Upload
others
View
16
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Temel Kavramlar ve
Radyasyon Birimleri
Uzm.Fiz.Bağnu UysalDEÜ Nükleer Tıp AD
UNTK 04 Nisan 2015Teknisyen Kursu
MADDENİN TEMEL YAPISI VE ATOM
• Moleküller maddenin fiziksel ve kimyasal özelliklerini kaybetmedenbölünebilecek en küçük parçacıklarıdır.
• Molekülleri oluşturan temel yapı taşları atomlardır.
• Radyoaktif parçalanmalar dışında atomlar başka bir maddeyedönüştürülemez.
• Aynı cins atomların bir araya gelerek oluşturdukları maddeye ise elementdenir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Bohr Atomu
1. Atomda elektronlar daireselyörüngeler üzerinde hareket edebilirler.
2. Elektronlar hareket ettikleriyörüngeye belli bir enerji ile bağlı olup,yörünge değiştirmedikçe hiçbir ışımadabulunmazlar.
3. Bir elektron aldığı enerji ile dahaüst yörüngelere geçebilir veya enerjivererek alt yörüngelere inebilir. Busırada elektronun ayrıldığı ve geldiğiyörüngelerdeki enerjilerin farkına eşit birfoton yayınlanır.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Summerfield Atom Modeli
Summerfield, elektron yörüngelerinineliptik şekilde olduğunu, yörüngelerin kendi içinde alt tabakalarının olduğunu İspatlamış.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
ATOMİK YAPI 2n2
n=1.2.3…
p ppn n
n
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
e
E1 E2 E3
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
ELEMENTLERİN GÖSTERİLİŞİ
xA
Z
X:Kimyasal Simge
A:Kütle numarası (proton sayısı+nötron sayısı)
Z:Atom numarası (proton sayısı)
Tc99
4304/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Yörünge Enerji Seviyeleri
• Bir atomun yapısı en basit şekilde güneş sistemininyapısına benzer.
• Güneş etrafında dönen uydular da atomunelektronlarına benzetilebilir.
• Gezegenler güneş etrafında dönerken, birbirleriyleyapısal mesafelerini aynen muhafaza ederler.
• Elektronlar da aynı şekilde çekirdek etrafındadönerken yapısal olarak konumlarını muhafazaederler.
• Güneş etrafındaki yörüngelerin eliptik olmasınabenzer şekilde, elektron yörüngeleri de eliptiktir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Yörünge Enerji Seviyeleri
• Elektronların uzaysal konumlarıherhangi bir enerji etkisi ile bozulursa,çekirdeğe doğru ya da dış yörüngeleredoğru elektron geçişleri olur.
• Elektronların yörüngeler arasındageçişleri, bağlanma enerjileri veelektronların kendi konum enerjileri ileaçıklanır.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Elektron Bağlanma Enerjileri
• Elektronlar çekirdek etrafındayörünge olarak adlandırılan enerjikatmanlarında dolanırlar.
• Her elektronun hızındankaynaklanan bir kinetik enerjisi,çekirdekten uzaklığına bağlı olarakda sahip olduğu bir potansiyelenerjisi vardır.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Elektron Bağlanma Enerjileri
• Elektronların sahip oldukları enerji dış tabakalara doğrugidildikçe artar.
• Bu sayede çekirdek çevresindeki elektronlar yüksek hızlarladönmelerine rağmen konumlarını muhafaza ederler.
• Elektronları bulundukları yörüngeden bir üst yörüngeyeçıkarmak için gerekli enerjiye bağlanma enerjisi denilir.
• Tabakaların bağlanma enerjileri içten dışa doğru gidildikçeazalır (KB> LB>, MB...).
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
İzotop:Bir elementin aynı sayıda proton farklı sayıda nötron içeren iki yada daha fazla sayıda bulunan formudur.Stabil veya radyoaktif olabilirler. Aynı element oldukları için kimyasal davranışlarıaynıdır.
Hidrojenin 3 izotopu vardır
H HH11
1
2
13
En çok bulunan formu
Tabiatta bulunan toplam iztopların binde 8 i
İnsan yapımı izotop
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
İzoton:Nötron sayıları aynı kütle ve atom numaraları farklı nüklidlerdir.
Tc RuMo42
98
43
99
44
100
İzobar:Kütle numarası aynı, atom numarası farklı nüklidlerdir.
TcRu Mo42
99
43
99
44
99
İzomer:Kütle numarası, atom numarası ve kimyasal davranışları aynı olan nüklidlerden birveya bir kaçının bir süre için uyarılmış yüksek enerji düzeyinden daha düşük enerjidüzeyine geçmesidir.
Tc99m Tc99γ
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Uyarılma-İyonizasyon
• Elektronlardan biri dışarıdan aldığı enerji ile dış yörüngelerden birineçıkabilir ki, bu olaya uyarılma (eksitasyon) denilir.
• Şayet elektronun aldığı enerji tüm tabakaların bağlanma enerjisini aşarsa,o zaman elektron atomdan dışarı fırlar ki, bu olaya da iyonizasyon denir.
• Bir elektronunu kaybeden atom artık nötr olmayıp, pozitif yüklü iyonhaline dönüşmüş olur.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Çekirdeğin Uyarılması
Çekirdeğe dışarıdan herhangi bir şekilde enerji verilmesi halinde, çekirdektekinükleonların temel durumlarına göre daha fazla titreşim hareketi yapmasına oçekirdeğin uyarılması denir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Metastabl Hal
• Nükleonların dışarıdan aldıkları enerji ile hareket kabiliyetleriartabilir ve temel enerji seviyesinin üzerine çıkabilirler. Buolaya uyarılma (eksitasyon) denir.
• Burada çok kısa süre kalıp, tekrar temel seviyeye dönerler.Bazı nüklidlere ait olmak üzere, temel hal ile uyarılmış halarasında bir geçiş hali olan metastabl hal daha vardır.
• Bu duruma bazen izomerik hal de denir.• Uyarılmış hal ile metastabl hal arası ~ 10-12 sn.• Bazı metastabl hallerin süresi birkaç saat sürebilir.• Metastabl durumdaki nüklid kütle numarasının yanına "m"
harfi konularak gösterilir (AmX veya X-Am).
• Nükleer tıpta sıklıkla kullanılan 99mTc metastabl hale bir örnektir.
99mTc ile 99Tc ise birbirinin izomeridir.
Metastabl hal
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Elementlerde N/P oranı 1 - 1.5arasında iken kararlılık görülür.
n/p oranı 1.5 - 2.5 arasındakielementler doğal radyoaktif ,
n/p oranı 2.5'tan büyük olanelementlerde ise suniradyoaktiflik ortaya çıkar.
Radyoaktiflik
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
RADYASYON
• Radyasyonun nükleer tıptaki anlamı enerji geçişidir. Temel olarak iki özel tipi vardır.
• 1 .Partiküler radyasyon: Alfa (α) ve beta (β+, β-) radyasyonları partiküler (tanecik) tipte radyasyondur. Partiküler radyasyon, taneciklerin yüksek hızla kazandıkları kinetik enerji olarak tanımlanır.
• 2. Elektromagnetik radyasyon: Gama (γ) ve X-ışınları elektromagnetik radyasyon sınıfına girerler. Elektromagnetik radyasyon, enerjinin uzayda ışık hızıyla titreşerek taşınması anlamına gelir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
RADYOAKTİVİTE
Doğal Radyoakvite Yapay RadyoakviteA> 82
İnsan YapımıKozmik ışınlar
Fosil yakıtlar
Vücudumuzda bulunan radyoaktif element Radon Gazı
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Kozmik ışınlardan 1 saatte alınan radyasyon dozunun yüksekliğe göre değişimi.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
RADYOAKTİF BOZUNMA
Enerji fazlalığı olan atom çekirdeklerinin bir parçacık veya ışın salarak daha kararlı başka bir çekirdeğe dönüşmesi olayıdır.
Alfa ışınlarıBeta ışınlarıGama ışınları
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
RADYOAKTİF BOZUNMA
• Her radyoaktif bozunmadan sonra yeni bir çekirdek oluşur.• Yeni çekirdek bozunmaya hazır ya da stabildir.• Bozunan çekirdek sayısı zamanla azalır.• Azalma zamana göre eksponansiyel olarak değişir.• Her bozunmadan sonra kalan çekirdek zaman ilerledikçe lineer değişim
göstermez.• Hangi çekirdeğin ne zaman bozunmaya uğrayacağı önceden
bilinmez.İhtimal hesapları ile ne sürede ne kadar çekirdeğin bozunmayauğrayacağı hesap edilebilir.
• Sıcaklık,basınç,kimyasal olaylardan etkilenmez.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Alfa Bozunumu
Pu240 U94
236
92+ α + QE
42
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Radyoaktif parçalanma çekirdeksel bir dönüşümdür.
Radium
R226
88 proton138 nötron
Radon
Rn222
86 proton136 nötron
+ nnp
p
α (4He)2 proton2 nötron
Ra226 Rn88
222
86+ α
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Alfa Parçacığı
Helyum Atomunun Çekirdeğidir.
Ağır Çekirdeklerden Fırlatılır.
Çekirdeğin Atom Nosu 2 Kütle Nosu 4 azalır.
Çıkış hızları v= 1.5 - 2 10 9 cm/s dir.
Havadaki yolları 5 -7 cm dir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Beta Bozunumu β-
Beta taneciği çekirdekten fırlatılan hızlı elektronlardır.
Nötron Sayısı fazla olan çekirdeklerde
14C → 14N + β- + ν
C14
6 protons8 neutrons
N14
7 protons7 neutrons
+ e-
electron(beta-particle)
n → p + β- + ν
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Beta Bozunumu β+
Proton sayısı fazla olan çekirdeklerde
12N → 12C + β+ + ν
C12
7 proton5 nötron
N12
6 proton6 nötron
+ e+
pozitron(beta-parçacığı)
p → n + β+ + ν
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Beta Parçacığı
Rölativistik hızla hareket ederler.
Çekirdeklerden fırlatılan hızlı elektronlardır.
Havada ki yolları 3 m kadardır.
Çekirdeğin Atom Nosu değişir Kütle Nosu değişmez.
İyonizasyon yetenekleri alfalara göre düşüktür.
Penetrasyon yetenekleri alfalara göre yüksektir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Gama Parçalanması
Çekirdekten yayınlanan yüksek enerjili elektromanyetik dalgalardır.
γ+→ XX AZ
AZ *
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Gama Parçalanması
α yayınlanmasında çıkan γ lar
Ra226 Rn88
22286
+ He 42
+ Qα
Ra226
884.795 Mev
Rn22286
Rn22286
*0.189 Mev
0 Mev
α2= 4.795 Mev α1=4.611 Mev
0.189 Mev
(uyarılmış)
(taban)04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Gama Parçalanması
γ X X AZ
AZ +→
γC C 126
*126 +→
ν e C B -*126
125 ++→
β yayınlanmasında çıkan γ lar
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Gama Parçalanması
Işık hızıyla hareket ederler.
Yüksek enerjili EMD dir.
Havadaki menzilleri sonsuzdur.
Yüksüzdürler
İyonizasyon yetenekleri alfa ve betalara göre düşüktür.
Penetrasyon yetenekleri yüksektir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Elektromagnetik Dalgaların Genel Özellikleri
• Elektromagnetik dalgalar uzayda enine dalga şeklinde, ışık hızıyla hareket ederler.
• Elektromagnetik dalgalar bir sinüs eğrisi şeklinde yayılırlar.
• Elektromagnetik radyasyonların dalga boyu kısaldıkça veya frekansı arttıkça enerjisi artar, fakat hızı değişmez.
Uzun dalga boylu Kısa dalga boylu Çok kısa dalga boylu
X ve γ ışınları her ikisi de elektromagnetik radyasyondur.Farkları: Orijinleri (meydana geliş yerleri) farklıdır.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Elektromanyetik Spektrum
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
X ışını ve gamma ışını arasındaki fark
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
−γ ışınları
Fotoelektrik
(Hv>Eb)
Compton Çift oluşumu
Gama Işınlarının Madde İle Etkileşmesi
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Fotoelektrik Compton Çift oluşumu
Fotoelektron Compton elektronu Pozitron-elektron çifti
X-ışınları Compton saçılan fotonu Yok olmafotonları
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Düşük enerjili (100 Kev altı) gama ışınları
Orta enerjili (100 Kev üstü) gama ışınları
Yüksek enerjili (1.02 Mev üstü) gama ışınları
Fotoelektrik soğurulma
Compton saçılması
Çift oluşum olayı
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
FOTOELEKTRİK OLAY
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
COMPTON OLAYI
θ
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Çift oluşum
• Enerji yüklü bir foton yüklü partiküllerin elektrik alanınagirdiği zaman çift oluşum olayı meydana gelir.
• Bu olay fotonun çekirdeğinin yakınından geçerken meydanagelmekle birlikte bazen de foton elektronun yakınındangeçerken de meydana gelebilir.
• Foton enerjisini kaybedip tamamen kaybolur ve biri pozitifdiğeri negatif iki elektron salınır.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
YOKOLMA OLAYI
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Fotoelektrik olay Compton olayı
Çift Oluşum Yokolma olayı
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Frenleme Işınımı
• Bir beta partikülü bir atomun nukleusu yanından geçerken, hızı (enerjisi) azalır veyönü değişir. Azalan kinetik enerji x ışını salınımına neden olur. X ray tüplerindeX ışını oluşum mekanizması budur.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Elektron Yakalama
• Çekirdek, içindeki protonlardan dolayı kuvvetli bir pozitif çekim gücüne sahiptir.
• Elektronlar çekirdeğe en yakın olan K tabakasında dolanırken çekirdeğin çekim gücü etkisi ile çekirdek içine düşerler. Bu olaya Elektron Yakalama (EC) denir.
• Bu durum her element için geçerli olmayıp sadece EC ile bozunan çekirdeklerde görülür.
• Örneğin: Co-57, Cr-51, Ga-67, Ge-68, I-125, In-111, Tl-201
p+ + e- n + υ
AZXN A
Z-1 YN+1 + υ
12553I72 125
52 Te73+υ
UNTK 2015 Teknisyen Kursu 04/04/2015
Elektron Yakalama (EC)
e-
e-
e-
e-
e-e-
e-
e-
e-
e-
e-
E1 E2 E3
X- ışını(1)
(2)(3)
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
İç Dönüşüm
Çekirdek K veya L tabakasından 1 e- çekerek alır ve eksite hale geçer.Eksitasyonenerjisi bir gama fotonu olarak salınır. Bu gama fotonu bir orbital elektronunaçarparak onu dışarı fırlatabilir, bu elektron konversiyon elektronu adını alır. 1 e- vebir foton salınımı olur.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
İnternal Konversiyon (İç Dönüşüm)
e-
e-
e-
e-
e-e-
e-
e-
e-
e-
e-
E1 E2 E3
X- ışını
(1)
(3)
(2)(4)
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
İç yörüngelerden uyarılan bir atomda meydana gelen birboşluk üst tabakalardan elektron geçişi gözlenir.Ortaya çıkan enerji bir dış yörüngedeki elektronu sökmekiçin kullanılırsa, ışımasız bir geçiş yapar ve fazla enerjisinidışarı atar. Olayı Auger olayı, sökülen elektrona da Augerelektronu denilir
Auger Olayı
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu 49
Auger Elektronu
e-
e-
e-
e-
e-e-
e-
e-
e-
e-
e-
E1 E2 E3
γ fotonu
(1)
(3)
(2)
(4)
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
RADYOAKTİF BOZUNMA KANUNU
dN = - λNdtdN= dt zaman aralığında parçalanan atomların sayısıN = t anında parçalanmamış atomların sayısıλ = -dN/N / dt = birim zamanda parçalanma ihtimali.dN/N = - λ dtN = C e - λ t
t = 0 N= No C = No
N = No e - λ t
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Parçalanma formülü
Nt = No e - λ t
Nt = Belli bir t anında atom sayısıN0= Zaman başlangıcındaki atomların sayısı
λ = Parçalanma sabitit = Süre- = Azalmayı gösterir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Aktivite
Bir radyoaktif çekirdek başka bir radyoaktif çekirdeğe dönüştüğüzaman bu değişim bozunma( decay ) ya da parçalanma (desintegrasyon ) olarak adlandırılır.
A = -λN = dN / dt= - λ N0 e- λ t
A = A0 e- λ t
A= Aktiflik = parçalanma hızı
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Fiziksel Yarı ÖmürT1/2
Belli bir başlangıçtaki radyoaktif atomların sayısının yarıya inmesiiçin geçen süredir.
N = No / 2 t = T1/2
N = No e- λ t
No/2 = No e- λ t
2 = e λ t
λ t = Log2 = 0.693T1/2 = 0.693 / λ
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Biyolojik Yarı Ömür (Tb )
Vücuda alınan radyoaktif maddelerin biyolojik yollardan (idrar,terleme, solunum vb. ) vücut dışına atılarak başlangıçtaki miktarınınyarıya inmesi için geçen süreye denir.
Efektif Yarı Ömür ( Te )
Fizik yarılanma ve biyolojik eliminasyon ile radyonüklidlerinbaşlangıçtaki miktarlarının yarıya düşmesi için geçen süredir.
Te = Tf x Tb / Tf +Tb
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
RADYOAKTİVİTE BİRİMLERİ
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Aktivite Birimi
• Özel birim: Curie (Ci)• SI birimi : Becquerel (Bq)
• "Curie (Ci): Bir saniyede 3.7x1010 parçalanma yapan radyoaktif madde miktarı
• 1 Becquerel, saniyede bir parçalanma yapan aktivite miktarı
• 1 Ci = 1000 mCi 1 mCi = 37 MBq• 1 mCi = 1000 µCi 1 µCi = 37 KBq• 1 Ci = 3.7 x 1010 Bq
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Işınlama Birimi
• Özel birim : Röntgen (R)• SI birimi : Coulomb/kg (C/kg)
• Işınlama, X ve gama ışınlarının havayı ışınlama kabiliyetinin bir ölçüsüdür.
• Işınlama birimi Röntgen, normal hava şartlarında (0o ve 760 mmHg basıncı) havanın 1 kg'ında 2.58 x 10-4 Coulom'luk elektrik yükü değerinde (+) ve (-) iyonlar oluşturan X ve gama radyasyon miktarıdır.
• 1 Coulomb/kg : Normal hava şartlarında havanın 1 kg'ında 1 Coulom'luk elektrik yükü değerinde (+) ve ( - ) iyonlar oluşturan X ve γ radyasyon miktarıdır.
• 1 C/kg = 3.876 x 103 R• 1 R = 2.58 x 10-4 C / kg şeklinde verilir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Absorblanmış Doz,D
Absorblanmış doz, birim kütlede absorblanmış enerjidir.Bu nicelik herhangi bir malzeme için (ışınlama dozundaki gibi yalnızcaelektromanyetik radyasyon için değil) bütün iyonizan radyasyon içintanımlanmıştır.
D = dE / dm
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Absorblanmış Doz Birimi
• Özel birim : rad• SI birimi : Gray (Gy)
• rad, “ışınlanan maddenin 1 kg’ına 10-2 joule’lik enerji veren radyasyon miktarı
• Gray (Gy): “Işınlanan maddenin 1 kg’ına 1 joule’lik enerji veren radyasyon miktarıdır.”
• 1 Gy = 100 rad• 1 rad = 10-2 Gy
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Farklı iyonlayıcı radyasyonların meydana getirdiği biyolojik etkilerfarklıdır.Etkileştiği maddede aynı miktar enerji absorbsiyonu bırakan farklıkarakterdeki radyasyonlar aynı biyolojik etkiyi oluşturmaz.
Stokastik etkilerin ihtimali, yalnızca absorblanmış doza bağlı olmamakta,doza neden olan radyasyonun enerjisine ve tipine de bağlıdır.
Eşdeğer Doz , H
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Radyasyon Ağırlık Faktörü, WR
Tıp alanında kullanılan hemen hemen bütün radyasyon için, WR 1’ eeşittir.Absorblanmış doz ve eşdeğer doz sayısal olarak eşittir.
Farklı radyasyon tiplerinin biyolojik etkilerini karşılaştırmak amacı ileradyasyon ağırlık faktörleri belirlenmiştir.
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Radyasyon Ağırlık Faktörü, WR
Ener ji Tipi ve Düzeyi WR
Fotonlar , Bütün Ener jiler i 1
Elek tronlar , Bütün Ener jiler i 1
Nöronlar , Ener jis i< 10 keV 5
10 keV - 100 keV 10
< 100 keV - 2 MeV 20
< 20 MeV 5
Protonlar , Ener ji > 2 MeV 5
Alfa, Fisyon Ür ., Ağır Çek irdek ler 20
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Eşdeğer doz, absorblanmış doz ile boyutsuz olan radyasyon ağırlık faktörününçarpımına eşittir.
Eşdeğer Doz , H
H = D . WR
H = Eşdeğer doz
D = Absorblanmış doz
WR= Radyasyon ağırlık faktörü
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Doz Eşdeğeri Birimi (Biyolojik Doz)
• Özel birim : rem• SI birimi : Sievert (Sv)
• rem :1 röntgenlik x veya gama ışınlarının meydana getirdiği aynı biyolojik etkiyi meydana getiren herhangi bir radyasyon miktarıdır
• Doz Eşdeğeri (rem) : Apsorblanmış doz (rad) x KF olarak tanımlanabilir.
• Sievert (Sv)’dir. 1 Sv: “1 Gy’lik X ve gama ışınları ile aynı biyolojik etkiyi meydana getiren herhangi bir radyasyon miktarı
• 1 Sv = 100 rem
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Vücudun tüm doku ve organlarındaki eşdeğer dozun neden olduğu stokastiketkilerin sonucunda oluşan hasarı göstermek amacıyla, her bir organ vedokudaki eşdeğer doz, doku ağırlık faktörü ile çarpılır ve bu veriler tüm vücutüzerinde toplanarak elde edilir.
Efektif Doz, E
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Vücuttaki farklı organ ve dokuların radyasyona maruz kalması, farklışiddetlerde ve farklı olasılıklarda hasara neden olmaktadır.
Efektif Doz, E
E = Σ T W T . H T
E = Efektif doz
WT = T doku veya organ için ağırlık faktörü
HT = T doku veya organdaki eşdeğer doz
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Doku Ağırlık Faktörü, WT
ORGAN / DOKU WT ORGAN / DOKU WT
Kem ik İliği 0,12 Akciğer 0,12Mesane 0,05 Yem ek Borusu 0,05Kem ik Yüzeyi 0,01 Der i 0,01Mem e 0,05 Mide 0,12Kalın Bağırsak 0,12 Tiroid 0,05Gonatlar 0,20 Karaciğer 0,05
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu
Radyoaktif Doz Birimleri Özeti
Büyüklük Sembol SI birimi Mks birimi Çevirim Faktörü
Aktivite A Bq Ci 1 Ci = 3.7x1010 Bq
Işınlama Dozu X C/kg R 1 C/kg = 3876 R
Absorlanan Doz D Gy (J/kg) rad 1 Gy = 100 rad
Biyolojik Doz H Sv rem 1 Sv = 100 rem
04/04/2015UNTK 2015 Teknisyen Kursu