Teksty Mesjaniczne Levinas

7/23/2019 Teksty Mesjaniczne Levinas

http://slidepdf.com/reader/full/teksty-mesjaniczne-levinas 1/32

Emmanuel Lévinas

TEKSTY MESJANICZNE

Komentarze, które przeczytamy, dotyczą czterech fragmentów zaczerpniętych z ostatniego

rozdziału Traktatu Sanhedryn. Odnoszą się one do rónych aspektów mes!anizmu.

"a wie#u stronach tego rozdziału rozwi!ane są #iczne tezy rzuca!ące $wiatło na po!ęcie

mes!anizmu. %o!ęcie to !est złoone i trudne. &edynie wyo'raenie #udowe u!mu!e !e z prostotą.

(udowa koncepc!a )es!asza * wyraa!ąca się całkowicie w kategoriach postrzegania zmysłowego,

rozwi!a!ąca się na te! same! płaszczy+nie, co nasze codzienne związki z rzeczami * nie wystarcza

d#a my$#i. O )es!aszu nie zostało powiedziane !eszcze nic, !e$#i !est on przedstawiany !ako oso'a,

która przychodzi, 'y w cudowny sposó' połoy kres przemocy rządzące! tym $wiatem,

niesprawied#iwo$ci i sprzeczno$ciom, rozdziera!ącym #udzko$, #ecz ma!ącym +ródło w #udzkie!naturze i w "aturze same!. -yo'raenie #udowe zachowu!e !ednake emoc!ona#ną moc idei

mes!aniczne!. a$ my codziennie naduywamy tego po!ęcia i te! emoc!ona#ne! mocy/.

asadniczy pro'#em, !akiemu po$więcony !est kady z komentowanych tu fragmentów,

został zaznaczony w podtytu#e. - rzeczywisto$ci rozpatrywane pro'#emy nakłada!ą się na sie'ie.

"inie!szy tekst zawiera tre$ wykładów wygłoszonych na 0 i 1 z!e+dzie inte#ektua#istów

ydowskich, które zostały zorganizowane przez sekc!ę francuską 2wiatowego Kongresu 3ydów w

/456 i /45/ r. -ykłady zachowały formę tekstów mówionych. %rzedstawiam !e w te! same!ko#e!no$ci, w !akie! zostały wygłoszone, nie uwzg#ędnia!ąc ko#e!no$ci, w !akie! komentowane teksty

ta#mudyczne figuru!ą w Traktacie Sanhedryn. &ednake odsyłacze do paginac!i ta#mudyczne!

ukazu!ą tę ko#e!no$.

%od!ęcie eksp#ikac!i tekstu ta#mudycznego przez kogo$, kto nie spędził całego ycia na

zgłę'ianiu #iteratury ra'iniczne! według tradycy!ne! metody, !est przedsięwzięciem nader $miałym,

nawet !e$#i ten, kto się na nie powaył, od dzieci7stwa o'cował z kwadratowymi #iterami, nawet

!e$#i wie#e czerpał z tych tekstów d#a własnego ycia inte#ektua#nego. Sama tradycy!na zna!omo$

tekstów ta#mudycznych w całe! ich rozciągło$ci z pewno$cią nie zadowo#iła'y zachodniego

my$#icie#a. na!omo$ ta stanowi !ednak niez'ędny warunek my$#i ydowskie!. "inie!szy tekst !est

więc !edynie ese!em.

/ - opu'#ikowanym niedawno w 8ranos artyku#e Sho#em, z 'udzącą podziw wiedzą historyczną oraz z doskonałymwyczuciem systematycznego znaczenia 'adanych tekstów 9wyczuciem, którego czasem 'raku!e innym historykom:,

przeprowadza rozrónienie między mes!anizmem apoka#iptycznym, który ma przede wszystkim charakter #udowy, arac!ona#istycznym mes!anizmem ra'inów, który został w pełni wyraony na słynne! stronicy o czasachmes!anicznych, zamieszczone! przez )a!monidesa w !ego )isznie Torze w zako7czeniu rozdziału traktu!ącego o

prawach władzy po#ityczne!. "ie wszystko !ednake zostało powiedziane, !ak wyda!e się czasem sądzi Sho#em, gdystwierdzono rac!ona#istyczny charakter tego mes!anizmu. Tak, !ak gdy'y zrac!ona#izowanie oznaczało !edynienegac!ę cudowno$ci, i !ak gdy'y w dziedzinie umysłu mona 'yło porzuci warto$ci sporne nie przy!mu!ąc innychwarto$ci. - mym komentarzu pragnę przedstawi znaczenie pozytywne mes!anizmu ra'inicznego.



I. Pojęcie mesjanizmu (Sanhedrn !! a".

;a''i &esza!a 'en <''a rzekł w imieniu ;a''iego &ohanana=

„Proroctwa wszystkich proroków bez wyjątku odnosiły si wyłącznie do epoki mesjanicznej!

"e#li chodzi o przyszły #wiat$ %adne oko &o nie widziało poza 'obą$ o Panie$ który bdziesz działał

dla te&o$ kto ci oczekuje!(ako7czenie tego tekstu= >...adne oko go nie widziało...? !est co na!mnie! wo#nym

przekładem 9!akimi 'ardzo często są przekłady ta#mudyczne: wersetu z @za!asza 951, 0:. Ai'#ia

adoca Kahna tłumaczy go następu!ąco= >"igdy #udzkie oko nie widziało innego Aoga prócz

Bie'ie, działa!ącego w ten sposó' na rzecz swoich wiernych.?

Bo na!mnie! wo#ny przekład Ta#muduC "ie !est to stosowna chwi#a, 'y usprawied#iwia tę

dowo#no$. - kadym razie nie u!mu!e ona niczego z własne! my$#i ta#mudysty, którą pozwa#a

wyrazi.

%rzekłady ta#mudystów, zawsze oso'#iwe, często dziwaczne, usiłu!ą otworzy na prostą

wykładnię tekstu nowe perspektywy, w rzeczywisto$ci da!ące dostęp do tego wymiaru, w którym

głę'oki sens zwykłe! #ektury 'ędzie dopiero mógł powsta.

;a''i &esza!a 'en <''a, w imieniu ;a''iego &ohanana, na!pierw podtrzymu!e k#asyczną

tezę ydowską 9nie zawsze znaną 3ydom:, e istnie!e rónica między przyszłym $wiatem a epoką

mes!aniczną. "astępnie mówi, e epoka mes!aniczną * 'ędąca racze! przełomem między dwiema

epokami ni kresem historii * po#ega na spełnieniu się wszystkich proroctw, spełnieniu o'ietnicy

wyzwo#one! i #epsze! #udzko$ci. O'ietnice proroków mona istotnie podzie#i na dwie kategorie=

po#ityczną i społeczną. "iesprawied#iwo$ i a#ienac!a wprowadzone przez samowo#ę po#itycznych

mocy w kade #udzkie przedsięwzięcie zaniknąD #ecz równie niesprawied#iwo$ społeczna, władza

'ogatych nad u'ogimi, sko7czy się równocze$nie z przemocą po#ityczną. Tradyc!a ta#mudyczna

reprezentowana przez ;a''iego &esza!ę 'en <''a, mówiącego w imieniu ;a''iego &ohanana,

dopatru!e się w czasach mes!anicznych równoczesnego spełnienia wszystkich tych po#itycznych i

społecznych o'ietnic.

%rzyszły $wiat natomiast wyda!e się zna!dowa na inne! płaszczy+nie. "asz tekst okre$#a go

!ako przywi#e! >tego, kto Bię oczeku!e?. Bhodzi od razu o porządek oso'owy i intymny, zewnętrzny

wo'ec spełnie7 historii, !akie czeka!ą #udzko$ z!ednoczoną w z'iorowym przeznaczeniu. %rzyszły

$wiat nie moe zosta zapowiedziany przez proroka, który zwraca się do wszystkich. &udaizm !ako

instytuc!a o'iektywna * !ako Synagoga * naucza !edynie prawd dotyczących Eo'ra wspó#noty i

porządku pu'#icznego. Fczy sprawied#iwo$ci i proroku!e !ą. "ie !est towarzystwem

u'ezpieczeniowym na kade nie'ezpiecze7stwo. Oso'iste z'awienie #udzi, 'ezpo$rednia i intymna

wię+ między człowiekiem i Aogiem, wymyka!ą się niedyskrec!i prorokówD nikt nie moe z góryusta#i, !aką drogę prze'ędzie ta przygoda.



<#e oto da#szy ciąg tekstu=

„)stnieje na ten temat przeciwstawny po&ląd$ po&ląd *zmuela! *zmuel mówi+ „,idzy tym

oto #wiatem a epoką mesjaniczną nie ma innej ró%nicy$ jak tylko kres -jarzma narodów. /

przemocy i ucisku polityczne&o!(

Ten 'ardzo znany tekst zostanie pod!ęty przez )a!monidesa pró'u!ącego stworzy syntezę z pog#ądu Szmue#a i pog#ądu ;a''iego &ohanana. <#e ów pog#ąd, rzekomo przeciwstawny wo'ec

pog#ądu ;a''iego &ohanana, !est wyraony w taki sposó', e z początku mona odnie$ wraenie,

!ako'y zapowiadał on erę róniącą się od poprzednie! ty#ko !ednym szczegółem= czasy mes!aniczne

oznacza!ą ty#ko kres przemocy po#ityczne!. Bhodzi tu niewątp#iwie o kres po#ityczne! niewo#i

@zrae#a rozproszonego po$ród narodów. "a#ey !ednak zgłę'i my$# Szmue#a, 'y u!rze szerszą

perspektywę, w które! zna!du!e się nadzie!a @zrae#a i 'ez które! owa prywatna nadzie!a nie mogła'y

utrzyma się na poziomie my$#i.

Take i w innych tekstach Szmue# traktu!e z powagą siłę po#ityczną. 8ra, w które! zna!du!e

rozwiązanie pro'#em po#ityczny, w które! po#ityka !u nie przeciwstawia się mora#nemu zadaniu

człowieka 9nie o'raca go w nico$ ani nie sprowadza do swego przeciwie7stwa: * oznacza

dopełnienie historii i zasługu!e na miano czasów mes!anicznych.

Bzy kres wsze#kich prze!awów przemocy po#ityczne! da się oddzie#i od kresu wsze#kich

prze!awów przemocy społeczne!G Bzy Szmue# zapowiada ra! d#a kapita#istów= nigdy więce! wo!ny,

słu'y wo!skowe!, antysemityzmuD za$ konta 'ankowe pozostaną nietknięte i pro'#em społeczny

nada# nie zna!dzie rozwiązaniaG Bzy pewien tekst para#e#ny * w Ta#mudzie istnie!e 'owiem wie#e

tekstów para#e#nych * nie przedstawia rac!i przytoczonych przez Szmue#a na poparcie swe! tezy=

„,idzy epoką mesjaniczną a tym oto #wiatem nie ma innej ró%nicy$ jak kres przemocy i

polityczne&o ucisku$ jest bowiem powiedziane w 0iblii 9%wp /H, //:= -1bo&ie&o bowiem nie

zabraknie w tym kraju. 9Aerahot, 01 ':?.

Oczywi$cie nie sposó' przypisa uczonemu ta#mudy$cie pog#ądu, którego karykaturę

zarysowałem i zgodnie z którym członkowie mes!anicznego społecze7stwa mogą zna#e+

upodo'anie w niesprawied#iwo$ci społeczne!. - Księdze %owtórzonego %rawa, do które!

odwoływu!e się Szmue#, nieda#eko od wersetu mówiącego >F'ogiego 'owiem nie za'raknie w tym

kra!u?, zna!du!e się werset, który za#eca= ><#e u cie'ie nie powinno 'y u'ogiego? 9%wp /H, 1:.

Szmue# nie moe go nie zna. &ego pog#ąd musi więc mie zupełnie inne znaczenieD czy

roz'ieno$ między ;a''im &ohananem a Szmue#em nie dotyczy sensu, !aki pozytywnie przy'iera

epoka mes!anicznaG daniem ;a''iego &ohanana epoka mes!aniczna przynosi rozwiązanie

wsze#kich sprzeczno$ci po#itycznych i kładzie kres nierówno$ci ekonomiczne!, 'y zapoczątkowa

ycie kontemp#acy!ne #u' czynne nie a#ienu!ąceD 'y moe a'so#utną wiedzę a#'o działa#no$artystyczną a#'o przy!a+7D w kadym razie ycie ponad wymiarem po#itycznym i społecznym, które



odtąd !u zosta!ą unieszkod#iwione. %ostawa Szmue#a stąd 'ierze pełnię swe! siły= ycie duchowe

!ako takie pozosta!e d#a niego nierozerwa#nie związane z so#idarno$cią ekonomiczną z drugim *

dawanie !est w pewnym sensie pierwotnym odruchem ycia duchowegoD mes!aniczne spełnienie nie

mogło'y go przekre$#i. Fmo#iwia ono !edynie !ego pełny rozkwit i na!wyszą czysto$ i

na!szczytnie!sze rado$ci, udaremnia!ąc przemoc po#ityczną, która zafałszowu!e dawanie. "ie chodzio to, !ako'y u'odzy musie#i nada# istnie, ae'y 'ogaci doznawa#i mes!aniczne! rado$ci ywiąc ich.

"a#ey my$#e w sposó' 'ardzie! radyka#ny= drugi zawsze !est u'ogim, u'óstwo okre$#a go !ako

drugiego, a związek z drugim zawsze pozosta!e ofiarą i darem, nigdy pode!$ciem >z pustymi

rękami?. 3ycie duchowe !est w swe! istocie yciem mora#nym, a !ego uprzywi#e!owanym mie!scem

!est ekonomia.

E#atego te Szmue# ma pełen powaania pog#ąd na epokę mes!aniczną, a#e nie uwaa, i

drugi !ako u'ogi !est po prostu przypadkiem w poałowania godnym historycznym systemie.

>%rzyszły $wiat? to take taki wymiar ycia, !akiego dostępu!e !ednostka poprzez mo#iwo$ci ycia

wewnętrznego, a !akiego nie zapowiada aden prorok * >przyszły $wiat? otwiera nowe

perspektywy. Bzasy mes!aniczne na#eą do historii 9d#atego o'!awia się w nich znaczenie naszych

rzeczywistych zada7 w same! historii: i owych perspektyw nie zna!ą !eszcze.

Odwrotnie ni Szmue#, który nie oddzie#a ycia mes!anicznego od trudno$ci i przekraczania

mora#no$ci, ;a''i &ohanan uwaa ycie duchowe za czyste i nieza#ene, wyzwo#one !ak'y z

wsze#kiego cięaru, !aki wprowadza!ą we7 rzeczy a konkretyzu!e ekonomia, z 'ezpo$rednich

związków z drugim, !awiącym się !u nie !ako u'ogi, #ecz !ako przy!acie#, gdzie nie ma !u

rzemiosła, #ecz same sztuki, gdzie nie ma !u znaczenia ekonomiczny wyd+więk działa7. ;a''i

&ohanan !ak'y wierzy w ideał ducha poz'awionego ciała, ideał pełne! harmonii i łaski, poz'awiony

e#ementów dramatycznychD Szmue# przeciwnie, ma poczucie ustawicznego wysiłku odnowy,

!akiego wymaga owo ycie duchowe.

@ rzeczywi$cie, da#e! nasz tekst opisu!e dwie inne nauki ;a''iego &ohanana przekazane

przez ;a''iego &esza!ę 'en <''a=

2abbi "eszaja ben 3bba rzekł w imieniu 2abbie&o "ohanana+ „4szyscy prorocy

prorokowali jedynie dla skruszonych! 3le je#li chodzi o sprawiedliwych bez skazy$ %adne oko nie

widziało poza 'obą$ Panie$ który bdziesz działał dla te&o$ kto 5i oczekuje!(

%o tym następu!e dygres!a, do które! w nie'awem powrócę.

) 2abbi "eszaja ben 3bba rzekł w imieniu 2abbie&o "ohanana+ „4szyscy prorocy co do

jedne&o prorokowali jedynie dla te&o$ kto wydaje swą córk za studiujące&o Prawo$ dla te&o$ kto

uprawia handel i pracuje na rzecz studiujące&o Prawo$ lub dla te&o$ kto pozwala korzysta6 ze

swych dóbr 7prawdopodobnie ruchomo#ci i nieruchomo#ci8 studiującemu Prawo! "e#li chodzi o same&o studiujące&o Prawo$ %adne oko nie widziało poza 'obą$ Panie$ który bdziesz działał dla



te&o$ kto ci oczekuje!(

;a''i &ohanan mówi nam co$ nowego= mówi, d#a kogo prorokowa#i prorocy. -pierw

prorokowa#i d#a skruszonych. E#a sprawied#iwych 'ez skazy zastrzeony !est przyszły $wiat. E#a

sprawied#iwych skruszonych * czasy mes!aniczne, $wiat, którym sprawied#iwi 'ez skazy cieszą się

!u teraz. Kim są sprawied#iwi 'ez skazyG * Sprawied#iwymi 'ez dramatu * sprawied#iwymiwyrwanymi sprzeczno$ciom $wiata. ;a''iemu &ohananowi wcią nasuwa się ideał ducha

poz'awionego ciała, ducha nieza#enego. %orówna!my pierwszy tekst z drugim, który przed chwi#ą

przytoczyłem. %rorocy prorokowa#i d#a tych, którzy nada# wiodą swe codzienne ycie ekonomiczne,

a#e nie u#ega!ą determinizmowi tego yciaD z pewno$cią d#a tych, którzy zakłada!ą rodzinę, a#e

po$więca!ą !ą na rzecz 'ezinteresownego ycia inte#ektu, uosa'ianego przez studiu!ącego %rawo,

który 'ezpo$rednio dostępu!e o'!awienia, poznania AogaD d#a tych, którzy trudnią się hand#em i

pracu!ą, #ecz po$więca!ą swą pracę studiu!ącemu %rawoD d#a tych, którzy posiada!ą, #ecz po$więca!ą

swą własno$ studiu!ącemu %rawo. ;odzina, praca, własno$ * te instytuc!e na#eące do historii

przedmes!aniczne! mogą, zdaniem ;a''iego &ohanana, zosta wyrwane z o'szaru konieczno$ci

historii przez !ednostki niezdo#ne !eszcze do 'ezpo$rednich związków z 'ezinteresownym duchem,

#ecz władne uczestniczy w nich po$rednio, za po$rednictwem studiu!ącego %rawo. Bzasy

mes!aniczne pozwo#iły'y im więc postąpi o !eden stopie7 da#e!= we!dą oni w ycie

'ezinteresownego i nieza#enego ducha studiu!ących %rawo, powołanych do osiągnięcia

na!wyszego stopnia, stopnia $wiata przyszłego, o którym za chwi#ę 'ędę mówił.

wrómy uwagę * !est to 'owiem znamienne d#a sposo'u, w !aki Ta#mud roztrząsa

nie!asne kwestie * e przeciwstawienie ;a''iego &ohanana i Szmue#a * !ak wsze#kie

przeciwstawienie so'ie uczonych * odzwiercied#a dwie postawy, między którymi my$# zda!e się

wiecznie krąy. Bzy to duch wskazu!e na ycie niema# 'oskie, wyzwo#one z ogranicze7 #udzkiego

#osu * czy te #os #udzki, !ego ograniczenia i !ego dramat, wyraa!ą samo ycie duchaG "a#ey

podkre$#i, e o'ie koncepc!e wywodzą się z my$#i ydowskie!, gdy o'ie wyraa!ą człowieka.

"a#ey te przestrzec przed łatwą grą antytez, !akie! odda!ą się my$#icie#e pró'u!ący uchwyci

rzekome opc!e my$#i ydowskie!.

%ostara!my się teraz wyróni inny aspekt dyskus!i, !aka toczy się 9wiecznie: między

;a''im &ohananem a Szmue#em. ;a''i &ohanan uwaa, e nade!$cie czasów mes!anicznych i

o'iecywane przez nie szczę$cie za#eą od zasługi. To nie Szmue# zastanawia się >E#a kogo

prorokowa#i prorocyG?. atem !ak'y !ego zdaniem ich o'ietnice dotyczyły wszystkich. - drugim

tek$cie, który 'ędę komentował, Szmue# wyra+nie zaprzecza, !ako'y istniał !aki$ związek między

nade!$ciem )es!asza a zasługą. Szmue# po!mu!e nade!$cie czasów mes!anicznych !ako wydarzenie

nie za#eące wyłącznie od mora#ne! doskonało$ci !ednostek. daniem ;a''iego &ohanana pro'#em po#ityczny zostanie rozwiązany równocze$nie z pro'#emem społecznym, a ich rozwiązanie



spoczywa w #udzkich rękachD za#ey od mora#ne! mocy człowieka. )a to 'y natura#ne prze!$cie od

działania mora#nego do czasów mes!anicznych. "ic nie 'yło'y w stanie wya#ienowa działania

mora#nego, a do'ro, które pragnę uczyni, którego !estem $wiadomy, przenika rzeczywisto$ nie

zatraca!ąc się w swym przeciwie7stwie. %owodu!e ono upragnioną przemianę społeczną, która

doprowadza do przemiany po#ityczne!. %odmiot mora#ny pozosta!e prawdziwym podmiotemsprawczym tego, co ro'i, !ego intenc!e nie odwraca!ą się na opak, roztapia!ąc się w rzeczywisto$ci

historyczne!.

daniem Szmue#a wręcz przeciwnie, istnie!e co$ o'cego wo'ec !ednostki mora#ne!, co$, co

musi wpierw zosta usunięte, a'y nadeszły czasy mes!aniczne. )es!asz !est * przede wszystkim *

takim zerwaniem. E#a !asne! i panu!ące! nad swymi intenc!ami $wiadomo$ci nade!$cie )es!asza

zawiera e#ement irrac!ona#ny, a przyna!mnie! co$, co nie za#ey od człowieka, co pochodzi z

zewnątrz= rozwiązanie sprzeczno$ci po#itycznych. @nteresu!ąca !est sama kategoria wydarzenia

pochodzącego z zewnątrz. )ało istotne, czy owo zewnątrz !est działaniem Aoga, czy rewo#uc!ą

po#ityczną, róną od mora#ne!= Ta#mud często znacznie 'ardzie! interesu!e się kategorią ni samym

zdarzeniem, o którym mówi. Koncepc!a ;a''iego &ohanana wszystko przypisu!e #udzkie! wo#no$ci

i działaniu mora#nemu, koncepc!a Szmue#a za$ stawia między przedsięwzięciem mora#nym, między

#udzką wo#no$cią i dopełnieniem się do'ra, całkowicie odmienną przeszkodę= przemoc po#ityczną,

która musi zosta przezwycięona przez nade!$cie )es!asza.

Oto zasadnicza tre$ tego, co chciałem powiedzie o pierwszym tek$cie. (ecz zawiera on

pewną dygres!ę, którą pominąłem, oraz czę$ ko7cową, którą take chcę przedstawi.

Idy ;a''i &esza!a 'en <''a mówi w imieniu ;a''iego &ohanana, e prorocy prorokowa#i

ty#ko d#a skruszonych, a#e e sprawied#iwym 'ez skazy przypadnie w udzia#e #os, którego >adne

oko nie mogło u!rze poza to'ą, itd.?, kto$ się z tym nie zgadza. To ;a''i <'u, który mówi w

imieniu ;awa 9nie !est to całkowicie pewne, czy mówił on w imieniu ;awa, tekst para#e#ny z

Traktatu Aerahot nie wspomina o ;awie:. ;a''i <'u rzekł= >- mie!scu, gdzie zna!du!ą się

skruszeni, nie mogą zna!dowa się sprawied#iwi.?

Ten ostatni tekst !est często cytowany. %ierwsze7stwo przyznane skruszonym nad

sprawied#iwymi 'ez skazy przywodzi na my$# >fe#iJ cu#pa? i sch#e'ia naszemu zamiłowaniu do

patosu, nasze! wra#iwo$ci karmione! chrze$ci!a7stwem i Eosto!ewskim. Bzy ro'otnik !edenaste!

godziny nie !est na!'ardzie! interesu!ącyG Skrucha miała'y 'y więce! warta ni nieprzerwane

istnienie w do'ru, ni nudna wierno$. Eyskus!a między ;a''im &esza!ą 'en <''a i ;a''im <'u

wykazu!e, e pog#ąd tego ostatniego !est czystym wy'orem= istota wysiłku mora#nego tkwi zdaniem

;a''iego <'u w powrocie do do'ra po przygodzie złaD prawdziwy wysiłek miał'y 'y rewo#ucy!ny

i dramatyczny. Ftrzymu!e się i odmienny pog#ąd. %og#ąd, który wy'iera czysto$ 'ez zmazy idoskonało$ 'ez historii, całkowicie ustrzeoną przed grzechem, wydartą przyrodzonemu



determinizmowi. Ona take wymaga wysiłku i męsko$ci. Ta#mud z upodo'aniem podkre$#a

nie!ednoznaczno$ pro'#emu. Eia#og między ;a''im &esza!ą 'en <''a i ;a''im <'u !est

odwiecznym dia#ogiem #udzkie! $wiadomo$ci. &eden i drugi opiera!ą swe załoenia na tym samym

wersecie= >%okó!, pokó! da#ekiemu i '#iskiemu.? Owa troska o doprowadzenie >pog#ądów? i >opc!i?

na rozdroa %ro'#emu, gdzie otrzymu!ą one swą godno$ my$#i, !est prawdziwym duchem Ta#mudu.

Eochodzę do ostatnie! czę$ci mo!ego tekstu= >3adne oko tego nie widziało...? < !ednakC

Bhciało'y się zo'aczy tę rzecz o'iecaną doskonałemu sprawied#iwemuC Bó to zostało o'iecane

mądrym, a nie ty#ko tym, którzy ma!ą udział w mądro$ci i doskonało$ci po$rednio, da!ąc

studiu!ącym %rawo swe córki za ony oraz zapewnia!ąc im utrzymanieG &aka to nagroda !est ponad

czasami mechanicznymi #aurem przyszłego $wiataG

2abbi "ohanan rzekł+ „"est to wino zachowane w winnych &ronach od sze#ciu dni

stworzenia!(

Sławetny rok z'iorów winogronC Stare wino, nie prze#ane do 'ute#ekD nie ze'rane. Fniknięto

!akie!ko#wiek okaz!i sfałszowania go. -ino całkowicie nietknięte, całkowicie czyste. %rzyszły $wiat

to wła$nie owo wino. %odziwia!my piękno tego o'razu. astanówmy się !ednak nad !ego

znaczeniem.

Bzy nigdy nie wątpi#i$cie, e rozumiecie dawny tekstG Bzy nigdy nie przeraała was wie#o$

interpretac!i, które sta!ą między tym tekstem a wamiG Bzy nigdy nie zniechęcała was

wie#oznaczno$ kadego słowa, cho'y 'yło ono proste i aktua#ne, a#e te takie, e od razu się

odda#a i zafałszowu!e, i domaga się interpretac!iG Bzy przyszły $wiat nie miał'y 'y mono$cią

odna#ezienia pierwotnego sensu słów, 'ędącego take ich sensem ostatecznymG -spaniały o'raz

wina, które zachowu!e się niezepsute w winnym gronie od czasu sze$ciu dni stworzenia, !est

o'ietnicą pierwotnego znaczenia %isma, ponad wsze#kimi komentarzami i całą historią, która !e

zniekształciła. (ecz !est take o'ietnicą rozumienia wsze#kie! mowy #udzkie!, zapowiada nowy

(ogos, a więc inną #udzko$. Ten o'raz rozwiązu!e tragiczny węzeł historii $wiata.

Biekawym z'iegiem oko#iczno$ci wino nazywa się po he'ra!sku yayin, a warto$ #icz'owa

!ego trzech #iter równa się L6, tak !ak warto$ trzech #iter, które tworzą słowo sod * ta!emnica.

Fchwyci#i to komentatorzy. (ecz słowo sod * ta!emnica, oznacza w sym'o#ice ta#mudyczne!

ostateczny sens %isma, sens, do którego dochodzi się po zna#ezieniu sensu dosłownego, Paszut , po

wzniesieniu się ze7 do sensu a#uzy!nego, 2emez, a z niego do sensu sym'o#icznego, 9rasz. Tak więc prawdziwa ta!emnica tkwi w pierwotne! prostocie, prostsze! od sensu dosłownego. Sens



pierwotny w swe! niezepsute! prostocie wy!awia się !edynie w przyszłym $wiecie, kiedy historia

zostanie prze'yta. %otrze'ny !est mu więc czas i historia. %ierwszy sens, >starszy? od pierwszego,

!est przyszły. Trze'a prze!$ przez interpretac!ę, a'y interpretac!ę przekroczy.

O'#iczenie warto$ci #icz'owe! z pewno$cią niczego nie dowodzi. Bzy nie !est to

ta#mudyczna k#auzu#a sty#istyczna, ma!ąca sugerowa uczonym inte##igi'i#no$ i wywiera wraeniena >'uru!u?, o#$nionym dziwną zgodno$cią #icz'G a zestawieniami #icz'owymi zawsze na#ey

szuka związku #ogicznego. &est to doskonała zasada przy egzegezie tekstów ra'inicznych. -

naszym przypadku, o'raz pierwszego wina stworzenia, niezepsutego w winnych gronach,

przyna!mnie! tak samo przekonu!e, !ak zestawienie #icz', które nas 'awi.

@stnie!e !ednak i drugi pog#ąd na cuda przyszłego $wiata, o'iecane, zdaniem !ednych,

sprawied#iwym 'ez skazy, a zdaniem drugich, skruszonym. - Ta#mudzie zawsze istnie!e drugi

pog#ądD niekoniecznie przeciwstawia!ąc się pierwszemu, wydo'ywa inny aspekt dane! idei.

2abbi Lewi rzekł+ „'ym$ cze&o %adne oko nie widziało$ jest Eden!( 3 je#li kto# zaoponuje+ 3

3dam: ;dzie% wic %ył 3dam: Powiemy$ %e 3dam %ył w o&rodzie! 3 je#li kto# bdzie utrzymywał$ %e

Eden i o&ród oznaczają t samą rzeczywisto#6$ przytoczymy werset z <si&i 2odzaju+ z Edenu

„wypływała rzeka$ aby nawadnia6 ów o&ród!(

@stnie!e więc rónica między 8denem a ogrodem, w którym zamieszkiwał <dam. <rgument

!est pozornie słuszny, #ecz wers!a ;a''iego (ewiego informu!e nas, e przyszły $wiat nie !est po

prostu równoznaczny z powrotem do utraconego ra!u.

Sam utracony ra! 'ył nawadniany przez to, czego >adne oko nie widziało?, i co zna!dziemy

u kresu. "ie 'ył on +ródłem. Mistoria nie !est po prostu skurczoną i zepsutą wieczno$cią ani

ruchomym o'razem nieruchome! wieczno$ciD historia i stawanie się posiada!ą sens pozytywny, są

płodne w nie da!ący się przewidzie sposó'D chwi#a ma!ąca nade!$ !est całkowicie nowa, a#e d#a !e!

po!awienia się potrze'na !est historia i czas. <dam nie poznał !e! nawet w stanie niewinno$ci.

Odna!du!emy ideę fe#iJ cu#pa= wygnanie z ra!u i przemierzanie czasu o'iecu!ą większą doskonało$,

ni doskonało$ szczę$cia kosztowanego w ra!skim ogrodzie. Teza ;a''iego (ewiego doda!e do

pog#ądu ;a''iego &ohanana wła$nie owo 'ogactwo czasu, pozytywną warto$ historii.

Ewa słowa o metodzie, które! trzymał się nasz komentarz i którą zastosu!ę take przy

ko#e!nych tekstach. - adnym razie nie zamierzam wyk#ucza z #ektury naszych tekstów znaczenia

re#igi!nego, które kieru!e #ekturą wierzącego naiwnego czy mistyka, ani te znaczenia, !akie

wydo'ył'y z nie! teo#og. &ednake wychodzę z załoenia, e owo znaczenie nie ty#ko !est

przekłada#ne na !ęzyk fi#ozofii, a#e odnosi się do zagadnie7 fi#ozoficznych. )y$# uczonych Ta#mudu

wypływa z ref#eks!i dostatecznie radyka#ne!, 'y zaspokoi take wymagania fi#ozofii. -ła$nie to

rac!ona#ne znaczenie stanowiło przedmiot ninie!szych 'ada7. (akoniczne formuły i o'razy, a#uz!e iniema# >puszczanie oka?, w !akich my$# ta wyraa się w Ta#mudzie, mogą o'!awi swó! sens



!edynie wówczas, gdy 'ędziemy !e rozwaa na podstawie konkretnych pro'#emów i konkretnych

sytuac!i egzystenc!i, nie troszcząc się o pozorne 'łędy chrono#ogiczne, !akie się w ten sposó'

popełnia. Ałędy te mogą szokowa !edynie fanatyków metody historyczne!, którzy głoszą, e

&enialnej my#li nie wolno antycypowa6 sensu całe&o do#wiadczenia$ i e nie ty#ko istnie!ą słowa

niemo%liwe do wypowiedzenia przed nastaniem pewnego czasu, #ecz, e istnie!ą take my$#iniemo#iwe do pomy$#enia, zanim nie nade!dzie ich czas. -ychodzę z załoenia, e genia#na my$#

!est my$#ą, która o'!ęła wszystko, nawet społecze7stwo industria#ne i współczesną technokrac!ę.

-ła$nie wychodząc od faktów i rzeczywistych pro'#emów owe ta#mudyczne formuły i o'razy

9poprzez które uczeni mówią do uczonych ponad tłumem * i które okazu!ą się precyzy!nie!sze,

#epie! wypracowane i 'ardzie! $miałe, ni się z początku wydawały: * u!awnia!ą przyna!mnie!

czę$ swe! my$#i. Aez tego !udaizm * którego stanowią one podstawową tre$ * sprowadzał'y się

do fo#k#oru i do anegdot z historii ydowskie!, i nie uzasadniał'y swe! własne! historii, i nie 'ył'y

wart trudu kontynuowania. "ie chodzi o podwaanie warto$ci metody historyczne! i ciekawych

perspektyw, !akie ona otwieraD poprzestanie na te! metodzie oznacza !ednak przekształcenie prawd,

dzięki którym y!e !udaizm, w przyczynki, w dro'ne #oka#ne history!ki. &e$#i nawet prawdy te

zostały okre$#one przez oko#iczno$ci, konf#ikty i po#emiki, które od dawna straciły znaczenie i

poszły w zapomnienie, słowa uczonych @zrae#a okre$#a!ą inte#ektua#ne struktury i kategorie

sytuu!ące się w a'so#ucie my$#i. Owa ufno$ pokładana w mądro$ci mądrych !est, !e$#i chcecie,

wiarą. (ecz ta forma wiary wyznawane! przez nas !est !edyną, !akie! nie musimy zachowywa

dyskretnie d#a sie'ie 'ez popadania w 'ezwstyd wyzna7 wiary, które roz'rzmiewa!ą niedyskretnie

we wszystkich mie!scach pu'#icznych.

II. Nadej#cie czas$% mesjanicznch & u%arun'o%ane cz ez%arun'o%e)

"asz drugi tekst zna!du!e się na stronach 4L ' i 4N a Traktatu Sanhedryn. Odna!du!emy tuta!

tych samych, #u' prawie tych samych protagonistów co w poprzednim tek$cie. O'ecny !est Szmue#,

a#e !ego przeciwnikiem !est nie ;a''i &ohanan, #ecz ;aw, stały antagonista Szmue#a w Ta#mudzie.

2aw rzekł+ „4szystkie terminy upłynły i rzecz zale%y jedynie od skruchy i dobrych

uczynków!( 3 *zmuel rzekł+ „'en$ kto jest w %ałobie$ ma do#6 swej %ałoby!(

&ak wida, zdaniem ;awa o'iektywne warunki wyzwo#enia z'iegły sięD historia się

sko7czyła. "ie trze'a 'yło czeka na =enomenolo&i ducha i na @ wiek, 'y uzna kres historii.

"ie d#atego, !ako'y nie 'yło !u przyszło$ci, a#e o'iektywne warunki po!awienia się )es!asza

zostały !u spełnione od @@@ wieku powszechnie przy!ęte! ery.

4szystko zale%y od dobrych uczynków i od skruchy+ przyj#cie ,esjasza znajduje si na

płaszczy>nie indywidualne&o wysiłku$ który mo%e nastąpi6 przy pełnym panowaniu nad sobą!-szystko !u !est mo#iwe do o'!ęcia my$#ą i u!ęte my$#ąD #udzko$ !est do!rzałaD tym, czego 'rak,



są do're uczynki i skrucha. Bzyn mora#ny, dzieło !ednostki, nie zosta!e wya#ienowany w historii,

która mogła'y go wynaturzy, i d#atego nie moe przerodzi się w po#itykę i odwoływa się do rac!i

stanu, !e$#i ma zapanowa powszechnie.

Bhcąc doprowadzi do zwycięstwa słuszne! sprawy, nie !est się zmuszonym do po#itycznego

sprzymierzenia z mordercami, oddzie#a!ącego w ten sposó' czyn od !ego mora#nego +ródła irzeczywiste! intenc!i. -szystkie terminy upłynęły= do're uczynki są skuteczne. )es!asz to wła$nie

to.

%rzeciwstawia się temu teza Szmue#a. %rzywiązu!e on znaczenie do rea#iów po#itycznych.

&edynie mes!anizm mógł'y zniweczy niszczące skutki, !akie rea#no$ci te wywiera!ą na ycie

mora#ne. &ednym słowem, według Szmue#a mesjaniczne wyzwolenie nie mo%e wypływa6 z

indywidualne&o wysiłkuD !edynie owo wyzwo#enie umo#iwia !ego skuteczno$ i harmoni!ną grę. Bo

mówi Szmue#G 'en$ kto jest w %ałobie$ ma dosy6 swej %ałoby. <'y zrozumie to sy'i##i7skie zdanie,

musimy na!pierw dociec, kim !est posta, o które! !est mowa, e !est w ało'ie. @stnie!ą trzy

pog#ądy.

%ierwszy pog#ąd= to Aóg !est w ało'ie. )ona to powiedzie innymi słowami= o'iektywna

wo#a kieru!ąca historią !est w ało'ie. Aóg !est w ało'ie i ma dosy swe! ało'y. ?biektywny

porządek rzeczy nie mo%e wiecznie ponosi6 pora%ki, nie moe wiecznie pozostawa w stanie

nieładu, rzeczy ułoą się i ułoą się o'iektywnie. "ie trze'a oczekiwa wysiłku indywidua#nego,

który !est niema# 'ez znaczenia i który roztapia się w ma!estatycznym i rozumnym nurcie spraw

historycznych. %rzeciwnie, wysiłek indywidua#ny za#ey od tego ułoenia. Ten, kto !est w ało'ie,

ten, kto cierpi z powodu owe! niedoskonałe! #udzko$ci, mówiąc !ęzykiem teo#ogicznym, Aóg, a w

kadym razie wo#a, która kieru!e historią, rozdarta swymi sprzeczno$ciami, dokona wyzwo#enia,

przeo'razi się w porządek, coko#wiek 'y miało nastąpi. (ecz to odwołanie się do niez'ędnego i

o'iektywnego ułoenia historii !est nie ty#ko wymaganiem rac!ona#isty, #ecz take, !ak zaraz

zo'aczymy, pog#ądem całkowicie niez'ędnym d#a re#igii.

Eruga koncepc!a= tym, kto !est w ało'ie, !est @zrae#. @zrae# !est w ało'ie, @zrae# cierpi.

Bierpienie to, przy 'raku skruchy, !est warunkiem !ego z'awienia. @nterpretac!a ta z'#ia tezę

Szmue#a do koncepc!i ;awa. O'iektywno$ wyzwo#enia domaga się tuta! mimo wszystko, 'y u !e!

+ródła tkwiło wydarzenie mora#ne. <#e to nie skrucha, w które! !ednostka w pełni $wiadoma zła

pode!mu!e w pełni $wiadomy czyn a'y !e naprawi * #ecz cierpienie !est warunkiem wyzwo#enia.

"akkolwiek o&arnia ono jednostk$ pochodzi z zewnątrz, i d#atego nie stawia !ednostki u samego

+ródła !e! wyzwo#enia, pozostawia !e! ty#ko status drugorzędne! przyczyny.

Owo po!ęcie cierpienia odrę'nego od skruchy sytuu!e męcze7stwo wycierpiane przez @zrae#

zarówno w ciągu strasz#iwych #at !ak na przestrzeni całe! swe! historii, między yciem mora#nym w$cisłym tego słowa znaczeniu a godno$cią ofiary, która a'surda#nie i nie zasłuywszy na to znosi



skutki historycznych konieczno$ciD godno$ ta nie !est !ednake zasługą w $cisłym tego słowa

znaczeniu.

Trzecia koncepc!a= koncepc!a pewnego komentatora z P@@ w., która figuru!e w

k#asycznych wydaniach Ta#mudu, )aharsza= tym, kto !est w ało'ie, !est równie @zrae#. (ecz

cierpienie @zrae#a samo z sie'ie nie stanowi o wyzwo#eniu. Komentatora zaszokowała prawdopodo'nie idea odkupienia, które, osiągnięte z rac!i samego faktu cierpienia i 'ez adne!

cechy pozytywne!, mocno trąci chrze$ci!a7stwem. Ten, kto !est w ało'ie, ma do$ swe! ało'y *

cierpienie skłania go do skruchy. @ to wła$nie skrucha !est przyczyną wyzwo#enia.

Bierpienie miało'y więc za!mowa w ekonomii 'ytu 'ardzo szczegó#ne mie!sce= nie !est ono

!eszcze mora#ną inic!atywą, a#e to poprzez cierpienie mo%na wzbudzi6 wolno#6. Bzłowiek otrzymu!e

cierpienie, a#e w tym cierpieniu wyłania się !ak'y wo#no$ mora#na. @dea interwenc!i z zewnątrz w

z'awienie łączy się w cierpieniu z ideą, e +ródło z'awienia musi 'y koniecznie wewnętrzne

wo'ec człowieka. Bzłowiek !ednocze$nie otrzymu!e z'awienie i !est !ego pracownikiem. Szmue#,

wyczu#ony na po#ityczną, to znaczy zewnętrzną przeszkodę, !aką napotyka mora#no$, i domaga!ąc

się d#a wyzwo#enia aktu pochodzącego z zewnątrz, aktu przewysza!ącego zwykłą mora#no$ *

z'#ia się do ;awa, który uzna!e nadeszłe czasy za >odtąd całkowicie za#ene od do'rych

uczynków?.

%rzy te! okaz!i warto 'y moe wspomnie inny fragment Ta#mudu * 'ardzo piękny *

który niewątp#iwie i#ustru!e radyka#ną postawę ;awa, #ecz moe posłuy za czwartą odpowied+ na

pytanie >kto !est w ało'ieG?= Tym, kto !est w ało'ie, !est )es!asz.

;a''i &ehoszua 'en (ewi miał pewnego razu szczę$cie spotka proroka 8#iasza. Spotkania

takie zdarza!ą się w ta#mudycznych przypowie$ciach. %rorok 8#iasz, !ak wiadomo, !est zwiastunem

)es!asza. ;a''i &ehoszua zada!e mu !edno ciekawe pytanie= >Kiedy nade!dzieG? * %rorok 8#iasz

nie moe odpowiedzie. &est ty#ko podwładnym= >@d+ więc i spyta! samego )es!asza.? * >Idzie

go zna#e+G? * >na!du!e się u 'ram ;zymu. &est tam po$ród sprawied#iwych, którzy cierpią, !est

tam po$ród e'raków, wszystkich okrytych ranami.? ;a''i &ehoszua 'en (ewi uda!e się tam.

na!du!e tam istny dziedziniec cudów. Biała tych nieszczę$ników pokryte są opatrunkami.

de!mu!ą oni opatrunki i opatrzywszy rany zakłada!ą !e z powrotem. Aez trudu mona w$ród nich

pozna )es!asza. E#a pie#ęgnac!i nie $mie on zd!ą, tak !ak inni, wszystkich opatrunków

!ednocze$nie= w kade! chwi#i moe zosta wezwany, >nade!$cie )es!asza? moe nastąpi w kade!

chwi#i. E#atego nie zde!mu!e wszystkich opatrunków narazD pie#ęgnu!e swe rany !edną po drugie! i

nie o'naa ko#e!ne! rany nie opatrzywszy wpierw poprzednie!. Bzas trwania czynno$ci

pie#ęgnacy!ne! nie moe opó+ni !ego nade!$cia.

;a''i &ehoszua 'en (ewi rozpozna!e go, 'iegnie ku niemu, pyta go= Kiedy nade!dzieszG * Bho'y i dzisia!C ;a''i &ehoszua 'en (ewi wraca do proroka 8#iasza= czy to >dzisia!? nie 'yło



zwodniczeG <#e czy to słowo nie pochodzi z wersetu >O'y$cie usłysze#i dzisia! głos &ego ? 9%s

4H:. Ezisia!, pod warunkiem, e...

)amy więc take cierpiącego )es!asza. (ecz z'awienie nie moe się dokona za sprawą

czyste! !ako$ci !ego cierpienia. &ednake cała historia została prze'yta. -szystkie czasy się

dokonały. )es!asz !est gotów nade!$ cho'y i dzisia!. (ecz wszystko za#ey od człowieka. @cierpienie )es!asza, i stąd te cierpienie #udzko$ci, która cierpi w )es!aszu, i cierpienie #udzko$ci,

którym cierpi )es!asz, nie wystarcza!ą, 'y z'awi #udzko$.

Ewie tezy ;awa i Szmue#a zarysowu!ą się teraz wyra+nie!= $wiadczą o podstawowe!

a#ternatywie= a#'o mora#no$, to znaczy wysiłek #udzi, panów swych intenc!i i swych czynów, z'awi

$wiat, a#'o potrze'ne 'ędzie wydarzenie o'iektywne, które wykroczy poza mora#no$ i do'rą wo#ę

!ednostek.

- istocie nasz tekst mówi więc, e dyskus!a między ;awem i Szmue#em pode!mu!e dawną

dyskus!ę tanaitów= niegdy$ przeciwstawiała ona ;a''iego 8#iezera i ;a''iego &ehoszuę.

2abbi "ehoszua rzekł+ „"e#li )zrael powróci do 0o&a$ zostanie wyzwolony! "e#li nie

powróci$ nie zostanie wyzwolony(

Odna!du!emy tezę ;awa=

2abbi Eliezer odpowiedział 2abbiemu "ehoszua+ „"ak to: 5zy je#li nie odczuwają skruchy$

nie zostaną wyzwoleni:(

„Lecz 0ó& powoła króla$ władz polityczną$ której prawa bdą twarde jak prawa @amana$ i

wówczas )zrael odprawi pokut i powróci do 0o&a!(

;ozpozna!emy tezę Szmue#a w interpretac!i dane! przez )aharsza. ;a''i &ehoszua

zaprzeczył'y pog#ądowi o wyzwo#eniu niezasłuonym. Qenomen Mamana 9czy fenomen Mit#era:

mie$ci się w perspektywie mes!anizmu. &edynie skrucha !est przyczyną z'awienia, #ecz wydarzenia

o'iektywne o charakterze po#itycznym wywołu!ą tę skruchę, 'ędącą zarazem prze!awem #udzkie!

wo#no$ci i wytworem przyczyny zewnętrzne!. Teza Szmue#a 'yła'y znacznie 'ardzie! z'#iona do

postawy ;awa, !e$#i wierzy wers!i, którą wła$nie odczyta#i$my z dyskus!i między tanaitami. 3le

jest to tylko jedna wersja. "asz tekst odtwarza inną wers!ę, przekazaną przez Aara!ta, to znaczy

przez z'iór nauk tanaitów, które nie zostały włączone do )iszny ze'rane! przez ;a''iego &ehudę

MaR"asi u schyłku @@ wieku po Bhrystusie.

)amy tu do czynienia z fragmentem 'ardzo znamiennym d#a Ta#mudu, z którego moemy

odnie$ wraenie, e po prostu !este$my $wiadkami 'itwy na wersety.

2abbi Eliezer rzekł+ „"e#li )zrael odprawia pokut$ zostanie wyzwolony$ powiedziano

bowiem+ -Powró6cie$ synowie odstpni$ chc wasze odstpstwa uleczy6.( 9&eremiasz 0, :.

Tym razem ;a''i 8#iezer opiera swó! pog#ąd na wersecie zaczyna!ącym się od słowa>%owrócie...? Ezieci @zrae#a są nakłaniane do powrotu. Idy powrót ten nastąpi, nade!dzie )es!asz.



'awienie za#ey od #udzi.

2abbi "ehoszua odrzekł+ „5zy% nie zostało ju% powiedziane+ -Aa darmo zostali#cie

sprzedani i bez pienidzy zostaniecie wykupieni. :( 9@za!asz H, 0:. 0ez pienidzy$ to znaczy nie z

powodu dobrych uczynków!

;zecz dziwna, z 'ezinteresowno$cią tanaita utosamia próno$ 'ałwochwa#stwa, a z pieniędzmi skruchę i do're uczynki.

;a''i 8#iezer o'sta!e przy swoim.

5zy% nie powiedziano ju%+ „Bawró6cie si do ,nie$ a "a zwróc si znowu ku wam(

9)a#achiasz 0, L:G

"acisk wcią !est połoony na słowo >nawrócie się?, warunek z'awienia.

4ówczas 2abbi "ehoszua+ „5zy% ju% nie powiedziano+ -Przyjm was$ po jednym z ka%de&o

miasta$ po dwóch z ka%de&o rodu$ by zaprowadzi6 na *yjon.:( 9&eremiasz 0, /1:.

;a''i &ehoszua zda!e się zapomina o początku cytowanego wersetu, który przecie równie

zaczyna się od słowa >-rócie?, 'y z tych gwałtownych >chc wzią6 was? i >wwie#6 was?

wydo'y argument przemawia!ący za !ego tezą. apomnienie to ukazu!e nam, e argumentac!a !est

mnie! forma#na, ni się wyda!e. 2abbi Eliezer replikuje+ 5zy% ju% nie powiedziano+ „4 nawróceniu

i spokoju jest wasze ocalenie( 9@za!asz 06, /H:G

Tuta! ;a''i 8#iezer stosu!e, !e$#i tak mona powiedzie, grę słów, i tłumaczy werset w

sposó', który nie !est nie do przy!ęcia, a#e 'udzi wątp#iwo$ci= > Przez nawrócenie i przez spokój

zostaniecie wyzwoleni!? Tak !ak zawsze, uza#enia wyzwo#enie od skruchy.

;a''i &ehoszua znów przypuszcza atak=

„?dkupiciel )zraela$ je&o Cwity$ do wz&ardzone&o w swej osobie$ do budzące&o odraz u

po&an$ do niewolnika przemo%nych+ -<rólowie zobaczą ci i powstaną$ ksią%ta padną na

twarz!!!.( 9@za!asz 14, L:.

O'ietnica 'ezwarunkowa.

< oto czwarta rep#ika ;a''iego 8#iezera=

5zy% nie powiedziano ju%+ „"e%eli chcesz powróci6$ )zraelu$ zawróci6: / wyrocznia Pana

/ mo%esz do ,nie powróci6$ itd!(: 9&eremiasz 1, /:.

;a''i 8#iezer odczytu!e to z wyszo$cią kogo$, kto ma swó! pog#ąd= "e#li chcesz )zraelu

zawróci6$ mo%esz do mnie wróci6! ;a''i 8#iezer po raz ko#e!ny dowodzi pierwsze7stwa skruchy

nad niezasłuono$cią z'awienia.

(ecz ;a''i &ehoszua 'ez trudu zna!du!e inny werset na poparcie swe! tezy=

5zy% nie powiedziano+ „) usłyszałem m%a ubrane&o w lniane szaty i znajdujące&o si nad

wodami rzeki! Podniósł on prawą i lewą rk do nieba i przysią&ł na 4iecznie Dyjące&o+ -9o

- !ęz. francuskim słowa >powrócie?, >nawrócie się?, >zwrócę się?, odda!e tuta! !eden wyraz= >reenez?, >!ereiendrai?9przyp. tłum.:.



czasu$ czasów i połowy czasu! 'o wszystko dokona si$ kiedy dobie&nie koca moc niszczyciela

#wite&o narodu.( 9Eanie# /, L:G

;a''i &ehoszua odczytu!e w tym wersecie zapowied+ 'ezwarunkowego wyzwo#enia.

< ;a''i 8#iezerG ;a''i 8#iezer mi#czy. - pierwsze! chwi#i wyda!e się to dziwne. Bzy

za'rakło mu wersetówG Ta 'itwa erudytów mogła'y trwa w niesko7czono$. Bzy nie mona'yzna#e+ innych wersetów zaczyna!ących się od >"awrócie się? oraz wersetów zawiera!ących

zapowied+= >'awię was mimo wszystko...? (ecz ;a''i 8#iezer mi#czy.

<'y podda interpretac!i dziwny tekst, który wła$nie przytoczyłem, na#ey wpierw odłoy

na 'ok punkty, zda!ące się w pierwsze! chwi#i stanowi o si#e przedstawione! argumentac!i. "a#ey

natomiast uwanie! prze$#edzi same wersety, do których odwołu!ą się rozmówcy.

asadnicza siła argumentów zdawała się w rzeczywisto$ci tkwi w fakcie, e ;a''i 8#iezer

przedstawiał wersety, które stawia!ą wyzwo#eniu warunek mora#ny, za$ ;a''i &ehoszua upodo'ał

so'ie teksty, w których mowa o wyzwo#eniu 'ezwarunkowym.

Sięgni!my po pierwszy argument. ;a''i 8#iezer rzekł= >%owrócie, synowie odstępni, chcę

wasze odstępstwa u#eczy?. "a!wanie!sze słowa= >chcę u#eczy?. Odstępstwa #udzi niosą w so'ie

tak radyka#ne zepsucie, e wymaga ono #eczenia. (ecz uznanie, e zło wymaga #eczenia * to take

pog#ąd, e #eczenie to nie !est skuteczne 'ez uprzedniego wysiłku chorego. daniem ;a''iego

8#iezera, !e$#i zło a tak niszczy istotę, e wymaga ona #eczenia, uzdrowienie nie moe zosta

otrzymane z zewnątrz, !ak łaska. "a istotę zepsutą akt zewnętrzny nie ma !u wpływu. "ic nie moe

przenikną do wnętrza istoty, która poprzez zło zamknęła się w so'ie. "a!pierw sama musi

odzyska panowanie nad so'ą, 'y móc zosta u#eczoną z zewnątrz. 2ci$#e mówiąc, skoro zło nie

jest zwykłym odstpstwem$ lecz &łboką chorobą istoty$ sam chory jest &łównym i pierwszym

sprawcą swe&o uzdrowienia. Szczegó#na #ogika, odwrotno$ #ogiki łaski. )ogę was z'awi pod

warunkiem, e przy!dziecie do mnie. Bhory musi zachowa dostateczną !asno$ umysłu, 'y pó!$

do #ekarza, inacze! !ego choro'a !est sza#e7stwem, to znaczy stanem kogo$, kto nie !est w stanie

nawet do'rowo#nie szuka #ekarza. Odwieczny wymóg my$#i, która widzi w grzechu zerwanie z

porządkiem uniwersa#nym, egoistyczne wyo'cowanie wo#ne! istoty.

Ty#e, e odpowied+ ;a''iego &ohanana przytacza wymóg nie mnie! odwieczny. Irzech,

który oddzie#a i wyo'cowu!e, ma z ko#ei własną podstawę. %odstawą tą !est 'łąd * 'łąd za$ !est

otwarty na zewnętrzne oddziaływanie nauczania. O i#e d#a ;a''iego 8#iezera wsze#kie odstępstwo

!est grzechem, to d#a ;a''iego &ehoszua grzech z ko#ei opiera się na 'łędzie. epsucie mora#ne

zasadza się na niedostatku ku#tury. Ałędem tym !est 'ałwochwa#stwo. - !udaizmie ;a''iego

&ehoszua tkwi ono u podstaw wsze#kich deprawac!i mora#nych, #ecz samo w so'ie !est ty#ko

'łędem. >a darmo zosta#i$cie sprzedani?, mówi &eremiasz, a ;a''i &ehoszua spiesznie doda!e= >adarmo, to znaczy z powodu 'ałwochwa#stwa?. niewaga wyrządzona człowiekowi wypływa z



radyka#nego zła. osta!e zmazana !edynie przez prze'aczenie zniewaonego i wymaga

zado$uczynienia, które musi wy!$ od tego, kto zniewaył. niewagą wyrządzoną Aogu za!mu!e

się Aóg. To sfera >nieRku#tury?. To wła$nie odpowiedział ;a''i &ehoszua= >Bzy u podstaw grzechu,

którego nie mogła'y naprawi interwenc!a czysto zewnętrzna i który wymagał'y do'rych uczynków

i inic!atywy odrodzenia pochodzące! od !ednostki, nie ma niedostatku inte#ektua#negoG Bzy upadek spowodowany 'łędem niepewno$ci 9za darmo, 'ezpodstawnie:, nie powinien zosta naprawiony od

zewnątrz 'ez czekania na do're uczynki 9'ez pieniędzy:G Bzy #udzki upadek nie !est przede

wszystkim upadkiem inte#ektua#nym i doktryna#nymG < take, czy wo'ec tego )es!asz nie

powinien nade!$ z zewnętrzno$ci nauczaniaG? Oto d#aczego ;a''i &ehoszua wiecznie 'ędzie miał

rac!ę 9!ak zresztą i ;a''i 8#iezer:. %onad zepsuciem przez zło dostrzega on niedostatek

inte#ektua#ny, któremu mona i trze'a zaradzi od zewnątrz.

%rze!d+my do innych argumentów. Bawró6cie si do mnie$ a ja zwróc si ku wam. %rzez

usta ;a''iego 8#iezera potwierdza się tu po raz ko#e!ny odwieczny wymóg mora#no$ci= całkowita

wza!emno$ między wo#nymi oso'ami, równo$ między wo#no$ciami. Tym, czym !a !estem wo'ec

Aoga, tym !est Aóg wo'ec mnie. To w imię takie! wo#no$ci z'awienie człowieka musi 'ra swó!

początek w człowieku.

- przedziwny sposó' cała ta dyskus!a !est * !ak !u wspomniałem * przeciwie7stwem

chrze$ci!a7skie! #ogiki łaski= 'łąd miał'y potrze'owa pomocy zewnętrzne!, 'owiem prawdziwa

wiedza nie !est samokształceniemD grzech natomiast moe zosta naprawiony ty#ko od wewnątrz.

Odpowied+ ;a''iego &ehoszuaG Owa przedstawiona tu suwerenna wo#no$ wca#e nie !est

oczywista. Bzy wo#no$ nie opiera się na wcze$nie!szym zaangaowaniu wo'ec istoty, przed którą

sta!ę !ako istota wo#naG Bzy dwie wo#ne istoty, Aóg i człowiek, są !ak narzeczeni decydu!ący

do'rowo#nie o swym związku, czy mogą go odrzuciG Bzy nie są od razu połączeni więzią podo'ną

do więzi małe7skie!G Ten wła$nie o'raz związku małe7skiego, w którym inic!atywa przypada

!ednemu z małonków, przypomina werset cytowany przez ;a''iego &ehoszuę. Bzy Aóg !est

partnerem, którego mona przy!ą #u' odrzuciG Bzy nie przy!ę#i$my Io nawet wtedy, gdy Io

odrzucamyG Bzy, ogó#nie 'iorąc, wo#no$ nie wymaga zaangaowania uprzedniego nawet w

stosunku do odrzucenia tego zaangaowaniaG %rzenie$my to, na przykład, na płaszczyznę po#ityki.

Bzy ten, kto odrzuca pa7stwo, nie został przygotowany do tego odrzucenia przez to samo pa7stwo,

które odrzucaG

Idy'y 'ył tu o'ecny !eden z moich rozmówców z poprzedniego z!azdu, na pewno

zaprotestował'y przeciw temu pog#ądowi ;a''iego &ehoszuy, przeciw temu zakwestionowaniu

wo#no$ci, przeciw owemu >wypierasz się mnie, to znaczy, e mnie potwierdzasz, szukasz mnie, to

znaczy, e !u mnie zna#azłe$?. &ego sprzeciw nie usunął'y go poza nawias !udaizmu= okazało'ysię, e !est on w zgodzie z ;a''im 8#iezerem.



Trzeci argument ;a''iego 8#iezera= przez pokój i przez ła&odno#6 zostaniecie ocaleni.

%owołu!e się on tu na !eszcze !eden odwieczny warunek mes!anizmu czy wyzwo#enia= na mono$

zawieszenia władzy rzeczy, na'rania wo'ec nich dystansu, czy#i pokó! i wręcz niewymuszono$

na'ierania $wiadomo$ci, wo#no$ my$#i. Aez nich odnowa samego sie'ie * powrót * nie !est

mo#iwa. %rzywi#e!em kade! $wiadomo$ci !ako $wiadomo$ci !est to, e ta odnowa i to panowanienad naszym przeznaczeniem zapewnione są od wewnątrz.

Odpowied+ ;a''iego &ehoszuy !est niemo#iwa do odparcia. Bzy i niewo#nik, i zacofany, i

pro#etariusz, >ten, kto !est wzgardzony w swe! oso'ie?, nie wya#ienowa#i !u swe!

samo$wiadomo$ci, czy ma!ą pokó! i swo'odę, warunki ponownego zapanowania nad so'ąG Bzy

interwenc!a z zewnątrz nie !est wo'ec tego niez'ędnaG

&e$#i !est więc konieczne, 'y działanie mora#ne wypływało od wewnątrz, z >odstępu? między

$wiadomo$cią i medytac!ą, to przecie uprzednie i o'iektywne wydarzenie musi zapewni !ego

warunki w wymiarze konkretu, musi nastąpi interwenc!a z zewnątrz= )es!asz czy rewo#uc!a czy

akc!a po#ityczna, czy#i to, co pozwo#i #udziom dostąpi te! swo'ody i te! samo$wiadomo$ci.

-reszcie czwarty argument, który sprawia, e spór przy'iera dramatyczny o'rótD po raz

pierwszy w cytowanym tek$cie figuru!e partykuła !e$#i= "e#li nawrócicie si do ,nie$ "a zwróc si

znowu ku wam.

-ymóg mora#no$ci a'so#utne! !est wymogiem wo#no$ci a'so#utne!. < więc !est mo#iwo$cią

niemora#no$ci. Bo się w istocie stanie, !e$#i #udzie nie powrócą do AogaG Oto, co się stanie= )es!asz

nie nade!dzie nigdy, $wiat zostanie wydany złym, i zwycięy teza ateistów * tych, którzy

utrzymu!ą, e $wiat został wydany samowo#i i złu. )ora#no$ wymaga wo#no$ci a'so#utne!, #ecz !u

w te! wo#no$ci tkwi mo#iwo$ $wiata niemora#nego, to znaczy kres mora#no$ci= mo#iwo$ $wiata

niemora#nego !est więc wpisana w uwarunkowania mora#no$ci. @ wła$nie d#atego ostatni argument

;a''iego &ehoszuy po#ega na 'ruta#nym stwierdzeniu, e $wiat zostanie wyzwo#ony w usta#onym

czasie, nieza#enie od tego, czy #udzie zasługu!ą czy nie zasługu!ą na to wyzwo#enie. @ oto d#aczego

tym razem ;a''i 8#iezer zami#kł. ami#kł, gdy tym razem wymogi mora#no$ci dochodzą do

punktu, w którym, w imię a'so#utne! wo#no$ci człowieka, negu!ą istnienie Aoga * to znaczy

negu!ą a'so#utną pewno$ k#ęski ła. "ie ma mora#no$ci 'ez AogaD 'ez Aoga mora#no$ nie !est

chroniona przed niemora#no$cią. Aóg wyłania się tuta! w swe! na!czystsze! esenc!i, !ake odda#one!

od wsze#kich tanich wyo'rae7 o wcie#eniu, poprzez mora#ną przygodę #udzko$ci. Aóg stanowi

tuta! samą zasadę zwycięstwa do'ra. &e$#i w to nie wierzycie, !e$#i nie wierzycie, e )es!asz

nade!dzie w ka%dym razie, nie wierzycie !u w Aoga. Odtąd paradoksa#na i słynna teza sta!e się

'ardzie! zrozumiała= )es!asz nade!dzie, gdy $wiat 'ędzie w pełni winny. Teza ta !est skra!ną

konsekwenc!ą oczywistego twierdzenia= nawet, !e$#i $wiat całkowicie pogrąył się w grzechu,)es!asz nade!dzie.



;a''i 8#iezer zami#kł, #ecz !ego tezy nie zarzucono. Odrodzi się ona w czasach ;awa i

Szmue#a. @ y!e nada#. &udaizm wie#'i swego Aoga w wyostrzone! $wiadomo$ci wszystkich swych

rac!i * całe! ;ac!i ateizmu.

III. S*rzeczno#ci mesjanizmuQragment odnoszący się do wewnętrznych sprzeczno$ci związanych z przy!$ciem )es!asza,

równie zaczerpnięty z Traktatu Sanhedryn 9s. 4N ':, zostanie skomentowany w sposó' mnie!

dociek#iwy.

Oto początek tekstu=

2abbi 1lla rzekł+ „Biech nadejdzie ,esjasz$ lecz obym mó&ł &o nie ujrze6F( i 2aba rzekł to

samo!

Lecz 2abbi "osi rzekł 7zawsze bowiem znajdzie si kto#$ kto mówi co# przeciwne&o8+ „Biech

nadejdzie$ i obym zasłu%ył na t lask$ by spoczą6 w cieniu łajna je&o osła!(

<'a!e zapytu!e ;a'ę o przyczynę takie! postawy. "ade!$ciu )es!asza towarzyszą katastrofy=

Bzy to miało'y cię napełnia #ękiemG <#e czy nie powiedziano, e człowiek do'rych uczynków i

studiu!ący Torę, uniknie wstrząsów epoki mes!aniczne!G Bzy ty sam nie !este$ do'rym uczynkiem,

TorąG

(ecz ;a'a nie ma pewno$ci, czy !est 'ez grzechu, nie !est pewien swe! przyszło$ci= wszak

&aku' otrzymał od Aoga wsze#kie o'ietnice, a mimo to czy nie zatrwoył się przed 8zawemG Bzy

nie mówił so'ie wówczas, e grzech, 'ez !ego wiedzy, mógł'y podway 'oskie o'ietniceG

< d#aczego @zrae# wychodząc z 8giptu w drogę ku iemi O'iecane! cieszył się cudami, za$

podczas powrotu z Aa'i#onu nie wydarzył się aden cudG Bzy nie wiadomo, e cuda zostały

o'iecane w odniesieniu do o'u tych oko#iczno$ci, gdy w swe! pie$ni znad )orza Bzerwonego

)o!esz z góry dziękował za cuda w drodze powrotne! z Aa'i#onu= >< prze!dzie #ud Twó! 9wyszły

z 8giptu:, a prze!dzie (ud, który$ so'ie wy'rał 9w Aa'i#onie:.? O'ietnica nie mogła się wypełni,

wmieszał się w to grzech.

%odmiot nie !est więc nigdy czystym działaniem, podmiot ustawicznie kwestionu!e sam

sie'ie, podmiot nie posiada sie'ie w sposó' wyk#ucza!ący a#ienac!ę i da!ący wytchnienie. -ymaga

się od niego wcią coraz więce!. @m 'ardzie! !est sprawied#iwy i im surowie! !est osądzany. Bzy

mona wo'ec tego we!$ w stan mes!aniczny 'ez 'o!a+ni ani dreniaG Iodzina prawdy !est

przeraa!ąca. Bzy człowiek !est na miarę !asno$ci, którą przyzywa swymi yczeniamiG Bzy

mora#no$ * przez rosnące wymagania wo'ec sie'ie, !akie nakłada na &a, przez skrupuły, w !akich

y!e * nie wyk#ucza sama sie'ie z czasów mes!anicznych, z ery spełnie7G

Tekst ten !est faryze!ski, #ecz niewątp#iwie takiego faryzeizmu nie przewidziały 8wange#ie.wrómy uwagę na $cisło$ odpowiedzi ;a'y. Odwołu!e się on do &aku'a przed 8zawem i do



@zrae#a powraca!ącego z Aa'i#onu, do &aku'a i @zrae#a, do oso'y o imieniu @zrae# i do Bałego

@zrae#a. 'untowane narody nie są 'ardzie! pewne swych rac!i, ni oso'y.

@stnie!e !ednak druga rac!a, e'y umyka przed czasami mes!anicznymi. &ohanan take

ozna!miał= >?by nadszedł$ lecz obym &o nie ujrzał .? ;eszR(akisz zapytu!e= 9lacze&o: 5zy to z

powodu sytuacji zapowiedzianej na czasy mesjaniczne$ kiedy to „uciekał człowiek przed lwem$ atraGił na nied>wiedziaH skrył si do domu i oparł si rką o #cian$ a ukąsił &o wą%(: 9<mos H, /4:.

<#e czy ta sytuac!a !est strasznie!sza od czasów, w których !u teraz y!emyG Bzy ten, kto

wychodzi na po#e nie spotyka przedstawicie#a %rawaG Bzy ten, kto powraca do miasta, nie spotyka

po'orcy podatkówG < ten, kto powraca do domu, czy nie zna!du!e swe! ony i dzieci umiera!ących

z głoduG Bzy powrót do zwierzęco$ci, którego o'awia się ;a''i &ohanan, !est strasz#iwszy od

nie#udzkie! po#ityki i ekonomii $wiata, w którym y!emyG Bzy mamy co$ do stracenia po$ród

okropno$ci rewo#uc!iG

To nie tego o'awia się ;a''i &ohanan. ;ozwaa on z #ękiem werset z &eremiasza.

Oto ów werset= >%yta!cie i patrzcie= Bzy męczyzna moe rodziG E#aczego widzę

wszystkich męczyzn z rękami na 'iodrach 9...: Kada twarz pow#ekła się '#ado$cią. <ch, !ak wie#ki

to dzie7, nie ma on równego so'ieC? 9&eremiasz 06, 5RL:.

Oto werset, który przeraa ;a''iego &ohanana, odczytu!e on go 'owiem oczywi$cie na swó!

sposó' * wszyscy męczy+ni to nie ogół #udzko$ciD >wszyscy męczy+ni? oznacza Tego, kto !est

samą męsko$cią. >-szyscy? 'yło'y tu przysłówkiem. Ten, kto cały !est męczyzną, cały

#udzko$cią, cały męsko$cią, Aóg, u kresu czasów trzyma ręce na 'iodrach, !ak'y miał rodzi.

E#aczego trzyma ręce na 'iodrachG E#atego, e w mes!aniczne! chwi#i musi po$więci złych na

rzecz do'rych. E#atego, e w sprawied#iwym czynie tkwi !eszcze przemoc, która zada!e cierpienie.

"awet, kiedy czyn !est rozumny, kiedy czyn !est sprawied#iwy, zawiera przemoc.

Ty#e, e to nie koniec wersetu. ;a''i &ohanan wyrónia w nim dwóch innych partnerów,

tych, którzy ma!ą twarze zmienione '#ado$cią. ;a''i &ohanan mówi= >Tymi, którzy ma!ą twarze

zmienione '#ado$cią, są mieszka7cy nie'ios i mieszka7cy ziemi.?

)ieszka7cy nie'ios i mieszka7cy ziemi są '#adzi. E#aczegoG E#atego, e #ęka!ą się, 'y Aóg

nie zmienił zdania, 'y nie zrezygnował ze swych wyroków, mieszka7cy nie'ios, aniołowie, czysty

rozumD d#a nich nieprawo$ musi zosta ukarana, a sprawied#iwo$ wynagrodzona. 2ci$#e stosu!ą

rozumne prawo ;ozumu i nie mogą zrozumie wahania. )ieszka7cy tego $wiata, ofiary zła, ci,

którzy do$wiadcza!ą na swym cie#e gro+ne! ceny prze'aczone! nieprawo$ci, nie'ezpiecze7stwa

łaskawego darowania z'rodni. Są doskona#e u$wiadomieni. @ w tym przypadku ci dotknięci

nieprawo$cią i ci 'ezwzg#ędnie rozumni łączą się, #ęka!ą się, 'y Aóg nie zrezygnował ze swe!

słuszne! sprawied#iwo$ci.(ecz cudowno$ tekstu po#ega na tym, e pomimo pewno$ci mieszka7ców nie'ios i



pewno$ci mieszka7ców tego $wiata, pomimo rac!i !ednych i w pełni wanych do$wiadcze7 drugich

Ten, który cały !est męsko$cią * i nie !est ani ko'ietą, ani łagodno$cią, ani czułostkowo$cią, ani

)ater Eo#orosa, ani czułym synem Aoga * waha się przed przemocą, cho'y i zasłuoną.

Oto d#aczego równie konieczne zaangaowanie !est tak trudne d#a 3yda, oto d#aczego 3yd

nie moe się zaangaowa nie dystansu!ąc się równocze$nie, oto d#aczego zawsze pozosta!e mu ten posmak przemocy, nawet, gdy angau!e się w słuszne! sprawieD 3yd nigdy nie moe wyruszy na

wo!nę pod rozwiniętymi sztandarami, przy triumfa#nych d+więkach me#odii wo!skowych i z

'łogosławie7stwem !akiego$ Ko$cioła.

I+. Ponad mesjanizmem (Sanhedrn !, & !! a"

2aw ;uidel rzekł w imieniu 2awa+ )zrael zakosztuje w przyszło#ci ery mesjanicznej!

2aw "oseG zaoponował+ 3le czy to si nie rozumie samo przez si: <tó% wic miałby jej

zakosztowa6: 0yłby% to @ilik czy 0ilik:

-szyscy moi słuchacze musie#i w my$#i postawi &osefowi zarzut= >Któ więc, !e$#i nie

@zrae#, !est o'iecany czasom mes!anicznymG?

Bo !ednak oznacza!ą słowa >Mi#ik? i >Ai#ik?G %ierwsze znaczenie przypisywane przez

komentatorów= Mi#ik i Ai#ik mie#i'y 'y pierwszymi #epszymi, 'y#e kim, !ak Eupont i Eurand. ;aw

&osef wyraa więc zdziwienie, e ;aw Iuide# zapowiada nam nade!$cie )es!asza d#a @zrae#aD

powinno to 'y zrozumiałe samo przez się= to @zrae#, a nie 'y#e kto, zakosztu!e czasów

mes!anicznych. Ay#e kto nie kosztu!e czasów mes!anicznych. Trze'a 'y tego godnym i tym

mes!anizm róni się od tezy o kresie historii, w którym o'iektywne zdarzenia wyzwa#a!ą wszystkich

'ez wy!ątku, wszystkich #udzi, !acy 'ędą mie#i szansę #u' łaskę zna#e+ się tam, w ostatnie!

godzinie historii.

-edług innego komentatora, słowa >Mi#ik? i >Ai#ik? 9z tymi dro'iazgami wiąą się wane

my$#i: miały'y oznacza dwóch sędziów. (ecz sędziów szczegó#nego rodza!u= mie#i'y to 'y

sędziowie z Sodomy. astrzeenie ;a''iego &osefa sprowadzało'y się więc do tego= >Bzy uwaasz,

e epoka mes!aniczna !est stworzona d#a sędziów z SodomyG?

Bo nowego po!awia się w tym sprzeciwie, który wyk#ucza z mes!anizmu sędziów z

SodomyG Ay moe nie na#ey ogranicza Sodomy do !e! znaczenia historycznego i geograficznego.

-szędzie !est co$ z Sodomy. Sędziowie za$, cho'y i sędziowie z Sodomy, !ako sędziowie

uprawia!ą swą działa#no$ pod znakiem uniwersa#no$ciD sędziowie z Sodomy to #udzie, którzy w

kadym razie zna!ą ycie po#ityczne i pa7stwoD zdaniem za$ teoretyków kresu historii, #udzie,

którzy działa!ą pod znakiem uniwersa#no$ci, są sprawied#iwi d#a swych czasów. -sze#ka po#ityka

* poprzez uniwersa#no$ swego przeznaczenia * !est mora#na, a wsze#ka intenc!a uniwersa#na !estskierowana ku rozwiązaniu historii. "asz tekst miał'y więc uczy, e sam fakt działania pod



znakiem uniwersa#no$ci nie usprawied#iwia we!$cia w czasy mes!aniczne, e czasy mes!aniczne nie

ty#ko odpowiada!ą uniwersa#no$ci, !aką zawiera !akie$ %rawo czy !aki$ #udzki @deał. )a!ą swo!ą

tre$.

Mi#ik i Ai#ik, sędziowie z Sodomy, nie są oceniani w odniesieniu do swego usytuowania

historycznego * w kade! chwi#i są do!rza#i do wydania osądu a'so#utnego. "ie istnie!e więchistoryczny re#atywizm zdo#ny usprawied#iwi człowiekaC ło wszak moe przy'iera formy

uniwersa#ne, za$ sam sens mes!aniczne! nadziei po#ega 'y moe na uznaniu, e zło samo z sie'ie

moe przy'iera formy uniwersa#ne, czyni się pa7stwem, a#e nadrzędna wo#a udaremni !ego

zwycięstwo.

&e$#i !ednak czasy mes!aniczne niezaprzecza#nie dotyczą @zrae#a, po co o tym mówiG

Bzy'y ;aw Iuide# nauczał 'anałuG - rzeczywisto$ci mówi on po to, 'y o'a#i przeciwną tezę,

tezę zaskaku!ącą d#a wszystkich z wy!ątkiem tych, którzy słysze#i, !ak &anke#eitch wyczuł !ak'y za

sprawą głę'okie! harmonii między nami, da#szy ciąg ninie!szego wywodu= @zrae# !u nie ywi

nadziei mes!anicznych.

Oto ów da#szy ciąg=

5elem wypowiedzi 2awa ;uidela 9twierdzącego, e @zrae# zakosztu!e ery mes!aniczne!: jest

odrzucenie po&lądu 2abbie&o @illela$ który orzekł+ „Bie ma ju% ,esjasza dla )zraela! )zrael

zakosztował &o w czasach króla @ezekiasza!(

"a początku na#ey zaznaczy, e nasz ;a''i Mi##e# nie !est tosamy ze słynnym Mi##e#em,

Mi##e#em Starym. &est to natomiast ;a''i, to znaczy tanaita, uczony z okresu poprzedza!ącego

schyłek @@ wieku. - całym Ta#mudzie zna!du!e się ty#ko !edno !ego twierdzenie= Bie ma ju%

,esjasza dla )zraela. E#a @zrae#a mes!anizm !est przekroczonym !u stadium, prze'ytym w czasach

kró#a Mezekiasza, na parę tysięcy #at przed ;a''im Mi##e#em. @ co da#e!G Bzy'y istniały

szczytnie!sze nadzie!eG

- kadym razie zdaniem ;a''iego Mi##e#a mes!anizm pasował do @zrae#a pierwotnego, do

'ardzo dawnego @zrae#a. Ay moe ;a''i Mi##e# chciał te powiedzie, e d#a innych narodów

mes!anizm ma dopiero nade!$, podczas gdy d#a @zrae#a !u nadszedł. %rzy'yły !u )es!asz 3ydów

9na osiem wieków przed &ezusem Bhrystusem:, na#eący dopiero do przyszło$ci )es!asz narodów

* na#ey oceni wagę tego twierdzenia. &ego $miało$ !est tak 'ezgraniczna, e tradyc!a odsuwa tę

tezę. "asz tekst, ustami ;awa Iuide#a przemawia!ącego w imieniu ;awa, od początku !ą



odrzuca. ;aw Iuide# przeciwstawia się a'errac!i, fantastyczne! idei przestarzałego mes!anizmu.

(ecz teza ta zosta!e ponownie odrzucona parę #ini!ek da#e!, we fragmencie następu!ącym po naszym

tek$cie= „2aw "oseG mówi$ %e 0ó& przebacza 2abbiemu @illelowi$ %e to powiedział( 944a:. awsze

tak się dzie!e, e pog#ąd ;a''iego Mi##e#a * ów odrzucony pog#ąd * figuru!e w pewien sposó' w

re#ac!i z dyskus!i. %og#ądu ;a''iego Mi##e#a nie przemi#cza się prosto i zwycza!nie. na!ąc strukturę my$#i ta#mudyczne!, w które! znacząca teza nigdy nie znika, #ecz pozosta!e !ak'y !ednym z

'iegunów my$#i krąące! między tym a przeciwstawnym 'iegunem, mona oceni wagę twierdzenia

;a''iego Mi##e#a zgodnie z !ego rzeczywistą warto$cią.

Trze'a !ednak wreszcie powiedzie, !ak interpretu!ą !e komentatorzy. %ozwo#i to ukaza

pozytywną my$#, która przewodzi !ego krytyce mes!anizmu. Komentatorzy !ednomy$#nie wkłada!ą

w usta ;a''iego Mi##e#a co następu!e= !e$#i d#a @zrae#a )es!asz !u przyszedł, znaczy to, e @zrae#

oczeku!e wyzwo#enia przez samego Aoga. Oto na!szczytnie!sza nadzie!aC - pog#ądzie ;a''iego

Mi##e#a zawiera się nieufno$ wo'ec idei mes!aniczne!, wo'ec odkupienia przez )es!asza= @zrae#

oczeku!e większe! $wietno$ci ni ta, która miała'y po#ega na z'awieniu przez )es!asza. Owo

wy!$cie poza ideę mes!aniczną mona interpretowa w róny sposó'. "iena!gorsza !est idea

z'#iona do pog#ądu &anke#eitcha= !e$#i porządek mora#ny zna!du!e się w stanie nieustannego

udoskona#ania * to sta#e !est dąeniem, nigdy nie !est spełnieniem. Spełnienie mora#ne !est

niemora#ne. Spełnienie mora#no$ci !est a'surda#ne, tak, !ak unieruchomienie czasu, którego ono

wymaga. -yzwo#enie przez Aoga 'yło'y zgodne z nadrzędno$cią ywe! mora#no$ci, otwarte! na

nieko7czący się postęp.

Tuta! otworzę nawias= sposó', w !aki odczytu!ę tekst ta#mudyczny 9sposó', którego nie

wymy$#iłem, gdy nauczył mnie go renomowany mistrz:, po#ega na tym, e'y słowu >@zrae#? nie

nadawa nigdy znaczenia wyłącznie etnicznego. Kiedy mówi się, e @zrae# !est godzien większe!

$wietno$ci ni mes!anizm, chodzi nie ty#ko o @zrae# historyczny. To nie fakt 'ycia @zrae#em okre$#a

$wietno$, to owa $wietno$ * godno$ 'ycia wyzwo#onym przez samego Aoga * okre$#a @zrae#.

%o!ęcie @zrae#a okre$#a z pewno$cią e#itę, a#e e#itę otwartą= e#itę, którą znamionu!ą pewne

wła$ciwo$ci przypisywane konkretnie narodowi ydowskiemu. %oszerza to wsze#kie perspektywy,

!akie otwiera!ą się na teksty ta#mudyczne, i uwa#nia nas raz na zawsze od $ci$#e nac!ona#istycznego

charakteru, !aki chciano 'y nada partyku#aryzmowi @zrae#a. %artyku#aryzm ten istnie!e, !ak

zo'aczycie, a#e w adnym razie nie ma nac!ona#istycznego wyd+więku. - partyku#aryzmie

ydowskim wyraa się swoiste po!ęcie uniwersa#izmu.

-raca!ąc do tezy ;a''iego Mi##e#a, nie na#ey w kadym razie sądzi, e głosi ona czysty

paradoks. - Ta#mudzie po!awia się ty#ko !eden raz. ;a''i Mi##e# nie powiedział nigdy niczego

innegoD 'y moe powiedział tu co$ dostatecznie wanego, co zwo#niło go ód pomnie!szych rzeczy.(ecz teza !ego dostosowu!e się do stare! tradyc!i. "ie twierdzę, e !est to !edyna tradyc!a !udaizmu.



Bzy )es!asz !est człowiekiem, czy te )es!asz !est kró#em, z'awienie przez )es!asza !est

z'awieniem przez po$rednictwo. "a ty#e, na i#e )es!asz !est kró#em, z'awienie przez )es!asza nie

!est z'awieniem, w którym kady z'awia się indywidua#nie. -ymaga to 'owiem we!$cia w grę

po#ityczną. 'awienie przez kró#a, cho'y i 'ył on )es!aszem, nie !est !eszcze na!wyszym

z'awieniem, !akie otwiera się przed istotą #udzką. )es!anizm !est po#ityką, !ego wypełnienie na#eydo przeszło$ci @zrae#a * oto dominanta postawy ;a''iego Mi##e#a.

<'y wykaza, e postawa ta nie !est wy!ątkowa, przypomnę Księgę Samue#a, w które! po raz

pierwszy @zrae# zwraca się ku egzystenc!i po#ityczne!, i w które! dokładnie utwierdza się napięcie

między tym, co po#ityczne, a tym, co czysto re#igi!ne. %rzypomnę opór, !aki temu dąeniu

po#itycznemu stawia prorok Samue# i !ego przyzwo#enie, dawane zawsze niechętnie, na ądanie

#udu. a kadym razem, gdy, zrezygnowany, przyłącza się do ąda7 #udu, pozosta!e twardy i

pogard#iwy. arzuca #udziom we!$cie w egzystenc!ę po#ityczną, zniewaenie w ten sposó' Aoga.

(ud, który ma ty#ko Aoga za kró#a, có oznacza konkretnie, !e$#i nie egzystenc!ę, w które! nic się

nie dzie!e przez po$rednictwo, w które! kady uczestniczy w pełni w tym, co wy'rał, i w które!

kady !est w pełni o'ecny w swym wy'orzeG Aezpo$rednia wię+ między człowiekiem a Aogiem 'ez

po$rednictwa po#ityki. To przewysza mes!anizm o charakterze !eszcze po#itycznym, i który, !ak

głosi następna stronica Traktatu Sanhedryn, 'ędzie trwał ty#ko przez czas ograniczony. &udaizm nie

przynosi więc doktryny historii panu!ące! nad !ednostkowym przeznaczeniem. 'awienie wca#e nie

za!mu!e ko7cowego skrawka historii * !e! zamknięcia. %ozosta!e mo#iwe w ka%dej chwili.

&ak więc widzicie, teza ;a''iego Mi##e#a wyraa podstawową mo#iwo$ !udaizmu.

Oczywi$cie, Ai'#ia potwierdza, e Aóg nakazu!e Samue#owi ustąpi #udowi. %rawdopodo'nie nie

!est mo#iwe utrzymanie d#a wszystkich takie! formy egzystenc!i, w które! kró#em !est sam Aóg.

(ecz ta wła$nie forma egzystenc!i wyda!e się idea#na, godna Bzłowieka * i Samue#owi i

prawdopodo'nie ;a''iemu Mi##e#owi, który kontynuu!e tę tradyc!ę.

Bi, którzy odrzuca!ą ;a''iego Mi##e#a, są niewątp#iwie równocze$nie zgodni co do

wy!ątkowo$ci przeznaczenia @zrae#a w porównaniu z przeznaczeniem narodów zwycza!nie

po#itycznychD !e$#i !ednak, ich zdaniem, @zrae# został o'iecany czasom mes!anicznym, to nie

d#atego, e on !eden !est ich godnyD #ecz d#atego, e owe czasy mes!aniczne nie są niegodne @zrae#a.

Ewie #ini!ki z da#sze! czę$ci, które zaraz przedstawię, potwierdza!ą wła$nie pog#ąd, e

zdaniem wszystkich mędrców @zrae#a mes!anizm nie wyczerpu!e sensu #udzkie! historii. @rzeczywi$cie, mówi się nam oto=



2aw rzekł+ „Cwiat został stworzony jedynie dla 9awida!( *zemuel za# rzekł+ „9la

,oj%esza!( 2abbi "ohanan za# rzekł+ „"edynie dla ,esjasza!(

Spo$ród trzech zacytowanych mistrzów ty#ko ;a''i &ohanan dostrzega w )es!aszu sens

-szech$wiata i stworzenia. ;aw i Szemue# poszukiwa#i tego sensu gdzie indzie!.

>Kró# Eawid? róni się tuta! od )es!asza. &est autorem psa#mów, w których poez!a łączy się z mod#itwą, w których mod#itwa przeradza się w poez!ę. 2wiat ma sens począwszy od chwi#i, gdy w

tym $wiecie po!awia się adorac!aD gdy istota sko7czona sta!e przed tym, co !ą przerasta, #ecz gdy

owa o'ecno$ przed "a!wyszym sta!e się uwie#'ieniem psa#mu. daniem Szemue#a $wiat został

stworzony d#a )o!esza= stworzenie !est usprawied#iwione od chwi#i, gdy na $wiat przyszła Tora.

)o#iwo$ ycia mora#nego dopełnia stworzenia.

;a''i &ohanan uwaa, e )es!asz !est !eszcze niez'ędny $wiatu, w którym istnie!e !u

mod#itwa i Tora * i !ego pog#ąd !est z pewno$cią wiarygodny. "ie wszyscy podzie#a!ą ten pog#ąd.

+. Kim jes- Mesjasz)

Eochodzę teraz do fragmentu tekstu, w którym po!awia się pro'#em pozornie 'łahy. awiera

on 'y moe co$ antychrze$ci!a7skiego= !ego tematem !est rozwaanie imienia )es!asza, a imię to

w niczym nie przypomina imienia załoycie#a chrze$ci!a7stwa. (ecz rzeczywisty sens tekstu nie

odsłania się na pierwszy rzut oka.

"akie jest je&o imi: 4 szkole 2abbie&o *zila mawiano$ %e je&o imi jest *ilo$ powiedziano

bowiem 9Księga ;odza!u 14, /6:, a% do pojawienia si *ilo!

4 szkole 2abbie&o "anaja twierdzi si+ „"e&o imi jest "inon$ powiedziano bowiem 9%sa#m

L, /L:= -)mi je&o niech trwa na wiekiH jak dłu&o #wieci słoce$ niech wzrasta je&o imiF. 9po

he'ra!sku= UyinonV:?.

4 szkole 2abbie&o @aniny powiedziano+ „"e&o imi jest @anina$ powiedziano bowiem+

-Bie oka% wam %adnej lito#ci 9po he'ra!sku #ito$ znaczy UhaninaV:?.

O co chodziG %ragniemy odgadną imię )es!asza. "asuwa!ą się trzy mo#iwo$ci= Si#o, &inon

i Manina. Trzy imiona podo'ne do imion nauczycie#i, których uczniowie powtarza#i odpowiednio

imiona Si#o, &inon i Manina. Eo$wiadczenie, w którym o'!awia się oso'owo$ mes!aniczna,

sprowadza się w ten sposó' do związku między uczniem i !ego mistrzem. Stosunek ucznia do

mistrza, który, !ak się wyda!e, zachowu!e czysto inte#ektua#ny charakter, zawiera tu całe 'ogactwo

spotkania )es!asza. &est to 'ardzo znamienne= fakt, e wię+ między uczniem i mistrzem moe

stanowi potwierdzenie o'ietnic tekstów proroczych w ich wie#ko$ci i tk#iwo$ci, !est 'y moe

na!'ardzie! zadziwia!ącą nowo$cią tego fragmentu. "owo$cią tą nie !est z'ieno$ imienia )istrza

;a''iego Szi#a z ta!emniczym imieniem z 14 rozdziału Księgi ;odza!u, o które! mowa w naszymtek$cieD !est nią o'ecno$ w nauczaniu )istrza zwiastowania %acyfika 9Si#o !est tłumaczone !ako



>poko!owy? W>pacifiXue?Y i łączone z Sza#wa, pokó!:, któremu 'ędą posłuszne narodyD o'ecno$ w

naukach )istrza poko!u i o'fito$ci, których o'raz następu!e w tek$cie zaraz po tym zwiastowaniu

9>Aędą mu się iskrzyły oczy od wina, a zę'y 'ędą 'iałe od m#eka?:.

%odo'nie #iczy się nie podo'ie7stwo imienia &ana! do słowa yinon, które warunkowo 9a#e

ty#ko warunkowo: mona uzna w %sa#mach za imię własne, #ecz spełnienie w nauczaniu mistrzao'ietnicy z %sa#mu mes!anicznego L. %sa#m ten nie mówi na początku o poko!u, #ecz o

sprawied#iwo$ci, o pomocy d#a tego, kto nigdzie nie zna!du!e ani ucieczki ani pomocy. Bhodzi w

nim o Kró#a, który odda!e sprawied#iwo$ u'ogiemu, gnę'i zada!ącego gwałt, a którego panowanie

rozciąga się od morza do morza, a po kra7ce ziemi >(ifne! Szemesz &inon Szemo?. Ta#mud da!e

wo#ny przekład= %rzed sło7cem, !ego imię !est Zinon. %rzed sło7cem * przed naturą, przed

stworzeniem. Sprawied#iwo$ poprzedza i warunku!e widzia#ne 'ogactwo. ;zeczywi$cie, %sa#m

podporządkowu!e dostatek !ako taki sprawied#iwo$ci społeczne!. %owaanie, !akie wz'udza

)es!asz u innych narodów, za#ey od !ego gotowo$ci czynienia sprawied#iwo$ci i stawania w

o'ronie #udu. )es!anizmowi przypisano więc pewną tre$. (ecz tre$ ta !a$nie!e na o'#iczu )istrza,

który naucza. Stosunek mistrza do ucznia nie po#ega na przekazywaniu po!ę. &est pierwszym

promieniowaniem samego mes!anizmu.

Trzecie imię odsłania nowy aspekt mes!anizmu= #ito$, miło$. Eotąd chodziło o pokó! i o

sprawied#iwo$ * uniwersa#no$ ich zakresu i rac!ona#ne prawo, które !e wspiera, niewątp#iwie

mogą !a$nie na o'#iczu naucza!ącego mistrza. (ecz oto nawet mes!aniczna pełnia #ito$ci i miło$ci

okazu!e się 'y zawarta w nauczaniu. Qragment z Księgi &eremiasza 9/5, /0:, do którego odsyła

nasz tekst, zapowiada wygnanie. O'ecno$ )istrza !est !ak wyzwo#enie, powrót z wygnania, #ito$.

@ tu dochodzimy do ciągu da#szego, który proszę odczyta wraz ze mną=

Adaniem niektórych innych$ je&o imi jest ,enahem$ syn @ezekiasza$ powiedziano bowiem

9(amentac!e /, /5:= „!!!Pocieszyciel daleko ode mnie 9pocieszycie# po he'ra!sku to )enahem:, 'en$

co by mi %ycie przywrócił(!

%ocieszenie nie po!awia się na twarzy )istrza, !est zapowiedziane poza nauczaniem.

%ocieszycie# posuwa się da#e!, ni człowiek poko!u, sprawied#iwo$ci i #ito$ci. %okó!,

sprawied#iwo$, #ito$ * dotyczą z'iorowo$ciD pocieszycie# posiada indywidua#ną wię+ z tym, kogo

pociesza. )ona #itowa się nad gatunkiem, a#e pociesza się ty#ko oso'ę.

Tote )enahem, czwarte przypuszcza#ne imię )es!asza * a imiona te okre$#a!ą mes!anizm

* charakteryzu!e czasy mes!aniczne !ako epokę, w które! !ednostka dostępu!e uznania oso'istego

ponad uznaniem, !akie wynika z !e! przyna#eno$ci do rodza!u #udzkiego i do pa7stwa. osta!e ona

uznana nie w swych prawach, #ecz w swe! oso'ie, w swe! wyłączne! !ednostkowo$ci. Oso'y nie

zanika!ą w istotowe! ogó#no$ci. Odna!du!emy motyw ;a''iego Mi##e#a= zosta#i$my z'awieni przezsamego Aoga, a nie przez po$rednictwo.



Eochodzę więc do tego, co w tym samym duchu głosi słynna ta#mudyczna przypowie$= >-

dniu, w którym zacznie się powtarza prawdę nie ukrywa!ąc imienia tego, kto !ą wypowiedział

pierwszy, nade!dzie )es!asz?. - dniu, w którym prawda, mimo swe! 'ezoso'owe! formy, zachowa

znamię oso'y, która wyraziła w nie! sie'ie, w dniu, w którym !e! uniwersa#no$ ustrzee !ą przed

anonimowo$cią, nade!dzie )es!asz. Ta 'owiem sytuac!a sama w so'ie !est mes!anizmem.wrómy w ko7cu uwagę na zasadniczą postawę tego tekstu= zachowu!ąc w pełni

wy!ątkowe znaczenie przy!$cia )es!asza, umieszcza !e w o'rę'ie istnie!ącego !u dziedzictwa

!udaizmuD przedsmak, a nawet więce! ni przedsmak tego wy!ątkowego do$wiadczenia, są !u

znane.

1czeni za# orzekli+ „"e&o imi jest -trdowaty ze szkoły 2abbie&o.!(

Fycie słowa >Fczeni? w #icz'ie mnogie! wskazu!e na pog#ąd, za którym stoi wie#ki

autorytet.

Powiedziano bowiem 9@za!asz H0, 1:= „Lecz ?n si obarczył naszym cierpieniem$ ?n

d>wi&ał nasze bole#ci$ a my#my ;o za skazaca uznali$ chłostane&o przez 0o&a i zdeptane&o!(

Bhodzi o słynny rozdział H0 @za!asza, którego proroctwo wyda!e się chrze$ci!anom tak !asne.

apowiada on !ako'y !edynie trędowatego, który zna!du!e się u ;a''iego. apowiada !ednak ponad

indywidua#nym )es!aszem taką formę egzystenc!i, które! !ednostkowo$ nie zawiera się w

po!edynczym 'ycie.

Odna!du!emy to, co mówiłem wcze$nie! na temat swo!skiego charakteru do$wiadczenia

mes!anicznego w !udaizmie. Oto, co przeczytamy da#e!= „"est to by6 mo%e sam 2abbi$ albo by6

mo%e "a$ je#li jest po#ród %yjących$ albo 9aniel$ je#li jest po#ród umarłych!( &udaizm, zwrócony ku

nade!$ciu )es!asza, przerasta !u po!ęcie mitycznego )es!asza, z!awia!ącego się u kresu historii, i

po!mu!e mes!anizm !ako oso'iste powołanie #udzi.

2aw Bachman rzekł+ „"e#li jest po#ród %yjących$ jestem wic to "a! Powiedziano bowiem

9&eremiasz 06, /:= -3 je&o władca bdzie spo#ród nie&o$ panujący je&o bdzie od nie&o

pochodził!.(

2aw rzekł+ „"e#li nale%y do %yjących$ jest nim nasz #wity ,istrz!( 9;a''i &ehuda MaR"asi,

redaktor )iszny.: „"e#li za# nale%y do umarłych$ jest nim umiłowany 9aniel!(

)es!asz nie !est !u rozpatrywany w swe! re#ac!i z nami, #ecz we wła$ciwe! so'ie esenc!i.

)es!asz to człowiek cierpiący. To trędowaty, którego pozna#i$my !u w szko#e naszego )istrza,

;a''iego &ehudy MaR"asi, to zwykły przeciętny człowiek. Bhy'a, e )es!asz mimo wszystko !est

człowiekiem posiada!ącym pewien autorytet. "ie 'ędzie więc to !aki$ pierwszy #epszy, cho'y

sprawied#iwy, trędowaty od ;a''iego, 'ędzie to sam ;a''i, który przy!ął na sie'ie cierpienie. <#'o

te !est to umiłowany Eanie#, który pozosta!e sprawied#iwy mimo pró', !akim podda!e go "a'uchodonozor. On take otrzymał pewne uprawnienia od władz po#itycznych. 8poka nie ma



wpływu. Kada epoka ma swego )es!asza0.

)iędzy te dwie ewentua#no$ci 9)es!aszem !est trędowaty ze szkoły ;a''iego i )es!aszem

!est sam ;a''i #u' umiłowany Eanie#:, wkracza ten szczegó#ny tekst, którego !eszcze nie

komentowa#i$my=

2aw Bachman rzekł+ „"e#li jest on po#ród %yjących$ jestem nim wic "a! Powiedzianobowiem 7"eremiasz IJ$ K8+ -3 je&o władca bdzie spo#ród nie&o$ panujący je&o bdzie od nie&o

pochodził!.(

Tekst &eremiasza, do którego odwołu!e się ;aw "achman, zapowiada erę wyzwo#enia, kiedy

@zrae#em nie 'ędzie rządził o'cy kró#, #ecz kró# wyłoniony z własnych !ego szeregów. "a pierwszy

rzut oka taki wła$nie zda!e się 'y sens wersetu. &ak z takiego wersetu wysnu pog#ąd ;awa

"achmana >to 'y moe !a?G Bo o tym mówią komentatorzyG

;aszi mi#czy. On, który zazwycza! wy!a$nia kady szczegół 9d#a Ta#mudu nie ma #epszego

mistrza, ni ;aszi:, nie mówi nic.

)aharsza utrzymu!e, e ;aw "achman na#eał do potomstwa kró#a Eawida. %rzypisu!e mu

się więc następu!ące rozumowanie= !e$#i &eremiasz zapowiada @zrae#owi powrót władzy po#ityczne!

w ręce władcy, który się ze7 wywodzi, nic nie 'roni ;awowi "achmanowi oczekiwa

mes!anicznego przeznaczenia. )aharsza w sposó' oczywisty za!mu!e się pro'#emem teo#ogicznym=

czy roszczenie ;awa "achmana nie oznacza moe )es!asza nie na#eącego do potomstwa EawidaG

%ozwo#ę so'ie zaproponowa nie tak #itera#ną interpretac!ę tego tekstu. O i#e !ak na!'ardzie!

na#ey zachowa skromno$ interpretu!ąc teksty 'i'#i!ne, gdy Ta#mud co$ !u o nich powiedział,

$miało$ !est dozwo#ona w odniesieniu do tekstów ta#mudycznych, które od razu zwraca!ą się do

nasze! inte#igenc!i, skłania!ą do interpretac!i, zawsze mówią 9arszenu. Tekst &eremiasza dotyczy

epoki, w które! @zrae# odzyska suwerenno$. )es!asz to ksiąę, który rządzi tak, a'y nie wyo'cowa

więce! suwerenno$ci @zrae#a. &est on samą wewnętrzno$cią rządzenia. Bzy istnie!e 'ardzie!

radyka#na wewnętrzno$ ni ta, które! &a wyda!e rozkazy samemu so'ieG "ieRo'co$ w na!wyszym

stopniu to ipseitas. )es!asz !est Kró#em, który !u nie wyda!e rozkazów z zewnątrz * tę ideę

&eremiasza doprowadza ;aw "achman a do #ogicznego ko7ca. )es!asz to &a, 'y &a to 'y

)es!aszem.

&ak zo'aczy#i$my, )es!asz to sprawied#iwy, który cierpi, który wziął na sie'ie cierpienie

innych. Któ ostatecznie 'ierze na sie'ie cierpienie innych, !e$#i nie istota, która mówi >&a?G

Qakt nieuchy#ania się przed cięarem, !aki narzuca cierpienie innych, okre$#a samą ipseitas.

-szystkie oso'y są )es!aszem.

&a 'ędące &a, 'iorące na sie'ie całe cierpienie $wiata, samo wyznacza sie'ie do te! ro#i.

-yznacza sie'ie w ten sposó', nie uchy#a się do tego stopnia, e'y dawa odpowied+ !eszcze

0 Samo cierpienie uchodzi nie za prze!aw !akie!ko#wiek mocy ekspiac!i, #ecz za znak wierno$ci i czu!no$ci$wiadomo$ci 9Aa'a )eci!a N1 ':.



zanim roz#egnie się wezwanie, to wła$nie znaczy 'y &a. &a to ten, kto wysunął sam sie'ie, a'y

d+wigną całą odpowiedzia#no$ 2wiata, >*amoMAwaniec?, którego &anke#eitch !ednake oskarał,

*amoMAwaniec w na!wyszym stopniu, ten, kto sam sie'ie ustanawia. @ oto d#aczego moe wzią na

sie'ie całe cierpienie wszystkich= 'owiem moe powiedzie o so'ie >!a? ty#ko na ty#e, na i#e wziął

!u na sie'ie to cierpienie. )es!anizm !est więc !edynie tym apogeum w 'ycie, które !estskupieniem, koncentrac!ą czy zwinięciem się w so'ie * &a. < konkretnie znaczy to, e kady musi

postępowa tak, !ak gdy'y 'ył )es!aszem.

)es!anizm nie !est więc przekonaniem o nade!$ciu człowieka, który zatrzyma historię. &est

to mo!a mono$ uniesienia cierpienia wszystkich. &est to chwi#a, w które! rozpozna!ę tę mono$ i

mo!ą uniwersa#ną odpowiedzia#no$.

2abbi "ehuda rzekł w imieniu 2awa+ „Cwity$ bło&osławiony ?n wychowa dla nich kiedy#

inne&o 9awida$ powiedziano bowiem 9&eremiasz 06, 4:= -0dą za# słu%y6 Panu$ swemu 0o&u$ i

9awidowi$ swojemu królowi$ które&o im wzbudz.!(

@stotnie, przytoczony werset nie mówi >którego wz'udziłem?, #ecz >którego wz'udzę?.

Fycie czasu przyszłego miało'y więc wskazywa na nade!$cie w przyszło$ci nowego kró#a, który

'ędzie się nazywał Eawid.

2aw Papa rzekł do 3baje+ „5zy% nie zostało napisane 98zechie# 0L, H:= -,ieszka6 w nim

bdą$ oni i synowie$ i wnuki ich na zawsze$ a mój słu&a$ 9awid$ bdzie na zawsze ich władcą!.(

;aw %apa wniosku!e na podstawie tego tekstu= Eawid przyszłych czasów nie !est nowym,

#ecz dawnym Eawidem.

-niosek 9na miarę przesłanekC:=

"est wic jakby i król i wiceMkról!

"owy Eawid 'ędzie kró#em, a dawny Eawid wiceRkró#em. Idzie to więc dochodzi

ta#mudyczna wyo'ra+nia= )es!asz i -iceR)es!aszC

Ten dziwny tekst rzuca wyzwanie historykom, gdy stwierdza istnienie dwóch Eawidów, a

'y moe, sięga!ąc !eszcze głę'ie!, stwierdza, e wszystkie postacie historyczne ma!ą swych

so'owtórów. @zrae#ici, a zwłaszcza Aen Iurion, są od dawna zgorszeni dowo#no$cią, z !aką Ta#mud

traktu!e postacie 'i'#i!ne, przekształca!ąc historycznego Eawida, tego porywczego i krwioerczego

pięknisia, w ra'ina w złotych cekinach, ogranicza!ąc !ego zainteresowania do kwestii czysto$ci i

nieczysto$ci 9w dziedzinie, które! nie $miem pu'#icznie nazwa:, kaąc mu wstawa wcze$nie i

kła$ się 'ardzo pó+no, przeciwnie do o'ycza!ów wszystkich kró#ów $wiata.

Bzy historyczny Eawid * wystarczy przeczyta Księgę Samue#a * nie !est porywczy,

krwioerczy, wesoły, koch#iwy, o'darzony wszystkimi cechami ziemskich kró#ówG

Bzy uczeni Ta#mudu dostrzeg#i zawczasu w tek$cie, który nas za!mu!e, zgorszenie AenIurionaG - kadym razie uwaa!ą, e historyczny Eawid !est ty#ko tym drugim, swym własnym



du'#erem, e znaczenie, !akiego na'rał Eawid, a wykracza!ące poza !ego epokę, rządzi prawdziwym

Eawidem. Eawny Eawid !est ty#ko wiceRkró#em tego innego Eawida, >którego im wz'udzę? i który

!est prawdziwym Eawidem, nowym Eawidem, nieRhistorycznym. "ie istnie!e posta historyczna,

która 'y nie została podwo!ona przez to nadRhistoryczne z!awisko. Kade wydarzenie historyczne

wykracza poza sie'ie, na'iera znaczenia metaforycznego, które kieru!e !ego znaczeniemdosłownym. naczenie metaforyczne rządzi znaczeniem dosłownym i #oka#nym wydarze7 i idei. @ w

tym znaczeniu historia #udzka !est dziełem duchowym. %osta historyczna wykracza poza sie'ie w

postaci nadRhistoryczne!, która !est !e! )istrzem. %osta historyczna, która zakłada pa7stwo, ma

znaczenie !edynie wówczas, gdy podporządkowu!e się postaci !eszcze nierzeczywiste!, #ecz 'ardzie!

rzeczywiste!, 'ardzie! skuteczne! w działaniu, ni rzeczywisty kró#.

;aw z'adał więc związek )es!asza z historią * czy te związek mes!anizmu z

konkretnymi epokami historyków.

+I. Mesjanizm a uni%ersano#/

2abbi *imlaj nauczał+ „5o znaczy werset 9<mos H, /N:= -0iada oczekującym dnia

Paskie&o! ?n jest ciemno#cią a nie #wiatłem.!(

Bo oznacza ten tekst na pierwszy rzut okaG %rawdopodo'nie chodzi o tych, którzy

'ezustannie powtarza!ą= ><chC gdy'y wreszcie nastała sprawied#iwo$, gdy'y na te! ziemi zna#azło

się trochę sprawied#iwo$ciC? &ak gdy'y sami 'y#i niewinniC Bzy nie ich pierwszych dotknęło'y

zaprowadzenie sprawied#iwo$ci na ziemiG

Ftosamianie >dnia %a7skiego? z >dniem ciemno$ci? niewątp#iwie zawiera to pierwsze

znaczenie. - proroctwie tym nie ma nic apoka#iptycznego. )arzenie mes!aniczne, a nawet zwykłe

marzenie o sprawied#iwo$ci, w którym moe #u'owa się #udzka głupota, zapowiada przykre

prze'udzenie. (udzie są nie ty#ko ofiarami niesprawied#iwo$ci, są !e! sprawcami. Ai'#i!ny tekst

'untu!e się przeciwko idy##icznemu mes!anizmowi powszechnego prze'aczenia i przypomina całą

surowo$, !aką niosą ze so'ą sprawied#iwo$ i osąd.

Ta#mud !ednak nada!e te! wiz!i proroka głę'sze znaczenie. Ezie7 ciemno$ci oznacza nie

ty#ko surowo$ osądu. -iąe się z istnieniem dusz niezdo#nych do przy!ęcia $wiatła, niezdatnych do

z'awienia. Oto da#szy ciąg tekstu.

Przypomina to bajk o ko&ucie i nietoperzu$ które oczekiwały #wiatła! <o&ut spytał

nietoperza+ „"a oczekuj #wiatła$ jestem z nim oswojony$ ale na co tobie potrzebne #wiatło:(

)es!asz przychodzi ty#ko do tego, kto oczeku!e. "ie istnie!e o'iektywne wyzwo#enie. "ie

ma mes!anizmu d#a nietoperzaC Kogut i nietoperz= kogut !est >spec!a#istą? od $wiatła, !est ono !ego

ywiołem. Kogut ma nie ty#ko oczy do przy!mowania $wiatła, ma te, !e$#i tak mona powiedzie,>nosa? do $wiatła. Skowronek wita ty#ko sło7ce, i wszyscy mogą ro'i to samo. -szyscy są zdo#ni



do witania $witu. (ecz dostrzec w ciemne! nocy !utrzenkę, '#isko$ $wiatła przed !ego roz'łyskiem

* 'y moe wła$nie tym !est inte#igenc!a. Eziwiło mnie zawsze codzienne 'łogosławie7stwo

rytua#ne= >Ałogosławiony niech 'ędzie %an, który dał kogutowi inte#igenc!ę do odróniania dnia i

nocy?. @nacze! mówiąc, dziwiłem się zawsze, e w tym 'łogosławie7stwie zawsze tłumaczono

>Sehwi? * 'y o'darzonym inte#igenc!ą * !ako kogut. )y$#ałem te, e nie potrze'a wie#kie!su'te#no$ci, a'y odróni dzie7 od nocy. "asi mędrcy oceni#i to inacze!. Kogut, który dostrzega

$wit, który wyczuwa w nocy, o chwi#ę wcze$nie!, z'#ianie się $wiatła * có to za wspaniały

sym'o# inte#igenc!i. @nte#igenc!i, która zna sens historii zanim nastąpi wydarzenie, a nie odgadu!e go

zwycza!nie, po fakcie.

Fwaa się, e nietoperz nie widzi $wiatła. Komentatorzy mówią= nietoperz nie ma $wiatła,

!est on w ciemno$ci. Biemno$ !est mu cięarem, !est nieszczę$#iwy w ciemno$ci. <#e niestety,

$wiatło nic mu nie mówiC &est to o'raz potępienia, !ednake ty#ko o ty#e, o i#e potępienie nie zosta!e

dodane do zła !ako sankc!a zewnętrzna, narzucona przemocą, !e$#i potępienie !est głę'ie! tragiczne

od przemocy. "ietoperz cierpi z powodu ciemno$ci, a#e $wiatło nic mu nie da.

Okrutny mes!anizm. )es!asz odmawia sie'ie tym, którzy !u nie są zdo#ni do $wiatłaD

nawet, !e$#i ciemno$ !est im cięarem.

@ teraz tekst pode!mu!e ponownie to, co !u zostało powiedziane, !eszcze to przeo'raa!ąc.

-ychodzi od pog#ądu, e prawda ofiarowu!e się !edynie temu, kto !est wewnętrznie gotowyD

dochodzi do twierdzenia, e nie !est ona uniwersa#na w #ogicznym znaczeniu tego po!ęcia.

Przypomina to histori ,inejczyka$ który rzekł do 2abbie&o 3bu+ „<iedy nadejdzie

,esjasz:( ?dpowiedział mu+ „<iedy ciemno#6 o&arnie twoich łudzi!(

Kim !est )ine!czykG wo#ennikiem odszczepie7cze! sekty ydowskie!. "iewyk#uczone, e

!est chrze$ci!aninem. @stotnie, pytanie mogło'y pochodzi od chrze$ci!anina. -yczuwam !ego

ironię= Bzy wiesz, kiedy nade!dzie )es!aszG Bzy !este$ pewien, e )es!asz !u nie przyszedłG

Odpowied+ ;a''iego <'u rzeczywi$cie !est 'ez#itosna=

„<iedy ciemno#6 o&arnie twoich ludzi!(

Przekląłe# mnie$ odpowiada ,inejczyk . <#'o te, mówiąc dzisie!szym !ęzykiem= twó!

mes!anizm nie !est uniwersa#istyczny. &este$ człowiekiem zamknięte! mora#no$ci, Aergson miał

rac!ę oskara!ąc cię. Twierdzi, e z'awienie nade!dzie, gdy )ine!czyk zostanie pogrąony w

ciemno$ci, znaczy domaga się wyłączno$ci w dziedzinie z'awienia.

Bo odpowie ;a''i <'uG Eyskus!a z tymi, którzy zna!ą Księgę, nie !est trudna. Są oni

zmuszeni uzna autorytet o'opó#nie czczonych wersetów. Eia#og !est mo#iwy.

3 zatem 2abbi 3bu odpowiada+ jest to tekst biblijny 9@za!asz 56, := „0o oto ciemno#6

okrywa ziemi i &sty mrok spowija ludy$ a ponad tobą ja#nieje Pan$ i "e&o chwała jawi si nad tobą(!



-erset !est nie 'ardzie! uniwersa#istyczny ni teza, którą popiera. <#e pod warunkiem, e

z#ekcewaymy werset następu!ący po nim= >@ pó!dą narody do two!ego $wiatła, kró#owie do '#asku

twego wschodu?.

)es!asz nade!dzie, gdy ciemno$ okry!e całkowicie tych #udzi. Spó!nik i tekstu 'i'#i!nego

zmienia się w gdy i oznacza nie zwykłą równoczesno$ dwóch zdarze7 * ciemno$ci, która ciąynad !ednymi i $wiatła, które o'#ewa innych * #ecz uwarunkowanie !ednego przez drugie. Biemno$

!est potrze'na, a'y stało się $wiatłoC Bzy nie tłumaczy nam to wła$ciwo$ci tego $wiatłaG

pewno$cią, mona 'y dopatrywa się w tym !edynie zło$#iwo$ci 3ydów, którzy z okrucie7stwem

upa!a!ą się przywi#e!em swego triumfu po$ród powszechnego smutku. (ecz zacytowany werset z

@za!asza moe pozostawi takie wraenie ty#ko wówczas, !e$#i oddzie#imy go od następnego

wersetu, zapowiada!ącego $wiatło >d#a narodów i kró#ów?, to znaczy d#a całe! #udzko$ci wciągnięte!

w ywioł po#ityczny. Tak, e mam nie!akie pode!rzenie, i ;a''i <'u pragnie wła$nie opisa

uniwersa#no$ przy!$cia )es!asza, odmienną ni uniwersa#no$, którą mona 'y nazwa kato#icką,

a do !akie! dąy ycie po#ityczne i !aką formułu!e <rystote#es. %orządek mes!aniczny nie !est

uniwersa#ny, !ak prawo w nowoczesnym pa7stwie, i nie wynika z rozwo!u o charakterze

po#itycznym.

Bzym !est w istocie owo dąenie ku uniwersa#no$ci porządku po#itycznegoG %o#ega na

konfrontac!i wie#orakich wierze7 * wie#o$ci spó!nych dyskursów * w poszukiwaniu spó!nego

dyskursu, który ogarnie !e wszystkie i który !est wła$nie porządkiem uniwersa#nym. Eany spó!ny

dyskurs otwiera się !u na uniwersa#no$, gdy ten, kto go uprawia i kto dotąd pozostawał zamknięty

w swe! partyku#arno$ci * cho'y !ego dyskurs 'ył spó!ny * za'iega o wewnętrzną spó!no$

dyskursów innych ni !ego własny * a'y przekroczy swą własną partyku#arno$.

Sytuac!a ta !est take opisywana !ako początek fi#ozofii. <#e przeznaczeniem fi#ozofii

zachodnie! i !e! #ogiki !est wła$nie rozpoznanie w so'ie uwarunkowania po#itycznego, a do tego

stopnia, gdy pełny wyraz prawdy i powstanie uniwersa#nego pa7stwa 9poprzez wo!ny i rewo#uc!e:

osiągną spó!no$. Konf#ikty między #ud+mi, przeciwstawianie się !ednych drugim, przeciwstawianie

się kadego samemu so'ie, roznieca!ą iskry $wiatła #u' rozumu, który panu!e nad antagonistami i

przenika ich. Ostateczna prawda rozpa#a się tymi wszystkimi iskrami, tak, !ak kres historii o'e!mu!e

wszystkie historie partyku#arne. Ewa zdarzenia składa!ą się ty#ko na !edno. %rawda kadego z nich

osiąga swó! prawdziwy stan w uniwersa#ne! prawdzie, nie '#ednąc 'yna!mnie! w o'#iczu !e! '#asku.

Fzna!cie przez chwi#ę, e ycie po#ityczne !awi się nie !ako dia#ektyczne dostosowywanie

się !ednych #udzi do drugich, #ecz !ako piekie#ny krąg przemocy i sza#e7stwaD uzna!cie przez chwi#ę,

e ce#e mora#ne * po#ityka chełpi się, e zapewnia ich spełnienie, #ecz o'arcza !e poprawkami i

ogranicza wła$nie w imię tego spełnienia * e ce#e te !awią się pogrąone w niemora#no$ci, któramiała'y !e podtrzymywaD inacze! mówiąc, uzna!cie, e zatraci#i$cie sens po#ityki i $wiadomo$ !e!



wie#ko$ci * e 'ezRsens czy 'ezRwarto$ciowo$ po#ityki $wiatowe! stanowi wasze zasadnicze

przekonanie, e !este$cie narodem poza narodami 9to wła$nie, w do're! prozie, oznacza >naród,

który prze'ywa oso'no * czy naród, który nie !est po#iczony między narodami?:, uzna!cie, e

!este$cie narodem zdo#nym do diaspory * zdo#nym trzyma się na zewnątrz, w samotno$ci i

opuszczeniu, a zyskacie całkiem odmienną wiz!ę uniwersa#no$ci. "ie 'ędzie !u ona pod#egazasadzie konfrontac!i.

2wiatło nastanie wówczas, gdy ciemno$ okry!e na nowo >wszystkich #udzi?D gdy zami#kną

wszystkie te nauki nawołu!ące was do zwodniczych konfrontac!i, gdy wszystkie te uroki

zewnętrzno$ci zgasną i 'ędą !ak'y ich nie 'yło. - chwi#i, gdy po#ityczna pokusa $wiata >innych?

zostanie przezwycięona, na!'ardzie! niezastąpiona stanie się mo!a odpowiedzia#no$. a!a$nie

moe prawdziwe $wiatło. %otwierdza się w ten sposó' prawdziwa uniwersa#no$ * nieRkato#icka

9powszechna: * po#ega!ąca na słueniu $wiatu. &est ona zwana mes!anizmem.

Koncepc!a nie'ezpieczna 9kademu grozi, e zacznie faworyzowa własną prawdę i

'ezkompromisowo !ą utwierdza:, czy te koncepc!a, która, da#eka od tak prymitywnego

su'iektywizmu, dostrzega nie'ezpiecze7stwa upo#itycznienia prawdy i mora#no$ciG -edług

midraszu pierwszy człowiek 'ył tak wie#ki !ak wszech$wiat. >Od iemi do "ie'a? d#a !ednych i >od

-schodu do achodu? d#a drugich. -ie#ki całą od#egło$cią dzie#ącą -schód od achodu. To

człowiek, który za!mu!e się dyskursami, !akie słyszy o'ok sie'ie, i który uniwersa#izu!e swe prawdy

zgodnie z rytmem wyznaczanym przez po#itykę. Fniwersa#izm ydowski !est uniwersa#izmem

człowieka wyprostowanego na całą wysoko$, !aka dzie#i "ie'o od iemi. Oznacza przede

wszystkim, e @zrae# nie mierzy swe! mora#no$ci miarą po#ityki * e !ego uniwersa#no$ !est

samym mes!anizmem.

%odsumowu!ąc, zastanawiam się 'ardzo powanie, czy od momentu emancypac!i !este$my

!eszcze zdo#ni do mes!anizmu. Bzy moemy !eszcze uznawa, e historia nie ma sensu, e nie

o'!awia się w nie! adna rac!aG

&udaizm uwaał tak przez 'ardzo długi czas. Fwaał tak w $redniowieczu. )iał poczucie, e

y!e w $wiecie ar'itra#nym, w którym ywiołem po#itycznym nie rządzi adna rac!a. "iektórych

tekstów $redniowiecznych >decydentów? nie mona inacze! wytłumaczy. "awet w Ta#mudzie

'łędy historyczne i anachronizmy popełniane przez ;a''ich nie wynika!ą z ignoranc!i, #ecz

$wiadczą o odmowie traktowania wydarze7 powanie, przypisywania im istotnego znaczenia.

-ydarzenia te toczą się niczym piekie#ny krąg przemocy i z'rodni.

(ecz od czasu emancypac!i nie moemy !u tak radyka#nie oddzie#a rac!i od historii. Ay

moe d#atego, e od P@@@ wieku rac!a przeniknęła w historię. &akko#wiek 'y 'yło, odrzucenie

uniwersa#no$ci konfrontac!i poprzez odmówienie yciu po#itycznemu znaczenia i +ródła prawdy, 'yło'y dziwną postawą u współczesnego 3yda. Odrzucił'y on racze! mes!anizm, gdy'y znał !ego na



ty#e oso'#iwe załoenia, i uznał'y za własne oskarenia wysuwane przez nieprzy!aciół !udaizmu o

rzekomy egoizm czy utopi!no$ my$#i mes!aniczne! @zrae#a. 8mancypac!a 'yła czym$ innym, ni

praktyczną i prawą reformą !udaizmu i przy!ęciem, !akie zgotowały mu narody. 8mancypac!a 'yła

d#a samego !udaizmu otwarciem * nie na #udzko$, za którą zawsze czuł się on odpowiedzia#ny *

#ecz na po#ityczne formy te! #udzko$ci, 'yła wzięciem na serio !e! historii. Tak więc mes!anizm wgłę'okim tego słowa znaczeniu został skompromitowany w $wiadomo$ci ydowskie! od czasu

emancypac!i, od kiedy 3ydzi uczestniczą w historii $wiata. &e$#i nie moemy odczu cho czę$ci

a'surda#no$ci, !aką tworzy historia, to !aka$ cząstka nasze! mes!aniczne! wra#iwo$ci !est stracona.

"ie mona domaga się prorocze! wiz!i prawdy, a !ednocze$nie uczestniczy w warto$ciach

otacza!ącego $wiata, !ak to się dzie!e od czasu emancypac!i. "ie ma większe! hipokryz!i nad

mes!aniczny profetyzm zasiedziałego mieszczucha.

-ra#iwo$ mes!aniczna nieodłączna od $wiadomo$ci 'ycia wy'ranym 9która 'y moe !est

w gruncie rzeczy samą su'iektywno$cią podmiotu: została'y nieodwraca#nie stracona * to mo!e

ostatnie słowa * gdy'y rozwiązanie w postaci pa7stwa @zrae# nie stanowiło pró'y połączenia

nieodwraca#ne! odtąd akceptac!i historii powszechne! i siłą rzeczy partyku#arystycznego

mes!anizmu. [w uniwersa#istyczny partyku#aryzm 9który nie !est konkretnym uniwersa#izmem

Meg#a: !est o'ecny w dąeniu sy!onistycznym, !ako połączony z uznaniem historii, ze

współdziałaniem z historią. -spółdziałanie, które zaczyna się od ruchu wycofania, od wy!$cia poza

tę historię, gdzie od czasu emancypac!i y!emy !ako zasymi#owani 3ydzi. -ła$nie w ochronie tego

uniwersa#istycznego partyku#aryzmu, wewnątrz historii, w które! odtąd się on mie$ci, dostrzegam

znaczenie rozwiązania izrae#skiego d#a historii @zrae#a. - nie'ezpiecze7stwach, !akie niesie ono ze

so'ą, w ryzykach z nim związanych, unicestwia się hipokryz!a tych, którzy uwaa!ą, e zna!du!ą się

poza historią, a wcią czerpią z nie! korzy$ci. Osądza $wiat zewnętrzny, odmawia rac!i

rzeczywisto$ci, która powołu!e się ty#ko na samą sie'ie, a'y ro$ci so'ie prawo do chwa#e'nego

tytułu kogo$ rozumnego, dozwo#one !est ty#ko wówczas, gdy stawiamy czoło historii w

nie'ezpiecze7stwie. %rzez całe stu#ecia 'yło to nie'ezpiecze7stwo prze$#adowa7.

&udaizm izrae#ski zaakceptował nie'ezpiecze7stwo poprzez swe ycie w pa7stwie @zrae# i

tym, czym pa7stwo @zrae# !est d#a całe! ydowsko$ci, tym są !ego ugrupowania awangardowe d#a

samego pa7stwa. -y!ątkowy #os 'ycia 3ydem istnie!e na rónych, coraz wyszych stopniach. -

pa7stwie, w !ego małych ziarnkach rozsianych na pustyni, w zagu'ionych na granicach ki'ucach,

zamieszka#i o'o!ętni na wstrząsy targa!ące $wiatem #ecz słuący #udzkim warto$ciom #udzie, którzy

wyraa!ą tę o'o!ętno$ swym codziennym yciem pełnym pracy i nie'ezpiecze7stw.

Nródło+ Emmanuel Lévinas$ Trudna wo#no$. 8se!e o !udaizmie $ ;dynia OO$ s! MJJ0d%ied12 %%%.-amud.*

Documents

Teksty Mesjaniczne Levinas