Παράδοση και σύγχρονη εποχήΗ γνώση της παράδοσης και η δημιουργική αξιοποίησή της αποτελούν ασφαλιστικές δικλείδες για την ανάπτυξη του πολιτισμού μας. Σε μια εποχή σαν τη σημερινή, όπου η διεθνοποίηση των πολιτιστικών, κοινωνικών, οικονομικών προϊόντων και πληροφοριών διαμορφώνει ένα καινούργιο, πολύπλοκο παγκόσμιο καθεστώς η γνώση αυτή μπορεί να συμβάλει αποφασιστικά στη διατήρηση, υπεράσπιση και ανάπτυξη κάθε εθνικού πολιτισμού. Αυτήν την άποψη, όμως, δεν τη συμμερίζονται όλοι. Υπάρχουν απόψεις που καταλήγουν στην εκτίμηση πως δεν πρέπει ούτε χρειάζεται ν’ αξιοποιούμε τίποτε από την παράδοση μας, γιατί βρισκόμαστε σε μια ιστορική φάση που έχει σημάνει το τέλος των εθνικών πολιτισμών και πως μια οποιαδήποτε προσπάθεια διατήρησης ορισμένων εθνικών χαρακτηριστικών δεν αποτελεί παρά σπατάλη δυνάμεων, συντηρητική στάση και οδηγεί στην οπισθοδρόμηση. Υπάρχει, όμως, και μια στάση που προτείνει ως μοναδική λύση στα αδιέξοδα της σημερινής εποχής την «επιστροφή στις ρίζες». Προτείνει αυτή τη λύση ως «θεραπεία» απέναντι στην επιχειρούμενη πολιτιστική ισοπέδωση και εξαφάνιση των οικονομικώς ασθενέστερων κοινωνιών.Η πρώτη από τις προαναφερθείσες απόψεις δεν έχει ούτε επιστημονική βάση, ούτε μπορεί να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στα προβλήματα τα σχετικά με το θέμα. Έρχεται να εμφανισθεί ως αντίδραση απέναντι σε μια τυπική και ανούσια προσκόλληση, σε μια χωρίς όρους υποταγή σ’ ένα λαμπρό παρελθόν. Η άγνοια, όμως, που, στην ουσία, προτείνει, δεν αποτελεί εγγύηση για ένα καλύτερο μέλλον. Η άρνηση του παρελθόντος ενός έθνους οδηγεί με ασφάλεια στην άρνηση της ιστορικής εμπειρίας και των διδαγμάτων της, στη δημιουργία λαών χωρίς ταυτότητα, γεγονότα που οδηγούν μοιραία στην υποταγή τους στην ταυτότητα άλλων, πιο ισχυρών εθνών. Η δεύτερη άποψη δείχνει αδυναμία σύλληψης των σημερινών αναγκών και προβλημάτων. Το να παίρνει κάποιος τις «ρίζες» ως απόλυτο και αξεπέραστο «υπόδειγμα προς μίμηση» και όχι ως εξαιρετικό και υπέροχο μα πάντα σχετικό «παράδειγμα για δράση», δείχνει φόβο μπροστά στο καινούργιο και συντήρηση. Μια τέτοια στάση, όμως, ιδιαίτερα ευδοκιμεί σε περιόδους κρίσης. Ας θυμηθούμε τα λόγια του συγγραφέα των ύστερων ελληνιστικών χρόνων στην πραγματεία του Περί ὕψους «Και στ’ αλήθεια, όμορφος και για την πάσα νίκη παράξιος ο αγώνας τούτος για τη δόξα κι ο στέφανος, όπου και το να νικιέται κανείς, αφού νικιέται από τους προγενέστερους, δεν είναι κάτι ολότελα ατίμητο» (Ανωνύμου [Διονυσίου ή Λογγίνου], Περί ὕψους XIII, 4). Η εξιδανίκευση του παρελθόντος ήταν αποτέλεσμα του φτωχού παρόντος.

1

1

2

3

Ούτε η απόρριψη ούτε η αποθέωση του παρελθόντος αποτελούν λύσεις. Ο σύγχρονος πολιτισμός χρειάζεται την ποίηση του παρελθόντος για να δημιουργήσει την ποίηση του παρόντος και του μέλλοντος. Το ζητούμενο, όμως, είναι να υπάρξει ουσιαστική γνώση του παρελθόντος, των αξιών του, των λαθών και των αποτυχιών του. Στόχος είναι, όμως, και η δημιουργική σύνθεση του πολιτισμού με βάση και τη δημιουργική αξιοποίηση στοιχείων άλλων πολιτισμών. Πρέπει κάθε πολίτης να γίνει ικανός, ν’ αποκτήσει κριτήρια αλλά να έχει και τις πρακτικές ευκαιρίες ώστε να μπορεί να γίνει μέτοχος και δημιουργός του σύγχρονου πολιτιστικού «γίγνεσθαι». Αυτό συνεπάγεται μια πολύπλευρη εθνική προσπάθεια η οποία θα προσανατολίζεται στην ανάπτυξη της πολιτιστικής υλικοτεχνικής υποδομής, της επιστημονικής έρευνας, της ενίσχυσης του μορφωτικού επιπέδου των πολιτών, της αξιοποίησης του διεθνούς πολιτιστικού πλούτου.Όταν μια κοινωνία δείχνει εμπιστοσύνη στις ίδιες τις δυνάμεις που την αποτελούν, τότε μπορεί αποτελεσματικά να αντιμετωπίσει κάθε προσπάθεια πολιτιστικής οπισθοδρόμησης και άλωσής της.

Αιμ. Καραλή, «Λόγος, Τέχνη και Τεχνική στην Έκθεση».

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΑ. Για την προετοιμασία μιας ομαδικής εργασίας στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, διαβάσατε το παραπάνω κείμενο. Να γράψετε μια περίληψη του κειμένου αυτού, με την οποία θα ενημερώσετε τα άλλα μέλη της ομάδας σας για το περιεχόμενό του (80-100 λέξεις).

Μονάδες 25Β.1. α. Να αναφέρετε τον τρόπο ανάπτυξης της α΄ παραγράφου. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 2,5Β.1. β. Να εντοπίσετε τη συλλογιστική μέθοδο (επαγωγική – παραγωγική) της β΄ παραγράφου.

Μονάδες 2,5Β.2. α. Να αναλύσετε τη δομή της γ΄ παραγράφου.

Μονάδες 2,5Β.2. β. Ποιο τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σε αυτήν την παράγραφο;

Μονάδες 2,5Β.3. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή των τριών πρώτων παραγράφων στο παραπάνω κείμενο;

Μονάδες 4

2

4

5

2

3

Β.4. Να γράψετε ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις παρακάτω λέξεις. υπεράσπιση, προσκόλληση, αξεπέραστο, συμμερίζονται, εγγύηση, προσανατολίζεται.

Μονάδες 4Β.5. «Ο σύγχρονος πολιτισμός χρειάζεται την ποίηση του παρελθόντος για να δημιουργήσει την ποίηση του παρόντος και του μέλλοντος». Να αναπτύξετε με τη μέθοδο της αιτιολόγησης την παραπάνω άποψη σε 80 - 100 λέξεις.

Μονάδες 7Γ. Υποθέστε πως είστε εκπρόσωπος της χώρας μας σε Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Νεολαίας. Στην ομιλία σας, αφού πρώτα αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους θεωρείτε την παράδοση σημαντική, να επισημάνετε τις προϋποθέσεις που επιβάλλεται να τηρηθούν για τη διαφύλαξή της, ιδιαίτερα σήμερα, που η διατήρηση της παράδοσης κινδυνεύει στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της παγκοσμιοποίησης.

Μονάδες 50

3

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣΑ. Η Α. Καραλή στο κείμενό της «Παράδοση και σύγχρονη εποχή» εξετάζει το πρόβλημα της σχέσης του σύγχρονου ανθρώπου με τους εθνικούς πολιτισμούς και τις παραδόσεις. Σύμφωνα με τη συγγραφέα, η ολοκληρωτική απόρριψη της παράδοσης οδηγεί σε απώλεια της εθνικής ταυτότητας των λαών και στην πολιτιστική υποδούλωσή τους. Από την άλλη, όμως, και η επίμονη προσκόλληση σ’ αυτήν οδηγεί στο συντηρητισμό και αποτελεί απόδειξη απουσίας δημιουργικού πνεύματος στο παρόν. Η συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η σχέση του πολίτη με την παράδοση θα πρέπει να στηρίζεται στη γνώση και την κριτική αφομοίωση των στοιχείων του παρελθόντος με απώτερο στόχο την πρόοδο και την εξέλιξη του πολιτισμού.

4

Β.1. α. Η α΄ παράγραφος αναπτύσσεται με αιτιολόγηση και σύγκριση-αντίθεση.Με αιτιολόγηση: Η θεματική πρόταση αναφέρει ότι η γνώση και η αξιοποίηση της παράδοσης αποτελούν ασφαλιστικές δικλείδες για την ανάπτυξη του πολιτισμού, ενώ στα σχόλια η θέση αυτή αιτιολογείται.Με σύγκριση-αντίθεση: Μέσα στην παράγραφο παρατίθενται δύο τελείως αντίθετες απόψεις. Η πρώτη υποστηρίζει ότι δε χρειάζεται η αξιοποίηση της παράδοσης, ενώ η δεύτερη προσπαθεί να πείσει πως η «επιστροφή στις ρίζες» αποτελεί μοναδική διέξοδο στα προβλήματα της εποχής μας. β. Η συλλογιστική μέθοδος της β΄ παραγράφου είναι παραγωγική. Στη θεματική πρόταση αναφέρεται η γενική άποψη του συγγραφέα «η πρώτη από τις προαναφερθείσες απόψεις δεν έχει ούτε επιστημονική βάση, ούτε μπορεί να προσφέρει ουσιαστική βοήθεια στα προβλήματα τα σχετικά με το θέμα», ενώ στις λεπτομέρειες επισημαίνονται τα επιμέρους στοιχεία «αντίδραση στην ανούσια προσκόλληση στο παρελθόν, η άγνοια δεν αποτελεί εγγύηση για καλύτερο μέλλον, άρνηση ιστορικής εμπειρίας και διδαγμάτων, δημιουργία λαών χωρίς ταυτότητα, υποταγή στην ταυτότητα άλλων».Β.2. α. Τα δομικά μέρη της γ΄ παραγράφου είναι τα εξής: Θεματική πρόταση: «Η δεύτερη άποψη δείχνει …..σημερινών αναγκών και προβλημάτων»Σχόλια: «Το να παίρνει κάποιος τις «ρίζες»…..Περί ύψους, ΧΙΙΙ, 4).»Πρόταση κατακλείδα: «Η εξιδανίκευση του παρελθόντος…φτωχού παρόντος».β. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την επίκληση στην αυθεντία, καθώς για να υποστηρίξει τη θέση του: «Η δεύτερη άποψη δείχνει αδυναμία σύλληψης των σημερινών αναγκών και προβλημάτων», επικαλείται την άποψη του Διονυσίου ή του Λογγίνου. «Και στ’ αλήθεια, όμορφος και για την πάσα νίκη παράξιος ο αγώνας τούτος για τη δόξα κι ο στέφανος, όπου και το να νικιέται κανείς, αφού νικιέται από τους προγενέστερους δεν είναι κάτι ολότελα ατίμητο».Β.3. Η συνοχή των πρώτων τριών παραγράφων του κειμένου επιτυγχάνεται με την επανάληψη των λέξεων – κλειδιών «άποψη» και «απόψεις». Ειδικότερα η β με τη γ παράγραφο συνδέονται λεκτικά με τη χρήση των διαρθρωτικών λέξεων «η πρώτη» και «η δεύτερη».Β.4. υπεράσπιση --> προάσπιση προσκόλληση --> προσήλωσηαξεπέραστο --> ανυπέρβλητο συμμερίζονται --> συμφωνούνεγγύηση --> διασφάλιση προσανατολίζεται --> στρέφεται

5

Β.5. Ο σύγχρονος πολιτισμός χρειάζεται την ποίηση του παρελθόντος για να δημιουργήσει την ποίηση του παρόντος και του μέλλοντος. Κανένα ανθρώπινο επίτευγμα στην πορεία της ιστορίας δεν εμφανίστηκε ξεκομμένο από τις εξελίξεις του παρελθόντος. Αντίθετα, οι κατακτήσεις των προηγούμενων γενεών αποτέλεσαν έμπνευση και εφαλτήριο για κάθε νέα πρόοδο. Η νομοτελειακή αυτή σχέση μεταξύ παρελθόντος και παρόντος δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστο το μέλλον μας, καθώς και αυτό θα στηρίζεται στον πολιτισμό που διαμορφώνεται σήμερα. Συμπερασματικά, λοιπόν, η κριτική επιλογή των γονιμοποιών στοιχείων της παράδοσης είναι απαραίτητη, καθώς μόνο έτσι μπορούμε να επηρεάσουμε ευεργετικά το παρόν και να μπολιάσουμε αντίστοιχα το μέλλον μας. Γ. Αγαπητοί νέοι,Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης οι εθνικοί πολιτισμοί και παραδόσεις θεωρούνται απαραίτητοι, επειδή μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στη δημιουργία και την εξέλιξη ενός οικουμενικού πολιτισμού. Η σημασία λοιπόν της παράδοσης είναι πολυδιάστατη:• Παρέχει ένα σύνολο γνώσεων, πνευματικών, επιστημονικών κατακτήσεων και πολιτιστικών επιτευγμάτων --> αποτελεί πηγή έμπνευσης—κυρίως η λαϊκή παράδοση (ποίηση, ζωγραφική, μουσική, κ.α.) / για νέες δημιουργίες στον πολιτιστικό τομέα αλλά και για επιστημονικές ανακαλύψεις.• Η γνώση και η μνήμη του ιστορικού παρελθόντος συντελεί στην αποφυγή λήψης λανθασμένων αποφάσεων για το παρόν και το μέλλον.• Συμβάλλει στη διαμόρφωση και στη διαφύλαξη της εθνικής ταυτότητας (γλώσσα, ιστορική μνήμη, μύθοι, τέχνη, ιδεολογίες και νοοτροπίες, επιστημονική και πολιτική σκέψη, θρησκεία, ήθη και έθιμα), καθώς η γνώση της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας του λαού και των εθνικών αρετών και ελαττωμάτων συντελεί στην ενίσχυση της εθνικής ενότητας --> αποτελεί σημαντικό παράγοντα συνοχής με το να σφυρηλατείται το αίσθημα της συλλογικότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης αποφυγή εθνικής αλλοτρίωσης. • Η γνώση και κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος ενισχύει την αυτογνωσία και επιτρέπει τον αυτοπροσδιορισμό σε ατομικό και εθνικό επίπεδο καλλιέργεια εθνικής υπερηφάνειας.• Μεταδίδει αναλλοίωτες ηθικές αξίες και διαχρονικά πρότυπα για μίμηση.• Δημιουργεί και τονώνει στα νέα άτομα το πνεύμα της άμιλλας και του ανταγωνισμού προς τα πρότυπα του παρελθόντος.

6

• Η διατήρηση και αξιοποίηση των εθνικών πολιτισμών και παραδόσεων εξασφαλίζει πλουραλισμό, που αποτελεί απαραίτητο παράγοντα για τη σύνθεση νέων μορφών πολιτισμού (σύνδεση με παγκόσμιο πολιτισμό).Όμως, στο όνομα ενός παγκόσμιου πολιτισμού ελλοχεύει ο κίνδυνος της άρνησης των παραδόσεων και των εθνικών πολιτισμών, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει στην ομογενοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των λαών. Για να αποφευχθεί ο παραπάνω κίνδυνος και για να διατηρήσουν οι λαοί την εθνική τους ταυτότητα και ιδιαιτερότητα, χωρίς να οδηγηθούν σε απομόνωση από τους άλλους λαούς, πρέπει να τηρηθούν οι παρακάτω προϋποθέσεις:

αποφυγή αφενός της στείρας μίμησης, της προσκόλλησης στο παρελθόν και της δογματικής προσήλωσης στην παράδοση (προγονοπληξία) και αφετέρου της άκριτης αποδοχής ξενικών και νεωτερικών στοιχείων (προοδοπληξία) --> απόρριψη των νεκρών στοιχείων και συγκερασμός των στοιχείων της προόδου με την παράδοση.

Ουσιαστική γνώση του παρελθόντος και των στοιχείων του- περιορισμός της άγνοιας και της ημιμάθειας που προκαλούν συχνά δυσάρεστα αποτελέσματα (π.χ. αλλοίωση της μουσικής παράδοσης). --> δημιουργική αφομοίωση στοιχείων της παράδοσης κατόπιν κριτικής επιλογής.

Μέριμνα της οικογένειας, του σχολείου, των Μ.Μ.Ε και των φορέων της πολιτείας θα πρέπει να είναι η προστασία της παράδοσης από τη διαστρέβλωση και την εμπορευματοποίηση, καθώς και η κατάλληλη προβολή της με διάφορα μέσα (πολιτιστικές εκδηλώσεις, ενημερωτικές προβολές, εκπαιδευτικές εκδρομές, ανάπτυξη της επιστήμης της λαογραφίας, ίδρυση μουσείων κ.ά.).

Καλλιέργεια ανθρωπιστικού πνεύματος (ανθρωπιστική παιδεία), που διευκολύνει την επαφή μας με τις αξίες και τα πρότυπα που η παράδοση προβάλλει, και αποτελεί αντιστάθμισμα στην τεχνοκρατική αντίληψη της εποχής μας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και παγκόσμιοι οργανισμοί να υιοθετήσουν πολιτικές πρακτικές σεβασμού των εθνικών πολιτισμών (π. χ πολιτιστικές εκδηλώσεις, προγράμματα πολιτιστικών ανταλλαγών, συγκρότηση επιστημονικών φορέων και οργάνων για τη μελέτη των εθνικών πολιτισμών κ. α.

Ευχαριστώ, που με ακούσατε με προσοχή

7