Terenske opservacije

1

UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO MATEMATIKI FAKULTET

ODSJEK ZA GEOGRAFIJU

REGIONALNO I PROSTORNO PLANIRANJE

IZVJETAJ SA TERENSKE NASTAVE IV

25.05. 28.05.2015.godine

Mentor: Student:

Doc.dr.Alma Pobri Zuhdija Dizdarevi

Doc.dr. Ranko Miri

MA. Boris Avdi

BA. Amina Sivac

Sarajevo, juni 2015.godine

2

Sadraj Uvod ........................................................................................................................................................ 3

1. Prostorna osnova opine Jablanica ...................................................................................................... 7

1.1. Geografski poloaj, prostorni obuhvat, granica i veliina ............................................................ 7

2. Glavni prirodnogeografski faktori prostornog razvoja ........................................................................ 9

2.1. Geoloke i geotektonske odlike .................................................................................................... 9

2.2. Geomorfoloke odlike ................................................................................................................ 11

2.3. Klimatske karakteristike ............................................................................................................. 12

2.4.Hidrografske odlike ..................................................................................................................... 12

2.5. Pedogeografske odlike ............................................................................................................... 14

2.6. Biogeografske odlike .................................................................................................................. 15

3.Drutvenogeografske odlike ............................................................................................................... 17

3.1. Historijski pregled ...................................................................................................................... 17

3.2. Demogeografske odlike .............................................................................................................. 18

3.2.1 Dinamika kretanja broja stanovnika ..................................................................................... 18

3.2.2. Prirodno kretanje stanovnitva ............................................................................................ 19

3.3.3. Mehaniko kretanje stanovnitva ........................................................................................ 20

3.4. Naselja opine Jablanica............................................................................................................. 22

3.4.1. Mrea i veliina naselja ........................................................................................................... 22

3.4.2. Razmjetaj naselja na prostoru opine Jablanica ................................................................. 24

4. Odlike privrednog razvoja ................................................................................................................. 26

4.1. Poljoprivreda i umarstvo ........................................................................................................... 26

4.2. Rudarstvo.................................................................................................................................... 27

4.3. Energetika ................................................................................................................................... 28

4.4. Industrija ..................................................................................................................................... 30

4.5.Saobraaj ..................................................................................................................................... 31

Umjesto zakljuka ................................................................................................................................. 33

Literatura ............................................................................................................................................... 41

3

Uvod

Terenska nastava studenata IV godine izvedena je u terminu od 25. do 28. maja. Dogovorena

marruta ovogodinje terenske nastave je ispunila oekivanja studenata prvenstveno zbog toga

to je obuhvatila teritorij vie regija u Bosni i Hercegovini ali i teritorij susjedne nam

Republike Hrvatske.

Polaskom ispred zgrade Prirodno matematikog fakulteta otpoeo je prvi dan terenske

nastave ija je marruta bila:Sarajevo Ivan sedlo Konjic Jablanica Prozor

Tomislavgrad Blidinje.

Slika 1. Marruta prvog dana terenske nastave

Izvor:Autor

Uprkos loim vremenskim uvjetima opserviranja terena i izlaganja referata su vrena

uglavnom iz autobusa uz krae pauze. Panja je posveena prirodno geografskim i

drutveno geografskim osobinama prostora navedenih u marruti. Tako je na poetku bilo

rijei o Kantonu Sarajevo uz poseban akcenat na turistike potencijale navedenog prostora.

Prelaz preko prijevoja Ivan sedlo koji ujedno ini i granicu izmeu regije Bosne i regije

Hercegovine, znaio je i ulazak u teritorij Hercegovako neretvanski kanton.

Izvrena su kraa zadravanja na prostoru opina Konjic i Jablanica gdje su izvrene

prezentacije prostornih osnova i turistikih potencijala navedenih opina. Panja je posveena

demografskim procesima i promjenama unutar naselja. Nakon toga uslijedila je posjeta

Samostanu it na Ramskom jezeru gdje je izvrena i posjeta muzeju koji se nalazi u sklopu

4

navedenog samostana. Studente je ugostio lokalni svetenik, koji je iznio korisne informacije

o drutveno historijskim procesima u opini Prozor. Sljedee zaustavljanje je bilo u opini

Tomislavgrad, da bi se nakon toga grupa zaputila prema Blidinjem. Prenoite je bilo u hotelu

Hajduke vrleti.

Marruta drugog dana terenske nastave bila je: Blidinje (Hajduke vrleti) - Risovac Blidinje

Posuje Trilj Omi Split.

Slika 2. Marruta drugog dana terenske nastave

Izvor:Autor

Polaskom ispred hotela Hajduke vrleti studenti su imali priliku obii Risovac na kojem je

koncetrisan veliki broj vikendica a koje se u najveem broju nalaze na teritoriji opine

Jablanica. Ovaj prostor karakterie i rasprostranjenost sastojina munike koja je endemska

vrsta i koja je ovim procesima sve vie ugroena. Nakon toga izvren je i osvrt na Blidinje

jezero koje ima veliki potencijal i koje je predvieno kao nukleus zatienog podruja.

5

Zbog loih vremenskih uslova dolo je do male promjene marrute pa se grupa zaputila prema

Posuju gdje je izvreno krae zadravanje da bi prelaskom GP Osoje nastavljen put prema

Splitu. Studenti su mogli uivati u prelijepim pejzaima Imotsko bekijskog polja a kasnije i

u pogledu na hrvatsko primorje gdje su smjeteni neki od najveih dragulja Jadrana: Omi i

Split.

Treeg dana terenske nastave polazak je bio iz Katel Kambelovca. Marruta je bila: Katel

Kambelovac Split Dalmatinska Zagora GP Kamensko Livno Kupres.

Slika 3. Marruta treeg dana terenske nastave

Izvor:Autor

Viesatno zaustavljanje bilo je u Splitu, gdje su se studenti imali priliku upoznati sa

turistikim potencijalima drugog grada po veliini u Republici Hrvatskoj. Posebno su

zanimljivi bili Dioklecijanova palaa, uzvienje Marjan i stadion Poljud. Nakon toga je

uslijedio put Dalmatinskom zagorom uz fascinirajue pejsae. Prelaskom GP Kamensko

uslijedio je put prema Livnu i Kupresu. Prije ulaza u Livno studenti su imali priliku uivati u

pogledu na Buko jezero koje slovi za jednu od najveih vjetakih hidroakumulacija u

svijetu.

Krae zadravanje izvreno je u Livnu, koje uprkos velikim potencijalima nije ostvarilo

oekivanja studenata, da bi se nakon toga grupa zaputila prema Kupresu. Opina Kupres je

6

smjetena u Kuprekom polju koje je ujedno i krko polje koje se nalazi na najveoj

nadmorskoj visini (1180m). Ono nije tipini predstavnik krkih polja jer je blago zatalasano.

itav ovaj predjel u hidrografskom smislu karakteriu brojne ponornice. Nakon vie sati

vonje uslijedilo je prenoite u hotelu Knez.

etvrtog dana terenske nastave polazak je bio ispred hotela Knez (Kupres). Marruta je bila:

Kupres Bugojno Travnik Vitez Visoko Sarajevo.

Slika 4. Marruta etvrtog dana terenske nastave

Izvor:Autor

U ranim jutarnjim satima posjeeno je Kukavije jezero jedno od planinskih jezera Bosne i

Hercegovine. Nakon toga uslijedio je put prema Sarajevu preko Bugojna, Donjeg Vakufa,

Travnika, Viteza, Visokog. Izlaganja i opservacije terena vrene su uglavnom iz autobusa

uprkos loim vremenskim uslovima. Sljedee zaustavljanje bilo je u Travniku, nekadanjem

centru Bosne i Hercegovine, danas centru Srednjobosanskog kantona.

Ovaj prostor raspolae sa velikim turistikim potencijalom. Osim toga ovo je i prostor

pogodan za naseljavanje prvenstveno zbog rudnih nalazita. Ove prostore u demografskom

smislu karakterie depopulacija sela i visok priliv seoskog stanovnitva u gradove.

Nastupanjem koridora Vc nastupila je i teritorija Zeniko dobojskog kantona. Izvreno je i

krae zadravanja na teritoriji opine Visoko gdje su se studenti imali priliku upoznati sa

potencijalima navedene opine. Povratak u Sarajevo je bio oko 18 h.

7

1. Prostorna osnova opine Jablanica

1.1. Geografski poloaj, prostorni obuhvat, granica i veliina

Opina Jablanica se nalazi u junom dijelu Bosne i Hercegovine. Opina predstavlja prostor

koji se nalazi u sredinjem dijelu makroregije Bosansko-hercegovakog visokog kra, u

mezoregiju Visoka hercegovina u njenom sjeverozapadnom dijelu. U politiko-geografskom

smislu pripada Federaciji Bosne i Hercegovine odnosno Hercegovako-neretvanskom

kantonu. Opina Jablanica granii sa pet opina, i to: na sjeveru sa opinom Prozor, na istoku

sa opinom Konjic, na jugu sa opinom Mostar, i na zapadu sa opinama Posuje i

Tomislavgrad.

Povrina opine iznosi 301 km i spada u red manjih opina u Federaciji Bosne i Hercegovine.

Prema posljednjem zvaninom popisu opina Jablanica je imala 12 691 stanovnik.

Slika 4. Geografski poloaj opine Jablanica

Izvor:ArcGis, doradio autor, 2015

U geotektonskom pogledu teritorij opine Jablanica se nalazi na prelazu sa geotektonskog

kompleksa spoljanjih Dinarida ka geotektonskom kompleksu unutranjih Dinarida. Juni dio

8

opine pripada geotektonskom sklopu spoljanjih Dinarida, odnosno sjeverni dio opine

pripada geotektonskom kompleksu sredinjih Dinarida Ovaj prostor je graen od

paleozojskih, mezozojskih, kenozojskih i kvartarnih stijena. Trijas je najzastupljeniji. U seriji

donjeg trijasa naroito su karakteristini kriljci, a u srednjem trijasu karbonatne stijene sa

vulkano-sedimentnim stijenama. Sjeverni dio opine pripada zoni mezozojskih, preteno

trijasnih krenjaka i, a juni dio vioj krenjako-dolomitnoj zoni sa neznatnim razvojem flia

u paleogenim naslagama.

Geomorfoloki opina Jablanica se moe podijeliti u dvije zone. Prva i dominantnija zona

obuhvata planinski dio opine. Druga zona obuhvata doline vodotoka i klisuru rijeke Neretve.

U geomorfolokom pogledu opine Jablanica je ispresjecana dolinama rijenih tokova

Neretve, Doljanke i Glogonice. Izmeu dolina ovh rijeka prostiru se kotlinski i brdsko-

breuljkasti tereni. Istaknute planinske morfostrukture nalaze se na jugu i zapadu opine, a

najvee su Prenj, vrsnica i Vran planina.

Keppenovom klasifikacijom klimata opina Jablanica pripada C klimatskom pojasu. U

okviru C klimata koji predstavlja umjereno toplu i vlanu klimu Jablanica pripada Cs klimatu

koji ima sezonski termiki i pluviometrijski reim. Zime su blage i kiovite, a ljeta topla i

suha. S obzirom da je temperatura najtoplijeg mjeseca nia od 22C izdvaja se Csb

determinacija Keppenovog klimata (izmjenjena jadranska klima). Na podruju opine

Jablanica izdvajaju se i podruja koja ne pripadaju navedenim klimatskim tipovima. To su

planinski dijelovi opine koji su predstavljeni morfostrukturama Prenja, vrsnice i Vran

planine sa nadmorskim visinama preko 2000 m. Na ovim planinama zastupljen je planinski

tip klime D (borealna ili snijeno umska klima) po Keppenovoj klasifikaciji, a koja se

odlikuje dugim, snijenim i hladnim zimama. Ljeta su svjea i kratko traju.

Svi vodeni tokovi opine Jablanica pripadaju slivu Jadranskog mora. Najvea i vodom

najbogatija rijeka opine je Neretva. Sve oborinske vode ovog poruja preko vodotoka

Doljanke, Dobrinje i Glogonice otiu u rijeku Neretvu ili neposredno zavravaju u njoj.

Izlaskom iz Konjiko-ostroake kotline, na uu Rame, Neretva pravi najvei meandar svog

toka i mijenja pravac od jugoistoka ka sjeverozapadu i okree prema jugu.

U pedolokom pogledu na teritoriji opine Jablanica provladavaju tla automorfnog razdjela, a

to su slojevi litosola, kalkokambisola, kalkomelanosola, rendzine, eutrinog kambisola i

distrinog kambisola. U biogeografskom pogledu ovaj iri prostor ima odlike

srednjoevropske vegetacione zone i pripada vegetaciji unutranjih dinarskih i peripanonskih

predjela Bosne i Hercegovine, predstavljena razliitim vrstama hrasta, graba, bukve, jele, bora

i munike.

Opina Jablanica ima povoljan saobraajni poloaj. Nalazi se na jednom od najznaajnijih

putnih pravaca u dravi, na raskrsnici magistralnih puteva M-17 (Sarajevo-Mostar) i M-16

(MostarBanja Luka), te regionalnih puteva R-419 (Jablanica-Posuje) i Ostroac-Fojnica.

Kroz Jablanicu prolazi i eljeznika pruga Sarajevo Ploe.

9

2. Glavni prirodnogeografski faktori prostornog razvoja

2.1. Geoloke i geotektonske odlike

Geoloke odlike prstora opine Jalanica su veoma sloene. Nastale su kao rezultat geolokog

razvoja i geotektonskih procesa. ire podrje Jablanice izgraeno je od trijskih, jurskih,

krednih i kvartarnih stijena. Veinom su to sedimentne stijene koje se karakteriu estim

bonim smjenjivanjem. Veina tritorije opine se nalazi unutar getektonskog kompleksa

Sredinjih Dinarida i pripada prostoru mezozojskih, preteno trijaskih krenjaka i dolomita sa

srednjobosanskim kriljavim planinama u jezgru. Juni dio opine pripada geotektonskom

kompleksu Spoljanjih Dinarida tj. zoni visokog kra. Podruje ire okoline Jablanice kao i

planine Prenj i vrsnica i druge visoke hercegovake planina, predstavljaju vrlo zanimljiv

prostor.

Slika 5. Geoloka karta opine Jablanica

Izvor:ArcGis, doradio autor, 2015.

Prvi geoloki radovi ovoga podruja javljaju se dosta rano, godine 1858. 1862. daje ih A.

Bone. Ovi radovi imaju isto informativni karakter. A. Bitther 1888. godine radi prvu kartu

ovoga podruja razmjere 1:576.000. Dr. Javan Cviji prvi pie neto detaljnije o ovim

podrujima (Prenj i vrsnica). Ve ova istraivanja predstavljaju temelj za dalje radove koji

se intenziviraju do naih dana.

Najnovija istraivanja ovoga podruja govore da vei dio masiva pripada Juri i donjoj Kredi.

Po litolokom sastavu najzastupljeniji graevni materijali su razliite forme krenjaka i

dolomita, laporaca, pjeara i konglomerata. Sedimenti su uglavnom mezozojske starosti.

10

Magmatske stijene su zastupljene granitom i gabroidnim stjenama. Najstariji sedimenti ovoga

podruja pripadaju donjem Trijasu i naslage ove geoloke epohe zauzimaju ire podruje

Jablanice.

Preko ovih (Sajskih) naslaga lee sivi do svijetlo sivi kriljavi pjeari, zelenkasti laporoviti

kriljci i sivi ploasti krenjaci. Srednji Trijas je predstavljen sivim i svijetlo sivim

mjestimino bijelim uslojenim i masivnim dolomitima. U okviru srednjeg Trijasa, izdvojene

su i gabroidne stijene u dolini Doljanke u blizini Jablanice. Konstatovan je morenski material

na planinskim masivima, zatim fluvijoglacijalni sedimenti terase Neretve, proluvijum i

deluvijum. Na padinama su konstatovani sipari i padinske bree. Ove geoloke formacije

pripadaju Kvartaru.

Konstatovane terase kod Jablanice, nia i via pripadaju fluvijoglacijalnim sedimentima.

Starost terasa Neretve vezana je za vrijeme poslije deluvijuma jer morenski materijal esto

ulazi u izgradnju ovih sedimanata.1 Trijas - Najstarije tvorevine pripadaju donjem trijasu

(klasini sedimenti). Donji trijas je zastupljen sa sajskim potkatom (T11). Najvise ovih

sedimenata ima na putu Jablanica-Prozor. Idui od Jablanice na istok prema Papratsku

locirani su sedimenti najniih dijelova, gornjeg trijasa, zastupljene pjearima i pjeskovitim

krenjacima sa umetcima glinovitih i laporovitihlistastih slojeva.

Kampilski potkat (T21) izdvojen je u irem podruju Jablanice i na potezu Jablanica-

Ostroac. Srednjem Trijasu ( anizijski kat ) T21 pripadaju naslage kod Jablanice. Kod Dragan

sela i Glogonice javljaju se svijetli sivi i sivi krenjaci masivni a mjestimino i bankoviti.

Kod Donje Jablanice preko donje trijaskih slojeva, lee sivi uslojeni dolomiti i dolomitske

bree. Ovi se dolomiti izmjenjuju sa dolomitinim krenjacima kod Crnog vrha iznad Donje

Jablanice. Ladinskom katu odnosno ovom odjeljku srednjeg trijasa takoe kod Donje

Jablanice pripada serija kristalastih krenjaka i sivocrnih grudvastih krenjakai breanskih

krenjaka dobro uslojenih. Jablaniki gabro takoe pripada ovom katu.

Kreda - Sediment krede imaju malo rasprstranjenje na prostoru opine Jablanica. Ovi

sedimenti sejavljaju u junom dijelu opine na Glogovu (Stajski gvozd). Kreda je zastupljena

sa sivim i smeim krenjacima i dolomitima cenomana.

Kvartar - Tvorevine kvartara su zastupljene na ovome terenu. Izdvojene su morene, terase,

aluvijum proluvijum, sipari i siparine bree. Ove naslage su u obliku nevezanog ili slabo

vezanog materijala. Tvorevine kvrtara su zastupljene na Dugom polju i dolinama Doljanke i

Neretve. Stariji kvartar predstavljaju glacijalne i glacijofluvijalne naslage. Morenski material

karbonatnog sastava taloen je u podnoju planina Vrana, vrsnice i Plase, nastao je

glacijacijom iji su valovi uniteni.

1 Tuma za listove Prozor i Mostar osovne geoloke karte SFRJ R 1:100 000, Savezni geoloki zavod;

Beograd, 1980.

11

2.2. Geomorfoloke odlike

Reljef opine Jablanica bi se mogao podijeliti u dvije zone. Prvi i dominantni, odnosno

najvei dio ovoga podruja obuhvata planinski dio. Drugi dio podruja je onaj koji obuhvata

doline vodotoka i kanjon Neretve. Razlika izmeu najvie i najnie kote je oko 1877 m.

Planinski i brdovit dio ovoga podruja predstavlja uglavnom krenjake i dolomitno

krenjake masive Jure i Trijasa. Jedini izuzetak predstavlja iri lokalitet Gabra koji se

protee od brane Jablanike akumulacije, zauzima brdo Bruse, spusta se preko Bukovog poda

do Neretve i na istok, obuhvata Runo brdo, zatim od Neretve do Kadinog brada te otprilike

ide Kosom prema Milaevcu i eharskom vrhu pa se ponovo sputa prema brani.

Slika 6. Hipsometrijska karta Jabalnice


Sljedea reljefna karakterstika je da se najvia kota nalazi na visini od 2074 m nadmorske

visine na zapadnoj granici opine, na Velikom Vranu. Upravo ovdje odnosno na skoro cijeloj

istonoj povrini Vran planine zastupljeni su svi najinteresantniji, krki reljefni oblici, krke

krape, male uvale, depresije i druge zanimljive reljefne forme izrazito otrih bridova stijena.

Centralni dijelovi ovog podruja, te sjeverna strana Jablanikog jezera, do Mrakova zatim na

zapad do abania i zapadne granice opine sa junih obala jezera preko Gornjeg Papratska

12

do Jablanice i na jugu do sela Ravne, zastupljene su takoe blaim do umjereno razvijenim

reljefskim formama, to je uslovljeno i geolokim supstratom ovoga prostora.

Preostali dio prostora opine Jablanica predstavlja obronke Prenja koji je reljefno znatno

razvijeniji prema junim i jugozapadnim granicama opine. to se tie zastupljenosti drugog

tipa reljefne forme, odnosno dolina manjih vodotoka i kanjona rijeke Neretve, povrinski ne

zauzimaju vee prostore. Ovdje se moe istai jedino hidro akumulacija Jablanikog jezera i

hirdo akumulacija Grabovica. Vrijedna panje je dolina rijeke Doljanke i to njen gornji i

srednji dio toka.Ovdje su prisutne ue doline aluvijalnog tipa sa raznovrsnim aluvijalnim

materijalom.

2.3. Klimatske karakteristike

Na podruju opine Jablanica postoji meteoroloka stanica koja je locirana u samom mjestu

Jablanica. Nadmorska visina ove meteoroloke stanice je 192 m. Uzimajui u obzir

nadmorske visine cjelokupnog podruja opine moe se zakljuiti da interpretacija klime iz

ove stanice ne bi potpuno odgovarala ovom podruju. Maksimalne nadmorske visine na

podruju opine kreu se do 2074 m nadmorske visine na Velikom Vranu, te za ovakva

podruja, registrovani klimatski elementi u meteorolokoj stanici Jablanica ne odraavaju

pravu sliku klime.

Da bismo imali tanu predstavu o klimi neophodno bi bilo da raspolaemo i meteorolokim

podacima za ovakva izrazito planinska podruja. U nedostatku ovih podataka korist emo se

samo podacima meteoroloke stanice Jablanica. Podruje opine Jablanica je smjeteno u

junom dijelu sjevernog umjerenog klimatskog pojasa. Klimatske prilike ovog podruja su

pod uticajem razliitih faktora. U prvom planu se misli na blizinu Jadranskog mora i

otvorenost dolinom Neretve prema njemu. Na klimu ovog podruja svakako utie i blizina

planinskih masiva Prenja i vrsnice. Po Keppenovoj klasifikaciji klimata opina Jablanica

pripada Csb klimatu.

2.4.Hidrografske odlike

Svi vodeni tokovi opine Jablanica pripadaju slivu Jadranskog mora. Najvea i vodom

najbogatija rijeka opine Jablanica je Neretva. Sve oborinske vode ovog poruja preko

vodotoka Doljanke, Dobrinje i Glogonice otiu u rijeku Neretvu ili neposredno zavravaju u

njoj. Rijeka Neretva kod Ribia ulazi u Jablaniku opinu, a kod Aleksin Hana naputa

teritorij opine Jablanica. U tom dijelu toka Neretva ima kompozitni karakter, koji se

nastavlja sve do Mostara.

Izlaskom iz Konjiko-ostroake kotline, na uu Rame, Neretva pravi najvei meandar svog

toka i mijenja pravac od jugoistoka ka sjeverozapadu i okree prema jugu kroz rasjedni

kanjon, najprije kroz manje povrine gabra. Neretva tee dalje dubokim koritom, ulazi u prvo

proirenje kod Jablanice. Upravo tu u jablanikom proirenju Neretva sa desne strane prima

pritoku Doljanku i nastavlja dalje jablanikom kotlinom dubokim koritom strmih i gotovo

13

vertikalnih strana. Izlaskom iz jablanike kotline, javlja se najdublji i najdui dio Neretvine

probojnice izmeu Glogova i Plase svedena na korito koje je samo 3-4 m iroko.

Slika 6. Hidrografska mrea opine Jablanica


Druga po znaaju i koliini vode je rijeka Doljanka, desna pritoka Neretve. U izvorinu

elenku Doljanke ubrajaju se izvori Otoac i Javorovac. Stanovnici sela Sovii, Otoac

smatraju izvorom rijeke Doljanke. Ovaj izvor se nalazi na 1345 m nadmorske visine i

predstavlja najudaljeniji izvor od ua Doljanke u Neretvu. Duina toka je 20 km. Povrina

sliva Doljanke obuhvata podruje izmeu planine Baine na sjeveru i vrsnice na jugu i

iznosi 69 km2 . Doljanka u svojoj izvorinoj elenci skuplja vodu iz izvora i potoia koji se

slijevaju sa strmih padina s koritima punih brzaka, slapova i vodopada. Korita ovih potoia

odlikuju se velikim padom.

Dubina kanjona prema Divljim kosama iznosi 1200 m, ali se prema uu smanjuje do 700 m.

Na kanjonsim stranama ima mnogo strmih odsjeka, a u koritu rijeke erozivnih lonaca. Dakle

dolina Doljanke okruena je i stisnuta strmim planinskim stranam, koje jedva dozvoljavaju

rijeci da se probije i spusti nanie. Od iroke vode dolina se proiruje i zu je smjeteno naselje

Doljani. Juno od proirenja kanjon se odlikuje strmim stranama i odsjecima. Ulaskom u

Jablaniku kotlinu Doljanka je svojom snagom prosjekla fluvijalnu terasu, usjekla korito

vertikalnih strana, ispunjeno na dnu blokovima kamenja preko kojih tee Doljanka i sitni ih

svojim erozivnim radom.

14

Na treritoriji opine Jablanica nalaze se dva vjetaka i dva prirodna jezera. Vjetaka su

Jablaniko jezero i jezro Grabovica, a prirodna Crepulja i Crvenjak. U dolini Neretve blizu

ua rijeke Rame 19957. G. Podignuta je 85 m visoka brana, tako je iza brane stvoreno

Jablaniko jezero, jedno od najveih vjetakih jezera u Bosni i Hercegovini. Prostire se od

brane kod Jablanice do Konjica, uz rijeku Ramu (do Graaca) i Neretvicu. Jezero ima mnogo

zaliva. Povrina jezera pri visokom vodostaju iznosi 14,3 km2 ,duina mu je 31 km,

nadmorska visina 220 m, a dubina vode iznad brane pri najveem nivou 70 m. Ima preko 320

miliona m3 vode. Jezero se nalazi na terenu nekadanje obradive zemlje, pa su njegove obale

blatnjave zbog osciliranja vodostaja. Jezero Grabovica se nalazi u klisuri Neretve izmeu

Prenja i vrsnice, od Grabovice do Jablanice u duini od 14 km. Zapremina akumulacije

iznosi 19,7 miliona m3 .

Prirodna jezera su smjetena na vrsnici. Crvenjak jezero se nalazi na nadmorskoj visini od

1900m. Jezero je krunog oblika i ima povrinu od oko 100 m2 . na Crvenjku temperatura

vode mjerena u julu iznosila je 8C. Pored Crvenjka na vrsnici se nalazilo jezero Crepulja

koje je presuilo. Crepulja jezro se nalazilo izmeu planina vrsnice i Plase na nadmorskoj

visini od 1560 m. Bilo je smjeteno u jednoj vrtai na Crepulji dugoj 40-50 m irokoj 20 m.

Ovo jezero je imalo povrinu oko 900 m2.

2.5. Pedogeografske odlike Meusobnim uticajem geoloke grae, reljefa, klime, hidrolokih prilika, vegetacije, te

djelovanjem ovjeka, stvara se povrinski rastresiti sloj, tj. tlo. Teritorij opine Jablanica

nalazi se u prostoru pod kontinentalnim i martimnim uticajem, to uz specifinu geoloku

podlogu ini ovaj kraj vrlo bogatim raznim tipovima tala. Najvee rasprostranjenje zauzimaju

automorfna tla. Iz tog odjela veliku rasprostranjenost imaju litosol, klakomelansol i mozaik

litosolkalkomelansol na krenjacima i dolomitima.

Litosol (kamenjar) je prvi stadij razvoja tala iz stvorene troine. Razvija se na kompaktnim

stijenama i sastoji se preteno od rastresitog detritusa stijena, a vrlo malo od nakupljene

sitnice. Ovaj tip tala ima dubinu najvie do 20 cm, a nepodesna su za poljoprivredu i teko se

poumljavaju. Ova zemljita imaju veliko rasprostranjenje u slivu rijeka Neretve, Doljanke i

Glogonice na rijenim terasama sa lijeve i desne strane ovih rijeka. Na padinama

morfostruktura Vrana, vrsnice, Glogova, Bokevice i zapadnim dijelom Baine, razvijena su

tla kalkokambisola i mozaik kalkomelansol-kalkokambisol na krenjaku.

Kalkokambisol (smea tla na krenjacima i dolomitima) jedno je od najzastupljenijih tala u

naoj zemlji. Ima slabo kiselu reakciju, vodopropusna su, a spadaju u srednje duboka tla,

dubina oko 60 cm. Javljaju se uglavnom u krkim i brdsko-planinskim predjelima spomenitih

morfostruktura. Sirozemi na jedrim krenjacma i na dolmitima - kao zemljine sistematske

jedinice na podruju opine Jablanca izdvojeni su na vie lokaliteta sa razliitim povrinskim

zastupljenostima. Proteu se du cijelog podruja optine i dosta su nepravilno rasporeeni.

Nedovoljna razvijenost ovih tala uslovljena je morfolokim karakteristikama terena, velikim

15

nadmorskim visinama, strmim i gotovo okomitim padinama, kao i snanim uzicajem otre

planinske klime.

Zbog tetnog djelovanja oborinskih voda procesi povrinske erozije su stalni i jako uoljivi

(izbruene ivice, strme i duboke jaruge). Uzimajui u obzir ove faktore jasno je da je fiziko

troenje dominantno.

Slika 7. Pedoloka karta Jablanice

Izvor:ArcGis, doradio Autor, 2015.

Sirozemi i rendzine na jedrim krenjacima izdvojeni su na vie lokaliteta razliite povrinske

zastupljenosti. Najvea povrina nalazi se na dijelu du toka rijeke Neretve, gdje su desna i

lijeva strana oiviene veim krenjakim masivima ranije opisanim kao sirozemi. Pored ove,

vee povrine izdvojene su u istonom i jugoistonom dijelu podruja opine. To su padina

planine Prenj. Zahvataju razliite nadmorske visine i nalaze se preteno na otrim padinama

iji se nagib kree od 18 -45 . Rendzine su na ovakvim kartiranim jedinicama, dominantni tip

tla. Sadraj humusa je dosta visok obzirom da su ume glavni vid vegetacije.2

2.6. Biogeografske odlike Kombinacija geolokog poloaja, orografskih i klimatskih prilika jednog podruja, ima za

posljedicu i specifian karakteristian raspored vegetacije. S visinom se mijenjaju klimatske i

pedoloke prilike, koje su znaajne za karakter prirodne vegetacije i nastajanje njenih razlika.

2 Komentar karte upotrebne vrijednosti zemljita opine Jablanica, OOUR Zavod za agropedologiju,

Sarajevo, 1985.

16

Na vertikalnom profilu podruja opine Jablanica, u rasponu nadmorske visine od 189 m (na

obali Neretve kod Aleksina hana) na jugu , do 2.074 m (na planini Vranu) na sjeverozapadu

vegetacija se diferencira po tipu ralanjenja vegetacije visokih srednjih Dinarida na prelazu

ka primorskim. U naim geografskim i ekolokim uslovima primarna vegetacija je umska

vegetacja koja se antropogenim uticajima mijenja u sekundarne, tercijarne i kvartarne

ekosisteme, mjestimino sve do antropogenih pustinja. Dakle, idui od podnoja prema

vrhovima planina smjenjuju se umski pojasevi. Iznad pojasa hrastove ume, nastavljaju se

bukove sve do 1 500 m nadmoske vsine.

Slika 8. Vegetacijska karta opine Jablanica


Najvii vegetacijski pojas izgraen je od teko prhodne klekovine bora, ija donja granica

polazi sa 1500 m.3 S obzirom da je na podruju opine Jablanica, osim manjeg izuzetka koji

se odnosi na samu dolinu Doljanke i Neretve (dananje Jablaniko jezero iznad Jablanice, i

kanjon Neretve ispod Jablanice), antropogeni uticaj bio je bio neznatan, danas ume pokrivaju

vie od 60% povrine.

Zastupljene su ume hrastova (sladuna,cera, medunca i kitnjaka) u niim podrujima

(provincija termofilnih liarskih listopadnih uma i ikara), i ume bukve odnosno bukve i

jele (u viim podrujima provincija mezofilnih liarskih listopadnih uma, obje provincije iz

eurosibirskesjvero-amerike biografske regije). Najvii vrhovi u podruju pripadaju, meutim,

3 Behrem, B., vrsnica kamena tvrava Hercegovine, Planinaarsko drutvo Vilinac Jablanica, Jablanica,

2011.

17

alpskovisokonordijskoj regiji (prenjski sektor visokodinarske provincije), u kojoj je pored

umske, zastupljena vegetacija stijena, sipara i toila.

3.Drutvenogeografske odlike

3.1. Historijski pregled

Najstarije iskopine govore da je ovo podruje naseljeno jo u metalnom dobu, mada je prvi

procvat doivjelo u doba Rimljana i u srednjem vijeku, o emu govore 683 nekropole sa

stecima i gomilama, na 42 lokaliteta. Ovi steci uglavnom potiu iz kasnog srednjeg vijeka.

U odredbi bosanskog kralja Stjepana Tomaa izdatoj 1446. godine u Konjicu, u kojoj se

mahinejcima bogumilima zabranjuje gradnja i obnova crkve. Meu potpisnicama se

spominju Petar Pavlovi i Radivoj Jablanovi, po kojemu je Jablanica moda dobila ime. U

prvom popisu Hercegovakog sandaka (defteru) iz 1477. godine spominju se i tri jablanika

sela: egle (uglii), Ostroac i ehari.

Prvi zvanini trag imena i toponima Jablanica nalazi se u Sumarnom defteru Bosanskog

sandaka iz 1845. godine. Prema jo uvjek neprovjerenom izvoru ime Jablanica se spominje

gotovo stotinu godina ranije u darovnici ugarskog kralja Zigmunda kojom poklanja Ramu i

Jablanicu Ivanu Nelipiu. Prema tome popisu Jablanica je pripala nahiji Neretva i bila je timar

ehaje Muse. U defteru Bosanskog sandaka 1488/89. godine Jablanica je upisana kao timar

Sinan-bega. Zna se pouzdano da je Jablanica 1583. godine bila timar Gulam ah Hudaverdi

Bosna Mehmed bega poznatog dravnika i fakifa iz Repovaca kod Konjica. Osmanska

vladavina osim hanova i puteva nije ostavila bitnije tragove, tako da je urbanizacija poela

dolasko Austrougarske monarhije 1878. godine, koja je izgradnjom kasarne, mostova, tunela,

kua i stanova za namjetenike, eljeznike stanice i hotela, udarila temelje dananjem

izgledu grada i njegove okoline.

Zemaljska vlada za Bosnu i Hercegovinu donosi ukaz 30. maja 1893. godine da se ime

Jablanice promijeni u ime Jablanica na Neretvi. Jablanica je svoj industrijski razvoj

temeljila na razvoju industrije kamena i hidroenergetskih potencijala. Mada su i ranije

postojale vjerske kole, prva narodna osnovna kola u Jablanici je poela sa radom 1902/1903

godine, u Popovia kui.4 Jablanica je poznata kao mjesto dogaaja jednog od

najdramatinijih dogaaja u II svjetskom ratu, na prostoru bive Jugoslavije dizanja u zrak

eljeznikog mosta 1943. godine, koji su partizani iskoristili kao strateku varku prilikom

Bitke na Neretvi.

4 Kari,O., Malovi, A., Delilovi, F., osi, S.: Jablanica 100 godina kolstva, Opina Jablanica, Jablanica,

2003.

18

3.2. Demogeografske odlike

3.2.1 Dinamika kretanja broja stanovnika

Iz podataka u tabeli 1. se vidi da se broj stanovnika, po godinama popisa kretao

neravnomjerno. U 1895. godini biljei se negativan trend porasta stanovnitva. Tako je

stanovnitvo jablanike opine u apsolutnom broju 1895. godine smanjeno u odnosu na 1885.

godinu za 379 stanovnika. Stopa prosjene godinje promjene broja stanovnika u tom periodu

iznosila je -0,97 %. Broj stanovnika za vrijeme Austrougarske ima tendenciju porasta osim u

periodu 1885-1895. godina.

Prilikom prvog popisa 1879. godine broj stanovnika je iznosio 2830, a pri popisu stanovnitva

1910. godine broj stanovnika je iznosio 4812. Znai broj stanovnika se poveao za 1982.

Stopa prosjene godinje promjene je u meupopisnom periodu 1879-1885. godine iznosila

6, 05 %, a najmanja, odnosno negativna stopa prosjene promjene je u meupopisnom period

1885-1895. godine, -0,97 %. U meupopisnom periodu 1910.-1921. godina i pored toga sto

se dogodio Prvi svjetski rat dolo je do poveanja broja stanovnika u njegovom apsolutnom

broju za 1665 stanovnika. Poveanje stanovnitva izmeu 1921. i 1931. godine bilo je

znaajno. Stanovnitvo se povealo za 8 205 osoba.

U meupopisnom periodu 1931.-1948. godina u kojem se odigrao Drugi svijetski rat dolo je

do smanjenja broja stanovnika u njegovom apsolutnom broju za 7396 stanovnika, to znai da

se broj stanovnika u odnosu na 1931. godinu skoro prepolovio. Veina ovog stanovnitva je

stradalo u toku etvrte neprijateljske ofanzive, poznate kao bitka na Neretvi. Nakon Drugog

svijetskog rata, u meupopisnom periodu 1948.-1953. godina dolo je do poveanja broja

stanovnika u njegovom apsolutnom broju za 3 421 stanovnika. Negativna stopa prosjene

godinje promjene ostvarena je u meupopisnom periodu 1953.-1961. godina kada je iznosila

-0,7 %. Smanjenje broja stanovnika izmeu ova dva popisa rezultat je izgradnje brane kod

Jablanice, iza koje je stvorena vijetaka akumulacija koja je potopila ogromne povrine

obradivog zemljita i veliki broj stanbenih objekata.

Veliki broj stanovnika ije su kue potopljene nakon stvaranja Jablanikog jezera emigrirao je

u druge opine ili druge republike bive Jugoslavije. U meupopisnom periodu 1961.-1971.

godina stopa promjene stanovnika je bila pozitivna i iznosila je 1.08 %. Broj stanovnika se

poveao za 1 116 stanovnika. Na narednom popisu 1981. godine broj stanovnika jablanike

opine je iznosio 11 903 stanovnika, to je poveanje u osnosu na 1971. godinu za 965

stanovnika. Stopa promjene u meupopisnom periodu 1971.-1981. godina je iznosila 0,84 %.

U meupopisnom periodu 1981.-1991. godine dolo je do opadanja prosjene godinje stope

promjene stanovnitva.

Ta stopa za opinu Jablanica iznosila je 0,64 %, a za Bosnu i Hercegovinu 0,59 %. To je

direktna posljedica drutvenog i ekonomskog napretka 70-tih i 80-tih godina tog stoljea, i

19

podizanja opeobrazovnog nivoa stanovnitva, to je rezultiralo tenjom da se broj lanova

porodice svede na racionalnu mjeru. Najee je to bio izbor na etverolanu porodicu.

Tabela 1. Ukupno kretanje broja stanovnika u opini Jablanica (1879-2013)

God. Popisa Broj stanovnika Meupopisna promjena broja stanovnika

1879. 2830 -

1885. 4088 1258

1895. 3709 -379

1910. 4812 1103

1921. 6477 1665

1931. 14682 8205

1948. 7286 -7396

1953. 10707 3421

1961. 9822 -885

1971. 10938 1116

1981. 11903 965

1991. 12691 788

2013.* 10580 -2111

Izvor: Statistiki godinjaci RBiH

3.2.2. Prirodno kretanje stanovnitva

Osnovne sastavnice prirodnog kretanja stanovnitva su natalitet i mortalitet, a njihova

rezultanta je prirodni prirataj, to znai viak broja roenih nad brojem umrlih; odnosno

viak umrlih nad brojem roenih, to je negativan prirataj.

Tabela 2. Prirodno kretanje stanovnitva opine Jablanica u periodu od 1981. do 2010.

Odrednice/stope 1981. 1991. 2007.* 2008.* 2009.* 2010.*

Stopa nataliteta 21.1 16.6 6.31 8.46 8.04 6.36

Stopa mortaliteta 4.2 7 7.82 8.12 7.62 8.83

Stopa prirodnog prirataja 16.8 9.6 -1.51 0.34 0.42 -2.46

Izvor: Izvor: Statistiki godinjaci RBiH

Na osnovu tabele 2. vidimo da stopa nataliteta u periodu od 1981. godine do 2007. godine

znatno opada, dok 2008. godine zabiljeen je blagi porast stope nataliteta, da bi naredne

godine, 2009. nastavila sa trendom opadanja. Stopa mortaliteta je u period od 1981. do 2010.

godine konstantno u blagom porastu. Stopa prirodnog prirataja je slino kao stopa nataliteta,

bila u naglom opadanju od 1981. do 2007 godine, kada je zabiljeen negativni prirodni

prirataj. 2008. i 2009. godine zabiljeen je blagi porast, odnosno pozitivni prirodni prirataj,

koji ponovo opada 2010. godine. Treba napomenuti da su vrijednosti za noviji period

dobivene na osnovu procjena.

20

Razlog ovako niskim vrijednostima stope nataliteta i prirodnog prirataja, te viim

vrijednostima stope mortaliteta su uticaji ratnih deavanja na prostoru Bosne i Hercegovine, te

ekonomska situacija u naoj zemlji. Nepovoljna ekonomska situacija u zemlji stvara rizike za

stvaranje porodice, planiranje potomstva i izdravanje porodice kada je u pitanju financijska

situacija.

3.3.3. Mehaniko kretanje stanovnitva

Zbog burnih drutveno-ekonomskih i politikih procesa, ovo podruje je izrazito migraciono.

Najvei dio migracija stanovnitva uslovljen je ekomomskim i demografskim razlozima, a u

ratnim uslovima prisilnim migracionim kretanjima. Pored navedenih faktora na migracije

ovog podruja su uticali prirodni uslovi ivota u pojedinim naseljenim mjestima. Jedan od

osnovnih karakteristika migracija jeste stalan priliv seoskog stanovnitva u Jablanicu, bilo iz

njezine okoline ili iz drugih podruja, i stalno naputanje udaljenih brdskih sela i sputanje u

rijene doline u blizinu glavnih komunikacija.

Sa razvojem industrije broj stanovnika Jablanice se konstantno poveava. Sa sigurnou se

moe tvrditi da je ta imigracija uglavnom bila u gradsko naselje. Ovdje se postavlja jedan

drugi problem. Naime, statistika metodologija je pratila imigracije prema opinama, a ne iz

podruja opina. Tako se nemogu dati i podaci o kretanju u suprotnom smjeru. Na migracije

selo-grad s podruja jablanike opine otpada 49,8 % svih migracionih kretanja, migracije s

drugih opina Bosne i Hercegovine zauzimaju 45,6 %, a iz drugih republika 3,4 %. Dakle,

preteno je kretanje stanovnitva bilo s podruja autohtone opine.

Iako su migraciona kretanja selo-grad bila velika, ipak uee stanovnitva koje je ivjelo u

gradskom naselju po relativnim pokazateljima daleko je zaostajalo za stepenom urbanizacije

Bosne i Hercegovine. Proces deruralizacije i deagrarizacije sela i odlazak u grad odvija se na

taj nain to migranti naputaju svoja imanja i grade kue u samom gradu ili prigradskim

okolinim naseljima. Na taj nain stvoren je itav pojas novih stambenih objekata naroito na

Gornjoj Koloniji i Zlatama. Uzrok ovom kretanju treba traiti u neprekidnom procesu

raslojavanja seoskih domainstava i usitnjavanju posjeda to dovodi do smanjenja njihovih

ekonomskih mogunosti. Ti se migranti uglavnom prestruktuiraju iz primarnih djelatnosti u

ostale djelatnosti privrede. Srazmjerno razvoju industrije i tercijarnih djelatnosti, poveavao

se broj potencijalnih radnih mjesta i broj zaposlenih.5

Osim ovih imigracija, bilo je i iseljavanja sa ovog podruja. Potapanjem velikih povrina opine nakon izgradnje HE Jablanica veliki broj stanovnika se izselio. Pedesetih godina XX stoljea stanovnici potopljenih sela su odselili u razne dijelove Bosne i Hercegovine i bivih republika. Usljed ovih emigracija broj stanovnika opine se znatno smanjio. U 1953. godini opina Jablanica je imala 10 707 stanovnika a 1961. godine 9 822 stanovnika, to je smanjenje za 885 stanovnika.

5 Strateki plan razvoja opine Jablanica, Jablanica, 2007.

21

Posljedice minulog rata jesu velika migraciona kretanja. Dolo je do neprirodnih

demografskih promjena, naroito izmjene etnike strukture. Neprirodnim i politikim

procesima dolo je do homogenizacije nacionalnih zajednica, ak i u onim naseljima u kojima

nije bilo apsolutne veine niti jednog od konstutitivnih naroda Bosne i Hercegovine. To se

desilo i pojedinim jablanikim naseljima.

Tabela 3. Mehaniko kretanje stanovnitva u opini Jablanica 2009-2012.

God. imigracije

()

emigracije

()

migracijski saldo

2009.* 6,4 9,2 -33

2010.* 8,4 10,4 -23

2011.* 7,5 10,5 -35

2012.* 14,8 15,5 -8

Izvor:Strateki plan razvoja opine Jablanica

Na teritoriji ove opine privremeno boravite nalo je mnogo raseljenih lica, naroito iz

istone Bosne (Foa) i jugoistone Hercegovine. Neki od njih su zasnovali i stalno mjesto

prebivalita. Drugi aspekt migracije je ekonomska emigracija, posebno mlae populacije koja

odlazi iz opine zbog loih ekonomskih uslova. U posljednjim decenijama prisutna je pojava

odlaska naih graana na rad u inostranstvo. Na privremenom radu u inostranstvu nalazi se

veliki broj radnika sa ili bez porodica naroito u Njemakoj, Austriji, Hrvatskoj, Holandiji,

Belgiji i SAD.

3.2.4. Gustina naseljenosti stanovnitva

Opa gustoa naseljeosti i prostorni razmjetaj stanovnitva Jablanice rezultat su vie inilaca,

prirodno-geografske osnove, drutveno-ekonomskih tokova, i drutveno historijskih procesa

koji su se odigrali u pojedinim perodima. Prirodno-geografska osnova predstavljala je glavni

faktor pri naslijeivanju razmjetaja stanovnitva. Rijene doline predstavljaju populacijsko

arite opine. Stanovnitvo se uglavnom naseljavalo na plodnim zemljitma. Zbog prostorne

ekspanzije prostorno su odvojeni manje povoljni tereni.

Tabela 4. Gustina naseljenosti opine Jablanica (1971. 2013.)

Godina Broj stanovnika Gustina naseljenosti st/km

1971. 10938 36.3

1981. 11903 39.5

1991. 12691 42.1

2007.* 11886 39.5

2009.* 13106 43.5

2011.* 11740 39

2013* 10580 35,1

Izvor: Federalni zavod za statistiku Bosne i Hercegovine

Podruje gdje se danas nalazi grad Jablanica do izgradnje eljeznice je bilo vreoma slabo

naseljeno. Nakon izgradnje eljeznice u vrijeme Austrougarske okupacije ovo podrje se

poinje sve vie naseljavati. Danas to podruje ima najveu gustou naseljenosti unutra

22

opine Jablanica. Prema podacima stanovnitva iz 1991. godine, na podruju opine Jablanica

ivjelo je 12 691 stanovnik. Povrina opine je iznosila 301 km, pa je opa gustoa bila

42,1 stanovnik/ km. evo pregleda kako se kretala opa gustina naseljenosti po pojedinim

popisima i procjenama.

Prema podacima iz tabele 4. vidimo da se gustina naseljenosti konstantno poveavala do

1991. godine. Gustina naseljenosti je bila 42,1 stanovnik/ km i bila je manja od prosjeka

gustine naseljenosti Bosne i Hercegovine (koja je iznosila 85 st/ km). Prema procjenama,

2007. godine dolo je do blagog pada gustine naseljenosti, da bi se dvije godine kasnije

gustina opet poveala. Prema posljednjim procjenama gustina naseljenosti je iznosila 39 st/

km. Prema preliminarnim rezultatima popisa stanovnitva i stanova opina Jablanica ima

10580 stanovnika to rezultira gustinom naseljenosti od 35,1 st/km2 , to dovodi do zakljuka

da se trend pada gustine naseljenosti nastavlja i u novijem periodu.

3.4. Naselja opine Jablanica

3.4.1. Mrea i veliina naselja

Prema podacima iz 1991. godine opina Jablanica je imala 33 naselja, koja su raspodjeljena u 9 mjesnih zajednica. Za naseljena mjesta: ivelj, Dobrinja, Lendava, anica i Kosne Luke izvren je prvi popis 1991. Godine. Broj stanovnika izmeu dva popisa se poveao sa 11 903 na 12 691 stanovnik, pri emu je dolo do najveeg porasta stanovnitva u gradskom centru, za 973 stanovnika. Broj stanovnika je znaajno porastao i u naseljima Djevor i Zlate, dok je najvee smanjenje broja stanovnika u naseljima: Risovac, Dobrigoe, Gornje Papratsko, Rodii i uglii. Zbog nepostojanja poslijeratnog popisa stanovnitva nemogue je utvrditi kakva je situacija danas, to se tie broja stanovnika u naseljima. Sigurno je to da je broj naselja ostao isti.

Podruje opine obuhvata 9 mjesnih zajednica sa 42 podrunice i to: Mjesna zajednica Jablanica i sa podrunicama: Podrunica A, Podrunica B,

Podrunica C, Podrunica D, Podrunica E, Krstac, Dobrigoe, Gornje Papratsko, Gornje Papratsko II, Donje Papratsko, Dobrinja, Lendava.

Mjesna zajednica Jablanica II sa podrunicama: Podrunica Gk1, Podrunica Gk2, Jelaii i Zlate. Mjesna zajednica Ostroac sa podrunicama: Ostroac, Glodnica, Brgulii, eglii,

abanii, Mrakovo, Malo Mrakovo i Rodii. Mjesna zajednica Glogonica sa podrunicama: Glogonica, Djevor, anica, Ravna,

Bijela i dragan Selo.

Mjesna zajednica Doljani sa podrunicama: Doljani, Kosne Luke, Sovii i Risovac Mjesna zajednica Lug sa podrunicom Lug. Mjesna zajednica Donja Jablanica sa podrunicom Donja Jablanica sa Podama. Mjesna zajednica Mirke sa podrunicama: Mirke, Baina i ehari. Mjesna zajednica Slatina sa podrunicama: Donja Slatina, Srednja Slatina i Gornja

Slatina.

23

Tabela 5. Osnovni demografski pokazatelji za naselja opine Jablanica 1991. 2013. Naselja 1991 2013 D R r rp Ib Is

Dobrigoe 125 13 -112 -5,1 -89,6 -4,07 0,10 0,10

Rodii 121 16 -105 -4,8 -86,8 -3,94 0,13 0,13

uglii 103 43 -60 -2,7 -58,3 -2,65 0,42 0,42

Sovii 659 289 -370 -16,8 -56,1 -2,55 0,44 0,44

Mrakovo 169 83 -86 -3,9 -50,9 -2,31 0,49 0,49

abanii 126 62 -64 -2,9 -50,8 -2,31 0,49 0,49

Doljani 1049 568 -481 -21,9 -45,9 -2,08 0,54 0,54

Gornje

Paprasko

157 98 -59 -2,7 -37,6 -1,71 0,62 0,62

Slatina 692 439 -253 -11,5 -36,6 -1,66 0,63 0,63

Krstac 221 147 -74 -3,4 -33,5 -1,52 0,67 0,67

ehari 172 117 -55 -2,5 -32,0 -1,45 0,68 0,68

Kosne Luke 29 21 -8 -0,4 -27,6 -1,25 0,72 0,72

Dobrinja 84 61 -23 -1,0 -27,4 -1,24 0,73 0,73

Glogonica 459 369 -90 -4,1 -19,6 -0,89 0,80 0,80

Bijela 143 116 -27 -1,2 -18,9 -0,86 0,81 0,81

Poda 16 13 -3 -0,1 -18,8 -0,85 0,81 0,81

Jablanica 12691 10580 -2111 -96,0 -16,6 -0,76 0,83 0,83

Glodnica 189 160 -29 -1,3 -15,3 -0,70 0,85 0,85

Baina 247 210 -37 -1,7 -15,0 -0,68 0,85 0,85

Donje Paprasko 277 238 -39 -1,8 -14,1 -0,64 0,86 0,86

Lug 442 395 -47 -2,1 -10,6 -0,48 0,89 0,89

Donja Jablanica 491 456 -35 -1,6 -7,1 -0,32 0,93 0,93

Dragan Selo 200 188 -12 -0,5 -6,0 -0,27 0,94 0,94

Jablanica 4457 4202 -255 -11,6 -5,7 -0,26 0,94 0,94

Ostroac 816 794 -22 -1,0 -2,7 -0,12 0,97 0,97

Mirke 320 337 17 0,8 5,3 0,24 1,05 1,05

anica 82 87 5 0,2 6,1 0,28 1,06 1,06

Jelaii 237 254 17 0,8 7,2 0,33 1,07 1,07

Djevor 261 280 19 0,9 7,3 0,33 1,07 1,07

Risovac 61 70 9 0,4 14,8 0,67 1,15 1,15

Ravna 133 164 31 1,4 23,3 1,06 1,23 1,23

Zlate 122 220 98 4,5 80,3 3,65 1,80 1,80

Lendava 25 56 31 1,4 124,0 5,64 2,24 2,24

ivelj 6 14 8 0,4 133,3 6,06 2,33 2,33

Izvor: Federalni statistiki zavod Bosne i Hercegovine

Poto su u prethodnim poglavljima obraeni skoro svi parametri predstavljeni u tabeli 5. u ovom primjeru ona e nam posluiti za praenje promjene broja stanovnika u naseljenim mjestima opine Jablanica, tj. da se utvrdi progresivni ili regresivni karakter istih. Na osnovu podataka u tabeli naseljena mjesta opine Jablanica se mogu svrstati u 5 kategorija koje e biti predstavljene u tabeli prema grupama.

24

Tabela 6. Naselja opine Jablanica prema karakteru promjene broja stanovnika Broj

naselja

Broj

stanovnika

>100% 0 0

75% - 100% 2 29

50% - 75% 4 477

25% - 50% 7 1451

0 - 25% 11 7141

Porast 9 1482

Izvor: Federalni statistiki zavod Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 2015.

Na osnovu tabele 6. uviamo da 2013. godine samo 9 naselja biljei porast i u njima je prema preliminarnim rezultatima popisa stanovnitva ivjelo 1482 stanovnika. Smanjenje stanovnitva do 25% biljei 11 naselja u kojima u isto vrijeme ivi 7141 stanovnik. 7 naseljenih mjesta biljei smanjenje stanovnitva u rasponu od 25 50%. U njima je 2013. godine ivjelo 1451 stanovnik. Smanjenje do 75% je zabiljeeno u 4 naseljena mjesta u kojima ivi 477 stanovnika, dok vee smanjenje do 100% imaju 2 naselja u kojima ivi 29 stanovnika i nesumnjivo je da e ova naselja u budunosti biti ugaena.

3.4.2. Razmjetaj naselja na prostoru opine Jablanica

Stanovnitvo opine je prostorno neravnomjerno naseljeno, to je posljedica

prirodnogeografskih uslova. Najgue su naseljene doline rijeka. Teite populacije opine

Jablanica je u dolini Neretve, gdje je smjeten i opinski centar. Tu je gustina stanovnitva

veoma izrazita. Veliki dio stanovnitva naseljava doline Doljanke i Glogonice. Veoma

rijetko je naseljen zapadni, planinski dio opine, dok su jugozapadni, juni i jugoistoni

predjeli nenaseljeni, zbog morfolokih uvjeta. U ovim dijelovima opine nalaze se najvee

nadmorske visine planina Prenja i vrsnice, koje doseu i preko 2 000 m.

Najvei broj naselja nalazi se u istonom, odnosno sjeveroistonom dijelu opine, preteno uz

rijene tokove Neretve, Glogonice i Doljanke. Juni, jugoistoni, zapadni i jugozapadni

dijelovi opine su nenaseljeni zbog morfologije terena. Seoska naselja imaju ratarsko

stoarsku funkciju. Tipovi sela, raspored i poloaj seoskih naselja je naslijeen iz ranijih

epoha. Raspored seoskih naselja u najveoj mjeri zavisi od elemenata reljefa. Morfoloke

prilike prostora su utjecale na formiranje seoskih zajednica po tipu linearnih cjelina,

razvuenih, ili uz rijene tokove, ili uz uske kotline.

Od ukupno 33 naseljena mjesta u opini Jablanica:

18 naselja do 199 stanovnika u kojima ivi 1 863 stanovnika

10 naselja od 200 do 499 stanovnika, u kojima ivi 3 155 stanovnika

3 naselja od 500 do 999 stanovnika, u kojima ivi 2 167 stanovnika

Jedno naselje od 1 000 do 1 999 stanovnika, u kojem ivi 1 049 stanovnika

Jedno naselje sa preko 2 000 stanovnika, u kojem ivi 4 457 stanovnika

25

Vidimo da su najbrojnija naselja do 199 stanovnika, njih 18. U tih 18 naselja ivi 1 863

stanovnika. Najvei broj stanovnika ivi u naselju sa preko 2 000 stanovnika, tj. u opinskom

centru. U opinskom centru ivi 4 457 stanovnika, to je skoro 1/3 ukupnog stanovnitva

opine Jablanica.

Kartografski prikaz razmjetaja naselja prema hiposmetrijskim nivoima, nagibima i

ekspozcijama e biti priloen na kraju seminarskog rada kao zaseban dio.

Za prostorno planiranje od velike vanosti je i raspored naselja u odnosu na magistralnu cestu,

odnosno na saobraajnicu najvieg ranga.

Slika 9 . Razmjetaj naselja u odnosu na magistralnu cestu 1991.

Izvor: ArcGis, doradio autor, 2015.

Tabela 7. Razmjetaj naselja u opini Jablanica u odnosu na magistralnu cestu

Kategorijn aselja Br. naselja Br. st. u tim naseljima % naselja % stanovnika

naselja na putu 7 7 190 21.2 56.7

udaljenost do 2 km 8 1 682 24.2 13.3

udaljenost od 2-5 km 8 1 029 24.2 8.1

udaljenost od 5-10km 5 522 15.1 4.1

udaljenost od 10-20km 4 1 955 12.2 15.4

udaljenost preko 20 km 1 61 3.1 0.4

Izvor: Studija ranjivosti Federacije Bosne i Hercegovine, 2008.

Na slici 9. prikazan je razmjetaj naselja u odnosu na magistralnu cestu. Na magistralnim

cestama M-17 i M-16 nalazi se 7 naselja, zajedeno sa opinskim centrom. U tih sedam naselja

ivi vise od pola stanovnika, tanije 7 190, odnosno 56,7%. Najvei broj naselja je na

udaljenosti do 2 km, i udaljenosti od 2 -5 km. Obje kategorije imaju po osam naselja, dok je u

prvoj koncentrisan vei broj stanovnika, 1 682 (13,3%), odnosno 1 029 (8,1%) stanovnika u

26

drugoj kategoriji. Na udaljenosti od 5 10 km od magistrale smjeteno je pet naselja sa 522

stanovnika. Najveu udaljenost od magistralne ceste ima jedno naselje, Risovac, u kojem ivi

61 stanovnik, odnosno 0,4% ukupnog stanovnitva opine Jablanica.

4. Odlike privrednog razvoja

4.1. Poljoprivreda i umarstvo Prije razvoja industrije i izgradnje hidroelektrane na Neretvi skoro cjelokupno stanovnitvo se

bavilo poljoprivredom. Do naglog poveanja broja zaposlenih u industriji, graevinarstvu i

drugim privrednim granama i javnim slubama dolazi tek poslije Drugog svjetskog rata kada

je nastupio period snanog razvoja privrede ove opine. Te privredne djelatnosti sa njihovim

razvojem zahtjevale su novu radnu snagu. Zahvaljujui tome veliki dio seoskog

poljoprivrednog stanovnitva, a prvenstveno muka radna snaga prelazila je u

nepoljoprivredne djelatnosti.

Prije rata udio uposlenih u poljoprivredi u opini Jablanica prema procjenama uzetim iz

strategije razvoja poljoprivrede u opini Jablanica je bio oko 8-10% stanovnitva. Na

cjelokupnom podruju opine Jablanica, trenutno, imamo mali broj registrovanih

poljoprivrednih proizvoaa. Veina poljoprivrednika se poljoprivredom bavi samo za

zadovoljavanje svojih potreba, dok veoma mali broj proizvodi za trite. Osnovni problemi u

poljoprivrednoj proizvodnji lee u nedostatku potrebne mehanizacije, nedostatku

preraivakih kapaciteta, nedostatku otkupa i trinog pristupa u oblasti poljoprivrede, te

nekontrolisanom uvozu poljoprivrednih proizvoda.

Najvei dio ukupne povrine zauzimaju ume 61,2 %, a kada se izuzmu neplodne povrine

32,6 % otpada na poljoprivredne povrine. Od poljoprivrednih povrina najvei dio otpada na

panjake 82,19 % od ukupnih poljoprivrednih povrina, zatim na livade 15,85 %, na njive

1,17 %, vonjake 0,8 % i na vinograde 0,03 % poljoprivrednih povrina. Uee livada i

panjaka u ukupnim poljoprivrednim povrinama je znaajno i iznosi 98 %.

Iako poljoprivreda na podruju opine Jablanica u odnosu na druge grane privrede neznatno

uestvuje u ostvarenom dohodku, njen poloaj, znaaj i mogunosti ne bi smjeli biti

zanemareni. Ostvareni rezultati u ukupnoj poljoprivrednoj proizvodnji posmatrati e se kroz

razliite segmente (ratarstvo, voarstvo i stoarstvo).

U strukturi ukupne sjetve prema stanju iz 1991.godine najvee povrine zauzimaju itarice i

povrtno bilje po (36,1 % ukupnih zasijanih povrina), slijedi krmno bilje sa (27,8%) itd. Od

povrina oranica i bata obraeno je svega 30,15 %. Pod ugarima i neobraenim povrinama

ostalo je 69,85 % povrina. Ovi podaci nam govore da je primarni izvor egzistencije

stanovnitva jablanikog podruja bio rad u drugim djelatnostima

27

Od voarskih vrsta, ljiva je zauzimala najvee povrine i imala najveu proizvodnju. Sorta

Poegaa je bila najrairenija oko 90 %, ali u posljednje vrijeme stabla sve vie oboljevaju od

virusa arke koji prijeti da je potisne sa ovih prostora. Znaajno mjesto iza ljive ima

trenja koja je vrlo rairena i raa redovno na prostoru opine Jablanica. Pored ovih vrsta, u

ukupnoj voarskoj proizvodnji velik broj stabala otpada na jabuku i kruku gdje se na terenu,

pored kulturnih (modernih) sorti, moe nai obilje dobrog autohtonog sortimenta koji u eri

ekoloke proizvodnje bez ili sa smanjenom upotrebom hemije ima budunost i trite, kako na

domaem tako i na stranom tritu.

Ostale vone vrste, kao to su kajisija, vinja, dunja, orah i kesten imaju znaaj, ali im je

rasprostranjenost manja, a time i skromnije uee u proizvodnji.

ume predstavljaju tradicionalnu djelatnost i stalnog nosioca razvoja jablanike opine jer na umsko bogatstvo odpada 61,2 % ukupnih poljoprivrednih povrina. Podatak da od ukupne povrine opine Jablanica na zemljite pod umama odpada 68,65 % ili dovoljno govori o tom prirodnom resursu kao preduslovu za razvoj ove djelatnosti i djelatnosti kojima proizvod

umarstva slui kao sirovina. Dravne ume su 84,65 %, privatne 13,92 % a u susvojini je 1,43% povrine.

Prema podacima iz 1981. godine ukupno je posjeeno 16 000 m drveta , od toga na etinare

odpada 2 000 m.

4.2. Rudarstvo Na podruju jablanike opine postoji nekoliko nalazita ruda metala, nemetala i

graevinskog materijala. Od mineralnih sirovina zbog svoje postojanosti, kvaliteta i rezervi

najznaajnije mjesto zauzima poznati gabro, ija eksploatacija i prerada ima stogodinju

tradiciju u Jablanici. Pored gabra geolokim ispitivanjem utvrena su i leita gipsa na

podruju opine jablanica. Od ostalih ruda u manjim koliinama nalaze se, nalazita

magnezita, hematita, mangana i barita. Veliki intruziv gabra nalazi se oko hiljadu metara

sjeverozapadno od grada Jablanice i zahvata povrinu od oko 15 km2, a revidirane

eksploatacijske zalihe iznose 800.000 m. Eksploataciju i preradu jablanikog gabra vri

preduzee Granit iz Jablanice. Jablaniki gabro poznat kao dekorativni i graevinski kamen,

eksploatie se ve vie od sto godina. Prije Drugog svijeteskog rata on je eksploatisan od

brojnih privatnih preduzea i plasiran na trite u grubo obraenim blokovima. Poslje Drugog

svijetskog rata poinju radovi na sistemackoj eksploataciji gabra.

Formirano je preduzee Granit u Jablanici i zapoeta je proizvodnja svih asortimana

kamena grube obrade, a neto kasnije prerada u ploe, modele za izradu spomenika i razne

druge predmete. Masiv Jablanikog gabra sa povrinom od oko 15 km2 predstavlja jedan od

najveih srednjotrijaskih intruzivnih tijela u Dinaridima. Masiv gabra je smjeten izmeu

verfenskih sedimenata i anizijskih karbonatnih stijena. Ui areal jablanike intruzije smjeten

je du lijeve i desne strane pregraenog korita Neretve izmeu brane HE Jablanica i Bukovog

poda. Sa lijeve strane pregraenog dijela rijeke Neretve nalazi se aktivni majdan Padaice,

Ploe i Ismet Miljkovi, a sa desne strane majdan Findik.

28

Nalazite gipsa: Pojave stijena gipsa i anhidrita u podruju izmeu rijeke Rame i Doljanke su

este i pojedine pojave jedne od drugih veoma udaljene. Pojave u dolini rijeke Rame su

interesantne jer su se pri projektanskim radovima vrila buenja tako da su dobiveni

kompletni profili kroz sedimentne stijene, u kojima dolaze i slojevi anhidrita i gipsa. U

gornjim dijelovima tokova rijeka Rame i Doljanke javljaju se velike mase anhidrita i gipsa.

Najvee su one u dolini Doljanke. Mogu se pratiti od samog izvorita Doljanke, pa sve do

Doljana. Brojni istraivaki radovi pokazali su da se ovdje radi o ogromnim koliinama

anhidrita i gipsa. Na ovim lokalitetima se uz gips i anhidrit javljaju upljikavi krenjaci.

Slika 10. Nalazite gabra

Izvor: Autor, 2015.

Nalazite gipsa u Soviima se nalazi 18 km zapadno od Jablanice. Ovaj lokalitet presjeca

rijeka Doljanka i to njen gornji dio toka. Nalazite gipsa u Soviima bi trebale da imaju

visoku ekonomsku isplativost, usljed velikih koliina i veoma dobrog kvaliteta.

Nalazite eljezne rude na Tovarnici- ire podruje Tovarnice zahvata sjeverne ogranke

planine vrsnice. Nadmorska visina terena kree se 500-1600 metara. Leite magnetita

nalazi se 8 km zapadno od Jablanice, oko 600 metara od regionalnog puta Jablanica-Sovii.

Prema elaboratu Tehnoloko-ekonomska studija mogunosti plasmana rude Tovarnica

uraenom decembra 1970. godine moe se zakljuiti da podruje obiluje znatnim koliinama

magnetitne rude. U prosjeku radi se o siromanoj rudi sa oko 30 % eljeza u ukupnoj koliini.

Procjenjene rezerve se kreu oko 7,5 miliona tona.6

4.3. Energetika Podruje sliva rijeke Neretva sa energetskog gledita je jedno od najznaajnijih u Bosni i

Hercegovini. Morfologija terena u podruju sliva i neravnomjerne padavine prouzrokuju u

zimskom i proljetnom periodu nagle pojave velikih voda sa znatnim proticajima. Srednji

6 Strateki plan razvoja opine Jablanica, Jablanica, 2007.

29

prirodni godinji proticaj u Mostaru je 197,4 m3/sec. Na slivu Neretve su izgraene

hidroelektrane: HE Jablanica, HE Grabovica, HE Salakovac, i HE Mostar. JP Elektroprivreda

BiH d.d. Sarajevo upravlja sa HE Jablanica, HE Grabovica i HE Salakovac.

Hidroelektrana Jablanica je prvo i najvee hidroenergetsko postrojenje izgraeno na rijeci

Neretva. Graena je u dvije faze od 1947. do 1955. i od 1955. do 1958. godine. Proizvodnja

elektrine energije u Hidroelektrani Jablanica zapoela je u februaru 1955. godine.

Okonanjem druge faze u martu 1958. godine, osposobljena je za proizvodnju u punom

kapacitetu. Nakon izgradnje bila je najvei hidroenergetski objekat u bivoj Jugoslaviji.

aljui milione kilovata elektrine energije HE Jablanica je imala veliku ulogu sa stanovita

sigurnosti elektroenergetskog sistema u vremenu narastajuih potreba za elektrinom

energijom, uslijed ubrzane elektrifikacije i industrijalizacije.

Slika 11. HE Jablanica

Izvor: http://www.sarajevotimes.com/wp-content/uploads/2013/06/jablanica.jpg

Hidroelektrana Jablanica je objekat derivacionog tipa sa akumulacionim bazenom za

sezonsko izravnanje. Strojara hidroelektrane smjetena je u neposrednoj blizini grada

Jablanica. Svaka faza objekta ima poseban protoni trakt od ulazne graevine do izlaznog

kanala, sa ugraena po tri agregata za proizvodnju elektrine energije. Akumulacijom

hidroelektrane obuhvaene su vode Neretve i svih njenih pritoka uzvodno od Jablanice.

Podizanjem visoke luno - gravitacione brane visoke 85 metara neposredno ispod ua rijeke

Rame u Neretvu, stvoreno je akumulaciono jezero maksimalne duine 30 kilometara, koje se

protee uz Neretvu do grada Konjica, a uz rijeku Ramu do sela Graac. Najkraom trasom

izmeu jezera i mjesta gdje je smjetena strojara u Jablanici, voda se na turbine dvodi kroz

dva tunela duine oko dva kilometra i pri tome se koristi maksimalni pad od 111 metara.

30

Danas je HE Jablanica jedan od najznaajnijih izvora elektrine energije u okviru

Elektroprivrede Bosne i Hercegovine sa prosjenom godinjom proizvodnjom od 771 GWh.

Posljednjih godina pokrenut je projekt njene sveobuhvatne revitalizacije. S obzirom na njenu

starost, prvenstveni cilj revitalizacije je produenje radnog vijeka hidroelektrane, poveanje

snage, stepena iskoritenja a time i proizvodnje, modernizacija postrojenja, te prilagoavanje

savremenim standardima proizvodnje elektrine enrgije. Revitalizacija je obavljena svih est

agregata i dijelu pratee opreme, ime je instalisani kapacitet povean sa 150 MW na 180

MW.

Revitalizacija je okonana polovinom 2008. godine, to je Hidroelektrani Jablanica dalo

odlike potpuno savremenog hidroenergetskog objekta i ujedno produilo njen radni vijek za

narednih 30 do 40 godina.

4.4. Industrija uveni kamen magmatskog porijekla Gabro i to biotitski gabro ili jablanit zahvata povrinu od 15 km a revidirane eksploatacijske zalihe iznose 800.000 m. Upoznavi kvalitet jablanikog gabra mnogi arhitekti, urbanisti, kipari i svi oni koji znaju ta je kamen. Obezbijedili su ljepotu i monumentalnost mnogobrojnim u svijetu poznatim objektima kao

npr. Beka opera, spomenik pred zgradom UN-a u Njujorku, zgrada pravosua u Budimpeti, veliki hotel na Jalti, eljeznika stanica u Sarajevu itd. Eksploatie se u nekoliko majdana a svaki od njih ima svoj karakteristini tip.

Tako se crni sitnozrnasti gabro nalazi u Findiku, tamni i crni sitnozrnasti u Padeici, tamni i sivi u majdanu Ploe. Eksploatacijske zalihe su respektabilne i sigurno pruaju velike mogunosti, meutim izgraena jablanika brana u neposrednoj blizini nalazita kao i magistralni put M16 mogu biti realna smetnja za njihovo koritenje. Namee se potreba iznalaenja drugaijih tehnolokih rjeenja kod same eksploatacije kao i racionalnije koritenje sa minimalnim otpadom.

Granit je vaio za nosioca razvoja opine i to je u duem periodu zaista i bio. Broj zaposlenih se tada popeo na oko 1000 radnika koji su uz savremeniju tehnologiju prerade dostigli

proizvodnju od 15.000 m sirovog bloka odnosno 120.000 m ploe na godinjem nivou. U tom periodu najvei dio izvaenog kamena se preraivao u Jablanici to je obezbijedilo i znaajnije finansijske efekte kako za zaposlene tako i samu opinu.. Podaci o veoma velikoj proizvodnji i izvozu kao i veoma agresivnoj eksploataciji nemaju ni priblino logian slijed na svim ostalim segmentima kao to su poveano zapoljavanje, materijalni poloaj zaposlenih, povean prihod u budetu opine i kantona itd. Sadanji nivo od oko 400 zaposlenika sa prilino skromnim i uz to neredovnim primanjima kao i zaostajanje u izvravanju obaveza prema dravi potvrda su za prethodne tvrdnje. Istina, u posljednje vrijeme je privatna inicijativa prepoznala ansu u razvoju ove djelatnosti tako da se paralelno sa Granitom pojavilo 15-ak subjekata sa oko 80-100 zaposlenika koji se svakodnevno

dokazuju na tritu eksploatacije i finalne obrade kako gabra tako i drugih vrsta kamena (granita, mermera i krenjaka)

Nosilac razvoja metalne industrije u jablanikoj opini je bilo preduzee UNISPKL Jablanica. Prije ratnih dejstava ovo preduzee je upoljavalo 175 radnika. Osnovni proizvodni program je proizvodnja elemenata za valjane leajeve. Metalopreraivaka industrija u posljeratnim godinama stagnira i kao takva utjecala je na poveanje nezaposlenosti, jer je

31

preduzee privatizirano i nije se postigao oekivani efekat privatizacije. Trenutno u preduzeu radi desetak ljudi a svi ostali njih preko 100 je dobilo otkaze, uz regulisanje otpremnina i

uvezivanje radnog staa. Slika 12. Granit Jablanica

Izvor:http://www.abrasmedia.info/sites/default/files/field/image/granit-jablanica.jpg

Modna konfekcija Amina Jablanica, (koje je sljedbenik preduzea Zlatka Vukovi,a zatim i

pogon Nada Jablanica) dravno preduzee za proizvodnju odjee, ivanje, trgovina na

veliko i malo tekstilom i odjevnim predmetima, spoljnotrgovinski promet je bilo nosilac

tekstilne industrije u Jablanici. Zapoljavalo je oko 80 radnika. Preduzee trenutno nije

aktivno. Amina spada u grupu preduzea kod kojih nije usvojen program privatizacije i

poetni bilans. Rjeavanjem problema privatizacije na nain pokretanja proizvodnje rjeili bi

se problemi po pitanju zapoljavanja kvalifikovane mahom enske radne snage.

4.5.Saobraaj Pod cestovnom infrastrukturom u opini Jablanica podrazumijeva se cestovna mrea koja

povezuje opinu sa drugim lokalnim zajednicma u regiji i ire, i cestovna mrea koja povezuje

naseljena mjesta unutar opine sa gradom kao centrom opine. Opina je povezana sa drugim

lokalnim zajednicma u regiji i ire preko magistralnih puteva M-17 (Sarajevo-Mostar) i M-16

(Banja Luka Jablanica) koji odgovaraju propisanim elementima za kategoriju puteva kojoj

pripadaju i regionalnog puta R-419 (Jablanica-Posuje, odnosno Tomislavgrad-granica sa

Republikom Hrvatskom) koji je u jednom dijelu jo makadamski put.

Unutar opine povezanost izmeu naseljenih mjesta u ruralnom podruju i grada kao i izlazak

na magistralne puteve M-17 i M16 i regionalni put R-419 je preko lokalnih i nekategorisanih

puteva ija ukupna duina je 51,60 km od ega je 18,70 km sa asfaltnom povrinom, a 32,90

km sa makadamskom povrinom. Povezanost prigradskih naselja sa gradom je preko lokalnih

puteva sa asfaltnom povrinom ukupne duine 10,20 km.

32

Opina Jablanica ima povezanost u eljeznikom prometu sa mreom eljeznikih pruga u

BiH jer se nalazi uz eljezniku prugu normalnog kolosjeka Sarajevo-Mostar-Ploe

(Republika Hrvatska). U gradu se nalazi stajalite (pristanite) za krae zaustavljanje na

otvorenoj pruzi putnikih vozova, a u naselju Donja Jablanica koje je 5,5 km udaljeno od

grada nalazi se eljeznika stanica. eljeznika pruga i stanica u Donjoj Jablanci su u dobrom

stanju i u funkciji odvijanja eljeznikog saobraaja u BiH dok je objekat stajalite

(pristanite) u potpunosti devastiran i neupotrebljiv.

Slika 12. Saobraajna mrea opine Jablanica


33

Umjesto zakljuka

Ovogodinja terenska nastava koja je izvedena u terminu od 25. 28. maja ponudila je veoma

zanimljivu marrutu. Nain na koji je organizirana doveo je do toga da su uee u nastavnom

procesu uzeli i studenti kao i voditelji. Akcenat tokom izvoenja nastave je stavljen na

prostornu osnovu i turistike potencijale mjesta koja su se nalazila na navedenoj marruti.

Kada se analiziraju rezultati referata vezanih za teritorij Bosne i Hercegovine uvia se da je

terenskom nastavom bilo zahvaeno nekoliko makreregija i kantona. Praeni su osnovni

prirodno geografski i drutveno geografski pokazatelji.

Posebno alarmantni i poraavajui podaci uoavaju se u pogledu demografskih kretanja

stanovnitva veine opina koje su bile na navedenoj marruti. Iako veina od njih ima veliki

potencijal, biljee smanjenje stanovnitva i to po veoma visokim stopama. Interesantan je i

podatak koji je iznijelo lokalno stanovnitvo a u vezi sa popisom stanovnitva 2013. godine.

Mnoge ove opine broje manje stanovnitva od broja prikazanog u preliminarnim rezultatima,

posebno opine u kojima preovladava hrvatsko stanovnitvo.

Razlog tome je strah od gubitka statusa opine, ali i mazanje oiju javnosti jer sve ove opine

biljee negativan prirodni prirataj koji uz negativan migracijski saldo dovodi do ubrzanog

smanjenja stanovnitva. Vie se ne moe ni govoriti o terminu prirodni prirataj nego je

povoljniji termin prirodna promjena. Ova terenska nastava je na osnovu takvih saznanja u

potpunosti opravdala oekivanja studenata, jer je mnogima omoguila da se prvi put upoznaju

sa odreenim gradovima.

to se tie hrvatskog primorja, bilo je rijei o polarizaciji Hrvatske i njenim demografskim

problemima, kao i savremenom teritorijalnom ustrojstvu prema principima NUTS-a. Kao i

Bosna i Hercegovina i Republika Hrvatska biljei smanjenje stanovnitva uprkos boljem

poloaju.

Na kraju ovog izvjetaja priloeni su podaci o razmjetaju stanovnitva opine Jablanica

prema hipsometrijskim nivoima, nagibima i ekspozicijama, kao i naupeatljivije fotografije sa

terenske nastave.

34

Slika 13. Razmjetaj stanovnitva po hipsometrijskim nivoima


35

Slika 14. Razmjetaj stanovnitva opine Jablanica prema nagibima


36

Slika 15. Razmjetaj stanovnitva opine Jablanica prema ekspozicijama

Izvor:ArcGis, doradio autor 2015.

37

Slika 16. Detalji prvog dana terenske nastave(Prizor iz samostana it, Muzej Bitka za

ranjenike, vikendice na Blidinjem, hotel Hajduke vrleti, uprija u Konjicu)

Izvor:Autor

38

Slika 17. Detalji drugog dana terenske nastave( Blidinje jezero, Hrvatsko primorje, Omi,

Katel Kambelovac)

Izvor:Autor

39

Slika 18. Detalji treeg dana terenske nastave( Split, Trajektna luka, Stadion Poljud,

Historijski muzej, vrelo Dumana, Buko jezero, Dioklecijanova palaa)

Izvor: Autor

40

Slika 19. Detalji etvrtog dana terenske nastave( Kupreko polje, Kukavije jezero)

Izvor:Autor

41

Literatura

1.Dnevnik voen tokom terenske nastave 25. 28.05. 2015.

2.Strateki plan razvoja opine Jablanica, Jablanica, 2007.

3.Kari,O., Malovi, A., Delilovi, F., osi, S.: Jablanica 100 godina kolstva, Opina

Jablanica, Jablanica, 2003.

4.Nejami, I.:Demogeografija: Stanovnitvo u prostornim odnosima I procesima, kolska

knjiga, Zagreb, 2005.

5.Komentar karte upotrebne vrijednosti zemljita opine Jablanica, OOUR Zavod za

agropedologiju, Sarajevo, 1985.godine

6.Urbanistiki plan Jablanice, Urbanistiki zavod BiH, 2009.

7.Federalni statistiki zavod (podaci o: ukupnom broju stanovnika, spolnoj, dobnoj I

nacionalnoj strukturi stannovnitva,, naseljima), Sarajevo

8.Studija ranjivosti Federacije Bosne i Hercegovine, Federalni urbanistiki zavod, Sarajevo ,

2008.

9. Tuma osnovne geoloke karte, listovi Jablanica, Konjic i Prozor, VIG institut 1985.

10. Tuma za listove Prozor i Mostar osovne geoloke karte SFRJ R 1:100 000, Savezni

geoloki zavod; Beograd, 1980.

Documents

Terenske opservacije