Temiz Su Tesisatı

8/10/2019 Temiz Su Tesisat

1/139

T.C.

MLL ETM BAKANLII

TESSAT TEKNOLOJS VEKLMLENDRME

TEMZ SU TESSATI522EE0302

Ankara, 2011


2/139

I

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.


3/139

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv

GR ....................................................................................................................................... 1

RENME FAALYET1 .................................................................................................... 31. EHR TEMZ SU EBEKES ........................................................................................... 3

1.1. Suyun zellikleri .......................................................................................................... 5

1.1.1. Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik zellikleri .............................................................. 5

1.1.2. nsan Sal ve Su ................................................................................................ 71.1.3. yi Bir me Suyunda Aranacak zellikler........................................................... 71.1.4. ehir Sularnn Temizlenmesi................................................................................ 7

1.2. ehir Sularnn Datlmas ........................................................................................... 9

1.2.1. Suyun Yerekimiyle letilmesi .............................................................................. 9

1.2.2. Suyun Pompalarla letilmesi ................................................................................ 10

1.2.3. Suyun Depolama Yoluyla letilmesi .................................................................... 101.2.4. ehir ebeke Hatt ............................................................................................... 11

1.3. ehir Suyunun Bina Tesisatna Balanmas ............................................................... 12

1.3.1. Bina Besleme Hatt .............................................................................................. 14

UYGULAMA FALYET ................................................................................................. 15LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18

RENME FAALYET2 .................................................................................................. 192. BNA TEMZ SU TESSATI ...................................................................................... 19

2.1. Bina i Temiz Su Tesisat Ksmlar .......................................................................... 20

2.1.1. Bina Balant Hatt .............................................................................................. 20

2.1.2. Saya Hatt ........................................................................................................... 202.1.3. Kullanma Hatt .................................................................................................... 21

2.2. Shhi Tesisat ve nemi ............................................................................................... 21

2.2.1. Tesisat Borular Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar.................................. 23

2.3. Bina Temiz Su Tesisat Boru ap Tayini .................................................................. 252.3.1. Temiz Su Tesisat Boru ap Hesab (Musluk Birim) Esasna Gre................... 252.3.2. Baz Cihazlarn MB (Musluk Birimi) Esasna Gre Temiz Su Tketimi............ 25

2.4. Temiz Su Tesisat Montaj Kurallar ............................................................................ 26

2.4.1. Shhi Tesisatta Batarya Az llerinin Ayarlanmas ....................................... 27

2.4.2. Borular Su Terazisi ile Teraziye Alma ............................................................... 29

2.5. Temiz Su Borularnn Sabitlenmesi ............................................................................ 32

2.5.1. Kelepe ve Konsolla Sabitleme ........................................................................... 332.6. Binalarda Suyun Datm Sistemleri ........................................................................... 35

2.6.1. Kolon Sistemi ...................................................................................................... 35

2.6.2. Dizi Sistem .......................................................................................................... 352.7. Temiz Su Tesisatnda Kullanlan Borular................................................................... 36

2.7.1. elik Borular....................................................................................................... 372.7.2. Polipropilen (PP) Borular ve eitleri ................................................................. 38

2.7.3. Cam Elyaf Takviyeli Borular ve eitleri ........................................................... 40

2.7.4. Alminyum Folyo Takviyeli Borular ve eitleri ............................................... 412.7.5. Polietilen (PE-X) Borular ve eitleri ................................................................. 43

NDEKLER


4/139

ii

2.7.6. Bakr Borular....................................................................................................... 44

2.8. Souk Su Tesisat Montaj lemleri ............................................................................ 46

2.8.1. Shhi Tesisatlkta Kullanlan Alet ve Malzemeler............................................ 46

2.8.2. elik Borularla Tesisatn Denmesi .................................................................. 462.8.3. Bakr Borularla Tesisatn Denmesi .................................................................. 482.8.4. Tesisatta Bakr Boru Kullanmann Faydalar ...................................................... 51

2.8.5. Plastik Borularla Tesisatn Denmesi ................................................................ 53

2.9. Islak Meknlarda Temiz Su Tesisatn Denmesi ...................................................... 562.9.1. Banyo ................................................................................................................... 56

2.9.2. WC ....................................................................................................................... 572.9.3. Mutfak ................................................................................................................. 57

2.10. Tesisatta Suyun Geri Kamas .................................................................................. 58

2.10.1. Geri Aka YolAan Durumlar......................................................................... 58

2.11. Su Sayac alma Prensibi ve Montaj .................................................................... 592.11.1. Sayalarn Okunmas ......................................................................................... 602.11.2. Saya Montaj Kurallar ...................................................................................... 60

2.11.3. Ev Tipi Saya Montaj ....................................................................................... 61

2.11.4. Rgar erisine SayaMontaj........................................................................... 622.11.5. Ni erisine Saya Montaj ............................................................................... 63

2.12. Donmaya Kar Alnacak nlemler.......................................................................... 642.12.1. Dona Kar Tesisatn Korunmas ....................................................................... 65

UYGULAMA FALYET ................................................................................................. 66

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 77

RENME FAALYET3 .................................................................................................. 803. HDROFOR MONTAJI ..................................................................................................... 80

3.1. Hidroforlar .................................................................................................................. 80

3.2. alma Prensibi ......................................................................................................... 81

3.2.1. Havay Kendisi Temin Eden (Otomatik Hava arjl) Hidroforlar....................... 823.2.2. Hava Kompresrl Hidroforlar............................................................................ 833.2.3. Membranl Basn Dengeleme Tankl Paket Hidroforlar.................................... 84

3.3. Hidrofor Seimi........................................................................................................... 86

3.4. Hidrofor Denge Tank Seimi ..................................................................................... 88

3.4.1. Denge Tank Basn Snf Hesab ....................................................................... 88

3.4.2. Denge Tank Hacim Hesab ................................................................................. 88

3.4.3. Denge Tank n Gaz Basnc Hesab ................................................................. 893.5. Hidrofor Montaj Kurallar ........................................................................................... 90

3.5.1. Yer Seimi ........................................................................................................... 90

3.5.2. Pompa Su Giri Tesisat ...................................................................................... 913.5.3. Havasn Kompresrle Temin Eden Hidrofor Montaj ........................................ 913.5.4. Hava Enjektrl Hidrofor Tank Montaj ............................................................ 923.5.5. Paket Tip Hidrofor Montaj ................................................................................. 94

3.5.6. Hidrofor Otomatik Kumanda Elemanlar ............................................................ 95

3.5.7. alterli Flatrn Hidrofora Elektrik Balants................................................... 963.5.8. Flatrl altersiz Hidrofor Elektrik Balants .................................................... 97


5/139

iii

3.6. Ayar Yapma letmeye Alma ...................................................................................... 98

3.7. Su Depolar ................................................................................................................. 99

3.7.1. Su Depolarnn Hidrofora Balants ................................................................. 100

3.8. Hidrofor Arzalar ..................................................................................................... 1023.8.1. Hidrofor almyorsa ....................................................................................... 1023.8.2. Hidrofor alyor Fakat Musluklardan Su Akmyor ya da Basnszsa........... 102

3.8.3. Hidrofor ok Sk Devreye Girip kyorsa ....................................................... 102

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 104LMEVE DEERLENDRME .................................................................................. 107

RENME FAALYET4 ................................................................................................ 1084. KAAK DENEMES....................................................................................................... 108

4.1. Su ile Kaak Testi ..................................................................................................... 108

4.2. Havayla Kaak Testi ................................................................................................. 109

UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 110LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 113

RENME FAALYET5 ................................................................................................ 115

5. MOBL SSTEM .............................................................................................................. 115

5.1. Mobil Sistem ve zellikleri ...................................................................................... 1155.2. Polietilen Borular ...................................................................................................... 116

5.2.1. PEX-b Borularn Kullanm Alanlar .................................................................. 1165.2.2. PEX-b Borularn Kullanm Alanlarnda Salad Faydalar............................. 116

5.2.3. PEX-b Borunun Uygulan ekli ve Avantajlar ............................................... 117

5.3. Kolektrler ................................................................................................................ 118

5.3.1. Gidi Kolektr ................................................................................................. 1185.3.2. Kolektr Kullanlarak Montaj............................................................................ 118

5.3.3. Kolektr Kullanmadan Montaj .......................................................................... 119

5.3.4. Su Aktma Az Says Tespiti .......................................................................... 119

5.3.5. Su Aktma Yeri Saysna Gre Kolektr Tespiti ............................................... 1205.3.6. Kolektre Taklan Kresel Vanalar................................................................... 1205.3.7. Boru Gzerghlarnn Kelepelenmesi .............................................................. 120

5.3.8. Her Su Kullanm Yerine Klfl Boru ekilmesi ............................................... 121

5.3.9. Ke Dzeltici ................................................................................................... 121

5.3.10. U Noktalara Musluk Balant Azlarnn Taklmas.................................... 122

5.3.11. Boru Hattn Koruma Altna Alma .................................................................. 122

5.4. Yzkl Rakorlu Birletirme .................................................................................... 123UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 124

LMEVE DEERLENDRME .................................................................................. 127

MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 129CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 131KAYNAKA ....................................................................................................................... 133


6/139

iv

AIKLAMALARKOD 522EE0302

ALAN Tesisat Teknolojisi ve klimlendirmeDAL Istma ve Shhi TesisatMODLADI Temiz Su Tesisat

MODLN TANIMITemiz su tesisatn deme ile ilgili temel bilgi ve becerilerinkazandrld renme materyalidir.

SRE 40 / 32

N KOUL

YETERLK Bina ii shhi tesisat borularnn denmesini yapmak

MODLN AMACI

Genel AmaGerekli ortam salandnda, standartlarna ve tekniineuygun olarak bina ii shhi tesisat borularn deyebilecek vetestini yapabileceksiniz.

Amalar1.

Gerekli donanm kullanarak standartlara uygunbiimde ehir bina su tesisatn balayabileceksiniz.

2.

Gerekli donanmlar kullanarak standartlara uygunbiimde temiz suyun datm sistemlerinideyebileceksiniz.

3.

Gerekli donanm kullanarak souk su ve scak su daire

ii borularn deyebileceksiniz.4.

Uygun takm ve aletleri kullanarak souk su ve scaksu tesisat azlarn, tekniine uygun olarakayarlayabileceksiniz.

5.

Gerekli donanm kullanarak su sayac montajnyapabileceksiniz.

6.

Uygun takm ve aletleri kullanarak souk ve scak sutesisatlarnn kaak testini yapabileceksiniz.

ETM RETMORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam:Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, ev,bilgi teknolojileri ortam (Internet) vb.Donanm: Balant paralar, keten, slen boya, boru

anahtar, kurbaack, ama kapama elemanlar, metre, testere

LME VEDEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilenlme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve

becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR


7/139

1

GR

Sevgili renci,

Yeryznde kullanlabilir su oran % 1den bile azdr. Nfusumuzun hzla arttngz nne alrsak doann en deerli kayna olan suyu daha dikkatli kullanmak gereikendiliinden ortaya kmaktadr.

Shhi tesisat, insan salnn korunmas amacyla binalarda temiz suyun kirlenmesininleyerek kullanma yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis sularn toplanarak bina dnakarlmasn salayan boru annyaplma ve uygulama alandr.

Sizin iin hazrladmz bu modlle gerekli ortam salandnda, standartlara vetekniine uygun olarak bina ii shhi tesisat borularn deyebileceksiniz.

Bu blm seerek yeni bir meslee adm atm bulunmaktasnz. Kiinin mesleindebaarl olabilmesi iin bilgi, beceri ve en nemlisi setii alanda istekli olmas gerekir.

Bu modlde, shhi tesisat alannda gereken bilgi ve beceriye sahip olacak, piyasadaaranan bir eleman olacaksnz.

GR


8/139

2


9/139

3

RENME FAALYET1

Gerekli donanmlar kullanarak standartlara uygun biimde bina temiz suyu datmsistemlerini deyebileceksiniz.

Belediyelere giderek konu hakknda bilgi alnz.

Blgenizdeki tesisat ile ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.

1. EHR TEMZ SU EBEKES

sale hatt (ehir temiz su ebekesi) ile haznelere getirilen sular sarfiyat yerlerine

datanboru sistemine imesuyu ebekesiadverilir. mesuyu ebekesiher binada yeterikadarbasnl suyu bulunduracak ekildeplanlanr.ebekeborulardevaml su ile dolu ve

basn altndabulunmaldr. Aksi takdirde kirlenme ihtimali artar. ebeke borular evihtiyalar ile birlikte sanayi, yangn,bahe sulamas ve dier genel ihtiyalar da teminedecek kapasite de olmaldr.

mesuyu ebekelerindetamir vebakmiinborularda zaman zaman suyun kesilmesigerekir. Bunun iin boru zerine kapatma vanalar konur. Nfusu 10.000denbyk olanyerleimmerkezlerinde her boruyu ebekedentecrit edecek ekildevanalar tekiledilir. Boru

boylarnnuzun olmashlinde her 300-500 mdebir vana konur.

ekil1.1: ehir ebekesinevanalarnyerletirilmesi

RENME FAALYET1

AMA

ARATIRMA


10/139

4

ekil 1.2: ehir ebekesine suyun temini

Uluslararaskurulularnhazrladve birbirini teyit eden raporlarda imesuyu olarakkullanlan kirlenmi sular nedeniyle her yl 200 milyon insann suya bal hastalklarayakaland ve 2,2 milyonunun da hayatn kaybettii aka belirtilmektedir. Ayrca,gnmzdnyanfusununyaklak % 20siningvenlisu kaynaklarndanyoksun olduu,dnyanfusunun2050 ylnda 9,3 milyara ulamasnnbeklendiive iklim deiiminindeetkisiyle birlikte 60 lkede 7 milyar insann su ktl ile kar karya kalaca

belirtilmektedir.

Yerkredekisularn % 97 siniokyanuslar ve denizler olutururkentatlsularnoran% 3tr.Tatlsularn,% 79ubuzullar, % 20siyeraltsularve % 1ide ulalabilir sularolarak bulunmaktadr.Ulalabilirsularn% 52sigller,% 38iyeryzndekinem, % 8iatmosferdeki su buhar, % 1i canllarn organizmalarndaki sular ve % 1i nehirler vekaynaklar eklindedalmtr.Temel imeve kullanma su gereksinimi olarak bir kiininenaz 50 litre temiz suya ulaabilmesi gerekmektedir. Gnlk50 litre temiz suya eriilememesidurumunda, insan yaamnda suya bal salk sorunlarnnbalayaca gerei gz ardedilmemelidir.


11/139

5

1.1. Suyun zellikleri

Su getii toprak tabakalarnn zelliklerine gre deiir. Toprak tabakalarndan aldtuzlar ve minerallere gretad ve kokusu deiir. Yerstne kan suya eitli mikroplar ve

bakteriler karabilir. Bitki artklar, amur ve dier asl maddeler suyun grntsn bozar.

Suyun iinde bulunan bu maddelerin oran, suyun kalitesini ve hangi alandakullanlacan belirtir.

1.1.1. Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik zellikleri

1.1.1.1.Fiziksel zellikler

Gzle grlebilen ve su iinde znr durumda olmayan, hissedilen ve kolayayrtrlabilen maddelerin sudaki oran suyun fiziksel zelliini belirler. Bunlar suyunkokusu, lezzeti, rengi,berrakl ve scakldr.

Koku ve lezzet: Yosun ve benzeri maddeler suyun tadn deitirir ve ktkokmasna neden olur. Suda erimi hlde bulunan oksijen ve karbondioksitgazlar, suya ho bir lezzet verir.

Renk: Suda erimi ya da asl bulunan koloidal organik maddeler suya renkverir.

Berraklk: Yosun ve dier yabanc maddeler suya bulanklk verir. Bu

maddeler zamanla tesisat ara ve gerelerindibine kerek zarar verir. Scaklk:me suyunun scakl yaklak olarak 712 C arasnda olmaldr.

1.1.1.2. Kimyasal zellikler

Suyun kimyasal zelliini, suya genellikle topraktan karan baz kuvvetli asitler,tuzlar ve baz gazlarn su iinde eriyik durumda bulunmas belirler.Kalsiyum ve magnezyum

bikarbonatlar geici sertlii (veya karbonat sertliini) yine bu elementlerin klorr, nitrat,slfat, fosfat ve silikatlar ise kalc sertlii (veya karbonat olmayan sertlii) verir. Her ikisertlie birden sertlik btn denir. Geici sertlik bikarbonatlardan ileri geldiindensularnkaynatlmas ile giderilir.Hlbukikalc sertlik kalsiyum ve magnezyum slfat ve klorrden

ileri geldiiiin kaynatlmakla giderilemez.

eitli sertlik birimleri vardr. Bunlardan en ok kullanlanlar unlardr:

Fransiz sertlik derecesi (FS): Litrede 10 mg kalsiyum karbonat kapsayan suyunsertlii, 1 Fransz sertlik derecesidir.

Ingiliz sertlik derecesi (IS): 1 galon (0,7 litre) suda 10 mg kalsiyum karbonatkapsayan suyun sertlii, 1 ngilizsertlik derecesidir.


12/139

6

Alman sertlik derecesi (AS): Litrede 10 mg kalsiyum oksit(CaO) kapsayan

suyun sertliidir. Amerikan sertlik derecesi: 1 grain (0,0648 g) CaCO3/Amerikan galonu (3,785 l) Rus sertlik derecesi: 0.001 g Ca/l 1 FS = 0,56 AS = 0,7 IS = 10 ppm

Yukardaki rakamsal bilgileri tablo olarak verecek olursakppm Derece

CaCO3 ngiliz Amerikan Fransz Alman Rusppm veya CaCO3 1.00 0,07 0,058 0,10 0,056 0,40

Ingiliz Sertlik.Derecesi 14,19 1,00 0,83 1,43 0,80 5,72

Amerikan Sertlik Derecesi 17,16 1,20 1,00 1,72 0,96 6,86

FranszSertlik Derecesi 10,0 0,70 0,58 1,00 0,56 4,00

Alman Sertlik Derecesi 17,86 1,25 1,04 1,79 1,00 7,14Rus Sertlik Derecesi 2,50 0,18 0,15 0,25 0,14 1,00

Tablo 1.1: Su sertlik derecelerinin karlatrlmas

Suyun sertliinin kalc ve geici sertliintoplam olduunu belirtmitik.

Geici sertlik (Karbonat sertlii): Kalsiyum ve magnezyum iyonlarnn sudaznm olan bikarbonatlarndan ileri gelir(Kalsiyum bikarbonatCa(HCO3)2 ve magnezyum bikarbonat Mg(HCO3)2 ). Suyun stlmas ilesudaki kalsiyum ve magnezyum iyonlar, ktrlerek uzaklatrld iin(CO2da uar.) geici sertlikad verilmitir. Reaksiyonlar u ekildedir:

Ca(HCO3)2 ====== CaCO3+ CO2+ H2O

Mg(HCO3)2 ====== MgCO3+ CO2+ H2O

Kalc sertlik (Karbonat olamayan sertlik): Slfat (SO4=), Klorr (Cl-) ve

Nitrat (NO3) iyonlarnn meydana getirdii sertliktir. Bunlar kalsiyum slfatCaSO4, magnezyum slfat MgSO4, kalsiyum klorr CaCl2, magnezyumklorr MgCl2, kalsiyum nitrat Ca(NO3)2, magnezyum nitrat Mg(NO3)2 veksmen de dier bileiklerden meydana gelir.Sular sertlik derecelerine gre

ok Yumuak: 05 FrYumuak: 510 FrOrta Sert: 1020 FrSert: 2030 Frok Sert: >30 Fr eklinde belirlenir.

1.2.1.3. Biyolojik zellikler

Suda bulunan organizmalarn en kklerinden biri olan bakteriler suyun biyolojikzelliini belirtir. Bakterilere zellikle yer st sularnda rastlanr. Suya bakterinin

bulamas, yer stnde, evreden olur. Suda yaayan bakteriler ok eitlidir. Bunlarn hepsi


13/139

7

zararl deildir. Zararl olanlarn banda tifo, para tifo, basilli, dizanteri ve kolera bakterileri

gelir. me suyu ebekesine girilerden alnan 100 ml numunelerde koli form gurubundanherhangi bir bakteri bulunmamaldr. me suyu ebekesinden alnan 100 ml'liknumunelerden % 95inde koli form gurubundan herhangi bir bakteri olmamaldr. Bu, 100numune tahlil edildii zaman en fazla 5 numunede koli form gurubu bakterilerin

bulunmasnamsaade edilebilecei manasna gelir.

Yeryznn byk bir ksm su ile evrilidir. Ancak, iilebilecek ve eitli amalariin kullanlacak su kaynaklar snrldr bu nedenden dolay su kaynaklarnn dorukullanm vekirlenmesinin nlenmesi gerekmektedir.

1.1.2. nsan Sal ve Su

Temiz olmayan sularn insan sal iin tehlike oluturduu bir gerektir. Tifo, paratifo, kolera, basilli ve amipli dizanteri, mide ve barsak iltihab, karacier iltihab gibi

birok hastalklar mikroplu ime sularndan ileri gelmektedir.

Kirli sularda yzmek ve ykanmak gz, kulak, burun, boaz ve ciltte eitlihastalklara neden olmaktadr. Ayak parmaklar arasnda byyen mantar hastalnn yzmehavuzlarndan meydana gelebilecei ispatlanmtr.

Suyun irpene, erit gibi hastalklar tadndan da phe edilmektedir. Az da olsasuda floride bulunmas ocuklarn di minelerini zedeler ve lekeler meydana getirir.

nsan salnn korunmasnda temiz su ne kadar nemli ise kirli suyun da salk iino derece tehlikeli olduu konusundakuku yoktur.

1.1.3. yi Bir me Suyunda Aranacak zellikler

Kokusuz, renksiz, berrak ve iimi serinletici olmaldr. imi ho, tercihen 7C scaklkta olmaldr. Sertlii 7-14 Fransz sertlik derecesinde olmaldr. Toksin ve zararl maddeler ihtiva etmemelidir. Hastalk yapc (Patojen) mikroorganizmalar barndrmamaldr.

Bol miktarda ve fiyat ekonomik olmaldr.

1.1.4. ehir Sularnn Temizlenmesi

Yerleim yerlerinde her zaman istenen kalitede ve yeterli miktarda su bulunmaz. Busebeple suyun iinde bulunan zararl maddeleri ayrtrmak gerekir. Suyu standartlarn veynetmeliklerin istedii artlara getirmek iin eitli temizleme yntemleri kullanlr. Kkyerleim yerlerindeki ime sular kaynak sularndan alnd iin bunlarn temizlenmesi bazkk nlemlerle hlledilir. Byk ehirlerin ime sularnn temizlenmesi zor ve


14/139

8

uratrcdr. Bu ehirlerde kk kaynaklar yeterli gelmediinden byk gl ve nehirlerden

faydalanlmaktadr. Bu sular ierisinde sala zararl maddeler olabileceindentemizlenmelidirler. Temizleme ilemi suyun iinde bulunan maddelerin yapsna vezelliklerine gre deiir. Yaygn olarak kullanlantemizleme yntemleri vardr.

1.1.4.1. Sudan Asidin ve Gazn Giderilmesi

Yeralt sularnda bazen kkrtl hidrojen ve kkrt dioksit gibi gazlara rastlanr. Sudabulunan karbondioksit lezzet verirken oksijenle birlikte suyun sertliinin artmasna nedenolur. zel hazrlanm zgaralar zerine ince bir tabaka hlinde aktlan veya fskiye eklindehavaya pskrtlen su, bol hava ile temas ettirilerek iindeki gazlardan artlr.

Bu metottan baka termik, vakumlu ve kimyevi arndrma ekilleri de kullanlr.

1.1.4.2. Durulma

Suyun iinde bulunan bitki artklar, amur ve mil gibi maddeleri ayrtrmak iindurulma yntemi kullanlr. Mekanik ve kimyevi olmak zere iki trl yaplr.

Mekanik durulmada 25 m derinlikteki havuzlara alnan suyun hz 210 mm/sndrlr. Suyun bekletilme sresi 424 saattir. Sudaki asl maddeler dibe kerek ayrr.

Kimyevi durulmada ise durulma ilemini hzlandrmak iin suya kimyevi maddeler

atlr. Bunun iin daha ok alminyum, demir tuzlar ve kire kullanlr. Bu kimyasalmaddeler suyun iinde bulunan asl maddeleri rtp arlatrarak phtlatrr.Phtlatrc kullanmakla durulma sresini ksaltmak amatr. Havuzun dibinde zamanla biramur tabakas meydana gelir. Bu amur zel makinelerle temizlenir.

1.1.4.3. Suyun Dezenfekte Edilmesi

Suyu 10 dakika kaynatmak mikroplar ldrmek iin yeterlidir. Fakat bu yntempratik ve ekonomik deildir. Temizleme ileminde mikroplar ksmen azalmakla berabertamamen ortadan kalkmaz.Ancak suyu kaynatmak salgn hastalklarn bulunduu yerlerdeuygulabilir. Suyu mikroplardan temizlemek iin ozon, klor, kire kullanlr. ehir sularnn

temizlenmesinde yaygn olarak bu maddeler kullanlr.

Mor tesi (ultraviole) nlardan geirerek de dezenfekte yaplr.

1.1.4.4. Filtrasyon (Szme)

Toprak altna geen sularda doal bir filtrasyon olur. Bizde bu olay taklit edereksularda bir filtrasyon ilemi gerekletirebiliriz. Enok kullanlan filtrasyon maddesi kumdur. Daha sonra antrasit, takmr ve kiselgur olabilir. Durulma yaplp da hlsuda kalan


15/139

9

asl maddeleri ayrtrmak iin yaplr. Bu ilem iin uygun kalnlkta ve temiz kum

kullanlr. Su kum tabakasndan geirilir. Kumda szlme yava ve hzl olarak iki kademeolur.Yava szmede, kum tabakasndan geen suyun hz 50250 mm/saat, kumun irilii

0,51 mm, kum tabakasnn kalnl 0,701,20 mdir.Hzl szmede ise 5-10 m/saat, kum irilii 0,35-0,60 mmdir, tabaka kalnl 0,65-1

mdir. Zamanla kum tabakas kirlenir ve szme grevini yapamaz. Ters ykama yaplarakkumun arasn dolduran maddeler temizlenir.

1.1.4.5. Demir ve Mangann Sudan Arndrlmas

Sularda znm hlde bulunan demir ve mangan sarms renkte bulankla neden

olmaktadr. Bu evsel ve endstriyel kullanmlarda istenmeyen sonulara sebep olur.Sudaki demir ve mangan bol hava ile temas ettirilerek kolayca ktrlr. Bummkn olmuyorsa baz kimyevi maddeler kullanlr.

1.2. ehir Sularnn Datlmas

Sular kaynandan alnp temizlendikten sonra yerleim alanlarna borularla tanr.Su yerleim alanlarna ekilde iletilir:

Suyun yerekimiyle iletilmesi, Suyun pompalar yardmyla iletilmesi,

Suyun depolama yoluyla iletilmesi eklindedir.

1.2.1. Suyun Yerekimiyle letilmesi

Suyun derlendii kaynak, ehirden yeteri kadar yksekteyse bu yntem uygulanr.Depo yksekte olduu iin su kolayca kullanma yerlerine ular. Suyun iletiminde ayrca birenerjiye ihtiya yoktur. Depo ile kullanma yeri arasndaki ykseklik ne kadar ok olu rsa su

basncda o kadar artar. Bu iletim ekline tabi iletim de denir.

ekil 1.3: Suyun ehre yerekimiyle iletilmesi

ehir

su de osu

ebeke


16/139

10

1.2.2. Suyun Pompalarla letilmesi

Kaynandan alnan su pompalarla dorudan ehir ebekesinebaslr. Pompalarnarzalanmas veya elektriinkesilmesi hlinde ehir susuz kalr. Sarfiyatn artt zamanlardayedek su pompalar altrlr. Elektiriin kesilmesi hlinde ehrin susuz kalmamas iinyedek bir jeneratr bulundurulmaldr. Bu tip iletime dorudan datm da denir.

ekil 1.4: Suyun pompayla dorudan iletilmesi

1.2.3. Suyun Depolama Yoluyla letilmesi

Pompalarla su, ehirden yksekte bulunan depo veya depolara baslr. Bu depolarcivardaki tepeler stne kgirden yaplabilecei gibi elik sacdan da yaplabilir. elik sacdepolar elik konstriksyon ayak zerine oturtulur. Pompalarn arzalanmas hlinde, ehrin

su ihtiyacn bir sre karlamak mmkndr. Bu datma tipine dolayl datm da denir.

ekil 1.5: Suyun ehre dolayl iletilmesi

1.2.3.1. Kgir Depolar

Kgir depolar beton veya betonarmeden yapld iin kgir adn buradan alr. Suyunlezzetinin bozulmasn nler. Sala zararl mikroplar retmez. Bu depolarda snmaya,donmaya ve szmaya kar nlemler alnmaldr. ehir suyunun depolanmasnda daha okkgir depolar kullanlr.


17/139

11

1.2.3.2. elik Depolar

elik depolar metal malzemeden yaplr. Metalik oksitlenmeden dolay, iyiceboyanmas ve ska temizlenerek bakmnn yaplmas gerekir. D hava artlarna gre izoleedilmelidir. Kgir depolara gre yapl kolay ve pratiktir. Bu depolarn muhtelif bakmlarihmal edilirse suyun tad ve zellii bozulur.

1.2.4. ehir ebeke Hatt

ehir belediye snrlar iinde cadde sokaklarda yaplan datm ehir suyu datmiine girer. Bu datm belediyeler yapar. Sularn yerleim alanlarnda datm ekildeyaplr:

Kr u datm

Balk a datm Kark datmGnmzde bu datm sistemleri ift borulu yaplmaktadr. zellikle byk

caddelerin ehir suyu datmnda ok kullanl olur. Su datm yaplacak binalara balantyapabilmek iin caddeler enlemesine kazlmaz. Hemen binann kendi tarafnda bulunan

boruya balant yaplr.

1.2.4.1. Kr Ulu Datm

Bu sisteme ramifiye ve dal datm sistemi de denir. Su devaml ak hlinde deildir.Yani boru ular sokak sonlarnda kapanmaktadr. Bir sokakta arza olduumdabtn semtinsularn kesmek zorunda kalrz. nk her sokan banda vana yoktur. Boruda suyun

hareketsiz kalmas suyun bayatlamasna ve boru dibinde amur olumasna neden olur.

ekil 1.6: Kr ulu datm sistemi

1.2.4.2. Balk A Sistemi

Bu sistemde su devaml ak hlindedir. Her boru blmnn vanalarla kontrolmmkndr. Bylece arza bulunduu zaman borunun bulunduu sokak veya sokaklarnsuyu kesilir. Fakat bu sistemin yapm pahaldr.


18/139

12

ekil 1.7: Balk a datm

1.2.4.3. Kark Sistem

ki metodun sorunlarn ortadan kaldrmak iin bunlarn birleimi olan kark sistemuygulanr. Bu sistemde merkezi yerleim mahalleleri a sisteminde, kenar yerleim alanlarise kr ulu datm sisteminde yaplr.

ekil 1.8: Kark sistem

1.3. ehir Suyunun Bina Tesisatna Balanmas

Binalarn temiz su tesisat bulunduu sokak veya caddeden geen ebeke borusundanalnr. Bir binaya, binann nnden geen ehir suyu borusundan su alma ilemi kolye vekolye priz yntemiyle yaplr.

ehir ebekesi kuru ve su yoksa sadece kolye kullanlr.Kolye elik veya dkmdenyaplm manonlu kelepe biimlidir. Borunun balanaca manon biimli ksmna kolye

boyunduruu denir. ebeke borusu ve kolye arasna conta koyularak kolye vidalar sklr.Bir matkapla boru balanlacak yerden delinerek binahatt ekilir.


19/139

13

Resim 1.1: ehir ebeke tesisatndan su almada kullanlan priz kolyeler

ehir borusunda basnl su varken kolye priz kullanlr. Borunun delinmesinde zelbir delme matkab kullanlr. Kullanlan zel matkap elektriksiz ve el grgr biimli olupmandreni priz musluuna balanacak biimlidir. Bina su tesisat hatt iin nce boruya birkolye taklr. Kolyenin boyunduruu ile boru arasndaki szdrmazl salamak iin birconta konulur. Boyundurua bir priz musluu vidalanr. Vanaya taklan zel delmematkabyla borunun delinmesi salanr.

Boruya alan deliin ap 80 mmye kadar borularda 25 mm; 100 mmye kadar ise 32mmden byk olmamaldr. Daha byk ihtiyalar iin boruya bir T paras konur veya

birden fazla delikten su alma ilemi yaplr.

Resim 1.2: Kolye priz balants


20/139

14

1.3.1. Bina Besleme Hatt

Bina temiz su tesisatnn ehir su borusu ile su sayac arasndaki blmne binabesleme hatt denir.

Besleme borusu hatt zerineyaya kaldrm altnda kalacak ekilde bir kontrol vanaskonulur. Bu vanay ap kapamak iin zel anahtar vardr. Boru ap 15 daireye kadar 32mm, 15 daireden sonra 40 mm polietilen boru olmaldr.

Resim 1.4: Priz kolye uygulamasna rnekler

Resim 1.3: Besleme hatt


21/139

15

UYGULAMA FALYETVerilen ekle uygun kolyepriz balantsn yapnz.

lem Basamaklar neriler

e uygun takm ve aletlerihazrlaynz.

nlnz giyerek alma ortamnzhazrlaynz.

alma ortamnz dzenleyerek takmhanesorumlusundan markalama ve delme iin gerekliolan takmlar alnz.

Mevcut olan ana boruyu hazrlaynz. Delinecek boru apna uygun priz vana ve kolyeyi

hazrlaynz.

UYGULAMA FALYET


22/139

16

Projeye uygun besleme yerini

tespit ediniz.

Priz kolyelerde oring, yuvasna dzgnce

oturtulmal ve montaj esnasnda yerindenkmamasna zen gsterilmelidir.

Priz kolye ile kullanlacak erkek adaptrlere teflonbant szdrmazl salayacak kadar ve skmaynyle ayn ynde sarlmaldr.

Priz kolyelerin montaj yapldktan sonra yaplanboruyu delme ilemipriz kolyenin dili ksmnnbozulmasna neden olabilir. Bu nedenle kkapl bir matkap ucu ile dilere demeyecekekilde delme ilemi gerekletirilmelidir.

Priz kolyelerde szdrmazl salayacak kadarkamalar aklmal ve cvatalar sklmaldr.

Boruda l farkll var ise ve l standartdeerinden byk ise (> 0.5 mm) priz kolyemontajnda alt ve st kapaklar birbirinedemeyecektir. Bu durumda; civatal prizkolyelerin cvatalarnn alt ve st kapaklar


23/139

17

ehir su borusu hattndanbinagiriine kadar olan mesafeye

besleme borusunu deyiniz.

Aldnz hatt su sayacna kadar deyiniz. Besleme borusunun evresini ince kumla

doldurarak tesviye ediniz.

KONTROL LSTES

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iinEvet, kazanamadklarnz iin Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak rendiklerinizikontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr1. e uygun takm ve aletleri hazrladnz m?2. Projeye uygun besleme yerini tespit ettiniz mi?

3. ehir su borusu hattndanbina giriine kadar olan mesafeyebesleme borusunu deyebildiniz mi?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.

Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnzEvet iselme ve Deerlendirme ye geiniz.


24/139

18

LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.

LENDRME1.

Aadakilerden hangisi suyun balca fiziksel zelliklerinden deildir?A) Renk B) Berraklk C) Scaklk D) Is

2.

me suyu scakl tercihen ka dereceden aa olmamaldr?A) 10 C B) 7 C C) 20 C D) 15C

3.

ehir sularnn datm hangi yntemle yaplmaz?

A) Yukardan aaya datm C) Kr ulu datmB) Balk a datm D) Kar datm

4.

Suyun iletimi ka yolla yaplr?A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

5.

Suyun yerekimi ile iletiminin en nemli zellii nedir?A) Pahal olmas C) Daha abuk iletilmesiB) Ekonomik olmas D) Hibiri

6.

ebeke borusundan hat almak iin ebeke borusuna taklan aparatn ad nedir?

A) Matkap B) Kolye C) Priz hatt D) Branman hatt

Aada verilen cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz.

7.

Bina temiz su tesisatnn ehir su borusu ile su sayac arasndaki hatta.. denir.

8.

Sokak ve caddelerden geen borularn birbiriyle balantl yaplan datmsistemine denir.

9.

Sokak ve caddelerden geen borularn birbiriyle balantsz yaplan datmsistemine denir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME


25/139

19

1

RENME FAALYET2

Gerekli donanmlar kullanarak standartlara uygun biimde ehir temiz suyu datmsistemlerini deyebilecek bilgiye sahip olacaksnz.

Belediyelere giderek konu hakknda bilgi alnz.

Blgenizdeki tesisatla ilgilenen firmalardan bilgi edininiz.

2. BNA TEMZ SU TESSATI

Temiz su tesisat sayatan veya suyun kaynandan balayarak kullanmayerlerine kadar olan temiz su boru donanmlarn ve aygtlar ierir. Temiz su tesisatsouksu tesisat ve scak su tesisat olmak zere iki ana blmden oluur.

ekil 2.1: Bina ii temiz su tesisatnn soukve scak su tesisatndan olumas

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA


26/139

20

2.1. Bina i Temiz Su Tesisat Ksmlar

Bina temiz su tesisat,binabalant hatt, su sayac ve kullanm hatt olmak zere ksmdan oluur.

ekil 2.2: Temiz su tesisatnn blmleri

2.1.1. Bina Balant Hatt

Dorudan ana temiz su ebekesinden alnan kol, yaklak 1 metre derinlikte yer

artndan binaya ular. Bu boru zerine inaat yaplmaz. Ana kanaldan k yaknnda birvana bulunmaldr. Toprak altna denen borular iyi izole edilmelidir.

2.1.2. Saya Hatt

Sayalar tesisata, bozulduklar zaman tamir iin yerinden sklebilecek ekildebalanr. Bu nedenle her iki tarafna kapama vanas olmaldr. Ayrca sayatan sonraboaltmal ek valf konumas tesisattati suyun ebekeye kamasn nleyecektir.


27/139

21

2.1.3. Kullanma Hatt

Kullanma hattborularnn mmkn olduu kadar ksa ve dz olmas istenir. Kullanmhatt, bir tesisisat u eleman ile son bulur.

2.2. Shhi Tesisat ve nemiShhi tesisat, yap iin gerekli olan suyun temini, depolanmas, stlmas,

yumuatlmas, basnlandrlmas ve datm, pis suyun atlmas, atk suyun artlmas,yamur suyu tahliyesi ve yangn sndrme konularn ierir.

Resim 2.1.: Bina ii ankastre shhi tesisat yapm, temiz su ve pis su borular

Temiz su tesisat bina ierisinde su kullanm iin 25mm boru ile denir. Pissu binaierisinde kullanlan suyu kanalizasyona iletmek iin daire saysnn okluuna gre 100lk125lik 150 lik 200lk 250lik boru aplar ile denir. Shhi tesisat bir altyap olduu iin

ehliyetli kiiler tarafndan yaplmas nemlidir nk sonradan kacak bir su kaasebebiyle binanz hasar grebilir bu yzden madur olan kii says olduka fazladr.


28/139

22

Resim 2.2: Temiz su ve pis su balants

ada dnyamzda insanlarn salkl, gvenli, konforlu ve ekonomik bir ekildeyaamas ve ada yaplara sahip olmasnda hi phesiz ki tesisat mhendisliinin nemi

byktr. Her gn kendini yenileyen ve gelitiren nemli bir uzmanlk alandr. Yapnnshhi tesisat projelerinin n hazrlnda, mimari projeler zerinde mimarlar ile birlikte borugei yerleri ve cihaz yerleimi konularnda almalar yaplmaldr. Modern bir shhi tesisatsisteminin olumas iinaadakiler sralanabilir:

Yap sakinlerine gvenilir bir temiz su salanmas ve bu suya herhangi birsvnn karmasnn nlenmesidir.

Aygt says, salanan suyun miktar ve basn ynnden uygun bir sistemkurulmas, gerekli hllerde suyun depolanmasdr.

Pis su drenaj sisteminin tkanma ve kirlenmelerden, kat madde birikimlerindenuygun birbakmla korunmasnn salanmasdr.

Kabul edilebilir bir tesisat mr iin uygun boru ve donatm malzemelerininseilmesidir.

Temiz su ve pis su sistemlerinde uygun ayrma, yaltm ve havalandrmannsalanmasdr.

Resim 2.3: Modern binalarda shhi tesisatuygulamalar


29/139

23

Temiz suyun salkl bir ekilde kullanm yerlerine kadar iletilmesini, kirli ve pis

sularn toplanarak bina dna karlmasn salayan boru ana shhi tesisat, bu borutesisatn yapana da shhi tesisatdenir.

Shhi tesisatlk insan salnn korunmasyla dorudan ilgilidir. ehirleme vemodern hayat, ihtiyalarla birlikte tesisat ve tesisatln nemini artrmtr. Ayn ekildekullanlan ara gere ve teknikler de gelimitir.

Temiz su, ilk alardan beri insanolunun varlnda nemli bir rol oynamtr.nsanolu temiz su kaynaklarn bulduklar yerlere yerlemi, kaynaklar kuruyunca veyakirlenince yeni yerler aramtr.Hindistanda ndu Vadisinde yaplan kazlar, 30006000 ylkadar nce burada yaayan insanlarn shhi tesisat yaptklarn ortaya koymutur.

2.2.1. Tesisat Borular Montajnda Dikkat Edilecek Hususlar

2.2.1.1. Eriilebilirlik

Su borularnn kullanma mr, yaplarn mrne gre ksadr. eitli nedenlerlearzalanmas, onarm ya da deitirme gereksinimi duyulmas mmkndr. Su borularnakolayca ulalabilmesi iinmimari tasarm srasnda nlemler alnmaldr. Bu maksatla boruve tesisat bacalar yaplmas doru olur.

2.2.1.2. Estetik

Borular akta ve gmme (ankastre) olarak denebilir. Akta denen borularbirbirlerine olduu kadar duvarlara da paralel ve aralklar birbirine eit olmaldr. Ancak nekadar muntazam denirse densin zamanla kirleneceinden, akta olan boru gzelgrnmeyebilir. Estetiin n planda tutulduu yerlerde borular gmme olarak demekdoruolur.

2.2.1.3. Donma

Sv hlden kat hle geen suyun hacmi 1/12 kadar artacandan borularnpatlamasna neden olur. Donmadan dolay boru en zayf yerinden patlar.

Boruyu dondan korumak iin i duvarlara ve nispeten scak yerlerden geirme doruolur. Borunun yaltlmas yararl olmakla beraber, ok souk havada yeterli sre bekleyincesuyun donmasn nleyemez. Ancak yaltlm boruda suyun donmas daha ge olur. Borufazla scaklk deimelerine maruz kalmadndan genleerek bzmesi az olur.Kullanlmayan binalarda borulardaki suyun donmamas iin su boaltlmaldr.

Donmu borularn almas iin scak suya batrlm bezle sarmak, zerine scak sudkmek, atele veya alevle stmak gibi yntemler uygulanr.


30/139

24

2.2.1.4. Ko Vuruu

Ani kapanan bir musluk veya vana suyun hznn birdenbire sfra dmesi, borudakibasnc 1520 katnakarabilir. Basnta art ve eksi ynde byk dalgalanmalar olur ve budalgalanmalar, basn normale dnnceye kadar devam eder. Borular sarslarak grltmeydana gelir. Hatta borunun patlamas bile mmkndr. Ko vuruunun iddeti suyun akhz ile etkilidir.

Ko vuruunun nlenmesi iin musluk ve vanalarn birdenbire kapanmalar nlenmeli,boru aplar byk seilerek suyun hz azaltlmaldr. Tesisattaki ar basncdrmek iinbasn drme vanalar kullanlmaldr. Basncn yksek olduu tesisatta lastikten muslukcontas kullanlmamaldr. Ani kapanan armatrlerden nce hava cebi yaplarak nlenebilir.

Hava cebindeki hava, bir yastk grevi yaparak elde olmayan nedenlerle oluan ko vuruuetkisini azaltr.

2.2.1.5. Eim

Yatay borularn uzunluuna gre yaklak 0,005e kadar eim verilir. Ksamesafelerde eim bir miktar artrlabilir. Eimin dorultusu su sayacdr. Ancak mecburkalnrsa birden ok noktaya da eim verilebilir.

Dnlecek bir hususta tesisat suyu doldurulurken borulardaki havann su aktmayerlerine kolayca ykselebilmesinin salanmasdr.

2.2.1.6. Grlt

Tesisatta su kullanlmaya balandnda tesisatta hrt ve takrt olur. Su hznnfazlal su k aznda hrt yapar. Tesisatn herhangi bir noktasnda hava ve su ak

baladnda takrt oluturur. Su sayac, ykama deposu (rezervuar), contas gevekmusluklarda tkrt ve titreimler hlinde grltler meydana getirir. Bu grltler boru vekelepelerle binaya iletilerek rahatszlk verir.

Boru ile kelepe veya konsol arasna lastik gibi yumuak maddeler konaraktitreimlerin grlts byk lde giderilebilir. Varsa gevek contalar deitirilir.Grlty nlemenin bir yolu da suyun ak hzn azaltmaktr. Bunun iin basndrcler kullanlr.

2.2.1.7. Borularn Tespiti

Borular duvar ve tavanlara zel ask ve kelepeler ile tespit edilir. Kelepeler veasklar arasnda braklacak aralk borunun apna olduu kadar yatay veya dey konumdaolmasna da baldr. Boru ile kelepe arasna ses yapmamas iin lastik konulmas grltoluumunu engeller.


31/139

25

2.2.1.8. Binann Oturmas

eitli nedenlerle bina zamanla oturur. Bunu nlemek mmkn deildir. Yaplacak ibinaya giren ve kan borular temel duvarndan byk apl bir boru iinden geirmektir.Boru ile kovan aras yumuak bir macun, bitm veya silikon tr malzemelerle doldurulur.

2.2.1.9. Su Datmnn Denetlenmesi

ehir su ebekesindeki su basnc 5-6 katl binalar iin yeterli olabilir. Ancak dahayksek yaplarda st katlara su kmaz. Bu nedenle basn arttrc ek sistemler kullanlr.Bodrum katta bulunan su deposuna, besleme hatt balanr. Depo kna balanan hidroforile su basnc, kat saysna ve daire saysna gre arttrlarak btn katlarda ve dairelerde

istenilen basntasu akmas salanr. Yaplan tesisatn denenmesi tesisat denip btn ilerbittikten sonra su verilir. Kolonlardaki en st musluklarn almas ile tesisatn havas alnrve borular su ile doldurulur. Daha sonra tesisat tulumba ile kullanlaca basncn 1,5 kat bir

basnca tabi tutularak en az10 dakika kadar basn tecrbesi yaplr. Szntlar varsa giderilir.

2.3. Bina Temiz Su Tesisat Boru ap Tayini

Temiz su tesisatndaboru apnnhesap esassuyun izlediiyol boyunca oluan basnkayplarnn belirli bir deerde tutulmasna dayanr.

Basn kayplar borumalzemesine borudan akan suyun debisine, yerel kayplaryaratan elemanlarn saysna, su sayacna veyabenzeri zel donanmlara baldr. Borudanakan suyun debisi iseborunun besledii kullanma yerlerinin says ve cinsiyle belirlenir.

2.3.1. Temiz Su Tesisat Boru ap Hesab (Musluk Birim) Esasna Gre

Lavabo, banyo, du bataryalar, evye, tuvaletler, amar makinesi musluklar, temizsu giri aplar in olmaldr. Banyo, tek tuvalet ve mutfaktan oluan bir dairede ana temizsu giriiboru ap in olmaldr. Farkl tertipteki dairelerin boru ap musluk birimiesasna gre hesaplanr. Musluk birimi esasna gre temizsu tketimi cihazlarn tipine grehesaplanr.

2.3.2. Baz Cihazlarn MB (Musluk Birimi) Esasna Gre Temiz Su Tketimi

Lavabo, inmusluk : MBRezervuar, inmusluk : MBPisuvar, inmusluk : MBEvye, inmusluk : MBamarmakinesi, su alma yala : 1 MBBanyo, otomatik hel : 2 MB


32/139

26

Temiz su tketimine gre boru aplar aadaki tablo gznnde bulundurularak

seimyaplacaktr.

Musluk Birimi Boru aplar03 dhil in38 dhil in

820 dhil 1 in2035 dhil 1 - in3550 dhil 1 - in

50 den fazlas 2 in

Tablo 2.1 Musluk Birimi cinsinden boru aplar

Daire Says Boru aplar12 daireye kadar in36 daireye kadar 1 in713 daireye kadar 1 - in1419 daireye kadar 1- in2030 daireye kadar 2 in30 danfazla ise ihtiyave artlaragre

Tablo 2.2:Konutlarda ehir ebekesinden giren temiz su anaborularnn aplar

2.4. Temiz Su Tesisat Montaj Kurallar

Kullanlacak olan boru tipinin retici tarafndan bildirilen imalat ve montajkurallarna tamamen uyulmaldr.

Boru kelepeleri ve balama elemanlar, boru ekseni duvardan 3-4 cmyigemeyecek ekilde monte edilmelidir.

Yatay temiz su borular saya tarafna doru %1 eimli olmaldr. Szdrmazl salamak iin yalnzca teflon bant kullanlmaldr. Bina dnda denecek su borular donmaya kar minimum 60 cmderinlikte

denmelidir. Ara trafii olan yerlerde borularn dayanm iin gerekli nlemler alnmaldr. Su tesisatlarnda PP boru ve fittingleri ya da galvaniz malzeme haricinde

paslanacak tr malzemeler kullanlmamaldr. Borularn beton ve kirele direkt temas olmamaldr. Temas sz konusu olan

yerlerde klf veya benzeri tedbirler alnmaldr. Souk ve scak su borular ayn anda dendiinde bak ynnde souk su

borusu sada, scak su borusu solda, yatay demede ise souk su borusu altta,scak su borusu stte olmaldr.


33/139

27

Tesisat borular demeden sonra teste tutulmaldr.

Test ncesi tm klar krtapa ile kapatlmal ve sistem boru anmabasnlarnn 2 kat basnca tabi tutulmaldr. Bu basnta tesisat 4 saat bekletilmeli, test olumlu ise basn anma basncna

indirilmeli 24 saat daha test edilmelidir. Bu testte olumlu ise iletme basncnda 48 saat test yaplmal, tm bu testler

olumlu ise yaplan tesisat kabul edilmelidir. Temiz su borularnn denmesi: Temiz su borular daima boyuna l alnarak

iaretlenir. l almada erit metre ve krmz kurun kalem kullanlr. Atlyeartlarnda ve kk llerde elik cetvel de kullanlabilir. Metrenin ucu, l

balang noktasndan tutulur. Metre, l deeri bykl kadar alarak boruzeri iaretlenir. lalmann zelliine gre ek parasnn artraca byklk

ve di payn gz nnde bulundurmak gerekir. Deiik apl borularn yatay vedey denmeleri durumunda borularn eksenleri arasndaki mesafesininyaklak olarak 200 mm braklmas uygun olur.

ekil 2.3: Yatay borularn paralel denmesi

2.4.1. Shhi Tesisatta Batarya Az llerinin Ayarlanmas

Temiz su tesisat, scak ve souk tesisat borularnn son kullanma yerindeki az

lleri standartlarda verilen llere mutlaka uymaldr. Aksi durumda armatrmontajlarnda ciddi sorunlar yaanr. Tesisatta en zor uygulamalardan biri olan batarya

balant azlarnn lleri ise 150 - 155 mm olarak braklmaldr. Batarya balant azlarbraklrken mutlaka batarya ablonu kullanlmaldr.


34/139

28

ekil 2.4: Batarya az ls

Sva st montajda mutlaka borularn paralelliinin salanmas gerekir.

ekil 2.5: Dikey borularn paralel denmesi

ekil 2.6da sva st montajda paralel denmi borular grlmektedir.


35/139

29

ekil 2.6: Sva st montajda borularn paralelliinin salanmas

Tesisatta en zor uygulamalardan biri olan batarya balant azlarnn lleri ise 155mm olarak braklmaldr. Azlar braklrken dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de

braklan azlarn svadan sonra sva altnda kalmayacak ekilde yaplmasdr. Bunun iin debatarya boru azlarna 10 cm kadar bir boru parasnn sklmas, boru azlarnn sva ilekapatlmasn nler.

2.4.2. Borular Su Terazisi ile Teraziye Alma

Temiz su borular belirli eimle denir. Eimin yn su sayac tarafdr. Bu eimtesisatn suyla dolmas srasnda, havann armatrlere doru ykselmesini salar. Ters eimise tesisatta hava toplanmasna neden olur. Temiz su tesisatnda en uygun eim % 0,5tir.Uzun ve dz boru hatlarnda eim % 0,1e kadar drlebilir.

Eim su terazisi ile alnr. Su terazisindeki hava kabarc iki izgi arasndayken

terazinin eim yn, ucuyla boru arasnda eim miktar kadar boluk olur. Tek tip eimuygulanan boru blmlerinde 1 mlik uzunlua gre hesaplanm ahap bir mastar veyaterazinin uzunluuna gre hesaplanarak yaplm ahap takoz eimin verilmesinikolaylatrr.

Batarya balant azlarnn yksekliinin ayn hizada olmasna mutlaka dikkatedilmesi gerekir.

H-Ahap takoz veya mastar ykseklii(mm)

U-Uzunluk (mm )


36/139

30

E-Eim(%)

H=UxEforml ile hesaplanr.rnek: 2000 mm uzunluunda yataya paralel denen temiz su borusu % 0,5 eimle

deniyor. Su terazisinin altna konulacak takoz ykseklii ne kadar olmaldr?

zm:

H=?

U=2000 mm

E=%0,5

ekil 2.7:Temiz su tesisatnda kullanlan terazi ve mastar

ekil 2.8:Temiz su tesisatnda terazi ve mastar kullanarak eim verilmesi

Tesisat borular belirli eimlerle denir. Bu eimlerin verilmesinde su terazisikullanlr. Ayn zamanda su terazisi llecek malzemenin yere olan konumunu kontroletmekte de kullanlr.

H=UxE

H=2000x0.005

H=10mmdir.


37/139

31

Su terazisiyle eim verme ilemleri yatay, dikey ve al pozisyonlardr.Yatay (yere paralel) konumdaki boru zerine konulur. Hava kabarcnn durumugzetlenir. Hava kabarc snr izgileri arasna gelinceye kadar boru dzeltilir(ekil2.9 Adetay).

Borularn dikliini ayarlarken su terazisi yere dik tutulur. Boru, su terazisinin tabannaparalel durumuna getirilir. ekil 2.9 B detaynda grld gibi hava kabarc izlenir vediklii ayarlanr.

Terazi kontrol yaplacak boru yere al ise su terazisinin 45lik sv tp istenenaya ayarlanr. Sv tpnn hava kabarc, tp stnde bulunan kabarck snr izgileri

arasnda olacak ekilde bulundurulur (ekil 2.9 C detay).

ekil 2.9: Su terazisinin kullanlmas

Resim 2.4: Piyasada ok kullanlan su terazisi


38/139

32

2.5. Temiz Su Borularnn Sabitlenmesi

Temiz su borular getikleri yap eleman yzeyine kelepe, ask ve konsollarla tespitedilir. Her boru trne kendi malzemesinden yaplm tespit eleman kullanlr. Boru tespitelemanlar temiz su borular ap byklne, yatay ve dikey konumlarna gre belirliaralklarla tespit edilir. Boru aplarna gre aralk lleri:

ekil 2.10: Yatay ve dikeyde aplara gre boru elik tespit ls

Temiz su tesisatnda, sva altnda denen borular sabitlemek iin nce tel kullanlr.

Tesisat denemeye tabi tutulduktan sonra eer tesisatta kaak yoksa borular yaplacak harlasabitlenir. Yaplacak harca kesinlikle kire konulmamaldr. zellikle galvanizli borukullanlmsa buna ok dikkat edilmelidir. Borular kapatlrken braklan musluk ve bataryaazlarnn da doru tam 90 bakmasna dikkat edilir. Batarya azlar lleri tekrarkontrol edilir. Plastik borularla yaplan tesisatlarda zel bir aparatla azlar sabitlenir. Buaparata batarya balant ablonu denir. Aadaki ekilde ablonun kullanl gsterilmitir.

Resim 2.5: Batarya balant ablonu


39/139

33

2.5.1. Kelepe ve KonsollaSabitleme

Tesisatlkta kullanlan borular, kelepe ve konsollar ile sabitlenir. Borularnretildikleri malzeme cinsine gre sabitleme ekillerini aada detayl olarak incelenecektir.

2.5.1.1. Kelepeler

elik borularn duvarlara tek olarak tespitinde kullanlan malzemelere kelepe adverilir. ki paradan oluur. Duvara al ya da imento harc ile tespit edilen parasnakuyruk, boruyu kuyruk parasylabirlikte tespit eden paraya da kpr ad verilir. Kpr,kuyrua yandan ya da nden sklr.

Yatay borularn duvara tespitinde kuyruk paras daima boruyu alttan destekleyecekekilde konmal, kpr stte olmaldr. Bu kelepelerde genellikle somunlu vida kullanlr.

ekil 2.11: Kelepe montaj ve kelepenin ksmlar

Kelepeler yapya aklarak harla ya da dbellerle tespit edilir. Ahap yaplarda

aklarak,kgir yaplarda harla ve dbellerle tutturulur. elik yaplarda ise vidalanr.

Konulacak kelepe says, borunun yatay ya da dey oluuna, yaplm olduu gereceve apna gre deiir. elik borular iin uygun grlebilecek en byk kelepe aralaada verilmektedir. Bakr ve PVC borularda kelepe aralklar daha sk olmaldr.

Boru apmm in

Yatay Boru (m) Dey Boru (m)

15 1/2 2,0 2,5

20 3/4 2,5 3,0

25 1 2,5 3,0

32 1 2,7 3,0

40 1 3,0 3,550 2 3,0 3,5

65 2 3,0 3,580 3 3,0 3,5

100 4 3,0 3,5

125 5 5,5 7,5

150 6 6,0 8,5

Tablo 2.3: Kelepe aralklar tablosu


40/139

34

2.5.1.2. Konsollar

Deme zerinde veduvara aslacak byk apl borularda konsol kullanlr. Bunlarnborularn genlemesine imkn verecek makaral olanlar da bulunmakla birlikte tesisatdaha ok hareketsiz konsollar kullanr.

Duvara tespit edilen L ya da U demirinden yaplm konsollar, dizi hlindeki yatayborulara destek olur. Borularn bu konsollar zerine tespiti, U cvatalar ya da kprlerleolabilir.

Kelepe ve konsollar, kullanlaca borunun yapld gereten imal edilmelidir. Dierbir deyile elik borularda elik, bakr borularda bakr kullanlmaldr. Bunun nedeni,

birbirlerine deen farkl metallerin oluturduu korozyonu nlemektir. Aksi hlde tespitmalzemesinin borulara dedii yerlerde paslanma ve rme hzlanr. Plastik borulardakorozyon sorunu yoktur.

ekil 2.12: Borularn konsolla tespiti

Ayrca asl hlde bulunan borular tespit etmek iin asklar kullanlr. Asklar,konsollara benzese de alma biimine gre farkldr.

ekil 2.13: Borularn askylatespiti


41/139

35

Resim 2.6: Borulara yatay ve dikey konumda kelepe montaj

2.6. Binalarda Suyun Datm Sistemleri

Binalarda temiz suyu kullanma yerlerine ileten boru ana bina temiz su tesisatdenir. Bunlar iki ekilde yaplabilir.

2.6.1. Kolon Sistemi

Bu sistemde zellikle katl binalarda sayalarn okunmas zor olduundan pek tercihedilmemektedir. Bu sistemde sayalar her bamsz birimin nnde saya nii iine montajedilir.

ekil 2.14: Kolon sistem datm

2.6.2. Dizi Sistem

Tm sayalar bina giriinde veya bodrum katta niiine montaj yaplr. Her bamszbirime sayalardan ayr kolon karlr.


42/139

36

ekil 2.15: Dizi sistem datm

2.7. Temiz Su Tesisatnda Kullanlan Borular

Temiz su tesisatnda kullanlan borular kullanm amacna uygun, su kalitesinietkilemeyen ve korozyona dayankl malzemelerden yaplmaldr. Temiz su tesisatndakullanlan borular farkl malzemelerden yaplm olabilir. Gnmzde galvanizli borularnyerini plastik borular almaya balamtr. Galvanizli borunun mr, galvaniz kalnlna ve

doru kullanmna bal olarak 10-50 yldr. Ortalama 20 C scaklkta bu sre tespitedilmiken scaklk ve basn artmas durumunda bu mr daha azdr.

Bina ii scak su ve souk su tesisatlarnda, galvanizli elik, plastik ve bakr borularkullanlabilir. Gnmzde, galvanizli borulara gre daha uzun mrl, ekonomik veiiliinin kolay olmas dolaysyla plastik borular ncelikle tercih edilmektedir. Ancak svast tesisatlarda sert ekilmi bakr borular estetik ynyle tercih sebebidir.

Temiz su tesisatlarnda saya ynnde su boaltlmas salamak amacyla yatayborulara % 1 eim verilmelidir. Aktan denen borular mutlaka kelepelenmelidir. Boruekseninin duvardan akl 3 ine kadar 4 cm, 3 in ve daha byk borularda 5 6 cm

olmaldr. Bina dnda toprak altna denecek borularda donmaya kar nlem almak iinblgesine gre 60 80 100 cm derinlikte gmlerek izolasyon yaplmaldr. Ayca arvasta geecek yerlerde gerekli nlem alnmaldr.

Kolektr yapmnda kaynak kullanlmamaldr. Eer kullanlmas zorunlu ise yenidengalvanizlenme ilemi gerekletirilmelidir.


43/139

37

ekil 2.16: Bina temiz su tesisat

2.7.1. elik Borular

Tesisat sistemlerinde akkan taycs (souk, scak ve kaynar su, buhar) olarakkullanlan ve elik malzemeden yaplm galvanizli borular kullanlr. Bu borular, duvardasva altna (ankastre) denebilir ancak deme, slak zemin altna denemez.

Bu borular, temper dkmden yaplm ek paralaryla dili, vidal flanlarla flanlbalant yaplr. Galvanizli elik borulara hibir zaman eme, bkme ve scak ilemyaplmaz. Byle bir ilemde borunun zerindeki galvaniz kaplamas bozulacandan

borunun korozyona uramas abuklar.Galvanizli elik borular 66,5 m boyunda, iki ucu

dili retilir. Dilerin zedelenmemesi iin bir ucuna manon, dier ucuna plastik muhafazataklarak piyasaya verilir.


44/139

38

Resim 2.7: Bir ucu manonlu galvanizli tesisat borular

Tablo 2.4te elik esasl galvanizli borulara ait teknik zellikler verilmitir.

Tablo 2.4: elik galvanizli borulara ait teknik zellikler

2.7.2. Polipropilen (PP) Borular ve eitleri

Tesisat sektr kendini srekli yenileyen ve gelitiren bir yapya sahiptir. Buna paralelolarak son zamanlarda boru eitleri ve uygulamalarnda hzla ykselen bir ivme yakalanmolup tesisatlarn bile takipte zorland sistemler birbiri ardna piyasalarda yer almaya

balamtr.


45/139

39

Resim 2.8. Polipropilen tesisat borular

2000li yllara girerken yaygn ekilde kullanlan galvaniz ve siyah elik borular,yerini plastik ve bakr borulara brakm durumdadr.

Bilhassa plastikten mamul polivinil klorr (PVC), polietilen (PE) ve poliproplen (PP)borular zengin seenekleriyle sektre egemen olmutur.

Istma ve temiz su tesisatnda en fazla kullanlan boru eidi poliproplen (PP)dir.Polipropilen ham maddesi sya, basnca ve kimyasal maddelere mukavemeti asndan gruba ayrlr.

Bunlar:

Homopolimer (Tip 1) Copolimer (Tip 2) ve

Random copolimer (Tip 3)dir.

Dier eitlerine gre bilhassa temiz suda polipropilen random copolimer PPRC(Tip3) snf daha fazla tercih edilmektedir. Istma tesisatnda ise bu borularn uzama katsaylarnn fazla olmas sebebiyle oluabilecek sarkma ve genlemelerin nne gemek iinyine bu boru grubundan olan alminyum folyo kapl olanlar kullanlmaldr.

Polipropilen borular, iiliinin kolay ve abuk olmas, hafiflii, i yapsnn przszoluu, kire ve pislik tutmama, korozyondan etkilenmeme, nakliye gibi avantajlar sebebiylevazgeilmez bir rn hline gelmitir. Souk suda 20 at, scak suda 10 at basnta uzunyllar problem karmadan kullanlr. Daha ziyade beyaz veya gri olmak zere yeil, mavi

renklerde retilir. Boru ve ekleme paralar ayn malzemeden imal edilir.

Borularn birletirilmeleri, elektrofzyon diye tabir edilen boru ve balantparalarnn 260 C stlp ergimesi ve akabinde birbirleriyle kaynaarak eklenmelerimetoduna dayanr. Kuralna uygun olarak yaplan birletirmelerde herhangi bir kaakmeydana gelmez. Balant parasnn i ap, boru d apna eittir. Boru ucu d yzeyi ve

balant paras i yzeyi fzyon kaynak makinesinde ayn anda stldktan sonra birbirinetaklarak birletirme ilemi tamamlanr.


46/139

40

PPRC borular, galvaniz borularn aksine d aplarna gre adlandrlr. Galvaniz

borular, i aplaryla anldklar iin in (parmak) olarak ayn aptaki borularda PPborulardan bir ap kktr. Aadaki tabloda polipropilen ve galvaniz borularn anmaaplarverilmitir.

nParmak

Polipropilen

mm

Galvaniz

mm

20 15 25 201 32 251 40 321 50 402 63 50

Tablo 2.5: Polipropilen ve galvaniz borularn anma aplar

2.7.3. Cam Elyaf Takviyeli Borular ve eitleri

Cam elyaf takviyeli borular, bina tesisatlarnda basnl souk ve scak su iletimindekullanlmak amac ile retilmi olup katmandan oluan bir yapya sahiptir. Orta katmancam elyaf takviyeli polipropilen randomdur. Malzemenin ksaca gsterimi PP-R-GFeklindedir. D ve i katman ise Tip 3 olarak adlandrlan Polipropilen RandomCopolimer (PP-R) malzemeden yaplmaktadr. Mevcut polipropilen ek paralar ilekullanlabilinir. Kaynak ve tesisat montaj uygulamalarnda polipropilen boruuygulamalarndan bir fark yoktur.

Cam elyaf takviyeli kompozit boru, kimyasallara kar dayankldr.Bina ii scak souk shhi tesisat, bina ii stma, basnl hava klima sistemleri ve

endstriyel boru sistemlerinde kullanlr.

Resim 2.9: Cam elyaf takviyeli plastic borular


47/139

41

Resim 2.10: Cam elyaf takviyeli borular ve ek paralar

2.7.4. Alminyum Folyo Takviyeli Borular ve eitleri

Bu borular katmandan oluur. Boru ve kaplamas arasnda alminyum folyo ilebirlikte PPR-Tip 3'ten retilir. Folyo sarg kaynaklama ve zel PP filmleri kullanlarakalminyum folyo ile PP-katman arasnda balant salayacak ekilde eklenir.

Resim 2.11: Alminyum folyo takviyeli boru


48/139

42

st ve alt katman apraz bal polietilen, orta katman alminyum folyolu olarak

retilmektedir. Gl apraz balar sayesinde borunun scakla dayanm yksektir.Borunun orta tabakasnda bulunan alminyum folyo, apraz bal polietilenle bir btnolarak alarakborunun yksek scaklklarda boyca uzamasn azaltr.

Resim 2.12: Plastik folyolu boru

Plastik alminyum folyolu borularda birletirme ncesi az ksmlarndaki folyotralanr.

Resim 2.13: Plastik alminyum folyolu boru tra aparat


49/139

43

2.7.5. Polietilen (PE-X) Borular ve eitleri

Polietilen (PE-X) borular shhi tesisatta, stma tesisatnda, gaz tesisatnda ve basnlhava tesisatnda kullanlr. Borular kangal hlinde ok byk uzunluklarda bulunur. Bylecedaha az sayda fittings kullanm ihtiyac vardr. Krlgan deildir, yanabilir. Yumuak ve sertPE olarak teslim edilebilir. Polietilen boru, zel ilemlerle molekller aras apraz balaroluturarak basnca dayankl hle getirilebilir. Buna PE-X ad verilmektedir. Bu borular,scak su tesisatnda zellikle demeden stma uygulamalarnda kullanlabilir. PE-X borular

paslanmaz, kesilmesi pratik ve kolaydr, ap daralmaz, rmez, kirelenmez. PE-X borular-100 0C ile +110 0C arasnda mukavemet zelliklerini korur.

Polietilen ham maddesi younluu yksek bir malzemedir. Bu malzeme zerinde

yaplan baz ilemler neticesinde scakla ve basnca olan mukavemeti arttrlmaktadr.PE-X borular oksijen bariyerli ve oksijen bariyersiz iki farkl ekilde imaledilebilmektedir. Oksijen bariyeri, boru d yzeyinin zel bir malzeme ile imalat esnasndakaplanmas ile salanr. Bariyer, tesisatnzn metal aksamlarn stc akkana boruyzeyinden geen oksijenin korozif etkisinden korur.

Resim 2.14: Polietilen Pex borular

Borular;

Yerden stma sistemlerinde, Kalorifer tesisatlarnda, Scak su, souk ime suyu tesisatlarnda, Her trl endstriyel tesisler, otel, hastane, ev, sera vb. yerlerde kullanlr.


50/139

44

Resim 2.15: Kangal hlinde polietilen PE-X borular2.7.6. Bakr Borular

Genellikle stma, soutma ve iklimlendirme sistemlerinde kullanlan borular bakrdanyaplmlardr. Borularda aranlan temel zellikler;yksek korozyon direnci, ekillendirmeve birletirme tekniklerine yatknlk, yzey kalitesi (temiz ve dzgn) ve s iletkenliidir.Bakr ve alamlar, bu saydmz zelliklerin hepsini birden karlayabilen yegnemalzemedir. Bu nedenle bakr; stma, soutma ve iklimlendirme endstrisinin temelmalzemesi olmutur.

Resim 2.16: Bakr borular ve ara balant paralar (Fittings)


51/139

45

Gnmzde zellikle batda sva st shhi tesisat uygulamalarnda tercih edilerek

kullanlr.

Resim 2.17: Bakr boru ile tesisat yapm

Resim 2.18: Bakr boru ile ankastre temiz su tesisatyapm

Bu borularn seimlerinde ekonomik olmalar yannda salk artlarna en uygun tercihedilmelidir. Su tesisat iin en ideal borular bakr borulardr. Bundan sonra iyi kalitede

plastik borular ondan sonra galvanizli demir borulardr. Demir borularn ek yerlerindekullanlan fitings malzemeleri genellikle galvanizli olmadklarndan ileriye dnk olarak

paslanp korozyona dayanmayarak delinmesi pahal tamiratlar gerektirir. Paslanmas daayrca salk ynnden tehlike arz eder.


52/139

46

2.8. Souk Su Tesisat Montaj lemleri

2.8.1. Shhi Tesisatlkta Kullanlan Alet ve Malzemeler

Shhi tesisat takmlarndanboru anahtarlar, paftalar, mengeneler, testere, metre,eki, mur, keski, ee, balyoz, teneke makas, eitli stclar, havya, su terazisi belli

ballardr.Shhi tesisat malzemelerinden, boru ekleme paralar (Fittings), boru eitleri, slyen,

keten veya dier szdrmazlk malzemeleri,vanalar, musluklar, salmastralar, sifonlar, lavabo,du, ykanma teknesi (kvet), szgeeler, rezervuar ve rezervuar i takmlar belli

ballardr.

2.8.2. elik Borularla Tesisatn Denmesi

Galvanizli elik boru mengeneye yeterli uzunlukta balanr. Boru uygun yntemlerdenbiriyle l alnarak iaretlenir. aret yerinden kesilerek di ama iin boru az temizliiyaplr. Boru apna uygun pafta lokmas pafta gvdesine taklr. Pafta crcr ynneayarlanarak borunun di alacak ucuna taklr. Paftaya boru eksenine dik bask uygulanarak

pafta saat ynne doru evrilir. Di tutturulduktan sonra dilere makine ya damlatlarakpaftann snmamas ve rahat di almas salanr. Di boyu, pafta lokmasn iki di kadargemelidir.

Resim 2.19: Keten (kendir) sarma


53/139

47

Galvanizli elik borular ek parasyla birletirme ve yn deitirmeleri yaplr. Bu

borulara hibir zaman eme, bkme ve kaynak gibi scak ilem uygulanmaz. Yoksa borukaplamas olan galvaniz zelliini kaybederek borunun korozyona uramasna neden olur.

Borunun alan dii stne szdrmazlk eleman sarlr. Szdrmazlk eleman olarakketen veya teflon bant kullanlr.En ok kullanl olan ketendir.

Teflon bant ise silikon esasl bir maddedir. zellikle musluk, vana, uzatma parasgibi krom nikel kapl malzemelerde teflon bant tercih edilir.

Resim 2.20: Farkl uygulamalarda kullanlan teflon bantlar

Musluk arkasnda ve tesisat borusundaki eski szdrmazlk kalntlar (keten/teflonbant) temizlenmelidir. Musluun dili ksmna ayr ayr teflon band saat ynnde iyicesarlmaldr. Musluk sa ynde elle iyice sklr Gerekirse son turu anahtar yardmylatamamlanr.

ekil 2.17: Muslua ve uzatma parasna szdrmazlk malzemesi teflont bant sarlmas

Szdrmazlk eleman sarlan boru diine ek paras sklr. Ek paras arsklmamaldr. Yoksa ek paras atlar. Bu da istenmeyen su kaaklarna neden olur.Borunun son iki dii sklmamaldr. Boru birleiminden sonra kalan kendir temizlenerekestetik olarak gzel bir grnm salanr.


54/139

48

Resim 2.21: Teflon bant skma ynnn tersine sarlmaldr

2.8.3. Bakr Borularla Tesisatn Denmesi

Bakr ekonomiktir. Kullanm kolayl, kolay ekil verilebilmesi ve birletirilmesimontaj zamanndan malzemeden ve dier maliyetlerden tasarruf etmemizi salar. Uzunsren performans ve gvenilirlii ikyetin azalmasna sebep olup bakr ideal tesisatmalzemesi yapar. elik borulara gre daha pahal olmasna ramen daha hafif, montajlarkolay ve korozyona dayankldr. Bakr borular sertve yumuak olabilir. 22 mm apa kadar

bakr borularn yumuak cinslerikangal ve dz ubuk olarak bulunur. Daha byk aptakilersadece dz boru olarak bulunur.

Bakr salkl ve gvenilirdir: Bakr doal bir malzemedir. Binlerce yldr imesuyu tesisat ve ekipmanlarnda ve su depolarnda kullanlmaktadr. Bakahibir tesisat malzemesi bakr ile sala uygunluk konusunda yaramaz.

Bakr korozyona dayankldr: Bakr, evre etkilerden etkilenmeyen bir maddeolmas sebebiyle inaatlarda ok rahat kullanlmaktadr. Al, imento, betonveya su bakra hibir zarar vermez.

Bakr geri dntrlebilir: Dier tesisat malzemelerini aksine bakr deerinikorur ve tamamen geri dntrlebilir.

Bakr borularn et kalnlklar dktr. Bu nedenle bakr borular dili balantyauygun deildir. Bakr borular lehimli, haval, ykskl ( presli ) ve kordonlu (contal)olarak birletirilir.

Temiz su tesisatndaki bakr boru birletirmelerinde drt yntem kullanlr.

Sklebilir birletirmelerin tercih edildii yerlerde rakorlu, vidal balantlarkullanlr.


55/139

49

Resim 2.22: Bakr borularn hava rakor ile birletirilmesi

Is enerjisi kullanlarak yaplacak bir birletirmede, boru veya ara balantelemannn (fittings) yaps, birleme yzeyi bykl ve kullanlacakyerdeki basn, scaklk deerleri dikkate alnarak lehimleme teknii seilebilir.

Lehim yaplacak yzeylerin her trl ya, kir, oksit ve pislikten arndrlmekilde olmas gerekir.

Resim 2.23: Bakr borularn lehimle birletirilmesi

Presli balant paralar kullanlarak bakr borular birletirilebilir. Ancakbalant zlebilir olmaz.


56/139

50

Resim 2.24: Bakr borularn presli birletirilmesi

Bakr borular uygun arabalant paralar ile contal olarak birletirilebilir.


57/139

51

Resim 2.25: Bakr borularn contalbirletirilmesi

2.8.4. Tesisatta Bakr Boru Kullanmann Faydalar

Korozyona dayankllk:Bakrdetkilerden etkilenmeyen bir madde olmassayesinde inaatlarda ok rahat kullanlmaktadr. Al, imento, beton betonveya su bakra hi zarar vermez. Ayrca bakr ultraviyole ve enfrarujnlarndan etkilenmedii gibi yllar boyunca bile hibir eskime gstermez.

Kullanma kolayl: Bakr kolay ekillendirilen bir madde olduundankullanlmas basit ve ilenmesi sratlidir. Bu sayede tesisat zamankazanmakta, dolaysyla maliyet dmektedir. Ayrca ok ucuz aletlerleallabilmekte ve lehim sistemi sayesinde kaak olmayan bir tesisatkurulabilmektedir.

Genlememe zelliiDk bir genleme oran betonun genleme oranna okyakn olmas sayesinde bakr boru ok gvenlidir. Plastik borularda bu oran

bakrdan 7-10 kat fazla olduundan scak su tesisatlar sorun kartmaktadr.


58/139

52

Geirgenlik: Bakr boru yksek sda bile % 100 orannda oksijen ve gazgeirmeme zelliine sahiptir. Bu sayedeplastik ve demir tesisatlarda rastlananmantar ve bakteri remez. Bu zelliin yllar getike deimesi sz konusudeildir.

Antibakterisit zellik:Bakrbakterisid zellii sayesinde tatil zamanlar ihtivaettii su durgun olan ve bakteri ve yosun remesi iin ideal bir ortam yaratantesisatlardaki suyu temizler ve bakterilerden arndrr.

Is letkenlii:Plastikten bin kat fazla olan s iletkenlii sayesinde bakr boruzellikle yerden stma sistemlerinde ok verimli olmaktadr. Demir borulu

sistemlerle karlatrldnda ise ilk stmada meydana gelen kayplar ok azainmektedir. Buna s geirgenliinin yan sra et kalnlnn da az olmas yolamaktadr.

Srtnme katsays: Bakr borularn dier tesisat borularna kyasla iyzeyleri ok kaygan olduundan kk apl borularla bile randmanl birtesisat kurulabilmektedir. Bu sayede daha kk pompalar kullanlmakta vedolaysyla enerji tasarrufu salanmaktadr.

Salamlk: Bakr borunun ekme mukavemeti dier malzemelere gre dahayksektir. Tavl borularda 200Mpa, sert borularda 300Mpadr. naatlarda

oluan zor artlarda bile bakr boru nlem almadan kullanlabilmektedir. Ayrcaateten ve kemirgen hayvanlardan da etkilenmemektedir.

Basnca dayankllk: Bu zellii sayesinde bakr borutesisatta basn veya skstlamas olmadan kullanlabilmektedir. rnein, 22*1 lsndeki bir bakr

boru iindeki suyun 200 santigrat dereceye kmas hlinde bile 16 baradayanabilmektedir. Bu deerler boru ap dtke daha da artmaktadr.Dolaysyla zaman 80 santigrat dereceyi amas muhtemel kalorifertesisatlarnda bakr boru mkemmel netice vermektedir.

Estetik: Bakr borunun ve balant elemanlarnn incelii tesisata ok estetik bir

grnm salar. Bakr boru kolaylkla boyanr.

Yangna dayankllk: Metal olmas sebebi ile bakr boru evlerde meydanagelebilecek yangn olaylarnda etkilenmez. Bu konu maalesef plastik borulusistemlerde byk sorun tekil etmektedir.

evreye duyarllk: Bakr doadan elde edilen saf bir madendir. evreyehibir zarar vermedii gibi tamamen geri kazanlan bir maddedir


59/139

53

2.8.5. Plastik Borularla Tesisatn Denmesi

Temiz su tesisatnda kullanlan polipropilen (Pp) tr plastik borular termosettingplastik zellii tar. Bu nedenle sl ilem yaplarak birletirilir. Borunun 230 C250 Ckadar stlmas, kolay ekil alarak ayn cins plastikle yapma zellii kazanr.

Burada boru ve ek parasnn ayn firmann mamul olmasna dikkat edilmelidir.

Resim 2.26: Fzyon kaynak makinesi ksmlar, rezistans grubu, paftalar ve termostat

Plastik boru altyap malzemesi olarak ok iyi malzemedir. Kullanm scak suyu okyksek scaklkta olmayacave borular deme iinde kalaca iin dayanm asndan ideal

bir borudur. Yksek scaklk istenen yerlerde alminyum folyolu boru kullanlr. Bu boru


60/139

54

piyasada PPRC (Polipropilen Random Copollimeriset) olarak bilinir. Folyolu borunun zeri

alminyum kapl olduu iin uzama katsays dk ve szdrmazlk dayanm yksektir.Boru ap

(mm)

Kaynak

Derinlii(mm)

Istma Sresi(Sn)

Kaynak Sresi(Sn)

Souma Sresi(dk.)

20 14.0 5 4 2

25 15.0 7 4 2

32 16.5 8 6 4

40 18.0 12 6 4

50 20.0 18 6 4

63 24.0 24 8 6

75 26.0 30 8 8

Tablo 2.6: Elektro fzyon kaynanda kaynak teknii ile ilgili detaylar

Resim 2.27de piyasada metalanta iinde satlan plastik boru elektro fzyon kaynakmakinesi grlmektedir.

Resim 2.27: Fzyon kaynak makinesi


61/139

55

Resim 2.28: Fzyon kaynananda borunun uygun paftada 230 C250 C stlmas

Resim 2.29: Fzyon kaynananda borunun dirsek parasyla birletirilmesi

Yeterli miktarda kesilen plastik borunun kaynak ucu temizlenir. Borunun ucu kaynakuzunluu kadar iaretlenir. 230 C250 C kadar snm fzyon kaynak makinesilokmalarna boru ve ek paras ayn anda taklr. Yaklak 7 - 8 saniye kadar beklenir. Boruve ek paras ayn anda ekilerek 1020 saniyede kprdatmadan dzgn bir ekilde vehafife bastrarak beklenir (Bu ller kk aplar iin geerlidir).


62/139

56

2.9. Islak Meknlarda Temiz Su Tesisatn Denmesi

Binalarda banyo, WC ve mutfaklara slak hacim denir. Islak hacimler dairenin nemlibir alann igal eder. Shhi tesisat su kullanma yerleri, ihtiyaca gre bu blmlerde toplanr.Islak meknlarda zemin demelerde su szdrmaln salamak amacyla yaltlr. Buyaltmda genellikle zeminlerde seramik ve duvarlarda fayans tr malzemelerdenfaydalanlr. Ankastre denen temiz su tesisat da bu duvar demenin altnda kalr.

Dairelerde temiz su borular zorunlu kalmadka sva alt denmelidir. Ayn zamandaborunun sva alt denmesi terlemeyi de nler. Katlara kan kolon borular ise sva stdenir.

Atk su borular ise duvar veya deme iinden ekilir. Atk su kolon borular duvaryzeyinden denir. Sonradan bu borular fayans altna alnr. Yataydaki atk su borular ise

dk deme veya deme stnden ekilir. Deme kaplamasyla zeri kapatlr.

2.9.1. Banyo

Banyoda klozet, lavabo, yer szgeci, amar makinesi, kvet gibi vitrifiyemalzemeleri kullanlr. Banyo odalarnn dzenlenmesinde kapnn tam olarak alabilmesinezen gsterilmelidir. Eer amar makinesi banyoya konulacaksa su ile temas etmeyeceiyerde olmasna dikkat edilir.

ekil 2.18: Tipik banyo yerleimi; kuvet, lavobo, klozet ve yer szgeci

Banyoya konulan vitrifiye malzemelerinin su kullanma ykne gre shhi tesisatborusu ap kullanlr. Bu malzemelerin her biri iin genellikle (15 mm) anmaapndaki borular yeterlidir. Borular inaat aamasnda, banyo duvar i yzeyinden sva altdenir.


63/139

57

2.9.2. WC

Banyodan ayr olarak dnlmeli ve ok iyi havalandrlmaldr. WClerde alaturkave alafranga hela talar kullanlr.WC kna da bir lavabonun konulmas gerekir. Lavabohela tann kullanlmasndan sonra el ykamak iin gereklidir.

Alaturka hela ta rezervuar doldurma borusu ap ve taharet musluu boru ap (15 mm) olarak kullanlr. Lavabo musluu iin de (15 mm)lik boru yeterlidir.

Resim 2.30: Tipik WC yerleimi( lavabo, klozet ve yer szgeci)

2.9.3. Mutfak

Mutfaklarda su ile dorudan ilgili olan eviye, batarya ve bulak makinesidir. Bazdurumlarda ofben veya kombi de konulur. Bu borularn temiz su balantlar (15 mm)

borularla yaplr. Bulak makinesi, ofben ve kombilerin scak su girileri olmasnaramenboru tesisat aptayaplr, redksiyonlarla apa drlr.

Resim 2.31: Tipik mutfak yerleimi(eviye ve batarya)


64/139

58

2.10. Tesisatta Suyun Geri Kamas

Temiz su tesisatnn atmosfere ak (bahe sulamavb.) veya kapal sistemlere(kazan dolam devresi vb.) su besledii noktalardan basn dengesinin bozulmasndandolay gerekleen her trl ters ynl aka geri akdenir. Geri ak sonucunda temiz sutesisatna karacak kirli su, kimyasal maddeler, mikroorganizmalar (kalorifer kazan suyu,klima iller devresi suyu, hipoklorit vb.) hayati tehlikeye yol aar. Temiz su tesisatna geriakla gaz karmas bile (doal gaz veya LPG) mmkndr.

1933 ylnda ABD(Chicago)deyaanan bir olayda ime suyu tesisat kirlenmi,kirlenme sonucunda 1409 kii amibik dizanteriye yakalanm, bunlardan 98i ise yaamn

yitirmitir. Temiz su tesisatnn geri akla kirlenmesine dair kaytl ilk olay budur.

2.10.1. Geri Aka Yol Aan Durumlar

ehir temiz su ebekesi basnc yeterli olduu takdirde musluu anca su akar.rnein, iinde deterjan bulunan temizlik kovamz doldurmak iinbanyodaki spiralli duukovann iine koyalm. Musluk akken sular kesildii takdirde kovadaki deterjanl suemilerek temiz su tesisatna karabilir. Bu rnekte grdmz gibi normal ak iingereken basn dengesi yerine tam ters ynde basn dengesi sz konusu olduunda geri akgerekleir.

Geri aka yol aan iki durum vardr: Geri emive ters basn

Temiz su tesisatna karmas tehlikeli olan kirli su kayna, atmosfere ak bir sistemise (bahede biriken su, banyo kveti, paspas ykama teknesi vb.) geri emi yolu ile olacakgeri ak nlenmelidir.

Bunun iin gelitirilmi eitli zellikteki ekvalflar kullanlr.Resim 2.32dealparatipi ek valfgrlmektedir.

Resim 2.32: Tipik alpara ek valfve alma prensibi


65/139

59

2.11. Su Sayac alma Prensibi ve Montaj

zelliine gre iinden geen akkan miktarn lmekte kullanlan tesisatmalzemelerine su sayacdenir. Su sayalar 15 mmaptan800 mm apa kadar her trl sulm ihtiyacn karlayacak yapda retilmektedir.

Geen suyun miktarnn llebilmesi iin nce su pervaneyi evirir. Geen suyunmiktar ile pervanedeki dn says arasnda doru bir orant vardr. Pervanedeki hareketdili mekanizmaya iletilir. Sayalar, harcanan su durumuna gre eitli ap ve biimlerdeyaplr. Genellikle kullanmyerine gre ev ve sanayi tipi olarak iki grupta toplanr.

Piyasada genel olarak 15, 20 ve 25 mm anma llerindetek ve ok huzmeli olarakbulunur. Saya rakorlu montaj uzunluu 203 mm ile 375 mm arasndadr.

ekil 2.20: Su sayac ve kesiti

Multijet tip su sayalar 1550 mm aras anma llerinde retilir. Su gei hzndanyararlanlarak alr. ap kk olmasna ramen debisi fazladr.

Woltmann tip su sayalar 50800 mm aras anma llerinde retilir. Bykkapasiteli iletmelerde kullanlr. Sayalar flanl balantldr ve 50 mm'den 800 mm'yekadar farkl ebatlarda retilir. Bu sayalarn normal ak deerlerinde hata oran %2kadardr.

ekil 2.19: Sayac tek huzmelilmesi


66/139

60

2.11.1. Sayalarn Okunmas

Su sayalarn okunmas, saat zerinde bulunan deerlerin okunmas sonucunda ortayakar. Su sayalar eitli olduklar iin okunmalar da farkldr. Genellikle sayalarnzerindeki siyah rakamlar okunur. Bazlarndasiyahn devamnda krmz rakamlar da vardrancak bunlar, dikkate alnmaz. Sayalarda siyah rakamlar m3 olarak okunurken krmzrakamlar ise litre cinsinden okunur. Su bedeli ise m3olarak denir.

2.11.2. Saya Montaj Kurallar

Su sayac kolayca okunan, aydnlk, dondan korunabilecek, bakm ve tamire uygun,ulalabilecek bir saya kutusu iinde olmaldr.

Sayalarn montaj pozisyonu da doru almalaryla dorudan ilgilidir. Baz sayalarsadece belirli ekillerde (yatay veya dikey) monte edilebilirken bazlar her pozisyondamonte edilebilir. Yine baz sayalar vana, dirsek, redksiyon vb. balantlardan belirli biruzakla balamak gerekirken baz sayalar iin bunlara gerek yoktur.

Montaj klavuzlarnda belirtilen sayaca en uygun pozisyon seilmeli ve mevcut birtesisat varsa sayaca uygunluu kontrol edilmelidir. Btn sayalarda montaj ile ilgili dikkatedilmesi gereken en nemli konu sayatan hava gemesinin nlenmesidir. Sayatan geec ek

olan hava hem yanl lm deerinehem de sayata hasara sebep olur.


67/139

61

Tesisatta sayatan nce mutlaka bir filtre sistemi bulunmaldr. Zira zel modellerhari btn sayalar temiz svlarn lm iin tasarlanmtr. retici firmalar pisliksebebiyle arzalanan sayalar garanti kapsam dnda tutar. Saya arzalarnn sebebi, %50den fazla svnn iindeki yabanc maddelerdir.

Saya montajnda dikkat edilmesi gereken n nemli kural, sayacn zemine paralel vekolona dik olmasdr.

Su sayacn ebekeye doru ynde ve doru ada balamak ok nemlidir. Sayacbalarken retici firmann vermi olduu balant emasna veya sayacn zerindeki ok veiaretlere dikkat edilmelidir.

2.11.3. Ev Tipi Saya Montaj

Ev tipi sayalar, yeni ynetmelie gre apartman dairelerinde, elektrik saatlerindeolduu gibi dairenin giriinde toplu hlde konulmas gerekir. Daire ilerine konmas sayacnokunmas asndan uygun deildir.


68/139

62

ekil 2.24: Kolon sistemi saya montaj

2.11.4. Rgar erisine Saya Montaj

Bina iinde uygun bir yer yoksa saya baheye yaplacak bir rgar iine konur.

Rgar bakm ve onarm amacyla iine girilebilecek byklkte ve sayac dondankoruyacak derinlikte yaplarak yaltlr.

Rgar iine birikebilecek sular aktacak bir szge konmal ve szge pis su tesisatnabalanmaldr.

Sayac tesisata balarken saya iinde hava kalmayacak ekilde balanr. Sayaborudan yksekte ise hava, alakta ise tortu birikir. Boru tesisat, sayacn daima su ile dolukalmasn salayacak biimde yaplmaldr. Bunun yolu, gidi borusunu sayatan yksekyapmaktr. Sayatan nce ve sonra birer vana konulmaldr.

Tesisatta su deposu, hidrofor, boyler varsa buradaki sularn ehir tesisatna akmamasiin sayatan sonra ek valf konulmaldr. Sayacn tesisata balanmas, iki ucunda bulunanrakorlar yardmyla yaplr.


69/139

63

ekil 2.25: Rgar iindeki saya grubunun nden ve stten grn

2.11.5. Nierisine Saya Montaj

Sayac binann iinde dairenin giri kapsnn nnde uygun bir yer varsa duvarayaplm bir ni iine yerletirilebilir. Ni yerden 70 cm yksekliinde ve yaklak olarak40x60x15 cm boyutlarnda olur. Niin nne bir kapak yaplr.


70/139

64

ekil 2.26: Ni iindeki saya grubunun nden ve stten grn

2.12. Donmaya Kar Alnacak nlemlerTesisatlar bir binann can damarlar olup yaplara hayat katar ve canllk getirir. Bir

binann esas gayelerinden birisi iklime kars koruma salamaktr. Bu da stma soutma vehavalandrma sistemleri yardmyla gerceklestirilebilir. Yaplara hayat tasyan bir diersistem de su tesisatdr. Ne yazk ki bu tesisatlarn, en ok ihtiya duyulduu soukmevsimlerde byk bir dman vardr. Donma olaydr. Suyun donma noktas, pek cokfaaliyette olduu gibi yap tesisatlar icin de kritik bir scaklktr. Don olay binalardakitesisat hatlarnda tahribat meydana getirerek etkisiz veya verimsiz hle getirir. Bu da

yaplardaki konfor ve yasam sartlarnn bozulmasna yol aar. Byk maliyetlerle yaplan butesisatlar don olaylarna kar koruma ve dolaysyla verimli bir ekilde calmalarnsalamakiin nceden gerekli tedbirlerin alnmas gerekir. Alnacak tedbirlerinminimum ilkyatrm maliyeti ve mmkn olan en dk iletme masraflaryla gereklestirilmesi iin dedonma olaylarnn iddet ve sklnn bilinmesi gerekir.

Binalarda su tesisatlar ve sv akskanlar (ozellikle su) ile calsan stma tesisatlarnnsalkl ve randmanl olarak calma, tesisatlarn donmasn nlemekle mmkndr.


71/139

65

Resim 2.33: Tesisatta donma sonucu oluan hasar

2.12.1. Dona Kar Tesisatn Korunmas

Sv hlden kat hle geen suyun hacmi 1/12 kadar artacandan borularnpatlamasna

Documents

Temiz Su Tesisatı