Temat: O czasowniku raz jeszcze. oprac. Karolina Sroka

Części mowy

odmienne

nieodmienne

zaimek(oprócz

przysłownego)

liczebnik przymiotnik

rzeczownik

czasownik

odmienne

zaimekprzysłowny

liczebnik spójnik

przyimek

przysłówek

nie-odmienne

Co pamiętam o czasowniku?

Czasownik odpowiada na pytanie:

co robi?

bawi się

co się z nim dzieje?

kwitnie

w jakim jest stanie?

topi się

Czasownik odmienia się przez:osoby i liczby

liczba pojedyncza

ja robięty robiszon, ona, ono robi

liczba mnogamy robimywy robicie oni, one robią

rodzaje

liczba pojedyncza

rodzaj męski (ten)

rodzaj żeński (ta)

rodzaj nijaki (to)

rodzaje

liczba mnoga

rodzaj męskoosobowy

rodzaj niemęskoosobowy

Czasownik występuje w formie:

• osobowej – gdy wiemy,

kto wykonuje czynność,

np.

Kasia gotuje obiad.

•nieosobowej – nie wskazuje wykonawcy czynności, np.

Formy zakończone na –no lub –toUgotowano obiad.Uszyto firanki.

Formy zakończone na –ć lub –cTrzeba upiec tort.Wygrać konkurs to zaleta.

Czasownik występuje w czasach:

czasczas

przeszłyrobiłem

teraźniejszyrobię

przyszły

prostyzrobię

złożonybędę robił

Tryby czasownika:

a) tryb oznajmujący – informujemy, ma formę trzech czasów, np. idę, pójdę, szedłem;

b) tryb rozkazujący – przekazujemy polecenie, rozkaz, prośbę, nie rozróżniamy czasów, np. wracaj, oddajcie;

c) tryb przypuszczający – mówimy o czynnościach, które rzeczywiście się nie dzieją, lecz przypuszczamy, że mogłyby zajść, np. poszedłbym;budowa podobna do czasu przeszłego,ale nie jest to czas przeszły;

Dlaczego zakończenia –bym,

-byś itp. są ruchome?

Mogą być umieszczane przedlub po czasowniku (różnią sięwtedy pisownią), np.

Chętnie pojechałbym z wami.Chętnie bym pojechał z wami.

Czym różni się forma dokonana czasownika od niedokonanej?

Forma dokonana od niedokonanejróżni się budową – dokonane

majądodane z przodu cząstki, np.

jechał – po-jechałwiózł – za-wiózłgrał – prze-grał

Ćwiczenie 1. Znajdź czasowniki w trybie Ćwiczenie 1. Znajdź czasowniki w trybie przypuszczającym!przypuszczającym!

Gdybym miał jedenaście kapeluszy,pierwszy schowałbym w szafie, żeby się nie kurzył.Drugi nadałbym przez pocztę w postaci paczki.Trzeci byłby na drobnostki i drobiażdżki.Czwartego używałbym wyłącznie do sztuk magicznych et cetera.Piąty zamiast klosza, do przykrywania sera.Szósty kapelusz – dla Jadwisi.Siódmy bym powiesił. Niech wisi.Ósmy przerobiłbym na nastrojowy abażurek.W dziewiątym hodowałbym jeża lub coś z zoologii w ogóle.Co do dziesiątego, to jeszcze nie mam pomysłu.A jedenasty kapelusz porwałby mi wiatr nad Wisłą.Bo powiedziała o mnie jedna poetka z Krakowa:„ To głowa nie do kapeluszy! To taka posągowa głowa”.

Ćwiczenie 2. Ile jest czasowników Ćwiczenie 2. Ile jest czasowników w poniższym tekście?w poniższym tekście?

Wiktor tańczył najzręczniej. Gdzie, kiedy on się tego nauczył? Kuzyni Bartka obracali swoje partnerki z ogromnie poważnymi minami. Roman nie posiadał tej sztuki w zbyt dużym stopniu. Co chwila nadeptywał partnerce na nogi lub wpadał na inne pary,a jednak Stefan nawet jemu zazdrościł.

Ćwiczenie 3. Uzupełnij pary Ćwiczenie 3. Uzupełnij pary czasowników dokonanych i czasowników dokonanych i niedokonanych.niedokonanych.

brudzić - ............................................. - zachorowaćradzić - .......................................... - zażartować

oprac. Karolina Sroka