımın üretilmesi, eşzamanlı gerçekleşir. Eğer firma çoklu tasarım isterse,

sonuçta ya tek bir ürün yada bir ürün yelpazesi ortaya çıkacaktır, bu durum ürün

çeşidi ve firma imkanlarına oldukça bağlıdır.

Bunlara ek olarak kısa tasarım süreçli tasarımların yaşam eğrileri de kısa

olmaktadır, bu durum da firmaları daha çok tasarım yapmaya itmektedir.

Firmaların endüstriyel tasarım oluşturma süreçleri detaylarda farklılıklar gösterse

bile temelde benzer aşamalardır. Bu aşamalar aşağıda yer aldığı şekilde

düzenlenebilir:

Öncelikle pazarlamadan ve müşteriden gelen talepler doğrultusunda ürün fikri

oluşur. Ürün fikri oluşması ile birlikte sınırların ve amaçların belirlenmesinden sonra

bilgi toplama çalışmalarına başlanır.

Aşama 1. Araştırma ve gözlem;

Gözlem sonuçları ön çalışması,

8

Tasarım : IDEA

2003, Gümüş

Madalya,

Dijital Bilezik,

Nike, Inc.

Rakip firma ürünlerinin incelenmesi,

Kullanıcı ve Satış gözlemleri,

Servis arıza bilgileri, Tüketici hizmetlerinden şikayet ve istek toplanması,

Pazar araştırma raporları.

Aşama 2. Ürün ile pazarın hangi kesimi hedefleniyor?

Müşteri segmenti belirlenmesi,

Fiyat aralığının belirlenmesi,

Maliyetlendirilme çalışmalarının yapılması.

Aşama 3. Analiz ve sentez;

Elde edilen verilerle ihtiyaçların ve fırsatların

belirlenmesi,

Yapılacak beyin fırtınası çalışması için konu başlıklarının belirlenmesi.

Aşama 4. Ürün gamının oluşturulması;

Bu bir ürün serisi veya aksesuar serisi, ürün yelpazesi olabilir.

Aşama 5. Yeni fikir oluşturma ve görselleştirmeleri;

Beyin fırtınası çalışması için ekipler belirlenmesi,

Fikirlerin anlatım teknikleri kullanılarak görselleştirilmesi,

Fikirlerin farklı başlıklar altında gruplandırılması.

Aşama 6. Ürünün, ürün yelpazesi içerisindeki görevleri;

Ürünün fonksiyonunu ne kadar sağladığının değerlendirilmesi ve

belirlenmesi.

Aşama 7. Eleme ve seçme;

Fikirlerin oylanması,

Öncelikli konsept ayrımının yapılması,

9

Ürün kombinasyonlarının belirlenmesi,

Müşteri gözüyle, ulaşılması amaçlanan pazar içindeki lider ürün tanımı

nedir?

Aşama 8. Konsept geliştirme ve netleştirme;

Konsept detaylandırılması için gereken ekleme ve çıkarma önerileri,

Kullanıcı ile ürün ilişkili kullanım senaryolarının resimlerle canlandırılması,

Raporların hazırlanması,

Sunuş ön çalışmaları,

Rekabetçi pazar koşulları içerisinde, öne geçmenin yöntemleri nelerdir?

Aşama 9. Nihai konseptin oluşturulması;

Fikir yaratma, karar alma, üç boyutlu modellerin hazırlanması,

Kullanıcı ara yüzünün tasarlanması,

Ergonomik inceleme ve iyileştirme çalışmaları,

İki boyutlu ortamda son tasarım girdileri ile ürünün canlandırılması ile ön

sunuş.

Müşteri istekleri hangi ölçüde karşılanabiliyor? (pazara araştırmaları,

anketler)

Aşama 10. Nihai tasarım;

Üç boyutlu Modellerinin oluşturulması,

Tasarım ürününün onaya sunulması.

Ürünün ömrü, yerine yenisinin konulabilme süresi (mevcut ürün

iyileştirme ve ürüne değer katma).

Aşama 11. İlave tasarım;

Seri ile uyumlu aksesuar serisi veya ürün gamını zenginleştirecek ürün

tasarımlarının yapılması.

10

Tasarım : IDEA

2002, Altın

Madalya,

Ambalaj,Odak

Kozmetik, Türkiye

ENDÜSTRİYEL TASARIM KAVRAMININ SANAYİYE GİRMESİ

19. yüzyılda el sanatlarına dayalı endüstriyel üretimdeki durgunluk 19. Yüzyılın ilk

çeyreğinde ekonominin yeni bir sistemle karşılaşacağının habercisi olmuştur. 1851

yılı Londra Büyük Sergisi, nesnelerin artık sınırsız sayılarda hızlı üretimini

sağlayacak sistemin geldiğini, dönüşü olmayan bir yola girildiğini simgeleyen bir

etkinlik olur. Bunun hemen ardından Fransa da alışkanlıklarından sıyrılıp değişimi

kabullenmeye başlamıştır. Anadoluda ise bu tür bir değişimin tartışılması çok daha

uzun yıllar almıştır.

“Victoria and Albert Müzesi” kurucularından Henry Cole, 1849’da “Journal Of

Design” dergisini yayınlayarak, zamanın endüstri ürünlerini eleştirmeye başlamıştır.

Henry Cole, endüstri ürünlerindeki düşük kalitenin, endüstri ile sanatçının işbirliği

yapmamasından kaynaklandığını; sanatçı

aktivitelerinin endüstri içinde organize

edilerek yönlendirilebileceğini, böylece diğer

Avrupa ülkeleriyle rekabet edebilen, kaliteli

ürün yaratabilmenin yöntemini dile getiren ilk

aydın olarak tarihteki yerini almıştır. 1851

yılında Prens Albert öncülüğünde “Crystal Palace”, Londra sergisi mekan tasarımını

ve organizasyonunu da üstlenmiştir. Dünya endüstrisi ilk olarak bir arada ürünlerini

sergilemek ve karşılaştırma yapmak fırsatını elde etmiştir.

Ekonomide canlanma ve rekabeti körükleyen, Henry Cole’un deneyimine benzer

ikinci önemli gelişim, yaklaşık elli yıl sonra Almanya’da yaşanmıştır. Yoğun üretim

ve mühendislik çalışmalarını yöneten Paul Jordans, ürünlerin

görüntüsüyle dev şirketi yansıtan binalar ve basılı yayın arasında

bir ilişkinin varolduğunu, bu konuda bir şeyler yapıp

yapılamayacağını araştırmak üzere harekete geçmiştir. Werkbund

11

hareketinin öncülerinden Behrens, 1907 yılında AEG gibi güçlü bir endüstri

kuruluşuna sanat danışmanı ve tasarımcı olarak görev yapmaya çağrılır. “Şirket

Kimliği” konusu Behrens’e geniş bir tasarım alanının önünü açarken AEG firması

başarılı “Design Management – Tasarım Yönetimi”yle Avrupa ekonomisi ve rekabet

eden dev üreticiler arasında öncü bir yer edinmiştir.

1914 yılına gelindiğinde AEG dünyanın en büyük elektrikli aletler üreticisi olmuştur.

Behrens’in yeniden biçimlendirerek pazara sunduğu ark lambalar, vantilatörler,

saatler, özellikle elektrikli su ısıtıcıları ve çaydanlıklar, 20. Yüzyıla damgasını

vuracak önemli ekonomik gelişmelerin başlatıcısı olmuştur.

Ekonominin dolaylı olarak yönünü değiştiren İngiltere ve Almanya benzeri diğer

gelişimin üçüncüsü 50 yıl sonra Amerika’da yaşanmıştır. 1929 Wall Street

çöküşüyle beraber makine çağının ardından yaşanan ekonomik güçlükler

yenilenme konusunda itici güç oluşturmuştur. Ayakta kalabilen iş adamları, çareyi

sanatçıların, 1920’li yılların tüketicisini ve onun daha iyi çevreler kurarak yaşama

isteğini yeniden canlandırması ve dolaylı olarak ekonominin yeni koşullarının

yaratılmasının araştırılmasında görevlendirilmesi kararını almışlardır. Krizle birlikte,

üreticiler ürünlerini yeniden biçimlendirmeye – redesign – başlamışlardır.

Endüstrideki köklü değişim isteği ilk olarak 1927’de Henry Ford’un sevilen T model

kodlu binek otosunun 18 milyon dolar harcanarak A model olarak yeniden

üretilmesi olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönüşüm kimilerince, o ana kadar dünya

ekonomisinin deneyimlediği en pahalı sanat dersi olarak değerlendirilmiştir.

Böylece herhangi bir ürünün görüntüsü pazarlama yöntemleri açısından önemli bir

etken olarak ekonomi tarihindeki yerini almıştır.

Behrens’ten sonraki ürün tasarımcılığının ilk önemli kişileri streamlining” olarak

adını verdikleri, yıllarca etkili olacak bir biçim yaratmışlardır. “Streamlining” kriz

yıllarının şartlarını yansıtmak yerine, pürüzsüz yuvarlak makine çağının görüşünü

yansıtmıştır.

12

Tasarım : IDEA

2003, Gümüş

Madalya,

Tuzluk,

Mint Inc.

Bu isimlerden Loewy, Coldspot buzdolapları için, kalıp içinde preslenerek elde

edilen yuvarlık hatlı, o ana kadar elde edilmemiş formlar yaratarak, 30’lu yılların

sıkıntılı müşterisi için pazarda yeni umutlar, yeni biçimlerle ilgi çekmeyi ve sözü

edilen buzdolabı satışını %400 artırmayı başarmıştır. Time dergisi bu başarıyı

kapak yapmış ve “Satış Grafiklerini de Yuvarlayan” başlığıyla yayınlamıştır.

Endüstri dünyası birinci deneyimle, Cole ve Prens Albert öncülüğünde sorunu

tanımlamış ve rekabeti keşfetmiştir. AEG firması ise “Design Management –

Tasarım Yönetimi” yardımıyla hem kendi ekonomisine hem de dünya gelişimini

olağanüstü geniş bir alana çıkartacak kapıyı aralamıştır. Üçüncü

adımda ise kendinden önceki iki güçlü Avrupalı deneyimin verdiği

ivmeyle, Amerikan girişimcisi; insanın daha iyi çevreler kurarak

yaşama güdüsünün hayal olmadığını; sanatın ve endüstrinin,

dolayısıyla ekonominin organize olmuş bir yapılanmayla neler

başarabileceğini kanıtlamıştır.

TASARIM : YARATICILIK VE YENİLİKÇİLİK

Tasarım yönetimi, firmaların yeni ve yaratıcı bakışlarını, kurumsal politikaları ve

yaklaşımlarını öne çıkarmaları ve piyasada bu şekilde farklılaşabilmeleri için oldukça

önemli bir kavramdır. Yenilikçi ve rekabetçi yönünü bir şekilde müşterilere

anlatabilmek ve tercih edilebilmek için firmalar bir takım stratejiler belirlemelidirler.

Bu konu paralelinde firmaların yenilikçi ve yaratıcı yönlerini öne çıkarabilmeleri

alanında çalışmalar yapan, Avrupa Sanayi ve İşveren

Konfederasyonları Birliği (UNICE), AB ve üyesi ülkeler

düzeylerinde, yenilikçilik ve teknoloji alanlarında Avrupa’nın ABD

13

ve Japonya karşısındaki rekabet gücünü artırmak amacıyla sürekli biçimde görüş

oluşturma faaliyetinde bulunmuştur. UNICE görüşlerinin, ülkemiz firmaları için de

yol gösterici olacak ana hatları aşağıdaki gibidir:

UNICE Kıyaslama Raporu 2000, Avrupa’da Yaratıcılığın ve Yenilikçiliğin

Harekete Geçirilmesi

Yenilikçilik, tüm sektörlerde her ölçekteki firma için, sürdürülebilir rekabet

avantajının anahtarıdır. Yenilikçilik, iş yapmak için geniş kapsamlı bir yaklaşımdır.

Yeni mal ve hizmetlerin tasarımını, tanıtımını ve yeni işlemlerle yeni işletme

yöntemlerini kapsar. Radikal değişiklikleri ve sürekli gelişmeden kaynaklanan

değişiklikleri içerir. Bu, hızlı büyüyen ileri teknoloji sektörleri için olduğu kadar, her

ölçekteki firma ve geleneksel düşük teknolojili sektörler için de önemlidir.

Firmalar, değişiklik yapma, yeni fırsatlar yaratma ve onları değerlendirme

işlemlerinde öncü rol oynarlar. Ancak bir ekonominin, yenilik için potansiyeli

maksimum seviyeye çıkarılmak isteniyorsa, buna tüm girişimciler dahil olmalıdır.

Yenilik faaliyetlerini destekleyen bir iş ortamı yaratma konusunda özellikle

hükümetlere önemli görevler düşmektedir.

Başarılı örnekleri olmasına rağmen, genel olarak ele alındığında, Avrupalı firmalar

yenilik uygulaması konusunda ABD firmaları kadar başarılı olamamışlardır. Aradaki

bu fark birçok etkene dayandırılabilir.

Avrupa toplumu, risk alma, girişimcilik, yeni teknolojilere uyum ve başarılı

yenilikçiliğin gereklerini yerine getirmede daha az destekleyicidir.

Avrupa ürün ve hizmet piyasaları fırsat dengesini sağlayamamakta, yenilik

için baskı ve teşvik unsurlarını kullanamamaktadır.

Avrupa, bilgi yaratım ve dağıtım faaliyetleriyle özellikle Araştırma ve

Geliştirme çalışmaları için çok az kaynak tahsis etmektedir.

14

Avrupa eğitim sistemi, matematik, bilim, teknoloji, bilgi ve iletişim

teknolojileri ve yönetim konularında diğer birçok ülkeye göre kendi

vatandaşlarını temel becerilerle donatma konusunda daha az başarılıdır.

Avrupa’da vergi yükü; özellikle yenilikçiler, girişimciler, yöneticiler, çalışanlar

ve firmalar üzerindeki vergi yükü çok fazladır.

Avrupa’nın yasal ve mali çerçevesi yüksek performanslı modern işyerlerinin

gelişmesini engellemektedir.

Avrupa’da yenilikçilik faaliyetlerinin artırılması için hükümetler ve firmalar

tarafından alınması gereken öncelikli tedbirler konusunda UNICE’nin önerileri

şunlardır:

Yaratıcılığı ve yenilikçiliği geliştirme

Hükümetler:

Yaratıcılık ve yenilikçiliğin önemine ilişkin bilinci artırmalıdır.

Risk alan ve yenileştirme faaliyetlerinde bulunan bireyleri ve firmaları

desteklemelidir.

Firmalar:

Avrupa’da yaratıcılık ve yeniliğin önemine ilişkin bilincin artırılması için

hükümetlere yardımcı olmalıdır.

Kendi içlerindeki yaratıcılık ortamını geliştirmelidir.

Yeni ürün ve Pazar potansiyelinin önünü açma

Hükümetler:

Yenileştirmeye karşı engelleri kaldırmalıdır.

15

Pazarı yavaşlatan, belirsizlik yaratan veya geliştirme maliyetlerini artıran

yasalarda düzenleme yapmalıdır.

Firmalar:

Gelişen yeni işletme yöntemlerini, müşterileri, ürünleri ve yeni pazarları

saptamak ve yararlanmak için gayret sarfetmelidir.

Hızlı büyüyen bilgiye dayalı yeni sektörlere ve geleneksel ürünlerin

sürekli geliştirilmesine yönelik yenilikçilik çalışmalarına daha fazla kaynak

ayırmalıdır.

Kendilerinin Bilgi ve İletişim Teknolojisi altyapılarını yenilemelidir.

Yaratıcılığın, bilgi ve yeni fikirler kullanımının kolaylaştırılması

Hükümetler:

Kamu araştırma ihalelerinde rekabet seviyesini artırmalıdır.

Kamu ve özel sektör arasındaki işbirliğini artırmalıdır.

Fikri haklar sistemini geliştirmelidir.

Firmalar:

En iyi küresel uygulamaları benimseyerek iyileştirme sistemlerini sürekli

yenilemelidir.

Teknoloji stratejilerini genel iş stratejilerine entegre etmelidir.

Halkın bilgi ve niteliklerini geliştirme

Hükümetler:

Matematik, bilim, teknoloji (bilgi ve iletişim dahil) ve yönetim eğitimini

geliştirmelidir.

16

Sürekli eğitim programlarına toplumun tüm üyelerinin katılmasına

yardımcı olmalıdır. Sürekli eğitim programlarına katılacak bireylerin sayısı

için bir hedef belirlemelidir.

Firmalar:

Okullarla ve üniversitelerle teması artırmalıdır.

Sürekli eğitim ve öğrenim için yatırım seviyesini artırmalıdır.

Yeni organizasyon yapıları geliştirmelidir.

Yenileştirme finansmanının geliştirilmesi

Hükümetler:

Yenilikçi firmalar için çekirdek finansman artışını desteklemelidir.

Daha etkili finansman planlarının yapılması konusunda küçük ve orta

ölçekli yerel işletmelere yardım etmelidir.

Firmalar:

Firmalar arasındaki ortak girişim imkanlarını artırmalıdır.

KOBİ’lerin biraraya gelerek daha etkin finansman planı yapması

konusunda onlara yardımcı olmalıdır.

Bu rapor ve öneriler yaratıcılığın sadece firmaların yada bireysel üreticilerin

sorumluluğu olmadığı, idarecilerin ve yasa koyucuların da bu çalışmaları

destekleyecek yasal zeminler hazırlamak, geliştirici ve destekleyici yatırım ortamı

oluşturmak gibi görevlerini de belirlemesi ve yol gösterici olması nedeniyle gerçekçi

ve dikkate alınması gereken sonuçlardır.

17

Tasarım : IDEA

2003, Gümüş

Madalya,

Araba,

Mercedes-Benz

Advanced Design

TASARIM – İHRACAT

Türkiye ihracatının sektörlere göre

değerlendirilmesine ilişkin sayısal grafikler

incelendiğinde sanayi alanında öne çıkan

sektörlerin yenilik ve yaratıcılığın önde olduğu

sektörler olduğu ve bu sektörlerin endüstriyel

tasarım tesciline ilişkin sınıf dağılımları incelendiğinde öne çıkan sektörlerin bir

şekilde örtüştüğü ortaya çıkmaktadır. Yani tasarım tescil başvurularında öne çıkan

tekstil, hazır giyim sektörleri ihracat alanında da başı çekmektedirler. Bu verilerin

ışığında ihracat konusunda tasarım geliştirme, yeni ürün oluşturma odaklı

sektörlerin diğerlerine göre bir adım önde olduğu gerçeği ve bu alana yani

yaratıcılık ve yenilikçiliğin önde olduğu sektörlere yapılacak yatırımların da ihracat

rakamlarının artışında önemli katkılarla ekonomiyi destekleyeceği açıktır.

Fakat burada göz önünde bulundurulması gereken bir diğer aşama daha vardır:

tasarımla, yenilik ve yaratıcılıkla, ne kadar katma değer elde ediyoruz?

Katma Değer Yaratan Tasarım

Üretim sürecinde kullanılan girdi maliyetleriyle elde edilen çıktının ekonomik

değerini oranlayarak karşılaştırma yapabileceğimiz katma değer getirisi de

yatırımcıları yönlendirmede önemli kriterlerdendir. Sürekli bahsettiğimiz yenilik ve

yaratıcılığın öne çıktığı sektörlerin yeni yatırımlarla desteklenebilmesi için bu

sektörlere ayrılan ekonomik değerin karşılığının çekici bir şekilde alınabilmesi de

gerekmektedir. Yani yeni tasarımlarımızla, müşterileri cezbeden

görünümlerle üretim yaptığımız bir alanda yatırımcıların birincil

amaçlarının da tatmin edilmesi, yatırımlarının dönüş oranının diğer

sanayi kollarına göre de çekici olması gerekmektedir.

18

Ülkemizde ihracat açısından öne çıkan sektörlere baktığımızda bu sektörlerin

yüksek oranda katma değer yaratamayan sektörler olduğu ortaya çıkmaktadır.

Yarattığı katma değer sıralamasına göre sektörler ve ihracat değerleri tabloları

incelendiğinde 1998 yılı rakamlarına göre girdi/çıktı oranlaması yani katma

değerleri karşılaştırıldığında ihracat tablolarında başı çeken tekstil ve hazır giyim

sektörlerinin katma değer konusunda aynı durumda olmadığını hatta “giyim eşyası”

ve “örme ürünler” toplam ihracatın ¼’ünü oluştururken katma değer sıralamasında

ilk 25 ürün arasına bile girememişlerdir.

Tablo 1 : Yarattığı Katma Değer Sıralamasına Göre Sektörler Ve İhracat

Değerleri(Milyon Dolar)

Sektör İsmi İhracat çıktı/girdi

1998 1999 2000 1998

1 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması vb. 5 6 5 4,4

2 Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı 239 313 297 2,9

3 Gemi yapımı ve onarımı 143 154 105 2,9

4 Seramik eşya imalatı (çini, porselen vb.) 83 86 83 2,9

5 Diğer mukavva ve kağıt ürünleri üretimi 62 56 62 2,8

6 Elektrikli teçhizat imalatı 52 55 63 2,7

7 Metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı 22 18 39 2,6

8 Elektrik dağıtım ve kontrol cihazları imalatı 103 94 100 2,5

9 Kitap, broşür ve diğer yayınların yayımı 6 5 4 2,5

10 Mil yatağı, dişli, dişli takımı ve tahrik tertibatı 34 37 46 2,4

11 Diğer ağaç ürünlerinin imalatı (hasır ve buna benzer) 4 4 4 2,4

12 Silah ve mühimmat imalatı 22 45 63 2,3

13 Tıbbi ve cerrahi teçhizat ile ortopedik araçların imalatı

24 19 24 2,2

19

14 Elektrik valf ve elektron tüp.ile diğer elektronik parça imalatı

20 22 21 2,1

15 Ateşe dayanıklı olmayan, kil ve seramik yapı malz.

imalatı

179 201 200 2,1

16 Takım tezgahları imalatı 77 86 94 2,1

17 Gazete, dergi ve süreli yayınların yayımı 2 0 3 2,1

18 Cam ve cam ürünleri imalatı 362 341 396 2,1

19 Çimento, alçı ve kireç imalatı 164 162 219 2,1

20 Ateşe dayanıklı seramik ürünlerinin imalatı 13 12 17 2,1

21 Motorlu kara taşıtları ve parça ve aksesuarlarının imalatı

516 575 680 2,0

22 Eczacılıkta ve tıpta kullanılan kimyasal ve bitkisel ürün imal.

125 133 154 2,0

23 Demir ve çeliğin dökümü - - - 2,0

24 Tank, sarnıç ve metal muhafaza imalatı 12 11 12 2,0

25 Akümülatör, pil ve batarya imalatı 28 24 29 2,0

Liste Toplamı 2.294 2.460 2.721

Toplam İhracat 26.974 26.587 27.775

Liste/Toplam (%) 8,5 9,3 9,8

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

Yeni ürün oluşturmak konusunda diğerlerine göre öne çıkan ve ürünlerde estetik

kaygıların da üreticiyi önemli ölçüde yönlendirdiği sektörlerde önemli bir sorun olan

katma değer azlığı da dikkatle değerlendirilmelidir. Özellikle tekstil ve örme gibi

ihracat açısından önemli bu sektörler daha yakından incelendiğinde bu konudaki

yatırım teşviklerinin de yüksek olduğu görülmektedir.

Bu tablolar karşılıklı incelendiğinde varacağımız en önemli sonuç ise sözü geçen

sektörlerin teşvik edilirken baz alınan kriterlerin geliştirilmesi gerektiğidir. Sanayinin

bu kollarının yenilikçilik ve yaratıcılığı teşvik edici, değişimi özendiren ve estetik

20

sorumlulukları da bir şekilde şirket politikalarına entegre ederek yeniden

yapılanmalarının bu tür destekler / teşvikler için ön şart olarak belirlenmesi,

böylece bu alanların katma değer açısından da yüksek oranlar yakalayarak ülke

ekonomisine sağladığı katkıların geliştirilmesi sağlanacaktır.

Tablo 2 : İmalat Sanayii Yatırım Teşviklerinin Sektörel Yapısı

Yüzde Pay

1996 1997 1998 1999 2000 2001

01 - Gıda ve İçki 9,3 10,7 12,5 12,0 13,9 3,9

02 - Dokuma ve Giyim 35,5 31,6 28,0 10,1 19,8 19,4

03 - Orman Ürünleri 1,5 2,4 2,7 3,2 5,3 0,9

04 - Kağıt 1,3 4,8 3,9 4,6 1,2 1,2

05 - Deri ve Kösele 0,7 0,8 0,9 0,2 0,6 0,3

06 - Lastik-Plastik 3,4 2,5 4,3 3,5 3,9 6,2

07 - Kimya 10,7 8,9 5,1 8,6 5,9 7,5

08 - Cam 1,3 0,3 0,9 1,6 0,6 0,5

09 - Demir Çelik 2,1 5,7 3,8 2,9 8,8 26,6

10 - Demir Dışı Metaller 1,0 3,6 1,1 1,3 1,9 0,3

11 - Taşıt Araçları 13,6 9,3 8,6 7,8 10,0 12,4

12 - Madeni Eşya 4,3 2,4 4,4 7,5 6,0 4,6

13 - Mesleki, Bilim. Ölç. Alet. Optik Eşya

0,2 0,3 0,7 1,3 0,1 0,5

14 - Makina İmalat 1,4 1,1 1,7 12,9 1,8 0,9

15 - Elektrikli Makinalar 1,4 1,1 1,4 2,3 3,3 3,7

16 - Elektronik 1,1 0,4 0,4 2,1 1,6 1,8

17 - Çimento 5,2 7,1 10,1 10,2 8,7 4,9

Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı

21

Tasarım :

Çelik,

Arçelik

Ekonomik Krizler ve Tasarım

Ekonomik krizlerin tasarım sürecinde önemli etkileri olduğu konusunda bir çok

tartışma bulunmaktadır. Vizyonu olan ve ileriye dönük firmaların ekonomik krizleri

neredeyse hiç dikkate almadığı ve tasarım yapmaya devam ettikleri konusu açıktır.

Ülkemizin büyük firmaları da tasarım hedeflerini, politikalarını kriz zamanlarında

değiştirmemekte, yine yeni tasarımlar üretmeye devam

etmektedirler, bunlara ek olarak Arçelik, Vestel gibi elektronik

firmaları yada Kent; Ülker gibi gıda alanında üretim yapan

firmalar örnek verilebilir, bu örnekleri artırmak da mümkündür.

Özellikle son kriz döneminde yurtdışında ödül alan tasarımlar bile üretilmiştir.

Nurus mobilya alanında uluslararası bir yarışma olan Industrial Forum (IF) Product

Design 2001 yarışmasında ofis mobilyasıyla ödül almıştır. Aynı yarışmada Başarı

Elektronik 2000 yılında telefon tasarımıyla ödül almıştır. Bunlara yurt içinde

düzenlenen organizasyon konusunda da oldukça iyi ve medya desteği de gören

tasarım yarışmaları eklenebilir.

Kriz döneminde endüstriyel tasarıma değer veren firmalar yatırımlarını devam

ettirmektedirler. Bazı firmalar kriz zamanlarında tasarım aktivitelerini artırdıklarını

da beyan etmektedirler, fakat bu durum firmanın kullanılabilir gelirlerine oldukça

bağlıdır ve çoğu firma gerçekleştiremez. Fiyattan çok tasarım konusunda rekabet

eden firmalar tasarım üretmeye devam etmek zorundadırlar. Bu ürünleri anında

piyasaya sunmayabilirler ama yeni birşeyler üretmeye devam etmek zorundadırlar,

bu onları pazarlayan noktalarıdır. Bu tür firmalar tasarım sayılarına değil tasarım

eğilimlerine yoğunlaşan firmalardır.

Diğerleri, kesin olmamakla birlikte, eğer ürün satılamazsa, üretimin

de yapılamayacağını öne sürmektedirler. Çoğu firma da ekonomik

durumun tasarım politikalarını etkilediğini ve tasarım aktivitelerinde düşüşe yol

22

Tasarım : IDEA

2003, Gümüş

Madalya,

Koltuk,

Karim Rashid Inc.

açtığını belirtmektedir. Fakat bu aktivitelerin tasarımın üretimi yada tanıtımı olduğu

açık değildir.

TASARIM: SATIŞTA BELİRLEYİCİ FAKTÖR

Gelişmiş ülkelerde üretilen malların aşağı yukarı tümü kalite bakımından birbirine

yakındır. Bu yüzden üretilen malın estetik özellikleri önem kazanmaktadır. Tüketici,

kalitesi aynı olan mallar arasında çekiciliği olanı seçmeye başlamıştır. Üretici

firmalar da hitap ettikleri müşteri kesimine göre belirli tasarım modeli

geliştirmektedirler. Bu çaba kalitenin ötesinde ikinci bir rekabet ortamı

yaratmaktadır: Bu kez malın formu, rengi, hacmi gibi faktörler önem kazanmaya

başlamıştır, yani estetik açıdan rekabet söz konusu olmuştur.

Tasarım, fiyat, kalite ve performans olarak benzer

ürünlerin yer aldığı pazarda, ürün bazında anlamlı

farklılıklar ve katma değer yaratmanın en etkin

araçlarındandır. Bir ürünün işlevselliği,

dayanıklılığı, güvenli olması, görsel çekiciliği,

kullanım kolaylığı, kalitesi gibi tasarımın belirleyici

olduğu fiyat dışı rekabet unsurları, öncelikle ürünün kendisinden beklenen işlevi en

yüksek performans, kalite ve güvenlik standartlarında gerçekleştirmesini

sağlamaya yöneliktir. Ancak bu sayılan unsurların bir firmanın ürettiği ürünü,

potansiyel müşterilerin gözünde, piyasadaki rakip ürünlerden farklı ve üstün kılacak

nitelikleri sağlıyor olmaları, onları uluslararası ticarette giderek önem kazanan

rekabet unsurları haline getirmektedir.

Yeni tasarımın ürünleri bütünsel olarak farklılaştırma niteliği can

alıcı bir rekabet unsurudur. Tasarım yoluyla katma değer

yaratmak, farklılaşmak marka yaratmanın da temelini oluşturur.

23

Marka bir ürünü, hizmeti veya firmayı rakiplerinden ayıran tüm değer ve

özelliklerin yoğunlaşmış bir kavramsal ve/veya görsel ifadesidir. Bu anlamda

marka, rekabet gücünün sürdürülebilirliği açısından asli bir unsurdur. Marka

yaratmak, özellikle fason üretici olarak düşük fiyata dayalı stratejiler izleyerek

uluslararası pazarlara giren yeni endüstrileşen ülke firmaları için hayati bir öneme

sahiptir. Bu firmalar ancak kendi markalarını geliştirerek küresel pazarlarda kalıcı

olabilirler. Fason üretimle yapılan ihracat düşük kar marjları ve her yıl piyasaya

daha düşük fiyatlarla giren yeni fason üreticiler nedeniyle ulusal rekabet gücü için

kalıcı bir temel oluşturamaz. Bu nedenle, tasarım yoluyla marka geliştirme ulusal

rekabet gücü açısından vazgeçilemez bir unsurdur.

Başarılı Tasarımlara Örnekler

Tasarım ticari açıdan bir strateji olmanın ötesinde bir kültürdür, yenilikçilik,

yaratıcılık kültürüdür, görünümleriyle kaliteyi simgeleyebilmenin, rakip ürünler

içinde ayırt edilebilmenin en iyi yoludur. Öyle ürünler vardır ki, sadece

tasarımlarıyla hayatımızda diğerlerinden oldukça farklı yerler elde etmişlerdir.

Satışları, rekabet güçleri sadece kaliteleriyle değil tasarımlarıyla, görünümleriyle de

desteklenmiş, bazen bir ürünün ötesinde bir felsefeyi, bir akımı simgelemişlerdir.

En önemlisi “moda” olmuşlardır, moda yaratıp, piyasayı yönlendirmişlerdir.

COCA COLA

Coca Cola'nın şişelenmesine 1894 yılında başlanmıştır. Geniş çaplı şişeleme

yöntemine ise 5 yıl sonra geçilmiştir. Ancak taklitlerinden ayırt edilebilmek için

farklı bir ambalaja ihtiyaç duyulduğunda "Kırıldığında veya karanlıkta bile Coca

Cola şişesi olduğu anlaşılsın" arzusundan yola çıkılarak, Root Glass şirketinden bir

tasarım çalışması istenmiştir. Dönemin ünlü tasarımcıları Alexander Semuelson ve

Earl Dean bir Cocoa tanesinden esinlenerek Coca Cola şirketinin "Orijinal Şişesi"ni

tasarlamışlardır. 1915 yılında dönemin gözde cam şirketi Root Glass tarafından

24

geliştirilen ambalajla, bir ilke de imza atılmıştır, dünyada ilk defa bir ambalaja

marka tescili alınmıştır.

Coca Cola şişesinin yumurtadan sonra yeryüzünün en çok

tanınan şekle sahip olduğu, Coca Cola şisesinin düz kenarlı

şişelere kıyasla 1/5 oranında tercih edildiği keşfedilmiştir.

Coca Cola şişelerinin yanında kutuları da en çok tanınan nesnelerdendir. Gerek

üzerlerindeki grafik tasarımları gerek farklı boyutları ve şekilleriyle duygulara hitap

etmesini başaran tasarımlar arasında yer almaktadır.

VOLKSWAGEN

Almanya'da "Kaefer", İngiltere ve Amerika'da "Beetle", Meksika'da "Fusca" ve

ülkemizde de "Vosvos" ismiyle tanınan araç yavaş, klasik, halkın sevgilisi gibi

kelimelerle de ifade edilen bir otomobildir.

Ferdinand Porsche (herkesin tanıdığı Porsche süper spor otomobil üreticisinin

kurucusu) yirmi milyonun üzerinde satılan ve hakkında filmler bile çevrilen

otomobilin yaratıcısı tarafından "Proje No.12" adıyla tasarımına başlanan

“Volkswagen” otomobili, F. Porsche'nin tüm gücünü verdiği halk otomobilinin ismi

oldu. Zamanına göre oldukça alışılmadık bir görünüme

sahip olan bu aracın karakteristik özelliği eğimli bir

burun ve arka yapıya sahip olmasıdır. Bunda amaç

aerodinamik bir şekil ve çift eğrilikli kaporta yüzeyine

sahip ve böylece akranlarına göre çok daha sağlam

bir araç elde etmektir. 1938'de üretime başlanmadan

Hitler'in ortaya attığı bir program ile pazarlanmasına başlanan "KdF otomobili"

projesi savaş çıkmasıyla beraber rafa kaldırılmıştır. Savaşın ardından, 1945'te

"Wolfsburg" şehrinde otomobilin yeniden yapılmasına başlanmıştır. Gerekli

25

değişiklikler yapıldıktan sonra Wolfsburg şehri yeniden üretmeye başladı. Eylül

1946'da 10000. otomobil üretilmiştir, daha sonra da otomobilin ismi "Volkswagen"

(halk arabası) olmuştur.

Tasarımıyla, simgelediği klasiklik ve halkın arabası olma imajıyla bir kültür olarak

yer etmiş Volkswagen alanında en ünlü tasarımlardan biridir ve tasarımı bir

felsefenin simgesi olacak kadar başarılı olmuştur.

ABSOLUT VODKA

Tasarımın satışta belirleyici olduğu ürünlere bir örnek İsveç Vodkasıdır. Türkiye’de

de pek çok kimsenin bildiği Absolut Vodka, şişe tasarımı sayesinde Amerikan

pazarının fetheden içkilerden biridir. Absolut Vodka, şişesi sadeliğin öne çıktığı

İsveç tasarım konseptinin de en iyi örneklerinden biridir. Şişe 19. Yüzyılda süt ve

diğer içecekler için kullanılmış olan standart bir modeldir. Ama Vodka için üretilen

şişelerin camında içinde demir oranı düşük olan kum kullanılmaya başlamıştır. Bu

yöntemle üretilen Absolut Vodka, şişeleri berrak bir şeffaflık kazanmıştır. Temel

malzemeyi ürettikten sonra bunu daha daha da çekici hale getirmek yine bir

tasarım örneğidir. Absolut Vodka, şişelerinin üzerinde etiket yoktur. Marka ve

vodka hakkında bilgi direkt şişenin üzerine yazılmıştır. Bu tasarım yıllar önce

ödüller kazanmıştır.

Bu örnekler herkes tarafından tanınan tasarımlara ait başarı örnekleridir. Başarı

hiçbir zaman şans eseri gelmemiştir. Yaratıcılık bu örneklerde tek başına başarıda

etken tabii ki değildir, bunun yanında kalitenin her zaman korunması ve görünümle

kalitenin beraber sunulması, yani beğendiğiniz görünümle aldığınız üründe her

zaman arzu ettiğiniz yüksek kaliteyle karşılaşacağınıza dair firma imajları dünya

pazarlarının kazanılmasında yardımcı olmuş, kaliteli ürünleri içeren tasarımlar iyi bir

pazarlama stratejisiyle beraber sunulduğunda tarihe geçecek tasarım başarısı

örnekleri ortaya çıkmıştır.

26

TÜRKİYE’DE ENDÜSTRİYEL TASARIM

Tez kapsamında Türk sanayisinin endüstriyel tasarıma bakışı ve bilinçlenme düzeyi

incelenmektedir. Bu kavramın daha iyi değerlendirilebilmesi için endüstriyel tasarım

konusunun ülkemizde yıllar içinde geçirdiği değişim, kazandığı önem, ülkemizde

endüstriyel tasarım eğitimi, basında endüstriyel tasarım, endüstriyel tasarım

yarışmaları, bu konuya önem veren firmalar, endüstriyel tasarım tescili başvurusu

yapan firmaların dağılımı, başvuru yapılan ürünlerin sınıflara göre dağılımı gibi

konuların da incelenmesi gerekmektedir. Bu konularda yapılan incelemeler hem

“endüstriyel tasarım” kavramının son yıllarda geçirdiği değişim konusunda fikir

verecek, hem de söz konusu kavramın medyada, basında ne şekilde ve ne sıklıkta

yer aldığı gibi konular incelenerek de kavramın sanayiciler tarafından ne şekilde

anlaşıldığı konusuna açıklık getirecektir.

Ülkemiz tasarım konusuna oldukça profesyonel yaklaşan, dünya koşullarından bile

ileri standartlarda tasarım politikalarına sahip büyük firmalara sahiptir. Bunun

yanında Türk ekonomisinin lokomotifini oluşturan ve sayısal olarak da işletmelerin

yüzde 99’unu oluşturan KOBİ’lerin bu kavrama da çok da profesyonel

yaklaşmadıkları ortadadır. Bu durum tek başına KOBİ’lerin genel olarak sınai

mülkiyet konuları hakkında ileri düzeyde bilgi sahibi olmadıkları gerçeğine

bağlanamaz; tasarım üretmenin, yeni görünümlerle, estetik kaygılar taşıyan,

bunun yanında fonksiyonellik, ergonomi, kullanım kolaylığı gibi kavramları içinde

barındıran ürünler üretmenin bir çeşit strateji olduğunun ve KOBİ’lerin firma

stratejilerinde, vizyonlarında bu kavramı, yani yeniden tasarımlanmış ürünlerle

piyasada tüketicinin ilgisini çekmeyi beklemek gibi bir yaklaşımları olmadığını da

açıkça ortaya koymakta, yani KOBİ’lerin çağdaş standartlarda firma yaklaşımını,

yenilikçi ve yaratıcı firma kültürünü bir şekilde benimseyemediklerini de ortaya

koymaktadır. Bu açıdan KOBİ’ler konu hakkında en çok desteği görmeli, her türlü

yönlendirme hizmeti öncelikle devlet tarafından bu tür işletmelere sunulmalıdır.

27

Gelişmekte olan bir toplum olarak Türkiye'mizin bugün sahip olduğu sanayi de

belirli evrelerden geçerek bugünkü seviyesine ulaşmıştır. Türk sanayi'nin gelişim

evrelerinin Kamu İktisadi Teşekküllerinin kurulmaları ile başladığı ve 1950'ler

sonrasındaki Montaj Sanayi ile gelişmeye başladığı kabul edilebilir. Ülkemiz

sanayiinin gelişimi 1970'li yıllarda başlayan Lisanslı Üretim evresi ile hızlanmış, bu

evrede yurt içi satış ciroları ile büyüyen firmaların kendilerini yurt dışı rekabete

hazırlamaları sonucunda ülkeye gerçek döviz girişinin sağlandığı Özgün Ürün

Tasarımlarının Geliştirildiği Sanayi evresine girilmiştir. Ülkemizde bugün sayıları

fazla olmasa da, ileri sanayi evrelerine girildiğine işaret eden yeni teknolojilerin

yaratıldığı, uygulandığı ve pazarlandığı sanayi firmaları oluşmaya başlamıştır. Artık

ülkemizin geleceği, benzeri sanayi firmalarının sayılarının çoğalması ve bu

firmaların yaratacakları yeni teknolojilerin dünya pazarlarında müşteri bulmaları ile

şekillenecektir.

Türk sanayiinde öteden beri öncü rol üstlenen firmalar özellikle 1980'li yılların

başlarından itibaren kendi teknolojisini geliştirmek yönünde faaliyetlere başladılar.

Sayıları az da olsa 1960'lı ve 70'li yıllarda lisanslı üretim yapan şirketlerin daha

sonraları kendi teknolojisini üretmeye başlaması yeni model ve kavramsal ürünlerin

firma içinde veya dışında geliştirilmesini ve tasarlanmasını zorunlu kılmıştır. Bu

çerçevede stratejik planlamada tasarımın rolünü kavramış nadir şirketler

Endüstriyel Tasarım Bölümü'ne organizasyon içerisinde ağırlık vermiş ve aktif

işlerlik kazandırmıştır. Ülkedeki teknolojinin gelişmesi bu yönde de tasarımın hayat

kazanmasına imkan verecek oluşumları hazırlamaktadır.

28

TÜRKİYE’DE SANAYİLEŞME

Sanayileşme, ekonomik kalkınmanın temelini oluşturan unsurların en önemlisi ve

bilgi toplumuna giden yolun temel taşlarından biridir. Kalkınmanın kişi başına milli

gelir artışı ile değil, toplumun sosyal ve ekonomik yapısını değiştiren ve eskiyen

üretim metotları yerine, modern teknolojinin imkanlarından faydalanan bir

sanayileşmeyle sağlanacağı gerçeği kabul edilmelidir.

Sanayileşmenin Tarihsel Süreci

Ülkemizde sanayileşme alanındaki ilk girişimler 1930'lu yıllarda başlamıştır. 1934-

1938 döneminde, I. Sanayi Planı ile küçümsenemeyecek sanayi tesisleri

gerçekleştirilmiştir. Gerekli sanayi alt yapısının oluşturulması da yine bu döneme

uzanmaktadır. I.Sanayi Planı ile ithal ikameci politikalar yürürlüğe konulmuş ve

GSYİH içinde sanayinin payı da hızla yükselmiştir. I. Sanayi Planı döneminde

bütünüyle kamu girişimciliği ön planda tutulmuştur. 1950- 1960 döneminde özel

girişimcilik önem kazanmış, tüketim malları üretiminde en yüksek yatırım

seviyesine çıkılarak, alt yapı yatırımları gerçekleştirilmiştir.

Birinci planda (1963-1967), tarım ve sanayi gelişme dengesi, nitelikli insan gücü,

ithal ikameci politika ile dışa bağımlılığın azaltılması ve istihdam artışı

öngörülmüştür. İkinci planda (1967-1972) sanayi, tarımın önüne geçerek

sürükleyici konuma gelmiş, dayanıklı tüketim malı istihsali yerine ara malların

üretimi amaçlanmıştır. Üçüncü plan (1973-1976), Avrupa Ekonomik Topluluğuna

katılma gibi dışa açılma öğelerinin önem kazandığı ve dış rekabete hazırlanma için

gerekli olan yatırımları içerdiği bir dönemdir.

29

Üçüncü planla 80’li yıllar arasında ekonomik krizlerin yaşandığı, sanayileşme adına

önemli etkinliklerin gerçekleştirilemediği bir dönem geçirilmiştir.

1980 sonrasında dünya ekonomisi ile bütünleşme ve serbest pazar koşullarına göre

yeniden yapılanma ana hedefine karşın, kısa dönemli istikrar politikaları

uygulamada egemen olmuştur.

1999 yılı GSMH'nın sabit fiyatlarla dağılımına bakıldığında, sanayinin %28,5'lik

payla en büyük üretken sektör olduğu görülmektedir. Yine aynı şekilde 1980'den

günümüze olan dönemde dünya ihracatının sektörler itibarıyla bir değerlendirilmesi

yapıldığında, sanayi ve tarım sektörlerinin paylarının arttığı, ancak, en önemli

artışın sanayi sektöründe gerçekleştiği anlaşılmaktadır.

Sanayileşme Hedefleri

Dünyada her alanda liberalleşme eğilimlerinin güçlendiği, teknolojik gelişmelerin

sınır tanımaksızın önemli değişikliklere yol açtığı bir dönem yaşanmaktadır. Bu

gelişmeler bizi geleneksel anlayıştan, stratejik planlama yaklaşımıyla, ilke ve

politikaların belirlenmesine daha fazla ağırlık veren esnek bir planlama anlayışına

götürmektedir. Bu gerçek itibariyle; Türk sanayi; yerel kaynakları harekete geçiren,

çevre normlarına uygun üretim yapan, tüketici sağlığını ve tercihlerini gözeten,

yüksek nitelikli işgücü kullanan, çağdaş işletmecilik anlayışını uygulayan, Ar-Ge'ye

önem veren, teknoloji üreten, özgün tasarım ve marka yaratarak uluslararası

pazarlarda yerini alan yeni bir yapıya kavuşturulmak durumundadır. Bilgi ve

teknoloji yoğunluğu itibariyle nitelik taşıyan savunma ve havacılık, makine imalat,

kimya, elektronik sanayilerinin geliştirilmesi, sanayide ileri teknoloji

30

kullanımının yaygınlaştırılması; geleneksel sanayilerin rekabet gücünün artırılması

gerekmektedir.

Tasarım Alanında Üniversite – Sanayi İşbirliği

Bilime dayalı ve teknoloji yoğun ürünler tasarlayan firmalar, üniversiteler ve

araştırma kuruluşlarıyla işbirliği geliştirmelidirler. Bu işbirliği, sınırlı ülke

kaynaklarının en verimli şekilde kullanılmasının yanısıra, kuruluşlara, uluslararası

rekabet, hızlı teknolojik ilerlemeler, gelişmiş ürünler tasarlanması, teknolojik altyapı

ve bilgi birikimi oluşması konularında avantaj sağlar.

Uluslararası rekabet için markalaşmanın, bu süreci de tasarım yoluyla

gerçekleştirmenin zorunlu olduğu küresel pazarda, Avrupa Birliği hedefini

gerçekleştirmeye çalışan ülkemiz çalışan ülkemiz sanayileşme stratejilerinde açıkça

yenilikçilik ve yaratıcılığın desteklenmesine yer vermeli, bunu gerçekleştirecek

altyapının oluşturulması amacıyla da marka ve tasarım kültürünün oluşmasını

destekleyici faaliyetler de artırılmalıdır.

Firmalar Ar-Ge faaliyetleri ve teknolojinin üretilmesinde kurumlar arası ilişkiyi ön

planda tutmalıdırlar. Bu amaçla; teknolojinin üretilmesi safhasında yer alan sac

ayakları içinde temel ve uygulamalı araştırma görevini üstlenmiş bulunan

üniversitelerle etkileşim büyük önem taşımaktadır.

Araştırmacı ve yenilikçi yaklaşımlarıyla üniversiteler, global pazardaki gelişmeleri

takip edip inceleyerek rekabet edebilen görünümlerle üretimde kullanma; estetik,

ergonomi ve maliyet gibi tasarım yönetimi unsurlarını da sürece dahil ederek

firmaların üretim alanında karşılaşacakları sorunlara da çözümler yaratmak

alanlarında yön gösterici olacaklardır. Salt teknolojik yönden değil, görünüm

31

açısından da farklı, ilgi çeken ürünler üretiminde üniversitelerde yer alan kültür,

tasarım yaklaşımları ve bilgi birikimlerinden de yararlanılmış olacaktır.

Bu çalışmalara örnek olarak verilecek önemli derecede etkin üniversite – sanayi

işbirliği bulunmamakla beraber tasarım alanında öne çıkan büyük firmalar

(çoğunlukla tekstil, hazır giyim, deri ürünler, takı ve ev tekstili bazen de elektronik

ev gereçleri alanında) düzenledikleri tasarım yarışmalarıyla bu işbirliğini bir ölçüde

teşvik etmekte, yarışmalara üniversitelerden de çoğunlukla öğrenci düzeyinde

katılım sağlanmaktadır.

BİLGİ VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARINDA TASARIM

TÜBİTAK’ça hazırlanan Türkiye’nin Bilim ve Teknolojiye ilişkin 1996-1997 Politika

Gündemini belirleyen “Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikası” çalışmasında Ulusal Bilim

ve Teknoloji Politikası’nın özüne uygun olarak, Ulusal İnovasyon Sistemi’nin

kurulmasına yönelik âcil düzenlemeleri ve yine aynı konu ile ilgili olarak âcilen

yapılması gereken hazırlık çalışmaları yer almaktadır.

OECD literatürüne göre, inovasyon, süreç olarak, bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya

da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir imalat ya da dağıtım yöntemine, ya da yeni

bir toplumsal hizmet yöntemine dönüştürmeyi ifade eder. Ama aynı sözcük, bu

dönüştürme süreci sonunda ortaya konan, pazarlanabilir, yeni ya da geliştirilmiş

ürün, yöntem ya da hizmeti de anlatır.

İnovasyonın yukarda verilen tanımına göre herhangi bir ülkenin inovasyondaki

yetkinliği, yalnızca, bilim ve teknolojiyi ekonomik yada toplumsal bir faydaya

dönüştürmede göstereceği beceriye değil; bununla birlikte, bilim ve teknolojinin

kendisini de üretmede göstereceği başarıya bağlı olduğu söylenebilir. Hem bilim ve

teknolojiyi üretmede hem de bilim ve teknolojiyi hızla ekonomik ve toplumsal bir

32

faydaya dönüştürmede yetkinleşmenin altyapısını ise, ana unsurlarından birisi

ulusal, yüksek hız enformasyon şebekesi olan, Ulusal İnovasyon Sistemi oluşturur.

Ulusal inovasyon sistemi, genel olarak;

ürün ya da üretim yöntemlerine ilişkin yeni teknolojileri edinebilme;

özümseyip kullanabilme,

ürün geliştirme, yeni ürün tasarımlayabilme,

yeni ürün tasarımıyla birlikte üretim yöntemini de geliştirme, yeni

yöntem tasarımlayabilme,

geliştirilen ya da yeni bulunan üretim yönteminin gerektirdiği üretim

(proses) makinalarını tasarımlayabilme ve üretebilme,

sayılan tasarım ve üretim süreçlerini besleyen teknolojik araştırma-

geliştirme faaliyetini sürdürebilme; gereksinim duyulan teknolojileri

bilimsel bulgulardan kalkarak üretebilme; ve o teknolojilerin kaynağını

oluşturan bilimi üretebilme,

araştırma, geliştirme, tasarım, üretim (imalat), pazarlama süreçlerinin

hem kendi içlerindeki hem de aralarındaki ilişkileri düzenleyen ve daha

ileri düzeylerde yeniden üreten organizasyon yöntemlerini geliştirebilme

yeteneklerine sahip ulusal kuruluşların oluşturduğu bir sistemi ifade

eder.

Ulusal İnovasyon Politikalarımızın temelinde yer alan yeni ürün tasarımı ve

geliştirilmesi, en az yeni teknolojiler geliştirme kadar yada diğer maddeler kadar

önem verilen bir konudur; çünkü inovasyonun temelinde, tanımında

“pazarlanabilir” olgusu bulunmaktadır. Bilim ve teknolojiyi toplumsal ve ekonomik

faydaya dönüştürmenin temelinde bu çalışma sonuçlarının pazarlanabilir olması

yatmakta; yeni ürünlerin, yeni tasarımların teknoloji ve kaliteyi içerdikleri kadar ilgi

çekici olmaları, estetik, fonksiyonellik gibi yönleriyle kazandıkları “pazarlanabilir”

özellikleriyle toplumsal ve ekonomik faydayı yaratabilmeleri öngörülmektedir.

33

Ulusal inovasyon sisteminin içerdiği kurumlar arasında tasarım üreticileri,

tasarımcılar, yaratıcı girişimciliği özendiren ve destekleyen mekanizmalar,

üniversiteler, patent ofisleri, fikri ve sınai hakları koruyan yasal düzenleme ve

kurumlar yer almaktadır.

Hazırlanmış olan bu politika belirleme çalışmasının tüm kurumlar için eşzamanlı ve

uyum içerisinde belirlenen hedeflere yönelik olarak işletilmesi gerekmektedir. Bu

sistemin işletilmesi yaratıcılık ve yenilikçiliğin de teşvik edilmesi anlamına gelecek;

Türk sanayi ve ticaretinin faydasının en üst düzeyde gerçekleşeceği sınai mülkiyet

koruması sisteminin, özelinde endüstriyel tasarımların ve tescil sisteminin

kullanımının artması yönünde itici güç oluşturacaktır.

TÜRKİYE’DE TASARIM EĞİTİMİ VE TASARIMCILIK MESLEĞİ

Ülkemizde endüstriyel tasarım eğitimi meslek ve disiplin oluşumu diğer meslek

alanlarına göre oldukça yenidir. Modern sanayileşme hareketlerinin başlangıcı

1960’lı yıllara varsa da endüstriyel tasarım alanında mesleki eğitim 1970'li yılların

ilk yarısında başlamıştır. Bu alanın meslek olarak bilinirliği ise 1980’li yılların

sonunda başlamıştır.

Endüstriyel Tasarım eğitiminde, tüketim pazarına yönelik, seri üretilebilecek her

türlü kullanım eşyasının tasarımını içerir. Otomotiv sektörü, elektronik ve iletişim

sektörü, mobilya sektörü, beyaz eşya, endüstriyel seramik, sergileme ve ambalaj

sanayi gibi pek çok sektörde AR-GE bölümlerinde çalışacak ya da danışmanlık

hizmetiyle bu sektörlerin ürün stratejisini belirleyecek profesyoneller yetiştirmek

hedeflenmektedir.

34

Tasarım : IDEA

2002, Altın

Madalya,

Segway,

Segway LLC

Tasarımcılık eğitiminde yaratıcılığı üç boyutlu düşünme yeteneği ile teknik olarak

geliştiren sistem kurulmalı, farklı sektörlere yönelik üretim koşullarını ve malzeme

kullanımı konusunda öğrenci teknik olarak yetiştirilmelidir.

Endüstri Ürünleri Tasarımı farklı disiplinler arasındaki iletişim

ve koordinasyonu sağlayan bütünleştirici bir disiplin olarak

günümüzde giderek öne çıkmaktadır. Ürün geliştirme

sürecinde bütünleştirici bir rol üstlenmeleri ürün

tasarımcılarından geleneksel tasarım eğitiminin kazandırdığı

mesleki becerilerin ötesinde bir birikim istenmektedir. Bu

birikimin temel unsurları; tasarım becerilerine ek olarak mühendislik, teknoloji,

yönetim ve pazarlamaya yönelik bilgi ve beceriler olarak özetlenebilir. Bölüm

mezunlarının sadece kendi başlarına tasarım yapmayı öğrenmiş kişiler değil, yeni

ürün geliştirme sürecindeki diğer disiplinlerle işbirliğine ve ekip çalışmasına yatkın

yaratıcı tasarımcılar olmaları hedeflenmektedir. Çünkü, günümüzde ürünün

işlevsel, görsel ve fiziksel özelliklerinin belirlenmesi yanısıra, tasarım ve üretim

aşamalarının organizasyonu ve yönetimi de önemli etkinlikler haline gelmiştir.

Tasarım eğitiminin, 30 yılı aşkın bir deneyime rağmen, yeni yöntemsel ve

teknolojik gelişmelerden yalıtılmışlık gibi yapısal bir sorunu bulunmaktadır. Bu son

5, 6 yıllık süreçte yavaş da olsa değişmeye başlamıştır. Bugün dışarıda ve

Türkiye'deki diğer okullarda neler yapıldığını bilen, dünyadaki gelişmeleri izleyen,

mesleki ve entelektüel olarak çok daha iyi donanmış tasarımcı kuşakları

yetişmektedir. İletişim teknolojileri ve artan yurtdışı seyahat imkanları öğrencileri

okulun dışındaki mesleki ortama etkin bir şekilde açmaktadır ve

bunun giderek artması beklenmektedir. Bu gelişmeler tasarım

eğitimini hem lisans hem de lisansüstü düzeyde yeniden

yapılanma yolunda sürekli bir değişime zorlamaktadır.

35

Meslek Kuruluşları

Endüstriyel tasarımcılar, Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu adıyla, dernek

düzeyinde örgütlenmişlerdir. Genel merkezi Ankara’da olan bu derneğin amacı

“endüstri ürünleri tasarımı mesleğini topluma tanıtmak, tasarımcıların hak ve

yetkilerini oluşturmak ve korumak, meslektaşlar arasında iletişim ve dayanışmayı

güçlendirmek, dünyadaki gelişmeleri izlemek, topluma tasarlanmış nitelikli ürünler

sunulmasını sağlamak amacıyla ilgili kurum/kuruluşlarla, üretici ve tüketici

düzeyinde çalışmalar yapmak”tır.

Dernek düzeyinde örgütlenmiş olan tasarımcılar bu amaçlarını gerçekleştirmek

üzere:

a. Sosyal, kültürel ve disiplinlerarası ilişkileri kurmaya yönelik toplantılar,

seminerler, film gösterileri, sergi ve fuarlar, oturumlar, meslek eğitimi ile ilgili

geziler ve yarışmalar düzenler.

b. Üyeler ve ilgili kişiler arası tanışmayı ve dayanışmayı kolaylaştırmak için olanak

ve yer sağlar, bunları işletir ya da işlettirir.

c. Sergi ve yayınlar yoluyla nitelikli tasarımları tanıtır, destekler, bu yolla tüketiciyi

bilinçlendirir.

d. Endüstri ürünleri tasarımcısı yetiştiren eğitim kurumları ile ilişkiler kurarak

öğrencilerin gelecekteki mesleklerine uyumlarını kolaylaştırmak için gerekli çalışma,

araştırma, anket ve düzenlemeler yapar, staj ve iş olanakları sağlar.

e. Kendi alanındaki çevre sorunlarını çözüme yardımcı olacak çalışmalar yapar.

f. Üyelerin ve ilgili kişilerin yararlanabilmesi için çağımız gereklerine uygun bir

belgelik kurar, geliştirir; her türlü görsel-işitsel yayından yararlanmak ve yapımını

sağlamak için çalışır.

g. Tasarımcıların, mesleki etkinliklerin karşılığı alacakları ücretlerin asgari

standartlarını belirler ve çalışmaların tip sözleşmelere uygun olarak yürütülmesini

sağlar.

36

h. Tüm bu çalışmalar doğrultusunda ulusal tasarım geleneğini oluşturmak ve

çağdaş anlamda etkin bir "Tasarım Konseyi" kurmak için çalışır.

Yukarıda sayılan hedeflerin tümü bir şekilde tasarım kültürünü oluşturmak,

yaygınlaştırmak, halkın konu hakkında bilinçlendirilmesi gibi Türk Patent Enstitüsü

tarafından da benimsenen hedeflerdir. Tasarım bilincinin oluşması beraberinde

tasarımın mülkiyet haklarının da korunması bilincini getirecektir. Adı geçen

dernekle hedef birliği bulunması nedeniyle ortak çalışmalar yapılması,

bilinçlendirme faaliyetlerinin beraber yürütülmesi, hedef kitlelerin analiz edilerek

tasarım bilincinin yanında sınai mülkiyet bilincinin de birbirinin ayrılmaz parçası

olarak sunulması ortak hedeflere ulaşmakta önemli faydalar sağlayacaktır.

TÜRK ENDÜSTRİYEL TASARIM TESCİL BAŞVURULARININ İNCELENMESİ

Türk hukukunda, tasarımlar, ilk defa “Endüstriyel Tasarımlar Hakkında Kanun

Hükmünde Kararname” ile 1995 özel koruma altına alınmış, ayrıca, Sanayi ve

Ticaret Bakanlığı tarafından, 554 s. KHK’nin uygulama şeklini gösterir bir

yönetmelik (05.11.1995, RG: 22454) çıkarılmıştır. Bu yönetmelik, 31 Aralık 1997

tarih ve 23217 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan bir yönetmelikle de

değiştirilmiştir.

1995 yılından itibaren Türk hukuk ve sınai hayatında yer almaya başlayan

endüstriyel tasarım tescil başvurularının çeşitli kriterlere göre incelenmesi Türk

sanayi ve ticaretinin tescil sistemine yaklaşımının belirlenmesi açısından da

önemlidir.

Başvuru sahipleri açısından yapılacak inceleme başvuruların hangi oranda tüzel

kişiliklerden yapıldığını, hangi oranda bireysel tasarımcıların tescil için

başvurduğunu göstermek açısından yararlı olacaktır. Türk Patent Enstitüsü

37

Endüstriyel Tasarımlar Biriminde bu kritere yönelik istatistiksel bilgi bulunmamakla

beraber günlük uygulamada başvuruların çoğunlukla firmalardan yapıldığı,

tasarımcıların da çoğunlukla firmayla hizmet ilişkisi içinde yada firma sahipleri

olduğu bilinmektedir. Bu tür bir istatistiğin tutulması bağımsız tasarım sektörünün

ne ölçüde etkin olduğu ve yıllar içerisinde geçireceği değişimin de gözlenebilmesi

açısından faydalı olacaktır. Genellikle tasarım stratejisini firma değerlerinden biri

olarak benimsemiş köklü ve büyük şirketlerin tasarım departmanlarına sahip

oldukları günlük tasarım tescil işlemlerinde diğer başvuru sahibi firmalardan

ayrılabilmelerini sağlamaktadır. Arçelik firmasının tasarım departmanına sahip

olması buna örnek verilebilir, bunun yanında tekstil, seramik ve ev gereçleri üreten

firmalar da tasarım departmanı sahibidirler. Endüstriyel tasarım başvurularının

çoğunluğunun gerçekleştirildiği mobilya alanında ise tasarım tescilinde firmaların

sunduğu beyanlardan anlaşıldığı üzere tasarım departmanı sahibi olanların sayısı

oldukça azdır, Endüstriyel Tasarım Birimi’nde bu yönde bir istatistik

bulunmamasına rağmen, günlük tasarım tescil başvurularının incelenmesi

uygulamalarında açıkça belli olmaktadır. Yine büyük firmalar, tasarım yoluyla

katma değer yaratmak isteyen, markalaşmak yolunu seçen firmalar tasarım

departmanlarına sahiptirler yada dış stüdyolardan yenilikçi ve yaratıcı ürün

tasarımında yararlanmaktadırlar.

Başvuruların Yerli – Yabancı Ayrımı

Tasarım tescil işleminin 1995 yılından itibaren başladığı daha önce de belirtilmişti.

O tarihten bu yana endüstriyel tasarım tescil başvuruları incelendiğinde her zaman

yerli başvuruların (Türk başvuru sahipleri tarafından gerçekleştirilen) yabancı

başvurulardan daha fazla olduğu görülmektedir.

38

Grafik 1 : 1995 – 2002 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Başvuru Dağılımı

İstatistikten de görüleceği üzere ortalama 230 civarında seyreden yabancı başvuru

sayısı oldukça azdır. Buna neden olarak ülkemize gelen yabancı sermayenin

yenilikçi tasarımlarıyla gelmemesi düşünülebilir. Yabancı sermaye sahiplerinin

endüstriyel tasarım korumasını yeterli görmemesi yada başka koruma türlerine

yönelmesi de başka alternatiflerdir.

Sınıflara Göre Dağılım

Sınıflara göre dağılım istatistiklerinin incelenmesi başvuruların çoğunlukla yerli

başvurular olduğu düşünülürse Türk sanayi ve ticaretinde en çok hangi alanda

yenilikçilik ve yaratıcılığın ön plana çıktığını da ortaya koyacaktır. 1995 yılından

itibaren tasarım başvurularının çoğunlukla mobilya, tekstil, giyim eşyası, ambalaj

ve yapı malzemeleri alanlarında yoğunlaşmaktadır. Bu durumdan da özellikle

1506

27

1646

164

1956

185

1829

220

1695

242

2294

258

2560

292

3666

237

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

YILLAR

1995-2002 YILLARI ARASI ENDÜSTRİYEL TASARIM

BAŞVURU DAĞILIMI

YERLİ BAŞVURU

YABANCI BAŞVURU

39

imalat sanayii yatırım teşviklerinin sektörel olarak da yoğunlaştığı fakat

katma değer yaratma açısından diğerleri kadar da getirisi olmayan sektörlerde

teşviklerin amacına ulaştığı ve yaratıcı ve yenilikçi tasarım üretme konusunda bu

alanlarda diğerlerine göre daha üretken çalışmalar gerçekleştirildiği ortadadır.

Grafik 2 : 2002 Yılı Sınıflara Göre Endüstriyel Tasarım Başvuru Dağılımı

2002 YILINDA EN FAZLA SAYIDA BAŞVURUNUN ALINDIĞI İLK 10

LOCARNO SINIFI

06

34%

09

12%07

12%

05

12%

02

10%

23

6%

08

5%

25

4%

20

3%

15

2%

Tasarım Başvurularında Öne Çıkan İller

Bekleneceği üzere tasarım tescil başvuruları çoğunlukla sanayinin diğerlerine göre

daha gelişmiş olduğu illerden yapılmaktadır. İstanbul, Bursa, Ankara ve Kayseri

diğer illere göre öne çıkmakta, yine bu şehirler sınıf dağılımda da öne çıkan

sektörlerin de yoğun olduğu şehirlerdir.

40

Tablo 3 : 1995 – 2002 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Başvurularının

İllere Göre Dağılımı

1995-2002 YILLARI ARASI İLLERE GÖRE ENDÜSTRİYEL TASARIM BAŞVURU DAĞILIMLARI

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 TOPLAM

İL ADI Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru

ADANA 0 1 16 8 14 17 25 56 137

ADIYAMAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0

AFYON 0 2 2 5 0 3 2 5 19

AĞRI 0 0 0 0 0 0 0 0 0

AMASYA 0 0 0 0 2 1 4 2 9

ANKARA 45 147 207 133 164 204 172 309 1381

ANTALYA 1 4 3 7 8 6 6 7 42

ARTVİN 0 0 0 0 0 0 0 0 0

AYDIN 1 2 3 3 5 4 9 9 36

BALIKESİR 0 0 4 3 1 10 15 5 38

BİLECİK 0 0 9 3 3 1 1 1 18

BİNGÖL 0 0 0 0 0 0 0 0 0

BİTLİS 0 0 0 0 0 0 0 0 0

BOLU 0 1 10 4 2 4 6 6 33

BURDUR 0 2 0 0 0 0 0 3 5

BURSA 28 217 234 288 223 322 348 419 2079

ÇANAKKALE 0 11 7 9 12 10 9 19 77

ÇANKIRI 0 0 0 0 0 1 0 0 1

ÇORUM 0 1 1 4 2 6 1 4 19

DENİZLİ 2 8 15 17 20 66 101 71 300

DİYARBAKIR 0 0 1 0 0 0 0 0 1

EDİRNE 0 0 2 2 0 1 4 1 10

ELAZIĞ 0 0 0 0 0 3 1 0 4

ERZİNCAN 0 2 0 0 0 0 0 0 2

ERZURUM 0 0 0 0 0 0 0 1 1

ESKİŞEHİR 0 2 15 19 22 27 15 50 150

GAZİANTEP 0 25 29 30 23 24 42 112 285

GİRESUN 0 0 5 1 0 3 2 6 17

GÜMÜŞHANE 0 0 0 0 0 0 0 0 0

HAKKARİ 0 0 0 0 0 0 0 0 0

HATAY 0 1 1 6 4 6 14 15 47

41

ISPARTA 0 0 1 2 2 1 2 2 10

İÇEL 0 1 2 2 4 4 0 11 24

İSTANBUL 1390 990 1078 962 796 992 1094 1893 9195

İZMİR 17 57 108 78 134 206 170 245 1015

KARS 0 0 0 0 0 1 0 0 1

KASTAMONU 0 0 0 0 0 0 1 1 2

KAYSERİ 5 83 50 85 82 65 162 156 688

KIRKLARELİ 0 0 0 0 1 0 1 2 4

Tablo 4 : 1995 – 2002 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Başvurularının

İllere Göre Dağılımı – 2

1995-2002 YILLARI ARASI İLLERE GÖRE ENDÜSTRİYEL TASARIM BAŞVURU DAĞILIMLARI – 2

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 TOPLAM

İL ADI Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru Başvuru

KIRŞEHİR 0 0 0 0 0 1 3 1 5

KOCAELİ 11 17 16 19 23 37 42 46 211

KONYA 3 11 30 42 42 74 57 60 319

KÜTAHYA 3 22 41 28 34 27 27 18 200

MALATYA 0 0 0 3 2 1 0 0 6

MANİSA 0 6 10 8 18 21 13 35 111

K.MARAŞ 0 1 0 2 1 1 7 31 43

MARDİN 0 0 0 2 0 0 0 0 2

MUĞLA 0 0 0 0 1 1 1 4 7

MUŞ 0 0 0 0 0 0 0 0 0

NEVŞEHİR 0 0 0 0 0 0 0 0 0

NİĞDE 0 2 1 1 2 4 3 2 15

ORDU 0 0 2 1 0 0 0 0 3

RİZE 0 1 1 2 0 12 4 2 22

SAKARYA 0 4 12 11 14 9 6 11 67

SAMSUN 0 5 6 1 11 2 11 12 48

SİİRT 0 0 0 0 0 0 0 0 0

SİNOP 0 0 1 0 1 0 0 0 2

SİVAS 0 0 0 0 0 1 3 10 14

TEKİRDAĞ 0 8 7 4 1 4 7 5 36

42

TOKAT 0 2 0 1 0 0 0 1 4

TRABZON 0 0 0 0 0 7 2 3 12

TUNCELİ 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Ş.URFA 0 1 9 8 8 4 3 3 36

UŞAK 0 2 1 3 0 2 0 0 8

VAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0

YOZGAT 0 0 1 1 1 0 1 0 4

ZONGULDAK 0 2 4 6 5 6 4 2 29

KARAMAN 0 5 11 11 4 12 6 7 56

BARTIN 0 0 0 1 0 0 0 0 1

KARABÜK 0 0 0 1 0 0 0 0 1

AKSARAY 0 0 0 2 3 1 0 1 7

YALOVA 0 0 0 0 1 0 0 0 1

KIRIKKALE 0 0 0 0 0 1 1 1 3

OSMANİYE 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ŞIRNAK 0 0 0 0 0 0 0 0 0

ARDAHAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0

DÜZCE 0 0 0 0 0 0 1 1 2

IĞDIR 0 0 0 0 1 0 0 0 1

BAYBURT 0 0 0 0 0 0 0 0 0

BATMAN 0 0 0 0 0 0 0 0 0

KİLİS 0 0 0 0 0 0 0 1 1

Son yıllarda, özellikle 2000 yılından sonraki dönemde endüstriyel tasarım

başvurularında artış dikkat çekici seviyededir. Buna neden olarak konuyla ilgili

kamu bilincinin artması, medya ve diğer yollarla insanların, sanayi ve ticaretin

“tasarım” kavramıyla, “tasarım tescili” kavramıyla daha çok karşılaşmaları

sunulabilir. Kavram daha sık kullanıldıkça, ticari hayatta karşılaşılmaya

başlanıldıkça Türk başvuru sahipleri sistemi kullanmak yönünde girişimlerde

bulunmaktadırlar. Özellikle İstanbul, Bursa, İzmir, Kayseri, Ankara, Denizli,

Gaziantep, Adana gibi illerde son yıllardaki endüstriyel tasarım tescil

başvurularındaki artış dikkate değerdir. Bu artışlara bahsedilen illerde düzenlenen

bilgilendirme amaçlı toplantılar, yine aynı illerdeki vekillerin bilgilendirme

çalışmaları, gazetelerde, medyada sınai mülkiyetle ilgili dava sonuçlarının

yayınlanarak cezai şartların ağırlığı hakkında yayın yapılması gibi etkenler yol

43

açmıştır. Bilgilendirme çalışmaları ve konuyla ilgili medya desteğinin artırılmasıyla

artış diğer illere de kayacak, üretim alanında tasarım kullanan her alana “tasarım

tescili” kavramı taşınacaktır.

Endüstriyel Tasarım Harcamalarının Desteklenmesi

Ülkemizin dışa açık büyüme modeline geçtiği 1980 sonrası dönemde ekonomiye

ilişkin tedbirler kapsamında ihracatın teşvik edilmesi amacıyla, Hazine ve Dış

Ticaret Müsteşarlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Maliye Bakanlığı,

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası ve Türk Eximbank gibi kuruluşlar tarafından;

İhracatta vergi iadesi ödemesi, İhracatta Kurumlar Vergisi İstisnası, Enerji desteği,

Navlun ödemesi, Kamu kaynaklı giderlerin mahsup yoluyla karşılanması gibi ana

teması doğrudan parasal ödemeler, istisnalar veya düşük faizli krediler şeklindeki

teşvik yöntemleri kullanılmıştır.

Bu yöntemler, yani “nakit teşvikler” 1994 yılı sonunda DTÖ Kuruluş Anlaşmasına

taraf olmamız, bunun yanında Avrupa Birliği ve Gümrük Birliği sürecinde

yasaklanınca nakit teşvikler yerine, Bakanlar Kurulu’nun 27.12.1994 tarih ve

94/6401 sayılı Kararının 4’üncü maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak Dış Ticaret

Müsteşarlığınca AB ve GATT normlarına uygun olarak hazırlanan;

98/3 Sayılı Patent, Faydalı Model ve Endüstriyel Tasarım Tescili Harcamalarının

Desteklenmesine ilişkin Tebliğ ise 27.02.1998 tarih ve 23271 sayılı Resmi

Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Patent, Faydalı Model Belgesi Ve Endüstriyel Tasarım Tescili Yardımı

(Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 98/3 Sayılı Tebliği)

* Başvuru Mercii : Türk Patent Enstitüsü

* Yararlananlar : Gerçek kişiler

Bu Tebliğ ile, ülkemizin gerçek ihracat potansiyelinin hayata geçirilmesinin,

44

1- Bilimsel ve teknolojik seviyenin yükseltilmesi,

2- Firmaların uluslararası pazarlara açılmalarının özendirilmesi ve bu yolda

karşılaşılan problemlerin giderilmesi,

ile sağlanabileceği gerçeğinden hareketle, sanayiye ve ticarete uygulanabilir

bilimsel ve teknik buluşların sayısının artırılması, niteliklerinin yükseltilmesi ve sınai

mülkiyet hakkı uygulamalarının yaygınlaşmasının özendirilmesi amaçlanmıştır.

* Desteğin Kapsamı: Söz konusu Tebliğ ile ihracat potansiyeli bulunan teknoloji

yoğun ürünlerin geliştirilmesinin desteklenmesini temin etmek amacıyla, Türkiye’de

yerleşik gerçek kişiler tarafından yapılan çalışmalar neticesinde patent, faydalı

model belgesi veya tasarım tescili ile sonuçlanan bir yenilik, buluş veya tasarımın

ortaya çıkması durumunda; buluş, yenilik veya endüstriyel tasarıma patent, faydalı

model belgesi veya endüstriyel tasarım tescili alınması sırasında yapılan

harcamaların kısmen karşılanması amaçlanmaktadır.

Bu kapsamda, gerçek kişiler tarafından;

Patent alınması esnasında yapılacak harcamaların 1.000 ABD $’ını

aşmamak üzere % 75’i,

Faydalı model belgesi alınması esnasında yapılacak harcamaların 500

ABD $’ını aşmamak üzere % 75’i

Endüstriyel tasarım tescili için yapılacak harcamaların % 75’i,

desteklenecektir.

Bu Tebliğ’in uygulaması Dış Ticaret Müsteşarlığı ve Türk Patent Enstitüsü

tarafından ortak yürütülmektedir. 1998 yılından itibaren uygulanmaya başlanan

Endüstriyel Tasarım Tescili Harcamalarının Desteklenmesine İlişkin Tebliğ

kapsamında teşvik desteğinden yararlanma sayıları aşağıdaki gibidir.

45

Tablo 5 : 2000 – 2003 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Teşviklerinden

Yararlanma Sayıları

Yıl Tasarım Teşvik Sayısı Toplam Yerli Başvuru

2000 13 2294

2001 17 2560

2002 29 3666

2003 (ilk 9 ay için) 27

Endüstriyel tasarım kavramını ana tema olarak içermese de Para – Kredi ve

Koordinasyon Kurulu’nun bir diğer destek tebliği 2000/3 Sayılı Destek Tebliğinde

de Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Tanıtım ve Tutundurması ile Türk

Malı İmajının Yerleştirilmesine Yönelik Faaliyetlerin Desteklenmesi amacıyla

gerçekleştirilecek faaliyetler arasında tasarımcı ve tasarım maliyetleri de alt madde

olarak destek kapsamına alınmıştır:

Türk Ürünlerinin Yurtdışında Markalaşması, Tanıtım Ve Tutundurması İle

Türk Malı İmajının Yerleştirilmesine Yönelik Faaliyetlerin Desteklenmesi

Hakkında Tebliğ (Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun 2000/3 Sayılı

Tebliği )

* Başvuru Mercii : DTM (İhracat Genel Müdürlüğü)

* Yararlanan Şirketler : Türkiye’de kendi unvan ve/veya markasıyla

ticari ve/veya sınai faaliyette bulunan firmalar, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri

Bu Tebliğle Türkiye’de kendi unvan ve/veya markasıyla ticari ve/veya sınai

faaliyette bulunan firmalar ile Sektörel Dış Ticaret Şirketlerinin uluslararası

pazarlarda ürünlerine “Türk Malı” imajı ve marka oluşturmak amacıyla yurtdışında

yapacakları marka tescili dahil tanıtım ve tutundurma ile Türk Malı imajının

46

yerleştirilmesine yönelik faaliyetleri dolayısıyla yaptıkları giderlerin uluslararası

kurallara göre devletçe karşılanması amaçlanmaktadır.

Tebliğ kapsamında markalaşma ve Türk malı imajı oluşturmaya yönelik

desteklerden biri de Tebliğ’in “g” maddesinde yer alan:

g) Firmanın Türkiye’deki marka tasarım çalışmaları(tasarımcı, stilist istihdamı dahil)

yıllık harcamalarının en fazla 100.000 ABD Doları,

desteğidir. Bu madde de endüstriyel tasarım çalışmalarını teşvik edici ve

markalaşma adına yapılan çalışmalarda endüstriyel tasarımın rolünü de kabul eden

bir destektir.

Sayılan desteklere ek olarak ülkemizde yine ana hedefin “endüstriyel tasarım”

olarak belirlenmediği ama kapsamında endüstriyel tasarım harcamalarının

desteklenmesini içeren başka destekler de vardır. Bunlar TÜBİTAK tarafından

sağlanan AR-GE destekleridir. TPE’den alınacak patent, faydalı model ve

endüstriyel tasarım tescili ile ilgili giderler de AR-GE kapsamında sayılarak

TÜBİTAK tarafından desteklenmektedir.

TÜRKİYE’DE TASARIM KÜLTÜRÜ OLUŞTURMAK AMAÇLI ETKİNLİKLER

Tez kapsamında incelenmekte olan sanayinin endüstriyel tasarım konusunda bilinç

düzeyi kavramının tam olarak incelenebilmesi için ülkemizde tasarım konusunda

gerçekleştirilen organizasyonlar, insanlara tasarım kavramını bir şekilde duyuran,

yeri ve önemini anlatan her türlü medya yayını, tasarım yarışmaları gibi

etkinliklerin de incelenmesi gerekmektedir. Bu etkinlikler gerek medyada haberlere

ve incelemelere konu olmaları, gerekse ilgili kesimin dikkatlerinin toplanarak

konuyla ilgili doğru bilgileri edinebilmelerinin sağlanması açısından önemlidir. Her

türlü etkinlik, yarışma, duyuru, ilan, reklam, haber insanların kavramı daha sık

47

duymalarına bu haber ve duyuruların detaylarıyla da konu hakkında bilgi

edinmelerini sağlaması yönünden bilinç düzeyinin artırılmasına yada mevcut

düzeyin geliştirilmesine bir katkıdır.

Tasarım Buluşmaları

Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu 11-14 Kasım 1998 tarihleri arasında

Tüyap/Beylikdüzü Fuar Merkezi'nde Designers' Odyssey'98 adlı bir tasarım dünyası

buluşması organize etmiştir. Etkinliklerde ana tema olarak “endüstriyel tasarım

yoluyla markalaşma” seçilmiştir.

Gerek medyada, gerek sektörel dergilerde ve sanayiye yönelik yayınların bir

kısmında yer bulan bu etkinlik ilk önemli buluşma niteliğini taşıyarak medya ve

sanayicilerin tasarım konusunda öne çıkan firmalar ve tasarım stratejilerini

tanımalarına, bakış açılarını tasarım yönünde geliştirmelerine olanak sağlamış ve

konuyla ilgili tasarımcı, akademisyen, sanayici ve firmaların buluştuğu bir platform

olması açısından bilinç oluşturma çalışmaları açısından önemli bir etkinlik olmuştur.

2002 yılı içinde de Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde "Tasarım

Tartışılıyor 2002" etkinliği düzenlenmiş, etkinlikte eğitimciler, tasarımcılar, üretici

ve ithalatçı firmalar, yayıncıları ve diğer ilgili kuruluşlar, Türkiye için endüstriyel

tasarım arayışına yönelik bir platformda bir araya getirilmiştir.

Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi (MÜGSF) ve www.dekoweb.com

işbirliğiyle, 6-11 Mayıs 2002 tarihleri arasında, tasarım günleri şeklinde

gerçekleştirilen platformda tasarım konusunda karşılaşılan sorunların da tartışılması

için bir zemin oluşturulmuştur. Fakülte binasının hemen her katında düzenlenen

sergilerde; dünya pazarında ürünleri tasarım kalitesi ile tanınmış tasarımcılarımızın

eserlerinin yanı sıra dünyaca ünlü tasarımcıların çalışmaları da sergilenmiştir. Yine

48

Tasarım : IDEA

2001, Altın

Madalya,

Endoskopik

İşaretleme

Ambalajı,

GI Supply

bu etkinlik de medyada, sektörel dergilerde ve sanayiye yönelik yayınların bir

kısmında yer almıştır.

2002 yılının Kasım ayında da ETMK

(Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu)

"Vakit geldi… Markalaşmak için Tasarım"

sloganı ile yeni bir “Designers' Odyssey 3”

tasarım buluşması organize etmiştir. Bu etkinlik

ilkinden daha dikkat çekici olmuş, tanınmış

sanayicilerimizin tasarım konusundaki

görüşlerini de aktarabilmeleri için ortam

yaratılmıştır. Bu durum ayrıca medyanın da

konuya daha ilgili yaklaşmasını ve yayınlarında

daha çok yer vermesini sağlamıştır. Bu

etkinlikte AB'ye girme sürecinde, endüstriyel tasarımın Türkiye'de artık bir devlet

politikası olarak yapılandırılması gerektiğini belirtilmiş, bunun için TÜSİAD,

KALDER, TOBB, TİM, Sanayi Odaları gibi kuruluşlarla ETMK' nın beraber çalışarak

bir strateji ve öneriler paketi hazırlamasını önerilmiştir. Gelişmiş ülkeler gibi

gelişmekte olan ülkelerin de kendi kimliklerini ortaya koyan özgün endüstriyel

tasarımları ile küresel pazarda rekabet edebilecekleri, bunun da tasarım merkezi

veya konseyi gibi tasarımı tanıtıcı ve yaygınlaştırıcı örgütler ve stratejiler

doğrultusunda başarılabileceğini ortaya konulmuştur.

Bu buluşmalara ek olarak sektörel tasarım etkinlikleri de düzenli

organize edilmektedir. Genellikle tekstil – moda ve hazır giyim,

ambalaj gibi sektörlerde öne çıkan organizasyonlarla tasarım

konusunda kamu bilinci oluşturmak, tasarımın endüstri

hayatındaki yeri ve öneminin anlaşılmasını sağlamak gibi önemli

görevler de yerine getirilmektedir. Bu tür etkinliklere örnek olarak

ambalaj sektörüne yönelik fuarlar ve tasarım yarışmaları, 1997

49

yılından itibaren organize edilmeye başlayan ve deri sanayi ile yaratıcı tasarımcıları

biraraya getiren Deri’signer, tekstil firmalarının tasarım yarışmaları, üniversiteler

tarafından düzenlenen tasarım konulu etkinlikler verilebilir. Bu etkinliklerin çeşitli

platformlarda yer alması, duyurulması, “rekabet için tasarım” düşüncesinin

yerleşmesine önemli katkıları olacaktır.

Bu etkinlikler bahsettiğimiz üzere oldukça yenidir, gerçek etkilerinin görülebilmesi

için, ne derecede anlaşılabildiğinin değerlendirilebilmesi için zaman gereklidir. Kaldı

ki, tasarımın tescil edilmesi sisteminin bile oldukça yeni olduğu ülkemizde bu tür

etkinlik ve çalışmaların tasarım kültürünün yanında korunmasına – tesciline ilişkin

bilgilerin de verildiği şekilde yürütülmesi hedefe oldukça yaklaşılmasını ve tasarımla

beraber tescilin de bilinirliğinin artmasını ve iki kavramın birlikte algılanmasını da

sağlayacaktır.

TASARIM KÜLTÜRÜ İÇİN BİR ÖRNEK : İSVEÇ

İsveç’te, Stockholm’deki Ulusal Müzede bir kat bir asırdır üretilen ürünlerin tasarım

gelişmelerini gösteren örneklere ayrılmıştır. Çataldan-bıçağa, bardaktan-sürahiye,

tabağından-çanağına, ekmek kızartıcısından-hamur makinesine tüm ürünlere

baktığımız zaman İsveç tasarımına damgasını vuran sadelik anlayışını

göstermektedir. Sade, zarif, sevimli, gözü okşayıcı, dinlendirici, ferahlatıcı,

fonksiyonel sanayi ürünleri kesinlikle hiç abartı sinyali vermeyen tasarım anlayışıyla

üretilmiştir. Bu konseptle İsveç zaten 1925 ile 1955 arası da tasarımda dünya

liderliği konumunu üstlenmiştir.

Volvo, Saab kalitesiyle ve özgün tasarımlarıyla, dünya pazarlarında aranan İsveç

otomobilleridir. Mobilya tasarımcısı olarak Carl Malmsten ile Bruno Nathson’un

dünya literatürüne geçmiş ünlü İsveçli tasarımcılardır. 1888-1972 yılları arasında

yaşamış olan Carl Malmsten’in çizdiği koltuklar hala üretilmekte ve özel

50

mağazalarda satılmaktadır. 1988’de ölen Bruno Mathson’un tasarımları da aynı

şekilde dünya çapında üne sahiptir. Ünlü tasarımları ve tasarımcıları sayesinde

mobilya da İsveç’in ihracat kalemleri arasında önemli yer sahibidir.

Ülkede tasarım müzeleri ve dernekleri bulunmaktadır. Müzelerde tasarımda başarılı

örnekler sergilenmekte, gelişmeler gözler önüne serilmektedir. Tasarım tarihi

müzelerde sunulmaktadır. İsveç Tasarım Derneği ise insanlara seçici olmayı

aşılamak amacıyla kurulmuştur. İnsanların sadece gerekli diye önüne geleni alma

yerine, mevcutlar içinde en estetik olanı seçme bilinci ve zevkini aşılamak

hedeflenmektedir. Bireylerin estetik anlayışını geliştirmek devlet politikası

olduğundan dernek kamu hizmeti kapsamında maddi kaynağını devletten

almaktadır. İsveç’te ayrıca, yeni tasarımcılara olanaklar sağlanması, bütün

ürünlerde her yıl en iyi tasarımın ödüllendirilmesi, yayınlar yapılmasıyla tasarım

kültürü yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır.

TÜRK ENDÜSTRİYEL TASARIM TESCİL SİSTEMİ

Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkındaki Kanun Hükmünde Kararname

öncesinde endüstriyel tasarım, Ticaret Kanununun haksiz rekabetle ilgili hükümleri

tarafından korunmaktaydı (Madde 56 ve devamı). 26. nolu maddeleri ile 48/A nolu

yeni madde 4128 sayılı kanunla yeniden düzenlenmiş, edilmiş/ilave edilmiştir.

554 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan tasarım tescil sistemi

uluslararası standartlara paralel hükümler içeren, yine uluslararası standartlarla

paralel koruma getiren bir sistemdir. Türk Tasarım tescil sisteminin genel özellikleri

şu şekildedir:

Koruma şartları: Yenilik ve Ayırdedicilik,

Koruma şartları yönünden inceleme içermeyen “incelemesiz sistem”,

Yayına dayalı tescil sistemi,

51

Yayın erteleme ve çoklu başvuru,

5’er yıllık süreler halince yenilenmeyi içeren toplam 25 yıl koruma süresi,

İtiraz ve itirazların incelenmesi prosedürü.

Türk Tasarım koruma sisteminde; bir tasarım yeni ise ve ayırt edici niteliğe sahip

ise belge verilerek korunur. Bileşik bir ürünün bir parçası ile ilgili tasarımın kendi

yeni ise ve ayırt edici niteliğe sahipse ayrıca korumadan yararlanır. Bir tasarım

referans tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise o

tasarım yeni kabul edilir. Tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorsa

aynı kabul edilir. Tasarımların kamuya sunulması, satış, kullanım, yayım, tanıtım,

sergileme veya benzer faaliyetleri kapsar. Bir tasarımın ayırt edici niteliğe sahip

olması bilgilenmiş kullanıcı üzerine yarattığı genel izlenim ile daha önce piyasaya

sürülmüş veya tescil edilip koruma süresini doldurmamış benzer tasarımların, böyle

bir kullanıcıda yarattığı genel izlenim arasında belirgin bir farklılık olması

anlamındadır.

FİRMALARIN TASARIM POLİTİKALARI VE UYGULAMALARININ TESPİTİNE

YÖNELİK ANKET ÇALIŞMASI

Ağustos ayından itibaren Türk Patent Enstitüsü internet sayfasında firmaların

endüstriyel tasarım uygulamaları ve tasarım politikalarının tespitine yönelik, bunun

yanında tasarım konusunda özellikle “tasarımın tescili” konusunda bilgi ve

uygulamalarını belirlemeye yönelik anket yayınlanmaya başlamıştır. Ankete katılım

sağlanması amaçlı e-mailler gönderilmiş, ayrıca kurum yayınlarıyla beraber

abonelere duyurular dağıtılmıştır. Fakat ankete katılım 03/10/2003 tarihi itibariyle

sadece 167 ile sınırlı kalmıştır. Bu katılımcıların yanıtlarının analiz edilmesi de

anketin ilk yorumlarını oluşturacak, genel eğilimler hakkında ilk sonuçları

oluşturacaktır.

52

Metodoloji

Bu çalışmayı yürütmek için aşağıdaki yöntem kullanılmıştır:

Tasarım konusunda internet ve basılı yayınlarda yer alan bilgilerin toplanıp

düzenlenmesi, Tasarım tescili işlemlerine ilişkin deneyimlerin değerlendirilmesi ve

gerektiğinde birim uzmanlarıyla görüşmeler yapılması, firma tasarımcıları, serbest

tasarımcılar ve Enstitü çalışanlarından kalitatif ve istatistiksel verilerin toplaması.

Anketin hazırlanması aşamasında önceki aşamalardan elde edilen sonuçlar üzerine

değerlendirmeler yapılarak seçenekler ortaya çıkarılmıştır. Katılımcı kitle olarak da

sadece tasarım tescili yaptıran özel yada tüzel kişiler değil, potansiyel müşteriler,

tüm tasarım üreticisi, üretim alanında endüstriyel tasarım kullanan firmalar

hedeflenmiştir.

Katılımcı Özellikleri

Çalışmada bir örnek alt grubu belirlenmiştir; bunlar potansiyel müşterilerdir.

Firmaların tasarım tescili yaptırmış olmaları yada bu konuda detay bilgilerinin

olması bir önşart değildir. Tasarım üreten ve ticari hayatında endüstriyel tasarım

kullanan firmalara ulaşılması amaçlanmıştır.

Tablo 6 : Ankete İlişkin Genel Bilgiler

Grup Potansiyel Müşteriler

Örnek Uzayı Üretim alanında 10’dan fazla işçi çalıştıran, piyasaya

sürdükleri ürünlerinde endüstriyel tasarım kullanan firmalar

Metot İnternet sayfasında yayınlanan anketin doldurulması

Katılım sayısı 167 (03/10/2003 tarihi itibariyle, anket yüksek katılım

sayılarına ulaşılamaması nedeniyle yayınlanmaya ve

53

duyurulmaya devam edilmektedir.)

Duyuru

Yöntemi

Mailing çalışmaları, Enstitü yayınlarıyla beraber duyuru

dağıtılması, mail gruplarına (tasarım ve sanayi konulu) duyuru

yapılması

Örnek

Bölünümü

Üretim alanı (Locarno Sınıflandırmasına göre)

Firma Büyüklüğü(10-50 işçi, 51-200 işçi, 200’den fazla)

Çalışma

Tarihleri

Ağustos Başı – Ekim Başı

Ankette katılımcılara üretim alanları, firma büyüklükleri, üretim alanlarında

endüstriyel tasarım kullanıp kullanmadıkları, tasarımların hangi yolla elde edildiği,

üretilen endüstriyel tasarımların tescil edilip edilmediği, yeni bir tasarım oluşması

süreci ve bu süreçte tasarımcı – firma ilişkisi, bir yıl içinde üretilen endüstriyel

tasarım sayısı, yeni bir tasarım oluşturulması konusunda kararın hangi birim –

yetkili tarafından verildiği, 2004 yılı için endüstriyel tasarım hedefi bulunup

bulunmadığı ve bunun için 2004 yılı bütçesinden ayrılacak payın belli olup

olmadığı, endüstriyel tasarımların tescil edilme – edilmeme nedenleri, hangi

tasarımların tescil edileceğinin seçiminde kullanılan kriterler, tasarım tescilinde

vekil kullanılıp kullanılmadığı sorulmuş, bunlara ek olarak Türk Patent

Enstitüsü’nün kurumsal imajı ve hizmetlerinin değerlendirilmesi istenmiştir. İlk

değerlendirme sonuçları aşağıdaki gibidir:

Üretim Alanında Endüstriyel Tasarım Kullanımı

Tasarım, bir ürünün pazarlanmasında gittikçe önemi artan bir faktördür, bir

firmanın ürünlerini piyasada, rekabet içinde olduğu ürünlerden ayrılmasını sağlayan

özelliktir. Katılımcıların %90’ı üretim alanında endüstriyel tasarım kullandıklarını

beyan etmişlerdir. Aksini beyan eden katılımcılar ise üretim alanlarını seçerken

endüstriyel tasarım sınıflamasını kullanmışlardır. Yeni tasarımlar üretmeseler bile

54

firmaların en azından ürünlerini pazarlarken kullandıkları ambalajlar, bunların

desenleri gibi konularda endüstriyel tasarım kullandıklarının bilincinde olmadıkları

söylenebilir. Bunu sadece ürün üreten firmalarla sınırlayamayız, hizmet üreten bir

işletmede örneğin bir otelde de yine endüstriyel tasarım kavramı ticari hayata bir

şekilde girmektedir; çalışanların üniformaları, yada odaların kendine özgü

yerleşimleri, görünümleri, dekorasyon malzemeleri, organizasyona özgü

görünümleri olan temizlik malzemeleri, bunların ambalajları yada en azından otel

logosu bir endüstriyel tasarımdır. Aslında üretim alanında endüstriyel tasarım

kullanmayan bir işletme oldukça uç bir örnektir. Tüm işletmeler yeni ve ayırdedici

özelliği olmasa da, yani tescillenebilir olmasa da endüstriyel tasarım

kullanmaktadırlar. Önemli olan işletmeye özgü yeni ve ayırdedici görünümlerle

ürünlerin rakip ürünlerden farklılaşmasını sağlayarak marka kimliğine de katkıda

bulunmaktır.

Firmalar için kendilerine ait bir tasarım departmanının bulunması sabit bir maliyet

getirecektir ve bu maliyet her zaman katlanılabilir bir maliyet değildir. Bu nedenle

tasarımlar konusundaki bu sabit maliyeti engellemek için, daha küçük firmalar dış

kaynaklı tasarımlar kullanmaktadırlar. Büyük firmalar ise sıklıkla kendi endüstriyel

tasarım departmanlarına sahiptirler, bu onlara tasarım sürecini kontrol etme şansı

da vermektedir.

Diğer bir açıdan bakacak olursak, firmalar çoğunlukla tasarım sürecini

yönetmelerine rağmen asıl tasarımı dış kaynaklı temin etmektedirler. Üstelik

serbest çalışan tasarımcılar farklı endüstriler için tasarım yaptıklarından genel

eğilimler konusunda daha yenilikçi fikirlere sahiptirler.

Endüstriyel Tasarımlar Nasıl Elde Ediliyor?

55

Firmalara yöneltilen bir diğer soruda endüstriyel tasarımların nasıl elde edildiği

sorulmuş, seçenek olarak da firmanın kendi içinde üretilmesi yada firmanın

endüstriyel tasarım birimine sahip olması, dış stüdyolardan tasarım temin edilmesi,

son olarak da iki yöntemin de kullanılması seçeneği sunulmuştur.

Sonuç olarak da çoğunlukla (%75) tasarımların firma içinde üretildiği yada firmanın

endüstriyel tasarım birimine sahip olduğu, %15 oranında dış stüdyolardan temin

ve iç üretimin beraber kullanıldığı, %10 oranında da tamamen dış kaynaklı temin

edildiği belirtilmiştir. Bu oranlar günlük endüstriyel tasarım tescil prosedürleri

yerine getirilirken edinilen gözlemlerle paralel bir eğilim göstermektedir. Tasarımlar

çoğunlukla firma içinde üretilmekte, tasarımcılar çoğunlukla firma sahipleri yada

firmayla hizmet ilişkisi içerisinde olarak beyan edilmektedirler.

Grafik 3 : Endüstriyel Tasarımlar Nasıl Elde Ediliyor?

Grafik 4 : Endüstriyel Tasarım “Üretme” Kararını Kim Veriyor?

Endüstriyel Tasarımlar Nasıl Elde

Ediliyor?

75%

15%

10%

tasarımlar firmaiçindeüretilmekte/firmakendi endüstriyeltasarım biriminesahiptasarımlar bazenfirmadaüretilmekte bazende dışarıdan satınalınmakta

tasarımlar dışkaynaklı teminedilmekte

56

Üretilen Tasarımların Korunması

Katılımcılara yöneltilen bir diğer soruda yeni tasarımların korunması için ne tür bir

yol izlendiği, böylece tasarım tescilinin ne oranda uygulandığını da tespit etmek

amaçlanmıştır. Katılımcıların %23’ü tasarımlarını tescillemeyen firmalardır. Bu oran

sadece katılım sağlayan kitle için geçerlidir, günlük tasarım tescil işlemlerinde bu

oranın çok daha az olduğu açıktır. Endüstriyel tasarım tescil başvuruları ortalama

3500 civarında seyretmektedir, bu başvuruların tamamen ayrı firmalardan yapıldığı

varsayılsa bile üretim alanında endüstriyel tasarım kullanan firmaların bu sayının

çok üzerinde olduğu açıktır. Ortalama 3500 başvuru sayısı tüm firmalar arasında

yenilikçi ve yaratıcı tasarım üretenleri simgeliyor olsa bile yetersizdir, yenilikçi

üretimleri ve yaratıcılığı, marka olmayı ve firma imajını simgeleyen görünümlerle

piyasada rakip ürünlerden ayrılmayı hedefleyen firmaların sayısı çok daha fazla

olmalıdır.

Grafik 5 : Üretilen Endüstriyel Tasarımlar Nasıl Korunmaktadır?

Endüstriyel tasarım "üretme" kararını kim

veriyor?

65%

27%

6% 2%

Firmayöneticisi

Firma içindeoluşturulan birekipPazarlamaDepartmanı

TasarımDepartmanı

57

Tasarımın sahibi doğal olarak tasarımı tescilleyen kişidir. Sahiplik her zaman

tasarımcı ile firma arasındaki anlaşmaya bağlıdır. Dış stüdyolara tasarım yaptırma

işleminde ise tasarımı kullanacak olan müşteri firma tasarımı tescilleyen taraftır.

Bazı örneklerde de serbest çalışan tasarımcılar tescil işlemini, örneğin firmanın

kendi haklarını kötüye kullanabileceğini düşündüğü durumda, kendi adına

yaptırmayı düşünebilir.

Tasarım Tahminleri

2004 yılı için firmaların % 13’ünün tasarım tahmini bulunmamaktadır. Tasarım

ihtiyaçları konusunda ileriye dönük planları olan katılımcı oranı ise %87’dir.

Tasarıma yapılacak yatırımlara yönelik planlar yapanların oranı ise %77’dir. Bu

firmalar 2004 bütçelerinden tasarım için ne kadar pay ayıracaklarını belirlemiş

firmalardır.

Grafik 6 : 2004 Yılı İçin Tasarım Hedefi Bulunan Firmalar

Üretilen Endüstriyel Tasarımlar Nasıl

Korunmaktadır?

75%

2%

23%

tasarımlar firmaadınatescillenmekte

tasarımlar"tasarımcı" adınatescillenmekte

tasarımlartescillenmemekte

58

2004 yılı için Endüstriyel Tasarım Hedefi

Belirleme Oranı

87%

13%hedefbelirleyenler

tasarımkonusunda hedefbelirlemeyenler

Grafik 7 : 2004 Yılı Bütçelerinde Endüstriyel Tasarım İçin Pay Ayıran

Firmaların Oranı

Neden Tasarım Tescili?

Firmalara bu başlık altında yöneltilen soruda altı seçenek sunulmuş ve birden çok

seçeneğin işaretlenebileceği belirtilmiştir. Amaç öne çıkan “tescil edilme”

kriterlerinin belirlenmesidir. Bu başlık atında elde edilecek sonuç bundan sonraki

2004 yılı bütçesinde Endüstriyel

Tasarım için pay ayrılmış mıdır?

77%

23%

evet

hayır

59

bilinçlendirme faaliyetlerinde hangi alanda çalışmaların öne çıkarılması gerektiğini,

tasarım tescilinin gerekliliği anlatılırken hangi kriterlere değinilerek insanlara

tasarım tescili kavramının benimsetilmesi açısından faydalı olacaktır.

Grafik 8 : Endüstriyel Tasarımların Tescil Edilme Nedenleri

Endüstriyel Tasarımların Tescil Edilme

Nedenleri

Kopya

lanm

akt

an/t

akl

it

edilm

ekt

en k

oru

nm

a

Firm

a P

olit

ikası

Reka

bet

için

de o

lunan

firm

ala

rdan

ayr

ılabilm

e

Firm

a P

rest

iji

Tasa

rım

ın

kopya

landığ

ının

sanılm

ası

nı

engelle

mek

için

Diğ

er

Grafikte ölçü verilmemiştir, bir kriterin diğerlerine göre ne oranda fazla önem

verildiğinin görsel olarak belirtilmesi amaçlanmıştır. Görüldüğü üzere

kopyalanmaktan/taklit edilmekten korunma ve rekabet içinde olunan firmalardan

ayrılabilme öne çıkan kriterler olarak dikkat çekmektedir.

Tasarımların tescil edilmeme kriterleri de bir başka soruda katılımcılara yöneltilmiş,

onüç seçenek verilmiş ve birden fazla seçeneğin seçilebileceği belirtilmiştir. Bu

soruya alınan yanıtlar arasında ise tasarım tescilinin hiç fayda sağlamayacağının

düşünülmesi, bürokratik işlemlerin karmaşık olması ve tescil maliyetlerinin yüksek

olması öne çıkan nedenlerdir.

60

Firmaların hangi tasarımlarını tescilleyeceklerini seçmelerinde kullandıkları kriterler

arasında da tasarımın tamamen yeni/yenilikçi bir tasarım olması, rakip firmalardan

farklı olması seçenekleri öne çıkmaktadır.

Her durumda tasarımın tescilini etkileyen faktörler çok yönlüdür, hem iç hem de

dış kaynaklıdır. Çoğunlukla birden fazla neden bir araya gelip bu kararın

verilmesinde rol oynar.

Dış faktörler arasında ilk başta gelen, tescilin maliyetidir, bu maliyetlere vekillere

ödenen ücretler de eklenebilir. Bazı sektörlerde tescil yoluyla gelen koruma

sınırlıdır. Küçük bir değişiklik bile yeni tasarım olarak değerlendirilebilmektedir.

Tekstil bu durumun sözkonusu olduğu sektörlerdendir. Bu nedenle tescilin yeterli

koruma sağlayamadığı düşünülebilir. Bazen de tescil prosesinin uzun olduğu

belirtilmektedir, bu durumda firmaya ürünü piyasaya sürmeden önce tescil

edebilme imkanı kalmamaktadır.

61

Grafik 9 : Tasarımların Tescil Edilmeme Nedenleri

Endüstriyel Tasarımların Tescil Edilmeme Nedenleri

Hiç

fayda s

ağla

mayacak

Tasa

rım

ın tic

ari ö

mrü

/yaşa

m

döngüsü

kısa

Tasa

rım

yeni değil/

kla

sik

Tesc

il m

aliy

etleri y

ükse

k

Tesc

il yete

rince k

oru

ma

sağla

mıy

or

Tesc

ilin n

e tür

bir fayda

getire

ceği bilinm

iyor

Büro

kra

tik işlem

ler

çok k

arışık

Tasa

rım

ın p

iyasa

da n

e ö

lçüde

başa

rılı

ola

cağı belli d

eğil

Başv

uru

işlem

lerinin

takib

i zo

r

Tasa

rım

ın k

opya e

dilm

esi ç

ok

zor/

tesc

il edilm

esine g

ere

k y

ok

Sın

ai m

ülk

iyet konusu

uzm

anlık

gere

ktiriyor

Zam

an k

aybı

Diğ

er

koru

ma türleri y

ete

rli

62

Grafik 10 : Hangi Tasarımların Tescil Edileceği Kriterleri

Hangi Tasarımın Tescil Edileceğinin Seçilmesinde

Kullanılan Kriterler

Her

yönüyle

yen

i

ve

yar

atıc

ı bir

tasa

rım

Kopya

lanm

ası

/takl

it

edilm

esi ko

lay

Raki

p firm

ala

rın

tasa

rım

larından

fark

lı

Tasa

rım

ın tic

ari

öm

rü u

zun

Tasa

rım

ın

bekl

enen y

atırım

dönüşü

mü y

üks

ek

Tasa

rım

a üre

tim

aşa

mas

ında

yap

ılan y

atırım

yüks

ek

İç faktörler sıklıkla tasarım ve tasarımın uygulandığı ürünün yaşam eğrisinde

göre değişen faktörlerdir. Eğer ürün kısa bir yaşam eğrisine sahipse, başvuru

süreci çok uzun olduğundan ve ilerde etkili koruma sağlamayacağından

koruma için başvuru da yapılmamaktadır. Bu sektörlerde, örneğin moda

alanında her zaman tescil yoluna gidilmemektedir.

Tasarım ürünün pazarlanmasında önemli bir etkendir, ürünün formu ve dış

görünümü markanın tanınmasında ve dikkat çekmesinde önemli rol oynar. Bu

nedenle korunması da çok önemlidir. Korunacak tasarımların seçiminde bu

konu da dikkate alınmaktadır. Tasarımın yeniliği de karar verme sürecinde

önemli rol oynar. Eğer yeni ve orijinal bir tasarımsa koruma sistemi kullanılır.

Ayrıca eğer tasarımın kopyalanması kolaysa ve kopyalama fazla maliyet

getirmiyorsa da tescil yoluyla koruma uygulanacaktır. Ürün tasarımı için

63

büyük yatırımlar yapıldığında ortaya çıkan tasarımın korunmaya değer

görülmesi ihtimali daha fazladır, böylece tasarımın tekel hakkı da kullanılmış

olacaktır. Ürün ve tasarım yönlerinin yanısıra, firma kültürü ve davranışı da

tasarım tescilinde önemlidir. Büyük firmalar bu konulara oldukça

hazırlıklıdırlar.

Bazı firmalar tasarım korumasının yeterli olmadığını gördüklerinde

tasarımlarını başka yollarla korurlar. Bazen marka tescili (üç boyutlu) yoluyla

yada telif hakları kanunu yoluyla korunmayı tercih ederler, haksız rekabetin

önlenmesine ilişkin yasalar da koruma sağlamaktadır.

Türk Patent Enstitüsü’ne İlişkin Görüşler

Aşağıda yer alan grafikler tasarım tescili yapan firmalardan bir çeşit geri

besleme alabilmek açısından faydalıdır. Tasarım tesciliyle ilgili işlemleri baz

alınarak firmalara Türk Patent Enstitüsü’nün imajı, endüstriyel tasarım

ücretlerinin seviyesi, tasarım tescil işlemleri sırasında oluşabilecek sorunlarda

doğru kişiye ulaşabilme oranları, bürokratik işlemlerin seviyesi ve işlem

sırasında sorunlara hızlı çözüm bulabilme/esneklik konuları soru olarak

yöneltilmiştir, ilk gelen yanıtlara göre oluşmuş yorumlar aşağıdaki gibidir:

64

Grafik 11 : Türk Patent Enstitüsü’nün İmajı

Türk Patent Enstitüsü'nün İmajı

54%

15%

23%

4%4%

Çok iyi

İyi

Normal

Kötü

Çok Kötü

Grafik 12 : Endüstriyel Tasarım Ücretlerinin Seviyelerine İlişkin

Görüşler

Endüstriyel Tasarım Ücret Seviyesi

0%

21%

21%

6%

52%

Çok iyi

İyi

Normal

Kötü

Çok Kötü

65

Grafik 13 : İşlemler Konusunda Doğru Kişiye Ulaşabilme

İşlemler Konusunda Doğru Kişiye

Ulaşabilme

55%

4%

29%

8%4%

Çok iyi

İyi

Normal

Kötü

Çok Kötü

Grafik 14 : Bürokratik İşlemlerin Seviyesi

Bürokratik İşlemlerin Seviyesi

50%

2%

29%

15%4%

Çok iyi

İyi

Normal

Kötü

Çok Kötü

66

Grafik 15 : Sorunlara Hızlı Çözüm Bulabilme / Esneklik

Sorunlara Hızlı Çözüm Bulabilme/Esneklik

48%

4%

25%

15%

8%

Çok iyi

İyi

Normal

Kötü

Çok Kötü

Sektörlere Göre Tasarımın Yeri ve Önemi

Ayakkabı:

Ayakkabı sektörü, ayakkabı üretenler ve bunlara girdi sağlayan yan sanayi

işletmeleri ile ayakkabı üreten ana işletmeye fason olarak hizmet veren

firmalardan oluşmaktadır. Henüz tam anlamıyla bir sanayi kimliği

kazanmamış, küçük atölye tipi üretim tarzının hakim olduğu bu sektör, emek

yoğun özelliği dolayısıyla gelişmekte olan ülkelerde istihdamın artışı için

önemli bir kaynaktır.

Türk Endüstriyel Tasarım başvurularında diğer tasarım türlerine göre çok

daha fazla yer alan, çok daha fazla başvurunun yapıldığı alanlardan biri

ayakkabı sektörüdür. Genellikle ayakkabı bütünü, topuk ve üst kısmı (saya)

için tescil başvurularında bulunulmaktadır.

67

Sektör ihracat kapasitesi açısından incelendiğinde gelişmişlik düzeyi yetersiz

olmakla birlikte Avrupalı üreticilerle rekabet edebilecek büyüklükte potansiyeli

olduğu ortaya çıkmaktadır. İhracat potansiyelinden yeterince

yararlanılabilmesi için yurtdışı tanıtım, tasarım ve ürün standardizasyonun

sağlanması konularına önem verilmesi gerekmektedir. Rekabetin yoğun

olacağı bu pazarda üreticilere düşen; kendi öz çizgilerinin hakim olduğu

(orijinal) tasarımlı ayakkabı üretimini gerçekleştirmektir.

Bugün gelinen noktada yurtdışı kataloglardan kopyalama (taklit) suretiyle

tasarım yapmanın artık sürdürülemez olduğu açıktır. Tüm bu beklentilerin

gerçekleşmesi teknoloji, moda ve tasarımdaki yeniliklerin yakından takibi ile

mümkündür. Sektördeki gelişmelerin yakın takibi ucuz ve kaliteli üretimin

yolunu açmakla kalmayacak, Türk Malı imajının oluşturulmasına ve

yerleşmesine katkıda bulunacaktır.

Deri Giyim:

Hem ülkemiz hem dünya ihracatında önemli bir paya sahip olan deri

sektörümüz emek yoğun bir işkolu olması nedeniyle istihdam açısından da

önem taşımaktadır. Türkiye’nin 10. büyük sanayii olan sektör 2002 yılında

gerçekleştirmiş olduğu 643 milyon dolarlık ihracat ile Türkiye’nin ihracatında

da % 1,6’lik bir paya sahiptir. Sektörün ihraç ettiği ürünlerin başında deri

konfeksiyon ürünleri gelmektedir.

Gerek sahip olduğu teknoloji gerekse ihracatta ve üretimde sahip olduğu

tecrübe açısından önemli bir potansiyele sahip olan sektörün bu potansiyeli

değerlendirmesi gerekmektedir. Sektörün yalnızca yeni pazar arayışlarına

girmesi değil bunun yanısıra mevcut pazarlarını da geliştirmesi

gerekmektedir.

68

Gıda:

Ürün çeşitleri arttıkça, aynı tür ürünler arasında kalite ve fiyat farkları

kapandıkça, satın alırken dikkate aldığımız kriterlerin de önem sırası

değişmeye başlamıştır. Gıda Sektörü yeni tatların yanı sıra satışını yaptıkları

ürünlerle birlikte piyasa içi rekabetin yeni boyutu olan form, kutu, şişe ve

ambalaj tasarımlarını sunmaktadır. Yeni ve farklı tasarımlar, Gıda Sektöründe

belirleyici unsur olmaya devam edecektir. Gıda Sektöründe farklı amaçlarla

endüstriyel tasarımcılarla çalışılmakta, gıdanın türüne göre farklı hedeflerle

endüstriyel tasarımlara ağırlık verilmektedir. Gelişmiş ülkelerin Gıda

Sektörlerinde endüstriyel tasarıma verilen önem zamanla Türk Gıda

Sektörüne de yansımıştır.

Türk Gıda firmaları yurt dışına ihracat yapmaya başladıktan sonra yurt

dışındaki gıda firmalarının tasarıma verdiği önemi de kavramaya

başlamışlardır. Yurt dışı pazarında rekabet etmek zorunda olan bu firmalar,

en az onlar kadar iyi tasarımlar sunmaları gerektiğinin farkına varmış

bulunmaktadırlar. Bu amaçla ürün geliştirme konusuna ağırlık vermeye ve

endüstri ürünleri tasarımcıları ile çalışma eğilimi göstermeye başlamışlardır.

Dünya standartlarında ürünler ve tasarımlar sunmak isteyen firmalar

endüstriyel tasarım güçlerini geliştirmek durumundadırlar. Tasarımın

maliyetinin geri kazanılabileceğini ve tasarımla daha çok satış yapılacağını

dolayısıyla daha çok kâr edilebileceğini anlayanlar, tasarım yatırımları

konusunda çekinmemektedirler. İç piyasada bir takım engelleri aşmak

zorunda olan firmalar büyük kısmı yurt dışındaki çetin rekabette

ilerleyebilmenin bir şartının da iyi tasarımlar yapmak olduğu artık

bilinmektedir.

69

SONUÇ

Piyasada yer alan ürün çeşitleri ve firmalar, markalar arttıkça satın alırken

seçme kriterlerimiz de gelişmektedir. Teknik özellikler, kalite, garanti, müşteri

hizmetleri, satış sonrası hizmetler, markanın daha önceden edindiğimiz imajı

gibi birçok kriter pazarda tüketicisiyle buluşacak ürünlerin geçmek zorunda

olduğu belli bir çıta oluşturmaktadır. Teknik bilgi paylaşımının arttığı, know-

how’un hızla dağıldığı bir dönemde bulunmaktayız. Patent veya faydalı model

koruması elde edilirken açıklanan teknik bilgi konuyla ilgili teknolojinin

gelişmesine katkı sağlamanın yanısıra bu yeni teknolojileri üreten firmaların

piyasada eşdeğerleriyle rekabet konusunda teknik yönden çok daha farklı bir

alana yoğunlaşmalarını; estetik ve ergonomik kaygılarını ürünlere yansıyarak

görünüm ve fonksiyonellik açısından farklılaşarak rekabet edebilmeyi

denemelerini gündeme getirmiştir.

Sanayi devrimi ve teknolojik gelişmeler sayesinde birim zamanda çok daha

fazla ürün üreten makinaların sektörlere girmesiyle artan kapasite

farklılaşmayı zorunlu kılmış, ilk tasarım uygulamaları da o dönemde

gerçekleşmeye başlamış ve “sanat” ve “sanayi” biraraya getirilerek yeni ürün

geliştirme çalışmaları başlamıştır. Yenilikçi ve yaratıcı ürünler, ürün tasarımları

ortaya konuşmaya başlanmış, fakat o dönemde kalite standartları da yeni

gelişmeye başladığından yükselen değer “kalite” olmuş, piyasada

tutunabilmek için ürün tasarımı kaliteli ürün üretmenin ardından gelmiştir.

Kalitenin de çeşitli felsefeler, akımlar, uygulamalarla işletmelerin çoğunda

sağlanması, kaliteli ürün üretmenin artık bir rekabet unsuru olmaktan çok bir

“minimum standart” olmasına yol açmıştır. Her ürün için, proses için

standartlar belirlenmiştir, hatta işletmelerin var olabilmeleri için yaptıkları

üretimi belli standartlarda gerçekleştirmeleri zorunlu tutulmuştur.

70

Teknoloji ve kalite ve son olarak da fiyat açısından rekabet edebilirlik olanağı

azalan işletmeler her zaman varolan ama diğer akımlar nedeniyle değeri

anlaşılamamış bir başka rekabet unsurunu öne çıkarmışlardır: “endüstriyel

tasarım”. Artık özgün, yenilikçi ve yaratıcı ürünler, fonksiyonellik, ergonomi,

estetik ve maliyet açısından en iyinin yakalanmaya çalışıldığı tasarımlar

rekabet edebilen bir işletme olabilmenin önşartı olmuştur.

Sanayicilerimizin fiyattan çok daha rekabet edebilir nitelikler elde edebilmeleri

için özgün tasarımlar üretmeleri ve görünümleriyle farklılaşarak markalarını

piyasada tutundurmaları en önemli koşullardan biridir. Bunun yanında

tanıtım, pazarlama gibi unsurlar da bu çalışmaları desteklemeli ve ihracat

konusunda belirlenen hedeflere ulaşılmasına araç olmalıdır. Yeni ve özgün

tasarımlar üretmek, ürün geliştirmek, piyasada bilinirlik oluşturmak ve kalıcı

olmanın tek anahtarı değildir bu çabalar yüksek ürün kalitesi, geniş

pazarlama ve dağıtım ağlarının kurulması, satış sonrası hizmet gibi

müşteri/tüketici memnuniyeti anlayışını yansıtan çalışmalarla desteklenmeli

ve moda yaratma, yüksek katma değer oluşturma ve kalıcı olma, sektörde

öncü olma konusunda çaba gösterilmelidir.

Her yıl artan başvuru sayısıyla ve gerek medyada gerekse akademik ve

mesleki anlamda gösterilen ilgi ve değerin arttığı endüstriyel tasarım

sanayicilerimiz tarafından da bilinirliği ve popülerliği; tescilin ve hak ihlallerine

ilişkin sonuçların, cezaların yada başarı öykülerinin duyulmaya başlanmasıyla

çok daha artmış olacaktır. Büyük ölçekli firmalar, uzun vadeli stratejiler

belirleyip geleceğini şimdiden planlayan işletmeler sınai mülkiyet alanındaki

tüm gelişmeleri takip etmekte, ürettiği ve kullandığı tasarımları tescil yolunu

seçerek hem haklarını korumakta hem de diğerlerine örnek

oluşturmaktadırlar. Yılda ortalama 3500 endüstriyel tasarım başvurusunun

yapıldığı bilinmektedir. Bu sayı bugün için çok azdır fakat başvuruların trendi

yılda yaklaşık %15 artış göstermektedir. Bu oran patent başvurularıyla

71

karşılaştırıldığında tasarımın sınai mülkiyet alanının yükselen değeri olduğunu

ortaya koymaktadır.

Tanıtım, eğitim, bilinçlendirme çalışmalarının etkili bir şekilde sürdürülmesi,

sanayicilerimizin, üreticilerimizin kopyalamaktan çok yeni ve özgün tasarımlar

üretmeye yönlendirmeleri, bunun hükümet politikaları haline getirilmesi ve

desteklenmesi, rekabet güçlerinin artması için oldukça önemlidir. Pazarlama

konusunda gerekli araştırmaların yapılarak tercihler ve talepler konusunda

hazırlıklı olunması, tüketiciye yeni ve farklı ürünler sunulması, moda

yaratılması gibi konularda sanayicilerimiz, üreticilerimiz desteklenmeli ve Türk

malı imajının yerleşmesi için doğru işler yapmaları konusunda

yönlendirilmelidirler. İhracatta da, üretimde de ilerlemenin yolu

farklılaşmaktır, marka yaratmaktır ve marka yaratmanın temeli de bizi

rakiplerimizden ayıran görünümlerle piyasada var olmaktır.

72

KAYNAKÇA

1. “Türkiye'nin Sanayi ve Teknoloji Politikası”, Dr. Necmettin KARAKUŞ

2. “VII. Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikası Açısından Türkiye’nin Gündemi

ve Uygulamada Durum”, Nuray Demirkol, TÜBİTAK

3. Adlıhan TARTAN, “Endüstriyel Tasarım Ve Karşılaşılan Zorluklar”,

http://designophy.wiliw.com/sayi02/dosya/adlihan01.php

4. Alpay Er, Doç.Dr., İTÜ Endüstri Ürünleri Tasarımı Bölümü, “Türkiye'de

Endüstriyel Tasarımın Bir Geleceği Var mı?”

http://www.etmk.org/modules.php?name=News&file=article&sid=12

5. Baran ÜNAL “Seume, K, 2000, Der Kaefer, Karl Müller Verlag

Erlangen” kaynaklı çevirisinde yer alan “Volkswagen Tarihi ve Gelişimi”

6. DPT VIII. 5 Yıllık Kalkınma Planı Sanayi Politikaları Özel İhtisas

Komisyonu, Rekabet Gücünün Artırılması Alt Komisyonu Ön-çalışma

Raporu, Ocak 2000, DPT Ankara

7. Er, H. Alpay ve Er, Özlem, Tasarım ve Marka Geliştirme: Sorunlar ve

Politika Önerileri www.etmk.org

8. Eray Sertaç ERSAYIN, ENDÜSTRİYEL TASARIM

http://designophy.wiliw.com/sayi02/dosya/sertac01.php

9. http://abone.turk.net/birgildesign/ekonom5_page2.htm

10. http://designophy.wiliw.com/sayi02/dosya/bora01.php

11. http://designophy.wiliw.com/sayi02/elkitabi/colasise.php

12. http://designophy.wiliw.com/sayi02/firma/artema.php

13. http://www.arkitera.com/haberler/2002/03/15/nurus.htm

14. http://www.byegm.gov.tr/yayinlarimiz/ANADOLUNUNSESI/134/AND16

.htm

15. http://www.demirdokum.com.tr/et_odul.htm

16. http://www.derigunleri.com/trk/derisigner_01.asp

17. http://www.design.itu.edu.tr/genel.htm

18. http://www.etmk.org/modules.php?name=News&file=article&sid=12

73

19. http://www.etmk.org/modules.php?name=News&file=article&sid=34

20. http://www.herseyiletisim.com/tt/haziran/104_tr_p.htm

21. http://www.herseyiletisim.com/tt/mayis/90_tr.htm

22. http://www.igeme.org.tr/tur/arge/inceleme03033.htm

23. http://www.ihracathaber.com/rekabet_gucu_yuksekmallar.htm

24. http://www.izmirekonomi.edu.tr/gstf_endurun.php

25. http://www.ntvmsnbc.com/news/173467.asp, Deride Dice Kayek’lerini

yaratıyor. Deri dünyası tasarımcıları bekliyor.

26. http://www.ntvmsnbc.com/news/201135.asp, “İsveç Tasarımda

Dünya Liderliğine Oynuyor”

27. http://www.tisk.org.tr/yayinlar.asp?sbj=ic&id=730 UNICE 2000

Kıyaslama Raporu

28. http://www.vestelrd.com/departments.htm

29. Sanayide Esneklik İhtiyacı Dr. A. Kemal Tuğcu ARÇELİK A.Ş. İnsan

Kaynakları ve Kalite Sistemleri Direktörü

30. Türk Hukuku'nda Endüstriyel Tasarımlar ,

http://www.law.ankara.edu.tr/yazi.php?yad=350

31. TÜRKİYE AYAKKABI SANAYİ VE DIŞ TİCARETİ Doç. Dr. Ahmet

ULUSOY, Karadeniz Teknik Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü

74

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

ENDÜSTRİYEL TASARIM NEDİR? ..................................................................... 3

YASAL METİNLERDE “ENDÜSTRİYEL TASARIM” ........................................................... 4

BİR ENDÜSTRİYEL TASARIM NASIL OLUŞUR? ........................................................... 5

ENDÜSTRİYEL TASARIM SÜRECİ ................................................................................... 6

ENDÜSTRİYEL TASARIM KAVRAMININ SANAYİYE GİRMESİ .................................... 10

TASARIM : YARATICILIK VE YENİLİKÇİLİK ............................................................. 12

TASARIM – İHRACAT ................................................................................................. 17

KATMA DEĞER YARATAN TASARIM ........................................................................... 17

EKONOMİK KRİZLER VE TASARIM ............................................................................... 21

TASARIM: SATIŞTA BELİRLEYİCİ FAKTÖR ............................................................... 22

BAŞARILI TASARIMLARA ÖRNEKLER .......................................................................... 23

TÜRKİYE’DE ENDÜSTRİYEL TASARIM ........................................................ 26

TÜRKİYE’DE SANAYİLEŞME ...................................................................................... 28

SANAYİLEŞMENİN TARİHSEL SÜRECİ .......................................................................... 28

SANAYİLEŞME HEDEFLERİ .......................................................................................... 29

BİLGİ VE TEKNOLOJİ POLİTİKALARINDA TASARIM ................................................ 31

TÜRKİYE’DE TASARIM EĞİTİMİ VE TASARIMCILIK MESLEĞİ ................................ 33

MESLEK KURULUŞLARI ............................................................................................... 35

TÜRK ENDÜSTRİYEL TASARIM TESCİL BAŞVURULARININ İNCELENMESİ............... 36

BAŞVURULARIN YERLİ – YABANCI AYRIMI ................................................................ 37

SINIFLARA GÖRE DAĞILIM .......................................................................................... 38

TASARIM BAŞVURULARINDA ÖNE ÇIKAN İLLER ......................................................... 39

ENDÜSTRİYEL TASARIM HARCAMALARININ DESTEKLENMESİ .................................... 43

75

TÜRKİYE’DE TASARIM KÜLTÜRÜ OLUŞTURMAK AMAÇLI ETKİNLİKLER .............. 46

TASARIM BULUŞMALARI ............................................................................................. 47

TASARIM KÜLTÜRÜ İÇİN BİR ÖRNEK : İSVEÇ .......................................................... 49

TÜRK ENDÜSTRİYEL TASARIM TESCİL SİSTEMİ ...................................................... 50

FİRMALARIN TASARIM POLİTİKALARI VE UYGULAMALARININ TESPİTİNE YÖNELİK

ANKET ÇALIŞMASI..................................................................................................... 51

METODOLOJİ ............................................................................................................... 52

KATILIMCI ÖZELLİKLERİ ............................................................................................. 52

ÜRETİM ALANINDA ENDÜSTRİYEL TASARIM KULLANIMI ........................................... 53

ENDÜSTRİYEL TASARIMLAR NASIL ELDE EDİLİYOR? ................................................. 54

ÜRETİLEN TASARIMLARIN KORUNMASI ...................................................................... 56

TASARIM TAHMİNLERİ ................................................................................................ 57

NEDEN TASARIM TESCİLİ? .......................................................................................... 58

TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ’NE İLİŞKİN GÖRÜŞLER....................................................... 63

SEKTÖRLERE GÖRE TASARIMIN YERİ VE ÖNEMİ ......................................................... 66

SONUÇ ...................................................................................................................... 69

76

GRAFİKLERİN LİSTESİ

Grafik 1 : 1995 – 2002 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Başvuru Dağılımı ... 38

Grafik 2 : 2002 Yılı Sınıflara Göre Endüstriyel Tasarım Başvuru Dağılımı ..... 39

Grafik 3 : Endüstriyel Tasarımlar Nasıl Elde Ediliyor? ................................. 55

Grafik 4 : Endüstriyel Tasarım “Üretme” Kararını Kim Veriyor? ................... 55

Grafik 5 : Üretilen Endüstriyel Tasarımlar Nasıl Korunmaktadır? ................. 56

Grafik 6 : 2004 Yılı İçin Tasarım Hedefi Bulunan Firmalar .......................... 57

Grafik 7 : 2004 Yılı Bütçelerinde Endüstriyel Tasarım İçin Pay Ayıran

Firmaların Oranı ............................................................................... 58

Grafik 8 : Endüstriyel Tasarımların Tescil Edilme Nedenleri ........................ 59

Grafik 9 : Tasarımların Tescil Edilmeme Nedenleri ..................................... 61

Grafik 10 : Hangi Tasarımların Tescil Edileceği Kriterleri ............................ 62

Grafik 11 : Türk Patent Enstitüsü’nün İmajı .............................................. 64

Grafik 12 : Endüstriyel Tasarım Ücretlerinin Seviyelerine İlişkin Görüşler .... 64

Grafik 13 : İşlemler Konusunda Doğru Kişiye Ulaşabilme ........................... 65

Grafik 14 : Bürokratik İşlemlerin Seviyesi ................................................. 65

Grafik 15 : Sorunlara Hızlı Çözüm Bulabilme / Esneklik .............................. 66

77

TABLOLARIN LİSTESİ

Tablo 1 : Yarattığı Katma Değer Sıralamasına Göre Sektörler Ve İhracat

Değerleri(Milyon Dolar) .................................................................... 18

Tablo 2 : İmalat Sanayii Yatırım Teşviklerinin Sektörel Yapısı ..................... 20

Tablo 3 : 1995 – 2002 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Başvurularının İllere

Göre Dağılımı ................................................................................... 40

Tablo 4 : 1995 – 2002 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Başvurularının İllere

Göre Dağılımı – 2 ............................................................................. 41

Tablo 5 : 2000 – 2003 Yılları Arası Endüstriyel Tasarım Teşviklerinden

Yararlanma Sayıları .......................................................................... 45

Tablo 6 : Ankete İlişkin Genel Bilgiler ....................................................... 52