Teme Diplome - Finale1

7/31/2019 Teme Diplome - Finale1

1/70

Roli i qeverisjes se korporatave ne Krizen Ekonomike 2008______________________________________________________________________________

UNIVERSITETI I TIRANES

FAKULTETI EKONOMIK

Korrik, 2009

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

1


2/70


Shkaku i Krizs aktuale Ekonomike prmblidhet me nj fjal t vetme

- LAKMIA.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

2


3/70


PERMBAJTJE:

Cfare e shkaktoi KRIZEN EKONOMIKE te 2008-s?

DIMENSIONET E KRIZES

o DimensioniEkonomik

o DimensioniPolitik

o DimensioniSocial

o DimensioniKulturor

o DimensioniIdeologjik

o DimensioniEkologjik

DEPRESIONI I MADH

o Depresioni n nj perspektive ndrkombtare

o Depresione te tjera te medha

KRIZA KAPITALISTE dhe RIKTHIMI I HISTORISE

o Konteksti Historik i Krizs

o Fundi i Historise

o Sistemi i Post-lufts dhe Dominanca e SHBA-s

o Fillimi i rnies s ekonomis n SHBA

o Fundi i Dominancs s dollarit

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

3


4/70


KUPTIMI I KRIZES SE TANISHME EKONOMIKE

o Nderkombetarizimi i krizes

o Fundi i Neo-Liberalizmit

o Roli i bankave qendrore

o Impaktet e tregut financiar

o Katastrofa e sotme ekonomike rezultat i 100 viteve te dekadences

DESHTIMI I MANAXHIMIT TE BIZNESIT, shkak per renien ekonomike

o Shkaku i vetem i krizs ekonomike, sht dshtimi i manaxhimit te biznesit

o Manaxhimi i shekullit t XX nuk siguron informacion pr bizneset dhe manaxhimin

e tyre

o Zgjidhja e vetme: t mesuarit, t organizuarit dhe manaxhimi prmes avantazheve

o Ekspertt dhe padija e tyre ndaj problemeve dhe zgjidhjeve te krizs ekonomike

o Simptomat e diskutuara ne Forumin Botror te Ekonomis ngren nj problem t

vetm: dshtimin e manaxhimit te biznesit

o Manaxhimi i biznesit ne shekullin XXI sht pergjigja e vetme pr te parandaluar

krizat e ardhshme ekonomike

NDERTIMI I STRUKTURAVE TE BIZNESIT per parandalimin e krizave te

ardhshme

o Strukturat e manaxhimit n shekullin XX t manaxhimin e biznesit

o Biznesi i sotm duhet organizuar n mnyr te atille per te siguruar nje strukture

per manaxhimin e biznesit ne shekullin XXI

o Qellimi i vetem per do biznes eshte te prodhoje rezultate vlerash

o Struktura e biznesit perdoret me te gjitha funksionet e tij: organizim, planifikim,

drejtim, kontrollim, raportim dhe qeverisje

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

4


5/70


o Manaxhimi i performances se rezultatit siguron njohjen aktuale te manaxhimit te

biznesit

o Eliminimi i problemeve qe shkaktuan krizen ekonomike shpjegon problemet me

madhore te shekullit te 20-te dhe zgjidhjen e tyre.

o Problemet kryesore te shekullit te 20-te linden si pasoje e deshtimit te organizimit

dhe manaxhimit te biznesit

o Problemet e pazgjidhura duhen eleminuar permes nje organizimi efikas te biznesit

o Te gjitha krizat financiare lidhen me deshtimin ne manaxhimin e biznesit

o Perdorimi i praktikave pozitive per parandalimin e krizes ne manaxhim

o Rezultati i performances siguron perkufizimet e biznesit dhe struktura per praktika

me te mira

o Kriza financiare dhe deshtimi i organizimit e manaxhimit te biznesit

o Problemet e sotme te biznesit fshihen nen strukturat e biznesit

o Institucionet financiare dhe sipermarresit duhet te veprojne ndaj problemeve te

pazgjidhura te shekullit te 20-te

o Zgjidhja e vetme eshte manaxhim i rezultateve te performances per organizimin e

mirefillte te biznesit

TEORIA E QEVERISJES SE KORPORATAVE

o Roli i qeverisjes se korporatave ne eficencen ekonomike

o Zhvillimet e tanishme ne qeverisjen e korporatave

o Bordi ne krizen ekonomike

QEVERISJA E KORPORATAVE dhe krijimi i vlerave strategjike per

parandalimin e humbjeve financiare

o Qeverisja e korporatave te bizneseve aktuale - pike kyce per parandalimin e

humbjeve financiare

o Korporatat qeverisin ne saje te rregullave

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

5


6/70


o Eliminimi i strukturave te copetuara te shekt 20 permes manaxhimit aktual te

biznesit

o Korporatat mund te qeverisin vlera strategjike duke manaxhuar biznesin

o Korporatat do te jene te destinuara te organizojne dhe manaxhojne biznesin

o Manaxhimi i performances siguron njohjen per manaxhimin aktual te biznesit

o Korporata nuk e manaxhon biznesin brenda korporates

o Cdo sipermarrje brenda korporates duhet manaxhuar si nje biznes

o Biznesi i korporatave duhet te jete konsolidimi i te gjitha bizneseve te korporatave

Impakti i krizes ekonomike ne KORPORATAT AMERIKANE

o MAXWELL

o ENRON

o PARMALAT

o AIG

o GM

REFERENCA dhe FALENDERIME

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

6


7/70


Mesazhi sht i qart:

Lakmia e shfrenuar, mungesa e rregullit, qeverisja e keqe e korporats

dhe mungesa e vemendjes

...jan faktort kryesore t ksaj katastrofe.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

7


8/70


CFARE E SHKAKTOI KRIZEN EKONOMIKE TE 2008-es?

Vite me radh, kreditort e hipotekave ishin t lumtur tu jepnin para njerzve q nuk

prballonin dot hipotekn e tyre. Kete e bnin sepse nuk kishin asgj pr t

humbur. Kreditort ishin t gatshm t ndryshonin interesat e tyre dhe t siguronin m

shum t ardhura. Nse huamarrsi dshtonte, ata merrnin shtpin dhe e nxirrin n treg.

N kt mnyr ata kaprcenin rrezikun e humbjes s parave. Kjo ishte mnyra m e leht

pr t siguruar t ardhura!

-Gabimet e Sistemit Financiar?

E gjitha ishte vetm nj sken e madhe. do gj ishte problematike kur shtpit shiteshin

si hallogrep dhe vlerat e tyre rriteshin do muaj. Kreditort e bn m t leht huan e

kredive dhe krkesat uan n rritjen e mimeve t shtpive. E gjith kjo prkthehet n m

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

8


9/70


shum para pr kreditort, siguruesit, dhe investort. Nese huamarrsit nuk prballonin

pagesat e tyre, kreditort do t vuanin nga likuiditetet dhe mimet do t uleshin m shum

se mund t shitej.

DIMENSIONET E KRIZES

Shoqria bashkkohore e cila merr formn e nj tregu, duke matur rritjen e ekonomis dhe

duke qn prfaqsuese e "demokracis", po kalon nj kriz t thell dhe t gjer. sht

pikrisht karakteri i saj universal qe prbn nj faktor prcaktues duke e diferencuar nga

krizat e t shkuars, duke vn n dyshim strukturat e shoqrive heterogjene Lindje-

Perndim, Veri-Jug. Kriza v n dyshim jo vetm strukturat politike, ekonomike, sociale

dhe ekologjike q u zhvilluan me rritjen e ekonomis s tregut, por edhe vlern aktuale q

kan kto struktura, n veanti kuptimin e progresit dhe rritjen ekonomike. Kjo kriz mund

t jet shumdimensionale dhe merr nj karakter modern e universal. sht n dinamikn e

ekonomis s tregut t jet prfaqsuese e pushtetit n t gjitha nivelet e tij, por nga ana

tjetr, sht shkak themelor pr do dimension t ksaj krize. Por, le t shohim n mnyr

m t hollsishme dimensionet e ksaj krize.

1. Dimensioni Ekonomik

Problematik e ktij dimensioni sht prqndrimi i pushtetit ekonomik, si rezultat i

marrdhnieve dinamike t ekonomis s tregut, e cila ka uar n nj kronike t krizs

ekonomike q sot sht e shprehur, kryesisht, nga nj prqndrim i madh i pushtetit

ekonomik. Kjo tregohet nga hendeku i madh i t ardhurave q ndan jo vetm Veriun nga

Jugu, por edhe elitat ekonomike dhe sociale t grupeve t privilegjuar nga pjesa tjetr e

shoqris n mbar botn. Veriu ende nuk e ka rimkmbur veten nga kriza q u shfaq n

mes t viteve 1970 si rezultat i nj kontradikte themelore q ishte krijuar nga

ndrkombtarizimi i ekonomis s tregut dhe zgjerimi paralel i statusit, n kuptimin e nj

kontrolli aktiv duke synuar prcaktimin e nivelit t aktivitetit ekonomik. Elita

ndrkombtare, e cila filloi t begatoj n kontekstin e ndrkombtarizimit t ekonomis s

tregut, hyri n nj prpjekje pr t tkurrur ekonomin e shtetit dhe rolin e tij duke liruar dhe

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

9


10/70


rregulluar tregjet, te cilat tashm kishin pasoja shkatrruese pr shumicn e popullsis s

Veriut. Ky reduktim drastik ktheu orn prapa, perpara se ekonomit mikse dhe politikat

kejnesiane t prdoreshin pr t krijuar "kapitalizmin me fytyr njerzore". Rezultati ishte

nj rritje e shpejt dhe e madhe e pasuar nga papunsia e sotme, si periudha m masive e

papunsimit. Ky zhvillim ishte rezultat i liberalizimit t tregjeve t puns dhe prpjekjes

nga ana e elitave politike pr zvoglimin e papunsis, e cila ka kosto t lart politike.

Kshtu, n SHBA, "ekonomia e re" midis 1979 dhe 1995, humbi m shum se 43 milion

vende pune. Goditja sht n natyrn e zvendsimit t puns. 25 vjet m par, shumica e

njerzve q largoheshin nga puna, gjenin nj tjetr q paguhej po aq sa puna e tyre e vjetr.

Departamenti i Puns tregon se vetm rreth 35 % e puntorve prfundojn me orar t plot

dhe me nj pages m t mir. Pasoja sht mos-siguracioni i puns q nga Depresioni i

viteve 1930. Prvoja amerikane tashm sht riprodhuar n gjith Veriun, veanrisht pas

rnies s modelit "Rineland", modelit t tregut social. Konkurrenca e ashpr mes vendeve,

mund t parashikoj kushte jo vetm pr nj papunsi masive, por edhe nj pages t ult

n kuadrin e nj tregu fleksibl t puns. Kshtu, n Britani, Steve Fleetwood n

Universitetin e Lancaster v n dukje se Britania e Madhe gjeneron vende t varfra pune,

ndoshta edhe nj lloj t ri papunsie. Mbretria e Bashkuar nuk sht dhn aq shum n

zgjidhjen e problemit t papunsis ashtu si dhe ndaj transformimit t saj n nj problem t

ri: cilsi e dobt e punsimit. Kriza e tregut / rritja n ekonomin e Veriut nuk prbn

element vendimtar ne krizen ekonomike. Prsa koh q "40 % e shoqris" sht disi e

riprodhueshme, sistemi mund t jet i stabilizuar, kur ai t kaloj nga nj ekuilibr i ri n

shfrytzimin e avantazheve teknologjike t Veriut dhe uljen e kostos s prodhimit t ri n

Jug. Mendoj se elementi deisiv konsiston ne faktin se sistemi i ekonomis s tregut n

vetvete nuk sht i aft pr transformimin e ekonomis s tregut n Jug n nj vet-

financiam t rritjes ekonomike, t ngjashme me at q sht krijuar tashm n Veri.

Prandaj, rezultati i universalizimit t tregut dhe rritjes s ekonomis sht marxhinalizimi i

nj pjes shum t rndsishme t popullsis s bots, e cila detyron miliona njerz t

emigrojn nga vendet e tyre t origjins duke rrezikuar jetn e tyre n kt proces, n nj

prpjekje t dshpruar pr t hyr n mnyr t paligjshme n Veri. Paaftsia e Veriut pr

t krijuar vetqndrueshmri n shoqrit e konsumit n Jug, sht rezultat i drejtprdrejt

i faktit se prqendrimi i pushtetit ekonomik dhe pabarazis n rritje paralele n mbar

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

10


11/70


botn, vjen si rezultat i pasojave pr riprodhimin e tregut dhe rritjes se ekonomis. Me fjal

t tjera, ekziston nj penges natyrore absolute q e bn t pamundur universalizimin e

kapitalizmit t Veriut.

2. Dimensioni Politik

Prqndrimi i pushtetit politik ka qen funksional pr prqendrimin e pushtetit ekonomik.

Rritja e ekonomis s tregut on n prqendrimin e pushtetit ekonomik. Kshtu,

prqndrimi i pushtetit politik n duart e parlamentarve liberale ka uar n nj shkall m

t lart t prqendrimit t qeverive me karakter modern, n kurriz t parlamenteve. N

neoliberalizmin modern, dinamika e ekonomis s tregut dhe demokracis prfaqsuese ka

uar n konvertimin e politiks n - "analistt e sistemeve t reja" dizenjimin e politikavedhe zbatimin e tyre. Vetm nj klikim i vogl prqndron t gjith forcn politike t

kryeministrit ose t presidentit n duart e tij, veanrisht n tregjet m t mdha

ekonomike. Ndaj rnia e ekonomis shtetrore shoqrohet nga transformimi paralel i

sektorit publik n nj administrat t pastr. Nj rast tipik sht Banka Qndrore Europiane

e cila ka marr nn kontroll Euron dhe ndrmerr vendime thelbsore ekonomike pr jetn e

miliona qytetarve, pavarsisht nga kontrolli politik. Kriza politike e zhvilluar n

neoliberalizmin e moderuar prcakton bazat e demokracis prfaqsuese dhe shprehet nga

simptoma t ndryshme t cilat marrim forma implicite dhe eksplicite duke vn n

pikpyetje bazat politike t institucioneve (parti, gara elektorale, etj). Simptoma t tilla jan

kuptimdhnse n kontekstin elektoral, vecanrisht n USA dhe UK: zvoglimi i antarve

t partive dhe fakti se respekti ndaj politikanve profesionist nuk ka patur kurr nj nivel

t dobt pavarsisht nga skandalet e tanishme financiare si n: Itali, France, Spanje, Greqi

dhe ne vende te tjera. Shkaku historik i apatis s tanishme t mass gjen gjurm te thnia e

Castoriadis: Papershtatshmeria radikale e programeve (projekti i pavaresise). Me fjale te

tjera ishte paprshtatshmria e demokracis prfaqsuese q krijoi kushte naivedemokratike t cilat konsiderohen si shkaku i fundit i apatis s tanishme. Gjithsesi, pyetja

mbetet po njesoj: pse kriza eshte bere vecanerisht akute ne dekaden e fundit? Pergjigja

duhet gjetur ne efektet permbledhese te ndryshimeve ne kushte objektive dhe subjektive te

cilat shenojne emergjencen e nderkombetarizimit te ekonomise se tregut qe nga vitet 70, ne

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

11


12/70


vecanti: rritja e nderkombetarizimit te ekonomise se tregut qe ka prekur jo vetem fuqine e

shtetit per te kontrolluar ecurine ekonomike, por edhe implikimin e efikasitetit ne politikat

tradicionale. Intensifikimi i konkurences ne vendet e treshes (Europe, SHBA, Japoni)

rezulton kolapsin e demokracise sociale, stabilizimin e konsensusit neoliberal dhe pasojat

efektive te eliminimit te diferencave ideologjike brenda partive politike. Renia e

socializmit ekzistues na oi ne mitin e fundit te ideologjive dhe perhapi kulturen e

individualizmit e cila u promovua nga neoliberalizmi. Ne kontekstin e neoliberalizmit

aktual, diferencat e vjetra ideologjike midis te majtes dhe te djathes jane zhdukur.

Zgjedhjet jane kthyer ne kontekste te kendshme betejash ndermjet partive duke terhequr

vemendjen e elektoratit me qellim implementimin e politikave duke formuar variacione te

se njejtes teme: rritja e lirise se forces se tregut dhe perkushtimi i shtetit per punesim te

plote. Rritja e apatise drejt politikave nuk reflekton nje indiference te pergjithsheme ne

lidhje me ceshtjet sociale, por nje rritje te mungeses se konfidences, vecanerisht ne grupet e

dobeta sociale. Tradicionalisht partite politike kane aftesi per te zgjidhur problemet e tyre

sociale. Tatepjeta e projektit socialist pas renies se demokracise sociale dhe socializmit

ekzistues, ka kontribuar dukshem ne terheqjen e shume njerezve, vecanerisht te te rinjve

nga politikat tradicionale. Ndaj, kolapsi i socializmit ne Lindje ne vend qe te funksiononte

si nje katalizator per ndertimin e llojit autoritar te politikes duke zhvilluar ide te reja ne Maj

1968, oi vetem ne nje risi te negociueshme ndermjet studenteve te rinj, drejt nje

konformizmi postmodern dhe nje mohimi te projektit nderkombetar antisistemik. Pjesa

tjeter, te cilet jane viktimat kryesore te ekonomise se nderkombetarizuar neoliberale, ka

rene ne nje apati politike dhe ne nj refuzim te pandergjegjshem te nje shoqerie te

stabilizuar refuzim qe ka marre forme nga nje shperthim i krimit dhe abuzimit te drogave

dhe ndonjehere ushtrimit te dhunes. Rritja e levizjes antiglobale eshte nje tregues i qarte i

faktit se te rinjte e sotem nuk jane apatike nga politikave, por respektojne ngjarjet politike

dhe ecurine e sotme te saj. Me fjale te tjera, rritja e ndergjegjesimit qe perqendron forcen

politike ne duart e politikaneve profesioniste dhe eksperte, si rezultat i dinamikes se

demokracise perfaqesuese, ka transformuar politiken ne nje loder duke larguar shume

njerez nga ajo. Ngjarjet e tanishme anti-sistemike brenda levizjes antiglobale jane vn nn

sulmin e luftes kunder terrorizmit, iniciative e nisur nga elita nderkombetare si pasoje e

ngjarjeve te shtatorit ne vitin 2001 ne SHBA.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

12


13/70


3. Dimensioni Social

Rritja ekonomike ka krijuar nje shoqeri te gjere, karakteristikat kryesore te te ciles jane:

konsumimi, privatesia, izolimi dhe pasojat desintegruese te lidhjeve sociale. Rritja e

shoqerise on drejt nje koncepti te ri pa-shoqeri, qe eshte zevendesimi i familjeve

berthame dhe individuale, hap ky per permbushjen e barbarizmit. Kriza sociale eshte

perkeqesuar nga shtrirja e ekonomise se tregut ne te gjithe sektoret e jetes sociale, si edhe

ne kontekstin e formes se saj te nderkombetarizuar. Gjithashtu dihet se tregu eshte armiku

me i madh i vlerave tradicionale. Ndaj nuk eshte e habitshme qe kriza sociale te jete me e

theksuar ne ato vende ku tregu ka avancuar. Kjo behet me e dukshme nga fakti se as

kompanite baze psh ne Britani, as rritja e tendencave mistike dhe fetare (SHBA), nuk kane

percuar asnje efekt ndaj simptomave te krizes sociale. Shperthimi i krimit dhe abuzimit te

drogave ka uar ne doreheqjen dhe braktisjen e luftes ndaj perdorimit te droges. Psh ne

Britani, u deshen 30 vjet qe krimi te dyfishohej, nga 1 milion ne 1950 ne 2.2 milion ne

1979. Gjithsesi ne 1980 norma e krimit u rrit me shume, deri ne 5 milion ne 1990. Elitat

drejtuese u pergjigjen ndaj shperthimit te krimit duke ndertuar burgje te reja pavaresisht

nga fakti se numri i te burgosurve eshte rritur me 25 %. Numri i te burgosurve ne Angli dhe

Uells pritet te rritet nga 64,600 ne 83,500 cdo gjashte vjet. Kjo do te thote se 153 nga

100.000 njerez do te burgohen. SHBA-se iu deshen 200 vjet per te uar numrin e te

burgosurve ne 1 milion, por vetem 10 vitet e fundit eshte rritur deri ne 2 milion, me 680

nga 100.000 njerez ne burg. Ne fakt shperthimi i krimit synon te marre forme ne

konglomeratet urbane ne mbare boten. Ndaj perqendrimi i forces ekonomike si rezultat i

shitjes se ekonomise, nuk ka rritur vetem privilegjet ekonomike te forcave minoritare, por

ka rritur edhe pasigurine. Per kete arsye shtresat e reja izolojne veten ne geto luksoze. Ne te

njejten kohe shitja e tregut dhe ne vecanti fleksibiliteti i tregut te punes, ka rritur pasigurine

ne pune, fenomen qe sot cenon kedo, pervec disa shtresave ne eliten kryesore. Raporti i

vitit 2000 ka theksuar se nivelet e stresit ne ekonomite e avancuara ka arritur rekorde te

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

13


14/70


larta per shkak te nderkombetarizimit te fleksibilitetit te tregut te punes, i cili ka rritur

nxitjen e punonjesve per nje produktivitet me te mire te punes.

4. Dimensioni Kulturor

Stabilizimi i ekonomise se tregut perfshin edhe gamen e gjere te kulturave dhe vlerave

tradicionale. Ky proces u pershpejtua ne shekullin e 20 permes shtrirjes ne mbare boten te

ekonomise se tregut dhe filizave te rritjes ekonomike. Sot ka nje proces intensiv te

homogjenitetit kulturor ne pune, i cili thjeshtezon kulturen ne pune permes ngjashmerive te

qyteteve, njerezve qe degjojne te njejten muzike ne mbare boten, qe shohin te njejtat

telenovela, qe blejne te njejtat te mira materiale, etj. Rritja e globalizimit neoliberal ne

fund te shekullit, ka zmadhuar procesin e homogjenitetit te kultures. Kjo eshte nje pasoje e

pashmangshme e liberalizmit dhe rregullimit te tregut dhe intensifikimit te vazhdueshem

te komercializmit te kultures. Bashkesite kulturore dhe kulturat e tyre po zhduken ne mbare

boten. Njerezit po behen konsumatore te nje kulture masive qe prodhohet ne vendet e

zhvilluara kapitaliste, vecanerisht ne SHBA. Ne industrine e filmit, vendet europiane me

nje sfond te forte kulturor dhe ekonomik, jane terhequr nga industrite e tyre per shkak te

paaftesise per te konkuruar me industrite amerikane. Ndaj, emergjenca aktuale per nje

kombetarizim kulturor ne shume vende te botes shpreh nje orvatje te deshperuar per te

ruajtur identitetin kulturor. Shitja e komunikimit ka stabilizuar parakushtet per degradimin

e diversitetit kulturor ne nje diferencim siperfaqesor te ngjashem me nje lloj folklori.

Implikimet politike te komercializimit dhe homogjenizimit te kultures nuk duhen

nenvleresuar.

5. Dimensioni Ideologjik

Ndryshimet ne parametrat strukturore duke shenuar tranzicionin ne modernitetin

neoliberal, u shoqeruan nga kriza serioze ideologjike te cilat vune ne pikepyetje jo vetem

ideologjite politike, apo arsyet objektive, por edhe vete arsyen sic tregohet nga shkelqimi i

tanishem i irracionalizmit ne te gjitha format e tij: qe nga ringjallja e besimeve te vjetra si

Krishterimi dhe Islami, deri ne shtrirjen e irracionaliteteve te ndryshme si misticizmi,

spiritualizmi, astrologjite, ezoterizmi, neopaganizmi dhe Era e re. Rritja e irracionalizmit

eshte nje rezultat direkt i krizes ekonomike, ne te dyja versionet kapitaliste dhe socialiste.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

14


15/70


Kolapsi i dy projekteve kryesore te modernizmit, socialistet dhe projektet e zhvillimit ne

kombinim me paralelet e krizave te shkences qe linden gjate fundit te shekullit, ishin

thelbesore per ndricimin e tanishem te irracionalizmit. Rritja e ndergjegjesimit ndaj

efekteve sociale dhe rritjes se shoqerise konsumatore, implikimet ekologjike te rritjes dhe

efektet ekonomike te globalizimit neoliberal ne termat e rritjes se varferise dhe pasigurise,

deshtimi paralel i zhvillimit dhe homogjenizimit te kultures, ishin pika kyce per rritjen e

irracionalitetit ne Veri dhe shtrirjen e levizjeve fondamentaliste ne Jug. Kjo krize ka

nenvizuar disa te verteta shkencore, vecanerisht ato me baze shpjegimin dhe interpretimin e

fenomeneve ekonomike dhe sociale.

Se pari, shkenca luan nje rol funksional ne riprodhimin e materialeve per rritjen

ekonomike permes kontributit deisiv per te dominuar boten natyrore dhe per te

zmadhuar rritjen.

Se dyti, shkenca luan nje rol te rendesishem ideologjik ne justifikimin objektiv te rritjes

ekonomike.

Ashtu si feja ka luajtur nje rol te madh ne justifikimin e hierarkise feudale, ashtu edhe

shkenca, vecanerisht shkenca shoqerore ka luajtur nje rol te rendesishem ne justifikimin e

hierarkise se sotme moderne. Qe prej momentit qe shkenca zevendesoi fene, objektivisht ka

justifikuar rritjen ekonomike ne versionin kapitalist dhe socialist. Megjithate as shkenca as

racionalizmi nuk duhen fajesuar per krizen e tanishme multi-dimensionale. Ashtu siteknologjia, edhe shkencat e aplikuara nuk jane neutrale ndaj logjikes dhe dinamikes se

ekonomise se tregut. Shkenca i perket tradites se pavarur, per te nxjerre te verteta dhe

metoda per shpjegimin e te vertetes. Ndaj sot nuk kemi nevoje per nje racionalizem te

hedhur poshte ne interpretimin e fenomeneve sociale, por per nje racionalizem objektiv e te

jashtezakonshem te evolucionit shoqeror dhe per nje zhvillim te racionalizmit demokratik.

Renia e socializmit dhe ngritja e neoliberalizmit pati efekte te ndryshme. Kritika e shkences

u hodh poshte nga teoricienet post-moderniste dhe u zhvillua brenda nje relativizmi te

pergjithshem, i cili oi ne braktisjen e kritikave efikase te status quo-se dhe teorise se

konformizmit. Emergjenca e globalizimit neoliberal dhe krizes ideologjike qe i dhane rritje

postmodernizmit dhe irracionalizmit, u zhvilluan gjate te njejten periudhe. Postmodernizmi

zhvilloi ne menyre te pavarur ndryshimet strukturore ekonomike si rezultat i kombinimit te

zhvillimeve paralele ne nivelin epistemologjik, ideologjik dhe ekologjik. Ndaj, era e

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

15


16/70


tanishme e modernitetit neoliberal ka zhvilluar paradigmen e vet dominuese dhe sociale.

Ngjarjet ne maj te 1968-s, ashtu si edhe renia e marksizmit, luajten nje rol te rendesishem

ne zhvillimet e paradigmave postmoderniste bashke me temat e tyre kryesore te refuzimit:

nje vizion gjitheperfshires i historise si nje proces zhvillues i progresit ose liberalizimit,

treguesit e medhenj, shija e pluralizmit, fragmentizimi, kompleksiteti dhe treguesit lokal,

sistemet e mbyllura, ekzistencializmi dhe determinizmi si faktore te pasigurise, ambiguiteti

dhe papercaktimi, kundershtimi dhe e verteta si tipare te relativizmit dhe perspektives se re.

Sot ndeshemi me fundin e nje lloji te vjeter te levizjes antisistemike, e cila ishte shprehja

kryesore e luftes sociale gjate 100 viteve te fundit.

6. Dimensioni Ekologjik

Kriza ekologjike e manifestuar nga nje perkeqesim i cilesise se jetes, eshte rezultati direkt i

degradimit te vazhdueshem te ambjentit rrethues te cilat promovohen nga ekonomia e

tregut dhe pasojat e rritjes ekonomike. Nuk eshte aksidentale qe shkaterrimi i ambjentit

gjate rritjes ekonomike ne te dyja versionet kapitaliste dhe socialiste, nuk ka te krahasuar

me demet qe shoqerite e meparshme i kane shkaktuar ambjentit. Forma kryesore e forces

brenda kornizes se rritjes ekonomike, eshte ekonomia. Perqendrimi i fuqise ekonomike qe

perfshin elitat drejtuese per te dominuar njerezit dhe boten, mund te shpjegoje shume mire

krizen e tanishme ekologjike. Per te kuptuar kete krize, i referohemi jo vetem perhapjes se

sistemit te vlerave dhe rezultateve te teknologjive apo prodhimeve kapitaliste, por edhe

marredhenieve te dominimit qe karakterizojne hierarkine e shoqerise te bazuar ne sistemin

e ekonomise se tregut dhe zgjerimit te idese per te dominuar boten natyrore. Humanizmi po

perballet me zgjedhje thelbesore ndermjet dy zgjidhjeve radikale: zhvillime te

qendrueshme dhe zgjidhjet eko-demokratike. Sot kerkohen shkaqet e krizes ekologjike

ne sistemin dominues te vlerave dhe teknologjive te perdorura. Kjo zgjidhje nuk eshte

mbeshtetur vetem nga rryma qendrore e levizjes se gjelber, por edhe nga pjeset progresive

te elites nderkombetare. Zgjidhja eko-demokratike kerkon shkaqet e krizes ekologjike ne

sistemin shoqeror i cili bazohet ne dominimin institucional te njeriut nga njeriu dhe

shtrirjes se idese te dominimit te botes natyrore. Zgjidhja kerkon forma te organizimit

social qe bazohen ne shperndarjen e barabarte te fuqise ekonomike dhe politike. Kjo na on

ne pershtatjen e projekteve te sotme demokratike.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

16


17/70


DEPRESIONI I MADH

1. Depresioni ne nje perspektive nderkombetare

Depresioni i madh ishte nje krize e gjere boterore qe filloi ne shume vende ne vitin 1929

dhe perfundoi diku rreth viteve 1930-1940. Ishte depresioni me i madh dhe me i

rendesishem ne shekullin 20 dhe perdoret ne shekullin 21 si shembull per te treguar deri ku

mund te degradoje ekonomia boterore. Depresioni i madh lindi ne SHBA. Historianet

perdorin si date fillimi renien e tregut ne 29 tetor 1929, duke njohur si te marten e zeze.

Depresioni i madh pati pasoja shkaterruese ne cdo vend, te pasur dhe te varfer.

2. Depresione te tjera te medha

Ka patur edhe renie te tjera te ashtuquajtura "Depresione te medha", por asnjera prej tyre

nuk ka zgjatur per kaq kohe. Historianet e ekonomise britanike perdorin termin "Depresion

i madh" per te pershkruar kushtet britanike ne fund te shekullit 19, vecanerisht ne bujqesi,

1873-1896, periudha te ciles i referohemi si Depresioni me i gjate. Vendet e Amerikes

Latine kane patur kriza te renda rreth viteve 1980. Ekonomistet finlandeze i referohen

renies se ekonomise finlandeze menjehere pas falimentimit te Bashkimit Sovjetik (1989-

1994) si nje depresion shume i madh. Depresioni i madh perkufizohet si nje periudhe e

dobesimit te ekonomise dhe renies se te ardhurave. Nisur nga ky perkufizim, Argjentina,

Brazili, Kili dhe Meksika kane perjetuar depresione shume te medha ne vitin 1980.

Nderkohe Argjentina perjetoi nje tjeter krize gjate viteve 1998-2002. Ky perkufizim

perfshin edhe performancen ekonomike te Zelandes se Re ne vitet 1974-1992 dhe Zvicres

nga viti 1973 deri ne ditet e sotme, pavaresisht se ky percaktim per Zvicren ka qene i

diskutueshem. Kriza ekonomike ne vitin 1990 qe goditi vendet anetare te Bashkimit

Sovjetik ishte dy here me intensive se Depresioni i madh ne vendet e Europes Perendimore

dhe SHBA ne vitin 1930. Ssandartet mesatare te jeteses regjistruan nje renie katastrofike ne

fillimet e vitit 1990 ne shume vende te Bllokut te Lindjes, me se shumti ne vendet qe dolen

nga Bashkimi Sovjetik. Disa vende ende vazhdojne te jene te varfra, me shume se ishin

ne vitin 1989 (psh. Ukraina, Moldavia, Serbia, Azia Qendrore, Kaukazi). Kolapsi i

Bashkimit Sovjetik dhe tranzicioni ne ekonomine e tregut, rezultoi humbje katastrofike ne

GDP, te pakten 45 % gjate viteve 19901996, duke rritur varferine dhjetefish me shume ne

rajon.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

17
http://en.wikipedia.org/wiki/1929http://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainehttp://en.wikipedia.org/wiki/Moldovahttp://en.wikipedia.org/wiki/Serbiahttp://en.wikipedia.org/wiki/1929http://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainehttp://en.wikipedia.org/wiki/Moldovahttp://en.wikipedia.org/wiki/Serbia


18/70


KRIZA KAPITALISTE DHE RIKTHIMI I HISTORISE

1. Konteksti historik i krizes

Ne vitet e ardhshme, Gjma e Madhe e vitit 2008 do t shihet si:

rezultat i dekades me te gjate dhe humbjes me te rend

fillimi i nje periudhe te re te krizes se organizuar dhe luftes revolucionare te klasave

brenda Amerikes dhe jashte saj

SHBA luan nje rol te rendesishem ne sistemin kapitalist boteror ne shekullin 20. Ne fund te

luftes se pare boterore, SHBA ishte fuqia me e madhe industriale ne mbare boten. Ne cdo

fushe te industrise, korporatat amerikane arriten pozicione dominuese. Pavaresisht nga

rritja ne SHBA, shperthimi i luftes se pare boterore ne 1914 shenoi fillimin e nje periudhe

30 vjecare te krizes boterore dhe paqendrueshmerise se saj. Shperthimi i luftes se pare,

shkaterroi ekuilibrat ekonomike-politike-sociale ne Europe dhe shume shpejt e shnderroi

boten ne kapitalizem. Revolucioni rus dhe pushteti i bolshevikeve ne tetor te vitit 1917

demaskoi implikimet revolucionare te krizes objektive.

Nje shperthim tjeter revolucionar ne Gjermani, ne nentor te vitit 1918, oi luften e pare

boterore drejt fundit te saj. Dy vitet e ardhshme shenuan rregullimin ekonomik ne mbare

Europen, por mungesa e eksperiences se lidershipit, mundesoi borgjezine europiane ti

mbijetoje rregullimit dhe te rimekembe stabilitetin. Rimekembja e shkurter ekonomike

dhe shtrirja e saj ne mes te vitit 1920, i hapi rruge renies se ekonomise boterore e cila filloi

ne Wall Street ne tetor te vitit 1929. Pavaresisht nga perpjekjet e presidentit Rusvelt, nje

drejtues i afte dhe i zoti ne klasen amerikane, nuk ishte e mundur ti jepej fund depresionit

te madh. Megjithate ne vitet 1930 papunesia arriti nivelet me te larta. Fakti qe SHBA u be

pjese e luftes ne dhjetor te vitit 1941, beri qe shpenzimet per mjetet e luftes te ndikonin ne

ringjalljen ekonomike te vendit.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

18


19/70


2. Fundi i historise?

Vemendje te madhe i duhet kushtuar standarteve te dyfishta qe uan ne krizen ekonomike

boterore, duke i krahasuar me krizen qe lindi ne Europen Lindore dhe Bashkimin Sovjetik

20 vjet me pare. Ne vitin 1989 u botua nje artikull qe theksonte faktin se kriza ekonomike

ne regjimin stalinist oi ne deshtimin total te socializmit. Shperberja e Bashkimit Sovjetik

ne dhjetor te 1991 ishte nje demostrim i pakundershtueshem i faktit se socializmi ishte

ekonomikisht i parealizueshem, ndaj per kete arsye askush nuk mund te imagjinonte

alternativen tjeter, ate kapitaliste. Mendja njerezore mberriti ne nje shprehje mjaft

popullore te cituar nga Francis Fukuyama, "Fundi i historise." Sigurisht qe Fukuyama nuk

tha se ne te ardhmen nuk do te kete gjera te reja. Fundi i historise shpjegon se ne termat e

organizimit social-ekonomik, kapitalizmi perfaqeson destinacionin final te progresit

historik. Te gjitha limitet e perhapjes se kapitalizmitjo vetem gjeografikisht, por edhe

historikishtnuk u moren parasysh. Ketu kemi te bejme me nje standart te dyfishte:

Nese kriza e Bashkimit Sovjetik dhe e Europes Lindore nenkupton deshtimin e socializmit

(duke lene menjane karakterin jo-socialist te regjimeve), atehere pse kriza e tanishme e

amerikaneve dhe e ekonomise boterore nuk interpretohet si nje krize dhe deshtim i sistemit

kapitalist?

Shtresa amerikane gjithmone mendon se eshte e plotfuqishme. Ky percaktim bazohet jo

vetem ne nje vleresim te gabuar te shkaqeve kryesore te renies se regjimit stalinist, por

gjithashtu edhe ne nje vetemohim te kundershtimeve te kapitalizmit amerikan, vecanerisht

nisur nga pozicioni i keq i SHBA-se ne kapitalizmin boteror. Ajo qe politika amerikane

deshtoi te kuptoje ishte se forca ekonomike qe minoi regjimin stalinist kishte karakter

global.

Shperberja e regjimit stalinist krijoi kushte te favorshme gjeo-politike per SHBA per te

eksploruar interesa strategjike. Megjithate, renia e regjimit stalinist nuk ndryshoi tatepjeten,

por e pershpejtoi ate gjate viteve 1989-91, ne pozicionin global te kapitalizmit amerikan.

3. Sistemi i post-luftes dhe dominanca e Shteteve te Bashkuara

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

19


20/70


Shkaterrimi i krijuar nga lufta, me nje ironi tragjike, krijoi kushte te mundshme per

ekuilibrat e sistemit te ri kapitalist per nje rritje te gjate dhe te qendrueshme ekonomike. Ky

stabilizim varet ne burimet financiare dhe industriale te SHBA-se. Klasa amerikane, e

frikesuar nga revolucioni socialist ne Europe, organizoi rindertimin ekonomik te botes

kapitaliste. Strukturat baze dhe mekanizmat e ketij rindertimi u formuluan ne konferencen e

Bretton Woods ne Gusht te 1944. Elementi kryesor i struktures se re globale ekonomike,

ishte dollari amerikan i bazuar ne sistemin nderkombetar monetar. Ne kete sistem, te gjitha

valutat jashte SHBA-se u pershtaten sipas vleres se dollarit. Ne kembim, dollari u lidh me

arin. Per kete arsye dollari sot funksionon si monedhe boterore. Tregu nderkombetar u

dominua nga dollari, ndaj edhe transaksionet nderkombetare tregtare dhe financiare u bene

ne dollare. Vende jashte SHBA-se punuan me dollarin dhe permes tij kryenin transaksione

nderkombetare tregtare. Konfidenca e integritetit te monedhes amerikane u mbeshtet nga

garancia amerikane.

4. Fillimi i renies se ekonomise se Shteteve te Bashkuara

Gjithsesi ishte e pashmangshme qe sistemi do te kalonte nje stres te madh nisur nga

kercenimi se industrite europiane dhe japoneze do te minojne dominancen amerikane. Ne

fund te viteve 1950 ekonomisti Robert Triffin shprehu shqetesimet e tij rreth shkaterrimit te

balances amerikane ne pagesa, duke paralajmeruar se grumbullimi i deficitit te dollarit do

te vere ne pikepyetje aftesine e SHBA-se per te shpenguar dollarin nga ari. Keto frika u

justifikuan nga kolapsi i sistemit te Bretton Woods ne 15 gusht 1971, kur administrata e

Niksonit pa bere asnje paralajmerim, anulloi konvertimin e dollarit ne ar. Ky akti

perfaqesoi nje kthese ne historine e kapitalizmit pas luftes se II boterore. Turbulloi

ekuilibrat financiare qe shtrine kapitalizmin boteror pas luftes. Pas gushtit te vitit 1971,

kapitalizmi boteror u rrit ndjeshem duke destabilizuar tronditjet. Kriza e tanishme ka te

beje me kulmin e procesit te disekuilibrimit qe zgjat prej m shume se 37 vjetesh. Kolapsi i

konvertimit te dollarit ne ar dhe normat e fiksuara te kembimit, paten nje ndikim dramatik

ne shkaterrimin e pozites se SHBA-se ne ekonomine globale. Te kuptuarit e pasojave te

ketij shkaterrimi, kerkon me shume vemendje ndaj ndryshimeve kuptimplota ne orientimin

strategjik te korporatave amerikane gjate 45 viteve te fundit.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

20


21/70


5. Fundi i dominances se dollarit

Kriza nuk mund te ndryshoje drejtim duke ringjallur Epoken e Arte te kapitalizmit

amerikan. Pozicioni objektiv i kapitalizmit amerikan ne ekonomine boterore eshte

shkaterruar ne menyre dramatike gjate 40 viteve te fundit. Dobesimi i dollarit ne fund te

viteve 50, ishte nje nder shenjat e hershme te shkaterrimit te pozites globale te SHBA-se.

Ne vitin 1971 Amerika i dha fund konvertimit te dollarit ne ar. Ende dollari mbetet valuta e

vetme ne rezervat boterore dhe SHBA eshte kombi debitor dhe ka grumbulluar deficitin me

te madh te llogarive. Shenja tjeter qe shenoi kthesen historike te kesaj krize, u shpreh nga

kryeministri kinez Wen Jiabao i cili shprehu shqetesimet e tij lidhur me realizueshmerine e

te ardhmes per dollarin amerikan dhe sigurine e dollarit kinez.

"I kemi dhene nje shume te madhe parash SHBA-se, ndaj sigurisht qe jemi te shqetesuar

per sigurine e aseteve tona. Per te qene i ndershem, jam shume i shqetesuar"!

Realizueshmeria financiare e SHBA-se eshte vene ne pikepyetje nga fuqite me te medha

ekonomike. Ne rast se dollari humb statusin e tij global, do te kete pasoja te menjehershme

jo vetem per poziten globale te kapitalizmit amerikan, por edhe per drejtimin e politikave te

ekonomise vendase. Duhet theksuar se e gjithe paketa stimuluese e administrates se

Obames, varet nga gadishmeria e kreditoreve te huaj per te ruajtur dollarin amerikan.

KUPTIMI I KRIZES SE TANISHME EKONOMIKE

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

21


22/70


1. Nderkombetarizimi i krizes

Rritja e borxhit n kto dy dekada n shtete si SH.B.A dhe Mbretria e Bashkuar kan qen

t varura nga rrjedhjet ndrkombtare t kapitalit t cilat kan rezultuar nga nj shkall e

rndsishme e stabilitetit t prqindjes s kmbimit e krahasur kjo me trazimin e viteve

1980. Kriza esht manifestuar n zhvillimet monetare t vendit n ekonomit e mdha,

megjithse vende si Islanda, Ukraina, Hungaria dhe Vendet Baltike kan krkuar ndihm

financiare nga FMN dhe BE, ndikimi i zhvillimeve t fundit t ashtuquajtura ekonomit e

tregut n zhvillim. Prfaqsuesit m largpams t kapitalit jan shum t qart q nse

modelet e ekuilibrimit global do t vazhdojn, kshtu do t ndodhe edhe me krizat

financiare t ktij lloji q kemi par koht e fundit. Lvizje t mdha t fondeve n SH.B.A

dhe Mbreterine e Bashkuar do t rezultojn n hua t rrezikshme sido q te krijohen

strukturat rregullatore. E vetmja mnyr q kjo gj t shmanget sht nprmjet

investimeve dhe vecanrisht eksporteve n SHBA. Kjo strategji sht shum e vshtir pr

tu zbatuar n praktik sepse natyra e paplanifikuar dhe spontane e kapitalizmit e bjn kt

ekuilibr shum t rrezikshm dhe destabilizues. Kjo sht vn re n mes t viteve 1980

kur vendimi pr t bashkrenduar nj ngritje n vlern e Jenit dhe ndryshimi i ekonomis

Japoneze drejt krkess s brendshme dhe larg nga eksportet oi n nj furi spekulative t

huamarrjeve duke rezultuar n nj kriz q zgjati pothuajse 2 dekada. Akoma nj problem

shum serioz ditt e sotme sht mungesa e marrveshjes midis prfaqsuesve t kapitaleve

t vendeve t ndryshme. Kjo sht vn re n Europ duke patur parasysh diskutimet midis

qeverive Gjermane dhe Angleze mbi prqindjen n t ciln shpenzimi i qeveris dhe

deficitet fiskale jan nj prgjigje e duhur pr krizn. Pr m tepr flasin tensionet e

rndsishme midis qeverive amerikane dhe Aziatike. Kto tensione reflektojn jo vetm

shqetsimet ekonomike, por gjithashtu ndryshojn balancn e fuqive n kapitalizmin

ndrkombtar.

2. Fundi i Neo-Liberalizmit?

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

22


23/70


Nj cshtje e rndsishme sht shtrirja e krizes se kohve t fundit duke prfaqsuar

fundin e dominimit politik t neo-liberalizmit. Esht e rndsishme t pranojme se humbja

e shtetit sht e papajtueshme me neoliberalizimin duke siguruar nj humbje n interes t

kapitalit. Qllimi fillestar i Fuqis Puntore t RE n shptimin e bankave ishte shum

brenda ksaj kornize. Megjithat kjo nuk do t thot q zgjidhja e krizs do t mbetet

brenda kufijve t neo-liberalizmit. Rezultati i nj neo-liberalizmi ku bankat jan

ristrukturuar dhe riprivatizuar, ndrkohe qe grumbullimi ka rifilluar n bazat e tregut t lir,

mbetet vetem nj rezultat i mundshm, por jo i vetmi. Tashm qeveria e Mbreterise se

Bashkuar sht m ndrhyrse duke pasur parasysh manaxhimin e bankave q kan pr

qllim adaptimin e nje sere politikash fiskale t cilat gjithashtu nuk ishin planifikuar as pak

muaj m par.

3. Roli i bankave qendrore

Ekonomistt e Shkolls Austriake kan propozuar q kriza sht nj shembull i shklqyer i

Teoris t Ciklit t Bisnesit Austriak n t cilin kredite e krijuara nprmjet politiks t

banks qndrore ojn n lindjen e nj boom-i artificial, i cili sht ndjekur n mnyr t

pashmangshme nga nj dshtim. Historia e kurbs s t ardhurave nga viti 2000 deri n

2007 tregon rolin q krijimi i kreditit nga Rezervat Federale mund t ket pasur rol n

fillimet e krizs financiare n 2007 dhe 2008. Thesari i t ardhurave sht nj nga mjetet e

politiks monetare.

Kjo kurb e t ardhurave (gjithashtu e njohur si struktura e prqindjes s interesit) sht

forma e krijuar nga grafiku q tregon Thesarin e SHBA-se, ose prqindjet e interesit t

obligacionit n aksin vertikal dhe kohn e maturimit n aksin horizontal. Kur prqindjet e

interesave me afat t shkurtr jan m t ulta se prqindjet e interesave me afat t gjat,

kurba ka pjerrsi pozitive. Kjo inkurajon nj zgjerim n plotsimin n para dhe favorizon

borxhet. Kur prqindjet e interesit me afat t gjat jan m t ulta sesa prqindjet e

interesit afatshkurtr, kurba quhet e prmbysur . Kjo favorizon nj tkurrje n sigurimin e

parave. Kur kto t dyja jan t barabarta, kurba e t ardhurave esht e shesht . Kurba e

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

23


24/70


t ardhurave mendohet t jet nj reesion (kur shte e prmbysur) dhe inflacion (kur sht

pozitive). Pa nj ekonomi t globalizuar, kjo gje nuk mund t ndodhe.

N qershor 2004 FED filloi t rrise prqindjet e fondit FED dhe kurba e t ardhurave po

ngushtohej gradualisht. Kryetari i FED Alan Greenspan e prshkroi kt ngushtim t

shprndarjes midis prqindjes me afat t shkurtr e me afat t gjat si nj rebus gjat

shkurtit t 2005. Kryetari priti qe prqindjet afatgjata t rriteshin n t njjtn linj me ato

afatshkurtra. Megjithat ngushtimi i politiks monetare i shkaktuar nga rritja e prqindjes

afatshkurtr po ngadalesonte ekonomin dhe po ulte krkesn pr borxhet afatgjat. FED

rriti prqindjet deri n nj pike prej 5.25 % n Qershor 2006. Kurse ne tetor 2006 kurba

ishte e shesht duke treguar politik monetare neutrale (as stimuluese e as kontradiktore).

Kurba ishte prmbysur m shum n Mars 2007 kur shqetsimi pr inflacionin po arrinte

pikun.

4. Impaktet e tregut financiar

Nj nga viktimat e para ishte Northern Rock, nj banke mesatare n Britani. Natyra e

lart e shfrytzimit t biznesit t saj e oi bankn t krkoj siguri nga Banka e Anglis.

Kjo oi n nj panik t investitorit n mes t shtatorit 2008. Thirrjet pr ta nacionalizuar

nuk u morn parasysh n shkurt t 2008, megjithat qeveria britanike u zbut dhe banka

perfundoi n duart e publikut. Problemet e Northern Rock provuan se ishin tregues i

hershm i problemeve q shpejt do t preknin edhe bankat e tjera dhe institucione t tjera

financiare. Fillimisht kompanit e ndikuara ishin me t prshira drejtprdrejt n ndrtimin e

shtpive dhe dhnien e kredive si Northern Rock dhe Coutnrywide Financial. Insitucionet

financiare t cilat ishin prfshir n sigurimin e kredive si Bear Stearns ran pre e kesaj

krize.

Kater fazat e krizes globale

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

24


25/70


1. Faza e pare- ka qen ndrhyrje pr t pasur bashkimin dhe fuqizimin e sektorve

financiar n vende. N nivel makroekonomik kjo ka prfshir politika veprimi si ulja e

prqindjeve t interesit, zgjerimi i sigurimit me para, lehtsia sasiore (monetare) dhe

veprimet pr t rifilluar dhe mbrojtur konfidencn n tregjet e kreditit. N nivel

mikroekonomik kjo ka detyruar veprime pr t zgjidhur shkaqet e rndsishme t krizs

duke prfshir paketat e shptimit pr firmat me probleme, duke garantuar depozita n

banka, futje t kapitalit, vendosje e aseteve t rrezikshme dhe ristrukturimi i borxhit.

Veprimet e marra prfshijn shptimin e institucioneve financiare q konsiderohet t jen

shum t mdha pr t falimentuar dhe konfiskimet e qeveris t disa institucioneve

financiare dhe lehtsira t qeveris t bashkimit dhe prvetsimit. N SHBA, politika

tradicionale monetare ka arritur pothuajse limitin e saj, si Rezervat Federale kan ulurprqindjen e skontos deri n 0.5 % dhe ka nj prqindje (target rate) pr prqindjen e fondit

federal nga 0.0% n 0.25 %. Rezerva Federale dhe Thesari, kan br lehtsira monetare

(duke bler sigurime qeveritare, dhe futjen e m shum lekve n ekonomi) dhe duke u

marr drejtprdrejt me asetet q mbahen nga banka. Cfare sht mesuar nga krizat e

mparshme sht q pa nj zgjidhje t problemeve t rndsishme me asetet dhe ruajtjen e

deklaratave financiare t bankave dhe institucione t tjera financiare, kriza financiare do

t vashdoj t zgjatet pa fund. Ky ishte pa dyshim rasti me Japonin. Madje edhe Suedia,

shpesh e par si model i sukseshm i prballimit me nj kriz financiare, duhet t marr

veprime deizive pr tu marr me asetet performuese t sistemit t saj bankar. Thesari i

SHBA-se zbuloi detajet e Programit t Investimit t Ortakris Publik-Privat pr t

adresuar sfidn e aseteve toksike (trashegimi) e mbajtur nga sistemi financiar. Kta t dy

prfshijn kredit e real estate t mbajtura n librat e banks dhe financimet nga

portofoli i kredive t mbajtura nga bankat, kompanit e sigurimit, fondi i pensioneve,

fondet e prbashkta dhe fondet n llogarit individuale t pensionit. Ky opsion u

konsiderua superior nga Thesari duke i lejuar bankat t shlyenin asetet nga librat e tyre apote bliheshin nga qeveria n mnyr t drejtprdrejt. Thesari dhe Korporata e Sigurimit t

Depozits Federale prezantojn nj program pr t trhequr kapitalin privat pr t bler

kredi t trashguara t prshtatshme.

Te kopjuarit me efekte Makroekonomike

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

25


26/70


2. Faza e dyte - E ktij procesi sht m pak e pazakont prvec thellimit t problemeve

ekonomike ballafaquar me vendet rreth bots. Vendet po bashkpunojn me ndikimin

mikroekonomik t krizs n ekonomit e tyre, firmat, investitort dhe familjart. Shum

nga kto vende, vecanrisht ato me tregje t zhvilluara, jan shembur nga nj lvizje e gjer

e kapitalit nga ekonomit e tyre dhe nga rnia e eksporteve dhe cmimeve t produkteve

(mallrave). N kto raste, qeverit jan drejtuar tek politikat tradicionale monetare dhe

fiskale pr tu marr me kushtet e rnies ekonomike, rnies se takses s burimeve t t

ardhurave dhe rritjen e papunsis. N prgjigje t rnies s ekonomis, shum vende kan

adoptuar paketa stimuluese fiskale t projektuara pr t nxitur prmirsimin e ekonomis

ose t paktn ta largojn nga prkeqsimi. Kto prfshijn paketa nga Kina (586 billion

dollar), Bashkimi Europian (256 billion), Japonia (250 bilion) Meksika (54 billion) dhe

Korea e Jugut (52, 5 bilion). Shuma globale pr paketat e stimulimit tani kalojn 2 trilion

dollar, por disa nga keto paketa prshijn masa q zgjaten n vitet pasardhse, kshtu

totali nuk do t nnkuptoj q e gjitha sasia do t prkthehet n shpenzim t menjhershm

t qeveris. Paketat stimuluese jan masa fiskale (ulje shpenzimesh qeveritare apo taksa),

por disa paketa prfshijn masa q kan qllim stabilizimin e bankave dhe institucioneve t

tjera financiare dhe zakonisht jan kategorizuar si shptime bankare apo paketa asistence

financiare. Nse do t llogariten vetm masat e reja stimuluese fiskale, totali dhe prqindja

e GDP globale do t jet n mnyr t konsiderueshme e ult. Nj analiz e matjeve t

stimulit nga KE, konkludoi se t tilla masa prbjn nje llogaritje prej 3.25 t GDP t KE.

FMN vlersoi ne Janar te vitit 2009 se paketat fiskale stimuluese t SHBA si nj prqindje

e GDP, do t shkojn n 1.9% pr zonn e euros, 0.9% pr Japonin, 1,4 % pr Azin duke

prjashtuar Japonin 1,5 %, dhe pr pjesn tjeter t Vendeve t G-20 1.1%. Disa vende

kan marr hua n tregjet ndrkombtare dhe mbartin borxhe t vlersuara n Euro apo

Dollar. Meqe monedhat e tyre jane zhvleresuar, kostoja e monedhs lokale e ktij borxhi

sht ngritur n qiell. Shtete t tjera kan banka me borxhe pothuajse sa GDP kombtare.

Disa vzhgues kan ngritur mundsin e nj krize sunduese borxhesh, si n rastin e

Islands duke e shtetzuar bankn e saj dhe duke pretenduar detyrim m t masdh se masa

e ekonomis kombtare. Disa nga kto vende jan kthyer nga financimi i FMN-se, Bankes

Botrore dhe vendet me bilance pozitive kapitali. FMN ka siguruar apo sht n proces t

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

26


27/70


jape suport financiar pr Islandn rreth 2.1 bilion dollar, Ukrainn 16.4 bilion dollar,

Hungarin 25.1 bilion dollar, Pakistanin 7.6 bilion dollar, Bjellorusin 46 bilion dollar

dhe Serbin 53.03 bilion dollar. Vendet t tjera si Polonia dhe Turqia kan qen n

bisedime me FMN, nderkohe qe vende te tjera prballen me kushte t vshtira ekonomike

si pjesa m e madhe e Europs Lindore, Meksika, Argjentina, Koreja e Jugut, Indonezia,

Spanja, Greqia dhe Italia.

Rregullorja dhe reforma e tregut financiar

3. Faza e trete e procesit sht gjithashtu n vazhdimsi t vendose cfar ndryshimesh

duhen br n sistemin financiar. Me qllim q t kordinohen reformat n sistemet

regullatore kombtare dhe t jepen kto mbshtetje politike, drejtuesit botrore filluan nj

seri takimesh ndrkombtare pr t adresuar ndryshimet n politik. N kt faz t tret

shtjet e rndsishme q jan adresuar nga SH.B.A dhe nga vendet e tjera prqndrohen

n rregullimin e sistemit dhe parandalimin e krizave t mtejshme. Shumica e ktyre

prfshijn teknikat e rregullimit dhe pakujdesis s tregjeve financiare, si edhe standartet

pr prshtashmri kapitali dhe nj skem pr financimin dhe kryerjen e ndrhyrjeve

financiare n t ardhmen, nse sht e nevojshme. N Mbledhjen e nntorit 2008 t G 20

lidert aprovuan nj Plan Aksion q i jep shtys nj plani pune gjitheprfshirs.

Marreveshjet me efekte politike, sociale dhe sigurie

4. Faza e katert - e procesit ka t bj me efektet politike, sociale t siguris t

rregullimeve financiare. Kto jan efekte financiare q lidhen me rolin e SH.B.A,

pozicionin e saj udhheqs n lidhje me vendet e tjera dhe ndikimin social e politik n

vendet q jan prekur nga kriza. Pr shembull n 12 shkurt 2009, Dennis Blair, Drejtor i

Inteligjens Kombtare, i tha Kongresit q paqndrueshmria e shkaktuar nga kriza

ekonomike globale dhe ndrlikimet gjeopolitike, sht krcnimi i par pr SHBA.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

27


28/70


Efektet politike, sociale dhe t siguris t krizs globale mund t ndahen n kategorit e

mposhtme.

efektet n drejtimin politik dhe regjimet brenda vendeve

efektet mbi ideologjin, protektonizmin dhe kapitalizmin

efektet mbi drejtimin ndrkombtar dhe qndrimet kundrejt SH.B.A-s

efektet mbi politikat shumkombtare dhe organizatat politike, dhe efektet mbi

varfrin dhe lvizjet e burimeve ndihmse.

6. Katastrofa e sotme ekonomike, rezultat i 100 viteve te dekadencs

N realitet, sht vet shteti i cili ishte i pari q organizoi kt borxh t prgjithshm. Pr t

siguruar nj mbshtetje artificiale t ekonomis, shteti hapi portat e kredive duke

reduktuar prqindjet e huamarrjes t bankave qndrore, duke dhn kredi me mim t ult,

ndonjehere m pak se 1%. Rrjedha e paras u rrit shum. Borxhi botror ishte nj zgjedhje

e matur e borgjezve dhe jo rezultat i disa lloj crregullimeve.

Deklarata e Bushit pas 11 Shtatorit 2002 - Bhuni atdhetar t mir, konsumoni.

Presidenti amerikan po jepte nj mesazh t qart n gjith sfern financiare; shumfishoni

kredite e konsumatorve ose ekonomia e vendit do t falimentoj! N fakt, kapitalizmi ka

mbijetuar mbi kredit per shum dekada. Pr t kuptuar origjinat e ktij fenomeni, duhet t

studiojme sekretin e madh te shoqris moderne, krijimin e nj vlere t nj bilanci pozitiv.

Duke perdorur fjalt e Marksit: Kapitalizmi mbart n vetvete nj lloj smundje t lindur

mbi prodhimin. Ai prodhon m tepr produkte sesa tregu mund t thithe. Pse? Le t

marrim nj shembull teorik. Nj puntor n nj linj montimi apo para nj kompjuteri, n

fund t muajit paguhet me 800 euro. N fakt ai ka prodhuar jo 800 euro q merr, por nj

vler prej 1200 eurosh. Pra ai ka nxjerr fuqi puntore t papaguar apo e then ndryshe, ai

ka prodhuar tepric vlere. Cfar bn kapitalisti me kto 400 euro q i ka vjedhur puntorit

(duke u siguruar q ai manaxhon ti shese ato produkte)? Ai i fut ca n xhepin e tij, le t

themi 150 euro, dhe pjesa e mbetur prej 250 euro i investon n kapitalin e kompanis,

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

28


29/70


shpesh duke bler makineri t reja, etj. Prse kapitalistt veprojn n kt mnyr? Sepse

nuk ka zgjedhje tjeter. Kapitalizmi sht nj sistem konkurues. Duhet t shessh produktet

e tua m lir sesa rivali yt. Si rezultat, shefi sht i detyruar jo vetm t ul kostot e

prodhimit, dmth pagat, por gjithashtu t prdore nj pjes t fuqis puntore t papaguar q

ai i ka marr pr ri-investime n makineri m efikase, me qllim rritjen e produktivitetit.

Nse ai nuk e bn kte, ai nuk mund t modernizohet dhe shpejt apo von, ata q kan

vepruar ne kete menyre, do t shesin m lir produktet e tyre dhe t pushtojn tregun.

Kshtu sistemi kapitalist ndikohet nga nj fenomen kontradiktor: duke mos i paguar

puntorve pr aq sa ata i kan shrbyer atij, dhe kshtu duke i detyruar bosat t heqin dor

nga konsumi i nj pjese t madhe t prfitimit t rrmbyer n kt mnyr, sistemi

prodhon m shum vlera sesa shprndan. As puntort e as kapitalist mund t marrin t

gjith produktet e prodhuara. Kush do ta marr kt tepric produktesh. Sistemi duhet t

gjej rrugdalje jasht kornizs t prodhimit kapitalist-tregjet ekstra kapitaliste, n kuptimin

e ekonomive q nuk funksionojn si menyr kapitaliste. Kjo sht arsyeja pse n shekullin

e 18-te dhe m tutje n shekullin e 19-te, kapitalizmi pushtoi globin, duhet t gjenden tregje

te reja gjat gjith kohs, n Azi, Afrik, Amerikn Jugore, pr t kuptuar prfitimin duke

shitur produktet e teprta, me frikn e t pasurit ekonomin e paralizuar. Dhe kjo sht

cfare ndodh rregullisht kur nuk mund t bhen pushtime t reja shume shpejt . Manifesti

Komunist t 1848 prmban nj prshkrim mjeshtror t ksaj krize:

n kto kriza, shprthen nj epidemi q, n epokat m t hershme, do t dukej absurditet-

epidemi e mbiprodhimit. Shoqria papritur e gjen veten t vendosur pas n nj gjendje

barbarizmi momentar, duket si nj varfri, nj luft universale shkatrrimi, ka shkurtuar

sigurimin me cdo mjet jetese industria dhe tregtia duket e shkatrruar; dhe pse? Sepse ka

tepr civilizim, tepr mjete jetese, tepr industri, shum tregti. Megjithat n kt

periudh, pr shkak se kapitalizmi ka nj sistem n rritje, pr arsye se me t vrtet mund t

pushtojn territore t reja, cdo kriz i jep mundsi nj faze t re prosperiteti; Nevoja pr

nj treg t gjer pr produktet e tij ndjek borgjezin n t gjith siprfaqen e globit. Duhet

t gjej streh kudo, t vendoset kudo dhe t krijoj lidhje kudo. mimet m t lira t

produkteve jan artileri e rnd me t cilat rrzoi t gjith muret Kinez.Shtrngon t gjitha

vendet, nga frika e pjashtimit, t adoptojn mnyrn borgjeze t prodhimit, i shtrngon

ata t prezantohen me at q quhet civilizim n mes, dmth, t bhen vet borgjez . Me nj

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

29


30/70


fjal krijon nj bot me imazhin e saj. Por tashm Marks mund t shoh n kto kriza

periodike dicka m tepr se nj cikl i prhershm q do t coj gjithmon n nj faz t re

prosperiteti. Ai i konsideroi ata si shprehje t kontraditave t thella t cilat grryejn

kapitalizmin. Duke pushtuar tregje t reja, borgjezia ishte duke shtruar rrugn pr kriza

m t gjera dhe m shkattruese dhe duke zvogluar mnyrat prmes s cilave krizat

parandalohen. Apo sic e vendos n Pagn e Puntorit dhe Kapitalin krizat bhen m t

shpeshta dhe m t dhunshme, nse pr asnj arsye tjetr n t njjtn mas q rriten

produktet dhe nevoj pr tregje t zgjeruar , n t njjtn mas tregu botror tkurret edhe

m shum dhe madje m pak tregje ngelen pr tu shfrytzuar, prderisa cdo kriz e

mparshme ka n qendr t vmendjes t tregtis s bots nj treg t papushtuar ose treg t

shfrytzueshm n mnyr siprfaqsore. Prgjat shekujve t 18-te e 19-te, fuqit

kryesore kapitaliste ishin t angazhuara n nj gar pr t pushtuar botn, ata gjithnj e m

shum e ndan planetin n koloni dhe krijuan perandori t vrteta. Nga periudha n

periudh ata u gjendn n nj znk pr t njjtin territor, shprtheu nj luft e shkurtr dhe

humbsi lvizi shpejt pr t gjetur nj cep tjetr t bots pr t pushtuar. Por n fillimin e

shekullit t 20-te, fuqit e mdha kishin prfunduar dominimin e bots. Nuk ishte m nj

shtje e prplasjes pr zona t reja si Afrika, Azia apo Amerika, por t angazhimit n nj

prleshje mizore pr t mbrojtur sferat e tyre t influencs dhe t pushtojn zona nga rivalt

e tyre n tyt t pushks. Kjo isht nj cshtje e vrtet pr mbijetes pr vendet kapitaliste,

ata duhet t ishin n gjendje t hidhnin mjaftueshm mbiprodhimin e tyre n tregjet jo

kapitaliste. Pra nuk ishte vetm rastsisht Gjermania, e cila kishte shum pak koloni dhe

ishte e varur n dshirn e mir t Mbretris Britanike pr t br marrveshje n zona

nn kontrollin e saj, q provoi t ishte fuqia m agresive e ajo q ndrseu Luftn e Par

Borore n 1914. Kjo gjakderdhje mori jetn e 11 milione njerzve, shkaktoi vuajtje dhe

trauma morale dhe psikologjike n t gjith gjeneratat. Ky horror lajmroi hapjen e nj

epoke t re, epokn m barbare n histori. Kapitalizmi tani ka hyr n epokn e saj t

dekantizmit (rnies) . Prplasja e 1929 konfirmoi kt . Dhe pas m shum se 100 vjetsh

agoni, ky sistem akoma po qndron i al, por akoma i gjall. Si ka mbijetuar? Pse

struktura e tij nuk sht paralizuar plotsisht nga helmi i mbiprodhimit? Ekonomia botrore

ia ka dal mban t shmang nj kolaps duke u drejtuar gjithnj e m tepr tek borxhi. Prej

fillimit t shekullit t 20-te, borxhi total amerikan ka shprthyer n kuptimin e plot t

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

30


31/70


fjals, duke filluar q n vitin 1920. Familjet, siprmarrjet dhe bankat kan marr fund nn

grumbullimin e borxhit. Dhe rnia e vrazhd n kurbn e borxhit n 1930 -1940 sht n

fakt shum zhgnjyese. Depresioni i madh prezantoi krizn e par ekonomike. Borgjezia

nuk ishte akoma e prgatitur pr kt shok. N fillim nuk iu prgjigj apo u prgjigj keq.

Duke mbyllur kufinjt prmes protektonizmit, ajo theksoi mbiprodhimin dhe toksinat bn

m t keqen e mundur, Midis viteve 1929 dhe 1933, prodhimi industrial amerikan ra me

50%; papunsia goditi 13 milion punonjs dhe niveli i vafris ishte me t vrtet i

tmerrshm. 2 milion Amerikan ngelen pa shtpi. Fillimisht, qeveria nuk i erdhi n ndihm

sektorit privat, 29000 banka t regjistruar n 1921, kishin ngelur vetm 12000 n fund t

Marsit 1933, dhe kjo kasaphan vazhdoi deri n vitin 1939. T gjitha kto falimentime do

t thonin nj zhdukje e thjesht e maleve me borxhe, pas 4 vjetsh duke mos br asgj.

Shteti amerikan filloi t marr masa. Kjo ishte Marrveshja e RE e Roosvelt-it. Dhe cfar

bri ky plan nga ku konsiston? Ishte nj politik e punve t shklqyera t bazuara n nj

rritje masive t prapreent n borxhin e shtetit (nga 17 bilion dollar n vitin 1929, borxhi

publik u rrit deri n 40 bilion dollar n 1939). Pas ksaj, borgjezia mori msime prej ksaj

aventure te keqe. N fund t Lufts s Dyt Botrore organizoi institucionet monetare dhe

financiare n nivel ndrkombtar dhe mbi t gjitha sistematizoi shpresn pr kredite. Duke

pasur nje ulje te vogel n vitet 1953-1954 dhe prve nj qetsie t shkurtr gjat viteve

1950-1960, borxhi amerikan filloi t binte prsri dhe t rritej n mes te viteve 1950. Kur

kriza u kthye n vitin 1967, kt periudh klasa sunduese nuk priti 4 vjet para se t binte

dicka. Ajo menjher shpresoi tek kredia. Kto 40 vitet e shkuara mund t prcaktohen si

seri krizash dhe nj tregues rritjesh n borxhin botror. N SH.B.A, kishte recension zyrtar

n vitin 1969, 1973, 1980, 1990, 2001. Boshtet e borxhit rriten pas viteve 1973 dhe madje

edhe m shum n vitin 1990. T gjitha borgjezit n bot kan vepruar n te njjtn

mnyr. Por borxhi nuk sht zgjidhja magjike. Esht nj rreth vicioz, kapitalistt

prodhojn m shum produkte sesa mund t thith tregu; kredia tjetr krijon nj treg

artificial, kapitalistt atehere shesin produktet e tyre dhe riinvestojn prfitimet e tyre n

prodhim dhe kur ka nevoj pr m tepr kredi shesin produkte t reja. Jo vetm borxhet

akumulohen, por me cdo cikl t ri, duhen gjithnj e m shum borxhe t marrin nj

prqindje identike t rritjes .Pr m tepr nj pjes e madhe rritse e ksaj kredie nuk

injektohet asnjher n qarkun e prodhimit por zhduket menjher n greminn e deficitit.

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

31


32/70


M n fund 20 vitet e shkuara me ekonomin e vrtete n kriz t vazhdueshme, nj

pjes n rritje e paras s krijuar shkon n risqe spekulative. Eshte m prfituese dhe n

fund m pak e rrezikshme t spekulosh n kmbimin e stokut, sesa t investosh n

prodhimin e produkteve t cilat do t jen shum t vshtira pr tu shitur. Sot, pes her m

shum para qarkullojne n kmbimin e stokut sesa n prodhim. Eshte ABC e tregtis, do

borxh duhet t kthehet nj dit ose huamarrsi do t hyj n probleme serioze dhe n

falimentim. Ather kthehemi n fillim, kapitali mund t fitoj koh n prballje me krizn

historike. M keq, duke hequr efektin e krizs deri nesr, sht duke shtruar rrugn pr m

tepr trazir ekonomike t dhunshme. Kjo sht cfar po ndodh me kapitalizmin sot.

DESHTIMI I MANAXHIMIT TE BIZNESIT, shkak per renien ekonomike

1. Shkaku i vetem i krizes ekonomike eshte: Deshtimi i manaxhimit te biznesit

Manaxhimi i shekullit t 20-te i t gjitha siprmarrjeve sot vendos struktura organizative

dhe manaxhuese tek bizneset pr t manaxhuar siprmarrjen, sesa manaxhimin e biznesit.

Kjo shkakton problemin e rndesishm n t gjith manaxhimin e siprmarrjes q ka

shkaktuar t gjitha krizat e mparshme dhe sht shkaku kryesor i krizs s fundit

financiare dhe ekonomike. Pra problemi sht dshtimi i manaxhimit t biznesit.

Simptomat e problemeve t fundit jan t shumta dhe komplekse. Por problemi sht nj

dhe i thjesht. Sot, t gjitha qeverit, siprmarrjet dhe ekspertt po prpiqen t kuptojn

simptomat dhe ti lehtsojn ato. Asnj nuk sht prpjekur t shkoj prtej ketyre

simptomave q t zgjidh problemin kryesor. E vetmja zgjidhje sht t organizohet dhe

manaxhohet biznesi pr t eleminuar strukturat e mbivendosura, t kapen t dhnat aktuale

t biznesit, dhe t prodhohet nj informacioni i sakte e transparent pr t shpjeguar e

manaxhuar biznesin.

2. Manaxhimi i shekullit te 20-te nuk siguron informacion per bizneset dhe

manaxhimin e tyre

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

32


33/70


Manaxhimi i shekulli t 20-te nuk manaxhon rezultate t rndsishme si vlera e rezultatit,

volumi, cilsia, vlera e shtuar, dhe risku; tregues t rndsishm t performancs si kostoja

e performancs, shfrytzimi i kapitalit, efikasiteti i performancs dhe pasiguria e

performancs; apo masa t rndsishme si kostot e investimit, kapaciteti, kualifikimet,

shlyerja e investimit, dhe vlera e zgjidhjes. Problemet e institucioneve financiare dhe

problemet e korporats tregojn munges t informacionit mbi investimet dhe kapitalin,

vlern e zgjidhjes s kapitalit t fundit, vleren e produktit t ri, vleren e shtuar n t

ardhmen nga rezultatet e produktit, dhe informacione t tjera t cialt jan bllokuar nga

manaxhimi i shekullit t 20-te i prdorur nga t gjitha siprmarrjet sot.

3. Zgjidhja e vetme: t mesuarit, t organizuarit dhe manaxhimi permes

avantazheve

Pr t zgjidhur problemet e sotme dhe pr t parandaluar humbjet n t ardhmen, cdo

siprmarrje duhet t prfitoj nga teknologjia e avancuar e informacionit pr t msuar,

organizuar dhe manaxhuar biznesin aktual. Manaxhimi i shekullit t 20-t i prdorur sot,

prfshin teknologjin e informacionit dhe sht nj periudh kyce pr t gjitha siprmarrjet

n bot. T gjitha siprmarrjet ose do t vuajn humbje t vazhdueshme pr shkak t

problemeve t manaxhimit t shekullit t 20-t ose do t dshtojn tek konkuruesit q jan

duke organizuar biznesin e tyre pr manaxhimin e shekullit t 21-t.

Strukturat e biznesit strategjike dhe t fundit manaxhohen pr informacion t plot, t

qndrueshm dhe t sakt. Biznesi siguron nj arkitektur t standartizuar dhe t

qndrueshme pr t prmbledhur bizneset n korporata, industri dhe ekonomi t

manaxhueshme pr manaxhimin global financiar, dhe ekonomik dhe stabilitet n t

ardhmen.

4. Ekspertt dhe padija e tyre ndaj problemeve dhe zgjidhjeve t krizs ekonomike

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

33


34/70


Forumi Ekonomik Botror sapo ka prfunduar n Davos, Zvicr. Shum fjalime, intervista

dhe diskutime, te cilat treguan q askush nuk i dinte problemet e vrteta n institucionet

financiare dhe faktin qe manaxhimi ka shkaktuar recesionin e fundit ekonomik. Kishte

diskutime pr simptomat e dyshimta n keqprcaktimin dhe produktet e manaxhuara

financiarisht, ngrirja e kredive, lakmia, manaxhimi i strukturave dhe sistemeve, rregulloret

e keqinformuar, munges transparence, munges lidrshipi etj.

Studiues te ndryshem kan nxjerre n pah nevojn pr struktura t reja manaxhuese,

rregulla t reja t shumanshme dhe mekanizma manaxhimi dhe nj qeverisje e

prmirsuar. Por nuk ka ndrgjegje t problemit m t rndsishm dhe ka nevoj pr

zgjidhje t vrtet.

5. Simptomat e diskutuara n Forumin Botror t Ekonomis ngren nje problem te

vetm: Dshtimin e manaxhimit te biznesit

do simptome, zanafilla dhe problemi jan vrtet rezultat i nj problemi: dshtimit t

institucioneve financiare, korporatave dhe qeverive pr t manaxhuar biznesin. Problemi

sht ndrtuar n strukturat ekzistuese t manaxhimit t shekullit t 20-t t prdorura pr

t manaxhuar siprmarrjet sot, q ndaluan manaxhimin e biznesit aktual.

Struktura e re apo sistemi i nevojshm sht vetm manaxhim biznesi. Biznesi duhet t jet

i organizuar, i planifikuar i drejtuar, i llogaritur i raportuar dhe i qeverisur. Biznesi aktual

sht transparent dhe kur manaxhimi i raportuar dhe bordi kan informacion t ndalojn

problemet, mbajn prgjegjsit e tyre dhe ushtrojn qeverisje t mir.

6. Manaxhimi i biznesit ne shekullin XXI sht prgjigja e vetme pr t parandaluar

krizat e ardhshme ekonomike

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

34


35/70


E vetmja mnyr pr t manaxhuar biznesin e vrtet sht njohja e Rezultatit t

Performancs s Manaxhimit. Manaxhimi i biznesit t shekullit t 21-t zvendsoi

strukturat e siprmarrjeve t shekullit t 20-t t vendosura me nj struktur biznesi pr t

manaxhuar rezultatet e biznesit, performancn e biznesit dhe kapitalin e shfrytzuar si

zgjidhje nga biznesi. Struktura e fundit e biznesit dhe progresi manaxhohen nga periudha

kohore kundr qellimeve dhe pritjeve t performans pr biznesin strategjik. Manaxhimi i

biznesit eleminon t gjitha problemet e pazgjidhura t manaxhimit t siprmarrjes s

shekullit t 20-t q u diskutuan n Forumin Ekonomik Botror. Manaxhimi i biznesit jep

nj struktur t re pr bashkpunim, industri, treg, financ dhe manaxhim ekonomik t

bazuar n bizneset e manaxhuara.

NDERTIMI I STRUKTURAVE TE BIZNESIT per parandalimin e krizave te

ardhshme

1. Strukturat e manaxhimit ne shekullin XX parandalojne manaxhimin e biznesit

Sot manaxhimi i siprmarrjes sht ndrtuar mbi nj varietet strukturash siprmarrjesh si

lista e organizats, planet e korporats, tabelat e llogaris se biznesit, lvizja e sistemit t

informacionit, funksionet administrative etj. Strukturat nuk prcaktojn biznesin aktual, por

i jan aplikuar bisnesit pr t manaxhuar siprmarrjes. Strukturat nuk jan n gjendje t

bjn manaxhim biznesi, por t ndalojn biznesin nga t qenit i manaxhuar, Strukturat jan

strikte dhe t vshtira pr t ndryshuar, dhe prcaktimet e prdorura nga struktura q

ndryshojn gjersisht.

T dhnat mblidhen kundr strukturave, jo kunder biznesit. Sasi t mdha t informacionit

t manaxhimit raportohen kundr strukturave t mbivendosura, por informacioni i

manaxhimit t biznesit aktual nuk sht i raportuar. Biznesi ndryshon vazhdimsisht dhe

konfliktet me struktura t vshtira t aplikuara shkaktojne probleme t pazgjidhshme t

manaxhimit t shekullit t 20-te. Prfundimisht, ka nj trazir n ndryshimin e biznesit

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

35


36/70


pr t drejtuar struktura t ashpra pran biznesit t vrtet. Strukturat e aplikuara ndalojn

manaxhimin e biznesit dhe shkaktojne probleme t rndsishme te sjella nga kriza

ekonomike, dshtimi pr t manaxhuar bisnesin. Qeverit sot nuk jan n gjendje t

zgjidhin krizn financiare e ekonomike sepse ato nuk kuptojn problemin e rndsishm,

at t dshtimit t manaxhimit t biznesit.

2. Biznesi i sotm duhet organizuar n mnyr t atill pr t siguruar nj struktur

pr manaxhimin e biznesit n shekullin XXI

Manaxhimi i biznesit e manaxhon biznesin n mnyr t drejtprdrejt, sesa manaxhimin e

strukturave q i aplikohen biznesit. Themelimi i manaxhimit t biznesit t siprmarrjes

sigurohet nga struktura te biznesit. Vet struktura nuk sht objekt ndryshimi, por sht

fleksibile pr ndryshim dhe rritje si komponente t biznesit dhe t dhnat ekzistuese

ndryshojn. Strukturat e fundit dhe strategjike prdoren nga t gjith: organizimi i biznesit,

plani, drejtimi, kontrolli, raporti dhe qeverisja. Struktura e biznesit prcakton biznesin

prmes 3 komponentve:

Rezultatet, prodhimi ekonomik i vlers q do t prodhohet nga performanca e biznesit pr

sukses,Kapitali, investimet n zgjidhjet e kapitalit t kualifikimeve dhe t vlefshme pr tu

prdorur n performan pr t prodhuar rezultate. Fushat ePerformancs, zbatimi i nj

zgjidhjeje kapitale n nj fush q prdoret n performanc dhe shkakton kostot pr t

prodhuar nj rezultat specifik.

do njsi tjetr e prdorur pr t manaxhuar biznesin e siprmarrjes duhet t prcaktohet

nga rezultatet dhe zgjedhjet e kapitalit. Manaxhimi i biznesit mbshtetet nga 6 rezultate:

zgjidhjet e kapitalit, fushat e performancs, siprmarrjet e brendshme e t jashtme,

prshkruesit e bisnesit dhe periudhat e kohs. T gjitha t dhnat e tjera t mbajtura e t

raportuara sot nuk duhen pr manaxhimin e biznesit, por shtojne konfuzionin, burimet e

teknologjis s informacionit, harxhimin e kohs dhe kostot.

3. Qellimi i vetem per cdo biznes eshte te prodhoje rezultate vlerash

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

36


37/70


Bizneset jan vendosur pr t prodhuar rezultatet. Kshtu, bizneset duhet t jen t

organizuara dhe t manaxhuara pr t prodhuar kto rezultate. Rezultatet prfshijn t

gjitha rezultatet ekonomike t vlers s prodhuar kudo n biznes. Rezultatet mund t

llogariten e maten. Rezultatet prfshijn hyrje pr n siprmarrje si materiali dhe prbrsit

q jan transformuar pr t prodhuar rezultate t siprmarrjes. Rezulatet gjithashtu

prfshijn zgjedhjet e kapitalit t krkuar apo zhvilluar prpara se ata t zbatohen dhe t

prdoren n performanc. Rezultatet prfshijn t gjith rezultatet e burimeve t t

ardhurave prgjat nj zinxiri si produkti i prodhuar, produkt i vendosur pr shitje, produkt

i prfshit n porosin e klientit, porosia e prenotuar e klientit, fatura e porosis s klientit,

drgesa e porosis s klientit, produkti i kthyer nga klienti etj, prgjat zinxhirit tek nj

rezultat final i klientit.

Rezultatet prfshijn rezultatet e kapitalit si organizimi i biznesit, apo rifreskimi i t

dhnave, pagesa e personelit apo veprim tjetr t prfunduar, fasilitetet apo furnizime t

siguruara dhe plani apo raporti i manaxhimit i pranuar. Rezultatet pfshijn rezultate t

investimeve si rezultati i projektit t krkimit i mbyllur, projekti i zhvillimit t kapitalit dhe

vlera strategjike e krijuar. Rezultatet e projektit manaxhohen n nj struktur biznesi t

ndar, t ndrvarur nga rezultati i projektit t mbyllur t siprmarrjes. T gjith rezultatet e

prodhuara nga biznesi kan tipare t prbashkta dhe manaxhohen si nj e dhn e

qndrueshmrise e vendosur n nje struktur rezultati. Investimet e kapitalit n zgjidhjet

jan t planifikuara, zhvilluara, zbatuara, manaxhuara dhe t matura pr t prodhuar

rezultat vlere.

Bizneset investojn shuma t mdha n kapital. Kshtu cdo shpenzim kapitali duhet t

prcaktohet si zgjedhje specifike e kapitalit t prdorur pr t nxitur t ardhurat e prodhimit

dhe rezultatet n rritje apo prdorur nga biznesi pr t prodhuar rezultate t tjera t biznesit.

Zgjidhjet e kapitalit prfshijn ndonj infrastruktur, mjet, plan apo mas konkuruese e

zbatuar pr tu prdorur pr t dhn nj rezultat. Zgjidhjet e kapitalit prfshijn njsin e

organizimit, biznesin specfik dhe proceset e sistemit t informacionit, hyrjen e t dhnave

apo t prmirsuara, prdorimi i pajisjeve apo fasiliteteve financiare, parate apo furnizime

t konsumuara, t dhnat e krkuara apo t freskuara, strategjia e ndjekur, taktikat e

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

37


38/70


punsimit dhe klientin. T gjith zgjidhjet e kapitalit kan tipare t zakonshme dhe

manaxhohen si nj e dhn e vendosur n strukturn e kapitalit. Struktura e biznesit

ndrtohet nga rezultatet tek prodhimi, investimet n zgjidhjet e kapitalit dhe prdorimi i

zgjidhjeve pr t prodhuar rezultate. Biznesi i siprmarrjes organizohet nga rezultate q do

t prodhojn, investimin e kapitalit n biznes dhe performancn q prodhon rezultatet.

Kapitali organizohet n strukturn e rezultatit. Performanca pr t prodhuar nj rezultat

sht e prcaktuar npr fushat e performanc e organizuar n strukturn e performancs.

Nj fush performance sht si nj qeliz n nj faqe exceli ku rezultati i kolons vertikale

ndrpritet me at t rreshtit t performancs horizontale. Nj fush performance

prcaktohet kur nj zgjedhje kapitali shprndahet nga struktura e kapitalit dhe zbatohet pr

t prodhuar nj rezultat specifik n nj struktur rezultati. Identifikuesi i fushs s

regjistruar sht prcaktues rezultati plus identifikuesin e zgjidhjes s kapitalit.

Fushat e shumta t zgjidhjes normalisht prdoren pr t prodhuar nj rezultat. Fushat e

performancs mund t prcaktohen n cdo koh pr t ndryshuar rezultatet dhe

performancn. do fush sht n prgjegjsit e nj manaxheri rezultati dhe nj

manaxheri performance. Fusha e manaxhimit prfshin rezultatet nn pergjesine e nj

manaxheri rezultati dhe zgjidhjet e prdorura nn prgjegjsin e nj manaxheri

performance. Manaxheri i rezultatit sht i prgjegjshm pr prdorimin e zgjidhjeve t

zbatuara pr t prodhuar rezultat. do kategori kapitali ka nj manaxher kapitali t

prgjegjshm pr mbshtetjen dhe prmirsimin e kapitalit. Manaxhert e performancs i

raportojn manaxherit t kapitalit dhe jan t prgjegjshm pr parashikimin dhe

mirmbajtjen e zgjidhjeve t kualifikuara pr t prodhuar rezultat.

4. Struktura e biznesit perdoret me te gjitha funksionet e tij: organizim, planifikim,

drejtim, kontrollim, raportim dhe qeverisje

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

38


39/70


Struktura e biznesit, duke pasur parasysh t gjitha cfar jan br dhe t gjith burimet e

prdorura, mund t ndrtohet nga fushat e performancs. Nj struktur strategjike e biznesit

prdoret pr t planifikuar rezultatet e t ardhmes dhe zgjidhjet e kapitalit t nevojshme pr

performancn pr t prodhuar rezultatet. Kto struktura baz t biznesit prdoren pr t

gjith organizimin e biznesit, planin, drejtimin, kontrollin, raportimin dhe qeverisjen, duke

eleminuar nevojn pr struktura t vendosura. Strukturat pr siprmarrje t shumfishta

konsolidojn n struktura pr manaxhimin e korporatave, bashkpunimin e biznesit,

manaxhimin e industris, manaxhimin e tregut dhe manaxhimin e sektorit privat.

5. Manaxhimi i performances s rezultatit siguron njohjen aktuale te manaxhimit te

biznesit.

Manaxhimi i performancs s rezultatit sht i vetmi burim i njohur i ekspertizs sesi t

manaxhohet biznesi aktual. Siprmarrjet e t ardhmes tani po prdorin guiden e MRP pr t

organizuar dhe manaxhuar biznesin e tyre pr t fituar avantazhet e deprtimit tek

konkuruesit t ngarkuar me problemet e pazgjidhura t shekulli t 20-te.

Manaxhimi i biznesit shpjegohet dhe dokumentohet n paketn e manaxhimit t biznesit.

Paketa siguron proedura pr manaxhimin e biznesit aktual dhe mbron marrveshjet,

standartet dhe prcaktimet e manaxhimit t shekullit t 21-te. Konsulentt e manaxhimit t

cilt bazohen n shrbimet e manaxhimit t biznesit t shekullit t 21-te mbi njohurin e

MRP jan liensuar pr ti ndihmuar ndrmarrjet t msojn, organizojn e manaxhojn

biznesin aktual

.

6. Eliminimi i problemeve q shkaktuan krizn ekonomike shpjegon problemet m

madhore t shekullit te 20-te dhe zgjjidhjen e tyre.

Manaxhimi i biznesit: Zgjidhja e vetme pr krizn ekonomike sqaron sesi t planifikohet

dhe manaxhohet biznesi pr t kapur t dhna biznesi dhe t siguroj manaxhimin dhe

_____________________________________________________________________

Esmeralda QOSE

39


40/70


informacionin e nevojshm pr biznesin aktual, korporatn, industrin dhe manaxhimin

ekonomik. Nj program qeveritar i Manaxhimit t Biznesit pr tiu prgjigjur krizs

ekonomike konturon nj program qeveritar pr t inkurajuar manaxhimin e biznesit, nxitur

ekonomin, t ruajn konfidencn, organizojn biz

Documents

Teme Diplome - Finale1