Afet ve Acil YardımKurumları Personeli için

TelsizKullanımıEl Kitabı

Hazırlayanlar:Doç. Dr. Bekir Kemal Ataman (TA2RX)

Uzm. Dr. Tevfik Aydın Kazancıoğlu (TA1HZ)Sivil Savunma Amiri Erhan Erbaş (TA2DJ)

İstanbulKasım 2006

İÇİNDEKİLERÖNSÖZ....................................... 1

GİRİŞ ......................................... 1

ORGANİZASYON........................ 2

HABERLEŞME DÜZENİ............... 3

CİHAZ KORUMAYÜKÜMLÜLÜĞÜ........................ 4

FREKANSLARIN MANTIĞI VEFARKLARI................................. 5

a. Prensip açısından................... 5b. Frekans cinsi açısından........... 6c. Frekans aralığı açısından......... 6

CİHAZLARIN KULLANIMI .......... 7a. Ses ayarı.............................. 7b. Frekans ayarı........................ 7c. Güç ayarı ............................. 8d. Mandal ................................ 8e. Işıklı göstergeler ................... 8f. Susturma (squelch) ayarı ........ 10g. Mikrofon ve kulaklık............ 11h. Batarya/Akü........................ 11i. Anten................................. 13j. Ton kavramı ........................ 14k. CTCSS.............................. 15

KONUM SEÇME........................ 16

TELSİZ HABERLEŞMESİ ........... 17a. Çağrı şekli .......................... 17b. "Tamam" ifadesi .................. 17c. Mesaj içeriği ....................... 17d. Başkalarının dinleme ihtimali . 18

e. Mandal boşluğu................... 18f. Kodlama tablosu .................. 19

AFET ve ACİL DURUMHABERLEŞMESİ

a. Frekans yönetimi ................. 20b. Frekansa "sadakat" ............... 20c. Anlaşılır olmak ................... 20d. Doğru ve eksiksiz bilgi ......... 21e. Mesaj aktarma..................... 22f. Resmi mesajlar .................... 22g. Şifreli haberleşme................ 22h. Kulaklık kullanımı .............. 22

SIKÇA RASTLANAN SORUNLARve ÇÖZÜM YOLLARI................. 23

112 ACİL SAĞLIK PERSONELİİÇİN BAZI YARARLI BİLGİLER.. 24

SAĞLIK HABERLEŞME ALTYAPISI, İLLER ARASI HASTANAKLİ ve ORTAK OPERASYON. 25

HF (Kısa Dalga) HABERLEŞMESİ 26a. FM ve SSB Modülasyon....... 26b. Yer ve Gök Dalgaları............ 26c. Antenler ............................. 27

HABERLEŞME BİRİMİ ............... 27

AFET ve ACİL DURUM HABER-LEŞMESİNDE TELSİZ ve RADYOAMATÖRLERİNİN YERİ ............ 28

a. Genel bilgiler ...................... 28b. Türkiye'de durum................. 29

KAYNAKÇA.............................. 30

Bu kitapçık üzerinde telif hakkı sınırlaması yoktur. Ücretsiz olarakdağıtılmaktadır. Kapakları dahil olmak üzere, bütünlüğünü bozmamak kaydıyla,dilediğiniz kadar çoğaltıp kullanabilirsiniz.

Ancak, herhangi bir bölümünü başka bir yayında kullanmak istiyorsanız,ahlaki (etik) açıdan, yazarlarını ve eser adını açıkça belirterek bu dokümana atıftabulunmanız beklenmektedir.

1

ÖNSÖZElinizdeki bu kitapçık, telsiz ve

radyo amatörü bir kısım gönüllülertarafından hazırlanmıştır. Ağırlıklıolarak Doç. Dr. Bekir KemalAtaman'ın (TA2RX) 2001 yılındaarama-kurtarma ile ilgilinen siviltoplum kuruluşları için hazırladığı"Telsiz Kullanımı El Kitabı" veUzman Dr . Tevf ik Ayd ınKazancıoğlu'nun (TA1HZ) İstanbul112 Acil Servis personeli içinhazırladığı ve 2004 yılına kadarge l iş t i r i l e rek ge len eğ i t imdokümanının birleştirilmesi ile ortaya

çıkmış, Sivil Savunma Amiri ErhanErbaş 'ın (TA2DJ) kontrol vekatkılarıyla geliştirilerek son halinialmıştır. Temel olarak telsizhaberleşmesi konusunda hiç bir şeybilmeyen kişilere yönelik olarakhazırlanmış olmakla birlikte, uzunsenelerdir telsiz haberleşmesinin içindeolan personele de faydalı olacağıdüşünülmektedir.

Ancak, haberleşme birimipersoneli, bu kitapçıkta yer alanbilgilerle yetinmemeli ve gerekendiğer eğitimleri de tamamlamalıdır.

GİRİŞTels iz haber leşmesi b i r

örgütlenmenin merkezi ile sabit vehareketli birimleri arasında ve hareketlib i r i m l e r i n b i r b i r l e r i y l ehaberleşmesinde hayati bir rol oynar.Merkezler ve sabit birimler, normalkoşullarda telefon, faks, internet gibiaraçlarla da haberleşme imkanınasahiptir. Ancak büyük çaplı terörsaldırısı, savaş gibi olağanüstükoşullar ile doğal afetlerde telefonşebekesi ve buna bağlı sistemler aşırıyük nedeniyle kullanılamaz halegelmektedir. Bu gibi koşullarda telsizhaberleşmesinin hiç bir alternatifikalmamaktadır.

İstanbul’da yapılan bir pilotçalışma çerçevesinde 112 Acilfrekansları ile programlanmış birertelsiz İl Afet Yönetim Merkezi,İtfaiye, Emniyet MüdürlüğününAsayiş, Şehiriçi Trafik ve ŞehirlerarasıBölge Trafik Müdürlükleri ile İlJandarma Komutanlığının habermerkezlerine yerleştirilerek bu

birimlerle 112 Acil arasında telefondanbağımsız bir koordinasyon veyardımlaşma düzeni kurulmuştur.

Böylece Ambulansların yoğuntrafikte sıkışması vb. durumlarda,"Sağlık Merkez"e bilgi vermelerihalinde, "Asayiş Merkez" aracılığıylatrafik ekiplerinden ve anılan diğerkurumlardan yardım alma imkanlarıolmaktadır. Bu düzen özellikle trafikkazalarına müdahale konusunda büyükkolaylıklar sağlamaktadır.

Öte yandan, gerek olağan gerekseolağanüstü koşullarda hareketlibirimlerin merkez ve sabit birimlerleve kendi aralarında yapacaklarıhaberleşme için ise telsiz haberleşmesitek seçenektir. Pek çok kişinin ilkaklına gelen cep telefonu, hem pahalı,hem de olağanüstü koşullarda tümdenkullanımaz hale geldiği için birseçenek olarak kabul edilmez.

Aynı şekilde, "Bir arama-kurtarmaçalışması sırasında ihtiyaç duyulan enönemli ekipman nedir?" sorusuna çoğu

2

kişi yine "telsiz" cevabını verir.Arazideki bir ekibin ana kamplabağlantı kurup eldeki ipuçları,operasyonun gidişatı, stratejidekideğişiklikler ve kazazedenin konumuve durumu ile ilgili bilgi alışverişindebulunabilmesini sağlayan en önemliaraç telsizdir. Telsiz olmadan arama-kurtarma yapmak elbette mümkündür.Ama arazideki ekiplerle iletişimkurabilmek, gerek arama-kurtarmaekibindekiler gerekse ana kamptaki

acil durum yöneticisi için kaçınılmazbir ihtiyaçtır.

Bu kitapçığın amacı etkili biriletişim için gereken ana prensiplerleilgili temel bir kılavuz oluşturmaktır.Kitapçık hazırlanırken, haberleşmekonusunda uzmanlaşmayan genelkullanıcılar tarafından kullanılacağıvarsayımıyla, teknik ayrıntılara fazlagirilmemiştir. Ancak, haberleşmepersoneli için de faydalı olacak pekçok bilgi içermektedir.

ORGANİZASYONHer işte olduğu gibi, haberleşmede

de baştan belirlenmiş bir organizasyonve sistematiğin olmaması, doğrudandoğruya bir kargaşaya yol açar. Bunedenle, her örgütlenmede, haberleşmea l t yap ı s ı o lu ş t u ru lu rken .örgütlenmenin teşkilat yapısıylauyumlu bir de haberleşme düzenioluşturulur. Bu yapı içinde,örgütlenmenin en üst idari birimi anamerkez olarak konumlandırılır. Bir althiyerarşik katmanda yer alan birimleryardımcı merkezler halini alır.Hareketli birimler ise teşkilat yapısıiçinde bağlı bulundukları birimleregöre yerleş t i r i l i r . Bu yap ıbelirlendikten sonra, buna uygun birtelsiz çağrı işareti veya çağrı kodusistematiği geliştirilir. Çağrı işareti,bir cins özel kimlik işlevi görür:Telsiz haberleşmesi yapacak herkesinher çağrı sırasında kullanmasızorunludur. Kimliklerde olduğu gibi,her birime yalnız kendisininkullanacağı bir çağrı işareti tanımlanır.Bu işareti başka hiç bir birimkullanamaz. Aynı şekilde, hiç

kimsenin de (birden fazla fonksiyonuyerine getirmiyorsa) birden fazla çağrıişareti almasına izin verilmez.

Çağrı işareti sistematiğinde, İsim(Ahmet, Mehmet) ve benzeri muğlaköğeler kullan ı lmaz. Komutahiyerarşisini rakamsal bir sistem ilekodlamanın göreli kolaylığı nedeniyle,bazı kurumların çağrı kodlarırakamlardan oluşturulmaktadır. Ancak,sadece rakamlardan oluşan çağrı kodlarıbüyükşehirlerdeki merkez operatörleriiçin genellikle zorluk yaratırlar, ziraortalama insan beyni salt rakamlardanoluşan bir çağrı düzenini semt veyabaşka i s imse l kavramla r labağdaştıramaz. Yine de, hiyerarşikilişkilerin diğer kurumlara göre dahafazla ön planda olduğu, özellikleİçişleri Bakanlığına bağlı Emniyet veSivil Savunma gibi teşkilatlarda butür kodlar ın tercih edildiğ igörülmektedir. Burada önemli olan,kullanılan bu anahtarların, ilgili tümunsurlar tarafından bilinmesi vekullanılmasıdır.

3

Sayısal bir kodlama düzeni yerine,kullanışlı, kolay anlaşılır ve görevalanını kolayca yansıtan bir anahtarınseçilmesi uygulamada büyükkolaylıklar sağlayacaktır. Örneğin,Sağlık Bakanlığının çağrı kodudüzenine göre her İlin ana komutamerkezi "İl adı-Sağlık Merkez" olarak,her ambulans noktası "Bulunduğusemt veya hastahane adı Nokta", herambulans ise "Nokta adı 11" şeklindedüzenlenmiştir. Noktada birden fazlaambulans olması halinde ilkambulansa 11, diğerlerine ise sırasıyla

12,13,14 gibi numaralar verilir.Örneğin Kavaklıdere semtindeki nokta"Kavaklıdere Nokta", bu noktadaki birambulans "Kavaklıdere 11", ikincisiise "Kavaklıdere 12" olarak anılır.

Aynı şekilde, örneğin İstanbulitfaiye teşkilatında ana komutamerkezi "İtfaiye Komuta", sabitbirimler bulundukları "ilçe adı merkez"(örneğin Kadıköy Merkez), araçlar isearaç türüne göre (örneğin Kadıköy 52= Su tankı) özel bir kısım çağrıkodları alırlar. Yöneticilerin kodları dabenzer bir yapı taşır (Kadıköy 1, vb.).

HABERLEŞME DÜZENİYukarıda değindiğimiz gibi baştan

belirlenmiş bir organizasyon vesistematiğin ve buna bağlı birhaberleşme düzeninin olmamasıdoğrudan doğruya bir kargaşaya yolaçar. Bir anlamda, haberleşmenin trafikkuralları gibi düşünebileceğimiz budüzene, haberleşmeye katılacak herbirimin, telsizcilik terminolojisiylekonuşursak her istasyonun mutlak vekat'i şekilde uyması zorunludur.Bunun istisnası yoktur.

Tüm birimlerin ve/veya telsizkullanıcısı operatörlerin katılımındanoluşan telsiz haberleşme ağına çevrimadı verilir. Bazı olağan dışı durumlardabir alt seviyede ayrı bir haberleşme ağıya da ağları kurulması gerekebilir. Butür durumlarda, oluşturulacak alt ağ yada ağların, bir başka deyişle altçevrimlerin, birbirleriyle irtibatınınsağlanması zorunludur.

Her çevrimin bir lideri vardır.Örneğin, 112 Acil çevriminin lideri"Sağlık Merkez", İstanbul İtfaiyesi

çevriminin lideri "İtfaiye Komuta"dır.Örgütlenmenin en üst idari makamıadına hareket eden çevrim lideri,haberleşmenin merkezidir vetalimatlarına tüm birimlerin kesinkesuyması zorunludur.

Araç trafiğine benzetecek olursak,telsiz haberleşmesinde yalnızca birtane yol vardır ve bu yoldan herseferinde yalnızca bir araç geçebilir. Buyoldan akan trafiğin düzenli ve hızlıbir şekilde akması, istisnasız herkesinbu kurallara katı bir disiplin içindeuymasından geçer. Acele ile bukuralları ihlal ederek davrananistasyonlar, kendi mesajlarınıiletemeyecekleri gibi başkalarınınhaberleşmesine de engel olacak vehızla akması gereken trafiği gereksizyere tıkayacak ve bunun sonucundakendi mesajlarının iletilmesini degeciktirmiş olacaklardır. Bu nedenle,telsiz haberleşmesinde istisnasız tümbirim ve operatörler, haberleşmeyleilgili trafik kurallarına mutlak şekilde

4

uymak durumundadır. Bu kurallarınbelli başlıları şunlardır:• Her birim ve operatör telsiz

kullanmasını ve çıkması muhtemelsorunlar ı nas ı l çözeceğ inibilmelidir.

• Her birim ve operatör çevrimliderinin talimatlarına uymakzorundadır. Çevrimde mutlakkontrol merkez tarafından sağlanır.Merkezin vereceği talimatlarauyulmadığı takdirde haberleşmedekargaşa yaşanması kaçınılmazolacaktır. Örneğin, merkezinyapacağı istasyonlar dinlemedekalın" gibi bir anonsun arkasından,sadece merkezin öncelikli olarakkabul ettiği veya çağırdığı istasyonkonuşabilir, diğer istasyonlarolayla ilgili haberleşme bitenekadar çevrime çağrı yapamazlar.

• Yoğun bir haberleşmede önceliklerinbelirlenmesi ve haberleşmesırasının buna göre düzenlenmesigerekir. Mesajları kabaca 1)"ivedi", 2) "öncelikli", 3) "rutin"ve 4) "idari" olmak üzere dört anakategori altında sınıflandırmakmümkündür. Öncelik sırasında"ivedi" sınıfı mesajlar ilk,

"öncelikli"ler ikinci, "rutin"lerüçüncü, ve "idari"ler son sırada yeralır. Örnek vermek gerekirse: Hastahakkında bilgi almaya çalışan birambulansın protokol numarasıalmaya çalışan bir noktaya göreönceliğinin olması gibi.

Bir "mesaj triajı" olarak danitelendirebilecek bu mekanizmadaher birime sorumluluk düşmeklebirlikte, bu sınıflandırmadayöneticilik görevi yine çevrimliderinin, yani merkezindir.

• Her birimin Merkez ile işbirliğiyapma yaklaşımına sahip olmasıgerekir. Telsizi iyi kullanmak,merkezin iş yükünü azaltmak vehizmet hızını arttırmakla eşdeğerdir.Örneğin Merkez tarafından çağrılanbir ambulansın cevap verirken,diyelim ki "Kavaklıdere 11Tandoğan meydanında dinlemede"şeklinde, öncelikle bulunduğumevkiyi kendiliğinden belirtmesi,Merkezin bunu ayrıca sormasıgereğini ortadan kaldıracak, sonuçolarak da telsiz haberleşme yükünüazalttığı gibi daha çabuky ö n l e n d i r m e o l a n a ğ ı n ısağlayacaktır.

CİHAZ KORUMA YÜKÜMLÜLÜĞÜTelsiz cihazları pahalı cihazlardır.

En ucuzunun fiyatı 250 ila 500$arasındadır. Dolayısıyla çalınma,kaybolma ve muhtemel hasarlara karşıkorunması, gerek kaynakların verimlikullanılması gerekse bireylerin malisorumluluğu açısından önemlidir.

Ancak, telsiz cihazlar ın ınkorunması için mali sorumluluktan

daha önemli sebepler vardır. Bunlarınbaşında ise 2813 sayılı Telsiz kanunugel i r . Yürürlükteki TürkiyeCumhuriyeti mevzuatına göre, telsizcihazları neredeyse ateşli silahlarla eşittutulmakta; kaybedilmeleri halinde çokciddi yapt ır ımlar sözkonusuolabilmektedir. Bu nedenle pek çokkurumda telsiz cihazları da sürekli kilit

5

altında tutulur ve ancak zimmetkarşılığı ödünç verilir. Telsiz ödünçalanların da zimmetlerindeki cihazlarıen iyi şekilde koruması ve usulüneuygun kullanması, herşeyden öncekanuni bir yükümlülüktür.

Bu nedenle, el telsizlerininözellikle suya düşürülmesi veyaıslanmas ından kaç ın ı lmal ıd ır .

Yağmurlu havalarda yağmurluk dışceplerinde taşınan el telsizlerinin cepdibine biriken sudan zarar görmeolasılığı vardır.

Kapalıyken suya düşürülen bir eltelsizi hiçbir surette çalıştırılıp"kontrol edilmemeli", aküsü derhalçıkartılmalı ve cihaz hemen teknisyeneiletilmelidir.

FREKANSLARIN MANTIĞI VE FARKLARIa. Prensip açısından

Telsiz frekansları planlanırken ikifarklı çalışma prensibi esas alınır.Bunların birincisi, iki telsizindoğrudan doğruya aynı frekansüzerinden haberleşmesidir. Bu türlügörüşmelere simpleks (yakın kanalgörüşme) adı verilir. Bu türdegörüşme, cihazların menzili ilesınırlıdır. Sabit merkez telsizleri enuzak, araç cihazları orta ve el cihazlarıen kısa menzile sahip cihazlardır.Haberleşme menzili normaldebulunulan konumla doğrudan orantılıolmakla birlikte, genelde ufukmesafesi ile sınırlıdır. Bazı olumsuzkoşullarda ve özellikle el telsizlerikullanıldığında, bu menzil bir kaçkilometreye kadar düşebilir. Yüksekkonumlar ve açık alanlar avantajlıdır.Kısacası, bulunulan ortama koşutmenzil farklılıkları ve ulaşılamayannoktalar", "ölü bölge" türü sorunlartelsiz haberleşmesinin ayrılmazparçasıdır.

İkinci tür telsiz haberleşmesi iseröle (ing. repeater=tekrarlayıcı) adıveri len aktarma istasyonlar ıaracılığıyla yapılan haberleşmedir.Özellikle tesir mesafesi sınırlı el

cihazları ile görece daha uzunmesafelerde görüşme yapabilmenin tekyolu budur. Çünkü röle istasyonlarıolabildiğince yüksek tepelerekonumland ır ı l ır . Bu sayede,birbirlerini doğrudan göremeyencihazların haberleşebilmesi demümkün olur.

Röle istasyonu, gelen sinyalibelirli bir frekanstan alır ve el cihazınakıyasla çoğunlukla daha güçlü olarakbaşka bir frekanstan yayınlar. Röleüzerinden haberleşecek cihazlar da alma(Rx) ve gönderme (Tx) için yine bufarklı frekansları kullanırlar. Tek farkı,alma frekansı olarak rölenin göndermefrekansını, gönderme frekansı olarakr ö l e n i n a l m a f r e k a n s ın ıkullanmalarıdır.

Büyük metropollerde aynı kanaldaçalışan azami 8 adet röle birbirleriyleirtibatlandırılarak "link"lenmekte,böylece de "ölü bölge" sorunu en azaindirilmektedir. Bu tür röle düzenlerine"geniş alan röle" adı verilmektedir.

Röleli sistemlerin bu özellikleri,rölelerin bulunduğu haberleşmekanalının öncelikle tercih görmesineneden olur. Ancak haberleşme trafiğiyoğunluğunun artması bu sistemlerde

6

bir tıkanma tehlikesini gündemegetirir. Röle üzerinden haberleşmeyapacak istasyon sayısı çokolduğundan, röle frekanslarının mecburkalınmadıkça doğrudan haberleşme içinkullanılmaması ve temel olarakbuluşma noktası olarak kullanılmasıana kuraldır.

Bu nedenle birbiri ile doğrudanhaberleşme menzili içinde bulunanbirimler "yakın kanal" olarak daadlandırılan simpleks frekanslardahaberleşmeyi tercih etmelidir. Seyyarbirimlerin kendi aralarında yapmalarıgereken haberleşme ya da yardımcıçevrimler bu yöntem ile yapılır.Genelde merkeze iletilmesi zorunluolmayan ve sadece iki birimin birbiriile yapması gereken haberleşme içinbu yöntem seçilmeli ve röle kanalınınyükü azaltılmalıdır. Örneğin hastayınakletmek üzere bina içine girenambulans personelinin araç yanındakalan şoförden yardım istemesi gibidurumlarda yakın kanal daha doğru birtercihtir.

Rölelerin "çıkış frekansı",genellikle "yerel yakın kanal" frekansıile aynıdır. Böylece yakın kanalıyukarıdaki hasta indirme örneğindekigibi dinleyen ekibin Merkez tarafındanyapılan anonsları izleme olanağısağlanmış olur. (Ancak, yerel ihtiyaçbittikten sonra cihazın tekrar rölekanalına getirilmesi unutulmamalıdır.Aksi takdirde merkezin çağrılarınacevap vermek mümkün olmayacaktır.)

Her kuruluşa, kendine ait vebaşkalarınca paylaşımı söz konusuolmayan ve ilgili kuruluşun görevalanı ile sınırlı frekans (kanal)

tahsisleri yapılması ana kuraldır.Örneğin Ankara 112 Acil ile Çankırı112 Acil’in kanalları ayrıdır. Böyleceiki komşu birimin birbirlerininhaberleşmesini gereksiz yere dinlemesiönlenmiş olur.

b. Frekans cinsi açısındanTelsiz haberleşmesinde kullanılan

pek çok farklı frekans bandı vardır.Bunların yaygın olarak kullanılanlarıHF (High Frequency=YüksekFrekans), VHF (Very HighFrequency=Çok Yüksek Frekans) veUHF (Ultra High Frequency=UltraYüksek Frekans) adını alır. Bunlarınkullanım amaçları ve tesir mesafeleride farklıdır.

HF genelde uzun mesafeligörüşmeler için kullanılır. VHF ortave kısa mesafe haberleşmedeuygundur. UHF'nin tesir mesafesi dahakısa olmakla birlikte, mikro dalgaprensiplerine daha yakın olduğundanbina vb. engellerin bulunduğuortamlarda daha etkili haberleşmeimkanı sunar.

c. Frekans aralığı açısındanHangi frekansların hangi amaçlarla

kullanılacağı uluslararası anlaşmalarlave her ülkenin kanunla belirlenmişyetkil i kuruluşu (Türkiye'deTe lekomünikasyon Kurumu)tarafından belirlenir. Frekans aralıklarıbaşlıca üç grup altında toplanabilir.Bunların ilki profesyonel frekanslardırve genelde deniz ve havah a b e r l e şm e l e r i i l e a s k e r ihaberleşmelerde kullanılır. İkincisiamatör frekanslardır ve kullanımı içinözel bir sınava girilerek alınan amatör

7

telsizcilik belgesi (ehliyet) sahibiolmayı gerektirir. Üçüncüsü isetahs is l i (kamu/özel sektör)

frekanslardır ve yalnızca tahsis edildiğikuruluşun elemanları tarafındankullanılabilir.

CİHAZLARIN KULLANIMIEtkil i ve sağ l ıkl ı te ls iz

haberleşmesi, öncelikle kullanılancihazları ve bunların tekniközelliklerini tanımakla başlar. Bununiçin öncelikle cihazın kılavuzuincelenerek hangi parçanın ne işeyaradığını öğrenilmeli ve bu parçalarc i h a z ü z e r i n d e b u l u n a r a kkullanılmalıdır.• Hiçbir şey zorlayarak takılmamalı,

çıkarılmamalıdır.• Her cins sıvı telsiz cihazlarından

uzak tutulmalıdır.• Cihazlar, toz, çamur, vb. pisliklerden

uzak tutulmalıdır.• Cihazlar darbelerden korunmalıdır.• Cihazlar asla antensiz

çalıştırılmamalıdır.• Cihazlar asla anteninden tutarak

taşınmamalıdır.

a. Ses ayarıSes ayar anahtarı bir çok cihazda

aynı zamanda açma/kapama anahtarıişlevini görür. Üzerinde çoğu kez"volume" yazar. Bu anahtarkullanılarak cihazın ses yüksekliğiayarlanır. Bu ayar, aşağıda anlatılacaksebepler nedeniyle sesi duyabileceğinizasgari seviyede olmalıdır. Araçiçindeyken, motor gürültüsünübastırabilmek için sesi biraz dahaaçmanız gerekecektir.

b. Frekans ayarıP r o f e s y o n e l b i r c i h a z

kullanıyorsanız, cihazınızın üzerindekifrekanslar önceden programlanmışolacaktır. Bunlar arasından sizinkullanacağınız frekansı seçmek için"kanal seçme" düğmesini kullanmanızgerekecektir. Genellikle bunlarda ya"kanal" ya da "channel" veya "ch"yazar. "Çevirmeli" düğme, "yukarıok/aşağı ok işaretli düğme" veyaASELSAN cihazlarda içinde kırmızıkare olan "basma tipi" düğmeşeklindedir. Bazı cihazlarda bulunanrakamlı tuş takımlarıyla da kanalseçimi gerçekleştirilir.

Bazı cihazlarda ayrıca "kanaltarama" düğmesi vardır. Bu özelliğin112 Acil bünyesinde kesinliklekullanılmaması gerekir.

Amatör cihaz kullanıyorsanızkullanacağınız frekansı kendinizayarlamanız gerekecektir.

Bu frekanslardan hangisinin hangiamaçla kullanılacağını öğrenmek içinoperasyon sorumlusunun ve/veyahaberleşme birimi elemanınıntalimatları izlenmelidir.

Diğer kanalları kontrol etmek içindahi olsa, asla ac i l durumyöneticisine veya iletişim birimielemanına haber vermeden, belirlenenoperasyon frekansından ayrılınmamalıveya cihaz kapatılmamalıdır.

8

c. Güç ayarıHemen her telsiz cihazının bir güç

ayarı anahtarı vardır. Bu anahtarınnerede olduğunu ve nas ı lkullanılacağını öğrenin. Çünkü telsizhaberleşmesinde ana prensip mümkünolan en düşük güçle ("LOW" konumu)gönderme yapmaktır. Gereksiz yereyüksek güç ("HIGH" konumu)kullanmak, hem başka cihazlarüzerinde enterferans yaratarak frekanskirliliğine yol açar hem de bataryanındaha çabuk boşalmasına sebep olur.

d. MandalTelsiz haberleşmesi sırasında,

telefon haberleşmesinde olduğu gibi,iki tarafın aynı anda konuşmasımümkün değildir. Aynı andataraflardan yalnızca biri konuşabilir.Bu yüzden konuşma sırayla yapılır.Bir taraf konuşurken diğeri dinlemekonumunda kalmalıdır.

Mesaj göndermek için mandalabasıp konuşulur ve konuşma süresincebasılı tutulur. Karşı tarafın cevabınıduymak/dinlemek için mandalbırakılır. (Bas-konuş; bırak-dinle.)Mandalın üzerinde çoğu kez "PTT"(İngilizce Press To Talk = "BasKonuş"un kısaltması) yazar.

Mandala bast ıktan sonrakonuşmaya başlamadan önce üç saniyekadar beklenmelidir. Aksi takdirdeotomatik kimlik tanıtımı ilksözlerinizi bastırıp anlaşılmaz halegetirecektir. Bu nedenle, konuşmanızınilk kelimeleri karşı tarafa ulaşmayacakve iletişimde karışıklık yaşanacaktır.

Baz ı c ihazlarda öncedenprogramlanmış olarak yayın süresisınırlama seçeneği olabilir. Bu tür

cihazlarda bir defada belirli bir süreden(genellikle bir dakikadan) uzungörüşme yapmanıza izin verilmez vesürenin sonunda görüşmeniz kesilir.Bu tür cihazlarda görüşme işlemikesilmeden önce telsiz sesli uyarıverir.

Röle üzerinden haberleşme için iseöncelikle röleyi açıp açamadığınızıkontrol etmelisiniz. Bunun içinmandala bir kez basıp bırakın. Kısa bir"pıh" veya bip sesi duyabiliyorsanızbulunduğunuz konumda röleyiaçabiliyorsunuz (röle sizin sinyalinizikarşı tarafa aktaracak) demektir.

e. Işıklı ve sesli göstergelerÇoğu cihazın üzerinde iki adet

ışıklı gösterge vardır. Bunların birisikırmızı birisi sarı (veya yeşil)renktedir. Kırmızı olan mandalabasıldığı (yani siz göndermeyaptığınız) sürece yanar. Sarı (ya dayeşil) renkli olan ise ayarlı frekanstabaşka birilerinin gönderme yaptığını(yani sizin dinleyebileceğiniz birsinyal olduğunu) ifade eder. Bu ışıkyandığı sürece mandala basmaktankaçınmalısınız. Çünkü aksi takdirdebaşka birisinin haberleşmesini bozmaihtimaliniz olacaktır. Kimi cihazlarda"kanal meşgul" özelliği vardır. Bu türcihazlarda, kanalda başkaları tarafındangörüşme yapıldığı sırada diğercihazların gönderme yapması otomatikolarak engellenir ve bu sırada "bas-konuş" düğmesine basılan cihazda sesuyarısı duyulduğu gibi kırmızı uyarıışığı da yanar.

9

Sarı (ya da yeşil) ışık yandığı haldehiç bir ses duyulmuyorsa öncelikle sesayarı yükseltilmelidir. İkinci olarak,aşağıda anlatıldığı şekilde antenle ilgilihususlar kontrol edilmelidir. Bundan da

sonuç alınamıyorsa ton susturmaseçeneği (squelch) adı verilen fonksiyondevrede olabilir. (Bkz. aşağıdakibölüm.) Bu fonksiyonu devre dışıbırakmak için Monitör/Reset tuşuna

10

bir kez basılır. Bu durumda, fondaduyulacak bir hışırtıyla beraber gelençağrı sinyalinin duyulabilmesigerekir.Ton susturma seçeneğini tekrardevre dışı bırakmak için Monitör/Resettuşuna bir kez daha basılır.

Cihazlarda ayrıca değişik uyarı ışıkve sesleri vardır. ASELSAN cihazlardaher uyarı türü için cihaz ekranındasorunun ne olduğu bilgisi de görülür.El cihazlarında en sık rastlanan uyarı"akü zayıf" uyarısıdır ve bu durumdases uyarısı ile birlikte cihaz ekranın üstsağ köşesinde bir uyarı sembolu

görülür. Bu durumda cihaz derhal şarjcihazına takılmalıdır.

Diğer sesli uyarıların (dinlemeve/veya gönderme anında) sürekliduyulması halinde veya yukarıdasayılan çözüm yolları denendiği haldehiç bir şey duyulmuyorsa, sorunlucihazın derhal telsiz teknisyenineve/veya konuyla ilgili yetkiliyegötürülmesi gereklidir. Cihazlar hiçbirsurette yetkisiz kişilere tamire t t i r i l m e m e l i v e y akurcalattırılmamalıdır.

f. Susturma (squelch) ayarıTelsiz cihazlarında bunların

haricinde bir de "susturma" ya da"squelch" adı verilen (bazı cihazlardabasma, bazı cihazlarda çevirmeli tipte)bir düğme vardır. Bu düğme ile cihazınalıcısının ortam gürültüsü nedeniyle"açılması" önlenir. Düğmenin ayarıyükseltilince cihazın hassasiyeti(duyması) zayıflatılır, düğme ayarıdüşürülünce (azaltılınca) ise hassasiyetiarttırılır.

Ayarın, kanalda görüşme olmadığıanda cihazdan ses gelmeyecek şekildeyapılması gereklidir, ancak ortamdakigürültü seviyesine koşut olarakdeğiştirilmesi gerekebilir. Bazıcihazlarda bu düğme sabit ayarlıdır veüzerine basıldığı zaman "susturma"iptal edilecek şekilde düzenlenmiştir.Üzerinde "monitor" yazar. Özellikle"yakın kanal" görüşmelerinde zayıfveya kesik kesik duyulan birhaberleşmenin daha rahat anlaşılır hale

11

gelmesi için bu düğmeye basılarak kısasüre için "susturma"nın devre dışıbırakılması gerekebilir.

g. Mikrofon ve kulaklıkGerek operasyonel gerekse akü

ömrü ile ilgili sebeplerden dolayı haricimikrofon ve kulaklık kullanılmasıgerekebilir. Bu aksesuarların telsizcihazına nasıl takıldığı ve kullanıldığıöğrenilmelidir.

İster dahili ister harici olsun,mikrofonların sesi en iyi alacağıkonum ağzınızdan 5-10 santimuzaklıktaki bir mesafedir. Mikrofonaçok yakın veya bağırarak konuşmakkarşı tarafa giden sesin çatlamasına vem e s a j ı n ı z ı n a n l a ş ı l ı r l ı ğ ı n ıkaybetmesine sebep olur. Telsizhaberleşmesinde sinyal zayıflığındankaynaklanan bir sorun yaşandığındaasla bağırılmamalıdır. Bağırmakdurumu daha da kötü yapar. Aşağıda"Konum Seçme" ile ilgili bölümdeanlatılan ipuçları değerlendirilmelive/veya normal bir ses tonuyla amatane tane konuşma yolu denenmelidir.

Çok rüzgarlı ortamlarda eltelsizleriyle haberleşme yapıldığındarüzgar sesi de konuşmayla birlikteaktarılarak konuşma içeriğini karşıistasyonu için anlaşılmaz hale getirir.Böyle durumlarda rüzgarı önünüzealarak (rüzgarı arkanıza alırsanız olduğugibi mikrofonun içine gider. Oysarüzgara karşı konuşursanız rüzgar belkisizin ağzınıza girebilir ama cihazagirmez.) veya kuytu bir yere giderekbunu bir ölçüde önlemek mümkündür.

h. Batarya/AküPek çok cihazda tam dolu bir şarj

ile ortalama 1 ila 1.5 saat birhaberleşme yapılabilmesine karşın pekçok bataryanın şarjı normal koşullarda12 ila 16 saat sürmektedir. Yani, telsizcihazının şarjı bittiği takdirde, hemen oanda yedek enerji bulmak pek kolaydeğildir. Dolayısıyla, bu şarjın verimlibir şekilde kullanılması son dereceönemlidir. Bu ise operatöre ve onuncihazı kullanım şekline bağlıdır.

Telsiz cihazları üç şekilde enerjitüketir. Cihaz yalnızca açıkken endüşük seviyede bulunan bu tüketim,alma konumunda (yani birisi cihazınayarlı olduğu frekansta konuşmayabaşladığı anda) 6 misline, göndermekonumunda ise 50 misline çıkar. Bunedenle, batarya ömrünü mümkünolduğunca uzun kılmak için uyulmasıgereken bir kısım temel kurallar vardır:1. Cihazın sesi duyabileceğiniz asgari

seviyede açılmalıdır. Kulaklıkkullanılması aşağıda anlatılacakoperasyonel sebeplerin yanısıra,bataryanın kullanım ömrünü uzuntutmak için de düşünülebilir.

2. Haberleşmeye düşük güç ilebaşlanır. Cihazın gönderme güçayarı çok gerekmedikçe yüksekkonuma alınmamalıdır. Çünkü nekadar çok güç kullanılırsa batarya okadar çabuk boşalır. Aşağıda"Konum Seçme" başlığı altındagörüleceği üzere, güç arttırmakyerine daha yüksek bir yere çıkarakhaberleşmeyi yürütmek, pek çokdurumda daha sağlıklı bir iletişimimkanı sağlar.

12

3. Bataryalar soğuk ortamlarda dahaverimsiz çalışır. Bu nedenle cihazıve bataryasını soğuktan korumakgerekir. Bu amaçla, soğuk havalardacihazı dış giysilerin altında tutupbir harici mikrofon aracılığıylakullanmak düşünülebilir.

4. Operasyonla doğrudan ilgisiolmayan lüzumsuz konuşmalardankaçınılmalıdır. Örneğin, frekanstakiarkadaşınıza belirteceğiniz iyiniyetler, yapacağınız espriler ya daısmarlayacağınız kolalar için telsiziher kullandığınızda, frekansılüzumsuz yere işgal etmeninötesinde, hem kendi bataryanızıhem aynı frekansı dinleyenba şka la r ın ın ba ta rya la r ın ıtüketiyorsunuz demektir.

5. Aynı nedenle, örneğin adres ya dakamp yerinin tarifi gibi taktikbilgiler içermeyen haberleşmeleriçin, operasyon frekans ın ıku l l anmak ye r i ne d iğe rfrekanslardan birini kullanmaktercih edilebilir.

6. Bataryadaki enerjinin sonunayaklaştığınızda ya da ortamınkoşulları nedeniyle sinyalin çokkötü o lduğu durumlardakullanılabilecek basit bir teknikvardır: Yalnızca mandala basıpbırakmak (yani mandallamak). Sesiletim sinyalinin zayıf olduğudurumlarda mandallama sırasındaoluşan sinyal ("pıh" "pıh" sesi)çoğu kez karşı tarafa ulaşır. Businyal, başka türlü haberleşmeninmümkün olmadığı durumlarda"evet" ve "hayır"dan oluşan basitm e s a j l a r ı i l e t m e k i ç i n

kullanılabilir. Örneğin, haberleşmebirimi elemanının soracağı"Bataryanız mı bitti?" şeklindekisoruya "evet" için bir kez, "hayır"için iki kez mandallayarak cevapverebilirsiniz. Kritik durumlardailetişimi bir süre daha uzatabilmekiçin bu yöntem zorunlu halegelebilir.

7. Unutmayın ki afet ve acil durumhaberleşmesinde telsizin pili biterseekibin de pili bitmiş demektir.İletişim imkanınızı tümdenkaybettiyseniz derhal merkeze ya daana kampa dönün ya da iletişimimkanı bulunan en yakın ekibeulaşın.

8. Uzun süreli arazi operasyonlarında,kamptan ayr ı lmadan öncehaberleşme birimi elemanlarındanyedek batarya isteyin.

9. Bataryaların nasıl sökülüp takılmasıgerektiğini öğrenmeden bu işegirişmeyin. Pek çok kurumdacihazlardan bir kaç tanesi, bataryadeğişimi sırasındaki zorlamalarabağlı olarak kırılan tırnaklarnedeniyle kullanılamaz halegelmiştir.

10. El telsizlerinde kullanılan akülerinşarjlı kalma süresi ve genel ömrüdoğru kullanıma koşuttur. Akü şarjedildikten ve şarj cihazında yeşilışık yandıktan sonra telsizi şarjcihazından çıkarın ve el cihazı "akübitti" uyarısını verene kadar cihazıkullanın. Uyarı gelmediği sürececihazı tekrar şarja bağlamayın.

El telsizlerinde genellikle NiCdve NiMH (akünün hangi tipteoldğuna dair bilgi akülerin cihaza

13

bakan iç yüzeyinde görülür) akülerkullanılır. Bu tip akülerin şarjı araçmazot deposu mant ığ ıyla"doldurulamaz". Zira bu akülerdeşarj işlemi sırasında karmaşık bazıkimyasal işlemler meydana gelir.Sık olarak tam deşarj edilmedenşarja bağlanan cihazlarda "hafızaoluşumu" ya da "bellek etkisi" adıverilen bir olay meydana gelir ve buolayla birlikte akü "şarj edilmeyebaşlandığı" noktayı "sıfır noktası"olarak algılamaya başlar. Bununsonucunda belki 24 saat kullanımsüresi olan bir akünün kullanımömrü önce 1-2 saat mertebesine inerve kısa süre sonra da akükullanılmaz hale gelir. "NiCd" tipakülerde bu sorun çok belirgindir,"NiMH" türü akülerde o denlibelirgin olmamakla birliktemevcuttur.

Yakın dönemde bazı eltelsizlerinde kullanılmaya başlananLi-Ion türü akülerde ise "ara şarj"y a p ı l m a s ı n d a s a k ı n c abulunmamaktadır.

11. Yeni (ambalajından çıkmış ve hiçkullanılmamış veya yeni bir cihazlabirlikte verilen) aküyü şarj cihazınataktıktan sonra yeşil ışık yanaryanmaz kul lanmay ın . Bu türyeni aküleri yeşil ışık yansabile toplam 15 saat şarjda tutun.Çünkü ambalajından çıkmış vehenüz hiç şarj işlemine tabitutulmamış bir akünün, tümkapasitesini kullanabilir durumagelmesi için 15 saat şarjagereksinmesi vardır. Bu nedenle butür ilk kullanımlarda mutlak surette

bu kadar uzun süreyle şarjedilmelidir . Daha sonrakikullanımlarda "yeşil ışık" yandıktansonra (şarj cihazı tipine bağlı olarakgenellikle 2-4 saatlik şarj süresisonunda) derhal kullanılabilir.

12. Görev bitimi sonrasında park edilenaraçlardaki araç telsizini kapatın.Zira cihazlar açıkken akım çekerlerve araç aküsünün boşalmasınaneden olabilirler. Kısa parkdurumları ise sorun yaratmaz.

i. AntenTelsiz cihazının en önemli

parçalarının başında anten gelir.Antenler kullanılacak frekanslara görefarklılılar gösterir. Dolayısıyla şekilitibarıyla birbirine benziyor olmaları,bir antenin işlevini diğeriningörebileceği anlamına gelmez. Antentakılmadan veya uygun olmayan birantenle görüşme yapılmaya çalışılması(yani mandala basılması) cihazınyanmasına sebep olabilir.

Bir telsiz cihazının en zayıf noktasıantenin bağlandığı noktadır. Cihazıantenden tutarak taşımak bubağlantının kopmasına veya hasargörmesine sebep olabilir. Bu nedenlecihazlar asla antenden tutarakkaldırılmamalı ve taşınmamalıdır.

Merkezden ya da ana-kamptanayrılmadan önce bütün cihazların antenbağlantıları kontrol edilip test edilmelive cihazın sağlıklı haberleşme yapabilirolduğundan emin olunmalıdır. Bukontrol, merkezden ya da ana kamptanyaklaşık bir kilometreyi aşmayan birmesafede tekrarlanmalı ve herhangi birsorun var ise henüz fazla

14

uzaklaşmamışken geri dönüp sorungiderilmelidir.

Araç telsizlerinin antenininkırılması veya aşırı şekilde bükülmesiya da araç gövdesine değmesidurumunda derhal telsiz teknisyeninebaşvurup gereğini yaptırınız.

Özellikle arazi çalışmaları sırasındarö le üze r inden habe r l e şmeyapılamayacağı (yani yakın kanalhaberleşme dışında bir seçenekolmadığı) için, yol güzergahı boyuncabu kontrollerin düzenli olarakyapılması, ana-kamp ile haberleşmemenzili içinde kalındığına emin olmakve gelişmelerden ana-kampı haberdaretmek için önerilen bir uygulamadır.Acil durum yöneticisinin başka birtalimatı yok ise yaklaşık saatte bir bukontrol haberleşmesini yapmakuygundur.

j. Ton kavramıTelsiz frekansları sınırlı sayıda

olduğundan, özellikle büyük şehirlerdeTelekomünikasyon Kurumu (TK)tarafından tahsis edilmiş, birbirineyakın pek çok frekans bulunabilir. Bufrekansları kullanan kurumlara ait telsizcihazları herhangi bir arıza nedeniyle(bazen de uygun standartlardaüretilmediği için) kendi frekansınındışındaki frekanslara da sarkmayapabilir (yani başkalarına aitfrekanslardan da duyulabilir ya da bufrekanslarda yapılan görüşmeyibozabilir). Bu tür istenmeyen zararlıyayınlara enterferans adı verilir.Özellikle çok sayıda insanınhaberleşme yükünü kaldıran röleüzerinden haberleşme sistemlerinde bu

tür enterferanslar, telsiz haberleşmesiniciddi olarak aksatır. Bu sorunlara birönlem olarak, bir cins anahtar işlevigören, ton gönderme denilen bir sistemgeliştirilmiştir. Bu sistemde, telsizyayını yapacak olan cihaz, mandalabasıldığı anda, konuşan kişininsesinden önce insan kulağınınduymadığı bir başka sinyal gönderilir.Karşı taraftaki cihaz ise bu özel sinyalialdığı zaman sistemi çalıştırır veduyduğu telsiz haberleşme sinyalinikullanıcısına iletir. Aksi takdirdefrekanstaki sinyalleri duymazlıktangelir. Bu sayede frekansta mevcutolabi lecek diğer s inyal ler inhaberleşmeyi bozması önlenir.

Ton gönderme sistemi bazen deaynı kurumun farklı birimlerininhaberleşmesini birbirinden ayırmak içinkullanılır. Yukarıda bahsettiğimiz gibiTK'nın tahsis edebileceği frekans sayısısınırlıdır. İsteyen kuruma istediği kadarfrekans tahsis edilmesi mümkündeğildir. Bu yüzden farklı birimlerinhaberleşmesini birbirinden ayırmakisteyen kurumlar, birimlerine farklıtonlar tanımlayarak bu sorunu çözmeyoluna gitmişlerdir. Örneğin SağlıkBakanlığına 112 Acil Servishaberleşmesi için tahsis edilen toplambeş ayrı röle frekansı vardır.Türkiye'nin farklı coğrafi bölgelerdeki112 Acil Servis birimlerinin hepsi bubeş frekansı kullanır. Ancak, birbirineyakın bölgelerde yüksek mevkilerekurulan röleler, pek çok yerdenaçılabilir. Bu durumda, aynı frekansıkullanan ama farklı yerleşimlerdebulunan b i r imler b i rb i r in inhaberleşmesini bozacaktır. Buna engel

15

olmak için, bu birimlere farklı tonlartanımlanır. Böylece aynı frekanstaolmalarına karşın, bir yerleşimdekikullanıcının başka bir yerleşimdekiröleyi tetiklemesi önlenmiş olur.

Bir çok telsiz cihazında tongönderme özelliği vardır. Ancak,profesyonel cihazlarda ton göndermeözelliğinin devreye sokulması ve hangiton sinyalinin kullanılacağı, cihazay ü k l e n e c e k f r e k a n s l a r ı nprogramlanmasında olduğu gibi, yalnızhaberleşme birimi (veya kademe) ya dateknik servis tarafından yapılabilir.Amatör telsiz cihazları dışındakicihazlarda kullanıcıların bu tür ayarlaramüdahale etmesine izin verilmez.Ancak sağlıklı haberleşme yapabilmekiçin kullanıcıların ton kavramındanhaberdar olması gerekir. Çünkü,aşağıda daha ayrıntılı olarak elealınacağı gibi, bir frekanstaki sinyaliduyabiliyor olmanız o frekanstakilerinde sizi duyabileceği anlamınagelmeyebilir.

j. CTCSSİngilizce "sürekli tonla kodlanmış

susturma sistemi" (continuous tonecoded squelch system) kelimelerininbaş harflerinden oluşan kısaltmasıylaanılan bu sistem, yukarıdaki tonsistemine benzer bir mantıkla çalışır.Ancak buradaki ton, bir anahtarişlevinden ziyade, sürekli bir filtreişlevi görür. Bu sistemde yine insankulağının duymayacağı bir tongönderilir. Ancak bu ton yalnızhaberleşmenin başında ve tek seferdedeğil sürekli olarak yayınlanır. Karşıtaraftaki cihazda da aynı özellik aynı

frekans ve tonu kullanacak şekildeprogramlanmışsa, cihazlar yalnızcabirbirlerini duyacaklar ve frekanstakidiğer enterferans ve sinyallerdenetkilenmeden haberleşebileceklerdir.

İlk satın alma maliyeti düşükolduğu ve ayrıca ehliyet ve ruhsatgerektirmediği için özellikle siviltoplum kuruluşları ve işin ucuzunakaçan bir kısım özel güvenlik şirketleritarafından yaygın şekilde kullanılan,Aselsan Cobra veya benzeri PMRkategorisindeki telsizlerde, CTCSSsistemi yaygın şekilde kullanılır. PMRtelsizler, bu iş için tahsis edilmiş,toplam sekiz ayr ı f rekanskullanabilirler. Doğaldır ki isteyenherkes tarafından yaygın olarakkullanılabilen bir sistemde sekiz kanalye ters iz ka lacakt ı r . CTCSSkullanılarak filtreleme yapıldığında herbir kanalı, cihazın markasına bağlıolarak 7 ila 47 farklı CTCSS tonuylakodlayarak "çoğaltmak" mümkündür.Bu sayede, aynı frekansta, kullanılacakton sayısı kadar cihaz aynı andagörüşme yapma imkanı bulabilecektir.

Pek çok kişinin aklına gelen ilksoru, bu sistemin neden profesyonelsistemlerde kullanılmadığı olacaktır.Bunun muhtelif sebepleri vardır. İlki,CTCSS'in temelde simpleks (yakınkanal) haberleşme için tasarlanmışolmasıdır. Röle üzerinden haberleşmedeCTCSS kullanılması halinde, röleyibir seferde yine yalnızca tek bir cihazkullanabilecektir. CTCSS yalnızca bazıhaberleşme sinyallerinin aynıfrekanstaki diğer cihazlar tarafından"duyulmamasını" sağlar. Örneğin"community repeater" adı verilen ortak

16

röle sistemlerinde, farklı kurumlarınsinyalleri bu şekilde birbirinden ayrılır.Kanalda başka bir kurumun üyelerigörüşme yapıyorsa, diğer cihazların sarı(ya da yeşil) ışığı yanarak kanalınmeşgul olduğu uyarısını verecektir.Ancak, unutulmamalıdır ki buradaki"duyulmama" hali bir şifrelemeyöntemi değil, yalnızca yukarıdaanlat ı lan susturma (squelch)fonksiyonu üzerine kurulu birfiltreleme yöntemidir. Cihazın

susturma özelliği devre dışı bırakıldığıanda kanaldaki tüm sinyaller, fondakibir hışırtıyla beraber duyulabilecektir.

PMR telsizlerin profesyonelkullanıma uygun olmamasınınbunların dışında başka sebepleri devardır. Bunların ilki yayın gücünün(dolayısıyla menzilinin) çok küçükolması, diğeri ise batarya ömürlerininprofesyonel kullanım için aşırı derecededüşük olmasıdır.

KONUM SEÇMETelsiz haberleşmesinin temeli, bir

cins elektromanyetik radyasyon niteliğitaşıyan radyo dalgalarıdır. Bunlar, tıpkıışık gibi doğrusal bir yol izlerler.Ancak, atmosfer tabakaları veyüklenmiş partiküller ile eğilebilirveya katı nesnelerin yüzeyindenyansıyabilirler. Bu nedenle iki telsizinhaberleşmesi için en ideal konum,yüksekçe bir mevkide ve arada ağaç,bina vb. engellerin olmadığı yerlerdir.

Çukur bir yerde iseniz veya karşıtaraf ile aranızda tepe veya benzeri biryükselti var ise sağlıklı (ya da hiç)haberleşme yapamayabilirsiniz.

Radyo dalgaları normal olarak heryöne dağılırlar. Bunların sertyüzeylerden yansıma özelliği deolduğundan, size ulaşan sinyal aynıkaynaktan çıkmış ama farklı yollarizleyen birden fazla dalgadan oluşmuşolabilir. Örneğin birisi doğrudangelirken, diğeri kayalık bir yüzeydenyansıyarak geliyor olabilir. Bunlarbazen birbirini sıfırlayarak ölü noktalaroluşturabilir. Bu tür durumlardasinyalin "okunabilirliğini" arttırmak

için konumunuzu değiştirip yüksekçebir yere çıkmak veya hiç değilse bir kaçadım öteye giderek yansıyan dalganınyaratacağı negatif etkiyi azaltmakönerilebilir.

Unutmayın, "Bu aletler yer seçer"değerli bir radyo amatörünün sözüdür.Bulunduğunuz mevkide haberleşmeyapamıyorsanız mutlaka yer değiştirin.Aracın tamponuna, kasasının üzerine,bir ağaca veya herhangi yüksek bir yereçıkın. Hiç bir yer bulamıyorsanız birkaç adım öteye gidin ama mutlaka yerdeğiştirin. Böyle bir durumda güçarttırmak sizin duyulabilirliğiniziarttırma potansiyeline sahip olsa dasize gelen sinyalin gücünüetkilemeyecektir.

Radyo veya televizyon vericiistasyonları ve yüksek gerilim elektrikhatlarının yakın civarı ile kafesşeklindeki metal yapıların (meselaBoğaz köprülerinin) içindeyken sağlıklıhaberleşme yapamayabilirsiniz.Buralardan uzaklaşın.

El cihazlarını mümkün olduğuncayüksekte taşımak haberleşmeyi

17

kolaylaştırır. Çünkü insan vücudununtelsiz dalgalarına karşı belli birperdeleme etkisi vardır. Bu nedenlecihazı belde taşımak yerine göğüshizasında ve çapraz olarak, örneğinçantanın askılarında taşımak dahaiyidir. Çoğu telsiz için bu tür taşımayauygun askılar mevcuttur. Bu konumdaayrıca hoparlörden gelen ses daha iyianlaşılacak, dolayısıyla telsizin sesininçok açılmasına gerek kalmadığı içinbatarya kullanım ömrü uzayacaktır. Bukonuda ikinci seçenek üst göğüshizasındaki bir cepte dik taşımaktır.

Gönderme yaparken el telsizinibaşınızdan olabildiği kadar uzaktutmaya çalışın. Radyo frekansdalgalarının bazı yan etkileri olabilir.

Araç telsizlereyle yap ı lanhaberleşme genelde el telsizleri kadarzor olmamakla birlikte merkezin zayıfduyulması durumunda lüzumsuztekrarları azaltmak ve haberleşmeverimini arttırmak için, el telsizleriiçin önerdiğimiz "en iyi duyduğunyerde durup haberleş" yöntemininburada da kullanılmasında fayda vardır.

TELSİZ HABERLEŞMESİa. Çağrı şekli

Telsizle çağrı yapılırken önce ikikere karşı istasyonun adı sonra kendiistasyonunuzun adı söylenir. Karşıistasyon cevap verirken de aynı şekildecevap verir. Örneğin: "TA1HZTA1HZ TA2RX" şeklindeki birçağrıya "TA2RX TA2RX TA1HZ"veya "TA2RX TA1HZ, dinliyorum"şeklinde bir cevap verilir.

Ambulans veya itfaiye gibiprofesyonel kuruluşlarda bunun tamtersi yöntem uygulanmaktadır. Yaniönce kendi çağrı işaretiniz sonra karşıtarafın işareti kullanılmaktadır.Örneğin "32914 32914 SağlıkMerkez." Veya "Kavacık 11 Kavacık11 Sağlık Merkez". Burada çağrı yapan"Kavacık 11", çağrılan ise "SağlıkMerkez" dir.

Bu konuda mutlak doğru yoktur.Kurum yetkilileri çağıranın işaretininönce ve r i lmes i yön t emin ibenimsemişse kabul edilen yöntemeuymak gerekir.

b. "Tamam" ifadesiMesajınızı ilettikten sonra, iletmek

istediğiniz mesajın bittiğini vekonuşma sırasının karşı taraftaolduğunu belirtmek için "Tamam"ifadesi kullanılır. Örneğin "TA1HZ,operasyon merkezi ekibinin mevkiinisorar. Tamam." "TA2RX, beklemedek a l . T a m a m . " " T A 2 R X ,Adatepe'deyiz. Tekrar ediyorum,Adatepe'deyiz. Tamam." "Alınamadı.Kodlar mısın? Tamam."

Haberleşme bitti ise, göndermeninsonunda "Bitti" diyerek belirtin.

c. Mesaj içeriğiAktarılacak mesaj, net ve

muhatabının anlayacağı şekildeoluşturulmalı, kısa ve öz olmalıdır.Karşı taraftan istek gelmedikçe mesajtekrarından ve özellikle de kişiselyorumlardan kaçınmak gerekir. (Hastaanemnezi yorum sayılmaz).

Haberleşmede heyecanın yeriyoktur. Çok vahim bir olayla karşı

18

karşıya dahi kalınsa sükunetiniziolabildiğince korumaya çalışarakgereken bilgileri iletmeniz gerekir.Aksi takdirde lüzumsuz mesajtekrarlarına ve dolayısıyla zamankayıplarına sebep olursunuz.

Özellikle sınırlı akü kapasitesinesahip olan el telsizleri ilehaberleşmede, lüzumsuz tekrarlar veçağrılarla yürütülen verimsiz birhaberleşme, akünün şarj ömrünün çokkısalması ve sonuçta telsizin çokçabuk devre dışı kalmasına nedenolacaktır.

Merkezden çağrı aldığınızda (dahaönce bildirmediyseniz) konumunuzukendiliğinizden, en anlaşılır ve netşekilde bildirmelisiniz. ("Kavaklı 11TEM gişelerde dinlemede" gibi.)Böylece merkezin lüzumsuz yere sizemevkinizi sorarak fazladan birhaberleşme yapmasını önlemişolursunuz.

Aynı şekilde, Merkez siziçağırdığında, muhtemel bir vakabildireceğini varsayarak, elinizde kağıtkalem olduğu halde çağrıya cevapvermek, Merkezin vermeye çalıştığıadresi gereksiz yere tekrar tekrary a z d ı r m a y a ç a l ı şm a s ı n ıengelleyecektir.

İletilmek istenen mesajın doğru veeksiksiz olarak anlaşıldığından eminolunması için mesajı alan tarafın bunuaçıkça belirtmesi gerekir. "Alındı,tamam" "Anlaşıldı, tamam", "Eksiksizolarak alındı, tamam" gibi ifadelerinkullanılması son derece yaygındır. Butür durumlarda kaybedilen zamanakesinlikle değeceği unutulmamalıdır.Çünkü öbür türlüsü, yanlış anlamalar

nedeniyle oluşabilecek tatsızlıklar,kaybedilecek çok daha uzun zamanlar,hatta afet durumlarında bazenkaybedilebilecek hayatlar anlamınagelebilir. Mesajı alan alındığınınteyidi vermek zorundadır.

d. Başkalar ın ın dinlemeihtimali

Telsiz haberleşmesi, aynı frekansaayarlı bir cihazı olan herkes tarafındandinlenebilir. Bu nedenle nezaket veahlak kurallarına uyulması zorunludur.Ayrıca telsiz ile siyasi, ticari vekişisel konuların konuşulması, kurumya da kişileri küçük düşürebilecekifadelerin kullanılması doğru değildirve ciddi bir disiplin suçudur.

e. Mandal boşluğuTelsiz haberleşmesinde ana kural,

gereksiz ve uzun konuşmalardankaçınmaktır. Bu, yukarıda açıklandığıüzere hem kendi bataryanızın hembaşkalarının bataryalarının gereksizyere tüketilmesine yol açacaktır. Amabundan daha önemlisi, acil ve önemlibir mesaj iletmek üzere sizinmesajınızın bitmesini bekleyen kişileraçısından yaratacağı sıkıntıdır.

Bu nedenle, telsizler operasyon iledoğrudan alakalı olmayan konular içinkullanılmamalı; yol tarifi vb. uzunsürecek konuşmalar, yukarıdaanlatıldığı üzere acil durumyöneticisinin veya haberleşme birimielemanının önereceği operasyonfrekansı dışında başka bir frekanstayapılmalı; operasyonla ilgili olarakyapılması kaçınılmaz olan uzunkonuşmalarda da bir kaç cümlede bir

19

durup bir kaç saniye süreylemandal bırakılmalıdır. Mandal boşluğuadı verilen bu uygulama sayesinde,acil bir mesaj iletmek için frekansınboşalmasını bekleyen insanların arayagirmesine imkan verilir.

Bu tür durumlarda araya girecekolan kişi, aynı frekans üzerinde"Emergency" "Break" veya "AcilDurum" ifadelerinden birini üç defatekrarlayarak araya girme izni ister. Butür bir çağrıdan sonra frekans üzerindeduyulması gereken tek şey sessizliktir.Frekansın kendisine bırakıldığınıanlayan çağrı sahibi, kimliğini bildirirve acil durum mesajını iletir.

f. Kodlama tablosuTelsiz haberleşmesinde bazen bir

kısım kelimelerin harf harf kodlanmasıgerekir. Özellikle şahıs adı veya yeradlarının iletilmesinde bu tür kodlamaihtiyacı duyulması son derece sıkkarşılaşılan bir durumdur. Bu nedenle,fonetik alfabenin ezbere bilinmesitelsiz haberleşmesinde büyük rahatlıksağlar. Yabancı ekiplerle çalışırken deihtiyaç duyulabileceği ihtimalindenhareketle, kodlama tablosu olarakuluslararası fonetik alfabe kullanılmasıtercih edilir. Bu tablo aşağıdaverilmiştir.Ancak, karşı tarafın bu tekniğibilmediği durumlarda anlaşılır başkakelimeler de kullanılabilir (a içinarmut, e için elma gibi). Türkiye'dekiil adlarının bu amaçla kullanılmasıyaygın bir Türkçe kodlama şeklidir.Bu tablo da aşağıda verilmiştir.

ULUSLARARASI TÜRK İYE

A Alfa AnkaraB Bravo BursaC Charlie CeyhanÇ - ÇankırıD Delta DenizliE Echo EdirneF Foxtrot FatsaG Golf GiresunĞ - -H Hotel HopaI India Ispartaİ - İzmirJ Juliett JaleK Kilo KayseniL Lima LüleburgazM Mike ManisaN November NazilliO Oscar OrduÖ - ÖdemişP Papa PazarQ Quebec -R Romeo RizeS Sierra SamsunŞ - ŞarköyT Tango TrabzonU Uniform UrfaÜ - ÜnyeV Victor VanW Whiskey -X X-Ray -Y Yankee YozgatZ Zulu Zonguldak

20

AFET ve ACİL DURUM HABERLEŞMESİa. Frekans yönetimi

Tüm operatörler ana istasyonunemir ve talimatlarına uymakzorundadır. Tüm ekipler arasındas a ğ l ı k l ı b i r h a b e r l e şm eyürütülebilmesinin en önemli koşulubudur.

b. Frekansa "sadakat"Operatörler kendilerine verilen

talimatlar doğrultusunda, telsizcihazlarını sürekli olarak açık tutmalıve gelebilecek mesajları almaya hazırolmalıdır. Başka işlerle uğraşmak,telefonla konuşmak, bir başkasıylamuhabbet etmek, cihazın sesiniduyamayacağı kadar kısık tutmak,c ihaz ı kapa tmak , ge reks izkonuşmalarla bataryasını boşalttığıiçin cihazını çalıştıramamak gibinedenlerle, frekanstaki çağrılarıeksiksiz ve istisnasız dinlemeyibaşaramayan operatörler, başkaekiplerin ciddi boyutlarda zamankaybetmesine ve hatta hayati tehlikeg e ç i r m e i h t i m a l i n e s e b e polabilmektedirler.

Aynı şekilde, acil durum yöneticisiveya haberleşme birimi elemanıtarafından kendisine bildirilen frekansıdinlemek yerine, "merak ettiği" içinbaşka frekanslardaki konuşmalarıdinlemekte olan bir kısım operatörlerde kendilerine yapılan çağrılarıduyamadıkları için, başlarına bir kazagelmiş olma ihtimaline karşı başkaekiplerin kendilerini aramayaçıkmasına sebep olabilmektedir.

Bu nedenle, bildirilen frekansa"sadık" kalıp o frekanstan ayrılmamak

temel kuraldır. Operatör ancak kendiyapacağı çağrılara cevap alamıyorsa,ve aşağıda sayılan "sıkça yaşanansorunlar ve çözümleri" bölümündeanlatılan yöntemlerinin tümünüdeneyip başarılı olamamışsa başkafrekansları denemelidir.

Frekanstan zorunlu bir nedenleayrılmak gerekirse bu durum mutlakamerkez kontrol is tasyonunabildirilmeli ve onay alınmadanfrekanstan ayrılınmamalıdır. Aynışekilde, frekansa geri dönen istasyondönüşünü bildirmelidir.

c. Anlaşılır olmakTelsiz haberleşmesine yeni

baş l ayan la r h ız l ı konuşmaalışkanlığına sahiptir. Oysa özellikleafet ve acil durum haberleşmesindeyapılması gereken bunun tam tersidir.Telsiz haberleşmesinde parazit yaratanpek çok durum olabildiği için mesajlariletilirken tane tane konuşmak ve herkelimeyi düzgün bir şekilde telaffuzetmek son derece önemlidir. Konuşmasüratinin de çok hızlı olmamasıönerilir. Bu, hem mesajın dahaanlaşılır olmasını sağlar hem de karşıtarafın mesaj içeriğini yazmasıgerektiği durumlarda ona kolaylıksağlar.

Bu tür durumlarda yanlış anlaşılanbir mesajın sonuçları çok vahimolabilir. Bu nedenle ne söylediğinizkadar nasıl söylediğiniz de önemkazanır. Unutulmamalıdır ki her türlüiletişimin ana amacı bilgi aktarmaktır.Bu nedenle düzgün bir Türkçeyle vebelirsizliğe imkan vermeyecek

21

kelimeler seçmeye özen göstererekkonuşmak önemlidir.

Aynı nedenle, amatör telsizhaberleşmesinde yaygın olarakkullanılan Q-kodları, özel jargon veyaşifreli ifadeler kullanımındankaçınılmalıdır. Amatör telsizhaberleşmesinde şifre kullanımıkanunen yasakt ır. (Kurumsalkullanıcılar için şifreli haberleşmeninistisnaları aşağıda verilmiştir.)

d. Doğru ve eksiksiz bilgi"Ne, nerede, ne zaman, nasıl, ne

kadar, kim" sorularından oluşan5N+1K kuralı unutulmamalı veaktarılan bilginin eksiksiz olduğundanemin olunması için, aktarılacakmesajla ilgili bu soruların cevabınınönceden haz ır lanarak ayr ıcasorulmasına gerek bırakılmamalıdır.

Vaka çıkışlarında yaşanan enbüyük sorun, vatandaş tarafındangenelde panik ortamında verilenihbarlarda vaka yeri bilgilerinin eksikveya yanlış olması sonucunda vakayerine geç varılmasıdır. İhbarı alanMerkez genelde ihbarı veren hastayakınları/kaza yeri tanıkları ile telefonirtibatı sürdürse bile erişimde gecikmeyaşanabilmektedir.

Bu bağlamda en sık yaşanan sorun,bölünmüş yollardaki vakalarda verilenyanlış istikamet bilgisidir. Otoyollardaçıkış/katılım kavşaklarının ortalama15 km mesa fede o lduğudüşünüldüğünde bu tür bir yanlışbilginin oldukça büyük bir vakitkaybına neden olacağı yadsınamaz.Çabuk erişim gayreti ile hızlı seyiryapan bir ambulans ya da itfaiye

aracının kendisinin de ciddi bir kazariski taşıdığı göz önüne alındığında bukonunun üzerinde önemle durularakstandart bir tarif yöntemininoluşturulmasının önemi daha kolayanlaşılacaktır.

Trafik kazalarına müdahalekonusunda en deneyimli birimlerdenolan Trafik Denetleme ŞubeMüdürlüğü’nün İstanbul’da uyguladığıyöntemin standart kabul edilerek diğeryerleşimlere uyarlanması halinde busorun çözülmüş, ayrıca 112 Acil veİtfaiye ile Trafik Denetleme ŞubeMüdürlüğü arasında "dil birliği"sağlanmış olacaktır.

Bu yönteme göre İstanbul içiyollarda, gidiş istikameti Edirneolduğunda, üzerinde bulunulan yol"kuzey"; gidiş istikameti İzmitolduğunda, üzerinde bulunulan yol"güney" olarak adlandırılır.

Örneğin, Pendik'ten Bostancıistikametine giden bir araç "kuzey"yoldadır, aynı şekilde Mecidiyeköy'denBakırköy yönüne giden bir araç da"kuzey" yoldadır. Buna karşın,Boğaziçi Köprüsü'nden Çamlıcayönüne giden bir araç "Güney"yoldadır. Keza, Çekmece'den Topkapıyönüne giden bir araç da "Güney" yolüzerindedir.

Otoyollarda trafik polisi tarafındanmevkii tarifi için kullanılan bir diğeryöntem, otoyol köprüleri üzerindemevcut, Karayolları Genel Müdürlüğütarafından verilmiş köprü numaralardır.Bu yöntemin de diğer kurumlartarafından öğrenilmesinde ve mevkiitarifi için kullanılmasında fayda vardır.

22

Öte yandan, yine doğru bilgikonusuyla ilgili bir husus, kaynağınad oğ r u l a t ı l m a m ı ş h a b e r l e r i nyayılmaması gerektiğidir. Bir felaketsüresince ve sonrasında, özellikletelsiz frekanslarında pek çok yanlışbilgi aktarılır. Bunlar çoğunluklatelsiz haberleşme kurallarınauyulmamasının bir sonucu olarakmesajların yanlış aktarılması ,abartılması ya da yorumlanmasıylaortaya çıkan söylentilerdir. Bu nedenle,bütün önemli çağrılar kaynaklarınakadar resmen doğrulatılmalıdır.Doğ ru la t ı lamayan haber vesöylentilerin yayılmasına engelolunmalıdır. Bir afet acil durumunda,herkesin sinirleri gerginken ortayaasılsız bir iddia atmak neredeysesuçtur.

e. Mesaj aktarmaGelen ve gönderilen mesajların

sağlıklı bir şekilde yerine ulaşmasıhayati bir önem taşır ve operatörün enönemli görevidir. Operatör başkasınaait bir mesajı aktarmak durumundakaldığında, sözkonusu mesajı kelimesikelimesine aktarmalı, hiçbir şekildekendi yorumunu katmamalıdır. "Çok"yerine "fazla", "az" yerine "biraz"demek bile, yeri geldiğinde mesajasahibinin verdiğinden başka bir anlamkazandırabilir. Bu nedenle gelen mesaj"noktasına, virgülüne dokunmadan"yerine iletilmelidir. Unutulmalıdır kioperatörün buradaki işlevi mesajıaktarmaktır, mesajın içeriğinibelirlemek, yorumlamak veya taktikkararlar vermek değil.

f. Resmi mesajlarResmi makamlardan gelen duyuru

ve mesajlar önce kaynağınadoğrulatıldıktan sonra, mutlakayazılarak kayda geçirilmeli; bu işlemsırasında 5N+1K kuralına (hemmesajın içeriği hem de yapılan kayıtişleminin kendisi açısından) mutlakauyulmalıdır. 5N+1K kuralı; Kim, Ne,Nerede, Nasıl, Ne zaman, Ne kadarsorularına verilecek cevapları anlamışve kaydetmiş olmayı gerektirir

g. Şifreli haberleşmeBazı çok istisnai durumlarda,

yetkisiz kişiler tarafından yapılandinlemelere (örneğin basın) veyaekibin moral durumunun bozulmaihtimaline karşı, önceden belirlenmişve yalnızca haberleşme birimisorumluları tarafından bilinen şifrelihaberleşme yapılabilir. Bu türuygulamalara genellikle, kazazedeninölü veya kötü durumda bulunduğudurumlarda, kazazedenin ailesinindurumu bas ından duymas ın ıengellemek için başvurulur. Ölümşifresi örneğin "göle ulaştım" veya"burada kırmızı bir ayakkabı var" gibibir ifade olabilir.

h. Kulaklık kullanımıTelsiz cihazının sesi kural olarak

yalnızca sizin duyabileceğiniz kadaraçılmalıdır. Örneğin bir kamportamında aynı frekansa ayarlı bir kaçcihazdan aynı anda duyulan bir çağrı,acil durum yöneticilerinin dikkatinigereksiz yere dağıtabilir.

23

Yukarıda anlatıldığı üzere, yükseksesle dinlenen bir telsizin bataryasıçok daha kısa sürede tükenecektir.

Aynı şekilde telsiz cihazındanduyulan operasyon ayrıntıları kampveya civarında bulunabilecek basınmensuplarını veya kazazedelerinailelerini gereksiz heyecanlarasevkedebilir. Bu tür kişilere gerekenbilgi, acil durum yöneticisi tarafındanverilmelidir.

Yine etraftaki kişiler gürültüyapabilir , mesajlar hakk ındayorumlarda bulunabilir, operatörügereksiz yere cevap vermeyezorlayabilir ve hatta mikrofonu alıpkendileri konuşmak isteyebilirler.

Bütün bu sebepler nedeniyle, telsizoperatörünün dinleme işi için kulaklıkkullanmayı tercih etmesi önerilebilir.

SIKÇA RASTLANAN SORUNLARve ÇÖZÜM YOLLARI

Sağlıklı bir haberleşme içinöncelikle şu soruların cevaplarındanemin olmalıdır:1. Mevcut mevkii sağlıklı haberleşme

için uygun mu? Konumunuzudeğiştirmeyi deneyin.

2. Cihaz düzgün çalışıyor mu? Bütünbağ lant ı la r ı düzgün mü?Merkezden/ana kamptan ayrılmadanönce ve ayrıldıktan sonra ama fazlauzaklaşmadan cihazı kontrol edin.

3. Cihazınızın sesi açık mı? Sesayarının yanlışlıkla kısılması sıkçarastlanan bir sorundur. Ses(volume) ayarını yükseltin.

4. Akü/batarya dolu mu? Şarj edinveya dolusuyla değiştirin.

5. Cihazınızın ayarlı olduğukanal/frekans doğru kanal/frekansmı? Örneğin röle çıkış frekansı ileyakın kanal frekansının aynıolduğu durumlarda/kurumlarda,eğer merkezin haberleşmesiduyuluyorsa aynı frekansta olanbaşka ve yanlış bir kanaldaolabilirsiniz. Bu sorunu "normal"

kanala (röle kanalına) dönerekgiderebilirsiniz. Ancak normalkanalda bulunmanıza rağmen busorun yaşanıyorsa bulunduğunuzkonumdan röleye ulaşamıyorolabilirsiniz.

Ya da tersine, arazi çalışmasıs ıras ında, yak ın kanaldanhaberleşme yapmanız gerektiğihalde cihazınız röle kanalına ayarlıkalm ış o labi l i r . Örneğ inPamukova tren kazasına gidenekipler röle menzilinin dışınaçıktıktan sonra kendi aralarındahaberleşmede sorun yaşadılar veancak bir radyo amatörü devreyegirip yakın kanala geçmelerinisöyledikten sonra haberleşebildiler.

6. Ana-kamp hala menzil içinde mi?Arazi çalışmasında röle üzerindenhaberleşme şansınız olmayacaktır.Yakın kanal haberleşmesinin iseufuk mesafesi ile sınırlı olduğu, elcihazlarında bu mesafenin 1-2k i l o m e t r e y e d ü ş e c e ğ iunutulmamalıdır.

24

7. Güç arttırmayı denediniz mi? Çağrıyapt ığ ın ız istasyona/röleyemesafeniz uzaksa ya da konumunuzçok elverişli değilse, güç arttırmakbazen işe yarayabilir.

8. Doğru mikrofonu kullandığınızaemin misiniz? Görev telaşındabazen anons/siren mikrofonu ilet e l s i z m i k r o f o n u n u nkarıştırıldığına da rastlanmıştır.

9. Merkezdeki/ana-kamptaki istasyonçağrıya cevap verebilecek durumdamı? (Yoksa arıza veya benzeri birsebeple geçici olarak devre dışıkalmış olabilir mi?)

10. Röleyi tetikleyen başka bir sinyalvar mı? Araçlarda bazen telsiz

mikrofonunun diz veya başka bircisim arasına sıkışması nedeniylearaç cihazının istem dışı olaraksürekli gönderme yapması vebunun sonucunda da kanaldaki tümhaberleşmenin felç olduğunarastlanmıştır. Bunu önlemek içinmikrofonu konuşma sonrasındadaima askısına takınız veya torpidogözünün üstünde uygun bir yerebırakınız.Bu soruların tümüne olumlu cevap

verdiği halde, belirtilen frekanstancevap alamayan operatör cihazındakidiğer frekanslardan çağrı yapmayıdeneyebilir.

112 ACİL SAĞLIK PERSONELİ İÇİNBAZI YARARLI BİLGİLER

112 Acil, görevinin gereği olarakher vakaya olabildiği kadar ivediintikal etmek zorundadır, zira MI vebenzeri olaylarda erişim süresihastanın "yaşam-ölüm çizgisi"ni ifadeeder.

Haberleşmenin verimliliği veakıcılığı ile birlikte "Merkez"personelinin de bunun sağlanmasındaçok önemli bir rolü vardır. "Merkez"tüm işleyişin koordinatörü ve ihbarıilk alan birim olduğu için"operasyon"un kaderini önemli ölçüdebelirleyen unsurdur.

Bu nedenle Merkez’deki personelinşehrin semtleri ile ambulans noktalarıarasındaki ilişkiyi çok iyi kurabilmesidoğru noktadaki ambulansın sevkibağlamında büyük önem taşır. Ancakçevrimi dinleyen ve örneğin başka bir

görevden noktasına dönüş halinde olanbir ambulansın anons edilen birvakaya yakın olduğunu algıladığı andaMerkeze durumu bildirme ve vakayı"isteme" inisiyatifini göstermesişarttır. Nokta ambulanslarının dagörev bölgelerini ve bu bölgeyekomşu bölgeleri iyi tanımaları da bubağlamda önem taşır. Böylece semtpazarı, yol tamiratı ve benzeri engellerkonusunda da yeterli bilgi sağlanarakgereksiz zaman kayıpları da önlenmişolur.

İtfaiye teşkilatında bu tür sorunlarmıntıkacı adı verilen uzmanlaşmışpersonelin yönlendirmesiyle çözülür.Mıntıkacılar, kendi bölgelerindekibütün tek yönlü yollar, dar sokaklar,vb.'ne ek olarak, yangın hidrantlarının

25

yerlerini, semt pazarı, yol tamiratı vb.konuları en iyi bilen kişilerdir.

Afet ve acil durum ekiplerininbaşarılı olması bir "takım ruhu"

bilincinin varlığına koşuttur.Haberleşme ise "takım üyelerininortak merkezi sinir sistemi" olarakalgılanmalıdır.

SAĞLIK HABERLEŞME ALT YAPISI, İLLERARASI HASTA NAKLİ ve ORTAK OPERASYON

Tüm 112 Acil telsizlerine SağlıkBakanlığı’nın Genelgesine uygunolarak 10 adet röle ve 2 adet yakınkanal telsiz frekansı yüklenmiş olmasıgereklidir. 11. Kanal İl Yakın, 12.Kanal ise Türkiye Yakın OrtakKanalıdır.

................İl Sağlık Müdürlüğüve 112 Acil birimleri .... KanaldaGeniş Alan Kaplama Sistemi/çokluröle/tek röle mantığıyla haberleşmeyapmaktadır.

12. Yakın Ortak Kanal, SağlıkBakanlığı’nın Türkiye genelindekitelsiz kullanan tüm birimlerinde yüklüolup, özellikle doğal afetlerde afetbölgesine diğer İllerden gelen sağlıkb i r i m l e r i n i n k o o r d i n a s y o nh a b e r l e şm e s i y a p m a s ı n d akullanılmaktadır. 12. Yakın OrtakKanalın yukarıda izahı yapılan şekilde1-5 Km. kadar bir alanda kalanbirimlerce yakın mesafe haberleşmesiiçin kullanılmasında sakınca yoktur.

Sağlık Bakanlığı’nın frekans(kanal) şablonuna uyumlu olarakprogramlanmış telsizlerle İller arasınakiller sırasında güzergahtaki 112Acil noktalarıyla haberleşmekonusunda sorun yaşanmamaktadır.Geçilen bölgede kullanılan 112 Acilkanalı konusunda bilgi mevcut değilseyapılacak işlem çok basittir. Mevcut

10 röle kanalından sırayla yanıtalınana dek çağrı yapılarak doğru kanalbulunur. Kanalların bazılarınınfrekansı aynı, ancak ton ayarları farklıolduğu için doğru kanalın seçilmemesihalinde haberleşme duyulsa bileçağrıya yanıt alınması mümkünolmaz. Örneğin, 1. Kanalda duyulanbir haberleşme bu kanalda olabileceğigibi 6. Kanalda da olabilir. Bu nedenle"deneme-yanılma metodu" ile 10 (1-10) kanalın yukarıda tarif edilenşekilde sırayla denenmesi gerekecektir.Örneğin yanıt alınana dek çağrı şöyleyapılmalıdır: "Ankara Ambulans-Düzce Sağlık Merkez". (Bu örnekteDüzce’den geçiş yapan bir Ankara 112Acil ambulansı ters çağrı yöntemiyleDüzce 112 Aci l Merkez içağırmaktadır).

Farklı bir vilayetten gelip geçişyapan bir ambulansın geçiş yaptığıyerin 112 Acil birimleriylehaberleşmek için kullanabileceği tekyakın kanal, 12. kanaldır. Bunun tekve ender istisnası, geçiş yapılan ve /veya geçici görevlendirmeyle gelinenbölgedeki kanalın asli bölgedekikanalla aynı olmasıdır.

Ancak, aynı imkan ne yazık kiitfaiye teşkilatı için mümkünolamamaktadır. Her itfaiye teşkilatınınfrekansı farklı olduğundan, hatta

26

büyük şehir kapsamında olmayanillerde itfaiyenin kendisine ait özel birfrekansı olmadığı, bağlı bulunulanbelediyenin frekansı kullanıldığından,büyük bir yangına yardım için civarillerden gelen itfaiye (ya da farklıkurumlardan destek için gelenambulans, sivil savunma, vb.) ekipleribirbiriyle doğrudan haberleşememektev e i l e t i ş i m s o r u n u y a(ulaşabiliyorlarsa ve önceden bukonuda yapılmış bir düzenleme varsa)

kendi merkezleri üzerinden ya da tümekiplerin amirleri aynı mekanda fizikiolarak toplanarak çözülmeyeçalışılmaktadır. Bu ise her zamanmümkün olamamakta ya da yeterincesağlıklı bir sonuç vermeyebilmektedir.Bu tür durumlarda ekip içindekendisini haberleşme konusundayetiştirmiş bir elemanın varlığısorunların büyük bölümünü aşmayısağlayabilmektedir.

HF (Kısa Dalga) HABERLEŞMESİHF (Kısa Dalga) haberleşmesi, el

ya da araç cihazı ile VHF veya UHFbantlarında yapılan haberleşmedenoldukça farklıdır. Bu farkların enönemli üç tanesi modülasyon tekniği,dalganın seyahat yolu ve antenler ileilgilidir.

a. FM ve SSB modülasyonVHF veya UHF bantlarında

yapılan haberleşme, temelde FM adıverilen modülasyon tekniği ile yapılır.FM telsiz cihazları, son derece rahatduyulan ve gerçek hayatta alışıkolduğumuza benzer bir ses sinyaliüretirler. HF'te ise genellikle SSB adıverilen bir modülasyon tekniğikullanılır. Bu teknikte ses son derecehışırtılı , hatta zaman zamancazırtılıdır. "Buluttan nem kapmak"deyimini, HF haberleşmesi için"buluttan cazırtı kapmak" şeklindeuyarlamak abartılı olmaz.

FM gibi son derece rahat biryöntem varken SSB gibi bir yöntemintercih edilmesi, uzun mesafe gitmesiistenen telsiz sinyallerin ihtiyaç

duyduğu enerji miktarı ve bantgenişliği ile ilgilidir. FM sinyalleriuzun mesafeye ulaştırmak için aşırıgüçlü vericilere ihtiyaç vardır. SSBsinyaller ise FM'e kıyasla çok daha azenerji ve çok daha küçük bantgenişliklerine ihtiyaç duyarlar.

b. Yer ve gök dalgalarıVHF ve UHF haberleşme, temelde

yer dalgaları ile, yani anten antenigörme prensibi ile çalışır. Etraftakibina, dağ gibi katı kütlelerden veyadoğrudan yerden kırılarak farklı yönleregidebilirler. Havaya çıkan dalgalar iseatmosfer tabakasını delerek uzayaçıkarlar. Yüksekçe bir konumda, çokgüçlü bir cihaz kullanıldığında dahi,azami tesir mesafesi yaklaşık 300 kmile sınırlıdır.

HF sinyaller, yakın mesafede VHFveya UHF gibi davranırlar. Ancak,havaya çıkan dalgalar atmosferiniyonosfer tabakasından yansıyarakdünyaya geri dönerler. Dünyaya çarpansinyal tekrar yansıyarak uzaya çıkar veiyonosferden tekrar yansıyarak tekrar

27

dünyaya döner. Bu sayede bir kaç binkilometreye varan mesafelerlehaberleşmek mümkün olur.

Yer dalgasının doğrudan ulaştığımesafe ile, gök dalgasının atmosferdenyansıdıktan sonra düştüğü noktaarasında kalan bölge (örneğin 300 ila8000 km arası) ölüdür. Bu bölgelerlegörüşebilmenin tek yolu, gökdalgasının atmosferden yansıma açısınıdeğiştirerek, dalganın bu noktayadüşmesini sağlamaktır.

Gök dalgaları ile ilgili bir başkailginç nokta, iyonosfer tabakasınınfarklı katmanlarının farklı yansımalarasebep olması ve bu tabakalarıngüneşin durumuna göre farklıdavranmalarıdır. Bu tabakaların birisiHF sinyallerini emer, birisi ise ortamesafeli haberleşme için kullanılır.Geceleri ise iyonosferin tümkatmanları birleşip tek tabaka gibidavranırlar ve bu sayede çok uzunmesafelerle haberleşmeye imkanverirler.

c. AntenlerTelsiz antenlerinin kullanılan

frekansa göre farklılık gösterdiğineyukarıda değinmiştik. Bunun sebebi,antenlerin kullanılan frekanstaki dalgaboyu ile doğru orantılı uzunluklarasahip olmasıdır. Anten ile dalga boyuarasındaki oran çoğu kez 1/4 (çeyrekdalga) veya 5/8 şeklindedir. Zamanzaman tam veya yarım dalga boyundaanten kullanıldığı da görülür. VHF (2

m) ve UHF (70 cm) bandındaki dalgaboyları HF'e kıyasla oldukça kısaolduğu için kullanılan antenler dekısadır. Araçlarda kullanılan antenlerdebu oranları gözlemlemek oldukçakolaydır.

HF bandında yaygın olarakkullanılan 1.8 Mhz (160 m), 3.5 MHz(80 m), 7 Mhz (40 m), 14 MHz (20m), 28 MHz (10 m) gibifrekanslardaki dalga boyları (vedolayısıyla antenler) oldukça uzundur.Bu uzunluklardaki antenleri dikeyolarak kurmanın ve kullanmanıngüçlüğü ortadadır. Bu nedenle HFbandındaki antenler çoğu kez yatayveya açılı bir konumda kullanılır.Böyle bir durumda ise antenden çıkansinyal her yöne eşit dağılmak yerinebelirli yönlere doğru dağılmaeğilimine girecektir. Bu durum biziyönlü anten kavramına ulaştırır.Yönlü antenler sayesinde telsizdençıkan sinyali, ulaşmak istediğimiznoktaya doğru çok daha kuvvetli birşeki lde sevketmek mümkünolabilmektedir.

Ancak, şuras ı aç ıkt ır kikullanılacak frekansa uygun anteninseçimi, antenin kurulacağı yön vegöğe yükselme açısı gibi konular,oldukça yoğun teknik bilgi veuzmanlık gerektirir. Bu bilgi veuzmanlığa sahip kişiler ise haberleşmebirimi üyeleri arasında aranmalıdır.

28

HABERLEŞME BİRİMİPek çok kurumun haberleşme

birimi'nde amatör telsiz frekanslarınıkullanmaya yetkili üyeler ve dahauzun mesafelerle iletişim kurmayısağlayacak (HF) ekipman vardır. Butür haberleşme ihtiyaçlarınız içinhaberleşme birimi elemanlarınabaşvurarak yardım isteyebilirsiniz.

Cihaz temini, bataryaların şarjedilmesi ve cihaz kaybı gibidurumlarda da ilk başvurulmasıgereken yer yine haberleşme birimi'dir

Telsizinizde saptadığınız bir sorunugörevli olduğunuz kurumun telsiz ile

ilgili teknik bölümüne derhalbildiriniz, telsizi yetkisiz kişi veyakişilere teslim etmeyiniz. Acil SağlıkHizmetleri Şube Müdürlüğü’nde veİstanbul İtfaiyesinde genellikle telsizteknisyeni bir eleman mevcuttur.

(Teknisyene çoğu kez verilenTelsiz Kodu "Merkez 9"dur, ancak buyerel olarak değişebilir. Örneğinİstanbul itfaiyesinde "Merkez 21" kodukullanılır. Teknisyenin çağrı kodunumerkezden öğreniniz!)

AFET ve ACİL DURUM HABERLEŞMES İNDETELSİZ ve RADYO AMATÖRLERİNİN YERİ

a. Genel BilgilerTelsiz ve radyo amatörleri, (lütfen

halk band ı ku l lan ıc ı l a r ıylakarıştırmayınız) dünyanın her yerindehaberleşme alanına ilgi duyanelektronik meraklılarından oluşur.B i ld iğ im iz kada r ıy la SSBhaberleşmeden GPRS'e kadar pek çokteknik ve onlarca (belki yüzlerce)anten tasarımı telsiz ve radyoamatörleri tarafından geliştirilmiştir.Bugün gelişmiş dünyadaki amatörlerinkendilerine ait haberleşme uyduları(örneğin OSCAR = Orbitting SatelliteCarrying Amateur Radio) dahi vardırve pek çok durumda devlet tarafındandesteklenerek bu tür teknolojilergeliştirmeleri özellikle teşvik edilir.Örneğin ABD'de amatörlere ayrılanfrekans spektrumunun, dünyanın diğeryerlerindekinin iki mislinden fazlaolmasının ardında bu faktör yatar.

Herhangi bir afet ya da acil durumanında, başka hiç bir haberleşmeimkanının olmadığı durumlarda dahiafet bölgesindeki ilk haberleşmesistemleri, yine telsiz ve radyoamatörleri tarafından, kendi şahsicihazları kullanılarak ve hiç bir maddiçıkar gözetmeksizin kurulmakta vemüdahale ve destekle ilgili tüm resmikurumların haberleşmesi bu amatörsistemler üzerinden sağlanmaktadır.Nitekim telsiz ve radyo amatörlerininafet haberleşmesinde oynadığı rol vebu rolün önemine pek çok uluslararasıkuruluş tarafından ayrıntılı bir şekildedeğinilmiştir. Bunlar arasında• Birleşmiş Milletler İnsani Faaliyetler

Koordinasyon Bürosu (UN OCHA= United Nations Office for theCoordination of HumanitarianAffairs).:

29

<http://www.reliefweb.int/telecoms/>

• Afetlerde Müdahale ve Zarar AzaltmaO p e r a s y o n l a r ı s ı r a s ın d aTelekomünikasyon HizmetlerininSağlanması üzerine TampereSözleşmesi:<http://www.reliefweb.int/telecoms/tampere/index.html> ve 2006T a m p e r e K o n f e r a n s ı :<http://www3.hermia.fi/in_english/icec2006/material/>.

• Uluslararası TelekomünikasyonBirliği'nin Acil Durum HaberleşmeElkitabı <http://www.itu.int/ITU-D/emergencytelecoms/publications.html>

• Uluslararası Radyo AmatörleriBirliği'nin Acil Durum Haberleşmesitesi<http://www.iaru.org/emergency/>

gibi kaynaklar sayılabilir.

b. Türkiye'de DurumÜlkemizdeki telsiz ve radyo

amatörleri de, 1989 yılından bu yanaSivil Savunma Teşkilatı ile işbirliğiiçinde çalışmaktadır. 1991 KörfezSavaşından 1999 Gölcük depreminedek pek çok afet ve acil durumda aktifrol oynamışlardır. Kendi şahsicihazları ile kurdukları sistemlersayesinde, hiç bir maddi çıkargözetmeksizin en kritik zamanlardadevletin resmi haberleşmesini sağlayanamatörler, bu hizmetleri nedeniyledevlet tarafından da taltif edilmişler veTelsiz ve Radyo AmatörleriCemiyetine kamu yararına çalışırdernek statüsü tanınmıştır.

Telsiz ve Radyo Amatörleri ile1993 yılında Sivil Savunma, 2000yılında ise Başbakanlık ve Kızılayarasında imzalanan ve ülke genelinikapsayan protokolların yanında; aynıyıl İstanbul 112 Acil, İstanbulBüyükşehir Belediyesi İtfaiye DaireBaşkanlığı ve İstanbul BüyükşehirBelediyesi Sağlık Daire Başkanlığı(Hızır Acil) ile yerel nitelikliprotokollar imzalanmıştır. Halenİzmir, Konya, Kocaeli ve Samsun’daTelsiz ve Radyo Amatörleri ile yerel112 Acil birimleri arasında daprotokola dayalı işbirliği yapılmakta,ayrıca bir protokole bağlanmamışolmasına karşın Yalova, Tekirdağ veÇanakkale 112 Acil'e de Telsiz veRadyo Amatörleri tarafından destekverilmektedir. Yine Bam Depremi'ndegörev alan bir amatör telsizci gönüllü,İstanbul 112 Acil ekibinde yeralmıştır.

Diğer taraftan, İkinci DünyaSavaşından kalma bir zihniyetle telsizve radyo amatörlüğünün casusluklaeşdeğer tutulduğu ülkemizde, amatörleryasal bir zemine ancak 1983 yılındagerçekleşen kanun değişikliği ilekavuşmuşlardır. Sözkonusu tarihteAvustralya'daki amatörler 80. diğerpek çok ülkede ise 75. yıllarınıkutlamaktaydı. Bu nedenle ülkemizdeamatör telsizcilerin oranı halennüfusun % 0.0757’si mertebesindeiken, yaklaşık aynı nüfusa sahipAlmanya’da % 0.981, ayrıca teknolojigeliştirmede ön planda olan ABD’de %2 .5 , J aponya ’da i s e %9mertebesindedir. Ülkemizde telsiz veradyo amatörlüğünün önüne konan

30

yasal engeller, 2813 sayılı TelsizKanunu’nun 12. maddesi veTelekomünikasyon Kurumu tarafından2004 yılında revize edilerek tekraryayınlanan amatör telsizcilikyönetmeliği ile beraber büyük ölçüdekaldırılmıştır.

Amatör telsizci olabilmek için heryıl Mayıs ve Kasım aylarındaTelekomünikasyon Kurumu tarafındanaçılan sınavlarda başarılı olarak"Amatör Telsizcilik Belgesi" (diğeradıyla ehliyet ya da lisans) almakgerekir. Bu sınavlar, telsiz elektroniği,mevzuat, telsiz işletme ve Morsdallarında yapılmaktadır. Bunların ilküçünden yüksek puan alıp uygulamalıMors sınavını geçenler, A sınıfıehliyet almaya hak kazanırlar. Araç

ehliyetlerindeki "ağır vasıta sürücübelgesi"ne benzer şekilde, A sınıfıtelsizcilik belgesi almaya hak kazananamatörler de daha fazla (kısa dalga/HFbandındaki) frekans kullanma izni eldeederler.

Bu kitapçığı hazırlayanlar, telsizhaberleşmesine ilgi duyarak kendisinigeliştirmek isteyenlere, amatörtelsizcilik sınavına hazırlanmak (vesonrasında uygulamaya dönük teknikbilgilerini geliştirmek) konusunda dayardımcı olmaktan zevk duyacaklardır.Bu konuda, ülkemizde pek çok kaynakyayın hazırlanmış ve pek çok dernekkurulmuştur. Bu kaynak ve derneklerde amatör telsizci adaylarının yolunugözlemektedir.

KAYNAKÇAAKÇALAR, Kağan, Çağ la r

A K G Ü N G Ö R , E r d i n çSARIMUSAOĞLU. A f e tHaberleşmesi Not lar ı .İstanbul: AKUT 2000

Afet Haberleşme İ lkeleri .Amateur Radio EmergencyService.<http://www.arrl.com.field.sec1-ch5.html>'den çevirenAKÇALAR ve diğ.

ANTRAK El Kitabı. Ankara:Antrak, 1996.

ARAR, Umut . A m a t ö rTelsizcilik ve OlağanüstüHaller için Kullanımınınİ n c e l e n m e s i . SakaryaÜniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü, Elektronik veBilgisayar Eğitimi Ana BilimDalı Yüksek Lisans Tezi(Danışman Doç. Dr. AbdullahFerikoğlu). Mayıs 2003.

DUGGER, Mike. Basic RadioCommunicat ions . CibolaS e a r c h a n d R e s c u e .<http://www.swcp.com/csar/comm.shtml>

İŞLETME. İstanbul: TRAC Telsizve Radyo Amatörleri Cemiyeti,2000.

Telsiz Haberleşmesi TemelBilgileri . TRAC Telsiz veRadyo Amatörleri Cemiyeti,Afet ve Acil HaberleşmeKomitesi. İstanbul, 2004.