Tema 5: Industrialización e sociedade na España do século XIX

1. Poboación e agricultura no século XIX2. Os inicios da industrialización 3. Minaría e ferrocarril4. A economía española no cambio de século5. A sociedade española no século XIX6. As orixes do movemento obreiro7. Economía e sociedade de Galicia no século

XIX Antía Sanmarco Martínez

1. Poboación e agricultura no século XIX

1.1. O crecemento demográfico.- Medrou a poboación española- Aumento do 60%- Diminución da mortalidade e mantemento

da natalidade- Crises de subsistencia (grandes fames)- Maior crecemento da poboación: Madrid,

Cataluña, Murcia, Canarias e o País Vasco1.2. Migracións e crecemento urbano.- Abolición do réxime señorial (campesiños

expulsados das súas terras)- Concentración da propiedade- Transformacións técnicas da agricultura- Mellora dos transportes- Vida mellor noutro lugar- Animaron ou obrigaron a campesiños a

emigrar- Emigrantes en Madrid, Barcelona e Biscaia- Españois emigran á América Latina a finais

do s. XIX- Aumento da urbanización- A principios do XX a poboación española

seguía sendo rural

1.3. A reforma agraria liberal. - Definición de reforma agraria liberal- Obxectivo: disolución do Antigo Réxime no

campo e a introdución de formas de propiedade e mais produción capitalistas

- Aboliuse o réxime señorial- Desvinculouse a propiedade- Desamortizáronse a maioría das terras da

Igrexa (Mendizábal en 1836) e dos Concellos (Madoz en 1855)

- Consolidaron a propiedade privada da terra- Mentalidade baseada en vivir de rendas- Consecuencias da privatización das terras:1. Perda dos dereitos á utilización de pastos2. Obtención de leña3. Emprobecemento aínda maior

1.4. Un escaso desenvolvemento agrario

- Mantemento duns baixos rendementos- Consecuencias: Escaso estímulo para o

avance da industrialización- Estrutura da propiedade - En Estremadura, Castela e Andalucía

existían grandes latifundios- Predominaban os minifundios na

Submeseta Norte de Galicia- Cultívase o cereal, as patacas, o millo e

abundaban o arroz e os cítricos- As laranxas, o viño e o aceite de oliva eran

os principais produtos de exportación

2. Os inicios da industrialización

2.1. A industrialización española.- Realizouse de forma incompleta- Principais factores:1. A escasa capacidade de compra2. A falta de investimentos3. Os problemas de transporte4. A escaseza de fontes de enerxía5. A posición afastada- Proteccionismo 2.2. A industria téxtil. - Primeiro sector productivo, o téxtil- Concentrouse en Cataluña- Iniciou un proceso de mecanización en 1830- A mecanización destas fábricas chamábanse

vapores- Creáronse as colonias industriais2.3. A siderurxia.- Os primeiros fornos españois instaláronse en

Andalucía- Importaban carbón de coque, o que encarecía

a produción- Asturias foi o seguinte centro siderúrxico- Consolidouse a industria siderúrxica no País

Vasco- Nos empresas de construción: metalúrxica e

naval- Sector bancario

O Vapor Aymerich, Amat e Jover

3. Minaría e ferrocarril3.1. A explotación mineira.- Subsolo español rico en depósitos

mineiros- Extracción de carbón e ferro- Depósitos de hulla máis importantes en

Asturias- Principais minas de ferro en Biscaia

(fabricación de aceiro)- Depósitos de chumbo, cobre, mercurio e

cinc3.2. O ferrocarril.- Lei xeral de ferrocarrís- Estrutura radial- Ancho entre carrís superior que a

maioría das liñas europeas- Consecuencias:1. Dificultou os intercambios co resto de

Europa- O ferrocarril favoreceu o traslado de

persoas e de mercadorías, axudando á formación dun mercado nacional máis integrado

4. A economía española no cambio de século

4.1. A crise agraria de finais do século XIX- Cereais a prezos considerablemente máis

baratos- A caída dos ingresos agrarios foi moi

importante e implicou un descenso dos salarios dos campesiños

- Para o cereal, impoñeron aranceis proteccionistas

- Viticultura, sufriu unha grave crise ao se espallar a praga da filoxera francesa, que implicou a desaparición de case a totalidade das cepas

4.2. Novas enerxías e novas industrias.- Electrificación - Dúas grandes etapas: 1. O uso da electricidade estivo restrinxido á

iluminación de vivendas, fábricas e lugares públicos

2. Na 2º fase, o seu uso estendeuse á mecanización da industria

- Difusión do petróleo- Invención do motor de explosión (industria

do automóbil)- Automóbiles: Hispano-Suíza- Expansión da industria metalúrxica a finais

do s. XIX- Industria química (fabricación de

fertilizantes, pinturas, medicamentos, explosivos e produtos químicos)

4.3. Expansión industrial e desequilibrios.

- Forte crecemento demográfico- Esta situación provocou unha maior

demanda de bens de consumo- En Cataluña e o País Vasco

consolidouse un sector industrial, así como en Asturias e nas terras valencianas

- Madrid converteuse na terceira rexión industrializada de España

- A crise de finais de século afectou a Canarias, Galicida, a actual Castela-A Mancha, Estremadura e Andalucía

- A situación superouse grazas aos investimentos en novas cavaduras e regadíos

5. A sociedade española no século XIX

5.1. As novas clases dirixentes.- A nobreza terratenente- A nova clase adiñeirada era a alta

burguesía1. Compartía coa nobreza o seu predominio

social 2. Era a propietaria das novas industrias, as

grandes compañías e os bancos- A mediana burguesía (clase media) 1. Era escasa2. Constituída por pequenos empresarios

industriais (comerciantes, profesionais liberais, funcionarios,etc.)

5.2. Os campesiños.- Constitúen a meirande parte da poboación

española, 65%- Traballaban as terras dos grandes

propietarios agrícolas en réxime de aluguer

- Grupo máis numeroso: xornaleiros e os mozos (criados)

- As condicións de vida desa poboación era coma a dos obreiros

- Arrendos caros, o emprego escaso

5.3. As clases populares urbanas

- Vivían os artesáns (zapateiros, ferreiros, carpinteiros…)

- Eran asalariados- Condicións de vida moi precarias- A competencia das novas industrias foi

arruinando os traballos artesáns- Persoas dedicadas aos servizos (criados,

transportistas…)- Traballos ocasionais, xornadas moi longas e

salarios escasos- No servizo doméstico, máis da metade eran

mulleres (criadas, lavandeiras, pasadoras do ferro…)

- 90% de mulleres traballadoras- As mulleres dedicadas ao fogar eran de clase

media ou alta5.4. O proletariado industrial.- Campesiños emigran ás cidades na procura

de traballo- Constituíron o proletariado industrial- Concéntrase en Cataluña- Condicións de vida dos obreiros moi difíciles

6. As orixes do movemento obreiro

6.1. Ludismo e sindicalismo. - Destacaron os sucesos de Alcoi- Incendio da fábrica Bonaplata- Organización dos sindicatos- Primeiro sindicato: Asociación de

Teceláns de Barcelona- En 1855 produciuse a primeira folga

xeral: protestaban pola introdución de novas máquinas que os obreiros consideraban que lles quitaban o traballo

- En 1870 creouse a Federación Española da Asociación Internacional de Traballadore

- Difundiuse o marxismo e o anarquismo 6.2. O socialismo.- Partido Socialista Obrero Español (PSOE)

por Pablo Iglesias- Creación dun sindicato: Unión Xeral de

Traballadores (UXT)- O PSOE defendía a acción política- Obxectivo: revolución social e o cambio do

sistema capitalista por unha sociedade igualitaria

- Sufraxio universal

6.3. O anarquismo.- O anarquismo defendeu a acción

directa contra a sociedade burguesa - Produciuse unha espiral de

violencia - Época marcada polos atentados a

personaxes políticos (Cánovas, Martínez Campos) e aos símbolos de burguesía (bomba no Liceo de Barcelona) e a Igrexa (atentado da procesión do Corpus tamén en Barcelona)

- Feitos de maior relevancia: Man Negra (1833)

- Confederación Nacional do Traballo (CNT)

6.4. Os coflictos agrarios.- Crispación social (forma de asaltos,

roubos e incendios de colleitas)- Accións semellantes aos

movementos de carácter ludista- Alzamentos campesiños- Máis importante, o de Loja

(Granada)

7. Economía e sociedade de Galicia no século XIX

7.1. Os problemas da agricultura.- Proceso de desamortización- Sistema de foros mantívose durante

todo o século XIX- Intentos por redimir os foros: lograr

que os campesiños obtivesen a propiedade das terras que traballaban

- Os cultivos agrarios eran os mesmos- As técnicas de cultivo apenas se

modernizaron- Minifundismo: limitaba aínda máis o

crecemento agrario7.2. O fracaso da industrialización.- Ausencia de industrias- Sector do liño- Fábrica de louza e cerámica de

Sargadelos- Ferrarías- Sector pesqueiro e conserveiro- Fabricación de curtidos- A Fábrica de Tabacos da Coruña- O Arsenal de Ferrol, que construía

buques

7.3. Poboación e sociedade galega

- A poboación galega medrou de forma moderada no s. XIX- Emigración a Ultramar- A sociedade rural galega mantívose dividida entre os rendistas- Rendeiros: os que pagaban as rendas- Fidalgos- O campesiñado dividiuse entre pequenos propietarios, arrendatarios ou

caseiros- Clases urbanas7.4. Conflitos sociais en Galicia.- Movementos de resistencia ao pagamento dos impostos- As ideas da I Internacional chegaron a Galicia a través da Fábrica de

Tabacos- Difundiron propostas do republicanismo federal- Fundouse en Ferrol a primeira Agrupación Socialista de Galicia- Ideas anarquistas