THÔNG ĐIỆP CỦA MÙA XUÂN *

THÍCH THẮNG HOAN

[.....]

Theo vận hành tự nhiên của thời tiết, Xuân khởi ñầu cho một chu kỳ mới, cũng như Sinh là sự bắt ñầu cho tiến trình của sinh-trụ-dị-diệt. Do vậy, ñón xuân là ñón chào tất cả những gì mới mẻ, phong quang, tươi mát, hạnh phúc và hỷ xả.

Người học ñạo quan sát vận hành của thời tiết thì có thể nghiệm thấy tính cách vô thường biến hoại của vạn hữu. Nhưng vô thường không chỉ nơi thời tiết bốn mùa, mà ở ngay trong từng sát-na của tâm thức và giới cảnh. Nếu không thường xuyên quán chiếu sự thực này, một khi mùa xuân hay cái “sinh” qua ñi, con người có thể rơi vào khổ ñau, bi lụy. Nói cách ấy vào những ngày ñầu năm người ta sẽ lầm hiểu rằng người theo Phật có vẻ gì bi quan trước sự ñổi thay, bất ñịnh của con người và vạn vật. Nhưng kỳ thực, cái nhìn của thiền giả trước mọi biến thiên là cái nhìn vô cùng lạc quan: không phải chỉ thấy diệt ở trong sinh, mà còn thấy sinh ở trong diệt. Không gì thường trụ vĩnh viễn, cũng không gì hoàn toàn hủy diệt, trống không. Chính ở nơi vô thường mà mùa xuân có thể qua ñi và mùa xuân có thể trở lại. Đó là lý do thiền sư Mãn Giác có hai câu thơ bất hủ:

“Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua sân trước một cành mai”

Có nghĩa rằng mùa xuân không bao giờ mất ñi hoàn toàn. Dù hoa kia sẽ tàn ở lúc này, nơi này, nhưng sẽ nở ở lúc khác, nơi khác. Và dù mùa xuân sẽ ñi qua, có những cánh hoa vẫn nở. Xuân khứ hoa thường tại.

Hoa nào vẫn nở trước vô thường hoại diệt? – Đó là hoa tâm. Tâm bình thường là hoa. Tâm an nhiên là hoa. Tâm kiên cố là hoa. Tâm bồ ñề là hoa.

Con người vì tham lam, sân hận và si mê ñã khuấy ñộng cả thế giới, biến cuộc sống thành ngôi nhà lửa bất an với chiến tranh, bom ñạn, khủng bố, tranh giành, loại trừ lẫn nhau. Những biến ñộng hừng hực do chính con người cố tình tạo nên ấy, tưởng chừng là cái gì kinh khủng lắm, có thể áp ñảo, tổn hại, hủy diệt kẻ khác; nhưng thực ra, cũng không vượt khỏi bước tiến của thời gian. Không có sức mạnh nào, ñịa vị nào, có thể chịu ñựng nổi sức tàn phá của thời gian.

Người học ñạo chân chính là người nắm bắt ñược thời gian, kiểm soát ñược thời gian ở trong từng khoảnh khắc nhỏ nhiệm của hơi thở, của tâm niệm. Thế nên, trong mùa xuân thấy ñược mùa thu, trong mùa ñông thấy ñược mùa xuân. Thời gian không là ñiều vướng bận. Ngay nơi sát-na hiện tiền mà thể nghiệm cái thường tịch bất sinh của chân tính. Từ ñó, nhìn ñâu cũng thấy Phật Pháp, nhìn ñâu cũng thấy mùa xuân:

“Thúy trúc hoàng hoa phi ngoại cảnh

Bạch vân minh nguyệt lộ toàn chân”

(Trúc biếc mai vàng chẳng phải ngoại cảnh

Mây trắng trăng trong hiển hiện toàn chân)

Không ngại gì xuân ñi hay xuân ñến. Chỉ ngại là ở nơi sự ñến-ñi, hoa có thường tại hay không. Hoa bất diệt phải tưới tẩm bằng Chánh Pháp, bằng sự huân tu Giới, Định, Huệ. Đây chính là thông ñiệp của mùa xuân, của Pháp Phật, gửi ñến tất cả chúng ta.

* tựa của TSPH

Gặp Lại Mùa Xuân

Tâm Chơn

Mùa xuân, báu vật của thiên nhiên, tặng phẩm của ñất trời, mạch sống của cuộc ñời, nguồn vui của muôn loại. Có thật thế không? Tôi khẽ khàng tự hỏi?...

Mấy năm gần ñây, thời tiết thất thường, gió bấc thổi về sớm hơn nên mùa xuân cũng ñến sớm. Trước sân chùa, vài cội mai vàng bắt ñầu rụng lá ñơm bông. (Xin ñược nói thêm, ở nước ta nếu miền Bắc có hoa ñào ñược coi là biểu tượng của mùa xuân, thì hoa mai ở miền Nam là ñặc trưng tiêu biểu). Tuy nhiên, ñâu phải lúc nào mùa xuân cũng ñến

ñúng chu kỳ vòng quay của trái ñất? Và cũng chẳng phải hoa nở mới là tiết xuân sang!

Lẽ thường:

“ Nếu chẳng một phen sương lạnh buốt,

Hoa mai ñâu dễ ngửi mùi hương”.

(Tổ Hoàng Bá).

Nói như vậy không phải chúng ta phủ nhận vẻ ñẹp tươi tắn của “cây xinh tươi ra lá trổ hoa cùng mùa xuân” mang lại ñiểm tô cho vạn vật. Nhưng thực tế mùa xuân cũng chỉ là mùa xuân, có khác chăng là tuỳ tâm trạng của mỗi người. Con người có bấy nhiêu tình cảm là nàng xuân có bấy nhiêu vẻ.

Cho nên, ñâu phải ai cũng có nguồn cảm xúc phơi phới “trong tôi xuân tới ñã lâu rồi” mà vẫn có người chán chường, ngao ngán “ñem chi xuân ñến gợi thêm sầu” nữa kia! Thế thì, biết tìm ñâu nét trinh nguyên của chúa xuân? Trong nhân gian, có chăng một mùa xuân vĩnh cửu?

Bất chợt! Một chiếc lávàng rơi. Tôi lặng lẽ quay tìm về vườn xuân Thiền ñang nở rộ sắc hoa.

Ở ñây có một mùa xuân thoát ngoài vòng phù phiếm thịnh suy của cuộc ñời. Một mùa xuân vượt không gian thời gian:

“Thân như bóng chóp có rồi không,

Cây cỏ xuân tươi, thu não nùng,

Mặc cuộc thịnh suy ñừng sợ hãi,

Thịnh suy như cỏ hạt sương ñông”.

(Thiền sư Vạn Hạnh).

Giữa kiếp nhân sinh lắm thị phi danh lợi, vẫn còn ñây những cõi lòng rỗng lặng hằng tri, không dính mắc. Những cõi lòng chứa chan một mùa xuân miên viễn vì ñã nhận chân giá trị của cuộc ñời:

“ Phải quấy niệm rơi hoa buổi sớm,

Lợi danh tâm lạnh với mưa ñêm,

Mưa tạnh, hoa rơi non vắng lặng,

Chim kêu một tiếng lại xuân tàn”.

(Trần Nhân Tông).

Khi ñứng trước cảnh sắc thiên nhiên, lòng thi nhân dễ say sưa ñắm ñuối. Nhưng ñối với các Thiền gia, những thứ ấy không dấy lên chút ñam mê náo nức nào. Tất cả chỉ là huyễn mộng:

“Đào cỏ trên cây thời tiết ñúng,

Cúc vàng bên giậu chắc gì xuân?”

(Tuệ Trung Thượng Sĩ)

Quả vậy! Lâu nay chúng ta sống buông lung lệ thuộc vào ngoại cảnh quá nhiều nên mãi quay cuồng theo kiếp luân hồi của mùa xuân trần thế. Chúng ta mãi lăng xăng và rong ruổi theo buồn vui thương tiếc của tình ñời mà bỏ quên một mùa xuân bất diệt vẫn luôn có mặt trong lòng mình:

“ Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua sân trước một cành mai”

(Mãn Giác Thiền Sư)

Dạo bước không lâu, “tôi thu tôi bé lại” và cất giọng ngâm nga:

“Thuở bé chưa từng rõ sắc không

Xuân về hoa nở rộn trong lòng

Chúa xuân nay bị ta khám phá

Trải chiếu giường thiền ngắm cánh hồng

(Trần Nhân Tông)

Chao ôi! Toàn là những kì hoa dị thảo, không một nụ thi thiền nào mà không bát ngát hương giải thoát:

“Xuân ñến, xuân ñi, xuân ngỡ hết

Hoa nở hoa tàn ấy là xuân”.

(Thiền Sư Chân Không)

Rõ ràng, mùa xuân không ở ñâu xa mà luôn hiện hữu trong lòng người, trong từng phút giây của sự sống.

Đến ñây tôi “sụp lạy cuối ñầu” khi vừa nhận ra rằng mùa xuân thực sự không phải chỉ có nơi bầu trời trong xanh, có gió mát nhẹ ñưa vừng nắng nhạt. Mùa xuân ấm áp không chỉ có nơi chồi non, lộc biếc, nơi màu hồng hoa ñào và màu vàng hoa mai. Mà mùa xuân chính ở trong lòng người, nơi trái tim biết

nghe và biết hiểu âm ba của cuộc sống. Nếu chúng ta sống không sâu sắc, không ý thức ñược sự có mặt của mình và mọi vật xung quanh thì chính chúng ta ñã ñánh mất mùa xuân.

Do ñó, chúng ta phải luôn giữ cho tâm ñược an lạc, có sự chánh niệm tỉnh giác ñể thưởng thức hương sắc của mùa xuân bất tận ngay giữa cuộc ñời hư ảo ñổi thay nầy.

(Xuân Nhâm Ngọ 2002)

CÀNH MAI TRƯỚC SÂN

Vĩnh Hảo

(vài chuyện trao ñổi văn học, tưởng niệm bách nhật văn/họa sĩ Võ Đình từ trần) Có một vài kỷ niệm với người anh trong làng văn, là văn/họa sĩ Võ Đình, mất vào ngày 31 tháng 5, 2009 vừa qua. Những kỷ niệm này có thể nói theo từ ngữ nhà Phật là “duyên.” Cái duyên này xoay chung quanh một cành mai. Nhưng trước khi ñi sâu vào câu chuyện với “yêng” Võ Đình, tưởng cũng nên ñi một vòng lan man về “một cành mai” này. Mười lăm năm trước, 1994, tôi có xuất bản tác phẩm “Sân Trước Cành Mai”. Trong tác phẩm này có bài “Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết”, lại có bài thơ “Sân trước cành mai” dùng làm tựa ñề chung cho tác phẩm. Sáu năm sau ñó, năm 2000, nhà văn Nguyễn Tường Bách bên Đức có tác phẩm “Đêm Qua

Sân Trước Một Cành Mai.” Bốn năm sau nữa, 2004, nhà văn Đỗ Hồng Ngọc trong nước xuất bản cuốn “Cành Mai Sân Trước.” Rồi năm kế tiếp, 2005, nhà văn Trần Trung Đạo ở Massachusetts, Hoa Kỳ, có bài tâm bút “Tối Qua Sân Trước Một Cành Mai.” Cũng trong năm ñó, nhà văn Võ Đình ở Florida, Hoa Kỳ, xuất bản cuốn “Một Cành Mai.” Đầu năm 2008, nhà văn Thái Kim Lan bên Pháp cũng có bài tùy bút “Một Cành Mai.” Sân trước cành mai, cành mai sân trước, cành mai trước sân, ñêm qua sân trước một cành mai, tối qua sân trước một cành mai, nhất chi mai, một cành mai , cành mai , làng mai , ñình mai, mai… Mai quả là một loài hoa sang quí, ñược nhiều văn thi sĩ nhắc ñến một cách trân trọng. Nhưng những nhóm từ ñược dùng làm tựa sách, tựa bài, tựa nhạc phẩm, tên làng, tên người… nói trên, hầu như ñều ñược khơi nguồn hứng cảm từ bài thơ chữ Hán “Cáo Tật Thị Chúng” của Thiền sư Mãn Giác thời Lý (1052 – 1096), trong ñó có câu cuối là “Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.” Chỉ có bảy chữ (trong bài thơ ngắn ba mươi bốn chữ) này thôi mà biết bao ñạo gia, văn thi nhân, nhạc sĩ, dùng tới dùng lui không biết chán. Một bài thơ ngắn trải qua gần một nghìn năm vẫn còn ảnh hưởng ñến tinh thần và xúc cảm của người ñời sau ở trong nước, ngoài nước, và ngay cả ñối với người ngoại quốc, thì phải nói là bất hủ. Xin trích lại lần nữa nơi ñây ñể bạn ñọc nào chưa biết bài thơ ấy có cái nhìn tổng quát câu chuyện văn chương về một cành mai mà tôi muốn nói ở sau. “Xuân khứ, bách hoa lạc Xuân ñáo, bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai. Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.” (Cáo Tật Thị Chúng, Thiền sư Mãn Giác, thời Lý) Ngô Tất Tố dịch: “Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mặt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai.” Võ Đình dịch: “Xuân ñi, trăm hoa rãi Xuân ñến, trăm hoa khai. Xem chuyện ñời trước mắt Tóc trên ñầu ñã phai. Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Tối qua, vườn trước một cành mai.” Giáo sư Nguyễn Ngọc Bích dịch sang Anh ngữ, ñặt tựa là “Rebirth” (Tái Sinh) như sau: “Spring goes, and the hundred flowers. Spring comes, and the hundred flowers. My eyes watch things passing, My head fills with years. But when spring has gone not all the flowers follow. Last night a plum branch blossomed by my door.” Vào năm 1995, tôi có viết “Về một bài thơ thiền mùa xuân,” phân tích khá kỹ bài Cáo Tật Thị Chúng rồi, nhưng sau ñó, vẫn thấy là chưa nói hết ý. Trong bài viết ấy, tôi có dùng hai bản dịch của Ngô Tất Tố và Võ Đình ñể ñối chiếu, phân tích. Cái duyên với nhà văn Võ Đình là từ ñây, dù rằng anh vốn là người rất thân với gia ñình tôi từ lâu.

Trong ñoạn nói về hai câu “Xem chuyện ñời trước mắt / Tóc trên ñầu ñã phai” do anh Võ Đình dịch, tôi viết: “Người phương Tây quen với văn chương hiện thực hẳn phải chịu họa sĩ Võ Đình ở chỗ ñó. Thiền sư không nói chuyện tóc bạc, tóc phai, tóc muối tiêu, tóc pha sương gì hết. Chỉ nói sự già (hay tuổi già) kéo ñến trên ñầu. Một lối nói khéo của người Đông phương. Họa sĩ Võ Đình không chịu sự úp mở ñó, hoặc anh muốn nói huỵch toẹt, nói thẳng thừng thực tế tóc bạc là tóc bạc cho người ñọc, nhất là các bạn phương Tây của mình dễ lĩnh hội hơn. Tóc trên ñầu ñã phai… Nhưng anh ác quá, anh nói thực quá! Anh nhập vai thiền sư, quan sát cuộc ñời trước mắt, nhưng diễn lại bài thi kệ ấy theo hoàn cảnh của anh; vì vậy, anh quên một ñiều còn thực tế hơn, rằng thiền sư không có tóc (có chăng cũng chưa dài khỏi một phân tây). Dù một tháng không cạo lại, tóc thiền sư cũng chỉ lúp xúp ñâu chừng nửa phân. Ngắn củn như vậy nên dù còn tóc trên ñầu, người ta vẫn nói rằng các nhà sư không có tóc. Không có tóc nên thiền sư không thể diễn tả tóc bạc, tóc phai; chỉ nói cái già kéo ñến trên ñầu, vừa khéo, vừa ñúng với hoàn cảnh nhà sư của mình. Họa sĩ Võ Đình là một nghệ sĩ ẩn cư (như một ñạo sĩ) trên một ngọn ñồi ở xứ lạnh Maryland nên lười hớt tóc (dù có lúc họa sĩ rất muốn cạo tóc làm sư). Họa sĩ thường ñể tóc dài, có khi muốn chấm vai, nên ñâu có quên nhìn thấy tóc mình phai hàng ngày. Họa sĩ nói thẳng chuyện tóc phai ñó là phải rồi. (Nhưng nếu họa sĩ nói với mọi người rằng thiền sư ñã nói chuyện tóc phai thì chẳng khác gì anh ñùa ghẹo—tiếng Huế gọi là ngẳng —với các nhà sư ñấy nhé!).”

Khi bài viết của tôi ñược phổ biến, một vài người bạn hỏi tôi: “Viết như vậy có ñụng chạm anh Võ Đình không?” Tôi cười, ñáp: “Cái tâm của anh ấy như hư không, không biết là ñụng chạm chỗ nào hỉ? Không sao ñâu, tôi có gửi cho anh ấy ñọc trước rồi. Anh ấy còn khen và gửi tặng tấm hình có cành hoa mai trước hiên nhà cho tôi nữa mà!” Quả là vậy. Anh Võ Đình là một người anh lớn thật ñáng quí mến. Cả nhà tôi ñều dành cho anh tình cảm ñó. Anh không giận tôi vì bài viết ñó, chỉ nói vài chữ ñể bảo vệ hai chữ “tóc phai” của anh, gửi bằng postcard ñến tôi: “Vả lại, dù cạo ñầu, tóc của thầy Minh Châu hay thầy Từ Mẫn ñều bạc trắng thấy rõ kia mà!” Trong giới văn bút, Võ Đình ñã nổi tiếng từ lâu, là một ñàn anh ñi trước tôi nhiều năm, và nói về kiến thức học thuật thì ñáng bậc thầy của tôi, nhưng anh rất khiêm cung, tế nhị, ñôi lúc rất thẳng thắn. Một lần, anh viết thư mách tôi biết, và cũng là xin phép, lấy một câu văn của tôi ñể ñưa vào truyện ngắn nào ñó của anh. Anh viết: “Tôi chôm của chú một câu trong truyện dài Phương Trời Cao Rộng, chỗ bà mẹ cầu thỉnh ông thầy cho ñứa con trai của mình xuất gia.” Câu văn mà anh nói là “chôm” ñó, thực ra chỉ lấy ý thôi, chứ không phải lấy nguyên văn (tôi quên mất nó nằm trong truyện ngắn nào trong các tác phẩm của anh). Vậy mà anh vẫn “xin phép” ñàng hoàng, cẩn thận. Qua chuyện nhỏ ấy, tôi thật cảm kích cung cách làm “văn nghệ” rất mực “quân tử” của anh. Vài năm sau, anh liên lạc, nói là muốn trích ñăng nguyên một ñoạn trong bài viết của tôi, chính cái bài mà tôi nói chuyện “tóc phai” ở trên, ñể ñưa vào lời tựa cho tác phẩm “Một

Cành Mai” của anh. Điều này càng chứng tỏ rõ hơn, rằng anh không hề có ý giận trách gì cái “tội” dám phân tích bài dịch của anh. Tôi cho ñó là một ñiều hân hạnh nên vui vẻ ñồng ý. Đoạn trích như sau: “Bài thơ xuân trong cửa thiền ñược nhiều người biết ñến nhất, có thể nói là bài ‘Cáo tật thị chúng’ của Mãn Giác, một thiền sư Việt Nam thế kỷ thứ XI, thời Lý, cách ñây gần một ngàn năm. Bài thơ ấy thực ra không phải là một bài thơ. Không phải là thơ vì thiền sư, thực ra, ñã không làm thơ. Chỉ có thể nói ñược rằng vào một lúc tâm tư tịch lặng an nhiên nhất, khi những thăng trầm của thế sự không còn là ñiều bận lòng với mình, khi những cánh hoa tan tác rơi rụng không làm tâm hồn xao xuyến, hãi sợ nữa; và khi, chính sự biến thiên của vạn hữu vô thường ấy lại ảnh hiện vẻ trường cửu bất diệt của chân tâm, thiền sư bất chợt bật lên một tiếng kinh ngạc, hốt nhiên giác ngộ tính cách bất nhị của bản thể và hiện tượng giới. Lẳng lặng cảm nhận niềm an lạc và trí tuệ vô biên ñó, thiền sư ñóng cửa, cáo bệnh, không bước ra khỏi phương trượng ñể sinh hoạt với ñệ tử như mọi khi. Các ñệ tử chầu chực bên ngoài, lo âu, bồn chồn, như linh cảm rằng thầy mình sắp từ giã cuộc ñời. Đến chiều tối, ñể không phụ lòng các ñệ tử ñang quan tâm ñến mình, thiền sư mỉm cười thảo một bài kệ ngắn, gởi ra ngoài cho ñại chúng. Bài kệ ấy trở thành những lời dạy cuối cùng ân cần, cảm ñộng và siêu thoát nhất của thiền sư ñể lại cho ñệ tử. Và ngôn ngữ của một kẻ giác ngộ, ñứng trên ñỉnh cao chót vót của trí tuệ, dù không ñẽo gọt, uốn nắn, tìm chữ, sắp ñặt ý lời, ñã vô tình trở nên thơ. Bài kệ, hay bài thơ "Cáo tật thị chúng" (Cáo bệnh ñể dạy ñệ tử) ấy, trở thành bài thơ bất hủ của nhân

loại…” Cũng liên quan ñến “một cành mai,” một lần khác, anh viết email hỏi tôi: “Nè chú, tại sao Thiền sư Mãn Giác làm thơ bằng Hán văn không viết là ‘nhất mai chi’ mà lại viết ‘nhất chi mai’. Chẳng phải theo chữ Hán thì cành mai phải viết là ‘mai chi’ hay sao!? Chú rành chữ Hán chú nói tôi nghe thử.” Tôi viết email trả lời: “Thưa anh, em cũng chẳng rành chữ Hán lắm ñâu, nhưng nếu anh hỏi thì em cũng nói theo cảm nghĩ thôi, chứ không chắc là ñúng, vì Hán văn vốn chẳng có văn phạm gì cả - văn phạm là do người ñời sau, hình như là Hồ Thích hay Lâm Ngữ Đường hệ thống hóa mà ñưa vào thôi! Theo em, nếu viết là ‘nhất mai chi’ thì chỉ là một cành của cây mai, cành mai ñó chưa chắc có hoa; còn viết ‘nhất chi mai’ thì ñó là một cành mai nở hoa. Chữ ‘mai’ ñi sau này trở thành như một ñộng từ: nở những hoa mai. Vậy, ‘nhất chi mai’ là một cành nở ñầy những hoa mai, hay một cành mai nở ñầy hoa.” Anh ñọc xong thư, liền viết lại: “Chú trả lời như rứa tôi rất chịu! Tôi cũng như chú, không dám nói là ñúng. Vả lại (anh thường dùng chữ này), văn học, hay văn phạm, cũng chẳng có chi gọi là ñúng hay sai. Nghệ thuật chỉ có cảm ñược hay không mà thôi.” Sở dĩ phải dài dòng chuyện văn nghệ riêng tư giữa anh và tôi ở ñây, cũng như lại nhắc câu chuyện cành mai của Thiền sư Mãn Giác (dù ñã nói khá nhiều trong những bài viết khác rồi), là vì chẳng hiểu sao, khi nhớ tới anh Võ Đình là tôi nghĩ tới một cành mai. Cảm giác này cũng từng ñến khi tôi nhớ về thầy bổn-sư của tôi (ñã viên tịch từ năm 1991). Có lẽ vì những vị này ñều quí mai và thường nhắc ñến mai trong sáng tác của họ.

Riêng anh Võ Đình, còn có tên thật là Võ Đình Mai. Đình Mai, rõ ràng là một cây mai trước sân. Hơn thế, tác phẩm cuối cùng (?) của anh, chẳng phải là tác phẩm “Một Cành Mai” ñó sao! Còn nhớ một ñoạn trong The Rock Garden của Nikos Kazantzakis, có câu này: “Hỡi cây mai trước sân nhà, ta không về nữa ñâu. Nhưng còn ngươi, khi xuân về xin ñừng quên nở hoa.” (O plum tree before my house / I shall never return / But you do not forget to blossom / Again in the spring!) Theo Kazantzakis thì những lời này ñược tìm thấy trên một giải lụa mềm giấu trong nón sắt, hoặc cuộn trong giây thắt lưng của các samurais Nhật thời xưa. Lời nhắn trên thẻ bài nói lên quyết tâm của người chiến sĩ khi ra trận, ñồng thời cũng là lời nhắn gửi thật tình cảm của người chiến sĩ ấy về với gia ñình, làng xã. Cây mai trước sân nhà. Một hình ảnh gần gũi, gắn liền với tâm tư của người Nhật-bản. Cây mai ñược nói ở ñây, plum tree, không phải cây mai của người Việt chúng ta, mà là một cành anh ñào. Nhưng nó cũng là loại cây thường ñược trồng nơi sân trước. Về cây cảnh, cây kiểng, người Á-ñông thường ñưa những gì quí, ñẹp khoe ra ở sân trước, những gì tập tàng tạp nhạp thì giấu ở vườn sau. Cây mai ñứng ñầu trong bốn loài cây quí (tứ quí: mai, lan, cúc, trúc), và nở hoa vào mùa ñầu của bốn mùa (tứ thời: xuân, hạ, thu, ñông). Cho nên mai ñứng ở trước sân (ñình tiền mai, hoặc viết gọn là ñình mai). Võ Đình rất là Huế, và rất là Tây. Chữ “quân tử” (thường ñược hiểu là phong cách trượng phu theo kiểu Trung Hoa) không thích hợp ñể gọi anh. Nhưng vẻ chân, thiện, mỹ toát ra từ biểu tượng một cành mai trước sân thì ñúng

là phẩm cách văn nghệ tài hoa và trung thực của con người ấy. “Một Cành Mai,” tác phẩm cuối ñời của Võ Đình, vẽ những bức tranh thủy mặc, dịch và viết về những bài thơ thiền Việt Nam, có lẽ là những gì anh muốn gửi lại cho ñời, cô ñọng một ñời làm và sống với nghệ thuật của anh. Một con người vừa trầm mặc vừa xông xáo trong sáng tạo như anh thật hiếm có. Người ta gọi anh là Võ Đình. Tôi muốn gọi anh là Đình Mai, cội mai già trước sân. Mai có thể trải qua sống-chết, còn-mất, nở-tàn theo bốn mùa, nhưng cốt cách, phong vận của nó thì còn mãi. California, ngày 26 tháng 7 năm 2009. Vĩnh Hảo Một trong những bức tranh treo trong nhà anh Võ Đình, do Nguyễn thị Lệ Liễu chụp vào năm 2007. Ngôi nhà nhỏ có cội mai già trước sân.

NGÀY XUÂN ĐỌC BÀI THƠ

“XUÂN NHẬT TỨC SỰ”

Của HUYỀN QUANG THIỀN SƯ

mục ñồng

Thư pháp Hán tự:

Phiên âm:

Nhị bát giai nhân thích tú trì Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly. Khả lân vô hạn thương Xuân ý Tận tại ñình châm bất ngữ thì.

Dịch thơ:

Giai nhân mười sáu thêu thùa Dưới thềm hoa nở, líu lo oanh vàng, Thương Xuân bao nỗi bàng hoàng Là khi không nói chợt dừng ñường kim.

Vài nét và tác giả và tác phẩm:

Đây là bài thơ nổi tiếng của Thiền sư Huyền Quang, tổ sư thứ 3, phái thiền Trúc Lâm Yên Tử - Việt Nam. Có nhiều người mới nghe qua bài thơ này ñã hiểu lầm, vì cho rằng tác giả là một Thiền sư, lại là Tổ sư của một Thiền phái lớn, sao lại viết nên một bài

thơ tả hình ảnh thiếu nữ ủy mị, ñậm màu trần tục. Tâm hồn còn vướng víu tình cảm ướt át như thế, thì làm sao giải thoát? làm sao ñạt ngộ chân tâm? Nhưng xét kỹ, nếu chỉ hiểu trên bình diện từ ngữ ñơn thuần như vậy, thì quả là một sự hiểu lầm ñáng tiếc. Nhân dịp Xuân về, các thi hữu cùng nhau khai bút ñầu năm, thưởng hoa ứng vận. Kẻ cùng tử này cũng xin vài dòng góp vui và chia sẻ niềm Xuân tao ngộ.

Trước hết, xin ghi lại ñôi dòng về tiểu sử

tác giả: Thiền Sư HUYỀN QUANG (1254 - 1334), tên thật là Lý Đạo Tái, sanh năm Giáp Dần (1254), ở làng Vạn Tải, thuộc lộ Bắc Giang. Thân phụ là Huệ Tổ, thuộc dòng dõi quan liêu, nhưng ñến ñời ông thì không thích công danh, chỉ ưa ngao du sơn thủy. Thân mẫu họ Lê là người hiền ñức. Ngày ra ñời của ngài còn ghi lại với một câu chuyện ñầy vẻ huyền nhiệm: gia ñình ngài ở gần chùa Ngọc Hoàng, thầy trụ trì chùa là Thiền sư Huệ Nghĩa. Buổi tối, sau khi tụng kinh trên chùa, xuống phòng ngồi trên ghế trường kỷ, Thiền sư Huệ Nghĩa ngủ quên, mộng thấy trên chánh ñiện chùa ñèn ñuốc rực sáng, chư Phật, Bồ tát tụ hội ñông ñủ như hội Linh Sơn thuở nọ. Hộ Pháp, Kim Cang, Long Thần về chầu chật cứng quanh chùa. Bấy giờ, ñức Phật dạy tôn giả A-nan: “Ngươi hãy thác sanh ñể làm pháp khí cõi Đông”. Lúc ấy, có một người gõ cửa, thiền sư mới tỉnh giấc, liền viết một bài kệ viết trên vách chùa với nội dung là: người vốn có tâm Phật, nay ñược thấy ñiềm lành ắt là trên ñường tìm Đạo có cơ duyên, người tâm ñầu sẽ hội ngộ nay mai, không phải tìm ñâu xa.

Thuở nhỏ, ngài có dung nhan kỳ lạ, ý chí xa vời, ñược cha mẹ mến yêu dạy cho tất cả các loại học thuật. Ngài tư chất thông minh, học một biết mười. Niên hiệu Bảo Phù thứ 2 (1274), ñời vua Trần Thánh Tông, ngài thi ñỗ Tiến sĩ (Trạng nguyên), lúc ấy ñược 21 tuổi. Cha mẹ tuy ñã ñịnh hôn, nhưng chưa cưới. Sau khi thi ñậu, nhà vua gả công chúa cho, ngài vẫn từ chối. Ngài ñược bổ làm quan ở Hàn Lâm Viện. Có lần phụng chỉ tiếp ñón sứ thần Trung Hoa, văn chương ngôn ngữ của ngài vượt hơn sứ thần, khiến họ phải nể phục, ñem lại niềm lại hãnh diện lớn cho tất cả triều thần.

Một hôm, ngài theo vua Trần Anh Tông

ñến chùa Vĩnh Nghiêm ở huyện Phụng Nhãn nghe Thiền sư Pháp Loa (tổ thứ hai) giảng kinh, ngài chợt tỉnh ngộ. Ngài ñã nhiều lần dâng biểu xin từ chức ñể xuất gia tu hành, nhà vua lúc ấy cũng rất kính mộ Phật giáo, nên sau cùng phê chuẩn. Đến niên hiệu Hưng Long thứ 13 (1305), ngài xuất gia thọ giới tại chùa Vĩnh Nghiêm, theo làm thị giả Điều Ngự (Sơ Tổ, cũng chính là vua Trần Nhân Tông), ñược pháp hiệu là Huyền Quang.

Niên hiệu Hưng Long thứ 17 (1309),

theo lời di chúc của Sơ Tổ, ngài theo hầu Thiền sư Pháp Loa. Năm Đại Khánh thứ 4 (1317), ngài ñược tổ Pháp Loa truyền y bát và trụ trì chùa Vân Yên (Hoa Yên) trên núi Yên Tử. Do ngài vốn ña văn bác học, tinh thâm ñạo lý, nên ñồ chúng bốn phương nghe danh tụ hội về tham vấn rất ñông.

Ngài thường phụng chiếu chỉ ñi giảng

dạy khắp các nơi. Kinh ñiển, công văn và

những khoa giáo trong nhà thiền nói chung ñều phải qua tay ngài duyệt. Ngày rằm tháng giêng năm Quí Sửu (1313), vua Anh Tông mời về Thăng Long, ngài ở chùa Báo Ân giảng kinh Lăng Nghiêm, sau ñó về quê thăm viếng cha mẹ, lập chùa Đại Bi và trở về chùa Vân Yên, lúc ñó ñã 60 tuổi. Về sau, ngài trụ trì ở Thanh Mai Sơn sáu năm, rồi ñến Côn Sơn giáo hóa ñồ chúng. Đến ngày 23 tháng giêng năm Giáp Tuất (1334), ngài viên tịch tại Côn Sơn, thọ 80 tuổi. Vua Trần Minh Tông phong thụy là “Trúc Lâm Thiền Sư Đệ Tam Đại”, ñặc phong Từ Pháp Huyền Quang Tôn Giả.

Ngài tuy là thiền sư, nhưng cũng là một thi sĩ tài hoa. Sau khi viên tịch, ngài ñể lại rất nhiều tác phẩm như: Ngọc Tiên Tập, Chư Phẩm Kinh, Công Văn Tập, Phổ Tuệ Ngữ Lục… và nhiều bài thơ nổi tiếng trong diễn ñàn thơ văn Việt Nam: Cúc hoa, Sơn vũ, Thạch thất, An tử sơn cư am… và “Xuân Nhật Tức Sự” là một trong những bài ñó.

Nghĩa của ñề thơ là “tức cảnh ngày

Xuân”, cho nên tác giả phải mượn khung cảnh nhân gian ñể tô vẽ, phác hoạ cái nền của mùa Xuân thiên nhiên. Khung cảnh ñó dĩ nhiên phải có chim chóc, hoa cỏ và con người. Con người của mùa Xuân không có gì ñẹp hơn là hình ảnh thiếu nữ còn ñôi tám, “Em như cô gái hãy còn xuân, trong trắng thân chưa lấm bụi trần…”. Là con người có tấm lòng Từ Bi bao la, thương yêu tất cả những cái mà thiên hạ không thể thương yêu, Huyền Quang ñứng trước khung cảnh ý Xuân hân hoan và tình Xuân chan chứa như thế cũng không thể không thốt lên: “Ôi! Xuân ñẹp và ñáng yêu quá!”

Nhưng ñiều quan trọng và cũng là cái tứ

chính của bài thơ là ở câu kết thúc: “Tận tại ñình châm bất ngữ thì”. Tác giả không chỉ thương Xuân bằng cái tình thương tầm thường của thế gian. Thế gian thì có ñẹp mới thích, có hay mới ưa, cái sự yêu thương ấy nó tuỳ thuộc bản năng tự nhiên của con người. Nó chưa thể ñạt ñến trạng thái “vô phân biệt” hay “bình ñẳng” ñược, nghĩa là một người bình thường không thể thương một bông hoa và một ñống rác như nhau. Với con mắt Thiền quán, trong hoa có rác, trong rác có hoa, và do ñó tâm hồn ñối với hoa và rác là sự chánh niệm, nhận thức thật tướng, không phải là sự luyến ái hoa và chán bỏ rác.

Với cảm quan ñó, tác giả Thiền Sư ñã nói lên cảnh giới cực ñiểm của “tình yêu Xuân” bằng một lòng thương vô hạn của mình, chính là “khi không nói chợt dừng ñường kim”. Có phải là Thiền sư thương cô gái chăng, thương hoa, thương tiếng chim hót…? Tất cả chúng ñều ñược bao dung vào một trạng thái ñặc biệt: “CHỈ”, sự dừng lại của tâm thức, cũng là khoảng lặng của nhạc, là nhịp ngừng của thơ, là khoảng không gian của họa, và là cái cô tịch của haiku… Vậy thì, câu nói “Tận tại ñình châm bất ngữ thì” phải chăng chính là câu “ngôn ngữ ñạo ñoạn, tâm hành xứ diệt” trong nhà Thiền? Vâng, chính là ñây vậy, bặt dứt ñường ngôn ngữ, cắt ñứt mọi tâm hành - ñây là kết quả của người tu Thiền. Người tu hành mà ñạt ñến ñây mới giải thoát khỏi ñường sanh tử. Cảnh giới cao tột như thế mà không thương tha thiết thì còn thương cái gì nữa? Chỗ này chính là mùa xuân bất diệt trong con mắt của một người giải thoát.

Như vậy, với bốn câu thơ ngắn gọn, từ

chỗ tả cảnh Xuân, bày tỏ nỗi lòng thương người, yêu cảnh ñơn thuần, tác giả ñã nâng cao giá trị tâm linh của bài thơ lên ñến ñỉnh cao, vượt ngoài vòng kiềm toả của ngôn ngữ, mọi yếu tố tác ñộng ñều vắng lặng, một sự dừng nghỉ tuyệt ñối trong khi vạn vật vẫn cứ biến chuyển. Ở ñây, trong cảnh giới cao tột của cõi thơ, ta cũng bắt gặp một hình ảnh Xuân tương tự như thế: “Đêm qua sân trước một cành mai”. Giữa vạn vật vô thường biến chuyển, xuân ñến, xuân ñi, cành mai ñêm trước vẫn bất diệt trong tâm thức của con người tự tại, thong dong.

Xuân Đinh Hợi,

Cảm hứng xuân trong thơ chữ Hán Ức Trai Vũ Xuân Bạch Dương

Xưa nay người ta nói nhiều về thơ Nôm của Nguyễn Trãi, nổi bật vẫn là hình ảnh mùa xuân hiện ra thật phong phú, tươi trẻ và sống ñộng. Nếu trong thơ Nôm Nguyễn Trãi “mùa xuân ñược cảm nhận như là biểu tượng của vẻ ñẹp hoàn mỹ, hoàn chỉnh, phổ biến” thì còn một mùa xuân suy tư và

ẩn ức, có vẻ già cỗi hơn, riêng tư hơn, chất chứa những nỗi niềm sâu lắng bàng bạc trong dòng thơ chữ Hán của ông.

Thơ xuân Nguyễn Trãi không nhiều bằng thơ tả mùa thu, thơ tự sự hoặc thơ tự răn mình. Đặc biệt là thơ chữ Hán về mùa xuân lại ít hơn thơ Nôm. Nếu xuân trong thơ Nôm của ông căng tràn sức sống, là một sự tiếc nuối tươi trẻ, mang hơi thở của tình yêu (bài Cây chuối) thì xuân trong thơ chữ Hán của Ức Trai lại pha chất cô liêu, tượng hình, có lúc bình dị nhưng lại có khi huy hoàng, tráng lệ. Hình ảnh xuân trong thơ chữ Hán Nguyễn Trãi gợi cho người ta cái cảm giác trầm buồn, cô quạnh lẫn một chút hờn dỗi của người anh hùng cô thế thu mình về ẩn dật trong thiên nhiên sau những thăng trầm của thời cuộc,

sau những trải nghiệm ñau ñớn của bản thân:

Thế sự bất tri hà nhật liễu

Biển chu quy ñiếu Ngũ Hồ xuân

Việc ñời không biết ngày nào xong

Để một con thuyền nhỏ mà về câu xuân ở Ngũ Hồ

Mạn thành I – Ức Trai thi tập

Nguyễn Trãi ví mình như Đỗ Phủ có tâm có tài mà suốt ñời lận ñận. Thôi thì rũ bỏ hết, tất cả chỉ là hư vinh, chỉ có cõi vĩnh hằng là những gì thiên nhiên ban tặng. Một cái tâm thanh tịnh, giác ngộ ở ñỉnh cao của vô ngã! Có ñiều là hình ảnh xuân ở bài này ñược ông ví như “con cá” vậy, thật lạ và hình tượng! Ngư ông Nguyễn Trãi không phải câu con cá thật mà là câu xuân. Vậy có phải xuân – biểu tượng của thiên nhiên chính là những cái có thật, hiển nhiên trước mắt, có thể ñộng chạm vào ñược? Còn việc ñời kia, những hận thù, giết chóc, mưu mô mãi mãi cũng chỉ là tạm bợ, khổ não và phiền toái? Xả bỏ thì sẽ an lạc, yên bình, ñó là ñiều tất yếu!

Con cá là hình ảnh ñộng, là sức sống, một sức sống vô tư của tự nhiên muôn ñời, của tạo hóa vĩnh trường.

Có thể nói rằng, cuộc ñời Nguyễn Trãi là một mùa xuân lớn! Mùa xuân luôn rạo rực trong ông. Sức sống và cống hiến của ông chính là minh chứng rõ ràng nhất của sức xuân nơi ông. Tình yêu ñất nước, con người và thiên nhiên là thể hiện mạnh mẽ nhất của mùa

xuân Nguyễn Trãi. Ông ñã giúp nước ta có những mùa xuân vẻ vang chiến thắng và thanh bình. Thế nhưng Nguyễn Trãi vì quan tâm nhiều nên khổ cũng nhiều. Nỗi buồn ñau, chán nản của ông chỉ là một mặt thống nhất khác trong sự thể hiện sức xuân nơi tâm hồn ông, cái sức sống mãnh liệt ñã ñuổi sạch bọn xâm lăng, phò vua cứu nước, gây dựng triều ñình, chăm lo cho ñời sống muôn dân, yêu mến thiên nhiên, cảnh vật.

Do ñó, mùa xuân trong thơ ông, nhất là thơ chữ Hán có một vị trí ñặc biệt, là mạch cảm hứng ñể khai thông mọi mạch nguồn cảm hứng khác. Nguyễn Trãi Xuân nên Nguyễn Trãi yêu mùa xuân. Xuân trong thơ chữ Hán Ức Trai ñộc ñáo ở chỗ ñóng vai trò như một người bạn lớn ñể ông nương tựa trong những khi quay về quy ẩn sau giấc mộng tan tành :

Nhãn biên xuân sắc huân nhân túy

Chẩm thượng triều thanh nhập mộng hàn

Bên mắt sắc xuân khiến người say ñắm

Trên gối tiếng thủy triều ñập vào giấc mộng nghe lạnh lùng

Hải khẩu dạ bạc hữu cảm – Ức Trai thi tập

Người anh hùng ấy thường bất mãn với thời cuộc, hoài bão lớn lao nhưng với cuộc ñời dường như không thể dung hoà ñược, thế nên :

Kim cổ vô cùng giang mạc mạc

Anh hùng hữu hận diệp tiêu tiêu

Xưa nay thời gian vô cùng, sông rộng bao la

Anh hùng mang mối hận lam lá rụng veo veo

Vãng hứng – Ức Trai thi tập

Đau ñớn hơn là :

Hoạ phúc hữu môi phi nhất nhật

Anh hùng di hận kỷ thiên niên

Hoạ phúc có manh mối không chỉ trong một ngày

Anh hùng ñể mối hận lại ñến nghìn năm sau

Quan hải – Ức Trai thi tập

Một triều ñại không ñủ thấu lòng quân tử! Một triều ñình không ñủ ñộ bao dung! Còn chốn nào ñể ñi ngoài không gian và thời gian bất tận? Số phận, tài năng và tâm hồn của con người có khả năng làm thay ñổi lịch sử ấy trải dài suốt hai chiều vô tận của nhân gian. Và mùa xuân là một trong những nơi mà ông tìm ñến ñể trải lòng mình. Đó là nơi người lữ khách tha phương tìm về cội nguồn, thân quyến trong nỗi cô ñơn luyến tiếc khi xuân ñã quá nửa :

Nhất tòng luân lạc tha hương khứ

Khuất chỉ thanh minh kỷ ñộ qua

Thiên lý phần uynh vi bái tảo

Thập niên thân cựu tận tiêu ma

Sạ tình thiên khí mô lăng vũ

Quá bán xuân quang tê cú hoa

Liêu bả nhất bôi hoàn tự cưỡng

Mạc giao nhật nhật khổ tư gia

Kể từ khi lưu lạc nơi ñất khách

Đếm ñốt ngón tay thấy thanh minh ñã qua mấy lần

Xa nghìn dặm mồ mả không ñược cúng lạy, quét dọn

Trải mười năm thân thích cũ ñã hao gầy hết

Chợt tạnh khí trời vào tiết mưa rào

Đã quá nửa xuân hoa tê cú nở ñầy

Tán khuây nâng một chén còn phải cố gượng uống

Để ñừng có ngày nào cũng khổ nhớ về quê nhà

Thanh minh – Ức Trai thi tập

Thấm ñẫm trong lòng Nguyễn Trãi là nỗi buồn nhớ cố hương, gia quyến. Nhìn cảnh xuân qua mà lòng sầu tiếc vô hạn vì ñã không làm tròn bổn phận trong gia ñình. Mùa xuân là lúc những gia ñình, thân tộc ñoàn tụ chung vui ñón Tết, là lúc người ta ñược quây quần hoan hỷ, xua tan những mệt nhọc của năm cũ, những nỗi cô ñơn trống vắng khi phải xa gia ñình trong một năm. Đó cũng là truyền thống bao ñời nay của dân tộc ta. Vậy mà Ức Trai lại ñang một mình nơi ñất khách, lạc lõng ñến nỗi quá nửa xuân mới vội giật mình. Sự tiếc nuối thời gian trôi qua ñời người như lời nhắc nhở cho bổn phận làm người một khi ñã sinh ra trong trời ñất này. Mùa xuân lúc này ñóng vai là một người bạn lớn âm thầm giác tỉnh thi nhân, khơi gợi lên

trong lòng người xa xứ những tình cảm cô ñọng lâu ngày nay lại bừng dậy. Tiếc xuân là Nguyễn Trãi tiếc cuộc sống vì xuân là biểu tượng của sự sống. Con mắt xuân của Nguyễn Trãi lúc này là âu sầu, cô ñộc, khác hẳn với niềm hân hoan, rạo rực trong bài thơ Nôm Cây chuối :

Tự bén hơi xuân tốt lại thêm

Đầy buồng lạ mầu thâu ñêm

Tình thư một bức phong còn kín

Gió nơi ñâu gượng mở xem

Cây chuối – Quốc âm thi tập

Tuy nhiên hai thái ñộ này vả chăng là mâu thuẫn trong một con người? Hoàn toàn không! Đó chỉ là hai mặt thống nhất của sự “ñam mê nhập cuộc” nơi Nguyễn Trãi. Tiếc xuân là Nguyễn Trãi tiếc tuổi trẻ, tiếc quãng ñời thanh xuân cũng như tiếc cho cuộc sống con người là vô thường. Thời gian chẳng ñợi ai, cái vòng sinh diệt cũng chẳng chừa người nào. Ai ý thức ñược ñiều ñó thảy ñều yêu quý thời gian và hay tự xét lại mình xem mình ñã sống như thế nào ñể không phí những gì ñang có.

Nhưng mùa xuân trong thơ chữ Hán Nguyễn Trãi không chỉ toàn mang màu sắc cô quạnh, buồn phiền mà ñột phá với những ví von lạ và tươi mới. Nét tươi mới của mùa xuân trong thơ Ức Trai biến hóa qua óc tưởng tượng ñộc ñáo của thi nhân:

Thử giang nhược biến vi xuân tửu

Chỉ khủng ba tâm thượng túy miên

Sông này nếu biến thành rượu xuân cả

Chỉ sợ trong lòng sông ông vẫn ngủ say

Thái thạch hoài cổ – Ức Trai thi tập

Ông già Nguyễn Trãi lại say sưa trong men xuân, nhớ ñến Lý Bạch thưở xưa. Thôi thì cuộc ñời là vậy, cho qua hết những u sầu, thất vọng, băn khoăn, trăn trở. Hãy hoà nhập với cỏ cây, hoa lá mà hát ca, mà thoát tục a5

Độ ñầu xuân thảo lục như yên

Xuân vũ thiêm lai thủy phách thiên

Dã kính hoang lương hành khách thiểu

Cô châu trấn nhật các sa miên

Đầu bến cỏ xuân xanh lục như khói.

Lại thêm trời mưa xuân nước vỗ ngang trời.

Đường ngoài nội vắng teo ít người qua lại.

Con thuyền ñơn ñộc suốt ngày gối ñầu lên bãi cát mà ngủ

Trại ñầu xuân ñộ – Ức Trai thi tập

Cảnh xuân lại một lần nữa ñược tung hoành rực rỡ bởi trí tưởng tượng của thi nhân, huy hoàng và thánh thiện. Cảnh giới của sự thanh tịnh trong tâm ñược Nguyễn Trãi ñưa lên một mức ñộ khác, cao hơn, vi diệu hơn. Sự ñơn ñộc của con thuyền là sự ñơn ñộc trong tâm hồn thi nhân, nhưng ñó là sự ñơn ñộc nhàn

tản, mãn ý. Mùa xuân ở ñây lại như tô ñiểm cho vẻ ñẹp thanh khiết ñó, vui vầy và an nhiên, tự tại.

Nhưng lại có khi xuân của Ức Trai chậm chạp, già nua, hệt như tâm thức của thi nhân ñang cảm thấy mình lạc lõng với xung quanh :

Nhàn trung tận nhật bế thư trai

Môn ngoại toàn vô tục khách lai

Đỗ vũ thanh trung xuân hướng lão

Nhất ñình sơ vũ luyện hoa khai

Suốt cả ngày thong thả ñóng cửa phòng sách

Ngoài cửa không hề có khách tục ñến

Trong tiếng cuốc kêu nghe xuân ñã sắp già

Đầy sân hoa xoan nở dưới mưa phùn

Mộ xuân tức sự – Ức Trai thi tập

Tuy nhiên vẫn có một sự sống, một niềm hy vọng sâu kín ñang trào dâng trong hình ảnh hoa xoan nở. Tuy ñóng mà mở, tuy tĩnh mà ñộng, tuy xa mà gần. Tưởng rằng Nguyễn Trãi quên ư? Rũ bỏ tất cả ư? Không phải! Đó là một sự lắng mình ñể chiêm nghiệm, ñể tự gây dựng cho mình một nội tâm mới, một sức năng mới trong thái ñộ ñối người tiếp vật của ông mà thôi.

Mùa xuân là lúc vạn vật thay bộ áo cũ, khoác lên mình tấm áo mới, háo hức và sôi ñộng. Nhưng ñối với một số người nó cũng chất chứa những ưu tư, kéo lê cả những u sầu của năm cũ vì những việc chưa giải quyết ñược

hay còn dang dở. Tuy vậy, mùa xuân của Ức Trai ñã không bị vướng bụi trần, hoàn toàn thanh thoát và nhẹ nhõm, như dải lụa làm rơi hết những ưu tư thường nhật. Xuân có thể hiểu ñược nỗi cô ñơn trống trải và truyền sang cho thi nhân những hương vị tươi mới.

Và, Ức Trai hiểu rằng mùa xuân trong ông không bao giờ chết cho dù nó có mang những hình tướng gì chăng nữa. Đó là mùa xuân của sự vận ñộng, luôn nảy sinh một mãnh lực tiềm tàng trong những giờ phút cuối hay những khi thinh lặng nhất. Đó cũng chính là sức sống ưu việt của thơ văn Nguyễn Trãi qua ngàn năm.

Tháng 9 năm 2005

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Trãi toàn tập tân biên, Trung tâm nghiên cứu Quốc học và NXB Văn học, tập 2,3; 2000.

2. Nguyễn Trãi toàn tập, Viện Sử học, NXB KHXH, Hà Nội, 1976.

3. Đoàn Thị Thu Vân, 2001, Tiếp cận thơ văn Nguyễn Trãi, NXB Trẻ & Hội Nghiên cứu và Giảng dạy Văn học TP.HCM

4. Bùi Văn Nguyên (chủ biên), 1995, Tổng tập Văn học Việt Nam, Tập 4, NXB KHXH, Hà Nội

5. Thiều Chửu, 1991, Tự Điển Hán Việt Thiều Chửu, NXB TP. HCM.

Mai Vàng, Mùa Xuân và Việt Nam

Lý Lạc Long

Mai, Lan, Cúc, Trúc là biểu tượng của bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Mai vàng, một loài hoa ñẹp cao quý chỉ nở mỗi năm một lần ñúng vào dịp Xuân về, với dân Việt, hoa mai ñã trở thành sứ giả biểu tượng cho mùa xuân của vùng ñất phương Nam từ nghìn năm trước. Trong văn chương, hoa mai ñã có mặt trong thơ của thiền sư Không Lộ, thiền sư Mãn Giác từ thời nhà Lý, thiền sư Huyền Quang thời nhà Trần, trong thơ của Nguyễn Trãi thời nhà Lê, trong những tác phẩm nổi tiếng như Đoạn Trường Tân Thanh của

Nguyễn Du, trong Lục Vân Tiên của Nguyễn ñình Chiểu ... và rất nhiều những vần thơ, những áng văn của các văn thi nhân khác từ cổ chí kim viết ñể ca tụng hoa mai . Trong số này, có hai câu thơ, tương truyền là của Chu Thần Cao Bá Quát, mà khi ñọc sẽ thấy ngay ñịa vị của hoa mai trong tâm tưởng của thi nhân Việt . ”Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất sinh ñê thủ bái mai hoa”. (Mười năm chu du tìm gươm cổ Một ñời chỉ cúi lạy hoa mai.) Thiền sư Huyền Quang, ông tổ thứ ba của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử ñã "phong" cho hoa mai ngang hàng "ngự sử". "Ngự sử mai hai hàng chầu ráp. Trượng phu tùng mây rặng phò quang" Mai cũng có mặt trong hai câu thơ khắc trên chiếc dĩa cổ cuả triều Nguyễn, trưng bày ở Huế mà tác giả theo tương truyền là của Nguyễn Du. "Nghêu ngao vui thú yên hà Mai là bạn cũ, hạc là người quen" Nhưng hiện nay tác giả của hai câu thơ trên là ñề tài ñang ñược tranh luận . Giữa Nguyễn Du, Định Viễn Quận Vương và Đông Các Đại Học Sĩ Đinh Phiên, ai là tác giả vẫn chưa có kết luận.( Ðịnh Viễn Quận Vương là hoàng tử thứ 6 của vua Gia Long. Ðông Các ñại học sĩ Ðinh Phiên là người ñã phụng mệnh vua Gia Long làm phó sứ cho Cần Chánh ñại học sĩ Nguyễn Xuân Tình sang Thanh năm 1819) . Xuân ñến- xuân ñi, những ngày Xuân trôi qua, nhìn những cánh hoa mai vàng rơi lìa khỏi thân cành như nhắc nhở dòng thời gian ñến-ñi, hoa nở- hoa tàn, tóc xanh- tóc bạc . Vòng ñời luân chuyển, mọi việc trên ñời ñều

vô thường. Vô thường của thời gian, vô thường của cỏ cây hoa lá, vô thường của kiếp người. Một sự chu chuyển tất yếu của thiên nhiên và sinh mệnh. Ai cũng ñến ñi, ai cũng trẻ già, ai cũng sống chết. Ngắn ngủi một kiếp người, ñã là thế nhân làm sao thoát khỏi vòng sinh tử. Phàm nhân tục tử, như hầu hết chúng ta, chắc ai cũng có những cảm giác băn khoăn, nuối tiếc, lo lắng, sợ hãi... khi nghĩ ñến thời ñiểm phải rời xa trại tạm trú trần gian này. Làm sao có thể an nhiên, tự tại, thanh thản, sẳn sàng ñón nhận sanh tử vô thường như các bậc giác ngộ ? Dù có chờ hay chẳng ñợi, thì con người vẫn phải phụ thuộc theo sự vận hành của ñất trời, như một phần tử của bộ máy tạo hóa xoay chuyển và biến hóa mãi không ngừng. Dù vui hay buồn thì Xuân cũng ñến và ñi . Như tâm sự của Chế Lan Viên khi xuân về : "Tôi có chờ ñâu có ñợi ñâu Đem chi xuân lại gợi thêm sầu Với tôi tất cả là vô nghĩa Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau…" Mỗi ñộ xuân về, có lẽ bài kệ thi "Cáo Tật Thị Chúng " của thiền sư Mãn Giác ñược nhắc ñến nhiều nhất vì cái hay, cái ñẹp của tứ thơ và phong thái của một bậc giác ngộ ñối diện với Sinh, Trụ, Dị và Diệt của vạn vật và con người. Cáo Tật Thị Chúng "Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." (Xuân ñi, trăm hoa rụng

Xuân ñến, trăm hoa khai Đời thoáng ngang qua mắt Tóc trên ñầu bạc phai Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một nhành mai.) Xuân ñến trăm hoa khoe sắc thắm, xuân ñi qua trăm hoa rơi rụng. Xuân ñến và ñi, với thiền sư, thanh thản, nhẹ nhàng, bình yên và an lạc . Với thời gian, tóc xanh mới ñó ñã thành bạc thì cũng chẳng có gì vướng bận tâm hồn. Những gì ñã qua không nuối tiếc, những gì chưa ñến không mong cầu. Bình thản, tự tại và an lạc sống với hiện hữu, trước những cảnh biến ñổi của thời tiết thiên nhiên, trước những ñổi thay dâu bể của cuộc ñời. Nhưng ñây là cách ứng xử của một bậc chân tu, ñã giác ngộ lẽ sinh tử vô thường của cuộc sống. Còn thế nhân như chúng ta, tâm tư ñầy ắp bóng dáng khổ lụy của kiếp người. Lúc ñược thì vui, lúc mất thì buồn. Khi gần gũi thì hạnh phúc, khi ly biệt thì ñau khổ. Được khen thì tươi tắn, bị chê thì ủ rũ. Như ý thì hân hoan, trái ý thì cáu giận ... Tóm lại, chúng ta là phàm nhân, rất khó kềm chế lòng ham muốn của con người nên luôn bị chi phối bởi những cảm giác thương yêu, ghen ghét, lo âu, sợ hãi, buồn sầu, vui vẻ, khổ ñau, hạnh phúc ... và làm sao không nao núng tâm thần trước những biến ñổi lớn lao của cuộc sống. Nhưng ñã sinh ra làm kiếp con người, dù có "Trải qua những (một) cuộc biển dâu; Những ñiều trông thấy mà ñau ñớn lòng", dù không ñủ khả năng giác ngộ mọi việc như một bậc chân tu, dù phải chân ngắn bước dài, lên cao xuống thấp, thăng trầm theo buồn vui nhân thế thì chúng ta cũng phải sống, và sống cho trọn một kiếp trăm

năm. Dù vẫn biết bài thi kệ "Cáo tật thị chúng", thiền sư Mãn Giác có ý nhắn dạy thế nhân về qui luật vận hành tất yếu của thiên nhiên và cái vòng tử sinh luân hồi của kiếp người. Nhưng mùa xuân ñã qua mà thiền sư vẫn trông thấy một nhành mai ở sân trước. "Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận; Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." Có chăng một cành mai nở muộn lúc xuân tàn? Hay thiền sư ñã nhìn thấy sự trường cửu của mùa xuân nơi cành mai tàn có thực trước sân chùa? Theo qui luật thiên nhiên thì cành mai chắc chắn là không có hoa , nhưng sư Mãn Giác ñã nhận ra thông ñiệp của mùa xuân kế tiếp, của thế hệ kế tiếp nơi cành mai không hoa ấy mà nói thế ñể truyền dạy cho thế nhân thông ñiệp: Mùa Xuân trường cửu trong vạn vật. Ước mong chúng ta có thể nhìn thấy sự trường cửu của mùa Xuân trong mọi việc ñã qua, ñang xảy ra và sắp ñến. Mùa Xuân là mùa cây lá ñâm chồi nẩy lộc, trăm hoa khoe sắc thắm... Mùa Xuân là mùa của sự sống, là biểu tượng cho sự cát tường của ñời sống. Hoa mai ñã ñươc tao nhân, mặc khách ưa chuộng bởi cái vẻ ñẹp thanh khiết cao quý, hương hoa nhẹ nhàng thanh tịnh . Trời càng lạnh, hoa càng tỏa hương thơm hơn nên hương của hoa mai còn ñược gọi là "lãnh hương" (hương lạnh). Màu vàng của hoa mai là màu tượng trưng cho sự vinh hiển cao sang, màu tượng trưng và dành riêng cho vua chúa thời xưa. Theo thuyết ngũ hành, thì màu vàng thuộc hành Thổ, nằm ở vị trí Trung Ương của bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Màu vàng cũng là màu biểu tượng cho nòi giống Việt. Cho nên chẳng có gì ngạc nhiên khi dân Việt phuơng Nam chọn mai vàng ñể

ñón Xuân, ñể ñón cái Tết Nguyên ñán thiêng liêng, cổ truyền của dân tộc . Nhiều quốc gia trên thế giới có một tập quán rất hay, họ gọi tên quốc gia bằng tên của một loài hoa như : Hòa Lan là xứ sở của hoa tulip, Bungari là ñất nước hoa hồng, Nhật Bản là ñất nước hoa anh ñào, lá phong (maple leaf) là biểu tượng của Canada ...v.v Cũng là thảo mộc như bao loài thảo mộc khác nhưng nhưng những hoa, lá ñó là biểu tượng của một quốc gia, mang trên mình sứ mệnh của một ñất nước, chuyển tải cái hồn của cả một dân tộc. Cũng với ñịnh ý này, người Nhật ñã vinh danh hoa anh ñào là quốc hoa (kuni no hana) của Nhật Bản. ChoViệt Nam, nếu theo tập quán có ý nghĩa, hay và ñẹp này thì hoa mai có thừa ñủ mọi tiêu chuẩn ñể trở thành biểu tượng cho ñất nước Việt Nam. Mặc dù là vậy, ở Việt Nam, hoa mai vẫn chưa ñược "vinh danh" xứng ñáng với tầm vóc và phẩm chất của một loài hoa cao quý. Có lẽ, mọi người dân Việt nên suy nghĩ "dùm" cho hoa Mai . Có thể nói, ñây là suy nghĩ cho cả dân tộc và ñất nước VN luôn chứ không phải cho riêng hoa mai. Phần của hoa mai thì chắc cũng ñã hài lòng với những tước hiệu như "sứ giả của mùa xuân", " ngự sử", "loài hoa cao quý", "bạn song hành với thi nhân" ... mà dân Việt ñã dành tặng cho hoa mai qua bao nhiêu thế hệ. Mỗi ñộ xuân về, ngoài trời tuyết phủ trắng cảnh vật. Đã bao nhiêu cái Tết chẳng có mùi vị Xuân trôi qua im lặng ñến lạnh lùng như khí hậu lạnh lẽo của nơi này. Giao thừa ñến không hay, giao thừa ñi chẳng biết. Đôi khi có dịp cùng vài người bạn thân cạn vài ly rượu mừng Xuân, cũng thấy ấm áp, khuây

khỏa vơi bớt nỗi buồn ngày Xuân xứ lạ ñôi chút. Cùng nhau ôn lại quá khứ, nhắc lại những kỷ niệm ñã qua. Chợt nhận ra, ñã có quá nhiều thay ñổi, khác biệt do cuộc sống mang lại . Những giấc mơ ñầy nhiệt huyết thuở nào dường như ñã bị chôn vùi sâu dưới lớp bụi thời gian. Nhạt nhoà và mất dần dấu tích theo năm tháng trôi qua. Buồn lại kéo về tràn ngập, tát không vơi. Đón Xuân nơi xứ lạ Cành mai giả, màu vàng Ngoài trời tuyết phủ trắng Những giấc mơ muộn màng Ngày Xuân ñem rao bán Tiếng tơ lòng ai mua ? Nỗi lòng người xa xứ Chờ cơn gió giao mùa . Thêm một mùa Xuân ñang chờ ngoài ngõ, nỗi nhớ quê hương càng thêm da diếc. Tự nhủ lòng : Thôi ñừng buồn nữa tôi ơi! Quê hương còn ñó, bè bạn còn ñây. Rồi sẽ có một ngày ñất nở hoa, ñón xuân về ngắm huỳnh mai nở hoa sân trước. Cầu nguyện cho mùa Xuân dân tộc và Việt Nam trường cửu trong lòng người dân Việt ly hương. Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai

MÙA XUÂN CỦA THIỀN (Đạo Tràng Phổ Quang, Úc)

Mùa xuân trong cửa thiền là mùa xuân ñối với ñạo ñức. Lễ Tất Niên là một truyền thống của các chùa mà cũng ñể chúng ta nhìn lại những công tác trong năm qua và quá trình tu tập ñã thuận lợi về mặt nào và trở ngại về mặt nào ñể mình hạn chế hoặc sửa ñổi những gì không hoàn thiện. Lễ Tất Niên còn ñánh dấu một năm sắp hết và năm mới sắp ñến. Với ñời thì người ta còn có mùa xuân, ngày này, ngày kia còn ñạo Phật có mùa xuân hay không? Đạo Phật chắc chắn có mùa xuân và mùa xuân ñối với ñạo Phật ñược thể hiện qua những bài kệ rất là nổi tiếng của những vị thiền sư nói về mùa xuân và cửa thiền. Đạo Phật rất là gần gủi với ñời cho nên trong mùa xuân thì hầu hết các chùa ñều bận rộn sửa soạn cho khách thập phương ñến lễ chùa. Do ñó “ñời không ñạo thì ñời loạn khổ mà ñạo lìa ñời thì ñạo mất chỗ nhiệm mầu”. Những vị thiền sư nói lên những bài thơ xuân rất là ñặc sắc và có ý nghĩa về nhân sinh quan và vũ trụ quan.

Là một người Phật tử, chúng ta tổng kết một năm qua về quá trình tu học của mình, phụng sự ñạo pháp của mình thì hãy tự hỏi rằng ta ñã ñạt ñược những gì và khi năm cũ hết thì ta chuẩn bị cái nền tảng cho năm mới như thế nào?

Vũ trụ quan là một năm có bốn mùa xuân, hạ, thu, ñông. Thời gian cứ trôi mãi vô hạn ñịnh trong khi con người mình là hữu hạn thì nếu như mình chạy ñua với cái vô hạn thì dĩ nhiên mình sẽ thua. Cửa ñạo dung thông với

cuộc ñời khi nói về mùa xuân là mình tổng kết lại những gì mình ñã làm ñược và những gì mình còn thiếu xót. Cho nên lễ Tất Niên là không có làm cho người Phật tử buồn chán vì thấy mình già hơn một tuổi, mà ñến cửa chùa ñể thấy rằng trong những mệt mỏi của cuộc ñời có những cánh hoa mai rực nở và làm tâm hồn ta mát dịu trong mùa xuân thì ñó gọi là xuân trong cửa thiền.

Bài thơ của ngài Mãn Giác Thiền Sư:

“Xuân ñáo bách hoa khai Xuân khứ bách hoa lạc Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai”

“Sự trục nhãn tiền quá” là mỗi ngày cứ ñi mãi và “lão tòng ñầu thượng lai” là trên ñầu tóc bạc rồi. Ngài Mãn Giác Thiền Sư tiếp theo như sau:

“Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận, ñình tiền tạc dạ nhất chi mai”

Có nghĩa là chớ tưởng xuân tàn hoa rụng hết, ñêm qua sân trước một cành mai. Khi xuân ñến muôn hoa rộ nở làm cho lòng người hân hoan, mơ ước cho tương lai rực rỡ nhưng vô thường của cuộc ñời mà hoa nở ñể rồi tàn, trăng tròn rồi lại khuyết, người hợp ñể rồi ly biệt thì ñó là chân lý. Nhưng trong chân lý, ñạo Phật ñi vào cuộc ñời không phải ñể làm cho người hoang mang, buồn nản. Có những thi sĩ làm bài thơ như là: “Ai ñâu trở lại mùa thu trước Nhặt lấy cho ta những lá vàng Với những hoa rơi muôn cánh rã

Về ñâu ñêm trắng nẻo xuân sang”

Cho ta thấy rằng cái nhân sinh quan quá buồn bã, bi quan và mệt mỏi ñể rồi tiết ra những bài thơ mà trở thành ngôn ngữ trữ tình như là:

“Ta có chờ ñâu, có ñợi ñâu Nên khi xuân lại gợi thêm sầu Với ta tất cả ñều vô nghĩa Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau”

Khi ta ñọc những bài thơ của những vị Thiền Sư ñem mùa xuân vào ñạo ta cảm thấy lòng ta bừng sáng và tỉnh táo trở lại ngay.

Khi nhìn lại cuộc ñời ñã qua ta thấy mình già hơn, mệt mỏi hơn nhưng mà thay vì bi quan thì ta nhớ câu của ngài Mãn Giác “Mạc thị xuân tàn hoa lạc tận” là ñừng tưởng xuân tàn thì hoa rụng rơi bởi vì “ñêm qua sân trước một cành mai” có nghĩa là trong khoảng không gian bất ngờ ta nhận thức ñược thì nửa ñêm cành hoa mai nở. Cái thân tứ ñại này biến chuyển trong nhiều kiếp luân hồi mà ta cứ nhìn theo cái chiều hướng bi quan ñó thì cuộc ñời quá khổ ñau và quá tiêu cực. Cảnh giới của ñức Phật có hoa sen, có chư thượng thiện nhân, có Bồ Tất Quán Thế Âm cho nên theo như ngài Mãn Giác nói thì trong cái thân tứ ñại của chúng ta có cái chân tâm trường tồn, có Phật tánh luôn rực sáng và nở rộ những cành mai.

Vạn Hạnh Thiền Sư nói bài thơ sau ñây liên quan ñến nhân sinh quan, vũ trụ quan, xã hội quan và tu chứng quan:

“Thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô / Thân như bóng chớp chiều tà Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô / Cỏ xuân tươi tốt thu hoa rụng rời Nhậm vận thịnh suy vô bố úy Xá chi suy thịnh cuộc ñời Thịnh suy như lộ thảo ñầu phô” / Thịnh suy như hạt sương rơi ñầu cành

Nhân sinh quan của câu này nói lên cuộc ñời con người thay ñổi và thời gian trôi qua không dừng. Mùa xuân của ñạo Phật ñi vào cuộc ñời ñể làm con người cảnh tỉnh lại rằng thời gian là vô thường, là khổ, không có thật. Nhưng không có thật ñây không có nghĩa là ta ñi vào cuộc ñời này rồi trôi lăn theo thời gian ñể rồi già nua, vô dụng. Với những tiếng chuông chùa của cảnh tỉnh, ta tự hỏi chúng ta có mặt ở ñời ñể làm gì? chúng ta ñã làm gì cho ñời? rồi ngày mai chúng ta sẽ về ñâu? Muốn ñạt ñến sự tỉnh táo trong tâm thì ta phải tu tập với ñịnh, tuệ và phải có một thời gian ñể chiêm nghiệm, suy tư về cuộc ñời. Khi ta hiểu câu “thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô” thì ta thấy ñược lý duyên sinh của cuộc sống ñể không còn sợ những thịnh suy của ñời nữa và thấy rằng thịnh suy như hạt sương rơi ñầu cành. Hạt sương rơi ñầu cành biến mất ñi nhưng ngày mai lại có hạt sương khác. Chúng ta già ñi theo thời gian nhưng ta ñào tạo những thế hệ mới trong giới trẻ ñể chúng tiếp tục trưởng thành trong ñạo ñức.

Với ngôi chùa thế gian, ta có ñức Phật ñể chúng ta trở về nương tựa, nhận thấy rằng “Phật tại thế gian thường cứu khổ” và ta cảm thấy bình an, ñoàn kết và cảm thông. Muốn

ngôi chùa luôn bền vững thì chúng ta bước thêm bước thứ hai như ngài Vạn Hạnh Thiền Sư nói là “Phật tâm vô xứ bất từ bi” có nghĩa là ta phải xây dựng ñức Phật trong tâm mình thì ñi nơi nào mình cũng có Phật ở trong mình bởi vì tâm thanh tịnh tức là ñạo tràng. Như vậy, ta làm ñược hai việc:

1. Xây dựng ngôi chùa thế gian là ñào tạo một nơi ñạo ñức ñể nương tựa thì chúng ta không còn ưu tư về sự hư hoại của tâm linh mình và của giới trẻ. Khi cuối năm ñến, chúng ta sẽ thấy rằng cái mùa xuân mà dừng lại không phải là mệt, hết, chết mà là ñể chúng ta kiểm ñiểm lại cái quá trình hành ñạo của mình, hoạt ñộng ñạo ñức của mình. Ý nghĩa mùa xuân như Vạn Hạnh Thiền Sư nói là trong cái cuộc sống vô thường chúng ta hiểu ñược có những cái chân thường như là ñạo ñức. Đạo ñức thì trường tồn, “thiện siêu, ác ñọa” là một chân lý.

2. Trong cái phần xây dựng những ngôi chùa thì ta cũng nên nhớ là ñạo Phật chú trọng về phần tâm và tâm là ñại diện cho toàn bộ Phật tánh của mình. Ông Nguyễn Du nói: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”, vì vậy ta không nên dựa trên những vật chất ta có mà tự hào rằng ta hay hơn người. Khổ ñau là do con người vô minh chạy theo vật chất của thế gian. Với những khổ ñau, mệt mỏi của cuộc sống, Phật tử nên về chùa nhìn Phật, nghe Kinh, chiêm nghiệm chân lý ñể ổn ñịnh lại cuộc sống của mình và ñây là phần xây dựng ngôi chùa trong lòng mình. Lúc ñó mùa xuân sẽ trở thành mùa xuân của vĩnh cửu. Khi chúng ta chết ñi thì ngôi Tam Bảo trong lòng mình vĩnh viễn không hoại diệt tại

vì ñó là chân như tâm, là trí tuệ, là những cành mai nở. Ta truyền lại cái bông hoa Phật tánh này cho những người xung quanh và như thế ta không sợ là xuân tàn rồi hoa rụng vì sẽ có cành hoa khác tiếp tục nở.

Thường thường người ta hay chúc tụng nhau bình an, mọi sự như ý vào dịp xuân về nhưng mà cuộc ñời thì khó có cái gì như ý. Đạo Phật khẳng ñịnh rằng nếu muốn có một tương lai tươi sáng mà không xây dựng trong hiện tại thì hoàn toàn là ảo vọng. Chúng ta phải xây dựng cuộc sống trong từng bước, từng hơi thở, từng sát na và trong từng ý niệm ta phải thấy ñược Phật, Pháp, Tăng, thấy ñược chánh niệm thì ta mới tìm ñược an lạc cho mình và như vậy ta khởi ñầu cuộc hành trình của mùa xuân vĩnh cửu. Khi ta ñi vào ñạo ta học lời Phật dạy ñể mình tìm ñược cái mùa xuân bất diệt ñược thể hiện bằng thân, khẩu, ý của thiện nghiệp. Ta học cái hạnh của Phật là từ bi, nhẫn nhục, hoan hỷ, vị tha bởi vì cổ ñức có nói rằng “Ở thế gian trăm chuyện thị phi, vào cửa ñạo từ, bi, hỷ, xả”. Đức Phật là giác ngộ mà nếu chúng ta luôn luôn thường tỉnh giác, không bị chao ñộng bởi lời khen, tiếng chê, bởi thân, khẩu, ý bất thiện thì trong lòng mình tồn tại một ñức Phật.

Có một ông Tể Tướng ñến chùa muốn học ñạo và hỏi vị Thầy trụ trì là “Thưa Thầy, vô minh là gì? Con ñường nào là lên thiên ñàng? Con ñường nào là xuống ñịa ngục?” Thầy trụ trì không trả lời mà ngó lên. Ông Tể Tướng hỏi “Tại sao tôi hỏi mà Thầy không trả lời?” Thầy trụ trì khinh khỉnh nhìn ông Tể Tướng và nói “Cái tướng ngươi mà làm gì hỏi câu

ñó?” Ông Tể Tướng tức giận ñến hiện rõ trên mặt. Thầy trụ trì chỉ và nói “Đó là vô minh” Ông Tể Tướng càng tức thêm và thò tay rút kiếm thì Thầy nói “Đó là con ñường ñi xuống ñịa ngục” Ông Tể Tướng nghe vậy thì bỏ kiếm lại và Thầy nói “Đó là con ñường ñi lên thiên ñàng”.

Ba con ñường vô minh, ñịa ngục và thiên ñàng là tự mình lựa chọn chứ không phải là ñức Phật hay cuộc ñời ñưa ñẩy mình. Nếu ta khởi tham, sân thì mình biết là mình ñang vô minh. Cho nên khi ta học ñạo là mình xây dựng ñức tánh, xây dựng ngôi nhà Tam Bảo trong lòng mình bắt ñầu bằng những thiện nghiệp của thân, khẩu, ý.

Đạo Phật không là những gì huyền thoại, siêu nhiên mà rất là hiện thực với cuộc sống. Chúng ta nên nhớ rằng trước khi làm những gì phi thường thì hãy hiểu những việc bình thường và bất thường. Bình thường là cuộc sống của cha, mẹ, vợ, chồng, con cái, là cuộc ñời của tranh giành, hơn thua, khen chê. Bất thường là ñôi khi người xung quanh mình trở nên cau có, khó chịu thay vì dễ chịu như thường ngày. Nếu ta có khả năng vượt qua ñược những bình thường và bất thường ñó thì ta mới có khả năng ñi vào con ñường phi thường của ñạo ñức, của thánh nhân. Bởi vậy người xưa có câu “thứ nhất tu tại gia, thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa.”. Đây không phải nói là tu chùa dễ hơn nhưng khi mà ta tu ở nhà, ở chợ trước ñể hiểu giáo lý cao thượng của ñạo Phật thì khi vào ñến chùa là ta ñã thanh tịnh rồi vì chùa là chỗ thanh tịnh cho những người thanh tịnh.

Ông Đoàn Nhu Khuê nói:

“Biển khổ mênh mông sóng lụt trời Khách trần chèo một chiếc thuyền chơi Thuyền ai ngược sóng, ai xuôi sóng Xem lại cùng trong bể thảm thôi”

Quan trọng là người ở trong cuộc ñời mà biết lèo lái con thuyền của mình, biết ñịnh hướng ñi thì sẽ không bị khổ ñau.

Lời dạy của Vạn Hạnh Thiền Sư cho chúng ta thấy rằng “thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô” thì chẳng có gì mà phải sân hận, tranh giành, làm khổ ñau cho nhau hết. Cho nên ta học ñạo ñể thấy cái chân lý của cuộc sống và có cái nhìn lạc quan vì mình tồn tại ở ñời bởi vô ngã và vị tha. Nếu trong lòng mình mà tham, sân, si không chừa thì là “miệng thì nói Nam-Mô mà bụng thì chứa một bồ dao gươm.” Nếu ta muốn tìm một cảnh giới Tịnh Độ, muốn cảnh giới Tịnh Độ của mình nở hoa thì thân, khẩu, ý của mình phải trước tiên nở hoa sen bởi vì “Miệng ta là cánh hoa sen, mỗi khi hé nở một phen thơm lừng. Tiếng ta là gió mùa xuân, một cơn thổi nhẹ muôn dân mát lòng.” Nếu như ta ñến chùa học ñạo mà không tự tinh tấn, không tự tu tập, tự cải thiện con người mình mà chỉ ñể hội họp, bàn cãi, vui ñùa thì khi có chuyện không tốt xảy ra thì mình lại than van tại sao tôi ñi chùa mà không có kết quả gì hết!

Trong Kinh, Phật nói: “Nếu người nào xây dựng cuộc ñời bằng hành ñộng thiện nghiệp thì ñời nay vui, ñời mai vui, người thiện cả hai ñời vui” vì nhân thiện làm lợi ích cho người thì sẽ ñạt quả thiện.

Mùng Một Tết là Lễ Vía Phật Di Lặc. Phật Di Lặc biểu tượng cho hoan hỷ, từ thị bởi vậy ngài có cái bụng lớn ñể chứa hết những gì ở ñời mà vẫn cười bao dung trong khi 6 ñứa giặc (lục tặc) làm phiền ñủ trò. Trong ñời mà ta ñối diện với mọi thứ khổ ñau mà vẫn tươi cười như Phật Di Lặc thì chắc chắn ta ñược an lạc. Muốn có an lạc vĩnh viễn thì ta phải có cái tâm xả.

Tóm lại:

1. Mùa xuân chỉ có trong lòng con người khi mình sống với thiện nghiệp và chỉ có chỗ nào có ñạo ñức thì nơi ñó mới thật sự có hạnh phúc.

2. Chúng ta học ñược ở Phật Di Lặc cái tâm xả. Khi buông xả ñược những tham, sân, si thì mình sẽ thấy con người mình ñược tự do, thảnh thơi, không ai ràng buộc ñược mình. Chất liệu của ñạo là chân tâm, thanh tịnh tâm của mình, cái hiếu, trung, nghĩa của mình và ñó là nền tảng xây dựng một ñức Phật trong lòng mình. Nếu như chúng ta ñến chùa mà ta ñem ñến kiến thức, hiểu biết, trình ñộ học vấn hơn người thì lúc ñó những hài hòa, tốt ñẹp của mùa xuân sẽ không bao giờ ñến với mình ñược.

3.Nếu mình sống ñúng với ñạo nghiệp, ñúng với nhân cách con người thì cuộc ñời sẽ vĩnh viễn nhớ ñến mình và cái chết trở thành bất tử. Bất tử vì do cái nhân ảnh, cái ñạo ñức, cái mùa xuân mình xây dựng cho cuộc ñời này. Khi ñọc Kinh, ta nhớ ñến ba câu sau cùng là: “Tự quy y Phật, tự quy y Pháp, tự quy y Tăng” là chính mình tự tìm ñức Phật

của mình, pháp tánh của mình và sự hòa hợp trong lòng mình thì lúc ñó mùa xuân sẽ trở thành vĩnh cửu.

Chúc các Phật tử tinh tấn, hỷ lạc và mãi mãi có một mùa Xuân.

NAM MÔ BỔN SƯ THÍCH CA MÂU NI PHẬT

WP: Diệu Mỹ

TÂM SỰ NGÀY XUÂN Vĩnh Hảo

Cuối năm nhìn tới ñầu năm. Ý tưởng sao trở nên rời rạc như những mảnh vỡ của một cái lọ thủy tinh bị ñánh rơi. Hay như những chiếc lá chưa ñủ vàng, ñã rụng xuống trên con ñường quạnh vắng. Ông hàng xóm cắt tỉa những cành hoa hồng xác xơ, gom vào thùng rác.

Con mèo ngồi bên thềm nhà, bất ñộng nhìn người lại qua, và nhìn những ñứa trẻ dắt xe ñạp ra sân.

Đèn trước cửa nhà ai quên tắt, lặng lẽ tỏa ánh sáng khiêm nhường khi nắng ñã lên cao. Nắng lên rồi mà hơi lạnh vẫn còn nặng trĩu. Gió nhẹ ñong ñưa những nhánh lá trơ trụi, khẳng khiu, và thỉnh thoảng làm hưng phấn cho lá cờ ủ rũ của người cựu chiến binh hàng xóm treo trước hiên nhà.

Buổi sáng cuối năm. Từng buổi sáng cuối năm còn lại. Có một người vẫn ngồi như thế.

Nơi bàn viết nhìn ra cửa sổ. Gõ những con chữ vào thế giới hư ảo mênh mông…

Những ý tưởng rời rạc này sẽ hóa thân thành những con chữ. Rồi những con chữ sẽ nối kết nhau, hoặc chia tay nhau, tản mạn ñi vào khung ảnh trần gian. Không biết ai sẽ là người ñón nhận những con chữ và những ý tưởng rời rạc bâng quơ ấy.

Một khung ảnh nhỏ mở vào cánh cửa trăm chiều rộng lớn. Cánh cửa trăm chiều hiện bày ñầy ñủ những tính chất và sắc thái huyễn mộng cố hữu của con người, và trần gian mà nó tạo nên.

Ngồi một nơi mà quan sát thế giới. Thế giới gom về một khung ảnh nhỏ. Sắc màu, hình ảnh, âm thanh, ngôn ngữ, tuồng như thật, mà lại không thật. Nếu thật thì tại sao không thể bước ra khỏi màn ảnh này? Nếu không thật thì sao lại có thể khóc cười và làm cho lòng rung ñộng xúc cảm? (Khi viết ñến những giòng này thì mưa bên ngoài bắt ñầu rơi nhẹ

Những hạt mưa lăn dài trên mặt cửa kính Bầy trẻ vội vàng dắt xe ñạp vào nhà. Ngọn cờ ñứng im Cành lá cũng lặng Con mèo uể oải bước về phía nhà xe Mưa Mưa rơi lất phất, thật nhẹ Châm bình trà nóng Lặng lẽ ngồi ñây Một buổi sáng cuối năm

Có chút gì lưu luyến chạnh lòng… Giữa cũ và mới. Giữa hủy hoại và tựu thành. Giữa ly biệt và ñoàn viên. Và trong cuộc tồn sinh phù phiếm này, ai còn ai mất, ai thắng ai bại? Có ai thực sự thủ ñắc một cái gì chăng? Chiếc lá vàng còn treo trên ñầu cành khô. Cây trắc diệp nở những hoa hồng tía. Tiếng phong linh khe khẽ gọi tâm về)

Trên màn ảnh, những ngày mới lao xao hương vị tết trong khi những ngày cũ hãy còn chồng chất chưa có thời gian ñọc tới. Tin tức, lời nhắn, quảng cáo, thư mời họp mặt, thư nhắc bài, thư gửi bài, thư nhờ cậy, thư thăm hỏi, thư ñòi nợ, thư thông báo, thư chúc tết… Thư nào cũng quan trọng. Và thư nào cũng không quan trọng. Quan trọng là vì ñã mở ra, ñã liếc nhìn hay ñọc kỹ. Không quan trọng nếu ñừng bao giờ mở ra. Đời người thì ngắn mà thông tin lại quá nhiều. Biết thì ñã sao. Không biết thì ñã sao. Mỗi ngày mở máy là mở toang cánh cửa của thế giới hỗn mang phiền tạp… Nhớ năm nào, ban ngày cuốc ñất trồng rau, ban ñêm công phu thiền ñịnh, tâm vô tư, trí vô lự. Có biết là biết cái hiện tiền ñương tại. Cho ñến những ngày lao ñộng nhọc nhằn nơi những trại tập trung khổ sai, bản tâm thường trực lóa trên ñầu lưỡi cuốc. Ta bà khổ não chẳng qua cũng chỉ là cảm giác nơi thân gầy huyễn hư. Trong cái niệm hiện tiền, ba ngàn ñại thiên thế giới lung linh ảnh hiện.

Bây giờ tâm ñuổi theo cảnh. Nhiều khi khóc cười theo nỗi ñau và niềm hạnh phúc của nhân thế. Có khi ñem lòng giận trách kẻ hiểm ác vô minh. Có khi chán nản trước những ñảo ñiên man trá của con người. Hy

vọng, thất vọng, rồi lại hy vọng, thất vọng. Tâm ý thăng trầm theo hoàn cảnh. Buồn, vui, khóc, cười. Làm một người rất giống với mọi người trên trần thế. Nhưng thường khi thì vẫn lạc lõng, cô ñơn kinh tợn… Bạn bè trăm phương ngàn nẻo, phút này sao chỉ mình ta bên chung trà nóng, gõ trên bàn phím những suy nghĩ tản mạn mông lung…

Cuối năm (hay cuối ñời, vì cuối ñời có thể xảy ra bất cứ lúc nào, không phải chờ ñến khi trăm tuổi), nhìn về ñầu năm (hay kiếp tái sanh), thấy rõ mình sẽ như thế nào và ñi về ñâu. Một việc, hai việc, ba việc… và trăm việc chưa hoàn tất trong năm nay (và trong kiếp này), nhưng sẽ tiếp tục làm trong năm mới (hay kiếp sau), chẳng có gì phải bận tâm lo nghĩ. Những lầm lỗi ñã làm lúc tuổi vụng dại mới lớn, ñã nhòa theo lòng thành sám hối và bụi thời gian. Những lỗi lầm vô tình làm buồn lòng ai, ñã nhậm vận theo luật nhân quả. Những gì muốn làm, ñã làm khi cần thiết. Học theo ân sư, rửa nghiệp cho vận nước, việc lớn chẳng thành, một thời tuổi trẻ trải thân tù ngục linh ñinh, cũng không có gì phải ân hận hay ray rứt với nợ sơn hà. Những món nợ ân tình ñã trả, ñang trả, chưa trả, cũng sẽ tuần tự theo nhân duyên mà trang trải; dầu muốn sớm hơn hay muộn hơn, không chắc ñã thuận ý mình. Những gì muốn nói, ñã viết tràng giang ñại hải qua văn thơ. Nếu cần nói thêm thì sẽ nói hoài nói mãi như sóng xanh vỗ bất tận vào chân núi ñá. Thôi thì im lặng, e cũng không thua kém gì âm thanh của ñá tảng trước thiên ñịa càn khôn.

Xem ra, chỉ có tờ báo tâm ñắc là còn chút quan ngại phải cất lời, nhất là vào lúc thiên

hạ ñang vui xuân thưởng tết. Phải nói sao ñây bằng tấm lòng và ngôn ngữ của xuân ñối với tờ báo này? Tờ báo thủng thỉnh mà cũng ñã trải một ñoạn ñường hai mươi lần trăng mọc. Dự trù viết thư thông báo, cáo lỗi về việc ñình chỉ, hoặc tạm ngưng vì nhân duyên không ñủ… nhưng sao mà khó viết! Tuyên bố ñình bản chẳng khác gì người cha quan tòa tuyên án tử hình ñối với ñứa con vô tội. Nó có tội tình chi ñâu. Chỉ tại người cha bất lực không vượt qua ñược những trở ngại tài chánh, ñiều thực tế của ñời sống mà dường như tâm hồn người nghệ sĩ không bao giờ hiểu nổi. Tỉ mỉ, chăm chút ñiểm trang cho nó từ phẩm chất ñến hình hài. Lý tưởng quá! Miệt mài hôm sớm viết, ñọc, gõ chữ, tìm tòi, trang trí, trình bày… nhiều khi quên bẵng bữa ăn, ñôi khi lờ luôn giấc ngủ. Đam mê quá!... Để rồi một ngày, nhận thức rằng không thể tiếp tục. Nhưng nói ra thì không vui; còn không nói thì mang lỗi với những người hằng quan tâm cũng như những người chưa có cơ hội quan tâm. Thôi thì gõ những con chữ mơ hồ, gửi vào phương trời cao rộng xa xăm, lỡ khi không còn xuất hiện, cũng mặc nhiên tri nhận nỗi niềm và cớ sự của một kẻ lữ hành…

Và bây giờ, hãy nói về những hạt mầm em trao từ mùa thu năm trước.

Hạt mầm tình yêu ñã trổ những nụ hoa xuân vàng cam sặc sỡ. Qua sắc thắm của hoa xuân, tôi thấy ñôi mắt em không còn vương nỗi sầu muộn mang mang thuở ấy, mà ngời lên nét tinh khôi trong sáng của thiên thần.

Tình yêu là mùa xuân, là cái vĩnh cửu mà không ai có thể tước ñoạt. Ngay từ khi em

trao những hạt mầm bé xíu, tôi ñã thấy sự hiện hữu bất tuyệt của mùa xuân, và vô biên của tình yêu. Và tôi biết trong tình yêu, người ta không bao giờ xa cách nhau.

Này em, hãy ñứng dậy bên tôi, cùng ñi về chốn xuân. Hãy bỏ lại sau lưng bao ñổ nát hoang tàn mà những kẻ u mê cố tình gây tạo.

Đừng ngại chi, em ơi, cơn bão năm trước ñã qua rồi. Nhà cửa tàn xiêu. Sình lầy hôi thối. Chỉ có cóc, nhái, ểnh ương, và bầy ruồi nhặng là ồn ào ngợi ca chứng tích của sự tàn phá.

Nhưng những kẻ lên ñường cho sự vươn dậy của mùa xuân thì hân hoan, trong im lặng, ñặt niềm tin nơi mùa lộc mới, gieo tình yêu trên ñất tương lai.

Những gì chúng ta muốn nói hay chưa muốn nói, ñã có mặt trời rạng rỡ nói thay. Hôm qua, hôm nay và ngày mai, có bao giờ mặt trời ngưng tỏa sáng.

Hãy tin ñiều ñó, hỡi em yêu. Mùa xuân, chẳng ở ñâu xa.

Khi em dừng lại, hướng về phía mặt trời, bằng ñôi mắt của thiên thần, bằng trái tim của trẻ thơ, thì dù im lặng hay hát ca, em ñang ñứng nơi vườn xuân tươi thắm.

Midway City, 15 tháng 01 năm 2008.

Vĩnh Hảo

TẠC DẠ NHẤT CHI MAI

Nguyên Giác Phan Tấn Hải

"Đêm Trước Một Cành Mai" là một bài thơ thường ñược nhắc nhở tới mỗi khi người ta nói ñến dòng văn học Thiền. Đó là một bài thơ có vẻ như dễ hiểu và có tính chỉ thẳng (trực chỉ) nên ñã ñược nhiều người dịch và giải thích ở nhiều sách khác nhau. Tính bí hiểm mơ mơ hồ hồ thường có của thơ Thiền như dường bị loại trừ ở ñây. Bài này ñược viết ra cũng ñể góp thêm vào những lời chú giải ñó nhân mùa Xuân sắp ñến, nếu may mắn không ngoài ý Tổ thì xin là thêm một cành mai cúng Phật.

Ở trên, ta có nói ñến cái gọi là dòng văn học Thiền. Cách chỉ danh này không chính xác lắm. Bởi vì các Thiền sư thường không ưa làm thơ và khi làm thơ trong dịp nào ñấy thì lại không cố tâm. Mọi chuyện cứ như là hoa bay gió thổi. Thậm chí, có vị còn cấm ñoán ñệ tử tất cả những gì có tính xảo ñiệu, như Thiền sư Lâm Tế trong lời thị chúng "... các ngươi ỷ giỏi nói thì ta bóp họng, các ngươi ỷ giỏi làm thì ta bẻ tay..." như dường muốn ñệ tử phải là cái gì vụng về nhất. Thơ ngây nhất. Đó là nếu hiểu thơ như là một nỗ lực có tính xảo ñiệu mô tả tư tưởng và tình cảm thông qua ngôn ngữ, hay là nghệ thuật của một hệ thống tư tưởng biểu tượng. Trong khi ñó, các "tư tưởng" của Thiền phải ñi thẳng, không qua một hệ thống tư tưởng biểu tượng nào hết.

Thơ của các Thiền sư ñều làm từ vô tâm. Thoắt nhiên nó ñến, thoắt nhiên nó ñi, như

trăng ñáy nước, như hoa lồng gương. Nói thoắt nhiên cũng không trúng, vì ñọc thơ của các Tổ, ta thấy tất cả ñều chỉ vào một ñiều, một cái thấy duy nhất. Nhưng nói không thoắt nhiên cũng không trúng vì những lời thơ ñó ñều chỉ rằng, các vị ñã ñưa mắt nhìn ñâu trong thế giới cũng chỉ thấy Nó, thấy khuôn mặt thật ñó, cái Vô Vị Chân Nhân ñó, cái bản lai diện mục ñó. Những dòng thơ Thiền ñược lưu truyền ñó ñều ñứng ngoài cái thoắt-nhiên và cái không-thoắt-nhiên, ngoài cái vô-tâm và cái cố-tâm.

Vấn ñề sẽ là cái gì ở ngoài cái cố-tâm và cái vô-tâm, cái ñã ñưa ñến những dòng thơ Thiền hiếm hoi ñó?

Sự hiếm hoi của thơ Thiền cũng không phải vì truyền thống "bất lập văn tự." Mặc dù coi thường ngôn ngữ biểu tượng, nhiều vị ñã ñể lại biết bao nhiêu là luận giải, kinh sám. Và bên ñó cũng là biết bao nhiêu thơ, hay những dòng văn ñẹp như thơ và có khi là ñẹp hơn thơ. Thí dụ như Tổ Huyền Giác ñể lại tập "Chứng Đạo Ca," Tổ Tăng Xán ñể lại "Tín Tâm Minh."

Như vậy, sự hiếm hoi của Thơ Thiền phải là, Cái Kia, chính là cái khó dùng lời ñể nói. Cái Kia, chính là cái ñã khai sinh những dòng Thơ Thiền, và ngược lại, ñể gọi ñược là Thơ Thiền thì tất cả những lời lời chữ chữ ñó ñều phải chỉ thẳng vào Cái Kia. Cái Kia, chính là cái ở ngoài (chữ ở ngoài không trúng, mà nói ở trong cũng sai) cái cố-tâm và vô-tâm.

Mặc dù, có Tổ ñã từ bi nói, bước thành tựu của Thiền giả phải là Vô Tâm Thị Đạo, vô tâm

chính là Đạo vậy. Lời ñó cũng chỉ mới là phương tiện thiện xảo, vì các Tổ khác ñã nói mãnh liệt hơn, ñẩy xa hơn và chỉ rõ hơn. Thí dụ, vua Trần Nhân Tông, một Tổ của dòng Trúc Lâm, có thơ là:

Vô tâm do cách nhất trùng quan

(Vô tâm vẫn còn cách cả một ải quan với giác ngộ)

Như vậy, ñể ñược công nhận là Thơ Thiền, nếu không ñi từ Cái Thấy Kia , chúng ta sẽ vơ thêm một mớ hỗn tạp của thi ca nhập-nhằng-Thiền từ các năm 1960 tới giờ. Điều này ñâu có khác gì chỉ thấy mình là bọt sóng mà cứ gọi mình là ñại dương.

Từ phân giải trên, ta sẽ nhìn vào thế giới sai biệt và vô sai biệt trong bài thơ hoa mai của Thiền Sư Mãn Giác:

Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Bản dịch của Thượng Tọa Thanh Từ trong tập Xuân Trong Cửa Thiền:

Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một cành mai.

Xuân nằm trong dòng vận hành bốn nhịp của thời gian, Xuân Hạ Thu Đông. Là bước chân dịu dàng nhưng nghiệt ngã, mang theo hơi ấm và làn gió mát, ñồng thời cũng giẫm khẽ và nghiền nát từ từ tất cả những thành hoại của trần gian.

Tất cả các pháp thế gian (ở ñây là trăm hoa) ñều bị chi phối bởi bước chân của mùa Xuân, nói lên lẽ vô thường của vạn pháp. Khi mùa Xuân ñến, trăm hoa ñều nở, không gì cưỡng lại ñược. Khi mùa Xuân ñi, trăm hoa ñều tàn, không gì cưỡng lại ñược. Tất cả các pháp thế gian ñều mang tính sinh diệt trong nó. Ngay chính sự hiện diện của mùa Xuân cũng là một pháp thế gian, nên cũng là một pháp sinh diệt.

Nhưng không phải vì có mùa Xuân thì trăm hoa ñua nở, hoặc ngược lại, vì trăm hoa ñua nở nên có mùa Xuân. Trong nghĩa ñầu, tất cả pháp thế gian ñều là pháp sinh diệt nên phải thuận theo pháp duyên sinh. Trong nghĩa sau, trong hoa ñã có Xuân, trong Xuân ñã có hoa, tất cả ñều trùng trùng duyên khởi trong một pháp giới ñan chặt vào nhau. Nhìn hoa thấy Xuân và nhìn Xuân thấy hoa. Đẩy thêm một bước, nhìn vạn pháp (hoa và Xuân hay là Sắc) thấy ñược ñịnh luật (trùng trùng duyên khởi trong Tánh Không) và thấu thoát ñịnh luật thì thấy rõ dòng sinh diệt ảo mộng của vạn pháp trong một pháp giới, Sự-Lý dung thông, Sắc với Không vẫn như là một mà không là một, vẫn như không là một mà là một.

Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi

Sau khi nhìn cảnh, tới ñây nhìn lại người. Cảnh (hoa và Xuân) và người (cái già ñến trên ñầu) cũng ñều là những pháp vô thường, pháp sinh diệt, pháp thế gian. Nói ñến cảnh rồi nói người là ñể nhấn mạnh hơn tính sinh diệt của vạn pháp, ñể chỉ thẳng tính có sinh có diệt của các pháp thế gian.

Phải mở một ngoặc ñơn ñể nói rằng chữ cảnh và người ở ñây không cùng một nghĩa với chữ cảnh và nhân trong Tứ Liệu Giản của Sư Lâm Tế, nếu hiểu chữ cảnh và nhân của Sư trong nghĩa ñơn giản nhất (và có phần không chính xác) là ñối tượng của tâm và tâm.

Nhìn Xuân ñi, Xuân ñến, trăm hoa rơi, trăm hoa nở, thấy việc bay qua ñi trước mắt, ngó lại mình thì tóc cũng bạc trắng xóa tự thuở nào. Trăm hoa với mình, mình với trăm hoa nào có khác gì nhau trong dòng sinh diệt, vẫn cùng chia xẻ một nhịp vô thường của các pháp diệt.

Nhưng giữa dòng sinh diệt vô thường ấy vẫn có:

Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một cành mai.

Đừng nói rằng Xuân ñi, hoa ñã rơi hết cả. Bởi vì ñêm qua ở sân trước vẫn còn một cành mai hiện diện, mặc cho xuân ñi và trăm hoa tàn, mặc cho việc trôi qua và tóc bạc ñến. Vẫn còn một cái gì ñó vững vàng mặc cho bao giông bão ñầy trời, mà mong manh và lung linh dịu dàng ñể gọi là một cành mai.

Chữ ñêm qua (tạc dạ) ý ñể nói, sự có mặt của cành mai này vượt qua sự tàn phá của

thời gian. Nó là cái gì mang tính kiên cố, bất khả hoại của Kim Cương. Và khi nói ñêm qua cũng có nghĩa muốn nói là cả ñêm nay và ñêm mai, không bị ảnh hưởng chút nào bởi cái gọi là phạm trù tiên nghiệm thời gian cả. Nó hoàn toàn không mang tính vô thường, tính sinh diệt của các pháp thế gian. Cành mai này là một pháp vô sinh diệt, một pháp xuất thế gian. Thiền Sư ñã ñưa mắt nhìn tất cả các pháp sinh diệt, các pháp thế gian (xuân ñi, hoa tàn, việc qua, tóc trắng) mà vẫn nhìn thấy một pháp vô sinh diệt, một pháp xuất thế gian (cành mai với tính bất hoại).

Cũng nên mở thêm một ngoặc ñơn chỗ này. Hình ảnh ñêm qua (tạc dạ) ở trong nhà Phật thường ñược sử dụng trong hai nghĩa khác nhau. Nghĩa ñầu tiên như vừa nói, và ứng dụng trong bài thơ này, hàm cả nghĩa ñêm nay và ñêm mai, theo mạch văn ñược diễn dịch. Nghĩa thứ hai sẽ mang ý khác hơn như trong câu:

Sinh tử Niết Bàn do như tạc mộng.

(Sinh tử và Niết Bàn ñã như giấc mộng ñêm qua.)

Kinh Viên Giác - Chương Phổ Nhãn.

Ngay khi vừa giác ngộ thì thấy ñược, chuyện Sinh tử và Niết bàn chỉ như giấc mộng ñêm qua. Chữ ñêm (dạ) không có trong câu vừa dẫn, nhưng ñược hiểu ngầm, ám chỉ những vô lượng kiếp trôi lăn trong vô minh, chập chờn giữa cõi tử sinh, mong cầu ñến bến bờ giác ngộ (Niết bàn), thực sự cũng chỉ là giấc

mộng ñêm qua (tạc mộng). Đó là chuyện ñã qua và không còn nữa, không bao giờ còn nữa, khi Trí Huệ Bát Nhã ñã bừng lên. Trong cái thấy của Trí Huệ Phật trong giây phút giác ngộ ñó, sẽ thấy không có cõi sinh tử nào phải vượt qua, không có một Niết Bàn nào phải tìm ñến. Xin ñóng ngoặc ñơn.

Chữ sân trước (ñình tiền) mô tả một khoảng không gian nơi cành mai chiếm ngụ. Bất kỳ một hiện tượng nào, hoặc một tư tưởng nào, khi xuất hiện cũng ở trong một thời gian và không gian nào ñó. Sau khi nói ñến ñêm qua nay nói thêm là ở sân trước.

Hình ảnh sân trước ẩn tàng hình ảnh ñất tâm trong chữ Tâm Địa. Có thể gợi nhớ, Thiền Tông còn một tên gọi khác là Tâm Địa Pháp Môn. Thật sự ñã có nhiều tên gọi khác nhau cho Thiền, thí dụ như Thiền có tên tắt là Tông ñể phân biệt với tất cả các pháp khác dựa vào giáo ñiển ñể tu là Giáo; hoặc gọi rõ ràng hơn là Tâm Tông ñể nói ñây là pháp môn chỉ nhìn vào Tâm ñể thấy ñược Tính. Cách gọi ñất tâm trong chữ Tâm Địa Pháp Môn còn chỉ rõ ràng hơn nữa (chữ Tâm ở ñây có nghĩa khá phức tạp là, khi chưa ngộ thì Tâm là Tướng, thường dụ như người thợ vẽ, khi ngộ rồi thì Tâm là Tính, Tâm Tính ñồng nhất - Sử dụng chữ ñồng nhất ở ñây dễ bị ngộ nhận, nhưng khó dùng chữ khác chính xác hơn), cho ta hình dung Tâm của kẻ giác ngộ sẽ bằng phẳng và bền vững như mặt ñất, dù tất cả rác rưởi trần gian (nói rõ hơn, biết là vọng thì vọng tự trừ, biết niệm khởi thì niệm tự ngưng) ném vào cũng không làm lay ñộng hoặc dơ ñi ñược (nghĩa gần nhất).

Có nhiều hình ảnh trong Thiền thường ñược dùng ñể dụ cho Tâm, như mặt trăng (vọng niệm dụ là mây), như mặt hồ (vọng niệm dụ là sóng), như gương sáng (vọng niệm dụ là bụi). Nhưng với hình ảnh ñất tâm thì phép tu ñã rõ ràng hơn. Nếu thấy ñược Tâm như hình ảnh này thì sẽ thấy, Tâm vốn không hề lay ñộng thì tội gì phải tìm cái ñịnh, cứ ñể tự nhiên vào tính bản ñịnh của ñất tâm thì còn có ñịnh nào bằng. Đây cũng chính là nghĩa của bình thường tâm thị ñạo vậy, tội gì phải lăng xăng nhập ñịnh với xuất ñịnh.

Vấn ñề chỉ còn là làm sao ñể Tâm là bình thường, ñể vào thẳng một niệm vạn năm. Cách dùng chữ làm sao trong câu vừa viết lại dễ gây hiểu lầm, là phải ñi tìm cách tu nào cao xa, phức tạp thì lại càng xa ñạo. Dùng lời ñể nói chỗ này thật sự là khó, nên trong Thiền, các Tổ phải dùng nhiều hình ảnh lòng vòng ñể chỉ thẳng như vậy. Một hình ảnh tương tự ñược Tổ Bồ Đề Đạt Ma dùng ñể chỉ tính bản ñịnh ñó là Tâm như tường vách. Thế mới biết, không muốn dùng lời ñể nói vì lời không chỉ ñược chỗ này, mà vì lòng từ bi, các Tổ ñã dùng nhiều lời quá rõ ràng.

Chính ở hình ảnh sân trước hoặc ñất tâm, cho ta thấy tất cả mọi sinh, trụ, hoại, diệt ñều xảy ra, dựa vào và trở lại trên mặt ñất, nhưng mặt ñất (tâm) ấy vẫn bất ñộng, không tăng, không giảm.

Gom chung ý của ñêm qua sân trước (ñình tiền tạc dạ), ñiều này chỉ vào giác tính bình ñẳng bất ñộng của Tâm thể. Nương vào (có nên gọi là nương không, hay là quay lại?)

tính bản ñịnh của nó mà tu thì là con ñường ñốn ngộ vậy (mà ñúng là chẳng phải tu).

Không phải vào ñịnh này là trở về với gỗ ñá, vì Tâm thể vốn bất ñộng mà diệu dụng vẫn hằng chiếu. Đây là vấn ñề thứ nhì, hay nhìn vào mặt khác (có thực là khác không?) của Tâm thể, trổ ra một cành mai (nhất chi mai) vậy. Tâm vẫn hằng bất ñộng, mà diệu dụng vẫn hằng sa, mà Tâm vẫn thường chiếu.

Mặt thứ nhì của Thiền Đốn Ngộ tới ñây ñã rõ ràng hơn. Ở mặt nhất, vào thẳng tính bản ñịnh của Tâm mà tu thì có cần chi phải chỉ với ñịnh. Ở mặt nhì, vào thẳng tính thường chiếu của Tâm mà tu thì cần chi phải quán với tưởng. Gọi là hai mặt lại dễ gây ngộ nhận. Bởi vì Tâm thể, mặc dù tịch (rỗng lặng) nhưng vẫn chiếu, và ngược lại, dù vẫn chiếu nhưng vẫn tịch. Vào thẳng ñược chỗ này chính là Kiến Tính Thành Phật, còn pháp tu nào thẳng tắt hơn không. Lúc bấy giờ thì dù là mặc áo, ăn cơm, dù là vác gươm, vào trận, dù là viết lách, lăng nhăng, vẫn chưa hề rời khỏi ñạo tràng. Còn pháp tu nào sảng khoái hơn không?

Nói là thẳng tắt, nhưng giá của nó thực sự là không dễ, như Tổ Hoàng Bá có nói:

Bất thụ nhất phiên hàn triệt cốt Chẩm ñắc mai hoa phác tị hương. (Nếu không một bận thấu xương lạnh Sao ñược trước mũi ngát hương mai).

Đọc lại toàn bài thơ của Thiền Sư Mãn Giác, ta sẽ thấy theo mạch văn cách diễn ý, từ xuân ñi, hoa tàn, xuân ñến, hoa nở, việc qua,

tóc trắng, ñến câu chuyển mạch (Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết) ñể lật ngược lại mặt sau và chỉ thẳng cách tu ở câu cuối, ñêm qua sân trước ñể chỉ vào tính bản ñịnh của Tâm, và một cành mai ñể nói tới diệu dụng, tính thường chiếu của Tâm. Phần trên nói về các pháp sinh diệt, câu cuối nói về pháp vô sinh diệt. Nhưng cả hai không rời nhau mà có ñược. Nhưng không phải vì có cái này mà có cái kia. Tâm vẫn tự trụ Tâm, cảnh vẫn tự trụ cảnh. Sinh tử (xuân, hoa, việc, tóc trắng) và Niết Bàn (cành mai trên ñất tâm bất hoại trước thời gian) không là một, vì một ñằng là thế giới sinh diệt, một ñằng là thế giới vô sinh diệt; nhưng cũng không là hai, vì một ñằng là Sự, một ñằng là Lý, vẫn viên dung vô ngại trong pháp giới ñất tâm; cũng không vì nương vào nhau mà có, vì sóng vẫn khởi ñàng sóng và nước vẫn an nhiên ñàng nước; cũng không lìa nhau mà có, vì lìa sóng không thấy ñược nước và lìa nước không thể có sóng. Nếu lấy hình ảnh quen thuộc thường dùng trong Thiền là sóng với nước ñể dụ cho Tướng và Tánh, ta có thể thấy toàn bài thơ khi lật ngược từ Sự qua Lý, từ thế giới sai biệt qua thế giới vô sai biệt vẫn viên dung vô ngại trong một pháp giới ñất tâm như Kinh Lăng Nghiêm diễn tả:

Toàn Tướng tức Tánh, toàn Tánh tức Tướng.

Nếu bước chân vào ñược thế giới trùng trùng Sự-Lý viên dung vô ngại của bài thơ này thì còn ñâu sợ mà lầm lạc, mà chất vấn ñâu là nẻo Niết Bàn, ñâu là ñường Sinh Tử; ñâu là Tổ ñường, ñâu là nhà ma, cửa quỷ.

Như vậy, toàn bài thơ nói lên cảnh giới của Đốn Giáo Đại Thừa. Nếu phân chia các thời thuyết giáo của ñức Phật làm năm thời như các Tổ Hoa Nghiêm Tông ñã làm, bài thơ này phô bày cái nhìn ở vào thời kỳ thứ tư, thời kỳ của Đốn Giáo, ñưa tới cái nhìn của cảnh giới Lý-Sự vô ngại.

Thật sự ít có bài thơ nào chỉ bày phép tắc nghi quỹ rõ ràng như vậy.

Vẫn ñứng ở cõi sinh diệt mà nói về cảnh giới vô sinh diệt bất khả tư nghị thì ñúng là ñang nằm mơ, ngủ mớ. Nhưng chỉ cần nheo ñôi mày lại, mở ñôi mắt to ra thì thấy ngay ta vẫn hằng ñứng nơi mép bờ vô sinh diệt, vẫn chưa từng bước lạc xuống trần gian. Muốn lìa sinh diệt mà lấy pháp sinh diệt ñể tu là chuyện trăm kiếp nghìn ñời khó thành ñược. Sao bằng thẳng một niệm vào ngay chỗ của sân trước hoa mai, lấy ngay thanh Kim Cương Tuệ Kiếm nhập pháp vô sinh diệt thì ngại gì chuyện sinh với diệt. Vào ngay ñược chỗ này, cái gọi là pháp vô sinh diệt cũng còn phải buông bỏ kia mà, không phải nó cũng chỉ là giấc mộng ñêm qua sao.

NHỮNG CÀNH MAI XA XỨ

Nguyễn Hữu Vinh

Trong cuộc ñời phiêu lãng của mình, tôi ñã ấp ủ nhiều kỷ niệm về loài hoa mai. Dù bây giờ quê hương ở ñó… muốn về về cũng ñược, sông Hương còn ñó có ai dành…

Mỗi năm trong những lúc trời xuân sắp trở lại, thì cứ văng vẳng nghe trong lòng tiếng cười vui của cha mẹ, anh em, quây quần dưới ngôi nhà vườn ñầy nụ xanh non, có cội mai già mảnh khảnh, lốm ñốm ñiểm những nụ mai vàng vừa hé.

Hình ảnh cô bạn gái nhỏ áo trắng năm xưa cũng hiện về trước mắt, ñạp chiếc xe ñạp ñến chơi dựng kề dưới gốc cây mai trước hiên nhà. Cũng vậy, chiếc thiệp chúc tết của nàng năm xưa nay vẫn còn trong cặp, cành hoa mai trên thiệp lụa ñã phai màu cũng còn cười bên hàng chữ… năm năm rồi cũng sẽ không lâu ñâu…!

Mỗi lần nhìn lại cánh thiệp xuân in hình ñóa mai vàng ñó, trong lòng lại cảm xúc ñến rưng rưng. Không có gì mang ñến cho tôi ý niệm mùa xuân trọn vẹn hơn khi nâng trên tay một ñóa mai vàng.

Đành rằng mỗi loài hoa có một vẻ ñẹp, một màu sắc và ý nghĩa riêng, nhưng sao giữa thế giới hoa xuân muôn hồng nghìn tía, tôi vẫn yêu hoa mai, nhất là loài mai vàng. Có lẽ

hình ảnh ñóa mai vàng ñã hằn sâu vào ký ức tôi, vượt ra ngoài khuôn khổ cách ñánh giá về cái ñẹp thường tình ñể nghiễm nhiên trở thành biểu tượng của những gì thương yêu, thanh cao, giản dị và thân thiết.

Tự bao giờ, hình ảnh ñóa mai vàng ñã hóa thân thành hình bóng quê hương ñối với người xa xứ. Ðếm tay xem lại mình cũng ñã lâu lắm rồi, dễ chừng ñã hơn 30 năm chưa ñược nhìn lại ñóa mai vàng năm cánh của quê hương. Nhớ có một lần, trời cũng heo may và sắp vào xuân, hương gió cũng dễ gợi cho lòng người những nỗi nhớ bâng quơ, lần ñó ñi ngang khu ñồi trồng hoa mênh mông, bên rặng núi Dương Minh ở Taipei, một khu rừng hoa mà hễ ñến tháng ba là trăm ngàn hương sắc hoa hé cười ñón gió.

Tôi càng hồi hộp, bồi hồi và náo nức bao nhiêu khi nhìn thấy hai chữ Mai Lâm (Rừng mai) trước cổng, những tưởng là sẽ ñược ngắm các nàng mai vàng thân thuộc, thì càng thấy thất vọng bấy nhiêu vì trước mắt là một rừng mai trắng.

Tôi lẩm bẩm với mình: “Đây cũng là hoa mai ư? Ô! ừ! nó cũng là một loại hoa mai trong hàng chục loại hoa mai”. Nhưng tôi thấy những gốc mai trắng này vô vị không có hồn như cái hồn tôi mong ñợi, không có cái hình dáng của loài hoa mà tôi hằng ấp ủ trong lòng.

Mặc dù ñó chỉ là loài mai trắng vô vị, nhưng không hiểu tại sao, những cội mai trắng này hình như ngóng ñợi ñể ñưa hồn người xa xứ trở về với cội mai vàng năm cũ. À thì ra, cái

hồn và bóng mà tôi mong ước không nguôi ấy là chính là cành mai vàng năm cánh của xứ Huế.

Dòng ñời bất tận, công việc bộn bề, mệt nhoài, chợt thảng thốt nhận ra mùa xuân ñã qua mau như ñịnh luật vô thường xưa nay vẫn vậy. Rồi tự trách mình sao vội quên hai câu thơ của Thiền sư Mãn Giác:

Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một nhành mai

(Ngô Tất Tố dịch)

Thì ra, ñóa mai vàng của mình vẫn luôn hiện hữu ngay cả khi xuân tàn. Không phải ñợi ñến mùa xuân, ta vẫn luôn có trong tâm mình một cành mai rực rỡ.

Sự xuất hiện cành mai vàng thân thiết trong tâm tưởng tôi bao giờ cũng liền với cái tình ñối với mảnh ñất thân yêu, ngay cả hình bóng cành mai thiền của Thiền sư Mãn Giác cũng làm lòng tôi dấy lên nhanh chóng mối tình quê dạt dào, tưởng nhớ ngay ñến nơi quê hương ngàn trùng ñó với những hình ảnh ngày ñầu năm ñi lễ Phật ở chùa Linh Mụ.

Vì thế, ta không thể không cảm thông nỗi nhớ quê ñau ñáu, xót thương, mòn mỏi, bơ vơ nơi ñất khách của Lê Cảnh Tuân trong cảnh lưu ñày:

Quán trọ khách còn ñó Xuân nay lại tới nơi Ngày về thăm chốn cũ Mai ñã cỗi già rồi (Nguyễn Hữu Vinh dịch)

Cũng như thế, Lý Bạch trong lúc bị biếm ñày ñi xa, ngang qua lầu Hoàng Hạc, vi vu nghe trong gió tiếng sáo, nỗi buồn nhớ quê thấm thía làm buốt cóng con tim, dù ñang giữa mùa hè mà tưởng chừng thấm lạnh như trong mùa ñông buốt giá ñầy hoa mai rơi rụng.

Cũng làm khách biếm tận Trường Sa Mắt dõi Trường An chẳng thấy nhà Vi vút lầu Hoàng nghe tiếng ñịch Trời hè mai rụng rớt ñầy hoa (Nguyễn Hữu Vinh dịch)

Giữa buổi giao mùa tháng chạp của thành phố Taipei, chờ ñợi ñể ñón ñưa một người bạn cũ từ phương Tây xa lắc ñến thăm là một niềm vui lớn... Tha hương ngộ cố tri... thì còn gì sung sướng hơn nữa. Nhưng tại sao vẫn có một ñiều gì cảm thấy thiếu sót, bâng khuâng, ngậm ngùi, nao nao trong dạ.

Ngẫm ñi suy lại mới biết, ñó là nỗi lòng quê ñang khuấy ñộng con tim. Có lẽ, ai người xa quê ñều có nhiều thiếu thốn, thiếu bàn tay mẹ ñặt run run trên trán mình mỗi khi ñau ốm, thiếu ánh mắt nghiêm khắc nhưng yêu thương của cha, thiếu món canh mẹ nấu rau mồng tơi xanh-rờn-cô-hàng-xóm, thiếu trách ruốc kho sả mặn chát lưỡi trong những ngày mưa lụt.

Song có một ñiều dư thừa, dư thừa ñến vô tận, lúc nào cũng thấy, lúc nào cũng có, ñó là nỗi lòng quê dằng dặc trong tim. Ước gì người bạn phương xa ấy, từ quê mình ñến ñây! Chẳng trách sao ñược, biết bao cô gái

lấy chồng xứ ngoại cứ bị ám ảnh bởi một cành mai ma quái và ác nghiệt:

Bác từ quê mình tới Hẳn rõ chuyện quê xưa Ngày ñi bên song cửa Mai vàng ñã nở chưa (Nguyễn Hữu Vinh dịch)

Thử lặng yên ngắm nhìn một cành mai trắng ở quê người, ñể cho hồn mình phiêu dạt, bay về với ñóa mai vàng lung linh sương lạnh ñầu xuân nơi quê hương - một khoảnh khắc tĩnh lặng, bình yên - chỉ là một khoảnh khắc thôi, nhưng cũng ñủ ñể thấy cả một mùa xuân thân yêu ñang tràn về thắm thiết và thôi thúc!

Cô ñơn làm khách trọ quê xa Tết, lễ lòng thêm quặn nỗi nhà Leo núi anh em ñi chạp mộ Thắp hương chỉ thiếu một mình ta (Nguyễn Hữu Vinh dịch) Nguyễn Hữu Vinh (Hoằng Pháp)

LINH VÂN THIỀN SƯ THẤY HOA ĐÀO NỞ MÀ NGỘ ĐẠO

Trí Không

Thiền sư Linh Vân, vị Tăng ñời Đường, người Trường Khê, tỉnh Phước Kiến, tức là Thiền sư Chí Cần ở núi Linh Vân, thuộc Phước Châu. Không thấy ghi năm sinh và mất, Ngài là người nối pháp ở Trường Khánh, Đại An. Lúc ñầu, tu ở núi Đại Qui; thời gian lâu, bỗng một hôm thấy hoa ñào nở mà bừng ngộ toàn triệt. Từ ñó trong thiền lâm gọi Ngài là Linh Vân kiến ñào minh tâm, hay Linh Vân kiến ñào hoa ngộ ñạo. Sau khi bừng ngộ, Ngài làm bài kệ sau ñây dâng lên ngài Qui Sơn Linh Hựu và ñược Linh Hựu trắc nghiệm sở ngộ. Linh Hựu bèn ấn chứng sự chứng ngộ ấy, có lời khuyến tấn rằng: "Từ duyên ngộ ñạt, hằng không thối thức, khéo tự hộ trì".

Bài kệ của ngài Linh Vân như sau:

Tam thập niên lai tầm kiếm khách Kỉ hồi lạc diệp kỉ sưu chi Tự tùng nhứt kiến ñào hoa hậu Trực chí như kim bất cánh nghi

Dịch:

Kiếm khách bao năm mãi ñợi chờ Từng mùa lá ñổ vẫn trăng mơ Một phen chợt thấy hoa ñào nở Nghi sạch tiêu tan, sáng không ngờ.

Bài kệ ở câu ñầu dùng hình tượng kiếm khách ñể chỉ bản tâm. Trong văn học phương Đông từ lâu ñời, người kiếm khách là bực anh hùng lẫm liệt, sống như sức phóng ñãng của trùng dương, có hoài bão cứu khổ phò nguy cho con người, ñạp bằng mọi bất công, trực tiếp can thiệp vào việc nghĩa không hề nao núng run sợ, biết khinh thường danh lợi, biết quý trọng hiền nhân lễ nghĩa cao khiết. Kiếm khách tiêu biểu cho ý chí cao tuyệt, vượt lên trên mọi tù hãm tầm thường ñầy u tối của nhỏ nhen tranh chấp. Người kiếm khách như cột thu lôi trên nóc ñền sự sống. Thiền sư Linh Vân thấy hình tượng kiếm khách ñể ký thác bản tâm giác ngộ rất hấp dẫn và nổi bật, dễ gây cảm xúc hùng mạnh. Bản tâm giác ngộ cũng oai hùng cao cả, còn vĩ ñại vạn lần bởi nó là sức mạnh nội tại thuần khiết do thiền ñịnh kiên cố mà phát sáng lên. Sức mạnh của nội tâm sâu lắng trong thiền ñịnh kiên cố này phá tan phút chốc mọi vướng chấp tù hãm bấy lâu quấn siết tâm thức. Ngộ ñạo tức chợt ñón ánh sáng kì diệu chưa từng có tràn dâng trên tâm thức, xóa sạch biên giới ngăn cách bỉ thử ngột ngạt hư ảo, như con chim sẻ bỗng chốc thành chim thần vĩ ñại bay vọt lên khỏi hang tối u minh, thấy trời xanh vạn dặm bình yên. Người ngộ ñạo bỗng thấy cả sông kia núi này là từng mảnh xương thịt của mình trong hòa ñiệu nhứt như không còn phân biệt. Mọi ñồn ải ngã chấp phân biệt

kiên cố bấy lâu phút chốc tan hoang sụp ñổ hết, gọi là ñi tới quê nhà, là phong quang kiến ñịa, phá tan thành vàng núi bạc mà nó giam nhốt mình từ vô lượng kiếp trong tử sinh luân hồi. Thiền sư Linh Vân ñã ñưa hết chí bình sinh của mình vào ñịnh tâm kiên cố suốt ba mươi năm với công phu tu tập. Nhưng còn tư niệm vi tế nào ñó nên bao lần thấy hoa ñào nở mỗi ñộ Xuân về mà vẫn không "nhìn thấy ñạo", và sau thời kì chín mùi với thức tâm vô niệm tuyệt cùng, bỗng lần này Ngài chợt nhìn hoa ñào với cái nhìn vô phân biệt trí, cái nhìn trực kiến chớp nhoáng lao thẳng tới với nhứt như, chủ thể ñối tượng nổ tung, nên bừng ngộ. Ngài Linh Vân thấy hoa ñào mà bừng ngộ là một trường hợp hơi hiếm có. Có người bị một kích ñộng vào cơ thể ñau ñiếng mà bừng ngộ. Phật Tổ xưa do nhìn thấy sao Mai trong xanh chiếu vào mắt mà bừng ngộ, hay các bậc Duyên Giác sống tu thiền ñịnh kiên cố trong rừng, thấy lá rụng hoa rơi mà bừng ngộ. Ngộ cũng có nhiều bực: sơ ngộ, triệt ngộ. Từ ñời Tống, các tổ sư chế ra tham công án, ñể người học cài hết tâm mình vào ñó, phát ñộng nhiệt tình tuyệt diệu của truy tìm giải ñáp gọi là khối nghi. Giải ñáp không phải bằng trí chia cắt ñối tượng mà là cắm khắn hết sức Vipassana, tức mài giũa cực bén QUÁN vào ñối tượng.

Tóm lại, bài kệ của Linh Vân tươi mát, hấp dẫn là vì hình ảnh hoa ñào ñập vào nhãn tuyến, ñi thẳng tới thực tại chớp nhoáng mà bừng ngộ. Cái ấy vẫn là kết quả của nhiều năm kiên cố an ñịnh bất ñộng mới có kết quả như thế.

THẦY ĐI HÁI THUỐC

Vân Nương

Tùng hạ vấn ñồng tử Ngôn: Sư thái dược khứ Chỉ tại thử sơn trang Vân thâm bất tri xứ Giả Ðảo (Ðường Thi)

Tạm dịch: Dưới thông hỏi tiểu ñồng Thưa: Thầy ñi hái thuốc Giữa núi này mênh mông Mây mù ñâu biết ñược.

Bài thơ phóng dật ñượm màu thần tiên, như một bức tranh thủy mạc cổ xưa! vỏn vẹn có 20 chữ mà bao gồm chứa ñựng cả một khung trời mênh mông bát ngát, rừng núi bao la... tôi dịch vì bị lôi cuốn! tuy biết khó mà lột ñược hết tinh hoa của bài thơ kiệt tác ấy! Người dịch chỉ tả ñược cái "cốt" chứ ñâu nói lên ñược cái "hồn" bài thơ của một thi nhân ñời nhà Ðường bên xứ Trung Hoa, tuy cách biệt cả hơn ngàn năm mà vẫn gieo cảm xúc cho người ñọc.

Tôi tưởng tượng: một ngôi chùa tọa lạc trên ñồi thông, vị Cao Tăng thường vẫn vào rừng sâu núi cao hái thuốc ñể chữa bệnh cho dân nghèo ở rải rác dưới những thôn xóm chung quanh. Vẻ từ ái của Thầy qua thái ñộ ân cần thăm bệnh, hỏi han, an ủi rồi nhẹ nhàng mở ñãy thuốc... những viên thuốc từ bao lâu nay Thầy ñã dày công lặn lội ñến ñỉnh non cao

sương khói mịt mù , hái những cây lá có vị thuốc mang về xao luyện thành linh dược. Những linh dược mà vị Cao Tăng ñi hái thuốc phải là những nơi thâm sơn cùng cốc nơi khe ñá mốc rêu, những mảnh ñất nguyên thủy gần với mặt trời, cận với trăng sao thấm nhuần mưa nắng thiên nhiên, không một hạt bụi trong cõi người ta bén mảng tới. Cho nên mỗi lần Thầy ñi hái thuốc là cả một hành trình công phu, ngày trở về vô hạn ñịnh... Chú Tiểu ở lại giữ chùa chỉ ñành ñứng dõi theo bóng Thầy khuất dần khuất dần vào ñám mây mù bao la dày ñặc.

Tôi hình dung dưới cổng Tam Quan, bên ñồi thông, một chú Tiểu tóc ñể trái ñào, bộ áo tràng màu khói hương nhẹ mềm phất bay theo gió giữa cỏ cây, mây núi, một khung cảnh thuần khiết thiên nhiên mà những tĩnh lặng thuần khiết ấy người ta chỉ có thể tìm thấy ở nơi thiền môn trang nghiêm ngăn cách hẳn với nơi thị tứ, kẻ chợ ồn ào. Khác xa với những cảnh rừng núi Chapa, một thắng cảnh miền thượng du Bắc Việt thuở xa xưa. Ðã có một thời khách thượng lưu, bậc quyền quý nơi "ngàn năm văn vật ñất Thăng Long" thường chọn làm nơi du ngoạn vào mùa hoa Ðào nở. Trên ñường ñi, nhìn xuống thung lũng, hay ngẩng trông lên ñỉnh núi xa xa của một rừng hoa ñào ñang nở rộ, con người chập chờn như lạc giữa mây trắng ñào hồng. Toàn màu mây quyện sắc hoa như cảnh non bồng nhập thế. Cũng không phải cảnh Ðà Lạt sương mù vào dịp cuối năm, khách nhàn du tránh nắng Sàigòn, lên miền Cao Nguyên ñể ñược gần gũi những cụm mây mù xà xuống ôm trọn chiếc xe trên ñèo cao vào những sớm tinh sương, hay những chiều về muộn

khiến khách có cảm tưởng như ñang lơ lửng cùng mây giữa bầu trời lành lạnh khói sương.

Khi còn ở quê nhà, vào thập niên 80, tôi ñược gặp một vị Thượng Tọa vừa từ ngoài Bắc vào. Thầy vừa ñược Cộng Sản trả tự do sau một thời gian bị giam cầm tại trại cải tạo Lý Bá Sơ. Một ngục tù khét tiếng ác nghiệt của tên Trưởng Trại họ Lý. Trại nằm sâu vào dãy núi trùng ñiệp giáp biên giới Lào, một châu thổ miền Trung thuộc tỉnh Thanh Hóa, nơi ma thiêng nước ñộc, bệnh tật nhiều mà thuốc men không có. Biết Thầy là bậc thâm nho, giỏi về thuốc Ðông Y nên tên Cai ngục ñã "ra ơn" miễn lao ñộng cho Thầy. Trong khi các bạn tù phải lao ñộng nặng thì Thầy ñược tự do vào rừng tìm kiếm cây thuốc về xao tẩm, biến chế trị bệnh cho cả trại cùng dân Bản quanh vùng.

Ðặc biệt Thầy nghiện trầu. Mỗi lần ñi làm Phật sự Thầy vẫn kè kè hộp ñựng trầu. Thầy nghiện trầu cũng vì cách ngừa bệnh, vì hạt cau và lá trầu ñều là vị thuốc nên tên Cai ngục ñã chấp thuận cho Thầy trồng nhiều trong trại. Thầy cười kết luận: "Cũng nhờ vậy mà tôi ñã có dịp hoằng dương Ðạo Pháp, nâng ñỡ tinh thần cho các anh em bạn tù ñồng cảnh ngộ...". Thầy chẳng khác gì hình ảnh của vị Cao Tăng trong bài Ðường Thi ñó sao! Tôi tưởng như Thầy cũng ñang ñi hái thuốc lẫn khuất giữa rừng núi bao la, bát ngát trời mây, mịt mùng sương khói ở một phương trời nào ñó ñể tìm linh dược về chùa phổ ñộ chúng sinh.

Viết tới ñây tôi lại bồi hồi xúc ñộng nhớ tới Sư Phụ tôi, một vị Thượng Tọa ñã làm tuần tiết

cho người bạn trăm năm của tôi khi anh nằm xuống vào năm 1986 và sau ñó Thầy ñã làm lễ quy y cho tôi. Cả một thời dĩ vãng ñau buồn nơi quê hương yêu dấu như chợt hiện về với ngôi chùa quen thuộc nằm giữa Sàigòn ñầy cát bụi phồn hoa. Tuy tôi ñã xa rời cả mười mấy năm nay, nhưng ñâu dễ gì phai mờ cùng năm tháng! Làm sao tôi quên ñược vị Thầy ñã ban cho tôi những linh dược nhiệm mầu vào thời gian tôi lâm trọng bệnh? Ngôi chùa tọa lạc trong con ñường nhỏ ở trung tâm thành phố Sàigòn, trông bề ngoài rất khiêm tốn. Có hai vế câu ñối chữ Hán nền trắng chữ ñen ñắp nổi hai bên cột trụ nơi cổng chùa:

An Quốc An Dân Pháp Vũ tu bồi Xã Tắc Lạc Nhân Lạc Cảnh Từ Quang chiếu diệu Sơn Hà

(Yên nước yêu dân mưa Pháp thấm nhuần cây cỏ) (Vui người vui cảnh Ðạo Vàng sáng rực non sông)

Nhưng khi vừa bước qua cánh cổng gỗ thô sơ, vào bên trong ñã nghe thoảng mùi hương trầm bát ngát, khách có cảm tưởng như lạc vào một thế giới khác với những lẵng Phong Lan xinh xắn, vài chậu Lan Bạch Ngọc, Lan Hồng Ðiểm... một không khí u nhã, tịch mịch ñầy ñạo vị như ở chốn Thiền Lâm. Con người bỗng cảm thấy tâm hồn nhẹ nhàng thoải mái, lâng lâng mát rượi. Thế mới biết phép nhiệm mầu nơi cửa Phật Từ Bi cao cả biết chừng nào. Phía trong là căn phòng thụ trai sâu hun hút có thể chứa cả trăm người, nơi dành cho Phật Tử vào những ngày lễ lớn. Hai

bên cửa có hai vế câu ñối viết theo lối Triện, như chào ñón khách thập phương:

Tới cửa Từ Bi hướng giải thoát ngạt ngào muôn ý Vào chùa An Lạc Chân Như bừng sáng mọi nguồn vui.

Khách sẽ thuận chân theo cầu thang phía góc phải lên lầu một nơi thờ Tổ. Cũng vẫn là nơi quy tụ cây cảnh: những chậu kiểng ñủ loại cây quý như Mai Chiếu Thủy. Hoa Sứ Thái Lan vây quanh một cây si cằn cỗi, rễ chằng chịt, tất cả uốn hãm theo kiểu Bonsai, trồng ñã lâu năm, cây nào cây nấy gốc to xù xì. Trực diện với vế câu ñối:

Cửa Kiến Tánh ra vào, nối gót Tổ Tông ngời ñất Bắc Nhà Minh Tâm xây dựng, khêu ñèn Phật Tuệ rạng trời Nam

Lên tới lầu một, khách mới thật sự ñánh ñộng nhà chùa. Có khi là Sư Bác hoặc chính Thượng Tọa trụ trì ra chào ñón. Sau khi ngồi nghỉ ngơi, uống tách trà, hương hoa ñã ñặt sẵn trên khay, khách theo Sư Bác lên lầu hai lễ Phật.

Lầu hai thờ Tam Bảo, thay vì cây cảnh như mấy tầng dưới thì nơi ñây là Tháp Chuông. Một quả chuông vừa phải, cân xứng với cảnh chùa khiêm tốn giữa ñô thành chật hẹp nhưng cũng ñủ bối cảnh thẩm mỹ trang trọng với hai bên hai vế câu ñối sơn son thếp vàng chầu vào của Tam Bảo:

Trống Pháp giục vang trời, thức tỉnh hồn mê ba bảy cõi

Chuông Bi rung dậy ñất, khua tan giấc mộng chín mười phương

Cửa Tam Bảo là một hàng cửa gỗ sơn son thếp vàng chạy suốt chiều ngang ngôi chùa, lồng ñôi câu ñối:

Giọt nước Từ Bi rưới tắt lửa oán thù trong ức kiếp Ánh ñèn Trí Tuệ sáng rọi nguồn mê vọng cả muôn tâm

Nơi thờ Tam Bảo lối kiến trúc, trang hoàng tương tự như chùa Vĩnh Nghiêm, nghĩa là từ của Vọng, án thư, trang thờ ñều chạm trổ, sơn son thếp vàng lộng lẫy uy nghi. Nơi cửa Vọng ngăn cách trang thờ là hai cột gỗ tròn to sơn son làm ñiểm tựa cho hai tấm hoành phi treo từ trần nhà xuống, với hai câu ñối:

An tam giới, cứu chúng sinh Giác Phụ tùy cơ ứng dụng tam sa xuyên hỏa thạch

Lạc nhất Thừa, thông nhị Ðế Hùng Sư phương tiện hoằng khai vạn pháp triệt tâm nguyên

(Yên ba cõi, cứu bốn loài Ðấng Từ Phụ tùy cơ ứng dụng ba xe qua lửa ñá) (Vui ñạo nhất Thừa, quán thông nhị Ðế Bậc Hùng Sư phương tiện rộng mở muôn pháp diệt nguồn tâm)

Nhưng ñộc ñáo nhất phải kể công trình ñắp "Cội Bồ Ðề" trên bức tường phía sau tượng Ðức Thích Ca của ông thợ giỏi và sáng kiến của Thượng Tọa trụ trì: dưới nền trời mây

xanh mây trắng cội Bộ Ðề với những cành cây ñầy lá, ñắp nổi tỏa rộng suốt bức tường phía sau hơi tối, làm nổi bật những lá óng ánh kim nhũ màu vàng xậm trên cành màu nâu ñất, có những lá ñang lả tả rơi rụng ñó ñây... Bức tường như một bức tranh sơn dầu khổng lồ của một họa sĩ mà những chiếc lá là những bệt sơn ñắp dầy cộm, màu sắc nhuần nhuyễn linh ñộng sau lưng Ðức Phật to, cao gần sát trần nhà. Trước khung cảnh ấy khách có tâm trạng hư hư, thực thực! như ñược chứng kiến tận mắt cảnh Bồ Ðề Ðạo Tràng nơi Ðức Thế Tôn thành ñạo, hoằng pháp cứu ñộ chúng sinh.

Thượng Tọa trụ trì là một vị Cao Tăng, Hán tự uyên thâm, tất cả những câu ñối nơi cảnh chùa ñều do Thầy nghĩ ra. Người thế phát từ hồi nhỏ tại chùa Quán Sứ ngoài Hà Nội. Nhận lãnh Phó Chúc của Sư Tổ, Người vào Nam thiết lập ngôi chùa tại Sàigòn vào năm 1942, khởi ñầu vì tài chánh eo hẹp, Người mua lại hai ngôi nhà cũ trong ngõ hẻm tạo dựng thành ngôi chùa. Tới cuộc di cư vĩ ñại vào năm 1954, các Phật tử ngoài Hà Nội tại chùa Quán Sứ lại tìm tới ngôi chùa của Thầy, suốt mấy năm Thầy tu bổ dần dần nay ñã trở thành một Thiền Môn trang nghiêm, cổ kính, tuy ñịa ñiểm eo hẹp nhưng nhớ lối kiến trúc khéo nên chẳng kém gì những ngôi chùa nơi lam sơn thắng cảnh.

Các vị chân tu khi ñã thấu triệt Giáo lý Phật Ðà với hai chữ SẮC KHÔNG thì dù ở nơi ñâu cũng vẫn là dưới cội Bồ Ðề với tâm thiền ý ñịnh. Gặp khi ñất nước loạn lạc, cảnh tuy thay ñổi nhưng Ðạo chẳng ñổi thay. Ánh Ðạo Vàng vẫn thường hằng ngự sáng khắp nơi

trong cõi u minh ñầy tục lụy. Chúng sinh vướng mắc không những bệnh thể xác mà còn mang nặng cả bệnh về tâm hồn. Một căn bệnh mà ở vào thời ñại nào cũng ñầy dẫy trong nhân gian cần phải cứu chữa, bởi thế nên thời ñại nào cũng có bóng dáng những áo tràng màu nâu già miền Bắc, màu khói nhang miền Trung và màu vàng nghệ miền Nam của Dân Tộc Việt Nam. Ðó chính là hình ảnh của các vị Cao Tăng thay Ðức Phật hành ñạo, ban phát những linh dược nhiệm mầu, con bệnh từ từ cảm nhận... nghe dịu mát tâm hồn, tâm trần lắng dịu, hiểu ñâu là lẽ Luân Hồi, Sinh Tử trong Giáo lý của Ðức Thế tôn cứu ñộ muôn loài.

Ý XUÂN

Theo luật tuần hoàn của vũ trụ, xuân ñến phong cảnh trở lên hữu tình, khí hậu ấm áp, cây cối ñơm hoa kết trái thắm tươi, các sinh vật như bừng lên sức sống. Sự thay ñổi thời tiết, cảnhsắc trong mùa xuân dễ dàng nhận ra ở các nước thuộc vùng ôn ñới chỉ có hai mùa mưa nắng.

Khi tu học ở Nhật Bản, tôi ñã ñược nhìn ngắm sự kỳ diệu của mùa Xuân. Trong suốt mùa Đông dài lạnh lẽo, cỏ cây hoa lá chim chóc muôn vật ... ñều như cố sức thu mình, chịu dựng cái giá rét lạnh căm.

Đột nhiên một sáng nọ thức dậy, chợt nghe chim oanh cất tiếng hót lanh lảnh, mừng rỡ chào ñón ngày vuo mới. Nhìn ra vườn mát màu xanh mơn mởn trên cành liễu, búp ñào,

khắp nơi những chồi non nảy mầm phơi phới, tiết trời thoảng mùi hơi ấm ... tất cả toát lên sức sống một cách mãnh liệt, nhanh chóng lạ thường, báo hiệu mùa xuân ñã trở về. Quan sát sứng sống ñổi thay luân chuyển trong trời ñất và suy nghiệm lại công phu tu hành của bản thân, nhận ra những ñiểm tốt ñẹp tương ñồng, Thiền sư thốt lên :

Thị phi ngôn trục triêu hoa lạc, Danh lợi tâm tùng dạ vũ hàn. Hoa lạc vũ tình sơn tịch tịch Nhất thinh ñề ñiểu hiệu Đông tàn.

Tạm dịch :

Thị phi tiếng rụng theo hoa sớm Danh lợi lòng băng với bão ñêm Mưa tạnh hoa rơi non vắng vẻ Chim kêu Xuân lại quá bên thềm.

Nghĩa là sống trong nhà Thiền, tâm hồn các nhà sư tĩnh lặng. Danh lợi, thị phi, ñược thua, khen chê ... của cuộc ñời ñã ñóng băng như tuyết lạnh trong ñêm dài, chẳng thể lay chuyển lòng dạ thiền sư. Từ tâm hồn thanh thản bất ñộng ấy. Trong phút giây nào ñó, chợt bắp gặp pháp âm vi diệu ngàn ñời của ñức Phật, thấy ñược mầm sống vĩnh hằng của pháp thân trong chính mình và muôn loại, mở ra cảnh giới an vui bất tuyệt, tự tại trên nẻo ñi về.

Diễn tả sự ñúng lúc, ñúng thời tiết nhân duyên cho mùa xuân bước ñến, người Nhật thường dùng câu : "Toki ni azazu to koe mo tategu, Kori tokesari ashi wa tsuno gurnu", nghĩa là: "Chưa phải lúc thì hoàng oanh

không thể hót. Băng tan thì cây cỏ nảy mầm".

Cũng vậy, người tu chưa ñến lúc ngộ ñạo hay ñầy ñủ công phu, không thể nào nghe Phật âm và nảy mầm giác ngộ.

Trên tinh thần ñủ duyên ñúng lúc, chuyển sanh kinh Pháp Hoa, Phẩm Bồ tát Tùng Địa dũng xuất thứ 15, chúng ta cũng nhận ra ý này. Trong kinh cho biết Bồ tát từ tất cả các phương khác chắp tay xin Phật cho phép các Ngài ñọc tụng, biên chép, giảng nói Pháp Hoa sau Phật diệt ñộ ở cõi Ta Bà lợi ích chúng sanh. Đức Phật vừa từ chối lời thỉnh cầu thì ñúng lúc ấy, vô số Bồ tát từ ñất vọt lên.

Trong Phật giáo, ñất thường ñược dùng ñể tiêu biểu cho tâm, gọi là tâm ñịa. Từ ñất mọc lên cỏ dại và cũng từ ñất cho tất cả cây trái, hoa màu lợi ích cho người cùng muôn vật. Mảnh ñất tâm cũng vậy, chất chứa ñầy ñủ hạt giống thiện ác giúp ta thăng hoa, trở thành thánh thiện hay kéo ta vào ñường tội lỗi.

Vì vậy, trong quá trình tu hành, nếu biết khai thác, phát huy thiện tâm, từng bước chúng ta nhận ra trong tâm nảy sinh những ñiều cao quý, lợi lạc. Kinh diễn tả hình ảnh này bằng vô số Bồ tát từ ñất vọt lên. Bồ tát tức người mang chí lớn làm lợi ích cho ñời. Trên ñường hành ñạo, nay họ còn cưu mang giúp ñỡ người này thoát khỏi khổ nạn, mai lại giáo dưỡng người khác thành tài. Có vị thể hiện hạnh bố thí, có vị thực hành kham nẫn hay sống ñời phạm hạnh thanh tịnh, hoặc phát huy trí huệ vô lậu ... Tất cả ñều cống hiến

cho ñời hương thơm giới ñức, hiểu biết siêu phàm, khả năng vượt trội, ñáp ứng ñược mọi yêu cầu của chúng sanh.

Đức Phật ñưa ra mẫu Bồ tát Tùng Địa dũng xuất toàn thiện, toàn mỹ nhằm nhắc nhở chúng ta tu hành, muốn giáo hóa chúng sanh cần chuẩn bị ñầy ñủ, rèn luyện khả năng thật sự giỏi hơn, có sức chịu ñựng gian khổ hơn người, có tinh thần sinh hy sinh vô bờ bến, trải tình thương vô giới hạn, yêu thích phục vụ mọi người, như vậy mới có khả năng hoằng truyền chánh pháp ở thế giới ngũ trược Ta Bà.

Lãnh ñạo lục vạn hằng hà sa Bồ tát tùng ñịa dũng xuất là 4 vị Thượng Hạnh, Vô Biên Hạnh, Tịnh Hạnh, An Lập Hạnh. Nói khác, bước trên lộ trình Phật ñạo, tu thế nào ñể thân ngũ uẩn chúng ta bung ra ñược khả năng gánh vác những việc khó nhất, ña dạng hóa việc làm lợi ích ở nhiều lãnh vực, không từ nan khó dễ, lớn nhỏ. Mặc dù ña tài, ña năng, nhưng tâm hồn vẫn hoàn toàn thanh tịnh và an trụ kiên cố với hạnh nguyện cứu khổ ban vui cho người.

Ngoài hình ảnh Bồ tát từ ñất hiện lên, kinh Pháp Hoa còn cho thấy biểu tượng cao tột khác là tháp Đa Bảo cũng từ ñất vọt lên, trụ giữa hư không . Trong tháp hiện hữu hai ñức Phật : Đa Bảo và Thích Ca. Điều này gợi chúng ta suy nghĩ trong lòng ñất có nhiều vàng, bạc, châu báu, nếu biết sử dụng, cuộc sống trở thành giàu có.Đối với người biết khai thác, mảnh ñất tâm cũng tương tự như vậy. Khi biết lựa chọn các pháp cao quý trang nghiêm thân tâm và sử dụng trọn vẹn căn

lành sẽ xây dựng ñược thế giới quan toàn mỹ, toàn bích mà kinh tiêu biểu bằng tháp báu có hai ñức Phật ngự bên trong .

Tháp báu từ ñất hiện lên hư không và ñức Phật Thích Ca vào an tọa trong tháp. Nói cách khác, chính ñức Thích Ca ñã phát hiện những khả năng siêu tuyệt tiềm ẩn bên trong cái thân một trượng sáu và khéo sử dụng tiềm năng ấy nên Ngài ñạt ñến quả vị toàn giác, toàn trí và chuyển ñổi cảnh giới Ta Bà phiền não uế trược thành Tịnh ñộ an lạc cho những ai tiếp bước theo Ngài. Kế ñến, các vị tổ sư hành ñạo cũng từng bước khai thác ñược khả năng vô tận nằm trong thân ngũ uẩn hữu hạn. Từng mức ñộ tu chứng của từng hành giả, gom ñược của báu trong tâm bao nhiêu, sử dụng ñược tiềm nănh ñến ñâu, thì tạo dựng ñược thiên ñàng hay cảnh giới Tịnh ñộ mỹ lệ bấy nhiêu.

Trước thềm Xuân mới, cầu chúc Tăng Ni Phật tử từng bước theo dấu chân ñức Từ Tôn, phát hiện ñược những ñiều cao quý trong tâm, thể hiện thành những việc làm tốt ñẹp, ñạo ñức, mang an vui giải thoát cho ta và người. Công ñức tu tập ấy kết thành những tháp báu lớn nhỏ khác nhau, cho ñến ngày nào ñầy ñủ tâm ñại bi, hạnh Bồ tát viên mãn, tất cả cùng ñạt quả vị vô thượng Đẳng giác, cùng có tháp bảy báu ñồng với ñức Đa Bảo Như Lai,lưu chuyển khắp mười phương pháp giới làm chứng tín cho chân lý Pháp Hoa hằng hữu muôn ñời.

KD

NHỮNG VẦN THƠ XUÂN NƠI ĐẤT KHÁCH

Vĩnh Liêm

Hằng năm, theo thông lệ, cứ ñến Tết âm lịch là người Việt mình ở hải ngoại ñều có báo Xuân, dù ở bất cứ nơi ñâu, Á Châu hay Âu Châu, Úc Châu hay Mỹ Châu. Tính ñến năm nay, Nhâm Ngọ 2002, cá nhân người viết trong 26 năm qua chưa bao giờ biết ñón Xuân ăn Tết là gì, vì Tết âm lịch nơi tôi ở chẳng bao giờ rơi vào mùa Xuân cả! Hơn thế nữa, trong hoàn cảnh tị nạn, tôi không thể nào vui sướng ñể ñón Tết mừng Xuân, mặc dù là Xuân gượng Tết hờ. Dù vậy, tôi không thể không theo tục lệ Ông Bà, Tổ Tiên mà quên ñi nguồn cội. Chính vì lẽ ñó, thỉnh thoảng tôi nhận lời viết bài cho báo Xuân theo cảm nhận và chủ quan của mình.

Cuối năm, mang chồng sách cũ ra ñọc, tìm những vần thơ xuân hợp ý thì thấy hầu hết các nhà thơ cũng có những nỗi khắc khoải trong những buổi xuân về. Vì trang báo có hạn nên người viết phải hạn chế số trang, chọn lọc những vần thơ tiêu biểu. Mong các bạn thơ thứ lỗi cho nếu thấy thiếu vắng tên mình trên trang báo này.

Nơi tôi tạm dung là xứ tuyết, thường thì tuyết ñổ vào dịp Tết âm lịch. Thi sĩ Nguyễn Thị Ngọc Dung cũng tạm dung ở vùng này nên tâm sự của nữ sĩ trong ngày Tết thật là chí lý:

Tết này mưa tuyết trắng vai Vùng Hoa Thịnh Ðốn ñông dài giá băng Bàn chân nhiệt ñới lạnh căm Rời xa ñất mẹ bao năm chưa về (Tết Này, Nguyễn Thị Ngọc Dung-Ðiểm Trang Làm Dáng Cuộc Ðời, 30)

Cứ mỗi lần xuân ñến là nỗi sầu vong quốc càng nặng trĩu trên ñôi vai người xa xứ, là lúc lòng thi nhân càng thấy tủi hổ, xót xa. Thi sĩ Minh Viên ở miền Viễn Tây, xứ sương mù gió lộng Cựu Kim Sơn, nên nỗi sầu vong quốc của ông càng trĩu nặng hơn khi ñón Tết tha hương:

Xuân lại về ñây, Xuân xứ lạ Khối sầu vong quốc trĩu vai thêm. ......................................... Mười năm ñất khách mười năm tủi Xuân ñến buồn thêm phận cỏ hèn. (Xuân Tha Hương, Minh Viên-Vết Thương Sài Gòn, 52)

Ai ai cũng vậy, mỗi lần xuân ñến trong hoàn cảnh tha hương là nhớ mẹ nhớ cha một cách ray rức, bâng khuâng:

Mười mấy xuân rồi xa cách mẹ Nhớ thương trĩu nặng những vần thơ Mùa ñông rét mướt hồn con trẻ Thôi hết rồi hoa bướm mộng mơ! .......................................... Con vẫn âm thầm thương nhớ mẹ Hồn thơ không sợi nắng thêu hoa Hồn thơ ñã ngập tràn băng tuyết Và mắt-mùa-ñông lắm gió mưa!

Thiếu mẹ ñời con như lá úa Xuân về con ngỡ xuân chưa sang Xuân về, xuân của riêng thiên hạ Con mất xuân rồi, ñâu biết xuân! (Thư Xuân gửi Mẹ, Minh Viên-Ðêm Việt Nam, 136 & 138)

Nhà thơ trẻ Trần Phùng Linh Duyên cũng có cùng tâm sự như thế:

Con thương Bố Mẹ ñã già Ðón Xuân hiu hắt cho qua mấy ngày Ở ñây con chẳng vui say Quê người con ñón Xuân này ly hương (Lại nhớ mùa Xuân, Trần Phùng Linh Duyên-Ly Hương, 38 & 39)

Nỗi nhớ thương Mẹ hiền của nhà thơ Trần Trung Ðạo lại càng lớn hơn, vì ông cho rằng cứ một năm xa cách mẹ hiền là dài bằng hai năm!

Năm mới ñến con cũng già thêm tuổi Xa mẹ hiền một tuổi nặng bằng hai Tuổi nước Việt chất chồng lên quá khứ Tuổi xứ người quần quật với tương lai. (Mỗi Mùa Xuân Thêm Một Lần Dối Mẹ, Trần Trung Ðạo-Ðổi Cả Thiên Thu Tiếng Mẹ Cười, 43)

Nhà thơ nữ Ngô Minh Hằng cũng nhớ thương Mẹ ñến não lòng:

Ở ñây Mẹ ạ, ba ngày Tết Thổn thức lòng con nỗi nhớ thương. (Thơ Xuân Gửi Mẹ, Ngô Minh Hằng-Tiếng Lòng, 44)

Thi nhân ở Gia Nã Ðại cũng có tâm sự ngổn ngang khi mùa xuân tới. Nhà thơ Luân Hoán lần ñầu tiên ñón Tết ở Montréal cũng phải bật than:

mùa xuân ơi mùa xuân trời xanh mây trắng lắm lòng ta nào dửng dưng cớ sao buồn ghê lắm (Mùa xuân Montréal, Luân Hoán-Ngơ Ngác Cõi Người, 41)

Rồi nhà thơ lắc ñầu ngao ngán:

xuân ñâu còn của ñất trời xuân chừ của lũ hết thời ngâm nga (Mùng một Tết ở Montréal, Luân Hoán-Ngơ Ngác Cõi Người, 83)

Nhà thơ Nguyễn Văn Quảng Ngãi ñã ở ñây ñược vài năm, cũng ñã ñón Tết bao lần, thế mà mỗi lần xuân ñến là mỗi lần ông lại than trách thân phận bơ vơ:

Bơ vơ quá giữa quê người Ðón Xuân lặng ngắm ñầy trời tuyết bay Mà này sao rượu chẳng cay? Niềm thương, nỗi nhớ viết hoài chưa xong (Lại xuân, Nguyễn Văn Quảng Ngãi-Hoen Màu Thời Gian, 41)

Tại sao xuân ñến mà lòng thi nhân không vui? Vì ñây là xuân ñất khách, không phải

xuân của quê nhà! Mẹ hiền ñang ở tại quê nhà thì làm sao thi nhân vui cho ñược?

Vẫn ñếm xuân về trên ñất khách Nghe buồn nhỏ giọt xuống vai tôi Ðèn ai thắp sáng bên kia phố Nhớ quá, chao ôi, tiếng mẹ cười.

Vì vậy, thi nhân ñâu có vui gì mà uống rượu mừng xuân! Nếu có uống chăng là uống những nỗi ngậm ngùi:

Chén rượu mừng xuân tôi chẳng uống Chỉ uống ñêm nay những ngậm ngùi. (Xuân ñất khách, Trần Trung Ðạo-Thao Thức, 29 & 30)

Vâng, quả ñúng như vậy! Uống rượu thì chỉ có say, chứ cơn sầu thì không làm sao vơi ñược! Thi sĩ Hà Huyền Chi ñã từng trải nỗi sầu xa xứ khi ñón xuân về trên xứ người:

Ðón xuân trên ñất nước người Cạn bao nhiêu rượu không vơi cơn sầu (Xuân Trên Xứ Người, Hà Huyền Chi-Tên Nô Lệ Mới, 58)

Càng xa xứ nhiều năm, lòng thi nhân càng khắc khoải, trái tim càng chai ñá thêm:

Ðã tám mùa xuân nơi xứ lạ Tám mùa khắc khoải, tám mùa ñau Trái tim Từ Thức trơ như ñá Lạc dấu quê hương, lạc dấu nhau. (Qua những ngày câm những tháng ñen, Hà Huyền Chi-Cõi Buồn Trên Ta, 56)

Mùa xuân của ta ở ñây là mùa tuyết ñổ của Bắc Mỹ. Bởi thế cho nên, năm nào thi nhân

cũng cảm thấy mùa xuân hiu quạnh ở xứ người:

Xứ người tuyết ñổ mịt mùng Ðón xuân hiu quạnh nát lòng hoài hương. (Xuân Hiu Quạnh, Hà Huyền Chi-Một Túi Bình Sinh Một Túi Thơ, 202)

Ngày mùng Một Tết lỡ chạm mặt ñồng hương, miệng thì chúc nhau năm mới dòn tan, nhưng trong lòng thì ngậm ngùi không sao tả xiết!

Ta chào nhau năm mới Lời chúc trượt trên môi Bắt tay cười hễ hả Quay lưng dấu ngậm ngùi. (Xuân Lữ Thứ, Hà Huyền Chi-Một Túi Bình Sinh Một Túi Thơ, 203)

Cụ Bà Nữ sĩ Kim Y ñã ñến Mỹ trước chúng ta, thế mà cứ mỗi ñộ xuân về là lòng Cụ Bà bồi hồi nhớ quê hương:

Năm năm mỗi ñộ xuân về, Nước non nhắc nhở niềm quê bồi hồi! (Xuân nhớ, Kim Y-Tiếng Quyên, 4)

Nỗi sầu của Nữ sĩ càng chất ngất khi Cụ Bà nhớ tới những người ở lại bị tù tội trong hỏa ngục của Cộng sản:

Tết ñến càng thương người hỏa ngục, Xuân về thêm tủi kiếp lưu vong! Vui chung ai ñó, riêng ta chỉ Chào ñón nàng Xuân với lạnh lùng! (Sầu Xuân Riêng Nặng..., Kim Y-Tiếng Quyên, 33)

Vì thế cho nên Cụ Bà nhường vui Xuân ñón Tết cho thiên hạ:

Vui xuân ñón tết nhường thiên hạ, Riêng khách lưu vong vạn cổ sầu! (Xuân Cảm, Kim Y-Tiếng Quyên, 35)

Thi sĩ Hà Bỉnh Trung nhìn mùa xuân qua ba màu xanh, ñỏ, trắng. Màu trắng là màu của tuyết. Có năm tuyết trắng lê thê ở vùng Hoa Thịnh Ðốn, thi sĩ than thở:

Xuân xanh, xuân ñỏ, rồi xuân trắng Ta biết tìm ñâu bóng dáng quê? Ta biết tìm ñâu thêm chút nắng Khi trời ñang lạnh, tuyết lê thê? (Xuân Cũng Ðổi Màu, Hà Bỉnh Trung-Dấu Chân Viễn Khách, 39)

Tâm trạng của các thi nhân trong dịp xuân về cũng ñều giống nhau: ngậm ngùi, nghẹn ngào, buồn bã, ñắng cay... Nhà thơ Vũ Hối càng chất ngất ñỉnh sầu khi ñón Tết:

Ðâu còn ñón Tết, mai vàng Ngậm ngùi nuốt lệ, trái ngang nghẹn ngào... (Chất ngất ñỉnh sầu, Vũ Hối-Chiêm Bao Trở Giấc, 17)

Tuyết trắng trong ngày Tết càng làm tăng nỗi sầu chất ngất trong hồn thi sĩ:

Tha hương tết lắm ngậm ngùi... Thương quê, thương bạn, ñâu nguôi lòng này Ngồi ñây ñếm vạn ñắng cay, Giao thừa quê Mẹ, phương này tuyết rơi, Giăng giăng lệ trắng khắp trời, Lạc loài ñất khách, chao ôi! là buồn...

(Nét thảo ñầu xuân, Vũ Hối-Chiêm Bao Trở Giấc, 25)

Nhà thơ nữ Thuý Trúc ở miền cực Nam Florida có nắng ấm chan hòa trong dịp Tết nên chưa có nỗi sầu chất ngất như nhà thơ Vũ Hối; tuy nhiên, bà cũng man mác buồn và không buồn may áo mới ñể ñón Tết:

Không pháo ngày mồng một Chẳng giao thừa ba mươi Tết buồn chưa may áo Chậu sành chờ mai tươi. (Xuân cảm, Thuý Trúc-Thơ Thuý Trúc, 93)

Trong số các nhà thơ lưu vong, ñặc biệt nhà thơ Nguyễn Mạnh Trinh có nỗi buồn khác lạ hơn người: nỗi sầu man mác lê thê nhưng thiếu hẳn chất men cay:

Ðêm ba mươi tết sầu chắn lối Tìm thử quê nhà lửa biếc soi. (Bài thơ cuối năm, Nguyễn Mạnh Trinh-Thơ Nguyễn Mạnh Trinh, 18)

Nói cười trâng tráo kiếp hề Có ta trong chuỗi lê thê xứ người. (Một ngày ở Los, Nguyễn Mạnh Trinh-Thơ Nguyễn Mạnh Trinh, 63)

Mỗi ngày xa quê hương là mỗi một cơn mê trùng trùng ñiệp ñiệp:

Tha hương chắc có ngày về Ba năm tiếp những cơn mê trùng trùng. (Mượn tôi chút nhớ, Nguyễn Mạnh Trinh-Thơ Nguyễn Mạnh Trinh, 99)

Gửi quà Tết tặng thân nhân ở quê nhà là chuyện thường tình, nhưng nhà thơ Ngô Minh Hằng lại còn cẩn thận dặn dò thêm bà chị:

Tặng chị Xuân này một chéo khăn Chị lau mắt lệ giữ ngày xanh Lau dòng máu ñỏ từ tim vỡ Tẩm liệm ñi bao nỗi nhọc nhằn! (Quà Xuân Và Niềm Hy Vọng, Ngô Minh Hằng-Tiếng Lòng, 24)

Và rồi nữ sĩ than thở một mình:

Riêng ta, xuân ñến có gì vui Chỉ thấy lòng ñau, dạ ngậm ngùi Hăm mấy năm dài, từ mất nước Quê người, hồn khách. Cố hương ơi! (Chúc Xuân, Ngô Minh Hằng-Gọi Ðàn, 26)

Quả thật kiếp người tị nạn như kiếp con chim lạc ñàn, ngơ ngác:

Quê người, nhìn mai nở Lòng ta thấy sầu mang Hăm mốt năm ngơ ngác Kiếp con chim lạc ñàn! (Mùa Xuân Bất Diệt, Ngô Minh Hằng-Gọi Ðàn, 87)

Ai cũng thấy quê người là ñẹp, nhưng cái ñẹp ñó là cái ñẹp nhất thời. Chỉ có quê hương của mình mới là nơi ñẹp nhất, vì nó chất chứa bao nhiêu kỷ niệm buồn vui của tuổi ấu thơ, của thời mới lớn:

Xuân người dẫu có bao nhiêu ñẹp Vẫn chẳng bằng Xuân của xứ ta! (Quà Xuân Cho Mẹ, Ngô Minh Hằng-Gọi Ðàn, 94)

Thi sĩ Tô Giang là người ra hải ngoại chậm nhất sau nhiều năm ở trong lao tù Cộng sản. Trước khi ra ñi, ông ñã tự dặn lòng mình:

Dù cuộc sống ñang quá nhiều thiếu thốn Thiếu cơm ăn áo mặc rách tinh thần Xin cứ giữ tình yêu cho yên ổn Là trong ta vẫn còn có mùa xuân. (Xuân hồi, Tô Giang-Mầm Xanh Trong Ðá, 86)

"Người tù trẻ tuổi nhất nước" Lê Khắc Anh Hào, dù ñang mài gươm phục quốc ở xứ người nhưng khi xuân về thì cõi lòng của thi sĩ cũng không khỏi dâng lên niềm ñau tê tái:

Thương ai trời rủ xuân về Ðể anh ñoài ñoạn mấy bề không gian Mẹ Cha... xuân, lệ hai hàng Nước non... xuân, nổi ngút ngàn hận căm Tay lần bấm ñốt tháng năm Tủi thân mấy cọng tóc ngầm bạc ra Em xuân tàn nét kiêu sa Em, xuân ủ dột trong tà áo em. Trời ơi! Anh mộng từng ñêm Trời ơi! Xuân ñã bên thềm giá băng Xuân sao trời dệt tuyết giăng? Cành mai nở cũng cầm bằng như mơ. (Ðêm về ươm mấy hạt thơ, Lê Khắc Anh Hào-Tự Thuở Vầng Trăng Vỡ Cuối Nguồn, 24)

Cái mối sầu chung của thi nhân khi phải lìa quê mẹ thật chẳng bao giờ nguôi ngoai ñược. Tâm sự của nhà thơ Mạc Phương Ðình cũng là tâm sự của nhiều thi nhân:

Long ñong từ buổi lìa quê mẹ Ôm mối sầu chung mãi chẳng nguôi.

....................................... Chẳng ñợi mà sao xuân vẫn ñến Buồn trông cánh nhạn cuối chân trời. (Xuân tha hương, Mạc Phương Ðình-Lời Ru Của Mẹ, 30)

Xuân viễn xứ là xuân của nỗi ngậm ngùi thì làm sao vui cho ñược? Cho nên nhà thơ ñã phải cất tiếng than:

Lại một mùa xuân của ñất trời Ðau lòng ai ñó chốn xa xôi Ngàn hoa không nở, lòng cô quạnh Xuân chỉ mang thêm những ngậm ngùi... (Xuân viễn xứ, Mạc Phương Ðình-Lời Ru Của Mẹ, 41)

Nhà thơ Trần Hoài Thư ở New Jersey, nơi ñó cũng là xứ tuyết. Mùa ñông lạnh cắt da, ñang ở không ñộ F, thế mà ông nổi hứng xách xe qua New York City chơi, nơi có China Town, ñể uống cà phê một mình. Cà phê nóng và thơm nồng ñâu không thấy mà chỉ thấy nỗi buồn ñặc quánh ở ñáy cốc:

Tôi qua Nữu Ước trời không ñộ Khuấy cốc cà phê ñặc nỗi buồn. (Vào Giêng, Trần Hoài Thư-Thơ Trần Hoài Thư, 98)

Nỗi buồn cuối năm ở Bắc Mỹ là nỗi buồn da diết, càng nhớ càng thương quê nhà, nhất là nơi ñó có người tình của thuở nào, có bông cải vàng nở rộ:

Thèm ơi bếp lửa ñêm trừ tịch Chiều cuối năm rồi, anh nhớ em Nhà em bên ấy dòng sông nhỏ Bông cải mùa xuân vàng rộ sân.

(Cuối năm bên dòng Hudson, Trần Hoài Thư-Thơ Trần Hoài Thư, 118)

Các thi nhân lưu vong nơi hải ngoại, hầu hết ñều có thân nhân bên cạnh, thế mà còn có nỗi buồn thê thiết ñến như thế, thì huống chi những người cô ñơn một mình nơi xứ lạ quê người, nỗi buồn ắt phải tăng gấp vạn lần hơn! Người viết cũng là một nạn nhân trong số những người cô ñơn ấy của năm 1975 nên biết rất rõ tâm trạng của họ lúc bấy giờ. Mỗi khi Tết ñến, tuyết trắng ngập ñường, bước chân ra ñường là không thấy phố không thấy nhà, mà chỉ thấy tuyết rơi trắng xóa ngập lối ñi! Còn nỗi buồn nào hơn? Còn bút mực nào tả xiết? Tôi phải làm gì ñây cho khuây nỗi nhớ? Thôi chỉ còn cách ra ñường dọc tuyết cho khuây khỏa nỗi sầu! Rồi lấy bút mực ra hí hoáy tâm sự với nàng cho vơi nỗi nhớ thương ñã dâng lên tới tận cổ. Tác giả ñã làm bài thơ sau ñây trong mùa tuyết trắng ñầu tiên ở Bắc Mỹ:

Em có bao giờ thấy tuyết rơi? Dịu dàng, ẻo lả giữa từng trời, Phất phơ sắc trắng trong hơi lạnh, Buông thả thân ngà xuống khắp nơi.

Em có bao giờ thấy tuyết chưa? Tim anh lạnh giá ñến bao giờ?! Ðốt than chẳng ấm lòng anh ñược, Mặc áo len dầy cũng hóa thưa!

Em ước một lần thấy tuyết rơi, Một lời ao ước rất xa xôi. Anh ñâu hy vọng mà mơ mộng, Ðội tuyết ñi trong nỗi ngậm ngùi. ........................................

Nhặt tuyết nặn hình tưởng nhớ em Làm sao mái tóc ñược nhung êm! Máu không tô ñậm môi son thắm! Tay ngọc ñâu còn! Ôi những ñêm...! (Em Có Bao Giờ Thấy Tuyết Rơi?, Vĩnh Liêm-Tị Nạn Trường Ca I, 17)

Biết rằng ngày xuân mà nhắc tới những chuyện buồn là không thích hợp, nhưng biết làm sao hơn vì các nhà thơ lưu vong ñều có những nỗi buồn như thế! Ðây còn là một ñề tài dành cho những nhà phê bình văn học nghiên cứu sau này. Bài viết này chỉ có tính cách gợi ý, không ñi vào chi tiết, và nhằm mục ñích chia xẻ tâm sự não nùng với các thi nhân. Hy vọng không làm nản lòng bạn ñọc.

Vĩnh Liêm

Ðức Phố, cuối năm Tân Tỵ

Những Cảm Nghĩ Rời

Nguyễn Oanh

Ðang ở giữa mùa ñông Canada Với màn tuyết dầy ñặc trắng xóa ñang buông rơi chầm chậm, Và những con ñường hàn băng giá rét căm căm. Lòng chợt ray rức hoài vọng những cánh mai vàng nở rộ ... Trong giọt nắng hiền hòa nồng ấm của quê hương ...

Ôi! Thời gian với không gian muôn trùng cách trở, Hai mươi năm qua, bao thương hải tang ñiền, Thế mà chỉ như giấc mộng ñêm qua! ? Một thoáng bâng khuâng lòng chợt hỏi: Thời gian có thật có hay không ?

Hay chỉ là những hoàng hôn và bình minh; Những con trăng tròn, những vầng trăng khuyết; Chuỗi quá trình sinh diệt; Thành, Trụ, Hoại, Không ... ...tiếp nối trong từng nhịp ñập của trái tim, trong từng khoảnh khắc phù du, nối tiếp không ngừng ...

Như kẻ lữ hành ñơn ñộc, Quay cuồng ñuổi bắt, Nhiệt tình tham ñắm trong cái huyển hóa của cuộc ñời ... Nữa ñời bổng chốc qua nhanh, Chợt hay rằng mái tóc ñã ñiểm sương; Thoắt nhìn lại tất cả phải chăng trò mộng ảo?

Tôi muốn trở về ñi tìm dòng sông xưa, Thong dong ñắm mình bơi lội trong ngọt ngào phù sa, Mong chợt nhận một giây phút thật bình yên, tỉnh lặng, Ðể soi gương mặt thật của mình trên dòng sông, Ðã trót bị lấp vùi từ vô lượng kiếp trôi nổi tử sinh ...

(Nông Lâm Súc Cần Thơ 1969 – 1972)

ĐÂU CHỈ ĐÀO NGUYÊN CÓ CỘI ĐÀO

Nhật Chiêu

Trong chờ ñợi ñã có gặp gỡ. Gặp nhau không chỉ khi tỉnh thức. Trong mộng vẫn có thể gặp nhau, một cuộc gặp gỡ sâu xa, một hẹn hò bí ẩn ñầy tình yêu. Và gặp gỡ thì phải có nhân duyên chứ "Nhân gian gặp gỡ duyên tiền ñịnh. Đâu chỉ Đào nguyên có cội ñào?". Cội ñào không chỉ là cội ñào. Đó chính là cội nguồn mà ta muốn khám phá trong ta, ñể gầy dựng những mảnh ñất ñầy hoa. Và nơi ñâu ta trồng ñược cội ñào là nơi ñó ta nghe thấy tiếng gọi ẩn giấu của trời ñất... Đào nguyên, Thiên Thai, Niết bàn… ở ñâu? lúc nào? Và Đào nguyên (nguồn ñào) có khác với Tiên nguyên (nguồn tiên)? Hoa ñào là mùa Xuân hay còn là gì khác nữa? Khi mà Thi Phật Vương Duy phải thốt lời bi cảm trong Đào Nguyên Hành: Xuân lai biến thị ñào hoa thuỷ Bất biện tiên nguyên hà xứ tầm. (Xuân về tuôn nước ñào hoa Tìm nguồn tiên ấy biết là nơi ñâu?). Đang khi Xuân về tuôn nước ñào hoa, ta lại nhớ chuyện Đào nguyên. Mỗi người có một nguồn ñào khác nhau và những giấc mộng khác nhau. Theo dòng nước ñào hoa mùa này, tôi gặp gỡ Hải Lượng Đại Thiền sư (tức Ngô Thì Nhậm),

cũng như người ñã từng gặp chủ nhân núi Thiên Thai trong mộng. Mộng, hay tự bày ra mộng thì cũng thế (Dư thiết vi mộng dã). Tự bày ra mộng mà chơi, người soạn nên bài phú Mộng Thiên Thai, một trong những bài phú tuyệt vời nhất xưa nay. Kể rằng: Ta ñang ẩn náu ven mây thì có khách phương xa ñến thăm. Khách nói: Ta là chủ nhân núi Thiên Thai…, muốn ñưa ông ñến núi ta mà ngao du. Ta hỏi: Bạn có phải là chủ nhân của Lưu Nguyễn không…? Họ ñã cùng bạn giao kết bao ñời, sao còn tìm ñến ta làm gì? Khách kêu lên: Kiến thức con ếch! Núi Thiên Thai của ta ñâu là núi của Lưu Nguyễn… Ta làm sao dắt ông ñến làng “vô hà hữu” (không có ñâu)?... Đây là núi mà ba vị tổ Trúc Lâm từng ghé qua truyền ñạo và là nơi ta giác ngộ… Ông nên theo Tam Tổ mà học ñạo từ bi. Và người nằm mộng ñã ñáp lời khách như sau: Có ñôi khi: Đất trời không hẹp Non nước mời nhau Chiếc bầu quẩy tứ xứ Tay áo phất ba ñào Nhà ngụ trong vũ trụ Cánh hồng bay vút cao Bạn về chăm núi bạn Đợi ta về tiêu dao Nhân gian gặp gỡ duyên tiền ñịnh Đâu chỉ Đào nguyên có cội ñào? Đó là phỏng dịch. Nguyên văn thế này: Kỳ hoặc: Thiên ñịa vô ải Giang sơn tương yêu

Quải nhất biều hề thảng dương Phất lưỡng tụ hề du ngao. Biến vũ trụ dĩ vi lư Phù hà hệ hồ hồng mao Ngô tử ñiểm kiểm tư sơn Đãi ngô tiêu dao Nhân sinh giải cấu giai tiền ñịnh Khởi trực Đào nguyên năng thụ ñào? Mộng Thiên Thai ở Ngô Thì Nhậm (1746-1803) không chỉ là giấc mộng Đào nguyên. Theo gương cha là Ngô Thì Sĩ, cả ñời người ôm mộng thi thiết “Tam giáo nhất nguyên”. Vượt lên hầu hết các nhà nho ñồng thời, người có cái nhìn nhất nguyên rực sáng. Cái nhìn ấy soi chiếu cả vũ trụ và nhân gian. Vũ trụ là một nên Tam giáo là một. Bao nhiêu thanh âm cũng chỉ là một tiếng lời. Cả những nơi mà người ta thấy biệt lập, người cũng xem là nhất nguyên, chẳng hạn như hai lãnh vực văn và võ. Trả lời thái ñộ thiển cận của Ngô Văn Sở, người nói: “Không thể tách văn ra khỏi võ. Văn võ chỉ là một”. Chính cái nhìn nhất nguyên về vạn sự ấy ñã biến Ngô Thì Nhậm thành Hải Lượng Đại Thiền sư. Và tư tưởng kỳ diệu ấy ñã thể hiện thâm trầm diệu vợi trong thiền thư Đại Chân Viên Giác Thanh, nơi người luận bàn về 24 thanh của trời ñất cũng như con người. Những thanh âm ấy gọi chung là Nguyên thanh, là Tiếng, là Lời, là Nguyên ngôn, là Logos của sự sống. Sau này, tác phẩm ấy trở thành phần chính văn của bộ sách nhiều người soạn là Trúc Lâm TôngChỉ Nguyên thanh. Ở ñây, khi nhắc ñến bộ sách này, ta sẽ gọi tắt là Nguyên thanh. Đọc Mộng Thiên Thai trong ánh sáng của Nguyên thanh, ta sẽ thấy tầm vóc phi thường của Ngô Thì Nhậm - Hải Lượng Đại Thiền sư.

Có ñôi khi Đất trời không hẹp, Non nước mời nhau. Làm sao nghe ñược tiếng gọi mời (tương yêu) của ñất trời, của nước non? Tiếng lời ấy, thanh âm ấy chính là tiếng lời mà Hải Lượng gọi là “Tiếng lời của cái thấy”, tức Kiến thanh. Thấy mà biết. Cái mà ta nghe ñược là Tiếng của Đạo. Đạo thì vô hình nhưng phát ra thì như thanh phát ra. Cái Nguyên thanh ñó ta nghe ñược vì ta cũng có tinh thần và chân thân như vũ trụ. Nhiều người hỏi chân thân của mình, Hải Lượng ñáp: Nguyên tinh là Thần Nguyên khí là Thân Thần giáng nguyên ấy Ta có chân thân. (Nguyên tinh ngô thần Nguyên khí ngô thân Thần giáng kỳ nguyên Ngô thân nãi chân) Cho nên non nước với ta bình ñẳng, phát ra lời mời, mời nhau ñi chơi. Và tất nhiên ta nhận lời. Chiếc bầu quẩy tứ xứ Tay áo phất ba ñào Nhà ngụ trong vũ trụ Cánh hồng bay vút cao. Ta ñi chơi. Quẩy bầu, phất tay áo mà ñi chơi. Đi theo tiếng gọi của Lưu ñộng thanh. Lưu thì như suối chảy cuồn cuộn, ñộng thì như gió dâng phơi phới. Trên ñời không có gì không trôi, không ñộng. Hải Lượng ñưa ra một kiến giải ñộc ñáo: Cái trôi và cái ñộng ấy chính là luân hồi: “Một năm có cái luân hồi của một năm, một tháng có cái luân hồi của một tháng, một ngày có cái luân hồi của một ngày… Thích Ca

chuyển bánh xe Vô ngại, Khổng Tử chu du vòng quanh các xứ, ñó là luân hồi”. Ngày tháng là luân hồi, là lữ khách trong trời ñất. Ta làm lữ khách, phiêu du vào cuộc luân hồi. Theo nghĩa ñó, ta luân hồi trong niềm vui ngây ngất, thoả thích rong chơi, xem vũ trụ là nhà. Không còn ràng buộc nào, ta tung bay tuyệt vời như một cánh hồng lừng lẫy. Ôi, tiếng gọi của Trôi, tiếng gọi của Động! Bạn về chăm núi bạn Đợi ta về tiêu dao. Bạn là chủ nhân núi Thiên Thai ư? Ừ, thì bạn có núi của bạn, có cuộc chơi của bạn, và có cả sự giác ngộ của bạn nữa. Nhưng xin bạn chờ ñợi. Ta có, tất nhiên cũng có non nước của mình, Thiên Thai của mình, phải vậy không? Rồi ta sẽ có cuộc tiêu dao chung. Nhưng trước hết, mỗi người tự chăm ngọn núi của mình. Mời là mời nhau (tương yêu), không có cái mời nào ñơn phương. Cái mời ñơn phương không phải là mời. Tôi ñến với bạn là ñang mời bạn gặp tôi. Đó là ý nghĩa của "ñợi" - Đãi ngô tiêu dao. Đợi là Tịch nhiên vô thanh: tiếng gọi của lặng lẽ vô thanh. Trong tiếng gọi ấy, sách Nguyên Thanh viết: “Phượng Hoàng không kêu, hễ kêu thì người ta kinh ngạc… Nhưng tiếng kêu ñã chứa ñựng từ trong chỗ không kêu. Đào Uyên Minh có cái ñàn mộc không dây nhưng tinh thần âm luật là ở ñấy”. Cũng vậy, trong chờ ñợi ñã có gặp gỡ. Gặp nhau không chỉ khi tỉnh thức. Trong mộng vẫn có thể gặp nhau. Và ñó mới là cuộc gặp gỡ sâu xa, một hẹn hò bí ẩn ñầy tình yêu.

Gặp nhau không chỉ khi ñối diện. Thực ra, có khi ñối diện mà chẳng hề gặp nhau. Có duyên thì ngoài ngàn dặm vẫn gặp nhau mà. Và gặp gỡ thì phải có nhân duyên chứ. Nhân gian gặp gỡ duyên tiền ñịnh Đâu chỉ Đào nguyên có cội ñào? Bao giờ cũng thế, nhân duyên và tiền ñịnh làm sao mà không u huyền, bí ẩn. Đó là tiếng lời của ẩn dấu (Tàng thanh) Trong Tàng thanh, Hải Lượng Đại Thiền Sư nói: “Trời ñất khéo dùng âm…, biết ñạo mà ở trong bóng tối, ñó là Thần, Phật, Thánh hiền khéo dùng âm vậy. Cho nên ñạo trời ñất quý ở u, vi, bí, ẩn”. Nếu mà không phải vậy, không có u huyền, nếu mọi cuộc gặp gỡ ñều ñược biết trước thì ñời sống còn gì vui? Nếu như cội ñào chỉ trồng ñược một lần và ở một nơi duy nhất? Nếu như trên ñời chỉ có mỗi một người thành Phật? “Khởi trực Đào nguyên năng thụ ñào” có nghĩa là, há chỉ Đào nguyên mới trồng ñược ñào? Cội ñào không chỉ là cội ñào. Đó chính là cội nguồn mà ta muốn khám phá trong ta. “Thụ ñào” (trồng ñào) trong câu thơ trở thành biểu tượng cho việc gầy dựng những mảnh ñất ñầy hoa. Trong Tàng thanh, Hải Lượng lại nói: “Trăm hoa nở sớm mai, muôn cây nứt chiều hôm, ñó là trời ñất khéo dùng âm”. Và nơi ñâu ta trồng ñược cội ñào là nơi ñó ta nghe thấy tiếng gọi ẩn giấu của trời ñất. Chính tiếng gọi ñó ñã xui cho hoa ñào nở những nụ ñầu tiên trong gió mưa hung hãn như một bài Haiku mùa Xuân ñã cho thấy: Cuồng dại gió mưa Giữa chừng vẫn nở

Đào hoa ñầu mùa. (Amekaze no araki hima yori hatsu Zakura). Chora Đâu chỉ Đào nguyên có cội ñào? Giữa gió mưa trần thế ñào vẫn ra hoa. Đứng trên thềm ñịa ngục, nhà thơ của Tịnh ñộ là Issa vẫn nhìn thấy hoa ñào chói lọi. Đâu chỉ ở Đào nguyên? Rót rượu mời khách, gõ án mà hát vang: “Chơi Đào nguyên, hẹn cùng Thiên Thai… Ai người biết ñài thiêng của trái tim ta? Trái tim ta ñối cùng chính khí… Ca xong một bài, rót thêm một chén. Tâm ta bình yên…”. Đó là lời trong mộng của tác giả. Và rồi: Bài ca dứt lặng, Người ñi mất rồi. Giấc mộng tàn, chợt tỉnh Nhưng ñâu mộng? ñâu người? Bởi vì ta ñấy Tự bày ra mộng thôi! (Ca bãi khách khứ Dư mộng diệc giác Tuy nhiên phi mộng dã Dư thiết vi mộng dã). Cuối bài Mộng Thiên Thai là tỉnh mộng. Cũng như bài thơ Mộng du Thiên Mụ ngâm lưu biệt của Lý Bạch. Nhưng thi tiên ñời Đường từ mộng quay về thực tại thì buồn bã thở dài: Hoảng kinh khởi nhi trường ta Duy giác thời chi chẩm tịch Thất hướng lai chi yên hà (Tỉnh ra, hoảng hốt than dài Gối chăn trơ ñó, còn mây khói nào!). Khác với lời than dài ấy, cái tỉnh giác trong Mộng Thiên Thai thì ñầy niềm bình an, hoan lạc. Và dù không nhắc ñến tiếng cười nhưng

người ñọc vẫn nghe dư vang một tiếng cười lồng lộng, một phong cách chơi ñùa thượng thừa, chơi ñùa bằng mộng: Bởi vì ta ñấy, tự bày ra mộng thôi. Cuộc chơi bày mộng của tác giả thật là kỳ tuyệt, mang ñủ hình và khí của Dư thanh (tiếng lời của dư vang), vang vọng như trong hang núi của thời gian. Hay Dư thanh là tiếng của những giấc mơ? Hoa ñào vẫn nở. Hơn hai trăm năm ñã trôi qua. Nhìn Xuân có thấy cội ñào? Có nghe tiếng lời NGUYÊN THANH của Hải Lượng Đại Thiền sư? Suy ngẫm về bài kệ “Cáo tật thị chúng”

QUẢNG TRÍ

NGÀY XUÂN QUA CÁC THIỀN SƯ VIỆT NAM

THÍCH THANH TỪ

Xuân Canh Ngọ - 1990

Hôm nay là ngày ñầu Xuân năm Canh Ngọ (1990), tất cả Tăng Ni và Phật tử về ñây chúc mừng năm mới và yêu cầu chúng tôi nhắc nhở sự tu hành ñể ñược tinh tấn hơn trên ñường ñạo. Nhân ngày ñầu năm chúng tôi sẽ nói về Ngày Xuân qua các Thiền sư Việt Nam. Với ñề tài này quí vị sẽ thấy rõ tinh thần người xưa dạy bảo chúng ta như thế nào ñể chúng ta cố gắng tu cho xứng

ñáng là những Thiền sinh Việt Nam. Các ngài luôn mong muốn chúng ta mồi ngọn ñuốc sáng của các ngài ñể soi ñường hướng dẫn người sau.

Nói ñến ngày Xuân, chúng ta có cảm tưởng như chỉ có Xuân ở thế gian, nhưng thật ra trong nhà Phật cũng dùng chữ Xuân ñể nói lên những ý nghĩa thâm trầm của Đạo.

Trước tiên chúng tôi nhắc quí vị, tất cả chúng ta có ñủ phước duyên nên ngày nay chọn ñược con ñường của mình ñang ñi, một con ñường thênh thang, tươi mát và an lạc. Nói như vậy có vẻ như chúng tôi chủ quan, nhưng sự thật nếu tất cả chúng ta ñều một lòng hướng thẳng về sự tu hành, ñi theo con ñường ñức Phật ñã dạy, thì mỗi bước ñi là một bước an lành, mỗi một bước ñi là rơi rụng bao nhiêu ñau khổ. Thế nên con ñường tươi ñẹp và mát mẻ chúng ta ñang ñi là tượng trưng cho mùa Xuân, nhất là những ngày ñầu Xuân.

Nói ñến Xuân chúng ta nghĩ ñến sự ấm áp tươi vui, nghĩ ñến sự ấm no hạnh phúc. Dù cho nghèo mấy ñi nữa, ngày ñầu Xuân ít ra chúng ta cũng sắm ñược chút ít bánh mứt, cũng ñược nghỉ ñôi ba ngày Tết ñầu năm. Vì vậy nói ñến ngày Xuân là nói ñến sự ấm no, nói ñến sự nhẹ nhàng thanh thản.

Trong ñạo, các Thiền sư cũng dùng chữ Xuân ñể nhắc nhở chúng ta. Nhờ lời khuyên dạy của các ngài, chúng ta càng tu càng phấn khởi hơn, càng vui thích hơn, nếu không thì tu lâu sẽ cảm thấy ngán và buồn. Tại sao ngán buồn? Vì ăn chay ăn lạt suốt ñời, lại thêm thức khuya dậy sớm, bị rầy bị quở. Cho nên ở chùa lâu ngày cảm thấy ngán

buồn nếu không tìm ñược nguồn vui, nguồn vui ñó các Thiền sư dùng chữ Xuân ñể diễn tả. Vậy chúng ta phải cố gắng ñi mãi trên con ñường tươi ñẹp ñã chọn dù phải vấp té trầy chân hay gặp những hòn sỏi phiến ñá trở ngăn. Nhưng dù những chướng ngại có khó khăn bao nhiêu cũng không thể ngăn cản ñược bước chân của những tâm hồn khoáng ñạt, của những con người nguyện quyết tiến ñến chỗ an lạc miên viễn mới thôi. Người tu là người thấy tương lai mình xán lạn tươi vui, chớ không phải càng tu rồi càng tối tăm ñau khổ. Chính mỗi bước tu là mỗi bước chúng ta huớng về mục tiêu cao quí nhất, an lạc nhất của ñời mình. Vì vậy khi nói ñến ngày Xuân chúng ta cảm nhận một niềm vui tràn ñầy ở ngày mai.

Các Thiền sư Việt Nam nhìn ngày Xuân như thế nào?

Đầu tiên là Thiền sư Chân Không ở giữa ñời Lý. Có một Thiền khách ñến hỏi Ngài: “Bạch Hòa thượng, khi sắc thân bại hoại thì thế nào?”

Ngài liền ñáp bằng hai câu thơ:

Xuân ñến, Xuân ñi ngỡ Xuân hết, Hoa nở, hoa tàn chỉ là Xuân.

Ngài quan niệm tu là một mùa Xuân, không phải chỉ mùa Xuân trong ba tháng mà mùa Xuân muôn ñời muôn kiếp.

Xuân ñến, Xuân ñi ngỡ Xuân hết.

Thấy có Xuân ñến Xuân ñi vì chúng ta nhìn Xuân qua bốn mùa của thời gian. Nhưng ở ñây Thiền sư không nói Xuân của thời gian mà nói Xuân của tất cả người thoát khỏi cái sanh diệt của thời gian. Thường người ñời

thấy Xuân qua ngỡ là Xuân hết, song ñối với người tu xuất thế thì Xuân lúc nào cũng sẵn ở lòng mình, ngày nào tháng nào năm nào cũng là Xuân, nhìn ñâu cũng tươi ñẹp, nhìn ñâu cũng an vui. Nhưng trên thực tế thì thế nào? Cũng có những ngày mây sầu ảm ñạm, nhiều người lau nước mắt!

Tuy vẫn là Xuân nhưng vì mây mưa bao phủ nên Xuân bị khuất ñi. Nếu tâm hồn chúng ta an lành tự tại thì ngày nào chẳng phải là Xuân?

Hoa nở, hoa tàn chỉ là Xuân.

Mùa Xuân thấy hoa mai nở, ña số người cho ñó là Xuân, rồi ñộ mười ngày sau hoa tàn thì cảm thấy Xuân tàn. Nhưng ở ñây Thiền sư Chân Không mượn hoa ñể trả lời câu hỏi của Thiền khách: “Khi sắc thân bại hoại thì thế nào?” Hoa nở rồi tàn, sắc thân chúng ta cũng như hoa, sanh ra rồi già chết, không có lâu bền. Nhưng trong cái tan hoại ñó, vẫn có cái mãi mãi an lành tỉnh giác. Thế nên Thiền sư mượn Xuân ñể tượng trưng cho cái ấy. Nếu biết khéo trở về cái chân thật của mình, thì thân này còn hay mất chỉ là tạm bợ, còn cái chân thật lúc nào cũng thanh tịnh, sáng suốt, trong kinh gọi ñó là Pháp thân, Pháp thân thanh tịnh, miên viễn, không tan hoại.

Tất cả sự vật ñều bị thời gian chi phối, có ñó rồi hoại ñó. Thân chúng ta cũng vậy, theo thời gian mà bại hoại. Nếu chúng ta không biết trở về với Thể chân thật của chính mình thì khi sắc thân bại hoại chúng ta ñau khổ vô ngần. Thế nên sống ñược với Thể chân thật không sanh không diệt thì ngày nào cũng là Xuân, lúc nào cũng là Xuân và miên viễn là Xuân.

Vậy cái nhìn của Thiền sư Chân Không là thấy tất cả ñều là Xuân, cho nên Ngài sống an lạc trong mùa Xuân miên viễn ñó. Nếu có ai ñến hỏi ñạo Ngài ñều diễn tả cái ñẹp, cái an lành của chính lòng mình cho mọi người thấy và cảm thông.

Kế ñến là Thiền sư ñời Trần, ngài Trúc Lâm Đầu-ñà, hiệu là Điều Ngự Giác Hoàng (tức là vua Trần Nhân Tông khi còn tại vị). Sau khi ñi tu, ñến năm sáu mươi mốt tuổi, Ngài ñược tin người chị ñang ñau nặng, bà muốn gặp Ngài ñể từ giã lần cuối. Từ núi Yên Tử Ngài liền trở về triều. Thăm chị xong, trên ñường về núi, khi ñến chùa Làng Hương Cổ Châu, Ngài cảm thấy sức khỏe ñã quá yếu, và biết không còn sống bao lâu nữa, Ngài cảm hứng viết một bài kệ trên vách chùa:

Thế số nhất tức mặc Thời tình lưỡng hải ngân, Ma cung hồn quản thậm Phật quốc bất thắng Xuân.

Dịch:

Số ñời một hơi thở Biển bạc lòng người tham, Cung ma cai quản ngặt Cõi Phật Xuân nào hơn.

Qua bài kệ này ngài Trúc Lâm Đầu-ñà muốn nói lên ñiều gì?

“Số ñời một hơi thở, biển bạc lòng người tham”, khi bản thân sắp tàn Ngài thấy cuộc ñời ngắn ngủi như trong hơi thở, thở ra không hít vào là ñã qua ñời khác. Thế mà lòng người thì mênh mông, mênh mông trong tham vọng. Được cái này muốn cái kia, ñược ñiều kia muốn ñiều khác. Như vừa cất cái nhà

xong kế muốn có chiếc xe, vừa có chiếc xe lại muốn có chiếc tàu... muốn mãi không thôi cho ñến ngày tắt thở cũng chưa dừng. Thế rồi người ta ñuổi theo nhau mà tạo nghiệp, giành nhau về danh về lợi rồi tự mình chuốc khổ.

Hai câu ñầu của bài kệ ñánh thức mạnh mẽ ñể chúng ta biết rằng cuộc ñời quá ngắn ngủi, không có gì là quan trọng, là ñáng kể. Nhưng lòng tham chúng ta quá lớn, nên không theo kịp tuổi thọ của mình. Chúng ta muốn mười ñiều, mà tuổi thọ cho phép chúng ta làm mới có một hai thì cái chết ñã ñến rồi! Bất cứ người nào trước khi nhắm mắt ñều tỏ ra chưa hài lòng, việc làm ñời mình chưa xong. Rất ít người nói mình ñã làm xong việc. Nếu là cha thì lo cho con lớn khôn ăn học, rồi có ñôi bạn. Lo cho con xong, lại thấy trách nhiệm phải lo cho cháu. Đến khi cháu lớn khôn thì mình ñã tám mươi, chín mươi tuổi rồi! Đến cháu cố nó bơ vơ nghèo thiếu mình lại tiếp tục lo nữa, lo mãi cho ñến ngày tắt thở cũng chưa xong! Người ở thế gian ñều ôm lòng tham lớn lao ñó nên luôn luôn sợ chết, chết mà chưa rồi những việc mình muốn làm. Sợ chết mà có tránh khỏi ñược ñâu! Thế nên chúng ta phải ý thức rõ tuổi thọ chúng ta ngắn ngủi, làm việc gì cũng phải vừa với tuổi thọ của mình ñể cho tròn việc.

Đến hai câu cuối bài kệ:

Cung ma cai quản ngặt Cõi Phật Xuân nào hơn.

Ngài Trúc Lâm so sánh cho chúng ta thấy hai con ñường. Nếu chúng ta ñuổi theo danh lợi tài sắc, rồi tạo bao nhiêu nghiệp xấu ác thì chúng ta sẽ ñi tới cung ma. Cung ma

cai quản ngặt, không ñược bước ra khỏi cổng, còn bị hành hạ tra khảo, ñó là cảnh khổ ñau ñen tối. Còn nếu trong cuộc sống ngắn ngủi này, chúng ta biết tu, biết hướng về ñạo, ñem hết tâm mình tiến ñến chỗ giác ngộ thanh tịnh, ñó là chúng ta trở về cõi Phật, tức là trở về mùa Xuân ñẹp ñẽ không gì bì kịp.

Trong cuộc sống tu hành không có gì kích ñộng mạnh chúng ta bằng cơn vô thường xảy ñến. Chúng ta ñang sống bình an vui tươi, bất chợt có người huynh ñệ nào tắt thở, lúc ấy chúng ta tỉnh ngay, muốn tu gấp, tu bằng hai ba lần những ngày thường. Nhưng tỉnh ñược bao lâu? Nhiều lắm ñến bốn mươi chín ngày, tụng kinh xong chúng ta mê trở lại như cũ. Vì vậy chúng ta cứ lảng vảng trên ñường mê, không tỉnh giác, nên chúng ta không làm ñược những ñiều lành ñiều tốt ñể tạo sự an lạc cho ñời này và ñời sau. Vì thế ngài Trúc Lâm Đầu-ñà khuyên chúng ta phải nhớ hai con ñường: một bên là cung ma ñen tối khổ ñau bị cai quản ngặt, một bên là cõi Phật an vui tự tại lúc nào cũng là Xuân. Giữa hai con ñường ñó chúng ta phải chọn ñường nào ñể ñi? Chắc rằng tất cả quí vị hiện có mặt ở ñây ñã chọn ñường rồi. Chúng ta ñều ñang ñi trên con ñường thênh thang ñẹp ñẽ, tươi mát và an lạc, con ñường Xuân, tức con ñường về cõi Phật. Thử hỏi có ai muốn trở chân ñi con ñường khác hay không? Chúng ta không còn ngu dại gì mà trở chân xây mặt ñi qua con ñường khác tối tăm, mờ mịt, khổ ñau. Chúng ta ñã có duyên lành từ ñời trước, cho nên bây giờ mới chọn con ñường ñẹp ñẽ này. Mong rằng tất cả ñừng có niệm thối Bồ-ñề tâm, muốn ñứng lại hay xây mặt trở qua con ñường khác. Đó là lời nhắc

nhở qua bài kệ của ngài Trúc Lâm Đầu-ñà. Sau ngài Trúc Lâm là ngài Pháp Loa, sau ngài Pháp Loa là ngài Huyền Quang. Ngài Huyền Quang có bài thơ nói về Xuân gọi là “Xuân Nhật Tức Sự”.

Nhị bát giai nhân thích tú trì, Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly. Khả liên vô hạn thương xuân ý, Tận tại ñình châm bất ngữ thì.

Dịch:

Lỏng tay thêu gấm, gái yêu kiều, Hoa rợp, hoàng oanh lảnh lót kêu. Bao nỗi thương Xuân, thương biết mấy, Là khi không nói, chợt dừng thêu.

(Huệ Chi)

Bài thơ này rất ñẹp về Xuân, nhưng lại gây cho một số học giả phê bình: Ngài Huyền Quang là một Thiền sư, mà tâm Ngài còn dồi dào tình cảm! Vì sao? Vì Ngài diễn tả một cô gái mười sáu tuổi ñang thêu gấm. Ở ngoài kia lại có hoa nở, chim hoàng oanh hót. Thật là thương khi thấy cô gái dừng tay thêu và im lặng không nói một lời! Như vậy có phải là Ngài thương cô gái hay không? Đây là một vấn ñề chúng tôi nêu ra ñể quí vị thấy cái hay của người xưa mà chúng ta không hiểu ñược. Khi các Thiền sư nói, chúng ta ñừng kẹt ở ngữ ngôn hiện tại mà phải thấy cái gì ở ngoài ngữ ngôn ñó, thường gọi là “ý tại ngôn ngoại” tức là thấy cái gì ngoài kia chớ ñừng thấy ở ñây.

Chúng tôi xin kể lại một câu chuyện quí vị ñã từng nghe nhiều lần, nhưng mỗi lần kể mỗi lần có ý vị riêng của nó. Đó là câu

chuyện “Bà già ñốt am”, bà già này biết ñạo. Có một Thiền khách ñến, xin bà giúp ñỡ cất cho một cái am và ủng hộ tu hành cho mau ñạt kết quả. Bà rất sẵn sàng cất cho thầy một cái am và mỗi ngày cơm cháo ñầy ñủ, tứ sự cúng dường không thiếu món chi. Thầy tu như vậy ñược ba năm. Bà già tin rằng sự tu hành của thầy ñược kết quả rất tốt. Để chiêm nghiệm ñiều ñó, bà bèn sai một ñứa cháu gái khoảng mười tám tuổi ñem cháo cho thầy dùng, xong rồi bất chợt ôm ngang hông thầy, liền hỏi: “Ngay bây giờ thì thế nào?” Thầy ñáp:

Khô mộc ỷ hàn nham, Tam Xuân vô noãn khí.

Tức là:

Cây khô tựa núi lạnh, Ba mùa Xuân không chút hơi ấm.

Câu trả lời như vậy thật quá hay, xứng ñáng cho chúng ta kính lạy phải không? Ba mùa Xuân rồi không một tí hơi ấm, ñể nói rằng thầy ñã khô lạnh không còn có niệm gì với trần tục nữa. Nghe cô cháu gái về thuật lại câu chuyện, bà nói: “ba năm nay nuôi một ông thầy phàm phu”, liền ñuổi thầy ñi và ñốt am. Nếu câu chuyện ngang ñây kết thúc sẽ làm chúng ta bàng hoàng, nhưng còn một ñoạn kết ở sau.

Sau khi bị ñuổi, ông thầy ra ñi, nhưng vài năm sau, thầy trở lại tìm bà già. Và cũng như lần trước, thầy nhờ bà giúp cho việc tu hành. Bà cũng hoan hỉ cất lại am và cúng dường cơm cháo ñầy ñủ cho thầy. Sau một thời gian, bà bảo cô cháu gái thử thầy như lần trước. Đem cháo lên xong, cô liền ôm ngang hông thầy và hỏi: “Ngay bây giờ thì

thế nào?” Thầy trả lời: “Tôi biết, cô biết, ñừng cho bà già ấy biết!” Như vậy là sao? Ngay ñây ông thầy còn cao thượng như khi xưa không? Mới nghe qua tưởng rằng thầy có tình ý gì nên mới bảo: Tôi và cô biết thôi, ñừng cho bà già biết bà ngăn trở. Nhưng không ngờ khi cô gái về thuật lại cho bà nghe, bà nói: “À như vậy mới xứng ñáng là người mà ta cúng dường.”

Nghe qua câu chuyện chúng ta thấy bà già hiểu ñạo ñến mức nào! Điều mà thế gian tưởng là có tình ý xấu xa, trong ñạo lại là cao siêu.Vì sao? Nếu nhìn với mắt trần tục thì sẽ phê bình thầy: “Ông thầy chắc hết muốn tu rồi nên mới thốt ra câu nói rất phàm tục. Còn ngày xưa ông tu rất hay, ông khô lạnh hết rồi. Bây giờ ông giấu bà già không cho biết, chỉ ñể hai người biết thôi.”

Kỳ thật câu chuyện này ñưa ra cho chúng ta một kinh nghiệm. Bà già ñó trong nhà thiền gọi là bậc thượng thủ, chớ không phải thường. Vì thế khi nghe thầy nói: tâm ông khô lạnh, không còn một chút hơi ấm, tức là diễn tả tâm ông ñã chìm lặng không còn một tí tình gì ñối với mọi người, bà già biết ông ñang chìm trong biển ñộc, nên ñuổi ñi và ñốt am ñể cảnh giác ông. Tuy ông tu rất hay nhưng ông chìm trong chỗ khô lạnh, nhà thiền gọi là chìm trong biển vô sanh. Khi bị ñuổi ñi ông sực thức tỉnh biết chỗ lỗi của mình, biết chỗ kẹt của mình. Ngay ñó ông vươn lên và nhảy khỏi. Rồi ông trở về ñể thử thách lại bà già. Ông yêu cầu ñược ở và ñược nuôi như trước. Đến khi người con gái ôm ngang lưng ông lần nữa, ông nói: “tôi biết, cô biết, ñừng cho bà ấy biết”, tức là hiện giác hằng giác mà không có niệm quá khứ vị lai.

Đó mới là con người chân thật, con người thật sự tiến ñến giác ngộ. Thế nên bà già mới khen ñó là người xứng ñáng ñể bà cúng dường. “Không cho bà biết” vì bà là người ngoại cuộc không có hiện hữu hiện thời. Nếu ñợi mách cho bà biết là ở một thời gian khác, thành vị lai mất rồi. Còn có niệm quá khứ vị lai là làm mất cái thường giác của mình. Hằng giác hiện giác ñó là chỗ mà ông hằng sống. Nếu không biết chỗ sống ấy, với ý phàm tục chúng ta sẽ phê bình ông thầy.

Sau ñây là câu chuyện của ngài Viên Ngộ ngộ ñạo nơi thầy là Ngũ Tổ Pháp Diễn. Một hôm có quan Đề hình ñến thăm Ngũ Tổ, Ngũ Tổ hỏi: Đề hình lúc còn trẻ có ñọc thơ Tiểu Diễm không? Có hai câu thơ rất gần trong ñây:

Tần hô Tiểu Ngọc nguyên vô sự, Chỉ tại ñàng lang nhận ñắc thanh.

Dịch:

Vừa kêu Tiểu Ngọc nguyên không việc, Chỉ cốt anh chàng nhận ñược thanh.

Hai câu thơ này cô ñọng một câu chuyện tình thế gian như sau: Có một nàng tiểu thơ có tình ý với một chàng thanh niên ở gần bên nhà. Một hôm vào chiều tối, chàng thanh niên lân la ñến nhà cô thiếu nữ ý muốn tìm phòng của nàng mà chưa biết chỗ nào. Cô thiếu nữ nhìn thấy anh chàng ñang núp ngoài rào, cô không biết làm sao ñể chàng nhìn thấy biết phòng của cô, cô liền kêu: “Tiểu Ngọc ñem bình trà lại phòng này cho cô”, phòng này tức là phòng của cô ñang ñứng trước cửa. Tức thì anh chàng ngoài kia nhìn thấy biết phòng ñó là của cô rồi. Như

vậy khi kêu Tiểu Ngọc, thật ra không có việc gì quan trọng nên nói là: nguyên không việc. Tiếng kêu ñó cốt ñể cho ai nghe? “Chỉ cốt anh chàng nhận ñược thanh.” Tiếng kêu ñó không nhắm người thị nữ, mà nhắm vào anh chàng ngoài kia, tuy kêu ở ñây mà ý ở ngoài kia. Khi nghe câu thơ rồi, ngài Viên Ngộ liền ngộ. Đây là ngộ trong tình tự, hay ngộ cái gì? Như vậy chúng ta thấy tinh thần Thiền tông không phải tại lời nói ở ñây, mà phải thấy ở bên kia. Đó mới gọi là thấy ñược lý Thiền.

Sau khi ngộ ñạo, ngài Viên Ngộ trình lên thầy bài thơ, mà hai câu cuối lời lẽ rất là phàm tục:

Thiếu niên nhất ñoạn phong lưu sự, Chỉ hứa giai nhân ñộc tự tri.

Dịch nghĩa:

Nguời thiếu niên chỉ có một việc phong lưu, Là mong ñược giai nhân (cô gái ñẹp) riêng biết mình thôi.

Hai câu thơ mới nghe rất là tình tứ, nhưng khi ñược trình lên thì ngài Pháp Diễn nhận ñó là thấy ñạo. Thế nên ngôn ngữ trong nhà thiền nếu hiểu theo thế tục thì sai lầm, lệch ý.

Trở lại bài thơ của ngài Huyền Quang, lời dịch rất rõ ràng:

Lỏng tay thêu gấm, gái yêu kiều, Hoa rợp, hoàng oanh lảnh lót kêu. Bao nỗi thương Xuân, thương biết mấy, Là khi không nói, chợt dừng thêu.

(Huệ Chi)

Qua bài thơ, chúng ta cứ nghĩ rằng Ngài tỏ vẻ quyến luyến cô gái ñang thêu, cô gái thấy dễ thương, thương lắm! Nhưng không ngờ dùng chữ thương lắm, là thương khi nào? Là khi không nói, khi dừng thêu. Chính lúc ấy Ngài thương lắm. Vì sao? Tôi lại dẫn một câu chuyện khác, rồi sẽ giải thích lý do vì sao.

Một vị Ni ñời Lý, Ni Diệu Nhân khi sắp tịch ñể lại những câu thơ nhắc nhở ñồ ñệ, có hai câu như sau:

Thiền Phật bất cầu Uổng khẩu vô ngôn.

Dịch:

Thiền Phật chẳng cầu Uổng lời không nói.

Đến chỗ không cầu Thiền, không cầu Phật, tức là ñến chỗ viên mãn tột cùng thì không còn lời gì ñể nói. Đến chỗ ñó vừa mở miệng là sai, là lạc về ñối ñãi rồi. Thế nên ngài Huyền Quang nói thương, thương lắm là thương chỗ không nói, tức là chỗ ñã viên mãn tột cùng.

Thêm một Thiền sư khác, cũng ñời Lý, Thiền sư Tịnh Giới. Khi cảm hứng về mùa thu, Ngài có làm mấy câu thơ:

Thu lai lương khí sảng hung khâm, Bát ñấu tài cao ñối nguyệt ngâm. Kham tiếu thiền gia si ñộn khách, Vi hà tương ngữ dĩ truyền tâm.

Dịch:

Thu về mát mẻ thích trong lòng, Tám ñấu tài cao hát thong dong. Cửa thiền những thẹn người si ñộn, Biết lấy câu gì ñể truyền tâm.

Mùa thu trở về, khí trời mát mẻ, thích thú trong lòng. Những nhà thơ giỏi tám ñấu tài cao liền có những câu thơ ca ngợi cái ñẹp của trăng thu và khí trời mát mẻ của mùa thu. Nhưng ñáng tức cười cho ông khách si ñộn trong nhà thiền ñã có cái gì tràn ñầy trong lòng, vui tươi, thích thú, ông muốn ñem cái an lạc ñó ra ñể diễn tả và chỉ dạy cho người sau, song không biết làm sao vì mở miệng là sai, mở miệng là mất rồi. Nên nói: Vi hà tương ngữ dĩ truyền tâm: không biết ñem lời gì ñể truyền cho mọi người cái tâm an lành tự tại của chính mình. Như vậy ñể nói rằng chỗ chân thật bất sanh bất diệt luôn luôn là thanh tịnh là an lạc, chỗ ấy không có lời ñể diễn tả, thì làm sao mở miệng, làm sao nói? Thế nên ngài Huyền Quang nói là: thương, thương lắm, tức là chỗ không có lời.

Tại sao lại dừng thêu? Trong nhà thiền, khi ñến chỗ chân thật cứu kính, thường nói là: ngôn ngữ ñạo ñoạn, tâm hành xứ diệt, tức là bặt ñường ngôn ngữ, không có lời ñể diễn tả và dứt chỗ tâm hành tức là dứt cái tâm ñang tìm kiếm, ñang ñuổi theo sáu trần. Dứt chỗ tâm hành tức là dừng thêu chớ gì? Dừng ñược tâm ñó mới là chỗ thương, thương lắm.

Trong kinh thường giảng nghĩa hai chữ Niết-bàn, Niết-bàn tiếng Phạn là Nirvâna, và tiếng Pali là Nibbàna. Chữ Nib là không. Bana là thêu dệt. Không thêu dệt tức là không tạo nghiệp, không ñan kết, không bị lôi cuốn vào dòng luân hồi. Vì thế Niết-bàn cũng gọi là Vô sanh, tức là không còn ñan dệt dòng luân hồi nữa. Chỗ cô thiếu nữ không nói, dừng thêu, quả là Niết-bàn, ñây là chỗ ngài Huyền Quang thích nhất, nên Ngài diễn tả bằng

cảnh Xuân tươi ñẹp.

Đến ñây chúng tôi mới nói ý nghĩa của toàn bài thơ. Đầu tiên là cô thiếu nữ yêu kiều ñang thêu gấm, cô gái rất ñẹp, gấm cô thêu cũng ñẹp. Ngoài trời hoa nở rộ, chim hoàng oanh hót lảnh lót, tất cả cái ñẹp hợp lại là tượng trưng cho mùa Xuân. Mùa Xuân ñẹp với người thế gian trần tục, nhưng ñối với người tu thì thế nào? Cô gái ñẹp nhưng cứ thêu, thêu mãi, thì ñó là cái ñẹp của luân hồi sanh tử, chưa ñáng cho chúng ta quan tâm. Cần phải có cái ñẹp khi không nói và lúc dừng thêu, ñó mới thật là cái ñẹp của người tu muốn tìm muốn ñược. Thế nên hai câu chót ngài Huyền Quang nói rằng:

Bao nỗi thương Xuân, thương biết mấy, Là khi không nói, chợt dừng thêu.

Không còn một lời, không còn ñan dệt, chính ñó là chỗ ước mơ mong mỏi của người tu. Thế mà có nhiều người lại hiểu theo cái ñẹp của thế tục: Cô gái ñẹp ñang thêu gấm, bên ngoài có hoa nở chim hót..., rồi cho ngài Huyền Quang là tình cảm dồi dào. Thật ra Ngài là một nhà thơ lại là một Thiền sư, nên Ngài diễn tả quá khéo léo khiến cho người hiểu lầm. Chúng ta là con cháu trong nhà thiền phải hiểu cho rõ, thấy cho ñúng chỗ này, kẻo phê bình theo quan niệm thế gian sẽ bị thiên hạ chê cười: Ông cha mình quá hay mà con cháu thì quá dốt.

Vậy trọng tâm của người tu là phải làm sao ñạt ñến chỗ cứu kính Niết-bàn. Chúng ta quyết ñịnh phải ñạt ñược mục ñích ñó, một mục ñích rất ñẹp, ñẹp vô cùng. Và các Thiền sư Việt Nam qua các bài thơ ñã diễn tả sự tu hành toàn là ñẹp, ñẹp như mùa Xuân!

Để kết thúc lời nhắc nhở hôm nay, chúng tôi nghĩ rằng tất cả người tu chúng ta ñều ñủ phước duyên nên mới sớm thức tỉnh chọn ñược con ñường ñẹp ñẽ an lành. Từ ñây về sau chúng ta phải cố gắng nỗ lực ñi cho ñến ñích, ñạt cho ñến chỗ cuối cùng. Không có lý do gì mình ñã chọn ñược con ñường tốt ñẹp rồi lại lo chuyện bâng quơ không ñáng ñể phí hết thời giờ. Đến ngày cuối cùng nếu không ñạt ñược mục ñích thì rất là ñáng tiếc. Cũng như người ñang ñi trên con ñường dẫn ñến một kinh ñô quan trọng ñẹp ñẽ hằng mơ ước, kinh ñô khẳng ñịnh ở ñầu ñường, người ấy lại dừng bước bên ñường, lo bắt bướm hái hoa, rồi ngủ nghỉ dưới bóng mát cây cao qua ngày qua tháng, quên cả mục ñích mình nhắm tới. Cho ñến một ngày nào ngã bệnh không ñi ñược nữa, khi ấy có hối tiếc cũng ñã muộn rồi. Cứu kính là phải ñến kinh ñô mình ñã chọn, ñó chính là nơi mình an thân lập mạng. Bắt bướm hái hoa nào có lợi ích gì, chỉ uổng phí thì giờ, lại không ñạt ñược bản nguyện của mình. Và những bậc thức giả sẽ chê cười mình không có ý chí, không có nhận ñịnh chân chánh, con ñường ñã chọn quá hay mà hành ñộng lại quá dở, ñó là ñiều thật ñáng trách.

Hôm nay quí vị ñến ñây chúc mừng năm mới, chúng tôi không có gì hơn là nhắc nhở quí vị nhớ rằng con ñường mình ñã chọn là con ñường rất tốt ñẹp, rất an lạc. Chúng ta hãy nỗ lực tiến trên con ñường ñó, làm sao một ñời này nếu chúng ta chưa ñến tận ñích, ít ra chúng ta cũng ñi ñược nửa phần hoặc hai phần ñường. Rồi qua một ñêm ngủ chúng ta lại tiếp tục ñi nữa, chớ không chần chờ ñể mất hết thì giờ, rồi phải chịu ñau khổ như

bao nhiêu người không có ñủ phước duyên như chúng ta.

Chúng tôi mong rằng sang năm mới này, tất cả Tăng Ni cũng như toàn thể Phật tử, ñồng nắm tay nhau tiến mãi, ñừng lùi ñừng nghỉ, tiến mãi trên con ñường rộng lớn tươi ñẹp an lành cho ñến ngày ñạt ñược mục ñích mới thôi.

Mai Vàng, Mùa Xuân và Việt Nam Mai, Lan, Cúc, Trúc là biểu tượng của bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Mai vàng, một loài hoa ñẹp cao quý chỉ nở mỗi năm một lần ñúng vào dịp Xuân về, với dân Việt, hoa mai ñã trở thành sứ giả biểu tượng cho mùa xuân của vùng ñất phương Nam từ nghìn năm trước. Trong văn chương, hoa mai ñã có mặt

trong thơ của thiền sư Không Lộ, thiền sư Mãn Giác từ thời nhà Lý, thiền sư Huyền Quang thời nhà Trần, trong thơ của Nguyễn Trãi thời nhà Lê, trong những tác phẩm nổi tiếng như Đoạn Trường Tân Thanh của Nguyễn Du, trong Lục Vân Tiên của Nguyễn ñình Chiểu ... và rất nhiều những vần thơ, những áng văn của các văn thi nhân khác từ cổ chí kim viết ñể ca tụng hoa mai . Trong số này, có hai câu thơ, tương truyền là của Chu Thần Cao Bá Quát, mà khi ñọc sẽ thấy ngay ñịa vị của hoa mai trong tâm tưởng của thi nhân Việt .

”Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất sinh ñê thủ bái mai hoa”. (Mười năm chu du tìm gươm cổ Một ñời chỉ cúi lạy hoa mai.)

Thiền sư Huyền Quang, ông tổ thứ ba của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử ñã "phong" cho hoa mai ngang hàng "ngự sử".

"Ngự sử mai hai hàng chầu ráp Trượng phu tùng mây rặng phò quang"

Mai cũng có mặt trong hai câu thơ khắc trên chiếc dĩa cổ cuả triều Nguyễn, trưng bày ở Huế mà tác giả theo tương truyền là của Nguyễn Du.

"Nghêu ngao vui thú yên hà Mai là bạn cũ, hạc là người quen"

Nhưng hiện nay tác giả của hai câu thơ trên là ñề tài ñang ñược tranh luận . Giữa Nguyễn Du, Định Viễn Quận Vương và Đông Các Đại Học Sĩ Đinh Phiên, ai là tác giả vẫn chưa có

kết luận.( Ðịnh Viễn Quận Vương là hoàng tử thứ 6 của vua Gia Long. Ðông Các ñại học sĩ Ðinh Phiên là người ñã phụng mệnh vua Gia Long làm phó sứ cho Cần Chánh ñại học sĩ Nguyễn Xuân Tình sang Thanh năm 1819) . Xuân ñến- xuân ñi, những ngày Xuân trôi qua, nhìn những cánh hoa mai vàng rơi lìa khỏi thân cành như nhắc nhở dòng thời gian ñến-ñi, hoa nở- hoa tàn, tóc xanh- tóc bạc . Vòng ñời luân chuyển, mọi việc trên ñời ñều vô thường. Vô thường của thời gian, vô thường của cỏ cây hoa lá, vô thường của kiếp người. Một sự chu chuyển tất yếu của thiên nhiên và sinh mệnh. Ai cũng ñến ñi, ai cũng trẻ già, ai cũng sống chết. Ngắn ngủi một kiếp người, ñã là thế nhân làm sao thoát khỏi vòng sinh tử. Phàm nhân tục tử, như hầu hết chúng ta, chắc ai cũng có những cảm giác băn khoăn, nuối tiếc, lo lắng, sợ hãi... khi nghĩ ñến thời ñiểm phải rời xa trại tạm trú trần gian này. Làm sao có thể an nhiên, tự tại, thanh thản, sẳn sàng ñón nhận sanh tử vô thường như các bậc giác ngộ ? Dù có chờ hay chẳng ñợi, thì con người vẫn phải phụ thuộc theo sự vận hành của ñất trời, như một phần tử của bộ máy tạo hóa xoay chuyển và biến hóa mãi không ngừng. Dù vui hay buồn thì Xuân cũng ñến và ñi . Như tâm sự của Chế Lan Viên khi xuân về :

" Tôi có chờ ñâu có ñợi ñâu Đem chi xuân lại gợi thêm sầu Với tôi tất cả là vô nghĩa Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau…"

Mỗi ñộ xuân về, có lẽ bài kệ thi "Cáo Tật Thị Chúng " của thiền sư Mãn Giác ñược nhắc

ñến nhiều nhất vì cái hay, cái ñẹp của tứ thơ và phong thái của một bậc giác ngộ ñối diện với Sinh, Trụ, Dị và Diệt của vạn vật và con người .

Cáo Tật Thị Chúng "Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." (Xuân ñi, trăm hoa rụng Xuân ñến, trăm hoa khai Đời thoáng ngang qua mắt Tóc trên ñầu bạc phai Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một nhành mai.)

Xuân ñến trăm hoa khoe sắc thắm, xuân ñi qua trăm hoa rơi rụng. Xuân ñến và ñi, với thiền sư, thanh thản, nhẹ nhàng, bình yên và an lạc . Với thời gian, tóc xanh mới ñó ñã thành bạc thì cũng chẳng có gì vướng bận tâm hồn. Những gì ñã qua không nuối tiếc, những gì chưa ñến không mong cầu. Bình thản, tự tại và an lạc sống với hiện hữu, trước những cảnh biến ñổi của thời tiết thiên nhiên, trước những ñổi thay dâu bể của cuộc ñời. Nhưng ñây là cách ứng xử của một bậc chân tu, ñã giác ngộ lẽ sinh tử vô thường của cuộc sống. Còn thế nhân như chúng ta, tâm tư ñầy ắp bóng dáng khổ lụy của kiếp người. Lúc ñược thì vui, lúc mất thì buồn. Khi gần gũi thì hạnh phúc, khi ly biệt thì ñau khổ. Được khen thì tươi tắn, bị chê thì ủ rũ. Như ý thì hân hoan, trái ý thì cáu giận ... Tóm lại,

chúng ta là phàm nhân, rất khó kềm chế lòng ham muốn của con người nên luôn bị chi phối bởi những cảm giác thương yêu, ghen ghét, lo âu, sợ hãi, buồn sầu, vui vẻ, khổ ñau, hạnh phúc ... và làm sao không nao núng tâm thần trước những biến ñổi lớn lao của cuộc sống. Nhưng ñã sinh ra làm kiếp con người, dù có "Trải qua những (một) cuộc biển dâu; Những ñiều trông thấy mà ñau ñớn lòng", dù không ñủ khả năng giác ngộ mọi việc như một bậc chân tu, dù phải chân ngắn bước dài, lên cao xuống thấp, thăng trầm theo buồn vui nhân thế thì chúng ta cũng phải sống, và sống cho trọn một kiếp trăm năm. Dù vẫn biết bài thi kệ "Cáo tật thị chúng", thiền sư Mãn Giác có ý nhắn dạy thế nhân về qui luật vận hành tất yếu của thiên nhiên và cái vòng tử sinh luân hồi của kiếp người. Nhưng mùa xuân ñã qua mà thiền sư vẫn trông thấy một nhành mai ở sân trước. "Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận; Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." Có chăng một cành mai nở muộn lúc xuân tàn? Hay thiền sư ñã nhìn thấy sự trường cửu của mùa xuân nơi cành mai tàn có thực trước sân chùa? Theo qui luật thiên nhiên thì cành mai chắc chắn là không có hoa , nhưng sư Mãn Giác ñã nhận ra thông ñiệp của mùa xuân kế tiếp, của thế hệ kế tiếp nơi cành mai không hoa ấy mà nói thế ñể truyền dạy cho thế nhân thông ñiệp: Mùa Xuân trường cửu trong vạn vật. Ước mong chúng ta có thể nhìn thấy sự trường cửu của mùa Xuân trong mọi việc ñã qua, ñang xảy ra và sắp ñến. Mùa Xuân là mùa cây lá ñâm chồi nẩy lộc, trăm hoa khoe sắc thắm... Mùa Xuân là mùa của sự sống, là biểu tượng cho sự cát tường của ñời sống.

Hoa mai ñã ñươc tao nhân, mặc khách ưa chuộng bởi cái vẻ ñẹp thanh khiết cao quý, hương hoa nhẹ nhàng thanh tịnh . Trời càng lạnh, hoa càng tỏa hương thơm hơn nên hương của hoa mai còn ñược gọi là "lãnh hương" (hương lạnh). Màu vàng của hoa mai là màu tượng trưng cho sự vinh hiển cao sang, màu tượng trưng và dành riêng cho vua chúa thời xưa. Theo thuyết ngũ hành, thì màu vàng thuộc hành Thổ, nằm ở vị trí Trung Ương của bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Màu vàng cũng là màu biểu tượng cho nòi giống Việt. Cho nên chẳng có gì ngạc nhiên khi dân Việt phuơng Nam chọn mai vàng ñể ñón Xuân, ñể ñón cái Tết Nguyên ñán thiêng liêng, cổ truyền của dân tộc.

Nhiều quốc gia trên thế giới có một tập quán rất hay, họ gọi tên quốc gia bằng tên của một loài hoa như : Hòa Lan là xứ sở của hoa tulip, Bungari là ñất nước hoa hồng, Nhật Bản là ñất nước hoa anh ñào, lá phong (maple leaf) là biểu tượng của Canada ...v.v Cũng là thảo mộc như bao loài thảo mộc khác nhưng nhưng những hoa, lá ñó là biểu tượng của một quốc gia, mang trên mình sứ mệnh của một ñất nước, chuyển tải cái hồn của cả một dân tộc. Cũng với ñịnh ý này, người Nhật ñã vinh danh hoa anh ñào là quốc hoa (kuni no hana) của Nhật Bản. ChoViệt Nam, nếu theo tập quán có ý nghĩa, hay và ñẹp này thì hoa mai có thừa ñủ mọi tiêu chuẩn ñể trở thành biểu tượng cho ñất nước Việt Nam. Mặc dù là vậy, ở Việt Nam, hoa mai vẫn chưa ñược "vinh danh" xứng ñáng với tầm vóc và phẩm chất của một loài hoa cao quý. Có lẽ, mọi người dân Việt nên suy

nghĩ "dùm" cho hoa Mai . Có thể nói, ñây là suy nghĩ cho cả dân tộc và ñất nước VN luôn chứ không phải cho riêng hoa mai. Phần của hoa mai thì chắc cũng ñã hài lòng với những tước hiệu như "sứ giả của mùa xuân", " ngự sử", "loài hoa cao quý", "bạn song hành với thi nhân" ... mà dân Việt ñã dành tặng cho hoa mai qua bao nhiêu thế hệ.

Mỗi ñộ xuân về, ngoài trời tuyết phủ trắng cảnh vật. Đã bao nhiêu cái Tết chẳng có mùi vị Xuân trôi qua im lặng ñến lạnh lùng như khí hậu lạnh lẽo của nơi này. Giao thừa ñến không hay, giao thừa ñi chẳng biết. Đôi khi có dịp cùng vài người bạn thân cạn vài ly rượu mừng Xuân, cũng thấy ấm áp, khuây khỏa vơi bớt nỗi buồn ngày Xuân xứ lạ ñôi chút. Cùng nhau ôn lại quá khứ, nhắc lại những kỷ niệm ñã qua. Chợt nhận ra, ñã có quá nhiều thay ñổi, khác biệt do cuộc sống mang lại . Những giấc mơ ñầy nhiệt huyết thuở nào dường như ñã bị chôn vùi sâu dưới lớp bụi thời gian. Nhạt nhoà và mất dần dấu tích theo năm tháng trôi qua. Buồn lại kéo về tràn ngập, tát không vơi.

Đón Xuân nơi xứ lạ Cành mai giả, màu vàng Ngoài trời tuyết phủ trắng Những giấc mơ muộn màng Ngày Xuân ñem rao bán Tiếng tơ lòng ai mua ? Nỗi lòng người xa xứ Chờ cơn gió giao mùa .

Thêm một mùa Xuân ñang chờ ngoài ngõ, nỗi

nhớ quê hương càng thêm da diếc. Tự nhủ lòng : Thôi ñừng buồn nữa tôi ơi! Quê hương còn ñó, bè bạn còn ñây. Rồi sẽ có một ngày ñất nở hoa, ñón xuân về ngắm huỳnh mai nở hoa sân trước.

Cầu nguyện cho mùa Xuân dân tộc và Việt Nam trường cửu trong lòng người dân Việt ly hương.

Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Lý Lạc Long (TTL/TCT/MAI/Xuân 2005)

Nói Chuyện Hoa Mai TUYẾT MAI . Việt Báo Thứ Hai, 1/14/2008, 12:02:00 AM

Hoa mai là loại hoa nở ñầu tiên trong mùa Xuân. Nói ñến mùa Xuân người ta liên nghỉ ñến hoa mai, nói

ñến hoa mai người ta liên nghỉ ñến mùa Xuân. Hoa mai là một trong những loài hoa ñược ưa chuộng nhất từ trước ñến nay. Có nhiều loại hoa mai, hầu hết các loại mai ñều có năm cánh, hay tám cánh, có loại có

Hình ảnh hoa mai.

nhiều tầng nên có rất nhiều cánh. Nhưng hai loại phổ thông, ñược nhiều người biết ñến là hoa mai vàng (huỳnh hoa) và mai trắng (bạch mai). Mai vàng là hoa mai người ta thường nói tới, nở rộ vào mùa Xuân từ miền Trung vào Miền Nam. Màu vàng tượng trưng cho sự cao thượng, cao sang, màu của vua chúa. Vào khoảng Tết ta, ra khỏi ngoại ô Saigon, ñi về hướng Lái Thiêu, Bình Dương, dọc ñường nhà nào cũng có một cội mai già, hoa ñua nở ñầy cành, vàng rực, ñẹp không thể diễn tả. Loại hoa mai thứ hai là "bạch mai", có màu trắng, cũng có năm cánh hay tám cánh như huỳnh mai, nhưng mai trắng rất hiếm quý và có hương thơm dìu dịu, thanh khiết. Có người gọi mai trắng là "Tuyết Mai", vì tuyết có màu trắng. Hoa mai không có hương sắc quyến rũ như hoa hồng, cũng không sực nức hương thơm như dạ lý, nhưng hoa mai mỏng mãnh, ñính trên cành, trên thân cây gầy guộc, cằn cỗi tạo một nét ñẹp tương phản, thật duyên dáng, ñộc ñáo. Tại Việt Nam có một loại hoa mai gọi là "mai tứ quý". Hoa cũng có năm cánh vàng như huỳnh mai, khi hoa tàn thì năm cánh rụng, năm ñài hoa ñổi thành màu ñỏ, úp lại, ôm lấy nhụy là hạt màu xanh. Hạt lớn dần ñẩy năm ñài hoa bung ra giống như hoa mai ñỏ. Vì vậy mai tứ quý ñược gọi là "Nhị Độ Mai" tức là hoa mai nở hai lần, lần ñầu cánh hoa có màu vàng, lần sau cánh hoa có màu ñỏ. Loại hoa này nở quanh năm. Ngoài hương sắc và duyên dáng, hoa mai ñược các nhà Nho và các bậc Thiền sư coi là một biểu tượng của hai ñức tính "Nhẫn" và

"Dũng". Chịu ñựng thời tiết khắc nghiệt lạnh lẽo mùa Đông, hoa vẫn kết nụ ñể là ñóa hoa ñầu tiên chào ñón Chúa Xuân. Cảm cáí ñức hạnh thủy chung, cái khí tiết nhẫn nhục và kiêu dũng ñó, Chúa Xuân phong cho hoa mai là vua của tất cả các loài hoa khác, có tên là "Đông Quân". Nhiều nữ sĩ có tên "Mai" lấy bút hiệu là "Đông Quân" cũng từ ñiễn tích này. Từ nét duyên dáng, thuần khiết bên ngoài cho ñến tính khí ñức hạnh, kiêu dũng bên trong, hoa mai ñược người Trung Hoa tôn vinh là "quốc hoa". Các nhà Nho và các Thiền sư Trung Hoa cũng như Việt Nam luôn coi hoa mai là một tấm gương, một biểu tượng của vẽ ñẹp vẹn toàn, "bách hoa khôi". Họ ñem ghép hoa mai với "tùng" và "trúc" thành một bộ ba "Tam Hữu". Cây tùng tượng trưng cho trượng phu, cứng cõi, ngay thẳng; cây trúc tượng trưng cho sự kiên nhẫn, rộng lượng và hoa mai ñược gọi là "ngự sử mai" tượng trưng cho sự hiểu biết và nét ñẹp vẹn toàn. Người xưa rất quý "tam hữu". Trong Hội Thơ Tao Đàn, Vua Lê Thánh Tôn có bài thơ "Mai Thụ" (Cây mai) như sau: "Trội cành nam chiếm một chồi Tin Xuân mãi mãi ñiểm cây mai Tinh thân sáng, thuở trăng tĩnh Cốt cách Đông khi gió thôi (ngừng) Tiết cứng trượng phu, thông (tùng) ấy bạn Nết trong quân tử, trúc là ñôi (sánh ñôi) Nhà truyền (thống) thanh bạch dăng từng khối Phỉ xứng danh thơm ñệ nhất thời!" Ngoài ra hoa mai cũng ñược ghép với lan, cúc, trúc, thành bộ "tứ quý", tức là bốn loại

hoa, kiểng quý, tượng trưng của bốn mùa Xuân, Hạ Thu, Đông. Cụ Chu Thần, Cao Bá Quát là một nho sĩ kiệt liệt, một tài năng văn chương lỗi lạc, một ñại anh hùng thế thiên hành ñạo, suốt quảng ñời bôn ba khắp chốn cầu cổ kiếm ñể xây dựng sự nghiệp bá vương, cụ không gặp bậc chính nhân quân tử nào có cốt cách như "mai ngự sử", vì vậy cụ ñã làm hai câu thơ: "Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất sinh ñê thủ bái hoa mai" Có nghĩa là: "Mười năm xuôi ngược giao du cốt tìm thanh kiếm cổ Một ñời chỉ cúi ñầu vái lạy trước hoa mai". Cụ Chu Thần , Cao bá Quát ñã hết lời xưng tụng "bách hoa khôi". Cụ cũng có bốn câu thơ "Trồng mai" ñược dịch ra như sau: "Đầu non nắm hạt mai gieo Giống thanh gửi chốn núi ñèo xanh tươi Nữa mai xuân ñiểm bầu trời Bức tranh tuyệt tác cho ñời ngắm chung". Được bái lạy như vậy, hoa mai quả là một loài hoa rất quý? Hoa mai ñã gợi nhiều cảm hứng cho thi nhân, nên ảnh hưởng rất lớn trong văn hóa Trung Hoa và Việt Nam. Lý Bạch làm thơ: "Ngồi trên lầu Hoàng Hạc, nghe tiếng sáo thổi Giữa tháng năm, chợt vang khúc "hoa mai rơi" ở chốn Giang thành" Nguyễn Trãi, vị khai quốc công thần nhà Hậu Lê yêu hoa mai vì: "Yêu mai, yêu tuyết bởi vì ñâu? Vì tuyết trắng, mai thơ và tinh khiết" Trong chuyện Kiều, Cụ Nguyễn Du có rất nhiều câu thơ nói về hoa mai.

"Thướt tha vóc liễu Xuân ñầy Cành mai xa bẻ ngất ngây ý sầu Biết chàng lòng có thương sâu Chúa Xuân ngán nỗi chờ lâu mỏi mòn" Nhiều Thiền sư Trung Hoa và Việt Nam ñã dùng hoa mai làm ẩn dụ cho sự hạnh phúc, niềm vui giác ngộ trong những bài kệ ñể truyền dạy Phật pháp cho phật tử, cho hậu thế. Bài kệ về "Mùa Xuân Hoa Mai"của Thiền Sư Thích Mãn Giác ñược phổ biến rộng rãi trong giới phật tử: "Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi Đừng tưởng Xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai" Bài thơ có nghĩa là, cuộc ñời là một dòng sinh diệt, vô thường, biến chuyển theo thời gian và không gian. Xuân ñến rồi Xuân ñi, hoa cười rồi hoa rụng…là lẽ ñương nhiên của vũ trụ, hể có sinh thì có diệt. Nhưng trong sự sinh diệt của vũ trụ vẫn còn có một cái không sinh diệt ñó là Phật tánh, là chân tâm, chân như. Nếu chúng ta luôn tu tập, Phật tánh ñó giúp ta có ñược cuộc sống an lành, hạnh phúc. Tâm an bình gọi là Tâm Xuân, trong tâm Xuân, cành mai (biểu tượng của hạnh phúc) sẽ còn mãi mãi, không tàn, không rụng. Cần gì phải chờ ñến mùa Xuân mới có hoa mai? Hoa nở rồi hoa cũng tàn. Chỉ có cành mai trong tâm Xuân là tồn tại mãi mãi, ngoài dòng sinh diệt, vô thường, bể dâu của vũ trụ. Từ ngày lưu lạc tha hương, những thi sĩ hải ngoại luôn mang theo trong tâm tưởng những hoài niệm dấu yêu về một mùa Xuân

êm ñềm nơi quê cũ. Nhà thơ Nguyễn Vô Cùng thương xót cội mai già: "Xót cội mai khô , bình rạn vỡ Thương cành Xuân héo, dạ ñầy vơi Khói hương tàn lạnh từ Xuân ấy Mà quyện tim ai mãi cuối ñời" Trong mãnh vườn hoài niệm ñó có tang tóc, ñổ vỡ, chia ly, bom ñạn…Nhà thơ NguyễnVô Cùng viết: "Mùa Xuân này em có về quê mẹ Thăm dùm anh vườn cũ có còn xanh Tới gốc mai từng trúng ñạn bao lần Xem có nở nụ hoa nào kịp Tết" Nhà thơ Đăng Nguyên diễn tả mùa Xuân ở Huế tuyệt ñẹp với mai vàng, mai trắng: "Xuân nào ñẹp hơn Xuân Huế Mai vàng, mai trắng hương xưa Em cười tươi như hoa ngọc Thơ ơi! Thương mấy cho vừa Bao giờ mùa Xuân trở lại Bao giờ non nước ñơm hoa!" (Nhung nhớ vườn Xuân) Làm thân viễn khách trên miền ñất lạ, Nhà thơ Phan Khâm luôn thiết tha nhớ về cố quận, hồi tưởng lại cảnh mai vàng nở rộ trên ñường quê: "Mùa Xuân nào mình về thăm Cam Lộ Ghé chợ Phiên ñầy bắp ñậu sắn khoai Đường nhà em còn hoa vàng nở rộ Mít ổi trong vườn chính cho ai?" Một lần nữa Xuân lại về trên ñất khách, nếu chúng ta may mắn có ñược một cành mai ñể chưng trong nhà ngày Tết thì nét diễm kiều thanh tú của hoa mai cũng không ñem lại cho chúng ta niềm vui Xuân rội rã như những mùa Xuân kỷ niệm êm ñẹp quê nhà. Xuân ñến rồi xuân cũng ñi, mai nở rồi mai

cũng tàn, thôi thì chúng ta hãy vun xới mãnh vườn tâm trong ta, biến vườn tâm thành vuờn Xuân tuyệt ñẹp của thế gian. Trong Tâm Xuân luôn có những cành mai.

TUYẾT MAI

MÙA XUÂN NGẪM THƠ XUÂN

THANH THẢO

SUNDAY, 4. MARCH 2007, 00:46:37

Nhành mai thơ hy vọng Cách ñây hơn 900 năm, năm 1096, thời nhà Lý, Mãn Giác thiền sư ñã công bố bài thơ ñược coi là duy nhất của mình, bài Cáo tật thị chúng (Có bệnh báo với mọi người). Hai câu kết của bài thơ 34 chữ này có thể khiến người thế kỷ 21 phải kinh ngạc: "Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết-Đêm qua sân trước một nhành mai" (Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận-Đình tiền tạc dạ nhất chi mai). Một sự tĩnh tâm sáng láng, một cái nhìn bình thản mà thấu suốt, một vẻ lạc quan hồn nhiên nhập vào vận hành vừa phổ quát vừa biệt lệ của trời ñất. Xuân tàn hoa rụng là hợp lẽ, hợp quy luật, nhưng "vậy mà không phải vậy", ñừng chỉ thấy cái trước mắt mà vội kết luận cái muôn ñời, vì "Đêm qua sân trước một nhành mai" cũng là hợp quy luật, dù biệt lệ. Xin lưu ý, chữ "nở" tuy ẩn giấu nhưng người ñọc vẫn nhận ra. Đây là nhành mai nở, dù bất ngờ, dù khó nhọc, dù mới hé, nhưng là nở. Đó là sự bừng ngộ của nội lực, sức ñột khởi của ý chí, và sự bền lòng của cái ñẹp. Nhành mai của Mãn Giác thiền

sư chính là nhành - mai - Thơ, dù nở muộn, dù phải trần mình chịu giá rét ñể vận hành nhựa sống tích tụ nụ chồi trong ẩn khuất, thì cú bật sáng bất ngờ không nằm ngoài dự ñoán của nó nói lên ước nguyện và sự bền chí của tâm hồn Việt Nam. Thơ Việt ñã vận hành cùng ñất nước cùng dân tộc suốt nghìn năm nay, và không ai dám nói bài thơ Cáo tật thị chúng ñã lỗi thời, ñã "quá mốt". Thơ là vậy, và ñó chính là ñiều an ủi không chỉ cho người làm thơ. Dân tộc chúng ta luôn khao khát hòa bình, hòa hợp, hòa giải dù phải sống cả nghìn năm chịu ñè nén, giữa loạn lạc, trong chiến tranh. Niềm mong ước cháy bỏng về "nhành mai (nở) cuối cùng" lúc xuân tàn hoa rụng ấy chính là niềm khao khát về một mùa xuân mới khác trong một ñất nước thanh bình, hòa hợp, phát triển. Đó cũng là cái nhìn của một huệ nhãn suốt tới nghìn năm sau. Ngày thơ Việt Nam năm nay diễn ra trong cảnh cả ñất nước bừng vui khi hội nhập cùng thế giới-một cơ hội mà có lẽ dân tộc Việt phải chờ suốt cả nghìn năm qua. Đây cũng là thời ñiểm cho một quyết tâm hòa hợp và hòa giải thực sự của dân tộc Việt. Đã trải qua biết bao cảnh "xuân tàn hoa rụng", giờ mới tới ñược một "nhành mai" nở công khai trước sân-sân ñây chính là nơi ñất nước chúng ta mở cửa vào thế giới, và cũng là nơi cho tất cả người Việt có thể tìm ñến ñể sum vầy. Làm sao có thể vô tình bỏ qua cơ hội này, cơ hội nghìn năm có một? Phải bắt ñầu từ "một nhành mai" ñể ñi tới cả rừng mai, và rồi Tất Cả sẽ trở về Một. Đúng như một câu thơ của Paul Eluard: "Từ chân trời của một ñến chân trời tất cả". Đó cũng là số phận của nhà thơ khi ñược ñi

cùng nhân dân mình. Nhà thơ Phùng Quán ñã viết rất hay: "Đã ñi với nhân dân - Thì thơ không thể khác". Làm sao khác ñược! Khi tấm lòng và lý tưởng của nhà thơ thuộc trọn vẹn về nhân dân mình, thì thơ vẫn có thể nén lòng sống suốt qua mùa ñông, sống qua cả những cảnh" xuân tàn hoa rụng" ñể chờ ñợi một ñiều kỳ diệu: Đêm qua sân trước một nhành mai. Nhành mai nghìn năm trước của Mãn Giác thiền sư cũng là nhành mai trong thế kỷ 21 của dân tộc Việt. Một nhành mai Thơ hy vọng. Thanh Thảo Mùa Xuân và Hoa

Ý nghĩa các loài hoa!! Hoa... nói ñiều gì? ở Phương Tây, người ta ñặt cho mỗi màu hoa, mỗi thứ hoa một ý nghĩa nhất ñịnh. Màu trắng biểu thị sự trong sạch, vì vậy trong các ñám cưới, tặng hoa cô dâu, người ta chỉ dùng hoa trắng ñể tặng mà thôi. Ngoài ra, màu xanh nhạt chỉ sự xoa dịu ñam mê, màu hoàng yến ñường hoàng kiêu hãnh, màu phấn hồng êm ái ôn nhu, màu tím cà lâng lâng thoát tục, màu tím than an ủi ñau thương, màu ñỏ sậm tượng trưng máu lửa. Hoa hồng tượng trưng cho tình yêu, vì vậy một bông hồng người ta gọi là "Bà Chúa của trái tim". Hoa mai có nghĩa là vô tình (nhưng ở phương Đông lại dùng hoa mai ñể chỉ người có tâm hồn thanh cao). Hoa thuỷ tiên chỉ sự kiêu căng, ích kỷ (phương Đông

coi Hoa thuỷ tiên chính ñể chỉ sự chung thuỷ). Hoa ñào nói về những người con gái (phương Đông cũng vậy). Nguyễn Du ñã viết:"Vẻ chi một ñoá hoa ñào" hoặc "Hoa ñào năm ngoái còn cười gió ñông" (Kiều). Hoa cam trinh bạch, các cô dâu thường ñội vòng hoa cam trong ngày cưới. Hoa mào gà sự say mê hăng hái. Hoa glay-zơn chỉ sự hẹn hò. Hoa mẫu ñơn chỉ mối tình trọn vẹn cả ñôi bề. Người ta còn mượn hoa ñể nói thay lời. Ngôn ngữ thật là uyển chuyển, tế nhị ñúng là một thứ trung gian ñáng yêu của tình cảm: Mã tiền (verveine): nỗi lòng kín ñáo chẳng ai hay, Bách hợp (lys): tình trong sạch, Dạ hương (belle de nuit): ấp úng không thốt nên lời, Đồng thảo (Violette): khiêm tốn quá, Hoà trà (camelias): biết ñâu mà tìm, Thuỷ cúc (marguerite): yêu ai hơn hết, Uất kim cương (tulipe): chiến thắng tức là tái sinh, Cẩm chướng (oeillet): thầm tạ ơn lòng, Hồng hồng (rose-rose): say ñắm, trìu mến. Ca dao xưa có câu: "Vườn hồng ai dám ngăn rào chim xanh", Hồng nhung (rose rouge): say ñắm, Nhài (jasmin): ngây ngất, Lưu ly (myosotys): xin ñừng quên nhau, Thu mẫu ñơn (anemone): chia tay, phản bội, Cúc (aster): bao giờ cho hết khổ ñau... ở phương Đông, Hoa sen là tượng trưng cho người quân tử, Hoa cúc tượng trưng cho người ẩn dật, Cúc bách nhật ñược nhiều nhà thơ ví với lòng chung thuỷ của người phụ nữ, hoa phù dung sớm nở tối tàn thường

ñược ví với những người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng bạc mệnh; hoa lan là thứ hoa vương giả; hoa mẫu ñơn là thứ hoa phú quý; hoa nhài là thứ hoa lãng mạn, chỉ nở về ñêm (người ta không dùng hoa nhài ñể cúng), hoa huệ tượng trưng cho sự thanh khiết, nên thường ñược bày ở bàn thờ Phật... Gần ñây, ta thường cho hoa phượng tượng trưng cho mùa thi (thời xưa ở nước ta, hoa hoè tượng trưng cho mùa thi, có câu thơ "Hoè hoa hoàng, cử tử mang" (nghĩa là hoa hoà vàng, người ñi thi bận rộn), Hoa hướng dương tượng trưng cho sự chung thuỷ vì luôn hướng về Mặt trời (xưa gọi là hoa quỳ, có câu thơ "tấm lòng quỳ hắc hướng về dương" chỉ bầy tôi trung thành với vua). Hoa Cẩm chướng: Tình bạn. Hoa Cúc trắng: Ngây thơ và duyên dáng. Hoa Cúc tím (thạch thảo): Nỗi lưu luyến khi chia tay. Hoa Cúc vàng: Lòng kính yêu quý mến, nỗi hân hoan. Hoa Ðinh tử màu lửa: Càng ngày anh càng yêu em. Hoa Ðinh tử màu ñỏ sẫm: Lòng anh không bao giờ thay ñổi. Hoa Ðồng thảo: Tính khiêm nhường. Hoa Ðồng tiền: Niềm tin của em ñã ñạt ñược. Hoa Forget Me Not: Xin ñừng quên em. Hoa Huệ: Sự trong sạch và thanh cao. Hoa Hướng dương: Niềm tin và hy vọng. Hoa Hải ñường: Nên giữ tình bạn thân mật thì hơn.

Hoa Hồng: Thể hiện tình yêu bất diệt. Hoa Hồng BB: Tình yêu ban ñầu. Hoa Hồng bạch: Em ngây thơ, duyên dáng và dịu dàng. Hoa Hồng nhung: Tình yêu say ñắm và nồng nhiệt. Hoa Hồng vàng: Một tình yêu kiêu sa và rực rỡ. Hoa Hồng ñỏ: Một tình yêu mãnh liệt, ñậm ñà. Hoa Hồng phấn: Sự trìu mến của em theo bước chân anh. Hoa Hồng tỉ muội: Khi ñược tặng, nếu là bạn trai thì cần hiểu rằng bạn là một ñứa em ngoan. Hoa Inmortel: Nỗi ñau khổ khó nguôi. Hoa Kim ngân: Lòng trung thành. Hoa Lan: Bao giờ em cũng thành thật với anh. Hoa Lay ơn: Những cuộc họp vui vẻ và lời hẹn cho ngày mai. Hoa Lưu ly: Anh muốn hoàn toàn là của em. Hoa Lài: Tình bạn ngát hương. Hoa Lý: Tình yêu thanh cao và trong sạch. Hoa Mai, hoa Ðào: Một mùa xuân tràn trề ứơc mơ và hy vọng. Hoa Mimosa: Tình yêu mới chớm nở. Hoa Mào gà ñỏ ñậm: Không có ñiều gì làm anh chán cả. Hoa Ngân hương vàng: Tôi ñã có chồng, hãy tha thứ. Hoa Phù dung: Hồng nhan bạc phận. Chóng phai, không bền. Hoa Quỳnh: Sự thanh khiết. Hoa Sen hồng: Hân hoan, tươi vui. Hoa Sen trắng: Cung kính, tôn nghiêm. Hoa Sen: Lòng ñộ lượng và từ bi bác ái.

Hoa Sơn trà: Anh nên dè dặt một chút. Hoa Thuỷ tiên: Kiêu căng và ích kỷ. Vương giả, thanh cao, kiêu hãnh. Hoa Thược dược: Sự dịu dàng và nét thầm kín. Hoa Trà mi: Kiêu hãnh, coi thường tình yêu. Hoa Trà: Mong manh sương khói. Hoa Tường vi hồng: Anh yêu em mãi mãi. Hoa Tường vi vàng: Anh sung sướng ñược yêu em. Hoa Tường vi: Anh ñã bắt ñầu yêu em. Hoa Tử vi: Sự e ấp kín ñáo. Hoa Violette (Chuông): Hãy giữ bí mật mối tình Hoa făng: Giúp ta han gan nhung vet thuong long. Hoa trà: loai hoa mau trang tinh nay noi len suc manh tinh than cua tinh yeu va niem hanh phuc vo tan cua lua doi. Thuỷ tiên vàng: nhung bong hoa mong manh nhu khoi mach bao cho nguoi ay biet la ban dang thuy chung. Cúc ñại ñoá : suc manh cua tinh yeu. Hoa lưu ly: nhac nho nguoi yeu hay luon nho den ban. Kim ngân: loai hoa mang suc quyen ru cua tinh yeu. Dạ lý hương : bao hieu 1 trang moi trong cuoc doi ban. Tuylip:loai hoc cua xu so coi xay gio mang den cho ban tinh yeu va su may man. Hoa hướng dương: Nhung bong hoa ruc ro nay the hien su khao khat tim hieu tri thuc. MAU HOA NOI LEN DIEU GI? - Đỏ: the hien cam xuc manh. - Tím: mau cua tinh than.

- Vang: hi vong co hoi moi se den. - Cam: tuong trung cho suc khoe xung man. - Trắng: trung thuc. - Hồng: su dam me. (Nguồn : diễn Đàn Yamaha )

Xuân Dưới Nhiều Cách Nhìn

Thích Trí Nguyệt

Xuân về, rồi Xuân ñi. Hôm nay Xuân lại về

nữa. Nói ñến Xuân, chúng ta liền nghĩ ngay

ñến mùa ñổi mới, hay mùa cuối hoặc mùa

ñầu tiên của năm. Nhưng, dù là cuối hay

ñầu tiên, Xuân cũng làm cho chúng ta ý

thức rằng cuộc ñời ñã mất ñi một phần nào

cái gì ñáng quý nhất: ñó là mạng sống của

chúng ta. Sự thật chua chát ấy ñã ñược bộc

lộ trong bài thi Cảnh sách các thiền sinh của

Phật giáo Nhật Bản:

Thị nhật dĩ quá,

Mạng diệc tùy giảm,

Như thiểu thủy ngư,

Tư hữu hà lạc?

(Ngày nay ñã trôi qua, mạng sống cũng

giảm dần, như cá cạn nước, nào có vui gì?)

Vì thế, khi Xuân về, trong lúc thiên hạ biết

bao người vui chơi thỏa thích, thì ở lãnh vực

suy tưởng, lại có kẻ nát lòng rỏ lệ vì Xuân.

Kẻ ấy khi thấy Xuân lộng lẫy huy hoàng,

nhưng giả ảo chóng tàn, mà than:

Xuân trần gian! Xuân trần gian!

Mấy ñộ phôi pha mấy ñộ tàn.

Chính vì sự chuyển dịch nhanh chóng của

thời gian, vì cái kiếp ngắn ngủi của Xuân,

mà khi Xuân sang lại có người rất thờ ơ lãnh

ñạm:

Ngoài kia Xuân ñã bén duyên chưa?

Trời ñất trong ñây chẳng có mùa.

(Hàn Mặc Tử)

Chẳng có mùa thì không phiền lụy. Đúng

vậy! Xuân về là Xuân về, còn tiếp ñón hay

không, vui hay buồn là việc của ta. Chế Lan

Viên hình như không chịu chia sớt quan

ñiểm này, cho nên âu sầu, khổ não, thi sĩ

thốt:

Tôi có chờ ñâu, có ñợi ñâu,

Đem chi Xuân lại gợi thêm sầu.

Với tôi tất cả ñều vô nghĩa,

Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau.

Thế nhưng, Xuân Diệu nhìn Xuân dưới một

góc ñộ khác:

Xuân ñang tới nghĩa là Xuân ñang qua,

Xuân còn non nghĩa là Xuân sẽ già.

Mùa Xuân hết là ñời ta cũng mất.

“Mùa Xuân hết là ñời ta cũng mất”, rõ là câu

nói vô cùng thống thiết, phát xuất từ ñáy

lòng của những kẻ lo âu, phập phồng cho

kiếp sống. Có người ñã nói rằng: “Ai cũng

cho mùa Xuân là tươi ñẹp, nhưng theo tôi

thì trái lại, nó không vui ñẹp chút nào, mà

chính nó là lưỡi dao sắc bén nhất ñang kề

ñến cổ chúng ta”. Vì một lần Xuân qua là

con người mất ñi một năm thay vì ñược một

tuổi. Như thế bảo sao con người không ñau

khổ hay khóc lóc khi Xuân sang. Thế nhưng

cũng có kẻ lại rộn lên một niềm giao cảm, vì

nơi họ ñã dứt hết bao nhiêu phiền não dao

ñộng:

Chầm chậm Xuân về lòng ñất chuyển,

Nhạc trời thanh thoát rộn muôn phương.

Tâm linh một thoáng bừng giao cảm,

Lặng hết bao nhiêu lớp sóng cồn.

(Nhất Hạnh)

Ở trường hợp khác người ta không phủ nhận

Xuân, vì người ta thấy rằng ngoài mùa Xuân

thông thường của thế gian, còn một mùa

Xuân linh diệu vĩnh cửu:

Ai bảo lòng ta khóc cảnh Xuân,

Nhưng không, hoa ñẹp, khói hương trầm.

Về trong linh diệu, trong tươi sáng,

Là cả muôn ñời Xuân tượng trưng.

(Hoàng Hoa)

Không khóc cảnh Xuân không có nghĩa là

phải cười với bất cứ mùa Xuân nào. Vì tất cả

cảnh linh diệu tiềm tàng trong mùa Xuân lý

tưởng, hoặc phô bày ra bên ngoài, nếu bị

vài nét tang thương gạch một lằn ñen, thì

ñứng trên quan niệm thông thường, tương

ñối, nó là một cớ ñể cho khóc với Xuân

ñược:

Ai bảo lòng ta vui với Xuân.

Mưa hoa trắng quá ñẹp trong ngần.

Và tang thương ấy còn ghi dấu,

Bướm trắng còn bay trên núi sông.

(Trích Ánh Xuân Vàng - Hoàng Hoa)

Trong một hoàn cảnh khác, ñầy trái ngược

nhưng giàu ý nghĩa sâu sắc, nhiệm mầu, thi

sĩ Hoàng Hoa lại có những ý nghĩ rất là

thoát trần:

Ai ñã thấy ánh Xuân vàng muôn thuở?

Mà tang thương che chấp tự lâu rồi.

Không! Chỉ tại lòng người vương trọng

nghiệp,

Mà chưa từng nhìn nhận áng mây trôi.

Này lá cỏ, cành cây, dòng suối cạn.

Này chim ca, hoa nở, bướm vàng bay.

Này tiếng súng rền vang trời quang ñãng,

Vẫn là Xuân vàng thắm bấy lâu nay.

(Hoàng Hoa)

Lúc tuổi còn nhỏ chưa thấu ñạt lẽ có không,

ta chỉ nhìn Xuân và ñắm Xuân qua trăm hoa

ñua nở. Nay ñã thấy bản lai diện mục của

chúa Xuân rồi, ta có thể an nhiên ngồi ngắm

từng cánh hoa rơi rụng trước thềm, mỗi mỗi

ñều thể hiện chân lý tuyệt vời:

Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,

Nhất Xuân tâm sự bách hoa trung,

Như kim khám phá Đông hoàng diện,

Thiền bản bồ ñoàn khán trụy hồng.

(Điều Ngự Giác Hoàng)

(Tuổi nhỏ chưa từng rõ sắc không,

Ngày Xuân hoa nở rộn tơ lòng.

Chúa Xuân nay ñã tìm ra mặt,

Thiền tọa an nhiên ngắm cánh hồng).

Đón Xuân như thế thì ñịa vị của mùa Xuân

không bao giời mất trong tâm linh con

người. Mùa Xuân là mùa vui tươi tịch mịch,

bất khứ bất lai, không tuổi tác. Mùa Xuân là

bản thể nhiệm mầu của vạn pháp:

Chư pháp tùng bản lai,

Thường tự tịch diệt tướng.

Xuân ñáo bách hoa khai,

Hoàng oanh ñề liễu thượng.

(Các hiện tượng xưa nay,

Bản tánh thường vắng lặng,

Xuân ñến trăm hoa cười,

Oanh vàng ca liễu thắm).

Như thế thì mùa Xuân lý tưởng ñã về ngự trị

nơi lòng của mỗi người, và mọi người không

còn tin tưởng, hy vọng một mùa Xuân nào

khác. Với chúng ta, người phàm mắt thịt, có

Xuân tới, có Xuân ñi, nhưng ñối với các vị

thiền sư thì tới ñi ñều là biến chuyển mộng

ảo, không nên bận lòng:

Xuân lai hoa ñiệp thiện tri thì,

Hoa ñiệp ưng tu tiện ứng kỳ,

Hoa ñiệp bản lai giai thị huyễn,

Mạc tu hoa ñiệp vấn tâm trì.

(Giác Hải thiền sư)

(Xuân sang hoa bướm khéo quen thì,

Bướm liệng hoa cười vẫn ñúng kỳ,

Nên biết bướm hoa ñều huyễn cả,

Thây hoa mặc bướm ñể lòng chi).

Vì biết màu sắc mùa Xuân huyễn ảo như

thế, ñến ñể rồi ñi, cho nên một Thiền sư

khác không luyến tiếc mà lạnh lùng ngồi

xem:

Thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô,

Vạn mộc Xuân vinh thu hựu khô.

Nhậm vận thạnh suy vô bố úy,

Thịnh suy như lộ thảo ñầu phô.

(Vạn Hạnh thiền sư)

(Thân như bóng chớp chiều tà,

Cỏ Xuân tươi tốt, Thu qua rụng rời,

Sá chi suy thịnh việc ñời,

Thịnh suy như hạt sương rơi ñầu cành).

Đi sâu vào cái chuyển dịch, tàn phá, là bộ

áo ngoài của Xuân, một Thiền sư khác thấy

trong ấy có cái không thể chuyển dịch,

không thể tàn phá ñược, ñó là bản thể

thường trú của Xuân vậy:

Xuân khứ bách hoa lạc.

Xuân ñáo bách hoa khai.

Sự trục trục nhãn tiền quá.

Lão tùng ñầu thượng lai.

Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận.

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

(Mãn Giác thiền sư)

(Xuân ñi lưu lại cánh hoa rơi.

Xuân ñến trăm hoa nở nụ cười.

Thế sự thoáng qua rồi mất biệt.

Đầu xanh ñã ñiểm nét sương rồi.

Có ñâu Xuân lụi hoa tàn mãi.

Đêm trước sân cười một nhánh mai).

Vâng! Sự sống bất diệt, không vì sự thay

ñổi, tàn tạ của hiện tượng mà tiêu tan. Vì

không tiêu tan, nên nhánh mai này có khô

là có nhánh mai khác nở cười…

TếT NGUYÊN ĐÁN “Xuân” Qua Cái Nhìn Của Đời và Đạo(Thích Giác Châu) 21/05/2009 16:02 (GMT+7) Kích cỡ chữ:

Hạ mãn thu sang, ñông tàn xuân ñến. Đó là chu kỳ chuyển xoay thời tiết của một năm và cứ mãi luôn như thế. Trong bốn mùa, chỉ có mùa xuân là thời tiết ấm áp dễ chịu nhất, nó không ñìu hiu như mùa thu hay lạnh giá như mùa ñông và cũng không oi bức, khó chịu như mùa hè. Khi nói ñến mùa xuân cũng là nói ñến sự sinh sôi nảy nở của muôn loài vạn vật, ñất trời dường như trẻ lại, cây cối ñâm chồi nảy lộc, ra hoa kết trái, chim hót líu lo... tất cả tràn ñầy một sức sống mới.

Việt Nam ñã trải qua chiều dài lịch sử 4000 năm dựng nước và giữ nước. Trên dưới 2000 năm trước, Phật giáo ñã ñến Việt Nam và hòa nhập vào ñời sống chung của dân tộc như một thể tất yếu của lịch sử. Trải qua biết bao thăng trầm biến cố của ñất nước,

Phật giáo Việt Nam cũng có nhiều thịnh suy. Chúng ta có thể khẳng ñịnh rằng, các triều ñại Đinh (968 – 980), Lê (980 - 1009), Lý (1010 - 1225), Trần (1225 - 1400) là những thời kỳ vàng son của Phật giáo. Đặc biệt với sự hiện diện của các nhà Sư Phật giáo trong các triều ñại như Lý, Trần thì tư tưởng Phật giáo ñã làm gia tăng các giá trị từ vật chất ñến tinh thần.

Qua gần 1000 năm ñô hộ của phương Bắc, và thêm gần 100 năm chinh chiến do các nước phương Tây xâm lược, dân tộc Việt Nam ñã hấp thu một phần văn hóa Đông Tây. Cũng vì thế ở Việt Nam trong một năm có nhiều tết, chẳng hạn như tết Tây, tết Nguyên Đán, tết Nguyên Tiêu, tết Đoan Ngọ, tết Trung Thu, tết Trùng Cửu. Nhưng quan trọng và lớn nhất là tết Ta hay tết Nguyên Đán. “Nguyên” là bắt ñầu hay ñầu tiên, “Đán” là buổi sớm mai. Vậy “Nguyên Đán” là ngày ñầu tiên của năm mới, tức là ngày mồng một tháng giêng tính theo âm lịch.

Mỗi khi xuân ñến tết về mọi công việc làm ăn ñều dừng lại, người người hớn hở vui mừng ñón chào một năm mới, ñón chào ngày tết cổ truyền trọng ñại của cả dân tộc. Các em nhỏ ñược nhận lì xì, ñược mặc quần áo mới, bước tung tăng trên khắp phố phường. Mọi gia ñình ñều ñoàn tụ thật ấm áp biết bao sau những ngày làm ăn xa xứ. Nhà cửa ñược sửa sang, trang hoàng nên ñều mới mẻ. Các món ăn truyền thống như bánh mứt, ngũ quả, v.v… ñược dâng cúng trên bàn thờ ông bà, tổ tiên. Muôn hoa cúc,

ñào, mai, thọ... ñua nhau khoe sắc, tỏa ngát hương thơm, tô ñẹp cho cuộc ñời với bao niềm hy vọng.

Tết cũng là ngày mà ai cũng vui thích, như ñón nhận những ñiều may mắn tốt ñẹp và xua ñi bao thất bại u buồn của năm cũ. Tết còn là thời gian nghỉ ngơi sau một năm làm ăn tất bật ñể ñưa con cháu về quê, mừng tuổi ông bà nội ngoại. Tết cũng là ngày các Phật tử ñi chùa lễ Phật ñầu năm ñể cầu nguyện gia ñình ñược bình an, hạnh phúc và hái lộc ñầu năm, mong rằng những ñiều may mắn như phước, lộc, thọ, khương, ninh sẽ ñến với gia ñình trong năm mới. Đối với Phật giáo vào những ngày ñầu xuân, các tự viện, tịnh xá, tịnh thất, niệm Phật ñường khai kinh Cầu An, kinh Dược Sư ñể cầu nguyện cho quốc thới dân an, thế giới hòa bình, nhân sinh an lạc.

Phật giáo ñi vào ñời ít nhiều cũng bị ảnh hưởng bởi sự thăng trầm của ñất nước, ñặc biệt vào thời Lý -Trần, Phật giáo ñược xem là quốc giáo, các vua quan, thần dân, không những sùng kính ñạo Phật mà còn thỉnh các vị thiền sư làm quốc sư, tham gia công việc cố vấn triều chính, lãnh ñạo ñất nước như thiền sư Dương Không Lộ, thiền sư Nguyễn Minh Không, v.v… Bên cạnh ñó, thiền sư Mãn Giác, thiền sư Vạn Hạnh, thiền sư Pháp Thuận... còn là những tác gia ñóng góp một phần không nhỏ vào nền văn học nước nhà. Bài thơ Cáo Tật Thị Chúng của Mãn Giác thiền sư là một trong những thi kệ hay nhất thời bấy giờ. Qua bài thơ, Ngài ñã thức tỉnh nhân sanh thấy rõ luật vô thường, sự ñổi

thay sinh diệt của các pháp.

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân ñáo bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai

Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Vẫn biết rằng mùa xuân có ñến ñi, qua lại ñổi thay theo bốn mùa trong vũ trụ, nhưng dưới con mắt của các vị thiền sư, xuân là niềm an lạc trong tận sâu thẳm tâm hồn, không cố chấp phân biệt hay dính mắc vào buồn vui, giận hờn, ưa muốn… Niềm vui của người xuất gia khi ñón nhận mùa xuân không phải vui bằng ăn ngon mặc ñẹp, phù phiếm sa hoa hay rượu thịt và các thứ tiêu khiển khác mà là tăng trưởng hạt giống Bồ ñề tâm. Niềm vui này là chân không, là cảm nhận bởi năng lực từ bi ñối với nhân loại giữa sự biến chuyển tột cùng của vũ trụ.

Trong cái vô thường sinh diệt ẩn chứa cái chơn thường bất diệt. Thiền sư mượn hoa mai ñể chỉ cho vô thường. Hoa nở khi Xuân ñến, hoa tàn khi Xuân ñi, nhưng ñêm qua, một cành mai vẫn còn hiện hữu và hiện hữu tự bao giờ, ñể mỗi khi Xuân về nở tung những nụ hoa mới tô ñẹp cho cuộc ñời. Đối với thế nhân phần nhiều bị chấp trước trong việc vui buồn, tử sinh, ñến ñi, còn mất... nên mới khổ ñau trong sanh tử. Còn các vị

thiền sư, các bậc Thánh nhân xem “sống như ñắp chăn bông, chết như cởi áo hạ” thật nhẹ nhàng tự tại vô cùng. Xuân ñến Xuân ñi là chuyện bình thường trong ñời có gì phải vướng bận lo toan. Đồng với tư tưởng này có vị sư Khất sĩ ñã cảm tác một bài thơ:

Xuân ñến xuân ñi hoa nở tàn

Xuân lòng hoa ñạo chẳng hề tan

Vui xuân thế sự mau tàn úa

Vui ñạo xuân lòng mãi lạc an.

Chúng ta nên biết xuân ñến xuân ñi là sự ñổi thay của trời ñất, hoa nở hoa tàn là chuyện của cỏ cây. Qua cái nhìn của phàm tục nên thấy có ñến ñi, nở tàn, sinh diệt từ ñó trùng trùng các pháp duyên sinh. Với cái nhìn tuệ giác của các bậc giác ngộ, các pháp là như thị. Sinh tử xưa nay là thế, không chấp rằng có, cũng chẳng chấp rằng không. Các bậc ấy không có thêm một cái tâm nào ngoài pháp, thế cho nên Xuân mới thật là Xuân.

Nói tóm lại, chỉ có tâm Xuân, niềm vui do tu tập ñem lại mới là niềm vui thật sự. Ngài Di Lặc có nụ cười tràn ñầy hỷ lạc là do Ngài ñã buông xả tất cả ngã chấp và dung thông ñược các pháp. Ngày mùng một tháng giêng âm lịch là ngày vía Đức Di Lặc Bồ Tát mà cũng là ngày vui của muôn loài vạn vật chúng sanh. Đối với người con Phật, mỗi khi ñón Xuân về ñồng nghĩa với sự phát triển ñạo tâm, làm cho những nụ tầm xuân xuất hiện ñể cuộc ñời này luôn tươi ñẹp, ñể cho

nhân sanh có thêm một ngày mới với tâm xuân tràn ñầy niềm vui an lạc giữa cuộc ñời. Cuộc sống ở ñời ñâu chỉ là khổ mà còn là niềm an lạc giữa nhân gian. Sống không hờn không oán trách, chẳng sầu ñau, sống như vậy giữa dòng ñời bất tận có nghĩa là Xuân nở ở muôn nơi.

Giác Châu

TếT NGUYÊN ĐÁN CÀNH MAI BẤT TỬ (Lưu Thủy) 21/05/2009 15:56 (GMT+7) Kích cỡ chữ:

Đôi khi ñứng nhìn dòng nước chảy, rồi liên tưởng tới cuộc ñời, ta sẽ thấy dòng nước và cuộc ñời sao mà giống nhau. Sông núi, cảnh vật, thế giới, con người và những câu chuyện của con người… ñều luôn biến ñổi. Bởi cái gì cũng biến ñổi như thế, nên ñôi khi con người không biết lấy gì ñể làm ñiểm tựa trong cuộc sống. Nhưng qua một bài thơ của

thiền sư Mãn Giác (Việt Nam, 1052–1096), tạm gọi là bài kệ Cáo Tật Thị Chúng, chúng ta sẽ ñược biết ñến một nhân sinh quan rất siêu tuyệt của Phật giáo ñối với vấn ñề này:

Cáo tật thị chúng

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân ñáo bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai.

Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận,

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai!

Bài thơ này ñược thiền sư sáng tác trước khi thị tịch vào năm 1096, ñời vua Lý Nhân Tông, Việt Nam. Lời thơ chính là lời nhắn gởi cuối cùng của thầy ñến các ñệ tử thân yêu. Đã có nhiều học giả dịch bài này, nhưng phổ biến nhất là bài dịch sau:

Bảo có bệnh dạy chúng

Xuân ñi trăm hoa rụng

Xuân ñến trăm hoa cười

Trước mắt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi.

Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết,

Đêm qua, sân trước một cành mai!

Thiền sư ra ñi vào tháng 11 trong năm. Vào tháng ñó, mùa ñông ñang qua, mùa xuân sắp về theo những nụ ñào nụ mai nở sớm. Hoá thân vào những ñóa hoa, trở thành một với thiên nhiên, thiền sư ñã nhận ra ñược ñiều gì ñó rất tế nhị. Mà qua bài

thơ, ngài ñã nhắn gởi lại ñôi ñiều cho chúng ta…

“Xuân khứ bách hoa lạc” dịch thành thơ: “Xuân ñi trăm hoa rụng” là ñúng nghĩa. Số từ vẫn ñồng: năm từ. “Khứ, bách” thuộc thanh trắc, “ñi, trăm" thuộc thanh bằng. Vậy âm ñiệu của câu ñầu sau khi dịch ñã hơi khác. Nhưng không hề gì khi ghép câu này vào toàn thể bài dịch.

Mùa xuân ñi qua với rất nhiều hoa ñã rơi rụng. Điều này tự nhiên quá, ai cũng ñồng ý. Câu này hợp với câu sau thành ñoạn mở ñề của bài.

“Xuân ñáo bách hoa khai” ñã dịch thành thơ: “Xuân ñến trăm hoa cười”. Số từ vẫn ñồng: năm từ. Âm ñiệu vẫn ñồng: vì “ñến” có âm trắc ñã kéo khoảng giữa câu dịch lên, không ñều ñều như câu dịch ñầu nữa. Nhưng về nghĩa thì chúng ta hãy chú ý: “khai” là “nơ”, ñối với hoa, sao lại dịch thành “cười”? Nở, là bình thường. Chứ cười, là có một cái gì khác. Phải chăng dịch giả ñang là hoa nên mới biết rằng hoa ñang cười?

Một ñoá hoa khi bung ra, về vật lý thì gọi là hoa nở. Nhưng nhà thơ nào phải là nhà vật lý học. Nếu ai ñó ngắm hoa mà chỉ thấy rằng hoa ñang nở, thì người ấy sẽ không biết làm thơ. Nhìn một mặt người tươi tắn với nụ cười, ta sẽ thấy như một ñoá hoa vừa xoè cánh, tươi rói. Vậy “hoa khai” là “hoa cười” ñối với thi nhân. Còn ñối với thiền sư thì sao?

Nếu “hoa khai” dịch là “hoa cười” thì “hoa lạc” nên dịch thành “hoa sầu, hoa

thảm”. Nếu một thiền sư mà còn thấy vui và buồn trên những ñoá hoa thì thiền sư ấy ñang còn vương vấn trong phàm tình. Như vậy, “hoa cười” vẫn là hoa nở chứ không có ẩn ý tình cảm gì ở ñây. Có vậy mới gọi là thiền.

Mùa xuân ñến rồi ñi, có những ñóa hoa nở rồi rụng, chuyện bình thường quá. Tác giả muốn ñưa chúng ta ñến ñâu ñây? Chúng ta hãy tìm hiểu hai câu luận kế tiếp.

“Sự trục nhãn tiền quá” nghĩa là “Việc ñuổi theo, trước mắt qua”, dịch thơ là “Trước mắt việc ñi mãi”. Ta thấy, trong nguyên tác không hề có “ñi”, cũng không hề có “mãi”. Nhưng “ñi mãi” ở ñây cũng hợp lý. “Đi mãi” là chỉ cho việc ñời cứ ñuổi theo, ñuổi theo, nối nhau, như nước chảy qua cầu, không ngừng…

“Lão tùng ñầu thượng lai” nghĩa là “Cái già theo trên ñầu ñến”, dịch thơ là “Trên ñầu già ñến rồi”. Trong nguyên tác làm gì có chữ nào mang nghĩa là “rồi”. Vì sự không tương ñồng giữa Hán ngữ và Việt ngữ, nên buộc lòng phải thêm thắt khi dịch ñể sáng tỏ nghĩa. Chắc khi nhìn lên trên ñầu, vị thiền sư 45 tuổi ñã thấy dấu hiệu mùa thu của cuộc ñời nơi mái tóc hoa râm. Do ñó thiền sư bảo: trên ñầu già ñến rồi!

Đến, ñi, nở, rụng là biến ñổi, thuật ngữ nhà Phật gọi là vô thường. Khi mở ñề, tác giả lấy ngoại cảnh, gồm mùa xuân và hoa, ñể nói về vô thường. Qua phần luận, tác giả nói về việc ñời và con người. Việc ñời thì cứ liên tục tiếp diễn, con người thì phải già, phải biến dị, không riêng gì tác giả. Vậy từ ngoại cảnh, cho tới xã hội và cả chính con

người ñều vô thường.

Nhưng ở ñây, chúng ta thấy rằng thiền sư chỉ ñưa ra nhận thức khách quan. Cả bài thơ không hề có một từ nói về sự bệnh hoạn ñau thương. Đó là thực tại, là tính cách của thiền.

Thiền không bao giờ có kết luận, nhưng một tác phẩm thi ca thì phải có kết thúc. Bởi vì tác phẩm là hữu hạn so với thiền là vô cùng. Hai câu kết, thiền sư ñã phủ ñịnh trước khi ñưa ra một gợi ý. “Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận” dịch là “ Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết”. Câu dịch này rất hay, ñúng và ñủ.

Tuy hiện tượng của mùa xuân là như vậy ñấy, tuy hiện tượng của việc ñời là như vậy ñấy, tuy hiện tượng của con người là như vậy ñấy, nhưng bảo rằng “ñã hết” thì có ñúng không? Xuân khứ và hoa lạc, sự thật này là khách quan. Nhưng bảo “lạc tận”, “rụng hết” thì thiền sư không chấp nhận. Ngài bảo: “Đình tiền tạc dạ nhất chi mai”, dịch thơ là “Đêm qua, sân trước một cành mai”. Xuân xem như qua rồi. Kìa trong ñêm hôm vẫn có một cành mai vươn lên ở trước sân. Sự thật ñó có ý nghĩa gì?

Một cành mai, dĩ nhiên là cành có lá, có nụ. Nếu chỉ là cái cành trơ trụi thì nói làm chi. Xét “ñình tiền” nghĩa là “trước sân”, là chỉ vị trí cây mai trước cái sân, có thể là một cây mai mọc hoang, tự nhiên. Còn “sân trước một cành mai” là chỉ vị trí cây mai ở trong cái sân trước, có thể là một cây mai ñược người chăm sóc, cắt tỉa… Tuy nhiên, chúng ta không nên câu nệ từng chữ. Thiền sư ñã chỉ ra ít nhất là một cành mai ñể

khiến chúng ta phải xem lại nhận thức “rụng hết” của mình ñã ñúng chưa, ñó là ý nghĩa của câu cuối.

Nhất chi mai, thật mỏng manh, nhưng vẫn là một mầm sống, cho thấy cuộc sống vẫn tiếp diễn, trong ñêm âm thầm, ở một góc nào ñó của thế giới. Chúng ta thường có tính nông cạn. Khi biết ñến vô thường theo giáo lý, ta vội ñóng khung cuộc sống vào khái niệm vô thường, mà ta quên rằng vô thường là thực tại. Chính vì không xem xét tinh tường như thiền sư, ta ñã trở thành kẻ nông cạn.

Rồi khi hiểu chưa trọn, ta ñã e ngại, là có thái ñộ, có phản ứng. Ta thường có khuynh hướng bắt mọi việc xảy ra ñúng như nhận thức của mình thì mới yên tâm. Sao chúng ta không bình tĩnh như thiền sư, ñể có thể thấy rằng cuộc sống có trước khái niệm, cuộc sống nằm ngoài khái niệm, và thực tại không có tên cũng như không có chặng ñầu hay chặng cuối? Nhất chi mai ñã vươn lên trong tâm hồn chúng ta chưa?...

Tóm lại, theo quyển Thiền Sư Việt Nam của hoà thượng Thích Thanh Từ, vào cuối tháng 11 năm 1096, thiền sư Mãn Giác ñã gọi các ñệ tử lại dạy bài Cáo Tật Thị Chúng rồi an nhiên ra ñi. Qua bài thơ này, ngài gián tiếp nói về sự ra ñi của mình.

Ý tứ bài kệ của ngài thì sâu sắc như vậy, mà nghệ thuật dùng trong bài kệ cũng rất thi vị, uyển chuyển và mang tính khái quát rất cao. Bốn câu ñầu năm chữ, còn hai câu cuối bảy chữ, làm cho bài kệ uyển chuyển hơn hẳn các bài thơ theo thể Đường luật.

Cổ ñiển, sâu sắc và thi vị, chính vì vậy bài thơ ñã trở thành bất tử trước dòng thời gian.

Lưu Thủy

NHỮNG ĐOÁ MAI VÀNG ĐẸP MÃI NGÀN NĂM (HT. Thích Giác Toàn) 21/05/2009 15:51 (GMT+7)

Kích cỡ chữ:

1) Đối với các Thiền Sư thời Lý-Trần, sự ứng dụng tâm thức tu hành với những giáo lý Đức Phật truyền dạy là một. Trong Kinh Hoa Nghiêm, phẩm Nhập Pháp Giới, Đức Phật khai thị về không gian: "Mười phương thế giới ñồng nhất thể." Trong Kinh Kim Cang, Đức Phật mở bày ý niệm về thời gian: "Quá khứ tâm bất khả ñắc, hiện tại tâm bất khả ñắc, vị lai tâm bất khả ñắc."

Câu chuyện vua Lý Thái Tông, khoảng niên hiệu Thông Thụy (1034-1038), một sáng mùa Xuân tìm vào núi viếng thăm Thiền Sư

Thiền Lão. Với bốn câu thơ, ñáp lời hai câu hỏi của nhà vua, Thiền Sư ñã lưu lại cho chúng ta những câu thơ tuyệt bích trong thi ca Thiền học về không gian và thời gian. Lúc lên núi, gặp Thiền Sư vua hỏi: "Hòa Thượng ñến tu núi này ñược bao lâu rồi?" Thiền Sư ñáp: Sống ngày nay biết ngày nay Còn Xuân Thu trước ai hay làm gì! (Đản tri kim nhật nguyệt Thùy thức cựu Xuân Thu) Vua lại hỏi tiếp: "Như vậy hằng ngày Hòa Thượng làm việc gì?" Thiền Sư ñáp: Trúc biếc hoa vàng ñâu cảnh khác Trăng trong mây trắng hiện toàn chân. (Thúy trúc hoàng hoa phi ngoại cảnh Bạch vân minh nguyệt lộ toàn chân) Thiền Sư không làm thơ nhiều, nhưng tâm hồn Thiền Sư hiền và ñẹp nên ngôn ngữ Thiền Sư thốt ra cũng nhẹ và ñẹp lãng ñãng như áng mây trời. Vì thế, không gian và thời gian ñối với Thiền Sư lại càng như không có gì ñể phải bận tâm. Bởi quá khứ là cái ñã ñi qua; những ñiều hiện tại trong khoảnh khắc rồi cũng qua mau, trở thành quá khứ; còn việc tương lai là ñiều chưa ñến, mà nếu có ñến thì nó lại cũng ñi qua và sẽ trở thành quá khứ. Dòng thời gian luôn qua nhanh như một dòng nước trôi xuôi. Nắm bắt cái ñã qua vừa làm mất công, vừa tự mình làm mệt, làm khổ cho chính mình. Cho nên, chúng ta thấy các Thiền Sư chẳng những sống với thực tại mà còn tỉnh thức trước thực tại. Các Pháp vốn "như thực như thị," hãy ñể nó diễn biến ñúng theo quy luật nhân quả của chính nó.

Chúng ta tin chắc lời ñáp của Thiền Sư ñã tạo nên sự ngạc nhiên lý thú cho nhà vua và kết quả ñã ñưa nhà vua về với thực tại: - Như vậy, hằng ngày Hòa Thượng làm việc gì? Thiền Sư không trả lời là hằng ngày mình làm việc gì, nhưng nhà vua vẫn không buồn mà lại càng thích ý hơn khi ñược Thiền Sư ñưa nhà vua thể nhập vào sự hài hòa toàn bích của tâm và cảnh, giữa con người và cảnh sắc thiên nhiên không hai không khác: "Trúc biếc hoa vàng ñâu cảnh khác Trăng trong mây trắng hiện toàn chân." Chính cái bên ngoài là pháp trần, là hóa thân làm ñẹp cái bên trong; còn cái bên trong là tâm thức, là pháp thân chủ ñể làm rạng rỡ, rực sáng cái bên ngoài. Người thân chứng là người không còn thấy có khoảng cách giữa tâm và vật, thức và trần. Cảnh và người chỉ là một – huyền diệu lung linh. 2) Mãn Giác Thiền Sư (1052-1096) nếu so với các Thiền Sư ñời Lý thì tuổi thọ nơi thân xác tứ ñại của Thiền Sư có phần ngắn ngủi hơn. Nhưng pháp thân chân tính của Ngài hiển hóa trong thi ca thì sống mãi muôn ñời. Và một ñiều kỳ diệu là mùa Xuân nào ñọc lại bài thơ của Thiền Sư vẫn nghe như mới, như trào dâng một cảm xúc vô biên: "Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." "Xuân ñi trăm hoa rụng Xuân ñến trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi Chớ bảo Xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai." (HT.Thích Thanh Từ dịch) Về mặt cấu tạo vật chất, thân con người là tứ ñại (ñất, nước, lửa, gió) cấu thành, cảnh vật hoa cỏ thiên nhiên cũng là tứ ñại thành. Nhưng con người hơn vạn vật ở chỗ là con người có hình thức sống, có tâm hồn, cho nên con người ñương nhiên là chủ thể của vạn vật. Điều vi diệu ở ñây là chủ thể và khách thể, tức con người và vạn vật lại hội nhập hòa ñiệu trong tính ñồng nguyên nhất thể. Con người nhìn tấm gương phản chiếu của dòng thời gian ñến – ñi, của hoa cỏ nở- rụng mà có thể cảm nhận ñược dòng ñời "trước mắt việc ñi mãi," ñể tự nhìn lại chính mình "trên ñầu già ñến rồi" quả vô cùng tuyệt diệu. Thấy ñược tính vô thường nơi thời gian, vô thường của cảnh vật hoa cỏ thiên nhiên rồi cảm nhận ra ñược sự vô thường nơi chính xác thân mình ñâu phải là ñiều dễ làm. Trong cuộc sống trùng trùng ñiệp ñiệp này ai cũng trải qua, ai cũng ñến ñi, ai cũng trẻ già, ai cũng sống chết; nhưng giác ngộ ñược thực tướng của chính mình trong mỗi lúc, không phải ai cũng có thể cảm nhận ra. Khi ñối diện nhân chứng trước sanh tử vô thường, chẳng những không sợ hãi mà Thiền Sư còn ñưa con người vào cõi an trú vĩnh hằng, Niết Bàn bất diệt: "Chớ bảo Xuân tàn hoa rụng hết, ñêm qua sân trước một cành mai." Giữa cõi ñất trời siêu tuyệt, cành mai của Thiền Sư Mãn Giác chính là sự hội tụ của tính nhân văn, là nét ñẹp không cùng tận của con người.

Đời Trần, Thiền Sư Huyền Quang – một thi sĩ tài hoa, là một trong số ít các vị tác giả có nhiều tác phẩm, hiện nay còn lưu lại cũng khá nhiều. Bài thơ "Hoa Cúc" là một trong những bài thơ nổi tiếng của Thiền Sư. Từ ngày Thiền Sư tịch ñến nay gần 700 năm, hễ nói ñến Thiền Sư thì người ta nhớ ñến bài thơ "Hoa Cúc." Bài thơ có sáu ñoạn tứ tuyệt, mỗi người có mỗi tâm trạng hòa nhịp theo ý thức xúc cảm sâu lắng của Thiền Sư. Giáo lý vô thường, khổ não, vô ngã trước cuộc ñời và sự thâm cảm giữa ý thức uyên áo của con người với thiên nhiên ñược Thiền Sư lột tả một cách tuyệt mỹ nơi ñoạn 3: "Vương thân vương thế dĩ ñô vương,

Tọa cửu tiêu nhiên nhất thập lương

Tuế vãng sơn trung vô lịch nhật,

Cúc hoa khai xứ, tức trùng dương."

"Quên mình, quên hết cuộc tang thương

Ngồi lặng ñìu hiu mát cả giường

Năm cuối trong rừng không có lịch

Thấy hoa Cúc nở biết trùng dương."

(bản dịch của Phan Võ – lược khảo LSVHVN)

Bốn loài: Mai, Lan, Cúc, Trúc là biểu tượng của bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Thiền Sư ngồi thiền ñịnh trong rừng, cảnh cũng không người cũng không. Cây cỏ, hoa cảnh, thời gian, không gian như ñứng ngừng im lặng, như "giao hội" cùng trời ñất. Chỉ cần thấy "hoa Cúc nở" là biết "tiết trùng dương ñã ñến, tựa như Thiền Sư Viên Chiếu ñời Lý cũng ñã từng thổ lộ: "Trùng dương Cúc nở dưới rào Trên cành Oanh hót thanh tao dịu dàng."

Nhưng nét ñẹp siêu tuyệt nơi Huyền Quang không dừng lại ở ñây, nó còn vương lên, vượt khỏi ta – người, tâm- cảnh, có – không v.v… Nói theo tư tưởng Thiền của các Tổ sư là dứt bỏ "Nhị kiến" không còn thấy có hai, dù không gian, thời gian nào, dù người hay vật, sắc hay không (ñoạn 5): "Hoa tại trung ñình, nhân tại lâu Phần hương ñộc tọa tự vong ưu. Chủ nhân dữ vật hồn vô cạnh Hoa hướng quần phương xuất nhất ñầu" "Người ở trên lầu hoa dưới sân Vô ưu ngồi ngắm khói trầm xông Hồn nhiên người với hoa vô biệt Một ñóa hoa vàng chợt nở tung" (bản dịch của Nguyễn Lang) Khi nào con người trở về với chính mình thì khi ñó cái ñẹp "tính nhân bản" hội tụ. Và cũng chính nơi mình, "tính nhân bản" tỏa sáng muôn ñời. Tóm lại, như chúng ta ñã biết, cánh hoa vàng (hoàng hoa) của Thiền Sư Thiền Lão, cành Mai vàng của Thiền Sư Mãn Giác ñầu, giữa ñời Lý và ñóa Cúc vàng của Thiền Sư Huyền Quang gần cuối ñời Trần… cả 3 ñóa hoa vàng cách nhau trên dưới 300 năm. Vậy mà khi ñọc lại, ta tưởng chừng như 3 con người, 3 vị Thiền Sư Thiền Lão-Mãn Giác-Huyền Quang và 3 ñóa hoa vàng chỉ là một – như mới ñâu ñây, mới hôm nào… rồi chợt giật mình. Ồ! Đây rồi – ñóa hoa vàng của chính lòng ta "tâm thức sống của chính mình," của mỗi người chúng ta. Ôi! Những ñóa hoa vàng tuyệt bích thiên thu.

HT. Thích Giác Toàn

VỀ MỘT BÀI THƠ THIỀN MÙA XUÂN

Friday, 25th January 2008

Bài thơ xuân trong cửa thiền ñược

nhiều người biết ñến nhất, có thể nói là bài

"Cáo tật thị chúng" của Mãn Giác, một thiền

sư Việt Nam thế kỷ thứ XI, thời Lý, cách ñây

gần một ngàn năm.

Bài thơ ấy thực ra không phải là một bài

thơ. Không phải là thơ vì thiền sư, thực ra,

ñã không làm thơ. Chỉ có thể nói ñược rằng

vào một lúc tâm tư tịch lặng an nhiên nhất,

khi những thăng trầm của thế sự không còn

là ñiều bận lòng với mình, khi những cánh

hoa tan tác rơi rụng không làm tâm hồn xao

xuyến, hãi sợ nữa; và khi, chính sự biến

thiên của vạn hữu vô thường ấy lại ảnh hiện

vẻ trường cửu bất diệt của chân tâm, thiền

sư bất chợt bật lên một tiếng kinh ngạc, hốt

nhiên giác ngộ tính cách bất nhị của bản thể

và hiện tượng giới. Lẳng lặng cảm nhận

niềm an lạc và trí tuệ vô biên ñó, thiền sư

ñóng cửa, cáo bệnh, không bước ra khỏi

phương trượng ñể sinh hoạt với ñệ tử như

mọi khi. Các ñệ tử chầu chực bên ngoài, lo

âu, bồn chồn, như linh cảm rằng thầy mình

sắp từ giã cuộc ñời. Đến chiều tối, ñể không

phụ lòng các ñệ tử ñang quan tâm ñến

mình, thiền sư mỉm cười thảo một bài kệ

ngắn, gởi ra ngoài cho ñại chúng. Bài kệ ấy

trở thành những lời dạy cuối cùng ân cần,

cảm ñộng và siêu thoát nhất của thiền sư ñể

lại cho ñệ tử. Và ngôn ngữ của một kẻ giác

ngộ, ñứng trên ñỉnh cao chót vót của trí tuệ,

dù không ñẽo gọt, uốn nắn, tìm chữ, sắp ñặt

ý lời, ñã vô tình trở nên thơ.

Bài kệ, hay bài thơ "Cáo tật thị chúng" (Cáo

bệnh ñể dạy ñệ tử) ấy, trở thành bài thơ bất

hủ của nhân loại:

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân ñáo bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai.

Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Bài thơ nguyên gốc bằng chữ Hán, ñã ñược

phiên âm Hán -Việt như trên và cũng ñã có

khá nhiều bản dịch Việt ngữ từ nhiều năm

nay. Trong số những bản dịch ấy, có lẽ bản

dịch của Ngô Tất Tố là sớm nhất, và có thể

là bản ñược biết ñến nhiều nhất:

Xuân ñi trăm hoa rụng

Xuân ñến trăm hoa cười

Trước mặt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi

Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua sân trước một cành mai.

Mới ñây, tôi ñược ñọc thêm bản dịch của họa

sĩ Võ Đình, từ Maryland gởi qua:

Xuân ñi, trăm hoa rãi

Xuân ñến, trăm hoa khai.

Xem chuyện ñời trước mắt

Tóc trên ñầu ñã phai.

Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết

Tối qua, vườn trước một cành mai.

Họa sĩ Võ Đình cũng cho biết (qua Bản Tin

Trung Tâm Văn Bút Miền Đông Hoa Kỳ�số

tháng 5/93) là bài thơ của thiền sư Mãn Giác

còn ñược dịch ra tiếng Anh với tựa ñề

"Rebirth" (Tái sanh) bởi giáo sư Nguyễn

Ngọc Bích, và còn ñược phổ thành nhạc Mỹ

bởi cô Carey Creed trong tập nhạc Plum

Branch (Cành Mai) của cô. Bản tin của

Trung Tâm Văn Bút Miền Đông Hoa Kỳ còn

cho biết cô Carey Creed ñã lấy chữ "chi mai"

(cành mai) trong bài thi kệ của thiền sư ñể

ñặt tựa ñề chung cho tập nhạc của mình.

Bản tin kết luận: "Như vậy, sức mạnh

truyền ñạt của một bài thơ ñã quá rõ: nó

vượt qua một nghìn năm và ñi từ Đông sang

Tây, rồi lại còn hóa thân từ Hán-Việt sang

tiếng Anh, ñể vươn lên thành một bản nhạc

Mỹ của hôm nay. Đó mới thật là sự thần

diệu của văn hóa."

Đọc xong bản tin ấy, tôi thấy vui nhiều lắm,

chẳng hiểu vì sao. Có lẽ vì tôi ñã nhập tâm

bài thơ ấy từ thuở nhỏ. Cũng có thể vì bài

thơ ấy lưu lại kỷ niệm ñẹp giữa tôi và vị ân

sư ñã viên tịch. Mà cũng có thể vì một niềm

hãnh diện nào ñó...(Phải hãnh diện chứ! Một

ñệ tử Phật hãnh diện về bài thơ của một

thiền sư; một người Việt Nam hiện tại hãnh

diện về một bài thơ của một người Việt Nam

xa xưa. Chuyện rất thường!).

Nhưng, càng hãnh diện, tôi càng thấy lo

trong lòng làm sao ấy. Lo rằng: không khéo,

qua nhiều lần dịch, nhiều lần hóa thân, bài

thơ sẽ ñược hiểu hoặc ñược diễn tả bằng

một cách rất khác, xa hẳn với bối cảnh và

tâm tư của tác giả thời trước ñể rồi một bài

thi kệ dạy ñệ tử về thiền ñạo trở thành một

bài thơ rất thường của một thi nhân. Tôi

không có ý nói rằng thơ của thi nhân thế tục

là tầm thường hoặc dở, còn thơ của thiền sư

thì ñộc ñáo, hay. Tôi chỉ muốn nói rằng,

mặc dù giữa thiền sư và thi nhân có những

ñiểm rất giống, nhưng trong khi mỗi thiền

sư giác ngộ thực sự ñều có thể là những thi

nhân ngoại hạng thì những thi nhân ngoại

hạng không chắc ñã là những thiền sư. Như

vậy, thơ thiền, tuy cũng là thơ nhưng khác

thơ ở chỗ nó còn ñảm nhận vai trò dẫn ñạo

cho thiền giả tu tập. Thế nên, cần phải dịch

thơ thiền một cách thận trọng. Không những

dịch một cách rất thơ, mà còn phải dịch một

cách rất thiền nữa (thi vị và thiền vị).

Đọc thơ, hay hoặc dở, phần lớn là do nghệ

thuật diễn ñạt của thi nhân, nhưng mặt

khác, cũng do mức ñộ cảm nhận và thưởng

thức của người ñọc nữa. Cho nên, không

phải bài thơ hay nào cũng hay. Chẳng hạn

khi ñọc Chế Lan Viên với những câu:

"Tôi có chờ ñâu có ñợi ñâu

Đem chi xuân lại gợi thêm sầu

Với tôi tất cả ñều vô nghĩa

Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau..."

ai cũng khen hay, nhất là những thanh niên

ở tuổi mới lớn, kể cả tôi hồi ñó, thích bị ñau

khổ, cô ñơn ñể cảm thấy mình trưởng

thành. Nhưng thử ñem ñọc vào một lúc mà

tâm tư thấy an lạc, hạnh phúc nhất thì bài

thơ ấy nghe sao vô duyên, thảm! Đọc thơ là

ñể sống với, sống trong, hay sống cùng thi

nhân nỗi buồn vui biến ñộng của nhân tình.

Thơ thất tình thì ñọc nghe buồn. Thơ yêu thì

ñọc thấy bâng khuâng, xao xuyến... Nhưng

nếu bài thơ của thi nhân chẳng làm chúng ta

rung ñộng ñược (vì thơ không ñạt, hoặc

không thích hợp với cảm quan của mình) thì

cũng chẳng có gì ñáng tiếc xảy ra. Vô hại!

Lỡ có người muốn hiểu khác ñi, hoặc phiên

dịch thành một bài thơ mà chính thi nhân

tác giả cũng không hiểu nổi, thì cũng chẳng

sao cả. Còn bài thi kệ của thiền sư ñể lại cho

ñệ tử thì khác. Nó không phải là một bài thơ

thông thường; không phải loại ca dao,

phong dao dạy về luân lý ñể phổ biến trong

dân gian; cũng không phải là loại sấm ký

truyền ñạo ñể quảng bá cho thập phương bá

tánh ñủ mọi thành phần ñều hiểu. Thiền sư

chỉ thảo bài thi kệ ấy cho những ñệ tử thân

cận, có căn cơ, và nhất là có hoài bão giải

thoát giác ngộ, ñể dẫn dắt họ trên ñường

thực nghiệm tâm linh (thuật ngữ Phật giáo

gọi là khai thị). Nếu một bài thi kệ ñược dân

gian ñón nhận như một bài thơ ñẹp ở một

khía cạnh nào ñó thì ñiều ấy cũng không

phải là chủ ñích của thiền sư. Thi kệ giống

như một công án, một khẩu quyết, một chìa

khóa ñể mở cánh cửa thiền, một bản ñồ ñể

hướng dẫn kẻ lữ khách quay về quê xưa.

Như vậy, phiên dịch hay diễn giải bài thi kệ

là một việc làm rất nguy hiểm. Diễn dịch sai

ý cũng giống như ñưa trật chìa khóa, như vẽ

bản ñồ sai ñể cho thiền giả, cho lữ khách,

phải ñi lạc mãi, vòng vo mãi, chẳng thể nào

bước vào, hay trở về với căn nhà xưa ñược

nữa.

Cho nên, những gì tôi muốn trình bày sau

ñây, không phải là ñể nói lên sự hiểu biết

hay kiến thức của mình về thơ, về thiền

học; mà chỉ là sự cố gắng chia xẻ sự cảm

nhận của mình ñối với bài thi kệ của thiền

sư Mãn Giác mà thôi. Bởi vì, ai cũng biết,

một thiền sư không bao giờ làm thi kệ ñể

chứng tỏ kiến thức. Thiền sư chỉ nói những

gì ông ñã chứng nghiệm trong ñời sống tâm

linh. Và khi chúng ta bàn về các thi kệ của

ông, chúng ta cũng chỉ có thể lạm bàn ñược

bằng sự cảm nhận của chúng ta mà thôi.

Thực ra, bản chữ Hán của thiền sư không có

những chữ khó mà toàn những chữ ñơn

giản, dễ hiểu, ñến nỗi một người không biết

chữ Hán cũng có thể dịch ñược từ bản phiên

âm Hán-Việt. Nhưng chính vì thiền sư dùng

những chữ quá ñơn sơ, giản dị, nên ai cũng

thấy mình có khả năng chuyển ngữ, và ai

ñọc vào cũng nghĩ mình ñã hiểu rõ rồi,

chẳng cần phải phân tích hay tìm hiểu,

khám phá gì thêm ý nghĩa ẩn tàng bên

trong những ngôn từø hay ngụ ý gói ghém

ngay nơi cách thế trình bày cuộc ñời và tâm

cảm của thiền sư. Huống chi, trong chuyện

dịch thơ�dù dịch từ chữ Hán sang tiếng

Việt, rất gần gũi�cũng khó ai dám tự tin

mình ñã lột ñược cái tứ của tác giả một cách

thần tình, chính xác. Cho dù lột ñược ý,

cũng khó bắt kịp lời, tức là cách diễn ñạt

xuất thần và khéo léo một cách tự nhiên của

tác giả.

ĐỌC CÁC BẢN DỊCH:

Về phương diện lời, chúng ta có thể ñọc lại

bản dịch của Ngô Tất Tố và Võ Đình nói

trên.

Ở hai bản dịch, hai câu ñầu ñều ñi sát với

bản chính.

Thiền sư nói:

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân ñáo bách hoa khai.

Ngô Tất Tố dịch là:

Xuân ñi trăm hoa rụng.

Xuân ñến trăm hoa cười.

Còn Võ Đình dịch:

Xuân ñi, trăm hoa rãi.

Xuân ñến, trăm hoa khai.

Câu ñầu, Ngô Tất Tố dịch thật sát nghĩa

ñen, chữ sao dịch vậy. Đọc chữ lạc là tự

nhiên ông phải nghĩ ñến chữ rụng, nên khỏi

cần tìm chữ nào khác ñể thay thế mà lời vẫn

cứ tự nhiên, hay. Họa sĩ Võ Đình dịch chữ

lạc là rãi, cũng hay, không xa nghĩa chính

mà nghe còn linh ñộng, nên thơ, lạc quan

hơn là rụng.

Câu thứ hai, Ngô Tất Tố dịch chữ khai (nở

hoa) là cười. Kiếm ñược một chữ thoát cái

nghĩa ñen gốc như vậy mà vẫn nói ñược

chính xác nghĩa của câu thì quả là tài tình;

tài tình ñến ñộ chúng ta có cố gắng tìm một

chữ khác ñể khỏi bị trùng với ông, cũng

không sao tìm ra nổi chữ thứ hai thơ hơn

(huống chi chữ cười cũng giữ ñược cước vận

trong câu).

Cho nên cũng chẳng ngạc nhiên khi họa sĩ

Võ Đình dùng lại y nguyên chữ Hán-Việt:

hoa khai dịch là hoa khai. Có thể là họa sĩ

Võ Đình cố ý dùng chữ hoa khai ñó với một

chủ ñích nào ñó mà tôi chưa nắm ñược.

Nhưng dù sao, chữ khai ở ñây cũng khiến

cho một số người không rành tiếng Hán-Việt

phải lúng túng.

Như vậy, ở hai câu ñầu, hai bản dịch ñều

khéo, chẳng có gì phải phàn nàn. Qua hai

câu kế tiếp, mới thực là có vấn ñề.

Thiền sư nói:

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai.

Ngô Tất Tố dịch:

Trước mặt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi.

Họa sĩ Võ Đình thì:

Xem chuyện ñời trước mắt

Tóc trên ñầu ñã phai.

Thiền sư mô tả hiện tượng xảy ra trước mắt

với một tâm tư bất ñộng, khách quan,

không gán ghép, không ñánh giá gì sự vật

cả, cho nên thiền sư không dùng trạng từ,

cũng không dùng tĩnh từ trong các câu của

mình (chữ bách là tĩnh từ, nhưng bách hoa

là danh từ kép). Chỉ nhìn sự vật biến thiên

chứ không bình luận. Từ câu này qua câu

kia là sự lên xuống chập chùng của những

ñộng từ:

Xuân khứ, bách hoa lạc

Xuân ñáo, bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai.

Bốn câu, hai chục chữ, mà ñã có tới sáu

ñộng từ và không một tĩnh từ hay trạng từ

nào cả. Rõ ràng ñó là một cách tả chân rất

khách quan hơn cả thứ văn thơ hiện thực

hiện ñại. Phải là một tâm tư tịch nhiên vắng

lặng mới có thể dùng ñược thứ ngôn ngữ có

vẻ như lạnh lùng mà lại nên thơ như vậy.

Cho nên, khi Ngô Tất Tố dịch:

Trước mặt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi

thì có cái gì ñó chưa ñược ổn.

Thứ nhất, sự dịch là việc, tuy rằng ñúng

chính xác ở nghĩa ñen, nhưng xét cho cùng

thì việc chẳng nói lên cái gì rõ ràng cả. Chữ

sự ấy, nếu dịch là ñời, hay việc ñời, chuyện

ñời (như họa sĩ Võ Đình ñã dùng), hoặc là

thế sự mới hợp lý.

Thứ hai, Ngô Tất Tố dịch chữ quá là ñi. Cách

dịch này nghe phớt qua thì chẳng có gì nguy

hại, ñi hay qua cũng ñều diễn tả sự vận

chuyển của một sự thể nào ñó thôi. Nhưng,

xét sâu hơn trong ý nghĩa của từ vựng,

người ta thấy rằng ñi có thể bao hàm ñiểm

khởi hành, trong khi qua thì thường không

nhất thiết phải biết chỗ xuất phát của sự thể

từ ñâu.

Trước mặt việc ñi mãi diễn tả sự việc rời chủ

thể mà ñi, vẽ nên một sự ly cách theo chiều

thẳng dọc; và hết sự thể này ñến sự thể

khác, khởi hành từ vị trí của chủ thể mà ñi

thẳng tới phía trước, chủ thể ñứng lại nhìn

theo và chỉ thấy những sự thể bỏ ñi ở phía

sau lưng của chúng. Có thể lấy hình ảnh

một người tiễn ñưa một người khác ñi xa ñể

thấy rõ hơn về chữ ñi ñó. Kẻ ở ñứng lại dõi

theo bóng người ñi khuất dần ñàng xa. Hình

ảnh ñó cũng cho thấy tâm tư người ở lại

bám theo người ñi (vậy cái tâm của thiền sư

cũng vướng mắc vào sự việc ñi mãi ở trước

mặt). Hai chữ trước mặt rõ ràng cũng góp

thêm cho sự diễn tả cách thế ra ñi ấy. Trước

mặt khác với trước mắt. Trước mặt giới hạn

khách thể (ñối tượng) trong phạm vi ñối

diện: cái gì ngay phía trước thì thấy; và khi

muốn diễn tả cái ñi mãi của sự việc, nó cho

ta cảm tưởng là chủ thể di ñộng: thiền sư

quay mặt nhìn tới ñâu cũng thấy sự vật bỏ

ñi, ñi mãi. Trong khi ñó, chữ trước mắt thực

ra cũng không khác gì lắm, vẫn là giới hạn

những gì xảy ra ở phía trước; nhưng nó cho

phép người ta hình dung ñược là chủ thể

ñang ở thế tĩnh, còn khách thể thì ñộng.

Nhờ ở thế tĩnh mà cái nhìn của chủ thể về

cuộc ñời ñược rõ ràng hơn, khách quan hơn.

Nhất là việc ñời ấy lại ñược diễn tả là qua.

Sự trục nhãn tiền quá (ñời qua trước mắt).

Chữ qua ấy không nói sự ly cách giữa chủ

thể và khách thể: chỉ nói sự việc trôi qua, ñi

ngang ở trước mắt. Sự thể không bỏ ñi

(mãi). Sự thể trôi qua trước mắt vị thiền sư,

rất khác với ñi mãi trước mặt học giả Ngô

Tất Tố.

Thứ ba, trạng từ mãi ñể bổ túc cho ñộng từ

ñi cũng là một chữ không ñược ổn cho bài

thiền kệ. Cách dùng thêm một trạng từ cho

câu ñó, xét về mặt văn chương, chẳng gì

quá ñáng, nhưng xét theo tứ văn của thiền

sư thì một chữ mãi ñó ñã phá tan cái vẻ tự

tại an nhiên của tác giả rồi.

Trước mặt việc ñi mãi

Đi mãi! Nghe như là than thở vậy! Nghe như

là thiền sư chẳng muốn sự việc phải trôi mãi

vậy! Nghe như là thiền sư thấy buồn khi sự

việc trôi qua vậy! Chữ mãi ñó làm hỏng cả

bài thơ.

Chưa hết, câu kế tiếp, Ngô Tất Tố dịch:

Trên ñầu già ñến rồi.

Không thể nói chữ rồi ở ñây là một trạng từ

bổ nghĩa cho ñộng từ ñến ñể ñối (biền ngẫu)

với trạng từ mãi bổ nghĩa cho ñộng từ ñi ở

câu trên. Chữ rồi ở cuối câu trên chỉ là một

hư từ (expletive), y hệt chữ liễu bên tiếng

Tàu. Nếu là hư từ thì có nó hay không,

nghĩa câu cũng không thay ñổi. Nhưng

trường hợp chữ rồi trong câu này, nó khiến

cho nghĩa của câu trở thành khác.

Thử ñọc hai câu sau chúng ta sẽ thấy sự

khác nhau ấy:

Trên ñầu già ñến (hay già ñến trên ñầu)

Trên ñầu già ñến rồi.

Trong câu thứ nhất sự già ñược mô tả một

cách bình thản. Cái già kéo ñến trên ñầu.

Chỉ là một sự kiện, một hiện tượng. Không

thấy sự biểu lộ cảm xúc buồn hay vui nào.

Ở câu thứ nhì, chúng ta thấy tâm hồn người

diễn tả ñã có xao ñộng, băn khoăn, buồn

nhẹ. Trên ñầu già ñến rồi . Nghe như một

tiếng thở dài. Người ñọc có cảm tưởng là vị

thi sĩ thiền sư ñang rầu rĩ, lo âu trước cảnh

vật ñổi sao dời. Thôi rồi! Hết rồi! Tàn ñời rồi!

Tôi ñã già rồi!

Thiền sư chỉ tả sự thế trôi qua, chứ không

nói chúng trôi qua mãi; chỉ nói cái già kéo

ñến trên ñầu, chứ không nói nó ñến rồi!

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai.

Rất là bình thản, vô tư, như ngọn núi, như

mặt nước, như bầu trời nhìn ngó ñám mây

bay qua.

Cho nên, dù muốn dù không�và dù rất

nhiều người, kể cả tôi, từng trích ñăng bản

dịch của Ngô Tất Tố khi nhắc ñến bài thi kệ

của thiền sư Mãn Giác�cũng ñành chịu lỗi

ñể nói rằng hai chữ mãi và rồi (nếu không

muốn nói là trọn hai câu) của Ngô Tất Tố

không ñược ổn cho lắm. Và cách dịch của

Ngô Tất Tố chỉ ñạt khi ñược nhìn ở phương

diện thơ.

Ông dịch rất tài. Ông rất thành công trong

việc dịch thơ Hán văn. Nhưng ông ñã thất

bại khi dịch bài thiền thi ấy.

Quay qua bản dịch của họa sĩ Võ Đình. Ở hai

câu mà Ngô Tất Tố dùng hai chữ mãi và rồi

nói trên, anh họa sĩ, kiêm văn thi sĩ Võ Đình

ñã dịch một cách rất thoát như sau:

Xem chuyện ñời trước mắt

Tóc trên ñầu ñã phai.

Đọc lên là thấy bồi hồi, thấy run. Hơi thơ ñi

nhẹ mà lại buồn héo hắt, buồn không thở

ñược. Anh dịch thoát, diễn tả khác, nhưng

vẫn giữ ñược ý. Chữ sự dịch là chuyện ñời,

rất hay và rõ ràng hơn là chữ việc của Ngô

Tất Tố. Chữ nhãn tiền dịch là trước mắt

cũng chính xác hơn trước mặt. Bản dịch của

họa sĩ Võ Đình không những thi vị mà còn

có thiền chất nữa, vượt hẳn bản của Ngô Tất

Tố, ít nhất cũng ở cái nhìn rất khách quan,

không than thở buồn rầu về nỗi biến thiên

của muôn sự trước mắt.

Xem chuyện ñời trước mắt

Chỉ xem, chỉ nhìn thôi, chứ không ñặt tên

hay bình phẩm gì chuyện ñời cả. Nói như

vậy là nói ñúng theo cách nói của thiền sư.

Tuy nhiên, hình như vẫn còn cái gì ñó hơi

vướng mắc trong câu ấy. Thiền sư nói: Đời

trước mắt trôi qua , diễn tả vẻ ñộng của

khách thể. Họa sĩ Võ Đình nói: Xem chuyện

ñời trước mắt, là nói cái ñộng của chủ thể.

Động từ trong câu ấy thay vì dùng cho sự

việc thì nay ñược dùng cho thiền sư. Thiền

sư nhìn chuyện ñời trước mắt. Chuyện ñời

trở thành tĩnh và thiền sư trở nên ñộng. Đọc

lại toàn bài thi kệ, chúng ta thấy thiền sư ñã

không nói gì về mình cả. Thiền sư không có

mặt trong bài thơ, hay ít nhất, chủ từ tôi

hoặc sở hữu tĩnh từ của tôi cũng ñều vắng

mặt trong bài thơ ấy.

Những chữ nhãn tiền, ñầu thượng (trước

mắt, trên ñầu) nếu ñược hiểu là trước mắt

và trên ñầu của thiền sư thì lối diễn tả

không chủ thể trong toàn bài cũng cho ta

thấy ông không vướng kẹt gì vào những cái

của ấy cả.

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai.

Riêng tôi, tôi không thấy bất cứ hình dáng

nào của thiền sư trong bài kệ ấy. Trước mắt,

trên ñầu, không nhất thiết phải là của thiền

sư, mà có thể của bất cứ ai. Thiền sư

khôâng có cái tôi. Thiền sư không xem,

không thấy vật thể. Chỉ có vật thể trôi qua,

trôi qua trước mắt:

Sự trục nhãn tiền quá.

(Đời trước mắt trôi qua).

Ở câu kế tiếp, thiền sư nói:

Lão tùng ñầu thượng lai.

Họa sĩ Võ Đình dịch bóng bẩy như sau:

Tóc trên ñầu ñã phai.

Dịch thơ như vậy, xét về mặt văn chương,

thì quá ñạt. Như có nói ở trên, ñọc qua là

thấy run. Thực tế phũ phàng ñược phơi bày,

không chút úp mở. Người phương Tây quen

với văn chương hiện thực hẳn phải chịu họa

sĩ Võ Đình ở chỗ ñó.

Thiền sư không nói chuyện tóc bạc, tóc phai,

tóc muối tiêu, tóc pha sương gì hết. Chỉ nói

sự già (hay tuổi già) kéo ñến trên ñầu. Một

lối nói khéo của người Đông phương. Họa sĩ

Võ Đình không chịu sự úp mở ñó, hoặc anh

muốn nói huîch toẹt, nói thẳng thừng thực

tế tóc bạc là tóc bạc cho người ñọc, nhất là

các bạn phương Tây của mình dễ lĩnh hội

hơn.

Tóc trên ñầu ñã phai. Chữ phai trong câu

này không phải tĩnh từ, mà là một ñộng từ.

Tóc phai, diễn tả tóc thay ñổi màu chứ

không nói màu (tính chất) của tóc. Như vậy,

họa sĩ cũng không dùng tĩnh từ hay trạng từ

cho thơ, y như cách diễn ñạt trong nguyên

tác của thiền sư. Nhưng anh ác quá, anh nói

thực quá! Anh nhập vai thiền sư, quan sát

cuộc ñời trước mắt, nhưng diễn lại bài thi kệ

ấy theo hoàn cảnh của anh; vì vậy, anh

quên một ñiều còn thực tế hơn, rằng thiền

sư không có tóc (có chăng cũng chưa dài

khỏi một phân tây). Dù một tháng không

cạo lại, tóc thiền sư cũng chỉ lúp xúp ñâu

chừng nửa phân. Ngắn củn như vậy nên dù

còn tóc trên ñầu, người ta vẫn nói rằng các

nhà sư không có tóc. Không có tóc nên thiền

sư không thể diễn tả tóc bạc, tóc phai; chỉ

nói cái già kéo ñến trên ñầu, vừa khéo, vừa

ñúng với hoàn cảnh nhà sư của mình. Họa sĩ

Võ Đình là một nghệ sĩ ẩn cư (như một ñạo

sĩ) trên một ngọn ñồi ở xứ lạnh Maryland

nên lười hớt tóc (dù có lúc họa sĩ rất muốn

cạo tóc làm sư?). Họa sĩ thường ñể tóc dài,

có khi muốn chấm vai, nên ñâu có quên

nhìn thấy tóc mình phai hàng ngày. Họa sĩ

nói thẳng chuyện tóc phai ñó là phải rồi.

(Nhưng nếu họa sĩ nói với mọi người rằng

thiền sư ñã nói chuyện tóc phai thì chẳng

khác gì anh ñùa ghẹo�tiếng Huế gọi là

ngẳng �với các nhà sư ñấy nhé!).

Tóm lại, trong hai bản dịch nói trên, có ñôi

chỗ cần bàn, cần sửa chữa ñôi chút cho sát

với lời lẫn ý của thiền sư Mãn Giác hơn.

Nhưng khi chưa có một bản dịch hoàn chỉnh,

thiết tưởng nên dùng bản dịch của Võ Đình

hơn là của Ngô Tất Tố. Vì bản dịch của Võ

Đình có phong thái tự tại, khách quan, trung

thực so với nguyên tác. Còn nếu dựa vào

bản dịch của cả hai vị nói trên ñể ñề nghị

một bản dịch mới, có thể tạm dịch một cách

không nên thơ nhưng giữ ñược nguyên vẹn

cách diễn ñạt của tác giả như sau:

Xuân ñi, trăm hoa rơi

Xuân ñến, trăm hoa cười.

Chuyện ñời trước mắt trôi

Tuổi già trên ñầu lại.

Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết

Ngoài sân, ñêm trước, một cành mai.

Đó chỉ là gợi ý cho các dịch giả thi sĩ. Ở ñây

chỉ dám ñề nghị làm sao dịch những câu ấy

mà không chêm vào trạng từ hay tĩnh tự ñể

mô tả thuộc tính hay ñặc tính của sự việc;

và làm sao vẫn tôn trọng cách thế phô diễn

cuộc ñời một cách khách quan của tác giả,

giữ nguyên ñược các ñộng từ mà tác giả sử

dụng một cách linh ñộng trong toàn thể bài.

ĐÓA MAI HAY CÀNH MAI?

Ở trên, chúng ta ñã không bàn ñến hai câu

cuối của hai bản dịch. Lý do là vì cả hai bản

ñều dịch sát với nguyên tác, không sai một

chữ, (chỉ có ñảo một chút trong vị trí của hai

cụm từ ñình tiền với tạc dạ ) nên không có

gì phải bàn. Tuy nhiên, vì có hai tác giả khác

nói và hiểu về bài thi kệ Cáo tật thị chúng

này một cách rất khác�nhất là ñối với hai

câu cuối, nên nhân tiện cũng xin mổ xẻ ñôi

lời.

Thiền sư nói:

Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

(Đừng bảo xuân tàn hoa rụng hết

Ngoài sân, ñêm trước, một cành mai)

Đọc chữ xuân tàn , người ta ñoán bài thi kệ

ñược sáng tác vào lúc cuối xuân. Nhưng trở

lại hai câu ñầu, theo thứ tự câu, cũng là thứ

tự của thời gian, chúng ta thấy rằng không

phải xuân tàn, mà xuân mới ñến.

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân ñáo bách hoa khai.

Nếu là lúc tàn xuân, tự dưng thiền sư phải

nói ngược lại là:

Xuân ñáo bách hoa khai

Xuân khứ bách hoa lạc.

Vậy có thể ñoán rằng khi mùa xuân ñến,

thiền sư lặng lẽ nhìn thế cuộc trôi qua, hoa

rơi, hoa nở, sinh, trụ, hoại, diệt...bao biến

dịch, ñổi thay, vùn vụt kéo qua trước mắt.

Điều này không phải chỉ mới xảy ra vào mùa

xuân năm ấy. Điều này không phải thiền sư

mới biết, mới thấy lần ñầu. Thiền sư ñã từng

lặng ngắm thế sự phù hư trôi qua như vậy

từ nhiều năm. Nhưng bây giờ, vào lúc tuổi

xế chiều, ñứng ở khoảng giữa hai bờ sinh

diệt còn mất, thiền sư trực nhận một cách

triệt ñể hơn về tính cách bất biến vô sanh

của chân tâm, thấy ñược bản thể mình vốn

tịch nhiên, vắng lặng và bất sanh bất diệt

như vậy từ xưa ñến nay, và mãi mãi về sau.

Trong tâm thái an nhiên ñó, thiền sư viết

nên bài kệ, qua ñó, bóng dáng của khổ ñau,

của sợ hãi , lo âu, ñều vắng bặt. Thiền sư

không băn khoăn về sự còn, mất, thăng

trầm của bản thân, của vạn hữu vì chính

trong sự biến thiên ấy, ông ñã trực ngộ cái

trường cửu bất diệt. Không phải một thế giới

hay một cái gì bất diệt ở ngoài cuộc ñời, hay

bên kia cuộc ñời, mà chính ngay trong cuộc

ñời ñó. Thiền sư không cần phải thấy một

cành mai vật chất ở ngoài sân nữ

Powered Dohaamin.vnweblogs

LOI MUA XUAN phuongkhanh Jan 3 2009, 01:56 P

Mùa xuân là khởi ñầu, là hy vọng. Lời chúc ñầu xuân bay ñến bạn vào những thời khắc chuyển giao một năm mới ñều là những lời tốt ñẹp. Chúc thành công, may mắn. Chúc mọi sự an lành, chúc ước mơ thành hiện thực. Chúc phú quý ñại lợi. Chúc an khang thịnh vượng. Và dễ thương nhất là lời chúc "vạn sự như ý". Dễ thương bởi vì nó nói lên ñúng bản chất con người. Tham! Vâng, không tham sao mong ñến cả vạn sự như ý. Mà nếu vạn sự chẳng ngờ ñều như ý cả thì ai ñó cũng sẽ rơi vào cảnh tịch mịch cô liêu

như kiếm khách Độc Cô Cầu Bại của Kim Dung, bởi lẽ cuộc ñời không còn gì ñể tranh ñấu. Dễ thương bởi vì nó giả. Biết ñây trong số vạn sự con người kia khát khao không có một ước muốn muốn tiêu diệt, thôn tính người buông lời chúc ñây! Thôi thì hãy chúc "vạn sự gần gần như ý" ñể còn mang cảm giác thật. Mà nếu thực tế hơn thì một sự (lớn nhất) như ý! Bởi lẽ một sự như ý ñã ñủ khiến nhiều người sướng không bút nào tả xiết. "Như ý" - là hai từ màu nhiệm ñể ai cũng mỉm cười. Nó là cấp thấp hơn (hình như thế) của hai từ Hạnh phúc. Hạnh phúc là một cái - gì - ñó thật khó nắm bắt. Con người dường như không ai ñạt tới tột ñỉnh hạnh phúc cả. Có hạnh phúc nhỏ và hạnh phúc lớn.

Hạnh phúc nhỏ là khi bạn khát có nước uống - nó là sự ñáp ứng nhu cầu tức thì. Còn hạnh phúc lớn mà bạn ñạt ñược ước mơ lớn. Nhưng thế nào là ước mơ lớn?

Có cần phải chinh phục vũ trụ mới là ước mơ lớn không? Hay chỉ là một vị trí trong công ty khi bạn mới là nhân viên tập việc. Và liệu có công bằng không khi bạn chỉ nhăm nhăm vào công danh bạn mà không biết ñến tình yêu. Hạnh phúc lớn và hạnh phúc nhỏ. Đấy là nói cho vui chứ hạnh phúc làm gì có lớn, nhỏ. Hạnh phúc là hạnh phúc. Vậy thôi. Nhưng nó thật vô cùng. Bởi có người cả ñời tìm hạnh phúc mà nó như một kẻ chơi trò trốn tìm quá ác cứ lẩn tránh hoài. Để rồi bạn cứ phải ñợi ñến... mùa xuân. Vì mùa xuân hình như hạnh phúc dễ tìm ñến hơn. Khi nhìn cảnh sắc thiên nhiên khi thấy vạn vật như cùng chung khúc ca của ánh sáng và nụ cười, mọi người ai cũng nên tươi tắn và giàu sinh khí hơn. Nhưng cố nhà thơ Xuân Diệu lại thốt lên: "Xuân ñang tới nghĩa là xuân ñang qua Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già Mà xuân hết nghĩa là tôi ñã mất" Mùa xuân trần thế với Xuân Diệu thật gấp gáp, hối hả. Trái tim mong manh nhạy cảm của nghệ sỹ như không chịu ñựng nổi. Vì hạnh phúc ñến rồi ñi, mà dường như không có hạnh phúc nào trọn vẹn. Làm sao níu giữ ñược mùa xuân?

Bậc hiền triết Osho không dạy ai ñó níu giữ mùa xuân vì ông cho rằng: thật kỳ lạ nếu mọi người cả năm trời khốn khổ và tự nhiên mùa xuân ñến là có quyền nhảy múa, ca hát. Vậy hoặc khốn khổ là giả hoặc mùa xuân là giả, cả hai không thể là thật ñược. Và như thế hết mùa xuân là mọi người lại quay về với những khốn khổ của mình. Không, cuộc sống phải là lễ hội liên tục, liên hoan ánh sáng. Hãy biến những ñiều nhỏ bé thành lễ hội. Mãn Giác thiền sư như vén mây mù cho chúng ta: "Xuân ñi trăm hoa rụng. Xuân ñến trăm hoa cười. Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñi rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một nhành mai" (Mãn Giác thiền sư)

Mùa xuân Phật giáo là sự an lạc trong tỉnh thức của từng phút giây. Không quá mong ñợi mùa xuân ñến, không vội âu lo khi mùa xuân ñi. Bởi ñó là quy luật của tự nhiên. Bạn có thể vui cười khi ñang nhảy múa trong công viên và trận mưa ào ñến làm bạn ướt như chuột. Bạn cần nắng nhưng nơi khác cần mưa và liệu bạn có rộng lòng ñể vui với những người cần mưa hơn không? "Không ai tắm hai lần trên một dòng sông" - vì thế mỗi khoảnh khắc của thiên nhiên - cũng là khoảnh khắc của chính bạn - không thể lặp lại lần thứ hai. Hãy tận hưởng những khoảnh khắc ñó thay vì lên án nó, vì thật ra bạn ñâu làm gì nổi nó! Nhưng ñó vẫn là lý thuyết mà cây ñời thì mãi xanh tươi như Goethe nói. Vì thế mỗi ñộ xuân sang, lòng bạn vẫn như trảy hội. Mùa hạ có vẻ nồng nàn, cuồng nhiệt, mùa thu mang sắc thái hoài niệm, vương vấn, mùa ñông với vẻ ảm ñạm như trút bỏ những gì tàn úa ñể xuân về lại bừng lên sự sinh sôi. Xuân là xanh là màu của hy vọng. Mà hạnh phúc thực ra cũng nằm ở ngay chính niềm

hy vọng ñó.

Ý Xuân

Trùng Dương

Có một triết gia ñã từng nói: “Đôi mắt của bạn bao giờ cũng giới hạn bởi những ñiều bạn ñang là”. Với ý nghĩa ñó nên mỗi chúng ta có một cách nhìn khác nhau. Cách nhìn ñó chính là sự nhận thức cảnh quan xung quanh chúng ta. Sự nhận thức này là yếu tố ñể ñánh giá cấp bậc cũng như nói lên nghiệp lực của mỗi chúng ta ñang thọ nhận. Hay nói cách khác ñó chính là sự chiêu cảm của nghiệp lực mà ta ñã và ñang nuôi dưỡng trong kiếp sống này. Cuộc sống của chúng ta có ñược thăng hoa về nhận thức hay không là nhờ vào sự chuyển hóa của nội tâm và nghiệp lực. Ở ñây chúng tôi xin lấy hình ảnh mùa Xuân ñể nói lên ý nghĩa và nội dung bài viết này. Thi sĩ Bùi Giáng có hai câu thơ rằng:

“Người nằm xuống cho ngàn năm vang bóng

Người bước qua ngôn ngữ rụng hai lần”

Ý tưởng luôn thể hiện song song với cuộc sống, nhận thức luôn ñi ñôi với hành ñộng. Điều này nói lên giá trị của tầm hiểu biết và cảm nhận của mỗi một chúng ta qua quá trình huân tập. Chính vì lẽ ñó mà biết bao nhiêu cách nhìn và ngôn từ nói về mùa Xuân. Cũng là mùa Xuân ấy nhưng nó ñược ñánh giá qua nhiều dòng suy tư khác nhau, qua nhiều sự cảm tác khác nhau. Phải chăng ñây chính là sự phơi bày của nghiệp thức. Nghiệp thức của chúng ta như thế nào thì cảnh vật xung quanh ta sẽ hiện diện như thế ấy. Bởi vậy Nguyễn Du từng nói:

“Cảnh nào cảnh chẳng ñeo sầu

Người buồn cảnh có vui ñâu bao giờ”

Một tâm hồn thi sĩ trong cơn khát khao và nóng nhiệt thì khi mùa Xuân về họ sẽ nhìn mùa Xuân với sự hốt hả, thương tiếc cho viễn cảnh bi quan của sự kiện này. Vì vậy, người thi sĩ có thể chết vì Xuân và cái mình ñang yêu chìu tha thiết. Khi mùa Xuân ñến người ta biết mùa Xuân sẽ ñi, mùa Xuân còn non rồi sẽ già, họ cố ghì giữ nhưng quy luật không cho phép họ ñạt ñược ñiều ñó nên ñành bất lực, vô vọng và ñau khổ. Như sự nhân ñịnh của thi sĩ Xuân Diệu ñã từng hốt hoảng thốt lên:

“Xuân ñang ñến nghĩa là Xuân ñang qua

Xuân còn non nghĩa là Xuân sẽ già

Và Xuân hết nghĩa là tôi cũng chết”

Có những tâm hồn, khi nhìn mùa Xuân ñi qua người ta cảm thấy hối tiếc, vì ñó là tất cả những gì ñẹp nhất của thiên nhiên ban tặng cho họ. Cái ñẹp ñó ñược người ta cảm nhận cố ñịnh trong không gian và thời gian. Nghĩa là ý thức của họ không chấp nhận sự thay ñổi của vạn hữu, dù sự thực ñang diễn ra trước mắt họ. Cho ñến những tâm hồn ñang trong cơn khổ lụy, ñang ôm một nỗi u uất trong ñau thương, họ không muốn xa lìa nỗi khổ ñó của mình thì dù là Xuân hay hạ cũng chẳng ý nghĩa gì. Chế Lan Viên, một nhà thi sĩ có một cảm tính rất cao, cũng vì vậy khi ñang cơn tiếc nuối mùa thu, ông ta chỉ muốn ghì giữ mùa thu thế nhưng ñịnh luật xoay vành không cho phép ñiều ñó. Ông ñã nói lên những vành thơ hầu mong mượn chiếc lá thu ñể “chắn nẽo Xuân” về:

"Tôi có chờ XXUUÂÂNN BBẤẤTT DDIIỆỆTT

Huệ Liên

Những ngày cuối năm, thời tiết trở nên thay ñổi, cái giá lạnh của mùa ñông không

còn nữa mà nhường chỗ cho cái ấm của buổi giao mùa. Vạn vật như hồi sinh sau những tháng ngày úa tàn, lạnh lẽo.

Thế là mùa xuân lại ñến. Mùa xuân của trời xanh, nắng ấm, hoa nở, chim hót rộn ràng... Khắp nơi, cảnh vật ñua nhau khoe sắc thắm, khiến lòng thế nhân càng ngây ngất ñắm say trước vẻ ñẹp của ñất trời. Hình tượng về mùa xuân luôn là cảnh sắc tuyệt vời nhất mà thiên nhiên ban tặng cho ñời. Các thi nhân thường ca ngợi mùa xuân với muôn ngàn hoa lá xanh tươi, hương tỏa khắp trời.

“Cây khô xuân ñến ngàn hoa nở Gió thoáng nghìn xa ngát nhụy hương”

Trước phong cảnh thơ mộng này, con người hằng mong muốn tận hưởng hương vị ngọt ngào của mùa xuân bên mái ấm gia ñình có ông bà, cha mẹ, con cháu xum vầy... Nhưng liệu rằng chuỗi thời gian ấy có tồn tại mãi không, khi cuộc ñời luôn biến ñổi trong từng sát na sinh diệt ? Sự sinh già, bệnh chết, luôn rình rập, làm cho chúng ta ñau khổ triền miên trong vòng quay bất tận. Nguyên nhân của nỗi khổ ñau chính là do con người tham ñắm tiền tài, danh vọng... không có cái nhìn thấu ñáo về vạn pháp, sự hiểu biết còn ñiên ñảo ngược xuôi. Thế nên, trước sự chuyển hóa của các pháp, họ cảm thấy lo sợ bất an.

Khác hẳn người thế gian, các vị Thiền sư ñã chiêm nghiệm ñược sự thật của cuộc ñời. Các Ngài ñã rũ sạch “có- không”, mặc nhiên với thị phi nhơn ngã, nhìn mùa xuân là “tri huyễn tức ly, ly huyễn tức giác”, thản nhiên tự

tại trước cảnh Ðông tàn, Xuân ñến. Hương Hải thiền sư ñã cảm nhận mùa xuân một cách tự tại, tinh tế và sống ñộng.

“Xuân sang hoa bướm khéo quen thì Bướm lượn hoa cười vẫn ñúng kỳ Nên biết bướm hoa ñều huyễn ảo Thấy hoa mặc bướm ñể lòng chi”

Bướm hoa, hoa bướm rồi cũng thành huyễn cả. Trăm năm chỉ là một phút chốc, phú quý vinh hoa cũng là một giấc mộng mà thôi. Ðịnh luật vô thường muôn ñời vẫn bất di, bất dịch. Hoa nở rồi sẽ tàn, trăng tròn rồi sẽ khuyết. Sự sinh diệt của con người như ánh chớp giưõa hư không, như bóng trăng dưới ñáy nước. Vua Trần Thái Tông dạy người ñời hãy xem việc sinh tử như một việc thường tình:

“Sanh như ñắp chăn bông Tử như cởi áo hạ”

Người xuất gia theo lý tưởng giải thoát, ñứng giữa ñạo, ñời hai nẻo cần phải biết khế hợp dung thông, ñể mỗi mùa xuân ñến rồi mỗi mùa xuân ñi ñều giữ lại nơi lòng mình bản tâm trong sáng, thánh thiện. Hãy dang rộng vòng tay, mở rộng tấm lòng ñón nhận và chia sẻ những niềm vui, nỗi buồn của chúng sinh, ñem nụ cười hoan hỷ thay cho tiếng khóc ñớn ñau, một khi nhận ra ñược sự thật của các pháp, thì cuộc sống của chúng ta sẽ an lạc. Lúc ấy, không chỉ một mùa xuân mà cả bốn mùa ñều như có mùa xuân hiện hữu và cánh mai vàng của thiền sư Mãn Giác. Ðiều ấy chính là cái chơn thường trong vô thường của

muôn vật.

Mùa xuân mới lại về chan hòa cùng nhân loại. Người người chúc tụng nhau những lời tốt ñẹp, an lành. Nơi Phật ñường tiếng mõ lời kinh thâm trầm, thanh thoát. Nụ cười hiền từ của Ðức Từ Thị như nhắc nhở người con Phật hãy sống hoan hỷ vị tha, ñể mỗi mùa xuân ñến trong ta mãi mãi bất diệt.

XUÂN AN LẠC Thích Trừng Sỹ

Hằng năm, cứ mỗi ñộ xuân về là báo hiệu cho chúng ta biết năm cũ ñã qua và năm mới ñang tới, mỗi chúng ta ñều có một xuân mới, sức sống mới, an lạc mới, và hướng ñi mới cho cuộc ñời.

“Xuân mang ñến bao nguồn vui khôn xiết,

Xuân tưng bừng bao yến tiệc trò vui,

Suốt năm dài an ủi chỉ xuân thôi,

Xuân Tết ñến, ñời tôi thêm nguồn sống.”

(Ý nghĩa xuân Tết - HT. Thích Đức Niệm)

Theo cái nhìn tuệ giác của nhà Phật,

khi mùa xuân ñến, chúng ta có thêm một tuổi, có nghĩa là chúng ta giảm bớt ñi một năm tuổi. Đời sống của con người, chúng ta tạm quy ñịnh, có khoảng tám chục năm tuổi. Ví dụ, hiện giờ chúng ta sống ñược hai chục năm tuổi, có nghĩa là chúng ta giảm bớt hai chục năm tuổi, chúng ta chỉ còn sáu chục năm tuổi nữa thôi.

“Sáng nay ñều nói thêm một tuổi,

Tôi bảo ngày này bớt một năm.”

(Thiền sư Thiên Tùng)

Trong hai chục mùa xuân ñã qua và trong sáu chục mùa xuân sắp tới và ñang tới, những gì chúng ta ñã làm, ñang làm, và sẽ làm, ñều không vượt ra ngoài các mục ñích chính, ñó là, ñem ñến lợi ích cho mình, ñem ñến lợi ích cho người, và ñem ñến lợi ích cho tất cả, thì chúng ta vui vẻ làm. Ngược lại, những gì chúng ta nói, nghĩ, và làm không ñem ñến lợi ích cho mình, không ñem ñến lợi ích cho người, và không ñem ñến lợi ích cho tất cả, thì chúng ta quyết ñịnh không làm.[1] Chúng ta biết ñời người sinh diệt trong từng hơi thở, chúng ta cố gắng tinh tiến tu học vững chãi trên ñường ñời, thăng tiến trên ñường ñạo ñể ñem lại an lạc, hạnh phúc cho tự thân và cho tha nhân.

“Ngày nay ñã qua,

Đời sống ngắn lại,

Hãy nhìn cho kỹ,

Ta ñã làm gì?

Đại chúng, hãy cùng nhau tinh tấn,

Thực tập hết lòng,

Sống cho sâu sắc và thảnh thơi,

Hãy nhớ vô thường,

Đừng ñể tháng ngày,

Trôi ñi oan uổng.”[2]

Là ñệ tử Phật, chúng ta tu học giáo pháp của ñức Thế Tôn, chúng ta biết thân người do bốn ñại và năm uẩn[3] tạo thành, sinh diệt trong từng sát na, chúng ta cứ vững tâm học pháp, hiểu pháp, hành pháp, hộ pháp, và hoằng dương chánh pháp.

“Thân như bóng chớp chiều tà,

Cỏ xuân tươi tốt thu qua rụng rời,

Xá chi suy thịnh cuộc ñời,

Thịnh suy như hạt sương rơi ñầu cành.”

(Thiền sư Vạn Hạnh)

Trải qua các mùa xuân, chúng ta nói những gì Phật nói, nghĩ những gì Phật nghĩ, và làm những gì Phật làm, chúng ta hiểu biết và có niềm tin chân chánh, chúng ta vững chãi nương tựa Phật, Pháp, Tăng, và ý thức hộ trì giới không sát sanh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, và giới không sử dụng rượu, bia, các chất ma tuý, và hút thuốc. Ý thức và thực hành ñược như vậy, ñời sống an vui và hạnh phúc, chúng ta thực sự ñem lại xuân an lạc tới cho muôn loài. Chúng ta cùng nhau cất lên tiếng hát xuân Di Lặc:

“Xuân ñến rồi ngàn hoa thắm muôn nơi,

Sen hé nở bé thơ vang tiếng cười,

Xuân lên chùa toả ngát nét tâm hương,

Xuân Di Lặc lòng chung lòng yêu thương.

Xuân ñến rồi mừng câu hát thanh lương,

Tôn kính Phật hái hoa em cúng dường,

Xuân yêu ñời trong nắng ấm quê hương,

Xuân Di Lặc là xuân lòng muôn

phương.

Xuân ñến xuân vui mai vàng khắp lối,

Người hỡi ñừng quên nhân lành vun trồng,

Bố thí từ hoà nhẫn nhục cảm thông,

Muôn lòng nối kết người người quỳ dưới.

Xuân ñến xuân ñi xuân còn mãi mãi,

Người ñến người ñi mang niềm an lạc,

Sức sống nụ cười ấp ủ tình thương,

Mau cùng thắp sáng ñạo vàng quê hương.”

(Nhạc Xuân Phật Giáo)

Chúng ta biết khi mùa xuân tới, trăm hoa ñua nở, muôn vật trong vũ trụ ñều thay hình ñổi dạng, nhưng có những cái bất diệt không thay ñổi, ñó là tấm lòng, ñạo pháp,

ñạo tâm, và tình huynh nghĩa ñệ…

“Vài mươi năm trước thì ta chưa có,

Vài mươi năm sau có cũng hoàn không,

Cuộc ñời có có không không,

Chỉ còn ñộng lại tấm lòng rứa thôi.”

(Cổ Đức)

“Hương thiền toả ngát gần xa,

Vườn hoa ñạo pháp nở hoa bốn mùa.”

“Mặc dù ñi vạn ñường trần,

Đạo tâm không ñể một phần phôi phai.”

Hoặc: “Dù xa vạn dặm ñường trường,

Tình huynh nghĩa ñệ muôn phương cũng gần.”

(Cổ Đức)

Thật vậy, cái tấm lòng, ñạo pháp, ñạo tâm, và cái tình huynh nghĩa ñệ, chúng ta

có ñủ thì muôn việc chúng ta làm gì cũng ñược, thiếu những thứ ấy ắt chúng ta không dễ thành tựu trong mọi lãnh vực cuộc sống của chúng ta. Trên lộ trình giác ngộ và giải thoát tâm linh, mỗi chúng ta biết cách vun xới và tưới tẩm những hạt giống tươi mát ấy, thì mùa xuân trong tôi và trong bạn nở rộ khắp muôn phương và chúng ta cùng nắm tay nhau dạo chơi trong sinh tử tử sinh.

“Tâm xuân vũ trụ ñều xuân,

Tâm bình thế giới ñâu ñâu cũng bình.”

(Tư tưởng Kinh Di Ma Cật)

“Ngày xuân xuân trong núi

Việc xuân thảy ñều xuân

Hồ xuân ánh xuân chiếu

Khí xuân hết mây xuân

Khách xuân lòng xuân ñộng

Thi xuân xuân càng tươi

Chỉ có xuân biết xuân

Muôn kiếp một mùa xuân.”

(Thiền sư Thanh Viễn Phật Nhãn ñời tống)

Tết dân tộc trở về nhắc chúng ta nhớ tới Ông bà cha mẹ, quê cha ñất tổ, nơi mình

chôn nhau cắt rốn. Hướng về quê hương, chúng con thành tâm kính chúc chư Tôn thiền ñức tăng ni và quý Phật tử gần xa hưởng trọn mùa xuân Di Lặc-an lạc và hạnh phúc.

“Xuân có ñến rồi ñi nhưng xuân lòng bất diệt,

Hoa có nở rồi tàn nhưng hoa ñạo vẫn luôn tươi,

Chúc cho người và cũng chúc cho tui,

Xuân Di Lặc là xuân vui muôn thuở.”

(HT. Thích Trí Quảng, Giác Ngộ 156)

[1] Kinh Trung Bộ, tập I, kinh số 19.

[2] Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Nhật Tụng Thiền Môn năm 2000. Hà Nội: Nhà Xuất Bản Tôn Giáo, 2004, tr. 223

[3] Bốn Đại gồm có ñất - chất cứng, nước - chất lỏng, lửa - chất nóng, và gió - chất chuyển ñộng. Năm uẩn gồm có sắc, thọ, tưởng, hành, và thức.

Nhất_Chi_Mai LỘC BIẾC Xuân chợt biếc trên lộc mềm ươm lá Nụ mai vàng e ấp cánh ñầu tiên Chim én nhỏ 4 phương trời xa lạ Chở êm ñềm từ giọng hát trao duyên XUÂN CA Nắng Xuân hong tóc huyền thơm cỏ dại Thông ven rừng hòa ñiệp khúc vi vu Mộng mơ nào vừa ñơm hoa kết trái Trên tay ngà xuân thắm ngọt lời ru SẮC XUÂN Phố vui khoe những mai ñào Nụ cười xuân nữ ñi vào mơ hoa Đất trời hạnh phúc mỡ ra Nghe câu chúc tụng chan hòa niềm tin

SỨC XUÂN Có phải vì yêu màu nắng Chắt chiu dồn nhựa cho ñời Hẹn mùa Xuân về trong sáng Mai xòe muôn cánh vàng tươi

thoiab 06-04-2005, 06:31 PM NHỚ XUÂN Thôi ñi nhé tuyết ơi dừng ñi nhé Nhà bây giờ có lẽ mong ta về Ta còn nhớ những ngày xưa còn bé Vui làm sao mùa xuân ñón ở quê Giờ quê cũ xuân về sao vắng ngắt Còn chi ñâu họp mặt khắp mọi nơi Trong thổn thức ñể rồi lệ ứa mắt Đón xuân sao ta ñã mất tiếng cười Thôi ñi nhé xuân này ta vắng nhé Tuyết trắng rơi có vui vẻ gì ñâu Ta chỉ tiếc những ngày xuân còn bé Giờ nhớ xuân chỉ vắng vẻ thêm sầu ... Xuân nay tuyết trắng phơi ñầy Nhớ về quê mẹ những ngày nắng chang Vui thay pháo nổ giòn tan Bầu, cua, tôm, cá ...dọc ngang ñầy ñường Từ ngày sống cảnh ly hương Bạn bè cô bác phố phường cách xa Xuân tới rồi lại xuân qua Bây giờ xuân ñến ở nhà vắng tanh Nhớ về cô bác chị anh Niềm vui ñón tết sao ñành cô ñơn Nực cười kiếp sống tha hương Bên ñường tuyết trắng nhớ thương quê nhà

Xuân về phố chẳng người ta Thế mà hướng ngoại quê nhà ít vui Xuân ñến làm chi ñể thêm sầu Tuyết rơi rơi lạnh thấm hồn ñau Mai vàng, bánh tét ñều chẳng có Ta mất xuân rồi thôi còn ñâu ... Xuân ñến làm chi ñể thêm sầu Cay mắt mặn môi thấm hồn ñau Bạn bè cô bác giờ dĩ vãng Quanh quẩn ñâu ñây cả ñêm thâu ......thoiab........:bawling :bawling :bawling

thoiab 06-06-2005, 03:55 PM Em chẳng ở nhà ñón giao thừa Bánh tét giờ nayChị vớt chưa ? Mồ mã Ông Bà nhờ ai tảo ? Xuân này bên ấy nắng hay mưa ? Em ở bên ñây ñón giao thừa Vắng ngắt lạnh căm chán ghê chưa Trẻ con ñâu có tìm pháo lép Xuân hỡi là xuân nhớ sao vừa ... Em ở bên ñây ñón giao thừa Tuyết giăng trắng xoá lệ lưa thưa Bà con cô bác làm sao chúc ? Xuân hỡi là xuân nhớ sao vừa ... Em ở bên ñây ñón giao thừa Chẳng có hoa Mai nụ lưa thưa Còn ñâu không khí ngày xuân mới Cây trụi ñường trơn chán ghê chưa! Em chỉ mơ sao ñón giao thừa Pháo dày pháo mỏng pháo như mưa Hoa lá cỏ cây màu xanh biếc Gia ñình ñoàn tụ nhớ sao vừa ... Em chỉ mơ sao ñón giao thừa

Trẻ con ñùa giỡn bánh mứt chia Trò chơi năm mới ñầy khắp phố Trời xanh mây trắng ñừng có mưa Em chỉ mơ sao ñón giao thừa Bánh trái ñầy bàn sướng ghê chưa Đầu năm cô bác cùng nhau chúc Xuân hỡi là xuân nhớ sao vừa Em chỉ mơ sao ñón giao thừa Thoang thoảng trầm hương gió nhẹ ñưa Vong linh quyến thuộc về cõi Phật Bởi chiếc thuyền kinh nhớ sao vừa ... Xuân về tuyết phủ chán làm sao Hoa Mai ngày tết có ñâu nào Én ñâu chăng thấy về ñoàn tụ Bắc Âu là thế phải không nào Thôi ñành nhung nhớ miền ñất Tổ Gửi món quà xuân lẫn lời chào Ta người viễn xứ tìm sức sống Cho cả quê hương lẫn ñồng bào Giờ ñây ñất nươc mình thay ñổi Tương lai tươi sáng ñang ñón chào Anh em xa xứ về sum họp Khúc nhạc ñầu xuân tiệc yến ñào ... ........Thoiab..........

Nhành mai trong thơ Mãn Giác Thiền sư Vtnthntvienxu.com

Nhà thơ Mãn Giác Thiền sư (1052-1096) là vị cao tăng thời Lý. Tên thật của ông là Lý Trường. Mãn Giác ñại sư là pháp danh do vua Lý Nhân Tông tặng khi ông viên tịch. Đương thời ông thường ñược gọi là Sùng Tín Trưởng lão. Thiền sư là con ông Viên ngoại lang Lý Hoài Tố và là học trò của Quảng Trí Thiền sư. Là người có tài trí nên ông ñược vua kén chọn vào dạy Thái tử Càn Đức (1071). Sau này Thái tử lên ngôi (tức là Lý Nhân Tông) rất trọng ñãi thầy học, sai dựng chùa Giác Nguyên ở cạnh cung Cảnh

Hưng cho ông trụ trì ñể tiện việc hỏi han và bàn bạc chính sự. Ông ñược vua ñặt tên là Hoài Tín và phong là Nhập nội ñạo tràng.

Mãn Giác Thiền sư là người uyên bác cả Nho, Phật, trước khi vào cung ñược nhiều học trò theo học và trở thành một thần tư-ợng trong thế hệ thứ 8 dòng Thiền Quang bích. Nói ñến Mãn Giác Thiền sư hầu như ai cũng nhớ về "Đêm qua sân trước nở nhành mai":

Đại sư Mãn Giác mất năm 1096 ñời Lý Nhân Tông khi mới 44 tuổi.

Trong phút lâm chung, trước ñầy ñủ các sư tăng, Thiền sư ñọc một bài thơ:

Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai

(Xuân qua, trăm hoa rụng Xuân tới, trăm hoa cười Trước mắt: việc ñi mãi Trên ñầu: già ñến rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước nở cành mai)

Đọc xong, người qua ñời. Ý tuởng bài thơ thật rõ ràng, mạch lạc, súc tích, rất thiền mà cũng rất thi sĩ. Đây là bức ký hoạ tươi tắn, hay một câu hỏi ñau ñáu về lẽ tử sinh của ñời người mà biết bao thế hệ phải trăn trở? Vượt lên triết lý tuần hoàn của nhà

Phật, lẽ sống ñã ñược quan niệm một cách mới mẻ, lạc quan: sự sống là bất diệt! Đó là di chúc của vị chân sư ñối với hết thảy mọi người. Những ai "tu hành" như vậy cũng sẽ ñều ñược nên chính giác, mãn giác, có thể vượt ra ngoài cuộc sinh hoá của trời ñất, cũng giống như cành mai ấy.

Giá trị thẩm mỹ của bài thơ, ñặc biệt là hai câu cuối ñã ñi vào cõi trường sinh.

Tìm hiểu cành mai trong bài kệ của Mãn Giác Thiền sư Theo Đinh Công Bảy

Mỗi khi mùa xuân ñến, người ta thường nhớ ñến bài kệ Cáo tật thị chúng của Mãn Giác Thiền sư (1052-1096) ñời Lý. Trong bài kệ này, hình ảnh nổi bật nhất là “một cành mai”. Vậy, cành mai này là loại mai gì? Chúng ta thử tìm hiểu về “nhất chi mai” mà sư Mãn Giác muốn nói ñến.

Cáo tật thị chúng

"Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục tiền nhãn quá Lão tòng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai”.

Ngô Tất Tố dịch như sau:

"Xuân qua trăm hoa rụng Xuân tới trăm hoa cười Trước mắt: việc ñi mãi Trên ñầu: già ñến rồi Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một cành mai”.

Ở Việt Nam, mai là tên ñặt cho một số loại cây khác nhau như: mai chiếu thủy, mai tứ quý (mai ñỏ), mai vàng (huỳnh mai), mai cánh lõm, mai (mơ), mai hoa… Trong các loại mai vừa nêu, ta thấy mai chiếu thủy (Wrightia religion hookf), mai tứ quý (Ochna astropurpura DC.) ñều không phải là loại mai trong bài kệ. Loại mai vàng (Ochna intergerrima (Lour.) merr.) là cây mọc hoang ở rừng thưa, ẩm hay khô, ñộ cao dưới 1.200m; có khi gặp dọc các bờ sông cho ñến các vùng gần biển từ Quảng Trị vào Nam. Loại cây này có hoa nở trước khi ra lá. Hoa to, mọc thành chùm ở nách lá. Hoa màu vàng, có 5 cánh (hoặc nhiều hơn), nhiều nhụy dài, mùi thơm. Lá ñài màu xanh sẫm, khi hoa ñã kết quả xanh thì lại chuyển sang màu ñỏ, làm tăng thêm vẻ ñẹp cho cây. Mai vàng ñẹp cả dáng và hoa, nên thường ñược trồng làm cảnh trong chậu, trong sân vườn, hoa viên, làm cây bonsai. Người ta thường cắt cành cắm vào bình ñể trang trí trong nhà vào dịp ñón Tết Nguyên ñán. Khi hoa mai vàng nở là báo hiệu mùa Xuân

ñã ñến ở phương Nam (miền Trung và miền Nam Việt Nam).

“Xuân này trong ấy ra sao nhỉ Ngõ cũ hoa mai nở mấy cành” (Nguyễn Bính)

Loại mai cánh lõm (Gomphia serrata (gaerton) kanis) còn gọi là Dục dạc cũng là một loại thuộc họ mai (Ochnaceae). Loài này có ở Ấn Độ, Brunei, Indonesia, Malaysia, Singapore. Ở Việt Nam, mai cánh lõm chỉ ở các tỉnh từ Quảng Trị trở vào Nam bộ.

Ở miền Bắc, có một loại cây mà người ta thường gọi là mai, nhưng thực ra ñó là cây mơ (Prunus mume sieb et Zucc.). Loại cây này có lá, quả rất giống cây hạnh (Prunus armenica L.) nên người Pháp gọi lầm cây mơ là Abricotier (hạnh). Cây hạnh có 2 loại: một loại trồng ñể ăn quả tươi và một trồng ñể ăn hạt (hạnh nhân) hoặc làm thuốc. Còn mơ ñược trồng làm cây cảnh vì có hoa ñẹp (màu trắng, màu hồng hoặc hồng nhạt), hương thơm, có thể trồng ñể ăn quả tươi, chế nước uống giải khát, ngâm rượu, ướp muối phơi khô ñể làm ô mai.

Cây mai (mơ) trồng nhiều ở miền Bắc

Mơ ñược trồng nhiều ở Hà Tây (vùng chùa Hương, thuộc huyện Mỹ Đức – nay thuộc Hà Nội), Nam Định, Hà Nam, Hòa Bình, Cao Bằng, Lạng Sơn, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Loại cây này ñược nhà thơ Chu Mạnh Trinh nói ñến trong bài "Hương Sơn phong cảnh ca":

"Thỏ thẻ rừng mai chim cúng trái Lững lờ khe yến cá nghe kinh Thoảng bên tai một tiếng chày kình Khách tang hải giật mình trong giấc mộng”.

Cây mơ có ñặc ñiểm là ra hoa rộ vào tháng 1, tức tháng rét nhất ở miền Bắc và thường bị một vài ñợt gió Đông Bắc gây mưa phùn ảnh hưởng tới việc ñậu quả. Mơ có nhiều giống, như: mơ rừng, mơ vàng, mơ Đông Mỹ, mơ Hải Hậu… loại mơ ở chùa Hương là giống mơ ngon nổi tiếng, người

Trung Quốc gọi là Thanh mai. Những người yêu thơ, nhạc ñều cảm xúc trước hình ảnh “Thấp thoáng rừng mơ cô hái mơ” của Nguyễn Bính. Tuy nhiên, hình ảnh mai trong văn học nghệ thuật thường bị lẫn lộn giữa cây mai mơ (P. mume S. et Z.) và cây mai hạnh (P. armenica L.). Mãn Giác Thiền sư sống vào thời nhà Lý, từ ñời vua Lý Thánh Tông (1054-1072) ñến ñời vua Lý Nhân Tông (1072-1127). Vào thời kỳ này, trong triều có Ỷ Lan nguyên phi, mẹ của vua Lý Nhân Tông, là người rất sùng mộ ñạo Phật. Bà ñã cho xây dựng hơn 100 ngôi chùa, tháp và thỉnh nhiều bậc cao tăng vào hoàng cung ñể thọ giáo lý. Những lời vấn ñáp giữa bà và các bậc cao tăng ñã ñặt nền tảng ñầu tiên cho việc ra ñời sách Thiền uyển tập anh sau này. Khi có bệnh, sư Mãn Giác ñã làm bài kệ Cáo tật thị chúng với hình ảnh một cành mai vẫn nở dù mùa xuân ñã ñi qua, ñã ñể lại cho ñời sau một áng văn tuyệt tác, ñầy ý nghĩa nhân sinh và tâm linh. Loại mai này ñược các văn nhân thi sĩ gọi là tuyết mai, bạch mai, diêm mai, lục mai hoa, sương mai… Mai ñược xếp ñầu bảng các loại hoa mùa xuân, cùng với tùng và trúc thể hiện khí tiết kiên nghị của người quân tử. Nguyễn Trãi (1380-1442) từng viết về hoa mai như sau:

“Giữa mùa ñông, lỗi thức xuân Nam chi nở cực thanh tân Trên cây khác ngỡ hồn cô dịch Đáy nước ngờ là mặt Thái Chân Càng thuở già, càng cốt cách Một phen gió, một tinh thần Người cười rằng kém tài lương ñống Thửa việc ñiều canh bội mấy phần”. (Hoa mai)

Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du (1765-1820) cũng nhiều lần nói ñến hoa mai, chẳng hạn ñể tả vẻ ñẹp của chị em Thúy Kiều, ông viết: “Mai cốt cách, tuyết tinh thần Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười”. Nhà thơ Cao Bá Quát (1809-1855) một ñời ngang dọc, ñã cúi mình trước ñóa hoa mai thanh cao, trong sáng: “Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất sinh ñê thủ bái mai hoa”. Như vậy, có thể nói cành mai trong bài kệ Cáo tật thị chúng của Mãn Giác Thiền sư chính là cây mai mơ (P. mume S. et Z.) của Việt Nam, mà ñại biểu xuất sắc nhất là rừng mai ở Hương Sơn.

Mai hoa tản mạn Icouple Blog

Ôm ấp ñã lâu nay nhân hứng ñọc lại ñôi câu

tuyệt cú của Chu Thần Cao Bá Quát nên

mạo muội tản mạn ñôi dòng về văn nhân

cũng như hoa mai ñất Việt

Cao Bá Quát tự là Chu Thần, quê Bắc Ninh,

sinh vào thế kỷ 19 nhằm thời Minh Mạng –

Tự Đức triều Nguyễn, là người thông minh

từ nhỏ, thơ văn ñiêu luyện, lại sống khí

phách, khẳng khái. Tâm hồn thơ ông bao

trùm ñất nước dân tộc, lại vừa mang nét

nho nhã thanh toa. Ông ñã từng tự ví von:

Trong thiên hạ có bốn bồ chữ, mình tôi

chiếm hai bồ, anh tôi và bạn tôi, Nguyễn

Văn Siêu, chiếm một bồ, còn bồ thứ tư chia

cho mọi kẻ khác

Giai thoại kể

ông làm việc ở Viện Hàn Lâm, có lần ñược

xem những bài thơ của “Mạc Vân thi xã” ñã

lắc ñầu, bịt mũi ngâm:

Ngán thay cái mũi vô duyên

Câu thơ thi xã con thuyền Nghệ An

(Vần thơ của thi xã như mùi thuyền chở

nước mắm Nghệ An).

Nhưng nhân tài vốn trọng nhân tài, hai vị

công khanh ñứng ñầu Mạc Vân thi xã là

Tùng Thiện Công, Tuy Lữ Công chẳng

những không giận mà còn nhún mình ñến

kết giao với Cao Bá Quát và mời ông ra

nhập. Chẳng thế mà sau này vua Tự Đức

tấm tắc phóng bút khen tứ tài cự phách của

thi xá Mạc Vân là:

Văn như Siêu, Quát vô tiền Hán

Thi ñáo Tùng, Tuy thất thánh Đường

(Văn của Nguyễn Văn Siêu, Cao Bá Quát có

thể hơn thời tiền Hán, thơ của Tùng Thiện

Vương, Tuy Lữ Vương lấn át ngay cả thơ ñời

thánh Đường). Còn dân gian thì xưng tôn

các ông là Thần Siêu, Thánh Quát.

Thơ văn ông ñể lại cho ñời không ñược

nhiều vì sau này Cao Bá Quát khởi nghĩa

chống triều ñình do thấy nhân dân sống lầm

than cơ cực nhưng cuộc khởi nghĩa bị dập

tắt, ông lâm trận hy sinh. Vua Tự Đức bắt

ñốt hết tác phẩm của ông và cấm lưu truyền

thơ văn Cao Bá Quát. Người viết nhớ 1 ñôi

câu ñối ngày xuân ông viết rất hay:

Thiên thiên tuế nguyệt nhân thiêm Thọ,

Xuân mãn càn khôn, phúc mãn Ðường.

(Trời thêm năm tháng, người thêm thọ,

Xuân khắp non sông, phúc chật nhà.)

Nhưng có lẽ ñôi câu thơ thần của Cao Bá

Quát mà ai cũng một lần từng thích thú phải

là:

Thập tải luân giao cầu cổ kiếm

Nhất sinh ñê thủ bái mai hoa

(Mười năm giao du tìm gươm báu

Một ñời chỉ cúi lạy hoa mai)

Người ta ngâm ngợi thưởng thức câu thơ của

ông và cả hình ảnh quân tử – hoa mai trong

câu thơ của ông hơn trăm năm nay và ai

cũng ñều cảm khái khí phách của Cao Bá

Quát, cái khí phách ñã bỏ kiếm cung theo

việc văn chương, giữ cốt cách quân tử mà

coi khinh cường quyền, chỉ nghiêng mình

trước cái ñẹp của ñất trời nước Nam.

Trước ông và

sau ông, ñã nghìn năm nay người ta thi hóa

hình ảnh hoa mai âu cũng có căn nguyên.

Không như cây sầu ñông ngoài tươi trong

héo, mai hoa cũng tương phản nhưng theo

hướng ngược lại: thân gầy guộc, lá mỏng

manh, nhưng lại mang hương thơm dịu

dàng, thanh khiết, và luôn kiêu dũng ñể

vượt mưa gió sương hàn mùa ñông ñơm hoa

kết nụ ñúng khi xuân về. Đó chính là sự hòa

hợp giữa chữ Nhẫn và chữ Dũng vậy

Người xưa tôn hoa mai ngày xuân là bách

hoa khôi. Đứng chung với Tùng và Trúc, Mai

làm thành bộ “tam hữu”. Điều này bắt

nguồn từ sách Luận ngữ: “Ích giả tam hữu:

hữu trực, hữu lượng, hữu ña văn” (Bạn có

ích gồm ba hạng: ngay thẳng, rộng lượng,

và hiểu biết nhiều), ứng hợp với ba loại cây:

Ngự sử mai, Trượng phu tùng, và Quân tử

trúc. Ngoài ra, mai còn ñược kết hợp với lan,

cúc, và trúc thành bộ Tứ Quý ñể biểu tượng

cho bốn mùa luân chuyển ñất trời là Xuân,

Hạ, Thu, Đông.

Họ hoa mai cũng có muôn dạng: hoàng mai,

bạch mai, hồng mai, thanh mai, mai tứ quý

(nhị ñộ mai – hoa mai nở 2 lần), song mai

(hoa trắng kết trái từng ñôi), nhất chi mai,

mai mơ, mai chiếu thủy (hoa luôn mọc

hướng xuống) … Mai quý là thế nên không lạ

là có ngàn vạn bài thơ sáng tác lấy hình ảnh

hoa mai

Đời Đường tả hoa mai:

Khứ tuế Kinh Nam mai tự tuyết

Kim niên Kế Bắc tuyết như mai

(Năm ngoái ở Nam Kinh, hoa mai trắng như

tuyết

Năm nay ở Bắc Kinh, tuyết trắng như hoa

mai)

Còn thi nhân ñời Tống thì so mai với tuyết

theo góc ñộ khác:

Mai tu tốn tuyết tam phân bạch

Tuyết khước thâu Mai nhất ñoạn hương

(Mai thua tuyết trắng vài phân

Hương thơm tuyết lại có phần thua mai)

Phật Thơ

Vương Duy thì viết:

Quân tự cố hương lai

Ung tri cố hương sự

Lai nhật ỷ song tiền

Hàn mai trước hoa vị

(Người từ quê cũ ñến

Hẳn biết chuyện quê nhà

Ngày ñi qua trước cửa

Thấy Hàn Mai nở không?)

Ý chỉ thân cô ñất khách ñược gặp ñồng

hương lại không vội hỏi thăm chuyện quê cũ

mà chỉ nhớ ñến một gốc mai xưa!

Vương Kỳ (thi nhân ñời Tống) thì mong ước

cuộc sống của mình ñược thanh nhã như

hoa mai:

Bất thụ trần ai bán ñiểm sâm

Trúc ly mao xá tự can tâm

Chỉ nhân ngộ thức Lâm hoà tịnh

Nhược ñắc thi nhân thuyết ñáo câm

(Một chút bụi trần chẳng vấn vương

Rào tre, nhà cỏ chịu tầm thường

Vợ mai con hạc, mong người hiểu

Thanh nhã ñời nay vẫn nhắc luôn)

Tuy nhiên

thưởng mai không phải việc dễ:

Vượt cõi trần lao việc chẳng thường

Đầu dây nắm chặt giữ lập trường

Chẳng phải một phen xương lạnh buốt

Hoa mai ñâu dễ ngửi mùi hương.

Còn thi hào Nguyễn Trãi thì thưởng hoa

theo cách của riêng ông:

Hái cúc, ương lan, hương bén áo

Tìm mai, ñạp nguyệt, tuyết xâm khăn

hay:

Quét trúc, bước qua lòng suối

Thưởng mai, về ñạp bóng trăng

Nguyễn Du thì có thơ rằng:

Nghêu ngao vui thú yên hà

Mai là bạn cũ, hạc là người quen

Chắc bạn ñọc ñọc ñến ñây sẽ nhớ lại bài kệ

“Cáo tật thị chúng” ñầy hàm súc của Mãn

Giác Thiền Sư lấy tứ từ hoa mai:

Xuân khứ bách hoa lạc

Xuân ñáo bách hoa khai

Sự trục nhãn tiền quá

Lão tùng ñầu thượng lai

Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận

Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

(Xuân ñi trăm hoa rụng

Xuân ñến trăm hoa cười

Trước mắt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi

Đừng tưởng Xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua sân trước một nhành mai) – (Ngô

Tất Tố dịch)

Cuộc ñời là một dòng chảy không ngừng

biến chuyển, vạn vật có sinh có diệt, ñời

người có sinh lão bệnh tử; tuy nhiên, có một

cái bởi không sinh nên sẽ không diệt. Đó

chính là bản lai diện mục, là pháp gốc mỗi

người chúng ta. Cái Tâm ẩn dụ ñó cũng như

như cành mai mọc bên ngoài dòng sinh tử

vô thường của thời gian và nở bên ngoài quy

luật bể dâu của vũ trụ. Người ta nên như

nhành mai kia: an nhiên tự tại khi ñối diện

với sinh tử vô thường của tạo hóa, với cái

ñược thua còn mất của kiếp người.

Cùng chung ý tưởng, thi nhân Trung Quốc

viết về cái ngộ trong tâm:

Tận nhật tầm xuân bất kiến xuân

Mang hài ñạp phá lãnh ñầu vân

Quy lai khước quá mai hoa hạ

Xuân tại chi ñầu dĩ thập phân

(Ni sư ñi hài cỏ trèo ñèo vượt núi,

Cực khổ tìm Xuân suốt bao ngày

Đến khi không gặp về nhà cũ

Mới thấy Xuân hiện trên cành mai)

Làm sao tìm ñược mai trong vườn nhà khi

xuân ñã tàn? Cành mai ấy là cành mai trong

Tâm mà thôi, cũng như cành mai khai nở

trong tâm an nhiên mà Mãn Giác thiền sư ñã

viết!

Truyện về mai chưa hết … Sách xưa chép

tích Hồ Quý Ly vì câu thơ hoa mai mà ñược

vua Trần gả vợ mới thật là kỳ thú. Khi vua

Trần ngự ñiện có ra vế ñối: Thanh Thử ñiện

tiền thiên thụ quế. Hồ Quý Ly nhớ lại câu

thơ ông biết thủa hàn vi bèn ñọc luôn:

Quảng Hàn cung lý Nhất Chi Mai

Cả hai câu ghép lại thành hai vế ñối nhau

rất chỉnh.

Thanh Thử ñiện kia ngàn gốc quế

Quảng Hàn cung nọ một cành mai.

Kinh ngạc hơn là vua có một công chúa ñặt

tên là Nhất Chi Mai luôn ở trong cung cấm

mà chưa từng ra ngoài. Truyện lạ duyên

trời, vua gả công chúa Nhất Chi Mai cho

ông. Chính bà sau này sinh cho Hồ Quý Ly 2

người con tài ba là Hồ Nguyên Trừng và

Hồ Hán Thương

Xưa ñã hay, nay càng không kém Nhà thơ

Nguyễn Trọng Tạo ngày còn ở Huế, Xuân

nọ ñi thấy các sư ñang bán cành mai Tết,

lòng xao xuyến:

Huế ñẹp ñã ñành xa xôi lắm

Bỗng gặp mai vàng nở chòng vai

Có ông sư trẻ chừng muốn bán

Hoa Tết vườn chùa một nhành mai.

Nhà thơ Nguyễn Thanh Mừng ở Quy Nhơn

lên thăm di tích thành Đồ Bàn của người

Chăm ñã bồi hồi trước phố cũ hoa vàng:

Ai lên phố cũ hoa vàng

Cung thành xe ngựa dặm ñàng dư ba

Nhà thơ Xuân Hoàng thì chiêm nghiệm:

Bỗng một ngày Xuân một khách thơ

Gặp mai trong núi ngẩn ngơ chờ

Mai vàng ñến dộ ươm nên hát

Mang giống về xuôi tự bấy giờ

Nguyễn Đình Chiểu thời trẻ học ở Kim

Long (Huế) có câu thơ rất hay về hoa mai

vàng:

Hữu tình thay ngọn gió ñông

Cành mai nở nhuỵ lá tòng reo vang

Riêng Nguyễn Bính ñã thi vị hoá thành

hình ảnh cây hoa mai ñể nói về nơi có nhà

người con gái ông yêu:

Nhà em ở dưới cây mai trắng

Bên cụm mai vàng dưới Đế kinh

Cây mai trắng là phố Bạch Mai, cụm mai

vàng là phố Hoàng Mai, còn Đế kinh chính

là…Phố Huế Câu thơ quả là ñể ñời ^^

—-

Đôi dòng hữu ý, tản mạn lại quá dài, người

viết xin dừng lời. Bài viết có sử dụng tư liệu

sưu tầm từ nhiều nguồn khác nhau nên

chưa kịp ñề cập ñầy ñủ, mong ñọc giả lượng

thứ

Thi Vũ

Ngày Xuân ñọc thơ Thiền Thực ra không có một dòng thơ riêng biệt gọi là thơ Thiền. Nhưng có thể khẳng ñịnh bài thơ nào kêu gọi tới chữ thiền, sử dụng từ thiền sư ñều không phải thơ thiền, ngoài sự cố công buột kết, tấn phong. Xưa nay người ta thường liệt các bài thơ do các vị sư trước tác là thơ thiền. Sư ñược hiểu như các nhà tu Phật giáo, cạo ñầu, mặc áo già, xa lánh trần tục bon chen. Theo hướng ñó, thơ thiền nhan nhản các hình ảnh ñơn ñiệu của trúc, suối, bóng sáng tinh khôi, chim hạc bay tà tà nơi cõi xuất thế gian. Tạo hàm oan cho thơ thiền. Từ 1963 lại ñây, có lớp người quay sang làm thơ thiền. Họ ñể tóc, mặc áo veste, quần jean. Thiền không xuất thế nữa. Thiền nhập thế. Nhập vào quán rượu, la cà từ hộp ñêm này tới quán cóc kia. Nhậu la de, lăn lộn trên thân thể ñàn bà. Quằn quại bằng tư duy trong cuộc sống khá an nhàn, sung mãn. Nếu còn mang hình thái sư, thì sư biết ñánh ñàn piano, cắm hoa hồng, vung tay viết chữ thảo hay tương tư em. Từ ñó họ rót xuống những bài thơ khi khinh bạc, khi cao cả, oai phong, khi lãng mạn anh em - nhưng rất thiền. Người làm thơ ốp bóng vào hình ảnh thời thượng thiền sư. Khác chi những năm 1940, người làm thơ là tráng sĩ. Những năm xã hội chủ nghĩa, người làm thơ là liệt sĩ, viên chức bộ công an, nếu không là công

nhân nấu thép (Nay ở trong thơ nên có thép – “Bác”). Thêm một hàm oan khác. Cho thơ thiền. Thực ra không có dòng thơ riêng biệt nào gọi là thơ Thiền. Chỉ có những tấm lòng thiền ñọc thơ. Cho nên phải có một tấm lòng thiền, thơ thiền mới xuất hiện. Thiền là sự phá vỡ u tâm tù ngục, chung hòa vào thực tại ñời sống vốn siêu việt hết thảy ý niệm và danh từ[1]. Đặc tính của thiền là thích hợp, ñặc sắc của thiền là linh hoạt. Chấm dứt thác loạn trong ý nghĩ, trong tâm tưởng và ngôn ngữ, thơ thiền tuôn như khe suối mát giữa lá rừng và chiều nắng, như lời nói ôn tồn giữa chợ búa tranh ñua. Phá mở mọi xiềng xích : tự do vô hạn chính là thiền. Cái « tôi » vỡ ra, căng lên thành thế giới diệu hữu, thành khoảng không lồng lộng vũ trụ. Cái « tôi » dài thành trăm tay sờ mó những tương quan nó với cái khác, kẻ khác. Liên hệ tương duyên lập thành hợp thể vui hòa, an lạc. Ở ñó, nó tự do. Thiếu hiểu biết căn bản về lý sống ñạo Phật và thiền, cái nhìn bị méo lệch, phân ñôi thành xuất thế và nhập thế khi ñánh giá các bài thơ tự gọi là thơ thiền. Thực tại vốn không phân hai. Bị phân hai vì ý niệm ñánh giá. Nên cái-ta-nghĩ với cái-ta-ñược-cảm-nhận khác nhau dị kỳ, ly lìa thực tại tối hậu. Một hôm Tô Đông Pha, thi hào ñời Tống, ñọc hai câu thơ của Vương An Thạch : Minh nguyệt ñương không khiếu

Hoàng khuyển ngọa hoa tâm nghĩa là : Minh Nguyệt kêu giữa trời Hoàng khuyển nằm trong hoa Tô Đông Pha thấy hay vì hình ảnh và âm ñiệu, nhưng cho là chối nghĩa bèn sửa lại : Minh Nguyệt ñương không chiếu Hoàng khuyển ngọa hoa âm nghĩa là : Trăng sáng soi giữa trời Chó vàng dưới bóng hoa Thơ vẫn hay nhưng thường, không ñộc ñáo. Vương An Thạch bực nhưng không nói. Vương phái Tô Đông Pha, là quan ñại phu, ñi sứ Hoàng Châu. Tới nơi, Tô mới biết ở ñây có loài chim chỉ hót khi trăng lên, và một loài sâu ưa nằm giữa lòng hoa. Người ñịa phương gọi là chim minh nguyệt và sâu hoàng khuyển. Sau bài học rút từ thực tại không hai ấy, Tô Đông Pha bẻ gãy sợi xích xiềng cố tín và ngu muội. Ông phơi phới sống cõi thơ tuyệt diễm. Cõi thơ ấy cũng là cuộc ñời ông sống. Phơi phới và phiêu nhiên. Phải chăng cuộc sống mới ñã lộ rõ vào bài thơ Lô sơn của ông ? Thơ man mác như nhiên, thâm trầm ý vị của kẻ ñã chứng và ñã ngộ : Lô sơn yên tỏa Chiết giang triều Vị ñáo sanh bình hận bất tiêu Đáo ñắc hoàn lai vô biệt sự Lô sơn yên tỏa Chiết giang triều Trúc Thiên dịch :

Khói ngút non Lô sóng Chiết giang Khi chưa ñến ñó luống mơ màng Đến rồi hóa vẫn không gì khác Khói ngút non Lô sóng Chiết giang Bài thơ bốn câu, mà hai câu ñã lập lại nơi câu mở ñầu và câu kết : Lô sơn yên tỏa Chiết giang triều. Tuy lập ngữ nhưng không lập ý. Bởi chưng con người ở câu một khác với con người ở câu bốn qua quá trình thực chứng. Con người hạ sinh nơi câu một hóa sinh sang câu bốn thành niềm thong dong, phiếu diễu, chủ ngự cõi phù sinh. Núi không còn danh thốt lên khi mắt va chạm tảng ñất sững dựng che trời. Núi lột kéo tấm màn che mắt. Mắt thấy ñiều trước kia mình chỉ biết nhìn. Hơn thế, núi cũng biết nhìn bằng hiện hữu mình trên bình nguyên trải hút cõi nhân sinh ra tới những tinh hà. Giảng bài thơ Tô Đông Pha tưởng không gì bằng lời tự thuật của sư Thanh Nguyên Duy Tín viết trong Truyền ñăng lục, quyển 22 : “Sãi tôi ba mươi năm trước khi chưa học Thiền, thấy núi là núi, thấy nước là nước. Sau nhân theo học bậc thiện tri thức chỉ cho chỗ vào, nên thấy núi chẳng phải núi, thấy nước chẳng phải nước. Rồi nay thể nhập chốn yên vui tịch tĩnh, thấy núi chỉ là núi, thấy nước chỉ là nước”. Cùng một sự vật, nhưng qua ba tâm cảnh ñi từ mê muội, giác hóa ñến giác ngộ nên cái bóng của sự vật ñược hiển lộ thành hình sự vật. Tưởng như lẩm cẩm, nhưng là diễn trình chặng ñường tri thức hay ñạo tâm phải trải qua hầu gạt bỏ cuộc ñời người ngợm. Mọi vĩ

nhân trên mặt ñất ñều tôi luyện, thăng hoa cuộc ñời như thế. Khổng Tử từng tâm sự : “Ta mười lăm tuổi ñể chí vào sự học, ba mươi tuổi thì trụ vững, bốn mươi thì hết ngờ, năm mươi biết mạng trời, sáu mươi nghe thuận tai, bảy mươi thì tùy lòng muốn mà vẫn không ra ngoài phép tắc”. Quá trình chứng ngộ cần 70 năm ñể ñạt cái tâm thiền. Nhưng 70 là con số. Không phải khuôn phép cố ñịnh. Có người sống trăm năm vẫn như con ñỉa trong dĩa máu. Có người vài mươi tuổi ñã có thể “tùy lòng muốn mà vẫn không ra ngoài phép tắc” vũ trụ. Bay như diều trên gió. Lội như hạt nước giữa lòng sông. Đời làm chi có hai chuyện xuất thế, nhập thế ? Xuất về ñâu ? Nhập vào ñâu ? Sự sống âm ỉ, cường tráng, dữ dội, cuốn chìm hay nâng ñỡ những tế bào nhân sinh. Cuốn chìm những tuổi mười lăm (dù ñã bảy mươi) kênh kiệu, thác loạn, mê muội. Hoặc nâng ñỡ những tuổi bảy-mươi-phi-thời an nhiên trên chốn gập ghềnh. Xuất thế có chăng chỉ là thoát ly khỏi thế giới thác loạn, tranh chấp, vị kỷ, mê muội, vong thân. Xuất như thế là ñã hào hùng, trang nghiêm nhập thế. Nên kẻ mang tâm thiền không xuất, không nhập, chẳng bận tâm sinh tử. Nhà sư tráng sĩ có tâm thiền ñời Trần là Tuệ Trung Thượng sĩ trả lời bằng thơ khi có người hỏi lẽ sống chết : Trường không túng sử song phi cố Cự hải hà phong nhứt ñiểm âu

Thích Mật Thể dịch : Ngại gì bọt nước sôi ngoài bể Phỏng có vành xe liệng giữa trời Hình ảnh, tứ thơ bạo và mới, vừa siêu thực vừa hiện thực. Vừa tỉ giảo, vừa nhận thức bằng thi tính. Sống chết không quan ngại, thì thịnh suy trong ñời tỉ như kẻ làm vườn hái trái chín, trái ung. Chẳng áy náy nên thảnh thơi giữa chốn ba ñào : Thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô Nhậm vận thịnh suy vô bố úy Thịnh suy như lộ thảo ñầu phô Vạn Hạnh (thời Lý) nghĩa là : Thân như bóng chớp, có rồi không Tới xuân cây trổ, sang thu rụng hồng Nhác trông suy thịnh, lòng không sợ Đầu cành, suy thịnh giọt như sương Nhìn và ñã thấy. Chất thơ ngào trộn tư duy. Cảnh thơ thành lý sống. Bài thơ thành món quà truyền tâm. Miêu tả thân xác như ánh, như chớp, mong manh thoáng hiện nhưng mãnh liệt trường tồn. Giữ lại gì nơi ñôi mắt ngó vào không gian thăm thẳm mịt mù ? Nếu không là nét sấm chớp rạng ngời nơi nhúm nhíu khắc giây khiến thẫn thờ trời ñất ? Mong manh mà trường cửu. Có ñó rồi không ñó. Không chẳng mang nghĩa hết, dứt. Không cái vừa có cho cái có ñược trọn vẹn trong cái không-tiêu-tán. Như cỏ cây mướt lục vào xuân, dù ñã, hay sẽ, héo khô nơi chặng ñường thu chớm. Những cái có, không, thịnh, suy, khác chi ngọn cỏ chòm

cây nơi trò trốn bắt giữa hai mốc thu xuân ? Lòng không sợ hãi trước mọi bạo tàn, phụ bạc. Khi biết vòng tròn hương rực lửa quay trong ñêm chỉ từ một ñóm hương lúc tay quay ngừng lại. Sương cứ rơi ñều ñầu ngọn cỏ mỗi sáng, dù thất tình ta buồn hay vui. Ngở sương mất ñi trong lòng ñất, ai ngờ ñã cất tự trời cao chờ rơi khi ñêm tới. Thơ dùng nhạc ñể chuyển lời. Dùng vần làm dây xuyên. Dùng hình ảnh bắt mắt. Dùng tình cảm níu tình. Thơ vẽ hình bắt bóng. Tác dựng suy tư làm xương sống cho hình hài. Thơ vạch ñường chỉ nẻo. Thơ nắn nụ cười phơi phới trên môi ngôn ngữ. Người có tâm thiền làm thơ là sống cái tự do trước những ñiều bức tử. Không rúng ñộng trước thịnh suy, sinh tử. Bởi vậy bệnh hoạn khuấy phiền thân xác kia chẳng khiến lòng trăn trở, âu lo. Nhà thơ thiền Mãn Giác ñời Lý có bài thơ nhắn gửi mọi người nhân lâm bệnh - Cáo tật thị chúng. Bài này nhiều người thuộc và thường ñược nhắc nhở, duy ít người chú ý mối vận hành ý tứ : Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tòng ñầu thượng lai Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Ngô Tất Tố dịch : Xuân trỗi trăm hoa rụng Xuân tới trăm hoa cười Trước mắt việc ñi mãi Trên ñầu già ñến rồi

Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua sân trước một cành mai Người ñọc thường khen tính tích cực và lạc quan bài thơ của người nhuốm bệnh. Thế nhưng thơ ñâu là bản báo cáo, trình bày quan ñiểm, lập trường ? Thơ không là sự nói lại. Thơ là sức sống bung từ người. Nhân việc mình ñau mà báo với mọi người - Cáo tật thị chứng - nhưng thơ không rơi vào thể thuật hoài biểu diễn cái ta rất chi trọng thể. Tuy vẫn là cái ta khi ý thức còn trong trạng thái vong thức. Tả xuân và hoa, nhưng không là thơ sơn thủy nhắm riêng việc tả cảnh. Xuân và hoa ở ñây là bước ñi của thời gian trong không gian. Việc ñời và người tả ở ñây là xê dịch viễn hành của vô thường - cái không cố ñịnh. Bài thơ chấm dứt bằng nhận ñịnh làm con người thảng thốt trước mỗi ñoạn trường : cái mình nhìn không là cái thấy. Dù cái thấy vẫn ở ñó, như ñóa mai kia nở sớm hay nở muộn nơi chốn chẳng hề chờ. Suốt bài thơ sáu câu, nhịp hóa thân tăng trưởng vốn trí tuệ, từ thung lũng thường tục lên ngọn ñỉnh rạng ngời. Thơ ñưa nhạc và tình về với trí tuệ. Thơ thoát ly cảnh sống dung tục, hiển mình vào thực tại tối hậu, ở ñó người bật mình sống dậy. Hết thụy miên. Hết mớ gọi. Thôi biệt ly. Xuân khứ bách hoa lạc là nếp ñi của một thực tại thấy mò qua bóng ảnh dung tục. Lòng ta có buồn thương chăng ? Xuân ñáo bách hoa khai là cái ñến của mùa màng nơi thực tại trầm luân. Lòng ta có vui rộn lên

chăng ? Buồn hay vui chúng ta ñều bị giới hạn trong không gian như một thực tại vô thường. Ý nghĩa của Sự trục nhãn tiền quá. Việc ñời thoáng qua với bao ñiều bất như ý, ở ñó thời gian chẳng ñể ta yên. Thời gian liên lỉ chất vấn như vị giám khảo, rồi ñánh lên trán ta từng luống nhăn, bôi vào tóc từng nét phấn. Già, chết chợt hiện ra : Lão tòng ñầu thượng lai. Ta bi quan, hốt hoảng, ta cay ñắng ngậm ngùi ? Bao là dấu hỏi ñẩy ta vào ñời như tống xuống ñịa ngục, xui ta hạ thủ theo cách thế giận ñời. Nhưng người thơ có tâm thiền, như Mãn Giác, thì không. Ông ñã có lời ñáp tựa khúc hoan ca : Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai ! Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết. Đêm qua sân trước một cành mai. Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận là nếp ñi của một thực tại. Thực tại ở ñây là thực tại tối hậu. Và Đình tiền tạc dạ nhất chi mai là cái ñến thực tại, thực tại ở vị trí uyên nguyên. Hết là thực tại phiến diện nơi cõi trầm luân. Đến hay ñi ñều là ñộng tác. Khác ở hành trình. Đến hay ñi trên hành trình vô minh, mê muội. Hay ñến, ñi trên quá trình an nhiên, giải thoát ? Nô lệ, tự do từ ñó hiển ra. Kẻ tự do sống không mô típ. Mọi mô típ ñều ràng buộc. Kẻ tự do sống bằng sáng tạo. Người nô lệ sống mòn theo khuôn. Hai câu thơ của nhà thơ có tâm thiền Quảng Nghiêm ở thế kỷ XII ñời Lý gợi lên ý ñó : Nam nhi tự hữu xung thiên khí

Hưu hướng Như Lai hành xứ hành Ngô Tất Tố dịch : Tài trai có chí xông trời thẳm Dẫm vết Như Lai uổng nhọc mình Không nên hiểu theo nghĩa ñen thường tục ñể gán cho nhà thơ mang tư tưởng hoài nghi hay phủ nhận ñạo Phật hoặc chống báng ñức Phật - Như Lai. Hào khí dũng mãnh kẻ trượng phu kiệt hiệt, người phá chấp siêu quần mới hiểu ý thơ Quảng Nghiêm. Còn yêu ñương thần tượng, khuôn phò ñảng kỷ, lý luận theo chỉ thị… khó nắm bắt sức sống vỡ bờ nơi dòng thiền vô biên phật giáo : khai phóng, sáng tạo và như thật. Bao lâu còn cột dính, bấy lâu còn nô lệ. Chân sau theo vết trước dành cho việc ñi săn hay loài cừu. Con ñường ñâu phải dấu mòn ? Con ñường là chân bước và ñích ñến. Mỗi người làm chuyện mình theo cách mình ñể giải thoát mình. Chính là giải thoát, chứ không là cách thế. Bởi vậy ñâu cần theo vết Như Lai như trong thơ Quảng Nghiêm. Ý thơ này chống cố tín, cuồng tín, giáo ñiều, chống tinh thần nô lệ. Vũ khí phá chấp của nguyên lý sống Phật giáo. Thiền vượt mọi giả danh ñể sống thực. Mắt quay vào ñâu sự vật ñược soi sáng, tình cảm ñược trân ái. Thơ thiền không chỉ là kệ truyền pháp hay dòng thơ ñạo lý. Thơ thiền bát ngát lung linh qua mọi sinh hoạt theo tấm lòng thiền rung cảm. Lê Qúy Đôn ñọc thơ Huyền Quang, vị tổ thứ ba của dòng thiền Trúc lâm Yên tử, phái

thiền thứ ba của Việt Nam , chê rằng “hình như không phải khẩu khí của thiền sư” (Thiền dật, Kiến văn tiểu lục). Nhà phê bình Lý Tử Tấn, ñời Lê, ñọc các bài Xuân nhật tức sự của Huyền Quang, Tảo mai, Xuân cảnh, Nhị nguyệt thập nhất dạ của vua Trần Nhân Tông, vị tổ khai sáng dòng thiền Việt Nam, Trúc Lâm Yên tử, cũng phê bình tương tự : Thi tuy giai phi tăng gia ngữ (thơ tuy hay nhưng không còn khẩu khí nhà sư). Sao vậy ? Có lẽ người chưa sống thiền thích phân biệt. Đọc thơ, hay làm thơ, họ nhắm vào ñích, vào lý tưởng, ñạo ñức, luân lý cố hữu làm chuẩn. Họ không nhìn sự vật như sự vật trong hiện tiền trước mắt. Đôi mắt và tâm tư họ bị nghĩa lý cố ñịnh thui chột sức sáng tạo. Cái thấy bị mù lúc trông nhìn. Không thấy, họ ñem tâm so sánh nên phân hai thực tại, xa rời và cách ly khỏi thực tại. Ai có thể chỉ bộ phận nào ñẹp trên một Người Đẹp ? Cắt bộ phận ấy ra còn chăng cái ñẹp ? Hóa ra ñẹp là cái toàn thể tương liên. Người làm thơ thiền diễn thơ cái hiện tại, cái cảm nhận, cái thấy. Họ không dại ñem sự kiện nhất thời ñang chuyển biến ấy ñánh giá hay so sánh với giáo lý hầu ñưa tới kết luận mô phạm. Đây là chỗ khác giữa thơ của người có tâm thiền với thơ một ông giáo học. Cái thoáng chớp, cái ñang ñi, cái tại thế ấy ñã là cái vĩnh hằng trong thơ, không bắt gặp lại lần hai. Đòi hỏi hay ước mơ cố tín chỉ là ảo giác. Đa số các nhà Nho xưa và nhà Mác-xít nay ñều bị tha hóa khi làm thơ. Ta thử ñọc bài Xuân nhật tức sự của Huyền Quang mà hai nhà phê bình Lê Quý Đôn và

Lý Tử Tấn phê phán trên kia : Nhị bát giai nhân thích tú trì Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly Khả lân vô hạn thương xuân ý Tận tại ñình châm bất ngữ thì nghĩa là : Giai nhân mười sáu ngồi thêu gấm Hoa tử kinh bừng rộn tiếng oanh Đáng yêu vô hạn thương xuân ý Khi lặng thinh ngừng ñưa mũi kim Hai nhà phê bình chê thiếu “khẩu khí thiền sư” vì tả chuyện giai nhân ? Tả hoa, tả bướm, núi, suối, mùa màng, tiên, bụt… thì ñược. Động tới ñàn bà là… Là gì ? Sao ñàn ông hồ thỉ, phóng khoáng, bay bướm, trượng phu, anh hùng, liệt sĩ… bao nhiêu, lại khe khắt bấy nhiêu khi nói chuyện ñàn bà ? Một hành xử lạ lùng ñối với phụ nữ - mẹ của thế gian. Khổng giáo chăng ? Mặc cảm tội lỗi nơi vườn ñịa ñàng chăng ? Dù gì thì gì, tính bình ñẳng ñã mất khi nhìn sự vật. Huống chi giai nhân trong bài thơ chỉ là hình ảnh mà thất tình chưa va chạm ! Đâu là chỗ “khẩu khí thiền sư” mất ñi ở bài thơ trên ? Chiếc máy ảnh có khẩu khí chăng ? Máy rà quay và thu ghi. Người thi sĩ, ngoài cái nhìn và sự thu ghi còn thở phà chất sống vào sự vật khiến lung linh hơn cảnh thật. Điểm quan yếu của bài thơ không chỉ là giai nhân, mà cái người thơ thấy ñược nụ cười giữa sấm chớp, sự lặng thinh giữa trống chiêng. Hoa tử kinh rộ nở, hương sắc bồn chồn khiến hoàng oanh rộn rã líu lo. Lúc ñó xuân ñến. Người ñẹp dừng kim, tác ñộng

trọng ñại giữa hai thời biến dịch, lúc giao mùa, khi mê chuyển sang ngộ. Đón xuân ý bao la, vô hạn trên bến không-thời. Một bong bóng nước vừa nổ, òa vào hư không xanh. Tan biến nhưng cũng là giải thoát. Lột tả cảnh ngộ này chỉ biết cậy nhờ vô ngôn. Dù vô ngôn tập ñại thành muôn nghìn xướng ngôn trước ñó - trái chín sau những mùa hoa kết tụ. Ý móng dậy từ cảnh xuân. Ý ñem người về ñâu ? Về mộng tưởng, vọng tưởng, ảo tưởng hay biến hóa vào chốn không lời : Vô ngôn, ñể sự vật tự nhiên biểu hiện ? Giai nhân, hoa tử kinh, tiếng oanh hót là những bóng hình xuân, tức ý xuân dậy ở câu ba. Nhưng rồi mọi khái niệm xả bỏ nơi vô ngôn ở câu bốn. Vô ngôn là tiếng nói của tư tưởng, thể hiện trong thơ bằng mũi kim ngừng, bằng làn môi không nói. Cùng một sự xuân, mà hoa khoe sắc, chim líu lo, nhưng giai nhân lại im môi. Đây là chỗ diệu kỳ của thơ. Tuy nhiên ñiều cần ñính chính là bài thơ trên không phải của sư Huyền Quang, ñệ tam tổ dòng thiền Trúc Lâm của Việt Nam . Dù ñược nhà bác học Lê Quý Đôn và nhà phê bình Lý Tử Tấn ñời Lê, hay bộ Việt Âm thi tập của Phan Phu Tiên nhắc tới như thơ của sư Huyền Quang. Thực tế bài trên là của thiền sư Ảo Đường Trung Nhân trước tác, người Trung quốc ở ñời Tống. Bài thơ này ñược học trò của thiền sư là thiền sư Lôi Am Chính Thọ ghi lại trong bộ Gia Thái Phổ Đăng lục. Nhân một hôm thượng ñường nói về con chó có Phật tính hay không mà Ảo Đường Trung Nhân phát ra bài thơ ghi dưới

tên “Vô Đề”, chứ không phải là “Xuân Nhật tức sự”. Phải chăng sư Huyền Quang nhắc tới bài thơ Vô Đề, trước tác bên Tàu một trăm năm trước, qua những lần thuyết pháp, giảng thiền, nên sau này ñệ tử sao chép tưởng là thơ của thầy mình. Rồi văn học sử Việt Nam cứ lầm lẫn chép theo. Nhưng ñây chỉ là vấn ñề xuất xứ văn bản. Chứ ñi vào ý thơ, thì Huyền Quang hay Ảo Đường Trung Nhân, thơ vẫn là thơ của người có tâm thiền. Nhờ có tâm thiền nên không phân biệt, trân trọng và bình ñẳng với mọi sự mọi vật. Đa số thơ Việt Nam thời trung ñại thường vắng bóng người phụ nữ. Bài trên ñã tưởng là của sư Huyền Quang ñể khẳng ñịnh sự bình ñẳng giới tính. Song không vì vậy mà thơ Lý Trần thiếu ñi. Người thơ có tâm thiền như vua Trần Nhân Tông, cũng là nhà sư và Tổ thứ nhất của dòng thiền Trúc Lâm, không quên thân phận người phụ nữ trong bài “Khuê oán” : Thụy khởi câu liêm khán trụy hồng Hoàng ly bất ngữ oán ñông phong Vô ñoan lạc nhật tây lâu ngoại Hoa ảnh chi ñầu tận hướng ñông nghĩa là : Thức mình cuốn cửa ngắm cành hồng Biếng hót oanh buồn oán gió ñông Lầu tây chiều xuống buông hờ hững Bóng hoa cành ngọn lả phương hồng

Nỗi oán hận buồn thương của người ở phòng khuê thật man mác. Những phi tần không ñược vua sủng ái. Họ sống bằng nỗi trông chờ như bóng hoa ñầu cành hướng phía mặt trời. Thơ bật lên nỗi oán, mà cũng là mối bi thương liên ñới của người làm thơ. Nếu chưa tri kỷ, cũng ñã tương liên với nỗi khổ con người và là người phụ nữ. Bao lâu còn những tấm lòng thiền, thơ thiền còn chan chứa. Thơ thiền không giới hạn, trùng trùng như hoa xuân, như rừng lá, như sóng dội. Ta hãy ñọc thơ trong cái toàn thể, qua niềm gợi hứng, giữa các mối tương liên. Đừng lo lý giải, tách bạch nghĩa ý. Ta hiểu gì cái ñẹp một màu lá, ñóa hoa. Ta hiểu gì nét mặt một con người. Đọc thơ thiền như kẻ vào rừng phong lan. Lúc về quần áo ñẫm hương, người lâng lâng, lòng thênh thái. Cần chi tách bạch một làn hương, hái hoa thành bó. Khiến người có tâm thiền như sư Huyền Quang cười ta từ bảy thế kỷ trước : Kham tiếu bất minh hoa diệu xứ Mãn ñầu tùy ñáo tháp qui lai nghĩa là : Cười ai không rõ hoa mầu nhiệm Hái giắt ñầy ñầu trở lại nhà. Những gì ngắt ñi từ sự sống, sự sống sẽ mất. Thi Vũ Paris, 1.1.1988, bổ chính Mồng Một Tết Kỷ Sửu 2009

[1] Ngôn ngữ ñạo ñoạn tâm hành xứ diệt. Đêm Xuân Đọc Thơ Thiền Nhulaitang Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Mãn Giác Tôi ñọc hai câu thơ trên không biết bao nhiêu lần, mỗi lần ñọc là mỗi lần suy nghĩ mông lung, hình như chỉ mới ñọc lần ñầu tiên. Là thơ hay là kệ? Gần một ngàn năm lịch sử, những câu kệ ñầy thiền vị cũng chính là những câu thơ bất hủ, nhưng thơ không phải là thiền. Những thần ñồng thông minh tuyệt ñỉnh, những tác phẩm văn chương rực rỡ, tất cả ñều trở nên tầm thường, vô vị khi bước vào cảnh giới thiền. Duy nhất, còn sót lại một câu thơ Đình tiền tạc dạ nhất chi mai như là một công án trêu ngươi, vài phần ma quỷ, vài phần thánh thiện. Tôi không phải là thiền sư... Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai "Xuân ñi trăm hoa rụng, xuân ñến trăm hoa cười". Trên một bình diện "thiền" nào ñó, thi ca họa lại cái cảnh vật trước mắt như thị, không thêm, không bớt, và trong cảnh vật ñó, tùy vào tâm tư của mỗi người mà sự

nhận thức có khác nhau. Người thế tục ñể mắt khen chê, thi nhân thả hồn mình vào mộng, còn thiền sư thì sao? Thiền sư vô ngã... Thi-thiền ca là trường phái siêu huề vốn. Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai "Trước mắt việc ñi mãi, trên ñầu già ñến rồi". Người bi quan sẽ nhận ñịnh rằng thi-thiền ca thuộc về chủ nghĩa bi quan, chuyện ñời trôi ñi như một dòng nước và con người sẽ chết dần trong dòng nước vô tình ñó. "Lão tùng ñầu thượng lai" có bao nhiêu ý nghĩa? Cõi ñời này có bao nhiêu người thế tục thì có bao nhiêu ñó ý nghĩa. Chỉ có thiền sư với thiền sư mới hiểu ñược ngôn ngữ của nhau, ngôn ngữ của sự tỉnh thức toàn diện, ngôn ngữ vô ngôn. Riêng tôi, cảm giác tuổi già giết dần ñi năm tháng... Nhưng, "chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết, ñêm qua, sân trước một cành mai." Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai Một cành mai xuất hiện trong cơn mộng, làm tâm tư giật mình rung ñộng, cơn mộng hiền hòa trở thành cơn ác mộng, và cành mai là một vật rất khủng bố. Sự run sợ sẽ kéo dài cho ñến khi trời sáng; cành mai là một công án bí hiểm... Đình tiền tạc dạ nhất chi mai

NLT CÓ MỘT MÙA XUÂN "TRÚ NGỤ" TRONG TRÁI TIM THIÊN ÂN Phamthachhoang blog

Tôi lại cầm trên tay tập thơ của Thiên

Ân (tác giả của nhiều tập thơ tôi ñã ñọc).

Tập Thơ có tên rất gợi "Nơi Trái tim trú

ngụ". Trong cái se lạnh của tiết trời sang

thu, tôi ñã ñọc tập thơ bằng tình yêu thơ và

lòng trân trọng những lao ñộng cần mẫn của

nhà thơ. Là một người không chuyên việc

thẩm thơ, nhưng quả thật, ñọc tập thơ, tôi

thấy cần phải ghi lại những dòng cảm xúc

với ñứa con tinh thần của Thiên Ân, ñó cũng

là cách tôi tỏ lòng mình với Nàng thơ và Cái

ñẹp.

Cũng như nhiều bài thơ ở những tập thơ

khác của Thiên ân, "Nơi trái tim trú ngụ"-

những bông hoa trong khu vườn nhà thơ

chăm bón, có những bông còn khiêm

nhường và không ñể lại sắc hương, có bông

hoa thơm thoang thảng dịu ngọt, lại có

không ít những bông hoa tỏa sắc và hương

ngào ngạt,.

Trong tập thơ "Nơi trái tim trú ngụ",

nhà thơ bằng nhiều nguồn cảm hứng cảm

nhau ñể nâng ly sáng tạo, nhưng tôi nhận ra

có một dòng cảm hứng về mùa xuân, nói

khác ñi, trong trái tim của Thiên Ân luôn có

một mùa xuân trú ngụ.

Mùa xuân xưa nay vẫn là mùa nuôi

dưỡng những cảm hứng sáng tạo của thi

nhân, văn nhân, nhạc sĩ. Song xuân trong

trái tim mỗi người ẩn chứa một vẻ ñẹp

riêng. Với Thiên ân, mùa xuân "ứ nhựa",

"ñầy ắp tình yêu", người và tạo vật ñều tràn

ñầy sức sống:

Mùa xuân ứ nhựa trên cành.

Mùa xuân ñầy ắp lòng mình tình yêu

..Xuân vui tôi chửa thấy già

Hoá ra ñầu bạc cũng là hoa xuân

Quả là một tâm hồn lạc quan yêu ñời.

Chỉ có thế mới thấy sức trẻ trung của mình

trong sức trẻ của mùa xuân, và trong mùa

xuân ứ nhựa ấy, nhà thơ thấy màu tóc của

mình, màu bạc của tuổi tác ấy cũng là mùa

xuân. Điều này vừa hợp với quy luật của

tình cảm nhưng quả là một cách vật hoá thi

vị. Tuổi tác = Hoa xuân thì già sao ñược và

vì cái màu của mùa xuân ấy mà sức sống

của nhà thơ như ñược nhân lên, tiếp sức

"chửa thấy già".

"nắng vườn xuân chấp chới

Mái ñầu xanh càng xanh"

(Xuân ñến xuân ñi)

ở một bài thơ khác, trong một buổi

chiều mùa xuân, nhà thơ nhận ra:

"có một chiều xuân mưa bụi rơi

Ngàn hoa hương sắc hoá môi cười"

Và lồng trong khung cảnh ấy là bóng

hình giai nhân cũng ñầy sức sống:

Tôi thấy em về bên ngõ nhỏ

Trời se se lạnh má hồng tươi"

(Có một chiều)

Miệng em cười tươi

nở

Thắm sắc màu vườn

xuân

...

Ngẩn ngơ những

tiếng cười

Xôn xao lòng câu

hát

Giữa bầu trời bát

ngát

Mùa xuân về bao la"

(Xuân ñến xuân ñi)

Và trong cái vĩnh cữu của mùa xuân,

một tình yêu, một nỗi ñam mê của con

người, của nàng và chàng:

Hoa xuân vẫn nở ngàn hương sắc

Ta bổng say nhau giữa cuộc ñời.

Mùa xuân trong thơ Thiên ân thường

tràn ngập niềm vui, một niềm vui không ñến

nỗi háo hức mà mà là một niềm vui êm dịu,

tình tứ.

Xuân xanh lộc biếc

Xuân cười như hoa

Xuân nghìn mắt lá

Ngọc ngà sương xuân

(Xuân vui)

Đẹp sao hai câu thơ: "xuân nghìn mắt

lá/ngọc ngà sương xuân". Đó là một sự cảm

nhận ñầy tinh tế. Nhà thơ như là cánh bướm

mãi mê tìm kiếm cái ñẹp nhưng lại có cảm

quan của một con ong hút nhuỵ ngọt và nhà

thơ ñã kết tinh ñược những "hạt ngọc" của

mùa xuân.

Hoặc "xuân vui như thể

muôn hoa

Nồng nàn hương sắc cho

ta nhớ mình"

Với mùa xuân của Thiên Ân, mỗi con

người như muốn ñược hoá thân vào vườn

xuân ấy ñể phiêu bồng cảm nhận nỗi mênh

mang

Mưa xuân tần ngần

Gió xuân lơi lã

Vườn xuân êm ả

Bướm vàng lang thang

Mây trắng bay ngang

Nắng vàng xiên thẳng

Một ñàn cò trắng

Bay vào mênh mang

(Xuân lơi lả)

Một mùa xuân rất ñời, rất tình và rất

thiền, nhất là hai câu thơ

"Một ñàn cò trắng/Bay vào mênh

mang"

Tuy nhiên, lẽ ñời vui không ở mãi, nỗi

buồn có khi xuất hiện làm nỗi lòng thi nhân

cũng man mác, mùa xuân vì thế cũng có

những cung bậc trầm, câu thơ chùng xuống,

ấy là trường hợp:

Xuân ñưa tôi ñến tìm

hoa

Bâng khuâng cánh mỏng

la ñà rụng rơi

Xuân ñưa hoa ñến tìm

tôi

Lòng buồn như cánh hoa

trôi lững lờ"

(Tìm hoa)

Cũng có khi ñó là một mùa xuân dang dở,

và vì thế những câu thơ lại ñượm buồn cái

nỗi xót xa:

Xuân này dang dở ta

mất nhau

Ai còn mong bán ñược

trầu cau

Tơ hồng bỏ rối không

nơi buộc

Thăm thẳm trong lòng

thăm thẳm ñau

Dang dở xuân này ta

mất nhau

Con ñò lận ñận khúc

sông sâu

Mênh mông sóng nước

mênh mông gió

Những nhớ thương

không bắc nổi nhịp cầu.

(Dang dở)

Hoặc cũng có khi mùa xuân buồn vì tái tê

nỗi nhớ:

"gặp bao nỗi nhớ bạn bè

Cánh ñào phai rắc tái tê góc vườn"

Vượt lên tất cả, dù xuân buồn hay

xuân vui thì mùa xuân trong thơ ông ñều

ñẹp ñẽ, ý vị, thanh tao, ñiều ñó hẳn trong

trái tim nhà thơ luôn có một mùa xuân dâng

ñầy và thâm trầm những cung bậc cuộc ñời.

Mùa xuân mang ñến cho nhà thơ sức xuân,

sự sống và chính nó lại biến thành tiềm

năng sáng tạo ñể nhà thơ tiếp tục sống và

làm nên những vấn thơ mùa xuân, biến

những ý tưởng thành hiện thực:

Xuân ñến ở trong lòng

Những niềm vui mới mẻ

Những ước mơ lặng lẽ

Sẽ nẩy chồi thành xuân

(xuân ở trong lòng)

Có phải chính vì trái tim ñầy yêu

thương giao cảm với ñời mà dường như

Thiên Ân rất có duyên với xuân, như ông tự

thú:

Lòng ta lắm ái ân

Xuân nhân thành tiếng

hát.

(Xuân ñến xuân ñi)

Khép lại tập thơ, kết lại dòng suy

cảm, tôi cầu mong cho nhà thơ dồi dào sức

xuân ñể hát khúc ca dịu ngọt ấm êm về

mùa xuân bất tận, vốn rất ñẹp.

Hà Nội tháng 8 năm

2007, P.T.

H

Trần Nhân Tông với cảm hứng mùa xuân Nguyễn Công Lý

Trần Nhân Tông (1258-1308), là một vị vua anh minh, một vị anh hùng dân tộc, một nhà tư tưởng, một vị tổ, một Đức Phật sống, một nhà văn hóa, một nhà văn lớn ñời Trần.

Trong lĩnh vực thơ văn, ông có nhiều bài thơ

Một góc chùa Dâu

ñạt ñến trình ñộ kiệt tác, mà Thiên Trường vãn vọng (Buổi chiều ở Thiên Trường nhìn ra xa); Nguyệt (Trăng) là những ví dụ tiêu biểu. Bài thơ Thiên Trường vãn vọng với bút pháp vừa thực vừa hư, vừa tĩnh vừa ñộng ñã giúp cho người ñọc vừa hiểu ñược cái cụ thể, lại vừa cảm nhận sâu xa hơn cái cụ thể. Trong khung cảnh trời chiều nơi hành cung Thiên Trường, nhà vua - thiền sư nhìn ra xa thấy cảnh quê hương với ñồng ruộng, xóm thôn yên ả thanh bình. Trên con ñường làng, chú mục ñồng ngồi vắt vẻo trên lưng trâu ñang thổi sáo dẫn trâu về chuồng; dưới cánh ñồng, có ñôi cò trắng bay song song ñáp xuống. Tác giả tự hỏi những thôn xóm trong màn sương mờ ảo kia là có hay không? Cuối cùng là cái không lời tan biến vào cõi hư không tịch mịch trong buổi chiều tàn. Bài thơ ñạt ñến mức “thi trung hữu họa” ñược viết dưới ánh sáng của Mỹ học Thiền tông, bởi trạng thái chập chờn giữa hư và thực; giữa tĩnh với ñộng; giữa hữu và vô. Còn bài thơ Nguyệt như thi ñề cho biết sẽ tả cảnh trăng, nhưng ba câu ñầu không nói về trăng, mà là cảnh ñêm tịch tĩnh. Chỉ có giọt sương rơi khẽ khàng trước sân cùng âm thanh của tiếng chày ñập vải vang lên từ nơi nào, như là tiếng ñồng vọng, âm hưởng trong ñêm. Đây là cảnh thực. Đến câu cuối cảnh trăng mới xuất hiện, vừa thực lại vừa hư, tạo nên vẻ ñẹp bừng sáng lung linh bởi ánh trăng hội tụ trên chùm hoa mộc tê vừa hé nở: Mộc tê hoa thượng nguyệt lai sơ (Trên chùm hoa mộc nguyệt lồng gương). Nhưng rất tiếc, ñây không phải là những thi phẩm viết về mùa xuân. Mười lăm bài thơ trang nhã, diễm lệ trực tiếp tả cảnh mùa

xuân bộc lộ tình xuân như: Xuân nhật yết Chiêu Lăng; Xuân hiểu; Xuân cảnh; Xuân vãn; Mai; Tảo mai; Quỹ Trương Hiển Khanh xuân bính; Nhị nguyệt thập nhất dạ; hoặc gián tiếp vì có nhắc ñến ý xuân, cảnh xuân, cảm xuân dù chỉ là bất chợt thoáng qua như: Khuê oán; Đăng Bảo Đài sơn; Động Thiên hồ thượng; Thiên Trường phủ; Sơn phòng mạn hứng; Đề Cổ Châu hương thôn tự; Tống Bắc sứ Lý Trọng Tân, Tiêu Phương Nhai. (Để không phải chú thích dưới các trích dẫn, tất cả những thi phẩm nguyên tác và bản dịch ñược trích trong bài viết này, chúng tôi rút từ Thơ văn Lý - Trần, tập 2, quyển thượng, do Nguyễn Huệ Chi chủ biên, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1989 từ trang 451 ñến trang 472).

Trước hết, xin ñiểm qua những ý xuân, cảm xuân bất chợt trong thơ Trần Nhân Tông. Bài Khuê oán (Niềm oán hận của khuê phụ) là lời tâm sự của thiếu phụ trong phòng khuê nuối tiếc bâng quơ về thời gian sau khi thức giấc:

Thụy khởi câu liêm khán trụỵ hồng,

Hoàng ly bất ngữ oán Đông phong.

Vô ñoan lạc nhất tây lâu ngoại,

Hoa ảnh chi ñầu tận hướng Đông.

(Tỉnh giấc, rèm nâng, ngó rụng hồng,

Hoàng oanh im tiếng giận Đông phong.

Lầu Tây vô cớ, vầng dương lặn,

Cả bóng hoa cành ngả hướng Đông).

Sau một giấc dài, thiếu phụ thức dậy, cuốn rèm mở cửa ngắm nhìn những cánh hồng rụng rơi; trong khi chim hoàng oanh im bặt tiếng vì oán hận mùa xuân ñã qua, gió xuân không tới nữa. Chim hoàng oanh là biểu tượng của mùa xuân; Đông phong là gió thổi từ phương Đông, theo Dịch học thì trong Ngũ hành, phương Đông thuộc Mộc, mà Mộc chỉ mùa xuân, nên Đông phong là gió xuân. Không có tiếng chim, chẳng có gió xuân, có lẽ lúc này tiết trời ñã cuối xuân hoặc mới sang hè. Tuổi trẻ bao giờ cũng gắn với mùa xuân, nên nàng mới nuối tiếc thời gian chóng qua, ñời người chóng già. Một cảm thức ñầy tính triết lý của tác giả về thời gian, nêu lên quy luật khắc nghiệt của tuần hoàn, qua mấy vần thơ hàm súc, ý tại ngôn ngoại.

Không hiểu sao trong nhiều bài thơ, Trần Nhân Tông hay nhắc ñến gió xuân (Tống Bắc sứ Lý Trọng Tân, Tiêu Phương Nhai; Khuê oán; Mai; Tảo mai) hoặc cảnh xuân muộn, xuân tàn (Xuân vãn; Sơn phòng mạn hứng; Nhị nguyệt thập nhất dạ…), có lẽ là bắt nguồn từ cảm thức về thời gian như trên. Nhìn cảnh hoa rụng, mưa tạnh, thấy núi non tịch mịch, lại nghe một tiếng chim kêu nơi biên cương, nhà thơ - thiền sư mới biết mùa xuân ñã qua: Hoa tận, vũ tình, sơn tịch tịch; Nhất thanh ñề ñiểu, hựu xuân tàn - Sơn phòng mạn hứng, bài 2 (Hoa tàn, mưa tạnh, non im lắng; Xuân cỗi còn dư một tiếng chim). Cảnh xuân tàn ở ñây có thể là hình ảnh biểu trưng cho tuổi già, cho

con người ñã sang bên kia dốc của cuộc ñời? Có lần, tác giả lên chơi núi Bảo Đài, thấy cảnh núi mây như xa như gần; ngõ hoa nửa rợp nửa nắng, nhà thơ cảm thức về thời gian cứ tuần hoàn trôi nên không cất lời mà chỉ tựa lan can thổi sáo dưới ánh trăng sáng chan hòa trước ngực (Đăng Bảo Đài sơn). Cuối cùng là cái vô ngôn. Bài thơ mang cảm thức Thiền, và có lẽ lúc này nhà vua - thiền sư ñang tu trên Yên Tử, bởi Bảo Đài là một ngọn núi thuộc dãy Yên Tử ở Đông Triều, Quảng Ninh.

Tiếp theo là những vần thơ trực tiếp tả cảnh mùa xuân bộc lộ tình xuân. Ngày xuân, nhà vua về quê hương Thiên Trường viếng lăng mộ ông nội là Trần Thái Tông, lại nghĩ ñến một thời hào hùng oanh liệt với chiến tích chống Nguyên Mông lần thứ nhất của dân tộc, làm nên hào khí Đông A bất diệt (1258), vì thế mà người lính già ñầu bạc tham gia kháng chiến ngày nào giờ ñang coi giữ lăng mộ vẫn mãi mãi kể chuyện về ñời Nguyên Phong với niềm tự hào lớn (Nguyên Phong là niên hiệu lần thứ ba (từ 1251 ñến 1258) của Trần Thái Tông (lên ngôi 1225 - nhường ngôi 1258) khi còn trị vì): Bạch ñầu quân sĩ tại; Vãng vãng thuyết Nguyên Phong. (Lính bạc ñầu còn ñó; Chuyện Nguyên Phong kể hoài - Bài Xuân nhật yết Chiêu Lăng). Hay như ngày cuối xuân trong tiết hàn thực mùng ba tháng ba, sau khi thưởng thức các ñiệu múa cùng với sứ giả phương Bắc, nhà vua tặng bánh trôi, bánh chay, bánh rau cho sứ giả và bảo rằng ñây là phong tục riêng của nước Nam. Lời thơ nói ít mà ý nhiều, thể hiện bản lĩnh vị hoàng

ñế nước Nam cùng bộc lộ niềm tự hào về văn hóa, văn hiến phương Nam trước sứ thần phương Bắc (Quỹ Trương Hiển Khanh xuân bính - Tặng bánh ngày xuân cho Trương Hiển Khanh). Hai bài thơ Mai và Tảo mai ngợi ca vẻ ñẹp thanh cao, cốt cách chịu ñựng sương tuyết của loài hoa ñứng ñầu trăm hoa, ñể trước gió xuân khoe sắc vàng rực rỡ, sắc trắng tinh khôi và tỏa hương làm cho lòng người ngây ngất. Có khi tả hoa mai nở sớm trong buổi ñông tàn, ñể khi xuân sang chỉ còn loáng thoáng vài cánh thơm nhẹ mà nhà thơ lại nghĩ ñến chị Hằng. Ý thơ thật lạ, giàu liên tưởng và sáng tạo: Hằng (Thường) Nga nhược thức hoa giai xứ; Quế lãnh, Thiềm hàn chỉ má hưu. (Hằng Nga như biết ñây hoa ñẹp; Quế lạnh, cung Thiềm há muốn ưa? - Tảo mai, bài 2). Vì thế mà Hồ Nguyên Trừng trong tác phẩm Nam ông mộng lục viết vào ñầu thế kỷ XV, tại câu chuyện thứ 19 có nhan ñề Thi ý thanh tân ñã hạ bút khen rằng: “Kỳ thanh tân hùng kiện quýnh xuất nhân biểu. Thiên thặng chi quân thú hứng như thử, thùy vị nhân cùng thi nãi công hồ?” (Cái thanh tân hùng tráng vượt quá người thường. Thi hứng của vị vua một nước có nghìn cỗ xe như vậy, ai dám bảo người ta khi khốn cùng thì mới có thơ hay?).

Tôi xin giới thiệu ở ñây ba bài thơ ñặc sắc về mùa xuân: Xuân hiểu; Xuân cảnh và Xuân vãn.

Xuân hiểu là một bài thơ ngũ ngôn tứ tuyệt xinh xắn, trong trẻo, hồn nhiên, thuần túy tả cảnh buổi sớm mùa xuân thật thơ mộng.

Bài thơ có lẽ ñược viết khi Trần Nhân Tông còn trẻ, rất trẻ, ñang yêu ñời, lòng tràn trề lạc quan nên ý tứ trong bài dạt dào sức xuân, ñầy tình yêu cuộc sống thông qua hình ảnh ñôi bướm trắng tung tăng bay tới cành hoa mơn mởn tỏa nhụy thơm hương:

Xuân hiểu

(Buổi sớm mùa xuân)

Thụy khởi khải song phi,

Bất tri xuân dĩ quy.

Nhất song bạch hồ ñiệp,

Phách phách sấn hoa phi.

(Ngủ dậy, ngỏ song mây,

Xuân về, vẫn chửa hay.

Song song ñôi bướm trắng,

Phấp phới sấn hoa bay).

Còn bài Xuân cảnh có lẽ ñược viết khi Trần Nhân Tông ñã nhường ngôi cho con là Trần Thuyên - Trần Anh Tông (1293 - 1314) ñể lên núi Yên Tử tu Thiền và sáng lập Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Bài thơ thất ngôn tứ tuyệt tả cảnh mùa xuân nơi am thanh chiều vắng, có hoa dương liễu trổ dày, có tiếng chim kêu nhẩn nha chậm rãi; trên bầu trời thì có áng mây chiều ñang lướt bay nhẹ nhàng. Trong cảnh tịch tĩnh yên ắng ấy, có vị khách ñến thăm, chẳng hỏi chuyện nhân gian, thế sự, cũng không tham vấn về Thiền

mà chỉ ñứng tựa lan can bên thềm hoa cùng với Thiền sư nhìn ngắm màu xanh nhạt nhòa mờ mịt ở nơi chân trời xa. Cảnh hiện thực trong buổi tà dương ñến ñây ñã biến thành tâm cảnh. Chủ và khách cùng im lặng. Cảnh vật và lòng người như hòa làm một. Chủ cũng thế mà khách cũng thế. Cái vô ngôn ở cuối bài thơ như thể hiện ý vị Thiền ñạo, ñạt ñến chỗ giải thoát:

Xuân cảnh

(Cảnh mùa xuân)

Dương liễu hoa thâm ñiểu ngữ trì,

Họa ñường thiềm ảnh, mộ vân phi.

Khách lai bất vấn nhân gian sự,

Cộng ỷ lan can khán thuý vi.

(Chim nhẩn nha kêu, liễu trổ dày,

Thềm hoa chiều rợp, bóng mây bay.

Khách vào chẳng hỏi chuyện nhân thế,

Cùng tựa lan can ngắm núi mây).

Và bài thơ Xuân vãn có lẽ cũng ñược viết khi Trần Nhân Tông ñã là vị Tổ của Thiền phái Trúc Lâm. Lúc này tuổi ñã cao, công phu Thiền ñịnh ñạt chỗ liễu ngộ giải thoát, rõ lẽ “sắc” và “không” của kinh văn Bát nhã nên thiền sư nhìn cuộc ñời như như tự tại, thản nhiên. Thiền sư có dịp hồi tưởng một thời tuổi trẻ của mình, lúc ấy mỗi khi xuân về thì lòng rộn ràng gởi ở trăm hoa. Còn bây giờ

ñã hiểu ñược, ngộ ra, tức khám phá ñược bộ mặt của chúa xuân (Đông hoàng diện), tức cũng có thể là thấy rõ chân như, tự tính, bản tâm thanh tịnh, bản lai diện mục nên dù ñang ngồi Thiền, ngắm cảnh hoa rụng mà lòng vẫn nhất như, không xao ñộng. Cái tâm thanh tịnh tuyệt ñối. Tâm và Pháp ñến ñây nhất như, hòa làm một, không phân biệt nội giới với ngoại cảnh. Bài thơ thể hiện tư tưởng Thiền học uyên áo, uyên nguyên, uẩn súc, chỉ có thể cảm nhận bằng trực cảm tâm linh chứ không thể luận bình:

Xuân vãn

(Xuân muộn)

Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,

Nhất xuân tâm tại bách hoa trung.

Như kim khám phá Đông hoàng diện,

Thiền bản bồ ñoàn khán trụỵ hồng.

(Tuổi trẻ chưa tường lẽ sắc không,

Xuân sang, hoa nở, rộn tơ lòng.

Chúa xuân nay ñã thành quen mặt,

Nệm cỏ ngồi Thiền ngó rụng hồng).

Thơ là tiếng lòng, là tiếng nói cảm xúc của thi nhân trước hiện thực. Phan Phu Tiên trong lời tựa Việt âm thi tập (1433) có viết: “Tâm hữu sở chi, tất hình ư ngôn. Cố thi dĩ ngôn chí dã”. (Trong lòng có ñiều gì, tất thể hiện ra lời nói. Cho nên, thơ là ñể nói cái chí

vậy). Chí ở ñây cũng là tâm, là cảm xúc, là tấm lòng. Cảm hứng mùa xuân trong thơ của nhà vua - thi nhân - thiền sư - vị Phật hoàng Trần Nhân Tông là như thế. Do khuôn khổ của một bài báo, tôi không thể viết dài và có thể chưa nói ñược, nói hết cái hay, cái sâu sắc trong thơ mùa xuân của vị thi nhân - thiền sư này. Nhưng thiết nghĩ, ñây cũng là cách góp vui cho quý vị lúc nhàn rỗi trong buổi xuân về tết ñến.

CẢM NGHĨ VỀ MỘT BÀI THƠ XUÂN

Thích Thông Huệ

Xứ Kinh Bắc, cái nôi của nền văn minh lúa nước sông Hồng, là quê hương những người con ưu tú của ñất Việt: Chàng trai châu Cổ Pháp (làng Ðình Bảng) Lý Công Uẩn, tức vua Lý Thái Tổ, người mở ñầu cơ nghiệp nhà Lý, người ban chiếu dời ñô tạo dựng Thăng - Long thành là Hà Nội ngày nay; vua Lý Thánh Tông, người ñã có quyết ñịnh táo bạo nhưng sáng suốt - lập Nguyên phi Ỷ Lan làm Nhiếp chính, góp công giữ vững giang sơn, mở rộng cõi bờ. Kinh Bắc là quê mẹ của ñại thi hào Nguyễn Du với những áng thơ nôm tuyệt tác Kim Vân Kiều và Văn tế thập loại chúng sinh. Kinh Bắc có làng quan họ Bắc Ninh, nơi nổi tiếng với những khúc ca ñối ñáp của những “liền anh, liền chị”, từ tục

hát chào ñón vua Lý Thánh Tông về thăm quê, biến ñổi thành lối hát hội của cả 49 làng quan họ.

Xứ Kinh Bắc cũng là quê hương của Trạng nguyên Lý Ðạo Tái (1254-1334), người cùng Ðại tướng Trần Khắc Chung ủng hộ cuộc lương duyên của Công chúa Huyền Trân cùng vua Chiêm Chế - Mân, ñổi lấy sự bang giao giữa hai nước Việt - Chiêm và hai châu Ô - Lý làm sính lễ. Trạng nguyên xuất thân dòng dõi quan liêu nhưng thân phụ lại không tham dự triều chính. Từ nhỏ, Ngài ñã sớm thông minh tài trí hơn người, lại có tâm hồn nghệ sĩ. Năm 21 tuổi, Ngài ñỗ ñầu kỳ thi Tiến sĩ, ñược bổ nhiệm tại Hàn Lâm Viện. Khi thấm nhuần Phật pháp, Ngài dâng biểu từ quan, xuất gia theo hầu Sơ Tổ Trúc Lâm Ðiều Ngự Giác Hoàng. Ðược kế thừa ngôi vị, làm Tam Tổ dòng Thiền Trúc Lâm Yên Tử, Ngài ủy thác mọi việc trong Giáo hội cho Quốc sư An Tâm, sớm chiều ngao du tự tại. Tâm hồn thi nhân ẩn tàng trong phong cách Thiền sư, nên thơ văn của Ngài dường như man mác tình cảm, mà phần ñông người xem cho là ñượm màu thế tục. Bài thơ Xuân nhật tức sự (Tức cảnh ngày xuân) sau ñây là một trong những bài thơ của Ngài bị hiểu lầm nhiều nhất:

Nhị bát giai nhân thích tú trì,

Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly.

Khả liên vô hạn, thương xuân ý,

Tận tại ñình châm, bất ngữ thì.

Nghĩa:

Cô gái mười sáu tuổi ngồi thêu gấm,

Dưới khóm hoa tử kinh, chim hoàng oanh hót.

Ðáng thương vô cùng, thương ý xuân,

Chỉ ở chỗ dừng kim không nói.

Dịch thơ:

Mỹ nhân mười sáu ngồi thêu gấm,

Hoa nở, hoàng oanh hót rộn ràng.

Ðáng thương vô hạn, thương xuân ý,

Thương chỗ dừng kim, chẳng nói năng.

Theo cách hiểu thông thường, ñây là bài thơ tả cảnh có lồng vào tình cảm của tác giả ñối với nhân vật trong thơ. Bức tranh tố nữ ñược phác thảo bằng một bàn tay tài hoa - chỉ hai câu thơ ñầu mà ñủ cả sắc thinh hương:

Nhị bát giai nhân thích tú trì,

Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly.

Khung cảnh êm ả của một ngày xuân nắng ấm, không khí trong lành thoang thoảng mùi hương huyền ảo - hương của hoa hay của người ñẹp tuổi trăng tròn ñang ngồi thêu gấm? Tiếng chim hót líu lo như những nét chấm phá tô ñiểm cho bức tranh Xuân. Hoa và người, vẻ ñẹp thuần khiết gần với

cái chân mỹ của thiên nhiên, như Xuân Diệu ñã từng rung ñộng:

Xuân ñầu mùa trong sạch vẻ ban sơ,

Hương mới thắm bền ghi như thiết thạch.

Hương xuân ñầu mùa của nét ñẹp trinh nguyên, tuy mơ hồ mà ghi ñậm nét vào ký ức. Cái ñẹp ñâu dành cho riêng ai, nhưng cũng không phải là sở hữu của tất cả mọi người, chỉ hiện bày cho người biết trân trọng, biết thưởng thức. Tâm hồn nghệ sĩ một lần diễm phúc ñược tiếp xúc với cái thuần thiện thuần mỹ, bỗng thoát xác, thăng hoa, người và cảnh như hòa nhập với nhau trong một thực tại vô ngôn. Lúc ấy, chỉ cần vài nét phóng bút ñã có một bức họa ñể ñời, một vài lời nhạc ñã làm bài hát trở thành bất tử!

Khả liên vô hạn, thương xuân ý,

Tận tại ñình châm, bất ngữ thì.

Người ñẹp ñang thêu, nghĩ ngợi ñiều chi mà dừng kim không mở lời? Có phải tiết xuân ấm áp, hoa xuân tươi thắm, khí xuân chan hòa khiến lòng xuân cảm thấy nao nao? Ðôi mắt cô mơ màng, nhìn xa xôi không nói nhưng thầm nói bao ñiều. Nguyễn Bính một hôm nhìn qua nhà bên cạnh, cũng bất chợt gặp ñược khoảnh khắc “bất ngữ thì” của cô láng giềng:

Ðã thấy xuân về với gió ñông

Với trên màu má gái chưa chồng.

Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm

Ngước mắt nhìn trời ñôi mắt trong.

Hai ý thơ tuy khác lời nhưng lại gặp nhau ở nơi chưa nói: Một người tả cô gái dừng tay thêu gấm, người kia vẽ nên cảnh người ñẹp hàng xóm, ngước mắt nhìn trời. Cô không cần mở lời, vì chẳng phải “ñôi mắt trong” kia ñã là cửa sổ tâm hồn cô ñó ư? Chỉ khác một ñiều, người nầy mạnh bạo nói thẳng “thương vô hạn”, còn người kia, bằng sự nhắc lại một cách xót xa “Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm” như tự nhận rằng, tuy gần nhau ñấy nhưng vẫn cách xa vạn dặm. Chao ôi là tài hoa, những ngọn bút thi nhân tức cảnh sinh tình!

Người ñọc có thể thông cảm, có thể ca ngợi tài nhả ngọc phun châu của thi sĩ Trạng nguyên Lý Ðạo Tái. Nhưng ñối với Thiền sư Tam Tổ Huyền Quang, thì những lời thơ dạt dào tình cảm ñời thường như thế khó lòng ñược chấp nhận. Không những Ngài Huyền Quang bị nhiều người ñương thời lên án, mà ngay cả một số nhà nghiên cứu phê bình ngày nay cũng ñánh giá khá khe khắt về Ngài. Có rất nhiều lời ca tụng vua Trần Nhân Tông như một minh quân, một Thiền sư ñạt ñạo, một vị Tổ khai sáng dòng Thiền Việt Nam: “Trần Nhân Tông không chỉ là nhà chính trị nhìn xa trông rộng mà còn là nhà quân sự có tài; không chỉ là nhà ngoại giao mà còn là nhà tư tưởng, nhà văn, nhà thơ; không chỉ là vị quân vương mà còn là nhà tu hành; không chỉ là nhà văn hóa mà còn là Thiền sư lỗi lạc”(1) hoặc “Thiền của Trúc

Lâm Yên Tử là thiền gì?Ðó chính là Tổ Sư Thiền. Ðạo Phật mà Trần Nhân Tông ñã ngộ là ñạo Phật gì? Ðó chính là ñạo Phật Thiền. Và trí tuệ mà Trần Nhân Tông ñã ñạt ñược là trí tuệ gì? Ðó chính là trí tuệ Phật, còn gọi là trí tuệ siêu tuyệt, trí tuệ tối thượng thừa” (2). Ngược lại, nói về Tam Tổ Huyền Quang thì: “... Vậy mà Phật giáo ñời Trần, với biểu tượng Trúc Lâm Yên Tử ñã không tồn tại ñược quá ba ñời. Tổ thứ ba Huyền Quang ñã không gánh nổi công việc tăng tiến Giáo hội, chủ yếu ñược nhìn nhận như một thi nhân” (3)

Thật ra, sự khen chê vốn không cùng, và tùy thuộc ý kiến chủ quan của mỗi người. Hành vi, cử chỉ và ngôn phong của các Thiền sư cũng không dễ hiểu thấu, huống gì việc phán ñoán phê bình. Những tài liệu về cuộc ñời Ngài Huyền Quang cho ñến nay hầu như chỉ còn quyển Tổ Gia Thực Lục, vốn có nhiều chi tiết huyền bí khó tin khó nhận. Người ñời sau không biết gì về hành trạng của Ngài, như Ngài ngộ ñạo trong hoàn cảnh nào, dạy dỗ ñồ chúng ra sao, trạng thái lúc thị tịch có gì ñặc biệt, môn ñệ truyền thừa gồm những ai... Phần thi văn của Ngài cũng chỉ còn hai mươi ba bài thơ chữ Hán và một bài phú chữ Nôm. Vì thế, theo quan niệm thế gian, Ngài Huyền Quang chỉ là một Trạng nguyên ñi tu, chưa thoát khỏi sự dính mắc với cảnh và người. Tuy nhiên, ñứng trên quan ñiểm nhà Thiền, Ngài Huyền Quang là một Thiền sư ñạt ñạo, là vị Tổ của dòng Thiền Trúc Lâm Yên Tử, kế thừa Tổ thứ hai Pháp Loa. Những bài thơ của Ngài phần nhiều ñều mượn cảnh ñể tỏ ý, mượn lời hoa mỹ ñể chuyển tải lý

ñạo.

Trở lại bài thơ Xuân nhật tức sự. Thiền sư Huyền Quang ñã cảm nhận một cách tinh tế sự toàn mỹ của bức tranh tố nữ ngồi thêu dưới nắng xuân, nhưng không có sự rung ñộng thường tình của nghệ sĩ, càng không có sự ñắm luyến thế tục trước một người con gái yêu kiều. Toàn bài chỉ trở về một câu duy nhất: “Tận tại ñình châm bất ngữ thì”. Thương vô hạn, nhưng không thương nơi người nơi cảnh, mà thương ở chỗ dừng kim không nói. “Dừng kim” nghĩa là không còn ñan dệt nghiệp, tạo nhân luân hồi sinh tử. “Không nói” là ñến chỗ vô ngôn, cứu cánh của nhà Thiền. Ngôn ngữ dù văn hoa trau chuốt ñến mấy, cũng vẫn còn trong vòng ñối ñãi - có tốt xấu, có thị phi, có nhân ngã. Chân lý tuyệt ñối không thể dùng lời ñể diễn tả, không thể dùng ý ñể nghĩ suy, càng không thể nhờ suy luận mà biện biệt. Người ñạt ñạo không còn kẹt trong phân biệt hai bên nên không chỗ mở lời, không còn tạo nghiệp nên thoát vòng kềm tỏa của sinh tử. Ấy chính là GIÁC NGỘ và GIẢI THOÁT, mục ñích tối hậu của ñời tu.

Bốn câu thơ sau ñây trong bài “Diên Hựu tự” có thể phần nào diễn ñạt nội dung tâm chứng của Ngài Huyền Quang:

Vạn duyên bất nhiễu thành già tục,

Bán ñiểm vô ưu nhãn phóng khoan.

Tham thấu thị phi bình ñẳng tướng,

Ma cung Phật quốc hảo sinh quan.

Nghĩa:

Muôn duyên chẳng rối nào ngăn ngại,

Nửa ñiểm không phiền mắt rộng thang.

Tham tột thị phi tướng bình ñẳng,

Cung ma, cõi Phật ñẹp ngang hàng.(4)

Người ñã uống một hớp cạn hết nước Tây giang, không còn cùng làm bạn với muôn pháp. Chẳng còn duyên nào làm rối loạn, chẳng còn ñiểm nào làm phiền não, thì tâm bao trùm pháp giới, tầm mắt mở rộng thênh thang. Tham cứu ñến tột cùng bản chất mọi sự vật, thấu triệt tính bình ñẳng giữa thị và phi, giữa Bồ-ñề và phiền não, giữa Niết-bàn và sinh tử, giữa Phật quốc và ma cung, thì Ta-bà hay Tịnh ñộ cũng chỉ ở tại ñây và bây giờ. Lúc này sử dụng hành ñộng hay ngôn từ nào, các Ngài cũng ñều từ tục ñế mà tỏ bày chân ñế, cốt khai thị cho ñương cơ thầm nhận bản tâm thanh tịnh của chính mình. Ðương cơ nếu chấp vào hình thức văn tự, sẽ bị trói buộc vào mớ bòng bong của ý thức suy luận, từ ñó xa cách muôn trùng với ý Tổ sư.

Mượn thi ca diễn ñạt thiền lý không phải chỉ ở Việt Nam, cũng không phải chỉ có từ ñời Trần. Từ thời Lục Tổ Huệ Năng ở Trung Hoa với bài kệ trình kiến giải “Bổn lai vô nhất vật...”, Thiền tông ngày càng phát triển mạnh mẽ và song song ñó, thi ca cũng nhuốm mùi thiền vị. Ðường-Tống là thời kỳ hoàng kim của thiền, cũng là giai ñoạn phát triển rực rỡ của nền thi ca Trung Quốc. Các

nhà thơ nổi tiếng như Ðỗ Phủ, Bạch Cư Dị, Tô Ðông Pha ñều có những bài thơ man mác hương thiền; ngược lại, nhiều vị Thiền sư cũng mượn lời thơ chuyển tải chân lý. Theo tư tưởng Triết học Ðông phương, ấy là ñem Hình nhi hạ ñể biểu hiện Hình nhi thượng, tức mượn vật ñể sáng lý, mượn cái hữu hạn vô thường ñể chỉ bày cái vô hạn thường hằng bất hoại. Có người bảo: “Thơ là chiếc áo gấm thêu hoa của thiền khách, thiền là chiếc dao gọt ngọc của thi gia” (5).

Mới nhìn qua, ta cảm thấy thơ và thiền thật khác nhau trời vực. Một bên là ngôn ngữ sản phẩm của ý thức, bên kia là nội dung tâm chứng từ trực giác. Một bên diễn tả tư tưởng chủ quan với ñối tượng người hay cảnh, mà ñộc giả có thể ñồng cảm, có thể hiểu thấu; bên kia lại ở nơi “ñường ngôn ngữ dứt, chỗ tâm hành diệt” (ngôn ngữ ñoạn ñạo, tâm hành xứ diệt), chỉ có thể tự ngộ tự tri. Tuy nhiên, trải qua những quá trình dung hợp, trong ñó ngôn ngữ thi ca là hình thức biểu trưng tâm ý của Thiền giả, còn thiền lý, lại làm lời thơ thêm vẻ sâu sắc ý vị, sự hòa hợp giữa thiền và thơ trở thành như nước với sữa.

Thiền sư Thiên-Y Nghĩa-Hoài có bốn câu kệ ñể ñời:

Nhạn quá trường không

Ảnh trầm hàn thủy

Nhạn vô di tích chi ý

Thủy vô lưu ảnh chi tâm.

Nghĩa:

Nhạn bay trong không

Bóng chìm ñáy nước

Nhạn không có ý ñể dấu

Nước không có tâm giữ bóng.

Có chữ nào nói ñến ñạo lý, vậy mà toàn bài diễn ñạt ñược cái rốt ráo của thiền. Bài kệ về hoa sen của Thiền sư Phật Giám cũng nhân cảnh mà tỏ ý, nhân sự việc tương ñối mà tỏ bày chân lý tuyệt ñối:

Hương bao lãnh thấu ba tâm nguyệt,

Lục diệp khinh diêu thủy diện phong.

Xuất vị xuất thời quân khán thủ,

Ðô lô chỉ tại nhất trì trung.

Nghĩa:

Trăng lòng sông, búp thơm lạnh buốt,

Gió mặt hồ, lá thắm ñong ñưa.

Mọc hay chưa thì anh xem ñấy,

Ðều chỉ nằm trong một cái hồ. (5)

Và ñây là những bài thơ thắm ñượm hương thiền của một số nhà thơ Ðường - Tống:

Nhân nhàn quế hoa lạc,

Dạ tĩnh xuân sơn không.

Nguyệt xuất kinh sơn ñiểu,

Thời minh xuân giản trung.

Vương Duy

Nghĩa:

Người nhàn, hoa quế rụng,

Ðêm tĩnh, núi quạnh hiu.

Trăng mọc, chim rừng tỉnh,

Khe xuân, thỉnh thoảng kêu.

Ðỗ Tùng Bách dịch.

Hoặc:

Thủy lưu tâm bất cảnh,

Vân tại ý câu trì.

Ðỗ Phủ.

Nghĩa:

Nước chảy, tâm không ñộng,

Mây ngưng, ý lặng dừng.

Có khác gì “Ðối cảnh không tâm chớ hỏi thiền”, có khác gì “Thương chỗ dừng kim chẳng nói năng”? Bao nhiêu ngôn từ chữ nghĩa, bao nhiêu phương tiện lập bày chỉ ñể nhắm ñến cái “không thể nói”. Cho nên, sách Trinh Nguyên Lục Thư viết “Ðiều mà thơ muốn mọi người lãnh hội chẳng phải là ñiều thơ nói, mà là những ñiều vượt ra ngoài

hình tượng mà thơ không nói ra ñược”.

*****

Cuộc ñời Tam Tổ Huyền Quang, gẫm ra có khá nhiều ñiều không như ý - lúc còn trẻ, do dung nhan kỳ lạ và gia cảnh bần hàn nên tuy sớm ñịnh hôn ước mà chưa ñược thành thân. Thấy rõ tình ñời bạc bẽo, nên khi ñỗ Trạng nguyên, ñược nhà vua gả công chúa, Ngài vẫn một mực chối từ:

Khó khăn thì chẳng ai nhìn,

Ðến khi ñỗ Trạng tám nghìn nhân duyên.

Trở thành người ñứng ñầu Giáo hội, Ngài lại bị hiểu lầm vì cung nữ Ðiểm Bích - vụ án ñầy tai tiếng do vua Trần Minh Tông lập bày ñể thử thách ñạo hạnh của người tu. Tuy nhiên, một vị Thiền sư ñã tự tại trước tám gió, có khi nào bận lòng trước lời khen chê của thiên hạ?

Thủ bả xuy thương hòa mộc ñạc,

Tùng giao nhân tiếu lão tăng mang.

Nghĩa:

Tay cầm dùi mõ, tay nâng sáo,

Thiên hạ cười ta, cứ mặc tình.

Nguyễn Lang dịch.

Thiền sư và nghệ sĩ tuy hai mà một - hình ảnh dung hợp thật ñẹp ñẽ giữa Thiền học và nghệ thuật ñời thường. Mặc ai hiểu mặc ai

không hiểu thấu, Ngài không ñộng tâm vì biết tất cả ñều hư dối không thật. Nhị tổ Huệ Khả ở Trung Hoa, lúc cuối ñời thường ñến những chốn trà ñình tửu ñiếm, có khi giữa ñám ñông thuyết pháp hoặc làm những nghề lao công nặng nhọc.

Có người hỏi sư:

- Thầy là nhà tu, tại sao làm như thế?

Sư ñáp:

- Ta tự ñiều phục tâm, ñâu có quan hệ gì ñến việc của ngươi? (6)

Ðó là phong cách của người tu ñạt ñạo, luôn an nhiên tự tại trước mọi tình cảm của người ñời và mọi thử thách của cảnh ngộ. Bởi vì “Tham tột thị phi bình ñẳng tướng” nên không kẹt vào ñối ñãi hai bên. Thấu triệt tận căn ñể Lý Bất nhị - chân lý tuyệt ñối của nhà Phật, hành giả không còn lời nào ñể nói mà chỉ biết im lặng tự tri. Cái im lặng sấm sét nầy ñã ñược thể hiện nơi Ðức Phật khi ñóng cửa thất ở nước Ma-Kiệt, nơi cư sĩ Duy Ma khi ngậm miệng ở thành Tỳ-Da, và bây giờ cô gái “Tận tại ñình châm bất ngữ thì”. Người tu nào không mong nhận ra và thương nơi chỗ dừng kim không nói?

Xin mượn lời Thiền sư Vĩnh-Gia Huyền-Giác trong Chứng Ðạo Ca - viên ngọc quý trong gia tài thi ca của nhà Thiền - ñể kết thúc bài này:

Nhật khả lãnh, nguyệt khả nhiệt,

Chúng ma bất năng hoại chân thuyết?

Tượng giá tranh vanh mạn tiến ñồ,

Thùy kiến ñường lang năng cự triệt?

Ðại tượng bất du ư thố kính,

Ðại ngộ bất câu ư tiểu tiết.

Mạc tương quản kiến báng thương thương,

Vị liễu, ngô kim vị quân quyết.

Nghĩa:

Nhật dù lạnh, nguyệt dù nóng,

Lời chân thật ma nào phá hỏng.

Xe voi ngạo nghễ cứ tiến lên,

Mặc sức bọ trời theo ngăn chống.

Voi lớn chẳng ñi theo dấu thỏ,

Ngộ lớn nệ gì nơi tiết nhỏ.

Chớ dòm trong ống mỉa trời xanh,

Chưa tỏ, vì anh ta giải rõ!

Thông Phương dịch.

(1) Nguyễn Hùng Hậu: Lược khảo tư tưởng Thiền Trúc Lâm Việt Nam. NXB Khoa học xã hội - 1997, tr. 119

(2) Thượng tọa Thích Thanh Thế: Ðạo ñức trí tuệ Trần Nhân Tông... Trần Nhân Tông, vị

vua Phật Việt Nam - NXB Tổng hợp TP HCM - 2004, tr. 291

(3) Văn Quân: Phật giáo ñời Trần và văn hóa Ðại Việt - Trần Nhân Tông, vị vua Phật Việt Nam - NXB Tổng hợp TP HCM - 2004, tr. 191.

(4) Hòa thượng Thích Thanh Từ: Tam Tổ Trúc Lâm giảng giải - NXB TP HCM - 1997, tr. 619.

(5) Ðỗ Tùng Bách: Thơ Thiền Ðường - Tống. NXB Ðồng Nai - 2000, tr. 306 - 292.

(5) Ðỗ Tùng Bách: Thơ Thiền – Ðường - Tống. NXB Ðồng Nai - 2000, tr. 306 - 292

(6) Hòa thượng Thích Thanh Từ: Sử 33 vị Tổ Thiền Tông Ấn Hoa - Nhà in Hợp Thịnh - 1972, tr. 181

Viên Như Dịch như thế nào cho ñúng ý thơ và ai là tác giả ñích thực của “Xuân Nhật tức sự”?

“Xuân nhật tức sự” ñược lưu truyền là của Thiền Sư Huyền Quang (1254–1334), tổ thứ ba Thiền phái Trúc Lâm. Đây là bài thơ hay, ñược nhiều người dịch và chú giảng. Các

thức giả dịch bài này cho rằng ý bài thơ quá lãng mạn, hơi lạ ñối với tác giả là một thiền sư. Đồng thời bài này lại trùng với một bài thơ của thiền sư Trung Hoa tên Ảo Đường Trung Nhân ñời Tống (?–1203) [1]. Ý tứ bài thơ “Xuân nhật tức sự” có như các dịch giả ñã hiểu và chú giảng không? Và ai mới là tác giả ñích thực của bài thơ ấy?

Để giải quyết vấn ñề này theo tôi, trước hết ta phải làm rõ nghĩa bài thơ, tìm những ẩn ý trong bài thơ rồi kết hợp với thi pháp học và sử học ñối chiếu ñể xác ñịnh “xuân nhật tức sự” là thế nào? Ai là tác giả ñích thật của bài thơ.

Nguyên văn :

Xuân nhật tức sự

Nhị bát giai nhân thích tú trì

Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly

Khả lân vô hạn thương xuân ý

Tận tại ñình châm bất ngữ thì.

Huyền Quang

Đặng Thai Mai dịch:

Đường kim bỗng chậm lại trên tay cô nàng xinh ñẹp mười sáu xuân xanh,

Mấy chú oanh vàng thỏ thẻ trong lòng tử kinh hoa nở rộ,

Thương quá ñi bao nỗi lòng xuân vô hạn,

Đang trút cả giây phút ngừng kim và im phăng phắc. [2]

Đinh Gia Khánh dịch:

Người con gái ñẹp tuổi ñôi tám chầm chậm thêu,

Dưới bóng hoa tử kinh, chim hoàng ly nhảy nhót,

Đáng yêu là cái ý thương xuân vô hạn,

Đọng lại tất cả ở lúc dừng kim, không nói năng. [3]

Huệ Chi dịch:

Lỏng tay thêu gấm gái yêu kiều

Hoa rợp oanh vàng lảnh lót kêu

Bao nỗi thương xuân thương biết mấy

Là khi không nói chợt dừng thêu.

HT Thích Thanh Từ dịch:

Thêu gấm thưa tay dáng mỹ nhân

Líu lo oanh hót, khóm hoa gần

Đáng thương vô hạn thương xuân ý

Chỉ tại dừng kim chẳng mở lời. [4]

Như thế ta thấy hầu hết bản dịch bài thơ này không khác nhau là bao nhiêu, ñiều này chứng tỏ các nhà dịch thuật hiểu bài này gần giống nhau, ñặc biệt câu một và câu

bốn. Các văn bản dịch làm cho “thiếu nữ giai nhân” biểu tượng cho mùa xuân thành một cô gái 16 bằng xương bằng thịt. Vì vậy người dịch và người chú thích phải cố gắng tìm cách giải thích cho hợp lý. Người ñời thì nghĩ có lẽ tác giả thương cô gái quá ñi rồi, thương nhất là lúc dừng kim mà chẳng nói năng gì ! Còn người tu thì lại bảo ñó là cái lý “ ngôn ngữ ñạo ñoạn, tâm hành xứ diệt”. “Bặt ñường ngôn ngữ, dứt lối tâm hành”. Đây chính là cách mà từ trước ñến nay mọi người vẫn nghĩ khi dịch bài thơ này. Hệ quả tất yếu là bài thơ dịch cung cấp cho người ñọc những thông tin hoàn toàn xa lạ ñối với tác giả bài thơ. Việc này làm cho người ñọc hiểu lầm Huyền Quang trong suốt thời gian dài qua. Vì vậy cần phải hiểu ñúng bài thơ và khi bài thơ ñược hiểu ñúng ta sẽ có một cái nhìn khác ñối tác giả - Huyền Quang.

Theo tôi, bài thơ này có ngữ nghĩa thống nhất từ tên bài thơ cho ñến nội dung bài thơ. Đồng thời chẳng có gì bí mật trong bài thơ này. Tất cả các yếu tố và chất liệu tạo nên bài thơ ñã hoà quyện với nhau nhuần nhuyễn .

Hãy phân tích các yếu tố tạo nên sự thống nhất hình tượng bài thơ.

Chủ thể: Nàng xuân - người ñẹp ñôi tám. Chủ thể thật: Chợt nghĩ – tức sự Thời gian: Đầu xuân (tuổi 16) cho ñến cuối

xuân (thêu ñến mũi kim cuối cùng) Không gian: mùa xuân (xa: Tấm gấm

nhiều màu, gần: chim hót dưới tán hoa tử kinh)

Biện pháp tu từ:

Người ñẹp (nàng xuân) hoán dụ Tuổi 16 (ñầu xuân) ẩn dụ Tấm gấm nhiều màu (mùa xuân) hoán dụ. Đến ñường kim mũi chỉ cuối cùng (sự hy

sinh của mùa xuân) ẩn dụ.

Nhân vật thật của bài thơ: ẩn ñằng sau hai từ khá thương (khả lân) có nghĩa là ñằng sau sự xót thương này là một cánh cửa mà ta có thể ñi vào thế giới riêng tư của tác giả, từ ñó ta tìm thấy những gì mà tác giả diển tả qua bài thơ trong vai trò là mùa xuân với những hy sinh thầm lặng của nó.

Xin tạm dịch lại:

“Ngày xuân chợt nghĩ” hay “Ngày xuân tâm sự”

Người ñẹp 16 tuổi ñang chầm chậm thêu tấm gấm nhiều màu

Dưới tán hoa của cây tử kinh những con chim hoàng ly ñang hót.

Cảm thương biết mấy nỗi lòng của mùa Xuân.

Thêu ñến mũi kim cuối cùng mà chẳng nói tiếng nào.

Dịch thơ:

Ngày xuân chợt nghĩ

Chầm chậm nàng xuân dệt gấm hoa

Hoàng Ly hót dưới tử kinh già.

Nỗi lòng xuân ñó sao thương quá!

Dâng hết xuân thì chẳng nói ra.

Tên bài thơ là “Ngày xuân chợt nghĩ” như vậy mùa xuân là chủ thể của bài thơ. Đây chính là ý chủ ñạo xuyên suốt bài thơ, do ñó tất cả ngôn từ trong bài thơ ñều liên quan ñến chủ thể này. Nếu ta giải thích và liên tưởng vượt ra ngoài chủ thể ñó, có thể ta sẽ không hiểu ñược bài thơ, và khi ñã rơi vào tình huống ñó rồi thì mọi giải thích càng cố gắng càng xa ý bài thơ.

Ngay trong câu ñầu tiên, tác giả ñã nhân hoá mùa xuân thành người ñẹp ñôi tám. Tại sao vậy? Ý này cho ta hiểu ñây là thời ñiểm ñầu xuân. Bởi vì tuổi 16 hay còn gọi tuổi xuân là tuổi khởi ñầu cho sự rực rỡ của con gái, chứa ñựng những năng lượng làm thay ñổi ngày mai. Nàng ñang chầm chậm thêu tấm gấm nhiều màu (“tú” có nghĩa là gấm 5 màu). Ta có thể hình dung vào một ngày ñầu mùa xuân, tác giả nhìn thấy xa xa, những bông hoa ñang dần dần khoe sắc, và gần bên, dưới tán hoa tử kinh, những con chim hoàng ly ñang hót véo von. Mùa xuân ñang mang lại cho cuộc ñời sức sống mới khắp nơi nơi. Một cảnh xuân ñẹp, thanh bình lạ thường. Thế mà bỗng dưng tác giả lại chạnh lòng thấy thương cho nỗi lòng của mùa xuân khôn xiết, bởi lẽ vì cuộc ñời mà mùa xuân ñã ñem hết sức mình, hay ta có thể nói cống hiến ñến hơi thở cuối cùng (tận tại ñình châm) ñể làm ñẹp cho ñất trời mà chẳng hề than thở một tiếng (bất ngữ).

Như thế là ta ñã rõ, chẳng có cô nàng 16 tuổi nào ở ñây cả. Vì vậy cũng chẳng có việc “dừng kim chẳng nói” mà chỉ có mùa xuân thôi, một mùa xuân ñang ra sức cống hiến cho ñời những bông hoa kỳ diệu, chẳng có ñòi hỏi thở than gì. Ý thơ ñơn giản. Nhưng từ trước tới giờ những người dịch và chú giảng bài thơ có thể bị ám ảnh bởi thơ thiền - thơ thiền thường có những ý khó hiểu - nên ñã bỏ qua không chú ý yếu tố này (xuân) từ ñó giải thích bài thơ như ñã nêu trên và ñã nhận ñịnh “Có lẽ con người thi nhân trong ông rõ nét hơn con người tôn giáo” [5] hay “Mùa xuân và thiếu nữ: ñó là cuộc sống với vẻ yêu kiều nhất của nó; người ñẹp dừng kim thêu ñể tư lự về xuân sắc, xuân tình: lời thơ mới tình tứ làm sao ! kể ra trong thơ văn ngày xưa cũng ít khi ta bắt gặp những ý, những tình như thế” [6]. Có lẽ vì vậy khi viết “Việt Nam Phật Giáo sử luận” Nguyễn Lang ñã loại bài này ra khỏi phần nói về Huyền Quang [7].

Qua những phân tích trên ta nhận ra rằng tác giả”XNTS” ñang nhìn ñăm ñăm về phía trước, vì trong chiều không gian mà ông mô tả trong bài ta thấy: Ở xa thì trăm hoa ñang dần tô thắm, ở gần thì có những con chim ñang hót dưới táng hoa(hoa hạ chứ không là chi thượng). Như vậy tác giả không quan tâm ñến chiều cao, cái không gian mùa xuân cao rộng trên ñầu. Dấu hiệu này cho thấy ông ñang nặng gánh ưu tư. Điều này hoàn toàn phù hợp với những gì xảy ra với ông. Do ñó tôi nghĩ rằng ông viết bài thơ này trước khi ñảm nhiệm chức Tổ thứ ba Thiền phái Trúc Lâm lúc ñã 77 tuổi. Vì khi

nhận chức này xong ông bèn giao phó lại cho Quốc sư An Tâm lo toan mọi việc cho Giáo hội, ông trở về Côn Sơn và ở ñó cho ñến khi viên tịch. Điều ñó cũng chứng tỏ ông ñã hoàn toàn nguội lạnh với công danh, mà chỉ muốn ñi về phía trước với những hành trang bí ẩn của quá khứ cho ñến hết ñời mình.

Tác giả chia bài thơ thành hai ý:

Câu 1,2: Hình ảnh một mùa xuân ñang mang ñến cho ñời những gì rực rở tốt ñẹp nhất, hứa hẹn những ngày hạnh phúc cho nhân thế.

Câu 3,4: Để có ñược những giá trị tốt ñẹp hiến dâng cho ñời, mùa xuân ñã phải làm việc với tất cả sức mình mà chẳng ñòi hỏi, thở than gì. Điều ấy làm cho tác giả chạnh lòng thương xót.

Đến ñây ta có thể khẳng ñịnh rằng ñây là một bài thơ tâm sự hơn là thơ thiền. Điều này không có gì lạ. Không phải tất cả các bài thơ của thiền sư ñều là thơ thiền.Thông ñiệp mà bài thơ gởi ñến cho người ñọc là: Tất cả những gì tốt ñẹp mà chúng ta ñang hưởng thụ không phải tự nhiên mà có, sở dĩ có ñược như vậy là nhờ quanh ta biết bao người ñang thầm lặng hy sinh mà không hề mong mỏi sự ñền ñáp nào.

Đây là bài thơ xuân hay, nhưng buồn, mang ñầy tâm sự, ñiều này không phải khó hiểu. Nếu như ai ñã ñọc tiểu sử của tác giả HQ thì ñều biết rằng cuộc ñời ông có những uẩn khúc không ñược ghi lại. Tuy nhiên với

những gì có ñược trong lịch sử thời Trần và lịch sử Phật Giáo và nhất là qua thơ văn của tác giả HQ ta có thể tin rằng ñã có rất nhiều chuyện buồn xảy ra trong cuộc ñời của Huyền Quang [8]. Vì thế nhân ngày xuân, ông mượn mùa xuân, cảnh xuân ñể bày tỏ lòng mình.

Với một cảm thụ chân thật và một tài năng tinh tế, HQ ñã mở bài thơ ra bằng hình ảnh một cô gái 16 trẻ trung, mạnh mẽ ñang chầm chậm thêu tấm gấm hoa trong tiếng hót véo von của những con chim hoàng oanh dưới tán hoa tử kinh. Trong một khung cảnh xuân tươi ñẹp, hân hoan ñột nhiên ông khép lại bài thơ của mình bằng một sự tiếc thương vô hạn. Điều này cho thấy sự hướng nội ở ông rất mạnh; ñây chính là bản chất của một Thiền sư. Nhà thơ dùng từ “lân” là có dụng ý. Tác giả ñã ví mùa xuân và sự toả hết lòng mình cho vạn vật là tâm sự của mình thì ta có thể hiểu “lân” ở ñây là “ñồng bệnh tương lân”, hay sự hy sinh thầm lặng của mùa xuân ñể làm ñẹp cho ñời cũng như là sự hy sinh của ông cho nhân thế. Bài thơ ñược viết ra từ ñáy lòng tác giả, ñó là một phần ñời của ông, hay nói theo thi pháp học thì bài thơ này là một phần trong chỉnh thể ñời ông.

Bài thơ ñem lại cho người ñọc một nỗi buồn man mác. Sở dĩ người ñọc có cảm xúc như vậy là vì ông ñã ñột ngột chuyển từ vui sang buồn, từ hớn hở sang ưu tư, từ hiện tại sang quá khứ. Cách chuyển ý như vậy làm cho người ñọc cảm thấy băn khoăn, gây nên cảm thụ xúc ñộng mạnh.

Bài thơ là một thể thống nhất về ngữ nghĩa; các biện pháp tu từ phù hợp với tứ thơ. Từ ñó tôi cho rằng bài thơ có một ý nghĩa không như các nhà nghiên cứu văn học trước ñây ñã giải thích khi dịch bài thơ này.

Một bài thơ hay, nhưng ñáng tiếc lại trùng với một bài thơ của một thiền sư Trung Hoa ñời Tống như Lê Mạnh Thát trong bài “Về tác giả bài thơ Xuân nhật tức sự”ñã xác ñịnh [9]. Cần ñọc lại bài thơ ñược ghi trong sử sách Trung Quốc:

Trích :

Một hôm sư thượng ñường nêu chuyện con chó không có tính Phật, nói :

Chầm chậm nàng xuân dệt gấm hoa,

Hoàng Ly hót dưới tử kinh già.

Nỗi lòng xuân ñó sao thương quá!

Dâng hết xuân thì chẳng nói ra.

Phiên âm chữ Hán : Xem “Xuân nhật tức sự” ở trên.

Trong truyền thống thiền tông các thiền sư thường hay có những lời ñáp khó hiểu, thậm chí trái nghịch nữa. Thường khi như vậy phải có một người nêu vấn ñề hay câu hỏi và thiền sư trả lời. Câu trả lời có thể là lời nói và có khi là một hành ñộng. Tuy nhiên ñem những lời nói trái nghịch hay những hành ñộng ấy ñặt vào trong một thời không và con người nhất ñịnh ta cũng có thể lý giải ñược. Trong trường hợp này thì Ảo Đường

Trung Nhân tự nêu vấn ñề và tự trả lời bằng một bài kệ. Nghĩa của bài kệ này thì quá rõ như tôi ñã phân tích ở trên. Theo nghĩa này, nếu ta ñưa tên của bài kệ là CON CHÓ KHÔNG CÓ TÍNH PHẬT thì ta thấy rõ ràng khó mà tìm ñược sự thống nhất giữa tiêu ñề và nội dung của bài thơ. Sự không tương hợp này không phải giờ ñây khi nghiên cứu về bài thơ mới nhận ra, chính ngay vào thời Huyền Quang ở Trung Hoa cũng ñã có người nghĩ ñến ñiều ñó rồi cụ thể là ñã có một bài thơ xuất nhập với bài thơ của Trung Nhân của Nam Tẩu Sực ñược ghi lại trong Thiền Tông tụng cổ liên châu thông tập do Phổ Hội chỉnh lý và bổ sung bản Thiền Tông tụng cổ liên châu thông tập, hoàn thành từ khoảng 1295-1418.

Nguyên văn :

Nhật noãn giai nhân thích tú trì

Tử kinh chi thượng chuyển hoàng ly

Dục tri vô hạn thương xuân ý

Tận tại ñình châm bất ngữ thì.

Tạm dịch :

Nắng ấm người ñẹp thêu chậm dần

Trên cây tử kinh những con chim hoàng ly ñang hót

Muốn biết nỗi lòng mùa xuân thế nào

Tới chỗ ngừng kim chẳng nói gì.

Vì cớ gì mà Nam Tẩu Sực lại sửa bài kệ của Trung Nhân. Rõ ràng ông không xem bài kệ này là một kiểu nêu vấn ñề và trả lời bằng một bài kệ theo sách thiền thì gọi là cử và tụng, mà nhìn nhận nó như một bài thơ. Chính vì vậy ông cũng ñã nhận ra sự bất cập của bài thơ trong trường hợp của Trung Nhân. Vì vậy ông muốn ñem lại cho bài thơ một cảm xúc mới khi thay ñổi một số từ. Ông ñã dùng “nắng ấm” thay vì “mười sáu” “trên cành” thay “dưới hoa”, “dục tri” thay vì “khả lân”. Với những thay ñổi này có lẽ ông muốn ý bài thơ mạnh hơn, cứng rắn hơn như tính chất vốn có của ña số thơ thiền; nhưng vì vậy ý thơ không có ñược sự liên kết chặt chẽ. Có lẽ chính vì thế mà khi thầy trò Tự Dung và Tính Lôi viết Nam Tống Nguyên Minh thiền lâm tăng bảo truyện (1664) trong phần viết về Ảo Đường Trung Nhân ñã không chép bài này nữa.

Như thế ta thấy bài thơ ngay từ thời ñó và ñã có vấn ñề. Các nhà sao lục các sự kiện trong thiền môn ở Trung Hoa ñã có những bàn bạc nào ñó nhất ñịnh mới có những ñổi thay như vậy (sửa rồi thấy không ổn cuối cùng bỏ luôn).

Một ñiều cần quan tâm nữa là ngay trước bài thơ “Xuân nhật tức sự” ñã có một bài kệ với nội dung tựa như bài này mà Lê Mạnh Thát ñã dịch như sau:

“Chín chục tia xuân quá nửa qua

Vun hoa thiên khí chính dung hoà

Hải ñường cành ấy oanh ríu rít

Đạo với dòng ñời thấy ñược ha?”

Qua ñó ta có thể nghỉ rằng ñã có ai ñó ñưa thêm bài “Xuân nhật tức sự” thay một bài khác trong ñoạn này do ảnh hưởng của bài thơ trên, nhưng người thêm ñã không lưu ý rằng bài thơ ñã không ñáp ứng với chủ ñề nêu ra trước ñó (con chó không có phật tính).

Ngoài những sự kiện nêu trên, cần xét ñến không gian lịch sử bấy giờ. Con ñường trao ñổi văn hoá giữa Đại Việt và Trung Hoa lúc ấy hết sức giới hạn. Ngoài một số ñoàn ñi sứ qua lại, hay các nhà buôn thỉnh thoảng ghé vào chẳng còn con ñường nào. Do ñó ta có thể nói rằng nếu Huyền Quang có ñược bài thơ của Ảo Đường Trung Nhân thì có nghĩa rằng Huyền Quang có trong tay cuốn Gia Thái Phổ Đăng Lục của Lôi Am Chính Thọ (hoàn thành từ khoảng 1201-1208) hoặc Ngũ ñăng hội nguyên của Phổ Tế 1228-1233 [10]. Như Tổ gia thực lục ñã cho biết, Huyền Quang sau khi ñi tu, ñã có một thời gian hầu Điều Ngự, và sau ñó là Pháp Loa. Như vậy nếu có các văn bản này nhất ñịnh Điều Ngự ñã biết hay Huyền Quang ñã trình với Điều Ngự hoặc Pháp Loa và việc ấy chắc ñã ñược ghi lại trong tiểu sử của Điều Ngự cũng như Thiền Phái Trúc Lâm. Vậy mà trước và sau Huyền Quang chẳng thấy dấu tích của hai cuốn sách ñó ở Việt Nam. Khi quân Minh chiếm Đại Việt, vua Minh ra lệnh thâu vàng bạc, châu báu và sử sách ñem về Trung Hoa. Điều ñó cho ta hiểu rằng nguồn tư liệu văn hoá trong quần chúng từ nước ta sang Trung Hoa rất nhiều so với từ Trung

Hoa sang nước ta. Có lẽ cũng vì vậy mà có nhiều bài thơ của các thiền sư Trung Hoa giống với thơ thiền sư Việt Nam chăng?

Với những gì ñã trình bày, tôi cho rằng vấn ñề bài thơ “Xuân nhật tức sự” ñược ghi lại theo câu chuyện trong tiểu sử của Ảo Đường Trung Nhân là một nghi vấn./.

Viên Như, Ất Dậu – Quý Đông

[1] Về tác giả bài thơ “Xuân nhật tức sự”. Nguyệt san Giác Ngộ số 46, tr16, 1-2000. Tạp chí văn học số 1, 1984

[2] Mấy ñiều tâm ñắc về một thời ñại văn học, Thơ văn Lý Trần, tập 1, tr44, nhà xuất bản Viện Văn học, Hà Nội 1977

[3] Văn học Việt Nam, Đinh Gia Khánh, Bùi Duy Tân, Mai Cao Chương, cuốn 1 trang 184, nxb Đại hoc và giáo dục chuyên nghiệp 1992

[4] Thiền sư Việt Nam, Tr330, Thành hội PG Thành phố Hồ Chí Minh ấn hành 1992

[5] Huyền Quang thiền sư – thi sĩ, Nguyễn Phương Chi, Tạp chí Văn học số 1, 1984

[6] xem chú thích 3

[7] Việt Nam Phật Giáo sử luận, C1, Tr397. Văn học in lần 3, 1992, Hà Nội

[8] Xem phần viết về Huyền Quang trong Việt Nam Phật Giáo Sử luận, Nguyễn Lang.

Tam tổ Trúc Lâm giảng giải, Thiền sư Việt Nam, HT Thích thanh Từ.

[9] xem chú thích 1

[10] Cả hai cuốn này ñều có bài thơ trên

Mùa Xuân và Thơ tình Bùi Giáng Anh Hai Thưa rằng ly biệt mai sau Là trùng ngộ giữa hương màu Nguyên Xuân… Bùi Giáng, một thi sĩ ñặc biệt của nền thơ ña dạng Việt Nam hiện ñại. Ngưòi ta ñã nói nhiều về ông và chắc theo thời gian về ông còn nói nhiều nữa! Bùi thi sĩ sinh ngày 17-12-1926 tại huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, mất năm 1998 tại Sài Gòn. Ông là con trai thứ của ông Bùi Thuyên và bà vợ lẻ Huỳnh Thị Kiềng. Tốt nghiệp trung học khi tuổi vừa ñôi mươi , học chưa xong Đại học Văn khoa, ông bỏ dở, ñeo ñuổi sự nghiệp văn chương. Văn nghiệp của ông gồm nhiều thể loại: Lý luận - phê bình , biên khảo triết học, dịch thuật văn chương, sáng tác Thơ, Văn …Lĩnh vực ñược người ñọc nhắc ñên nhiều chính là Thi ca, có thể kể tên một số tác phẩm tiêu biểu : Mưa nguồn, Rong rêu, Lá hoa cồn, Ngàn thu rớt hột, Mười hai con mắt, Mùa màng tháng tư, Bài ca quần ñảo,Màu hoa trên ngàn, Đêm

ngắm trăng, Thơ vô tận vui v.v. Bằng một phong cách nghệ thuật rất riêng, ông ñã tạo nên một cõi mông lung huyền ảo về quê hương ,ñất trời , về cỏ hoa muôn vật, về nhân sinh, về Đạo… Tất cả như lãng ñãng sương mù ,như hoa ñăng, ảo ảnh.Thế giới trong thơ ông như trong một kính vạn hoa. Ông là một bậc thầy về ngôn ngữ Việt và thể tài thơ lục bát. Thơ ông có nhiều câu, nhiều bài rất thuần khiết nhưng cũng có nhiều bài lời thơ mơ hồ phiêu lãng chập chờn giữa ñôi bờ thực và mộng, nối cõi nhân sinh trầm luân thực tại và thế giới ảo huyền siêu thoát . Nó là những cơn mơ giữa ñời thực, ñôi khi như là một "ru - bích" của trò chơi tâm linh . Trong cái biển thơ mông lung huyền ảo ñó ta bắt gặp một dải thơ nói về tình yêu khá chân tình và giản dị, tuy cũng không thoát khỏi cái sương khói mơ màng chung của thơ ông . Thơ tình Bùi Giáng tỏa thành hai nhánh, một về cõi thực, một về cõi mơ và ñều gắn với một không gian, một xứ quê mà ông gọi là "cố quận". Đó là một quê thực xứ Quảng của ông nhưng cũng là một xứ mơ, một quê xưa , nước cũ ñầy khái quát mơ hồ . …Đất hoa khóc vĩnh biệt người Ngàn cây cố quận ñôi lời sương thu …

Dọc theo miền Trung cằn khô chúng ta tới ñất Quảng, ngược dòng Thu Bồn ñến sông Vu Gia, rồi ngược mãi lên sông Côn, sông Bung, qua Hòn Kẽm, Đá Dừng…nghe bâng khuâng những câu ca dao xa xót một thời xứ sở phân tranh "Ngó lên Hòn Kẽm , Đá Dừng Thương cha nhớ mẹ quá chừng bạn ơi !". Cuộc hành trình tiếp tục , ta sẽ như thấy mình trôi trong cổ tích: một sông nước mênh mông, những làng thôn trải dài qua những nương dâu xanh ngát, kẽo kẹt xa quay tơ tằm vàng óng, sẽ hiểu thêm một phương diện thực tế của hai từ "cố quận". Đó chính là nơi chôn rau cắt rốn, nơi chứa ñầy những kỷ niêm một thời của ông. Nhớ người từ những buồn vương, xa người từ thuở ñoạn trường diễn ra? Cuộc thế thăng trầm buồn vui hư ảo, khi muốn trở về thưc tại,về với những an ủi, về với cái thuở ban ñầu ñầy ấp iu nồng ñượm, con ñường ngắn nhất và dễ tìm về nhất là cố quận – quê xưa! Khi nói về những mối tình, về những người con gái ñi qua ñời mình, Bùi thi sĩ ñều mơ màng và nâng niu. Kỷ niệm sau ñây về một người cũ nơi miền quê xa thấm ñượm một tình cảm se sắt , trìu mến: Bây giờ em ñứng nơi ñâu Cỏ trong mình mẩy em sầu ra sao? Gắng thu xếp gấp rồi vào Tấm quần năm trước phai màu rồi phải không? Trong này thiên hạ rất ñông

Ăn mặc thật ñẹp nhưng trong không mặn mà bằng em.. Nhà thơ buồn nhớ không biết em giờ ở ñâu và "ngọn cỏ trong mình mẩy" của em "sầu ra sao?". Câu thơ ñầy ẩn ý, hư hư thực thực, trần thế mà phiêu bồng, rồi "Tấm quần năm trước phai màu rồi phải không?" Tại sao là "tấm" mà không là "cái", là "chiếc" hay chỉn chu hơn là "manh" (tấm áo, manh quần). Chữ "tấm" ở ñây rất dân giã thể hiện ñược cái nghèo của ñối tượng nhưng phủ ñầy sự thân thương của tác giả .Chao, thi sĩ tuy mơ màng nhưng câu hỏi ở ñây, rất thực, rất chân tình, có cái gì như bẽ bàng như trách móc mà cũng ñầy thương yêu! "Trong này thiên hạ rất ñông" - người thành phố mà, ăn mặc cũng thật ñẹp nhưng tác giả không thấy "mặn mà" như em nơi thôn dã ( chắc em ở miệt ngoài chân quê). Con người bao năm mơ màng nơi phố phường nhưng tận sâu trong lòng vẫn da diêt một thâm tình quê kiểng, nâng niu vẻ ñẹp mặn mà nguyên sơ .Và với một tình cảm như vậy nên từ khi cất bước "khắp bến giang hà" thì ở ñâu cũng không nghĩ ñến ai khác ngoài em thân thuộc, ngọc ngà "Nơi nào cũng thấy ngọc ngà ñèo truông". Câu thơ gợi cả hai trường nghĩa ñen và nghĩa bóng ! Còn thì nhớ nhung , mất thì xa xót, cái tình người của Bùi cũng rất nhân thế . Người bạn tấm mắn của Bùi Giáng qua ñời ñã ngót nửa thế kỷ, có lẽ cảnh chia biệt ñó ñã tạo cho ông những xót xa buồn khổ, ñể rồi từ ñó ông thổ lộ một cách vô cùng sâu sắc trên những trang thơ, dựng nên bóng dáng ấm áp của những người em, người vợ .

Một nỗi nhớ nhung xa xót khôn nguôi, ñôi tình nhân lỗi hẹn: Em ở lại với ñời ta em nhé Em ñừng ñi cho ta nắm tay em .. Bên cạnh những người em rất thực thì thơ Bùi cũng thường nói nhiều ñến những người em rất mộng - nguồn tạo sinh muôn màu trong cuộc thế ! Những vần thơ xinh tươi diễm ảo ñầy sức khêu gợi nói về cây cỏ , mặt trời , chim chóc …tất cả ñều trào dâng sức sống , ñều từ em, nhờ em mà sinh sôi. …Một hôm nào em mở cửa ñầu khe Và bữa ñó ñến bây giờ cỏ rạ Thi nhau mọc mặt trời lên lả tả Bông lúa chín trong rừng kêu tiếng lá Chóc chim xanh ñòi ñẻ trứng bây giờ … Em là cái chân dung toàn thiện toàn mỹ của người nữ trong cuộc ñời : em ở khắp nẻo ñường, em là mây gió, là cây lá, là sông hồ..Tác giả nâng hình ảnh em lên tầm hoàn vũ : …Em là em anh ñợi khắp nẻo ñường Em có nụ cười buồn mây mọng Em có làn mi khép lá cây rung Em có ñôi mắt như sầu xanh soi bóng Hồ gương ơi! Sao sóng lục vô chừng ! Những câu thơ vừa thực vừa ảo. Những câu thơ nói về một người con gái ñẹp ñẽ, thánh thiện nhưng là của một tình yêu chiêm bao, một tình yêu khoáng dật vô thường !

Ta sẽ ñặt mười ngón tay lên mắt … Ồ thưa em ta thấy mộng không thường . Cái chất Bùi Giáng huyễn hoặc thể hiện ở cái "mộng không thường" này. Em như sương khói, như suối nguồn, em ñến làm dịu mát tâm hồn thi sĩ nhưng em không hiện hữu trong ñời thực, dẫu "ôm em trong vòng tay" thì " em vẫn trôi", "vẫn chảy lọt qua hai vòng tay khép chặt" ! Ta thả một chiếc lá, chiếc lá trôi Ta thả một con thuyền giấy, con thuyền giấy trôi Ta ôm em trong vòng tay, Em vẫn trôi… Tình yêu trong thơ Bùi Giang, ñối với chúng ta vẫn như một ñịnh ñề muôn thuở , vừa quen vừa lạ. Quen vì nó mang ñến cho hồn ta sự ngọt ngào của tình người như rượu ngọt và cũng mặn chát bẽ bàng như thuốc ñắng, mà thiếu nó vũ trụ sẽ không hồn. Nó lạ vì khác những tình yêu mà ta ñã gặp hoặc nồng nàn như Xuân Diệu, bẽ bàng như Huy Cận, phiêu du như Vũ Hoàng Chương…, tất cả ñều rất thực , thực ñến mức "cắn"vào ñược, nhưng cáí tình của Bùi lại lưỡng phân vừa thực vừa mộng, vừa ñời vừa ñạo ,vừa chạm tay vào ñã sương khói bay xa, ñôi lúc ảo giác và cuồng vọng gần với Hàn Mặc Tử … Một sắc thái khác của thơ tình Bùi Giáng không thể không nói ñến, bên cạnh cái ñằm thắm , cái ảo huyền lại còn nữa cái ñuà cợt châm biếm . Một sắc thái "tự trào" làm ña dạng thêm cái "Tình" trong thơ ông. Một cái

tình thoáng qua, một cái tình thất vọng nhưng sự thất vọng, sự bất lực ñược thể hiện trong một chuỗi cười rất ñáng ñược chia xẻ. Gọi là gặp gỡ giữa ñường Trái tim không chịu giữa ñường rút lui Bỏ ñi buồng phổi sụt sùi Trái tim không chịu lau chùi máu me… ( Kẻ qua ñường ) Nhà thơ không nói gì ñến cái ñối tượng ái tình cuả mình , không cầu xin, không trách móc như những vần thơ khác trong trường hợp tương tự ta thường gặp .Ở ñây nhà thơ chỉ nói về cái "tình si" quá mức của mình, vừa bày tỏ vừa chế giễu , nhưng chắc rằng, sau cái "sụt sùi" , cái "máu me" này nhà thơ chúng ta vẫn vui vẫn sống. Đó là cái nét ngồ ngộ của ái tình Bùi Giáng mà có nguời cho rằng "thái ñộ hậu hiện ñại trong thơ"( Hoàng Ngọc Tuấn ). Bản chất của những vần thơ tự trào là nhà thơ "tự yêu" cái kém cỏi, cái bất lực, cáí vô dụng của mình ; tự cười nhạo , tự chế giễu, nhưng ñằng sau cái cười nhạo ñó âm thầm che giấu một tâm tình kiêu bạc thách thức "ta trong giữa ñời ñục" ! Đã mười mùa xuân thi sĩ ra ñi , văng vẳng bên tai ta một câu hỏi ñau ñáu khi xuân về : Mùa xuân em có về không? Nhành mai cố quận trổ bông dịu dàng… Câu hỏi nghe xao xuyến và nếu ta thay "cố quận" bằng một tên làng cụ thể thì câu thơ quả thực chính là tâm trạng của chính ta,

của bao người xa quê, bao kẻ ra ñi vì cuộc mưu sinh mong ngóng ngày gặp gỡ nhất là những dịp xuân về tết ñến.… Nhưng "cố quận" của Bùi Giáng phải chăng là một từ phiếm chỉ , một miền ñất ñã lìa xa, một kỷ niệm, một ước vọng hơn là một thực tại. Và người em, và tình yêu nơi ông cũng chỉ gợi ta về một giấc mộng nơi "bờ nước cũ" của người "em xưa" . Ta sẽ ñến ñứng bên bờ nước cũ Mộng xanh ngần giậy nối giấc em xưa… hoặc may mắn hơn, thì cũng chỉ là chốn ñào nguyên tương tư hai hình bóng: Bờ cõi dựng xuân xanh em còn ñó Bến ñào nguyên anh khoác áo khinh cừu… Bùi Giáng quả một thi sĩ ñặc biệt, thật khó hình dung nền thơ Việt Nam hiện ñại lại thiếu ông.Thơ tình của thi sĩ góp phần tạo nên cái sự riêng, cái nét ñặc biệt ñó . ST __________________ Em vể ñâu cho TINH CẦU giá lạnh Anh cô ñơn với ngày tháng KHÔNG TÊN Bé con ơi (Bùi Giáng) Rong rêu ngày tháng rong chơi Tìm xuân tinh thể chốn nơi nào là Sưu tầm túy vũ cuồng ca Hồn nhiên như thể như là hài nhi? Chiêm bao tóc thuận tơ tùy Tồn sinh nặng nhọc nhu mỳ ở ñâu

Ngữ ngôn khép kín mặc dầu Hùng tâm tim máu óc ñầu mở ra Dịu dàng cuối lá ñầu hoa Mười về châu lệ chín sa dòng dòng Miêu Cương mạc ngoại hoài mong Hồng hoang chín bệ tấm lòng ñầu thai Mùa xuân hiện giữa ngàn mai Nguyên hình Nữ Chúa trên ngày phù du. Đường xuân bài 14 (Bùi Giáng) Đường xuân chờ ñợi ñã lâu Bàn chân em bước từ ñầu tiên ñi Em ñi lúc gió ñang bay Gió bay em bước cỏ say sưa mừng Bàn chân trần năm ngón chân Chân năm ngón như sương ñầm lá ướt Cỏ chào em như phơi mở linh hồn Em giẫm lên nhẹ nhẹ dịu dàng Tình yêu xuân thăm nồng nàn xiết bao Cõi bờ từ ñó về sau Em từ bờ cỏ chiêm bao ñi về Xuân xanh từ ñó tê mê Nhân gian vô lượng hội hè một hôm (liên miên). Người ñiên uống rượu (Bùi Giáng) Uống và si nói lăng nhăng Miệng mồm lý như thằn lằn ñứt ñuôi Tâm can chân thể chôn vùi Mặt trời không mọc với người lem nhem Còn ñâu nguyệt tỏ bên thềm Ôi người uống rượu còn thêm ñiên rồ. Người con gái mặc quần (Bùi Giáng)

Người con gái hôm nay mặc quần ñỏ Vì hôm qua ñã mặc chiếc quần ñen Đen và ñỏ là hai màu rồi ñó Cũng như ñời, ñường hai nẻo xuống lên Người con gái hôm nay mặc quần trắng Vì hôm qua ñã mặc chiếc quần hồng Hồng và trắng là hai màu bẽn lẽn Cũng như núi và rừng ñều rất mực chênh vênh Người con gái hôm nay mặc quần tím Vì hôm qua ñã mặc chiếc quần vàng Vàng và tím là hai màu mỉm miệng Mím môi cười và chúm chím nhe răng Người con gái hôm nay mặc quần rách Vì hôm qua ñã mặc chiếc quần lành Lành và rách ñều vô cùng trong sạch Bởi vì là lành rách cũng long lanh. Mười hai con mắt (Bùi Giáng) Hùm thiêng một cặp nhu mỳ Một ñôi bốn mắt từ bi mơ màng Từ phen ñá biết tuổi vàng Một lời vâng tạc muôn vàn mai sau Ăn làm sao? nói làm sao? Thủy chung muôn một? còn ñau ñớn nghìn? Hùm thiêng chắp nối của tin Cho người thổn thức cầu xin ñá vàng Ấy từ khởi sự dư vang "Ngựa về Núi Đá ñiêu tàn ñầu thai" Em về trúc thạch mốt mai Sẽ nhìn thấy mãi thiên tài chết ñiên Từ Bi một cặp Hùm Thiêng Sẽ từ ñó nói liên miên một lời.

Theo áng mây bay (Bùi Giáng) Tháng năm dòng nước trôi xa Người qua, người sẽ ñi qua những người Tôi qua ... không một hẹn lời Hẹn hò chi bấy, bước dời về ñâu ? Tặng ñời ñóa ñóa hoa sầu Nhớ nhau từ ñóa mộng ñầu rã ñôi Giọt nước như giọt mưa rơi Mỗi mùa mưa ñến tôi ngồi chắp tay Mưa về ñọng ở hàng mi Mắt tôi hồng lệ dựng xây hồng vàng Đèo bồng ñeo ñuổi ña mang Đẩy xua u oán, ñá vàng hiểu cho Đi ñi lỡ bước sang ñò Cuồng ca tuý vũ không dò lênh ñênh Đi ñi suốt kiếp mỏi mềm Nhọc nhằn ñã lắm còn lênh ñênh hoài Gịot mưa gõ nhịp dẻo dai Hoàng hôn gõ nhánh cửa cài kín bưng Đi ñi tình mộng vô chừng Đăm chiêu vô tận ngại ngùng vỡ toang Như tia nắng biếc chiều tàn Lửa ñời thoi thóp khôn hàn trái tim Niềm vui níu nhánh mộng chìm Tâm hồn cô ñộc tâm tình tìm nhau Gom từng cơn nắng nhỏ chơi Nụ cười hiu hắt phanh phơi nỗi ñời Nhánh ñời gió lộng trùng khơi Nhặt lên thả xuống chiều vời vợi bay.

Gửi lá ñầu cây (Bùi Giáng) Em về ngắm lá ñầu cây Mốt mai từ giã ngàn cây muôn vàn Tôi về chín suối lang thang Tìm em kiếp trước theo tràng giang trôi Ngổn ngang kỷ niệm nỗi ñời Trong lồng chim hót (!) ngoài trời gió bay. Dzách (Bùi Giáng) Nỗi buồn nỗi khổ ñời xưa Nỗi sung sướng ñến móc mưa bất ngờ Đời xưa ñất ñá ñều ñờ ñẫn ñiên Đời này ñất ñá cằn khô Điên duỗi dọc, ñiên ngửa nghiêng Điên là hạnh phúc thần tiên ở ñời Điên rồi rốt cuộc hỡi ôi Cũng ñành chấm dứt lìa ñời hết ñiên. 1996 Ai ñi tu (Bùi Giáng) Trời sầu ñất muộn thế ru Ban ñầu em ñã ñi tu vội vàng Chân trời oán hận tràn lan Lỗi từ phương trượng u hàn niềm hoa Bây giờ ngó lại người ta Gẫm rằng thiên hạ ai là ñi tu. Bùi Giáng Ly Tao I Giờ ngẫu nhĩ như hồng bay em ạ

Và yêu thương như lá ở bên hoa Và luyến ái như tơ vàng bốn ngả Bủa vi vu như thoáng mộng la ñà Em ñã lại với ñời về nắng ấm Thắm không gian thương nhớ bóng hình em Anh ñã ñợi chờ em từ lâu lắm Ngày ñi không ñể lại lạnh trăng rằm Anh mơ ước với ngàn xuân mở rộng Quên não nùng sa mạc của yêu thương Chân cứ bước theo nhịp hồn cử ñộng Em là em anh ñợi khắp nẻo ñường Em có nụ cười buồn buồn môi mọng Em có làn mi khép lá cây rung Em có ñôi mắt như sầu xanh soi bóng Hồ gương ơi! sao sóng lục vô chừng! Con mắt ấy có gieo buồn rớt lệ Trê n nẻo ñường lạnh lẽo lối lang thang Môi thắm ấy mấy lần thao thức kể Với ñèn khuya vò võ mộng khôn hàn Trời ñất nhớ lần ñầu ... năm trước ... Đó một lần ñôi mắt ñã nhìn lên Và trời hiểu ngày sau ñôi mắt ngước Một lần kia sẽ còn dịp ñáp ñền Em ở lại với ñời ta em nhé Em ñừng ñi. Cho ta nắm tay em Ta muốn nói bằng thơ bay nhẹ nhẹ Vào trong mơ em mộng giấc êm ñềm Ta sẽ ñặt mười ngón tay lên mắt Để nhìn em qua khe hở du dương Vòng theo máu hai vòng tay khép chặt

Ồ thưa em ta thấy mộng không thường Ly Tao II Bàn chân bước nghe một lần sóng dậy Sắc khuynh thành một thuở ñộng binh ñao Người lên ngựa ngoảnh ñầu về có thấy Bờ xa bay tuyết bạch phủ sương ñào. Vì mong ñợi ngày về xuân hối hả Ở bên mành thỏ lặn bóng ngàn dâu Sầu lục thúy sầu thu sen thủy tạ Mộng hoa ñầu trong nước ngập theo nhau Vì con mắt một lần kia ñã ngó Giữa nhân gian bủa dựng một màu trời Đài vũ trụ hồn chiêm bao rạng tỏ Một nụ cười thế giới sẽ chia ñôi Giòng nước bạc giòng sông trôi theo dõi Cuối chân trời hình bóng một chân mây Đời xiêu ñổ nguồn xưa anh trở lại Giữa hư vô em giữ nhé chừng này. Ly Tao III Em ñi về như mây núi ñầu xuân Gió bay qua nước chảy suối vô cùng Mừng như thể hôm qua về ñồng nội Buồn bã cũ ñã bẽ bàng bước vội Để bây giờ còn một mối riêng tây Lời nhân gian không tiếng ñể phơi bày Thu trăng mộng như trang mờ cổ lục Mưa vội vã như bình minh thúc giục Vào nhớ nhung như vào giữa hội hoa

Lá xanh xao như cành nhánh gật gù Và thánh thót ñến cây già cổ thụ Anh lại thấy một trời xưa ñã cũ Đã ñi về cùng với gót chân em Đã ñi qua cùng với cánh tay mềm Anh mở miệng không nói lời nào cả Vì bất chợt thấy môi cười em ạ Vì vui mừng xa lạ bỗng quen nhau Vì vu vơ vui sướng ngó pha màu Cây im cỏ nước cợt cồn ñùa cát Và vạn vật rủ rê nhau bát ngát Dàn mênh mông vây bủa gió xa bay Anh ñến bên em ghé sát mi mày . Thơ Huỳnh Văn Khiêm

TÂM SỰ NGÀY XUÂN (1)

Tiết ñông giao thừa giáp tân niên,

Vương tôn ñế tử yến tiệc vui.

Đông giá lầu ngọc lạnh ra giẻ,

Biển bạc ánh huy vàng nở hoa.

Chuốc chén chưa phai hứng dôi lại,

Thử ñem tơ quyển tiễn năm xưa.

Bất kham cảnh vật xua lòng mãi,

Trút cạn túi thơ nào nỡ keo!

TÂM SỰ NGÀY XUÂN (2)

Đường ñời trăm năm như khách trọ,

Thương cho than thế cách trần mây.

Lấn xâm màu tuyết nhường huyên thảo,

Tiết lậu ánh xuân có liễu dương.

Gió ñông dòng nước cùng vô lại,

Lén xô hoa ñào trước cửa hang.

Chỉ có ma thơ kiềm chẳng ñặng,

Gặp khi trăng gió lại ngâm nga!

TÂM SỰ NGÀY XUÂN (3)

Nguồn thâm bắc từ nơi nhàn nhã,

Khéo tay do bởi niềm vui ra.

Ngọn nguồn không rối hay thú vị,

Trang vở lơ thơ thấy khổ tâm.

Vốn dĩ sầu xuân nén nỗi lòng,

Ánh song tràng kỷ tựa vào nhau.

Tự nhủ buông lòng buông chẳng ñặng,

Chuyện xưa thường dở nhật ký xem.

TÂM SỰ NGÀY XUÂN (4)

Nhắn nhủ nàng thơ chớ sầu não,

Ruột khô ñã héo tóc trắng phau.

Tuổi xanh ñã bỏ ta ñi rồi,

Tóc bạc xui người lại mọc lên.

Xưa nay muôn sự nước về ñông,

Lưu lại nét bút chói lòng son.

Ngẫm kỹ vật lý nên hành lạc,

Cần gì danh nổi bận thân ta!

ĐÊM XUÂN (1)

Bóng ñèn ánh trăng ñầy Hòan ñô,

Ngựa xe qua lại khắp phố phường.

Lầu các thành Tần trông lộng lẫy,

Sơn hà vua Hán tựa gắm thêu.

Nghìn ñóa hoa ñào hương ñầy viện,

Oanh ca trăm hót bên chén tiên.

Chẳng cần câu Đỗ cũng xua nghiện,

Bởi có ñầu nguồn nước thiên về.

ĐÊM XUÂN (2)

Tây cung ñêm vắng hoa thơm nức,

Khẽ vén màn the hận xuân dài.

Đời người mấy ai cam nỗi phận,

Gặp phen hoa rượu bèn vui lên.

Phù dung chưa ngang người ñẹp diện,

Vực sâu gió dậy chuỗi hạt thơm.

Đóm bay rực sang ñêm rạng rỡ,

Nỗi chi ưu phiền lòng bâng khuâng!

ĐÊM XUÂN (3)

Dàm vàng ngựa hý vùng phương thảo,

Lầu ngọc người say trời hạnh hoa.

Mơ người trai tráng tuổi còn xuân,

Giao du hào tuấn phải bốn phương.

Mực khô chữ nát người tranh báu,

Ngồi tựa bàn cờ nhắm một chung.

Khất ñược Thang-Hưu câu kỳ tuyệt,

Mới hay “bông muối” lời ñã xưa!

ĐÊM XUÂN (4)

Ngước nhìn mấy ả lạy trăng non,

Lại nhớ lầu hồng lúc còn thơ.

Trên ñê lục dương bước thư nhàn,

Quạt tròn ñòan viên trăng sang soi.

Oanh dời cành cao âm dung ñổi,

Hoa liễu khéo dụng ñất yến anh.

Đón ñược ánh xuân vào cung cấm,

Gió mát lần nữa khắp Thần châu.

DU XUÂN (1)

Nghe rằng phong quang ñầy Dương Tử,

Trời tạnh cùng lên gác trông quê.

Bao nỗi sầu xuân tan hôm nầy,

Đầu dàm vừa thấy hoa mẫu ñơn.

Trời ngòai buông rũ vòng xanh trắng,

Người lại trong kinh lục rối hồng.

Há ñêm xuân sắc xem bừa bãi,

Vẫn như quen thuộc mặt gió ñông.

DU XUÂN (2)

Dân chợ có ai nhàn hơn ta,

Một năm mấy lượt xuống ñồng quê.

Không thể xa rời nơi chốn này,

Cầm chân một nửa bởi Hồ Tây.

Sắc nước Tầm-Dương theo triều lướt,

Tiếng thu Bành-Lễ nhạn ñưa sang.

Đợi anh cùng ñến tỏ tâm tình,

Nâng chén ngước nhìn trời mây xanh !

Tác giả: Huỳnh Văn Khiêm

Cảm xúc Xuân Tết trong thơ cổ ñiển

Vũ Quần Phương

Thơ cổ nhất còn lưu bản thảo ñến ñược thời ta là thơ ñời Lý. Thơ ñời Lý mạnh ở chủ ñề triết học, con người ñối diện với hư vô, thơ thường do các nhà sư viết hay bàn về cái mất còn bản thể luận. Bút pháp ưa dùng là bút pháp tổng hợp,

khái quát, rất ít miêu tả cụ thể. Muốn tìm trong thơ dấu vết phong tục tập quán ăn tết của tổ tiên ta thời Lý thì khó lắm.

Nói ñến thơ xuân thời Lý, người ta hay nhắc

ñến bài Có bệnh bảo mọi người (Cáo tật thị

chúng) của thiền sư Mãn Giác (tên thật Lý

Trường 1052-1096). Bài thơ chỉ nói quy luật

lạnh lùng của thời gian và ý chí vượt lên của

con người:

Trước mắt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi

Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua sân trước một nhành mai.

Thơ cho thấy một ý tưởng hơn là thấy một

cảnh sống. Nhưng hình ảnh cành mai sáng

thanh khiết ở cuối bài ñã lưu lại ấn tượng

xuân sắc của thơ ca ñời Lý.

Đến ñời Trần, chuyện ñánh giặc cứu nước,

hào khí cha ông, cho ñến khung cảnh làng

mạc ñời thường ñã ít nhiều có mặt trong

thơ, dù vẫn còn nhiều ước lệ. Trần Nhân

Tông (1258-1308), ông vua anh hùng, ông

vua thi sĩ và vị tổ thứ nhất Thiền phái Trúc

Lâm, viết khá nhiều thơ xuân, thán phục lẽ

lớn của tạo vật nhưng cũng bộc lộ những

quan sát ñời thực ñầy cảm hứng.

Bài thơ Sáng xuân (Xuân hiểu) với hình ảnh

ñôi bướm trắng phần phật cánh bay sấn ñến

với hoa cho thấy niềm cảm mến trần thế

của tác giả. Âm hưởng hạnh phúc tạo nên

chất thơ ñã nảy sinh từ nội tâm tác giả, Ông

thấy là bướm bay sấn ñến chứ không chỉ là

bay ñến với hoa. Cái vồ vập ấy là của người,

truyền cho tạo vật.

Cuối ñời Trần, ñọc ñến thơ Phạm Nhữ Dực,

người sống cùng thời với Nguyễn Phi Khanh,

thì chất liệu sinh ñộng của ñời sống tràn vào

thơ ñã thay nhiều cho ước lệ. Trong bài Lập

Xuân ñã thấy công việc ñồng áng, lễ tiết:

cuối tháng chạp hai vụ ñã xong, ñồ lễ tiết

lập xuân có con én bằng giấy màu và con

trâu ñất nặn, mong ước lớn nhất của người

dân là mong ñược mùa. Đây cũng là khuynh

hướng phát triển chung của thơ: tiến ñến

ñời sống thực cả chất liệu lẫn chủ ñề. Sau

này, ñến thời hiện ñại, mỗi lần cách tân là

một lần thơ tìm cách xâm chiếm hiện thực

rộng hơn, ñậm ñặc hơn, ñến mức phá bỏ cả

vần ñiệu, nhất là ở giai ñoạn ñầu của các

cuộc cách tân, ñể mở rộng sức ôm vào hiện

thực.

Sang ñến Nguyễn Trãi (1380-1442), ñời

sống thế sự lặn vào nội tâm con người và

thơ ñã diễn ñạt tới mức tinh tế, sâu sắc. Hai

câu thơ Nôm Nguyễn Trãi viết ñêm giao

thừa là một dẫn chứng:

Chong ñèn trực tuổi ñau con mắt

Đốt trúc khua na ñắng lỗ tai.

Thức khuya ñợi giao thừa thì cay mắt.

Nhưng nghe pháo trúc nổ ñể xua tà ma mà

ñắng tai thì quả mới thấy ở Nguyễn Trái.

Cay, ñắng dóng vào nhau thành lập ý: mỗi

năm sống, nỗi ñời cay ñắng lại thêm một lần

thấm vào giác quan ta. Thơ xuân thời xưa

thường buồn. Cái buồn của năm tháng, dâu

bể, nhưng lại ngấm vào cảnh vật, vào thời

tiết gió bấc mưa phùn, ñồng nội hoang vu,

khói sương mờ ảo của tiết xuân. Nguyễn

Trãi nhìn cái bến ñò ngoài trại, thấy cỏ xanh

như khói, thấy ñồng nội hoang vu người ñi

ít, thấy con thuyền nằm trên cát ngủ suốt

ngày. Thuyền nằm trên cát, là thuyền ñã

kéo lên bờ, do mùa hanh khô nước sông cạn

lắm. Sau Nguyễn Trãi năm thế kỷ, Nguyễn

Bính cũng thấy con thuyền trên cát ấy.

Khung cảnh thành một nét xuân cố hữu bền

chắc của ñồng bằng Bắc Bộ, thấy thân thuộc

quá:

Có chiếc thuyền nằm trên cát mịn

Có ñàn trâu trắng lội ngang sông.

Đã nghe trong thơ Nguyễn Trãi, bài Mộ xuân

tức sự, tiếng cuốc cuối xuân kêu gấp giục

hoa xoan nở. Chi tiết ấy còn thấy trong thơ

làng quê của Anh Thơ, Nguyễn Bính sau

này.

Nguyễn Du là nhà thơ trữ tình lớn. Cảnh của

thơ ông là cảnh của tâm trạng. Ông coi

trọng hiện thực tâm hồn hơn hiện thực

ngoại cảnh. Thơ Nguyễn Du buồn. Thơ xuân

như lại càng buồn. Tết nhất người ta ñoàn

tụ thì ông tha hương, bệnh tật. Đêm ñầu

xuân mở cửa thấy trời ñất tối ñen nhà thơ

hỏi ánh thiều quang ở ñâu? Mùa xuân với

ông là Giọt lệ dưới ñèn của người nhiều năm

lữ thứ (Ky lữ ña niên ñăng hạ lệ) là Nỗi lòng

trên vầng trăng của kẻ nghìn dặm xa nhà

(Gia hương thiên lý nguyệt trung tâm). Bài

thơ viết ở Thái Bình, giai ñoạn ông tá túc

nhà ông anh vợ ở Quỳnh Côi, nhưng trong

bài thơ ông lại nghe vang một tiếng sóng

lạnh của sông Lam tít tận quê nhà, tiếng

sóng tiễn ñi cả kim lẫn cổ. Thơ xuân mà

buồn sâu thẳm như thế chưa thấy ở ai. Nỗi

buồn ấy khó tả rõ, bạn ñọc lắng lòng lại mà

cảm nghe tâm hồn Nguyễn Du ñêm ấy:

Nước sông Lam phía ngoài thôn Nam Đài,

Một phiến sóng lạnh tiễn ñưa kim cổ.

(Nam Đài thôn ngoại Long Giang thủy

Nhất phiến hàn thanh tống cổ kim).

Lùng mãi trong thơ xuân tết Nguyễn Du,

mới gặp một nét xuân làng mạc thời ñó:

Ông già hàng xóm loanh quanh ở miếu ñầu

thôn

Uống hết be rượu, ăn hai quả cam, say chưa

về

(Lân ông bôn tẩu thôn tiền miếu

Đẩu tửu song cam, túy bất hồi).

Nhân vật ông hàng xóm ấy ñúng là người

của tết nhất, vui ñâu chầu ñấy, cái miếu ñầu

thôn ngày tết thời ấy là chỗ mấy ông trong

làng quanh năm tất bật bây giờ ñược hào

hứng gặp nhau. Chỉ một nét thôi mà thấy

ấm áp văn hóa làng xã một thời xa.

Thơ tết Hồ Xuân Hương ñiển hình nhất có lẽ

lại là bài thơ về một trò chơi ngày tết: ñánh

ñu. Cái ñu tám cột bằng tre tươi, nơi thu hút

ñông nhất trai làng gái làng thời xưa. Họ

ñến ñể ñánh ñu, và xem người ta ñu, họ ñến

ñể xem nhau. Thú là thú thị giác. Chỗ tập

trung của bài thơ, bốn câu giữa, chính là

một bức tranh. Đường nét mềm mại, màu

sắc tươi tắn. Những chỗ ñáng vẽ ñều vẽ rất

ñẹp. Tranh rất ñộng, nào ñu nào uốn, gối

hạc lưng ong, bốn mảnh quần hồng, hai

hàng chân ngọc... rất sang trọng và gợi

cảm. Hai câu kết của bài thơ nói ñúng vào

tình thế hậu trò chơi của ñu. Nhưng lời

khuyên là cho chuyện khác. Ai cũng thấy

nhưng quả khó nói. Cái lời khuyên ấy bây

giờ văn minh lại hóa ra càng thời sự:

Chơi xuân có biết xuân chăng tá

Cọc nhổ ñi rồi lỗ bỏ không.

Đến Nguyễn Khuyến (1835-1909) thì cảnh

sắc nông thôn, phong tục tâm lý người dân

quê ăn tết ñón xuân ñã hiện rõ lắm. Đọc thơ

như ñược sống trong không gian, thời gian

thuở ấy. Giở giời mưa bụi còn hơi rét. Cái

thời tiết mưa phùn gió bấc, phiên chợ tất

niên chợ làng họp ngoài cánh ñồng:

Tháng chạp hai mươi bốn chợ Đồng

Năm nay chợ họp có ñông không?

Giọng thơ nghe chơi vơi tâm trạng người tha

hương hoài niệm một tập tục của quê nhà.

Nguyễn Khuyến rất giỏi chi tiết. Chi tiết ông

chọn như dấu ấn của thời cuộc lại như

những ấn tượng không thể quên của ñời

người:

Hàng quán người về nghe xáo xác

Nợ nần năm hết hỏi lung tung.

Ở bài Khai bút cái tiếng trống ình ịch ẩm hơi

mưa bụi cũng rất tinh tế:

Ình ịch ñêm qua trống các làng

Hình ảnh thơ lưu giữ một tư thế khai bút của

nhà thơ:

Rượu ngon nhắp giọng ñưa vài chén

Bút mới xô tay thử một hàng.

Rượu thì nhắp giọng từ tốn. Bút thì xô tay

hào hứng. Tư thế tài tử và tài hoa. Rồi,

ngoài lũy trong ao. Có cả tên người cụ thể,

cụ tổng, thầy nhang. Người ñịa phương ñọc

chắc thích lắm. Cung cách ăn tết này giờ

không còn, càng thấy quý chất tư liệu cụ

Tam nguyên Yên Đổ lưu giữ. Nhưng quý hơn

là cái chất tâm hồn ông ñại khoa về ở ẩn.

Nguyễn Khuyến cũng có nỗi khắc khoải như

Nguyễn Du:

Nhìn xem phong cảnh ñều như cũ

Đố biết thiều quang ở chỗ nào.

Nguyễn Khuyến mang nỗi ñau buồn người

trí thức mất nước. Ngày xuân thấy các con

vui với xuân, ông nhẹ nhàng trách: Ta lẩn

thẩn không biết lấy gì ñền cho năm tháng

trôi ñi. Mà sao các con ñàn hát say sưa thế.

Trong cái ñêm ba mươi tết sang tuổi năm

mươi nhăm, tóc bắt ñầu bạc, mắt ñau nặng

hơn, Nguyễn Khuyến ngồi dưới bóng ñèn,

lặng lẽ rót rượu uống một mình. Ông nhận

xét: người nghèo chỉ có ñêm nay là không

phải lo. Không phải lo vì không có gì ñể

kiếm và cũng không bị ai hành hạ, người ta

còn bận ñón xuân. Nhưng lòng ông thì ñầy

nghĩ ngợi cho năm tháng ñời mình. Câu thơ

kết ñúng là thơ của ñêm giao thừa:

Một câu thi hứng kéo liền hai năm.

(Nhất cú liên niên hứng vị cùng)

Không thể kể hết dù chỉ riêngthơ xuân tết

của các nhà thơ cổ ñiển, bài viết xin ñược

khép lại bằng bài thơ Bài ca chúc tết thanh

niên, viết năm 1927 của Phan Bội Châu

(1867-1940), người ñỗ giải nguyên năm

1900. Thơ Phan Bội Châu mang thể cách cổ

ñiển, nhưng phẩm cách lại thuộc vào những

tư tưởng mới của thời ñại. Bài thơ chúc tết

này là bài thơ ñánh thức, lay gọi tuổi trẻ:

Dậy! Dậy! Dậy!

(...)

Xuân ơi xuân! Xuân có biết cho chăng

Thẹn cùng sông, buồn cùng núi, tủi cùng

trăng.

Ông mang nỗi thẹn buồn tủi của người mất

nước và mang cả nỗi chua với xót của hai

mươi năm bôn ba mà chưa ñến ñích, ñể kêu

gọi thanh niên xúm vai vào xốc vác cựu

giang sơn. Lời chúc tết thống thiết lòng yêu

nước và cũng sôi nổi ý chí chiến ñấu. Ông

già Bến Ngự chân tình khuyên nhủ tuổi trẻ

những việc cụ thể ñể rèn luyện ý chí, sống

cuộc sống có ích cho dân nước:

Đừng ham chơi, ham mặc, ham ăn

Dựng gan óc ñể ñánh tan sắt lửa.

Bài thơ năm mới kết thúc bằng lời chúc ñổi

mới, thật sự ñổi mới của ông già tuổi ñã sáu

mươi:

Mới thế này là mới hỡi chư quân

Chữ rằng: nhật nhật tân, hựu nhật tân!

Công chúa và mùa Xuân Tuesday, July 21, 2009

Trần mộng Tú

Khí trời vẫn còn lạnh lắm, sáng Tây Bắc Mỹ vẫn msương. Chiếc hồ chạy dài trước nhà như có như không, ñứng ở tả ngạn không nhìn thấy hữu ngạn, dốc thấp không nhìn thấy ñồi cao, xe sau không nhthấy xe trước. Bình minh, hai tay vẫn phải giấu kỹ vào trong túi áo khoác khi tản bộ trong xóm, những ngón tay thỉnh thoảng lại co vào nhau như hcó ngón nào ñã ấm chưa? Ði vòng mấy con dốc vừa hết một bình minh, vẫn không hết lạnh.

Thế mà buổi trưa, sương vừa tan từng chỗ nhñược mang cắt chia nhau từng khúc; ñoạn dáo, ñoạn ngắn may khăn. Nhìn ra vườn sau, trsườn ñá hai con nai ở mé bìa rừng Tây Nam ñang lững thững vào vườn, chúng ñi tìm nụ non của mấy

bụi hồng dại, chúng ñi tìm những cánh hoa báo xuân (Primroses). Hóa ra mùa Xuân ñã thực sự ñến rồi.

Chúng lững thững ñến, ngơ ngác nhìn quang ccúi xuống tìm hoa ăn, xong lại lững thững ñi. Ngở trong cửa kính, nín thở, không dám gây tiếng ñộng, người nhìn nai, nai nhìn người. Cuối cñến, phải có ñi.

Nai tìm về vườn sau, có nghĩa là Xuân ñang ññó hấp tấp chạy ra vườn tìm mùa mới. Hai cây ñào ngoài kia, một cây bên trái, phía Tây Nam, cao ngang với mái nhà, hoa cánh ñơn phơn phcó hương thơm rất nhẹ; một cây giữa vườn sau, cây chiết, có hai loại hoa khác nhau, mầu hồng cánh kép, và mầu trắng như hoa mơ. Cả hai cây, chíu chnụ, những nụ ñã nứt ra một chút ở ñầu như báo hisự có mặt sắp ñến. Ðứng hết dưới gốc cây ngốc cây kia, nhìn lên những cành nụ vươn ra trong nắng mới; không khí ngọt ngào, tinh khiết, khe khẽ lạnh; người ngồi xuống, cúi nhìn ñất, tìm nhhoa Daffodils (thủy tiên ñất), hoa Tulips (kim hñang thi nhau chồi lên khỏi mặt ñất. Người biết chỉ còn hai tuần nữa thiên nhiên sẽ cho những ñóa hoa tuyệt ñẹp. Hoa Irish (diên vỹ) và Rhododendron (sơn lựu) hoa Peony (mẫu ñơn) cũng ñang chồi lên, raÐây là những ñóa hoa sẽ nở vào Tháng Năm.

Cây Magnolia (mộc liên) sát cửa sổ buồng ăn, sẽ cho những ñóa hoa như bông sen trắng với những chiếc lá dầy xanh biếc như ñược cắt ra từ một khối ngọc nào ñó, vào Tháng Sáu.

Chao ôi! Nói về hoa thì làm sao kể tên cho hmùa một loài hoa nở, ngay cả mùa Thu, lá thu ckhác gì những cành hoa gấm trên cây, mùa Ðông lạnh giá cũng còn có hoa xuyên tuyết (Croquets), vai kia còn nhìn sông nước gọi, “Hoa sóng,” nhgọi, “Hoa mây.”

Mỗi lần người nghe thiên nhiên cựa mình theo gót chân nai trở về, mang mùa Xuân vào vườn, bỗng có câu thơ cũng chợt trở về:

Huyền Trân Huyền Trân ơi

Mùa Xuân mùa Xuân rồi

Ngoài kia chín vạn bông trời nở

Riêng có tình ta khép lại thôi. (Nguyễn Bính)

Mấy câu thơ của Nguyễn Bính tả mối tình huyhoặc của Huyền Trân và Trần Khắc Chung

Cô công chúa ở tuổi xuân và ñẹp như hoa xuân ñó có ñoạn sử nói cô là người yêu của quan Thượng TTrần Khắc Chung trước khi cô sang Chiêm QuHuyền sử kể lại rằng: Công chúa ngại ñường sông, sang Chiêm về nhà chồng bằng ñường bộ, quan Thượng Tướng Trần Khắc Chung ñi tháp tñến ñèo Hải Vân, ñoàn lữ hành dừng lại nghỉ chân, công chúa ñã viết bài thơ “Nước Non Ngàn DÐi” ñể gửi tâm tình mình cho người yêu vào ñó:

Cái tình chi!

Mượn màu son phấn,

Ðền nợ Ô Ly,

Xót thay vì,

Ðương ñộ xuân thì,

Ðộ xuân thì,

Số long ñong, hay là duyên nợ gì?

Má hồng da tuyết,

Quyết liều như hoa tàn, trăng khuyết.

Vàng lộn theo chì.

Khúc ly ca,

Sẽ còn mường tượng nghe gì?

Thấy chim hồng nhạn bay ñi,

Tình lai láng,

Hướng dương hoa Quì

Dặn một lời Mân Quân :

Như chuyện mà như nguyện,

Ðặng vài phân,

Vì lợi cho dân,

Tình ñem lại mà cân,

Ðắng cay trăm phần...

Theo Ðại Việt Sử Ký Toàn Thư thì Trần Khắc Chung có mang lòng yêu công chúa Huyền Trân. Cứ ttượng huyền sử trên là có thật thì mối tình cngười ñẹp và ñáng thương biết nhường nào; Nhưng cũng theo quốc sử Trần Khắc Chung lại là mnhững người ñồng ý ñem gả công chúa cho vua Chiêm ñể ñổi lấy hai châu Ô, Ly. Tại sao? Có phải Trần Khắc Chung ñặt tình yêu nước lên trên tình riêng hay không? Ta hy sinh tình yêu của ta cho bờ cõi nước Ðại Việt ñược mở mang. Nào ai biết rtâm tư ấy!

Trong dân gian, người ta thương tiếc một vị công chúa sắc nước hương trời, cành vàng lá ngñem gả cho Chế Mân (còn ñược coi là Mán) nên ñcó câu ñồng dao:

Tiếc thay cây quế giữa rừng

Ðể cho thằng Mán, thằng Mường nó leo

Khi vua Chiêm mất, Trần Khắc Chung sang cứu công chúa khỏi giàn hỏa và hai người lênh ñênh trên sông nước một năm mới trở về ñến quê nhà. Nhưng ssách của nước non Chiêm phủ nhận ñiều ñó. Ta hñọc một ñoạn tài liệu sử Chàm dưới ñây:

“Vua Champa Jaya Simhavarman ñệ tam (tiếng Việt

gọi là Chế Mân) ñã dâng hiến cho Ðại Việt v1306 hai vùng Ô và Ly (lãnh thổ của Huế hôm nay) ñể ñược kết hôn với công chúa Huyền Trân của Việt. Sự kết hôn này ñúng là một vở bi kịch tVì rằng chưa ñầy một năm chung sống với công chúa Ðại Việt, Jaya Simhavarma ñã tử trận trong một khung cảnh vô cùng mờ ám, ñể rồi Huyền Trân tcách chạy trốn về Thăng Long với Trần Khắc Chung mà chưa ai hiểu ñược nguyên nhân nào ñể giải thích cho sự hiện diện của Trần Khắc Chung trong bối cảnh lịch sử này. Nhiều câu hỏi thường ñược nvì cái chết ñột ngột của vua Jaya Simhavarma ñệ tam. Nguyên nhân nào giải thích cho mưu mô chtrốn của công chúa Huyền Trân, trong khi ai cũng biết rằng công chúa Ðại Việt này không thñiều kiện ñể xin lên giàn hỏa. Nếu theo truyền thống Champa, chỉ có bà hoàng hậu chính thức mới ñphép ñể hiến thân trên giàn hỏa với chồng củamình.” (*)

Cũng theo sử, tuân lệnh di ngôn của Thượng HoTrần Nhân Tông, khi về ñến hoàng cung (năm 1308), công chúa ñược gửi vào chùa ñể tu ñến hết ñời (Khi sang Chiêm công chúa 19 tuổi, hnăm sau vua Chiêm mất; lúc Trần Khắc Chung ñón công chúa mới 20 tuổi) Lênh ñênh sông nưnăm, ở tuổi 22, công chúa ñược ñầu gia Phật Giáo, tu tại núi Trâu Sơn (nay thuộc Bắc Ninh), năm 1311 công chúa cùng một thị nữ về tu ở dưới chân núi Hổ (Huyện Thiên Bản, Nam Ðịnh) công chúa qua ñời ở tuổi 53 (1287-1340). Hiện nay ở Huế có ñiện thờ Công Chúa Huyền Trân.

Người thời nay, ngẫm lại, chỉ trong vòng ba ncuộc ñời của công chúa Huyền Trân ñã qua bao nhiêu thay ñổi và thay ñổi nào cũng là những ñánh dấu ngàn thu.

Công chúa Huyền Trân sang làm vợ vua Chi

mang về hai châu Ô, Ly (lãnh thổ Huế ngày nay) là có thật trong quốc sử, nhưng chung quanh bCông chúa Huyền Trân, quan Thượng Tướng Trần Khắc Chung, và vua Chiêm Chế Mân, có rất nhiều huyền sử.

Theo huyền sử kể lại: Khi sang Chiêm gặp chồng lvua Chế Mân, một vị vua oai phong, trẻ ñẹp công chúa không hề oán ghét, công chúa sanh cho vua một vị hoàng tử, và bình tâm sống trong ñịa vị vhoàn cảnh của một bà hoàng hậu nước ChiNhưng sang năm thứ hai, Trời mở ra một trang ñời khác cho công chúa không kém phần ngoạn mục, cho nàng ñược lênh ñênh trên sông nước với ngyêu hơn 365 ngày. Trai tài, gái sắc, tình xưa; chchẳng còn gì ñẹp bằng! (theo huyền sử). Năm thứ ba, Trời lật trang sách kế tiếp (theo quốc sử), công chúa ñi vào sau cánh cổng chùa. Nét mặt cnhư hoa mận, tóc còn mướt như liễu xanh. Công chúa quỳ xuống, cổng chùa ñóng lại. Thật may mắn thay khi trang kinh ñược mở ra, những trang quốc sử, tình sử, huyền sử, ñược Trời ñóng lại nhmột cuốn sách, ñể lên kệ.

Một bài thơ ñể lại cho hậu thế về cái giá trị của một trang quốc sắc.

Công Chúa Huyền Trân

Ðổi chác khôn ngoan khéo nực cười,

Vốn ñà không mất lại thêm lời,

Hai châu Ô, Ly vuông ngàn dặm,

Một gái Huyền Trân của mấy mươi!

Lòng ñỏ khá khen lo việc nước,

Môi son phải giống mãi trên ñời.

Châu ñi rồi lại châu về ñó,

Ngơ ngẩn nhẫn nhau mấy ñứa Hời.

(Hoàng Cao Khải)

Chỉ sau ba ngày ñầy nắng, mùa Xuân thực sự ñtrên những cây hoa ñào trong vườn nhà, trên nhcon lộ trong làng, chúng nở tung những chkiều diễm. Hoa có biết là những người con gái, không phải là hoa nhưng nhan sắc của nàng ñlên những trang sử diễm lệ hay không?

Tran Mộng Tú

(*) Ðể Hiểu Thêm Về Lịch Sử Champa Dhama.

Tài liệu: Tự Ðiển Bách Khoa

Thôi Hộ và Thiền Sư Huyền Quang

Lê Phạm Trung Dung

Nhìn hoa Anh Đào nở rộ trên trang nhà

,chúng ta nhớ ñến bài thơ “Ông Đồ Già “ của

Vũ Đình Liên. “Ai lên xứ Hoa Đào” sáng tác

của nhạc sĩ Hoàng Nguyên và “Mùa Hoa Anh

Đào” của nhạc sĩ Thanh Sơn là những bài ca

nỗi tiếng và bất diệt với thời gian.Trong bài

“Mùa Hoa Anh Đào” nhạc sĩ Thanh Sơn có

viết:”Rồi xuân sang thấy Hoa Anh Đào,Màu

hoa ñây dáng xưa còn ñâu?” làm tôi nhớ

ñến bài thơ Đường “Đề Tích Sở Kiến Xứ”

của Thôi Hộ.

“ Khứ niên kim nhật thử môn trung;

Nhân diện ñào hoa tương ánh hồng,

Nhân diện bất tri hà xứ khứ,

Đào hoa y cựu tiếu xuân phong”

Bản dịch

“ Hôm nay,năm ngoái,cửa cài,

Hoa ñào ánh với mặt người ñỏ tươi

Mặt người chẵng biết ñâu rồi

Hoa ñào còn ñó vẫn cười gió ñông “

Có nhiều giai thoại về bài thơ bất hủ nầy.

Tương truyền Thôi Hộ tính tình cô ñộc ,một

ngày thanh minh ñi dạo chơi phía nam kinh

thành ,ghé vào một nhà có vườn ñào nhiều

hoa xin nước uống. Một giai nhân ra hỏi tên

họ và mời uống nước.Tiết thanh minh năm

sau,Thôi Hộ lại ñến nhà nầy ,thấy cửa ñóng

mới ñề bài thơ nầy ở cánh cửa bên tả.Ít hôm

sau,Thôi Hộ lại ñến và nghe trong nhà có

tiếng khóc.Một ông lão ra hỏi có phải anh là

Thôi Hộ không?Con gái tôi ñọc bài thơ của

anh,buồn nhịn ăn mới chết.Thôi Hộ vào

khấn vái thì cô ta sống lại và trở thành vợ

Thôi Hộ.Thật cảm ñộng tương tư vì một bài

thơ.

Thiền sư Huyền Quang (1254-1334),vị tổ

thứ ba dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử có làm

bài “Xuân Nhật Tức Sự“

“ Nhị bát giai nhân thích tú trì,

Tử kinh hoa hạ chuyển hoàng ly,

Khả liên vô hạn ,thương xuân ý

Tận tại ñình châm ,bất ngữ thì”

Nhị bát : hai lần tám là 16 ,thích tú: thêu

dệt gấm, trì :chậm trễ,chuyển:hót,hoàng

ly:hoàng oanh.khả liên:ñáng thương Đình

châm :ngừng kim ,bất ngữ :không nói

,thì:lúc.

Bài dịch:

Tức Cảnh Ngày Xuân

Thêu gấm,thưa tay dáng mỹ nhân,

Líu lo oanh hót,khóm hoa gần.

Đáng thương vô hạn thương xuân ý

Chỉ tại dừng kim,chẵng mở lời.

Bài dịch của Huệ Chi rõ ràng hơn

Lỏng tay thêu gấm gái yêu kiều,

Hoa rợp ,hoàng oanh lảnh lót kêu.

Bao nỗi thương xuân,thương biết mấy

Là khi không nói chợt dừng thêu.

Người ñời sau chỉ trích bài thơ nầy ở nhiều

ñiểm.

Thứ nhất là mượn văn chương chữ nghĩa của

một thiền sư Trung Hoa ñời nhà Tống.Thiền

tông có một ñiểm ñặc biệt dù thơ của ai

chăng nữa ,mình có thể mượn vì mỗi lần xài

với tâm trạng của chính mình ,mình làm mới

bài thơ ñó.Giống như cùng một bài ca ,mỗi

ca sĩ có cách hát khác nhau.Bài “Diễm Xưa”

và “Ướt Mi” của Trịnh Công Sơn ñược các

nhạc sĩ người Nhật soạn lại phần hòa âm

còn hay hơn bản chánh.

Điểm thứ hai ,một nhà tu hành sao lại nói

những lời ong bướm,ñường mật,yêu ñương

với một giai nhân? Khi các thiền sư

nói,chúng ta ñừng kẹt ở ngữ ngôn hiện tại

mà phải thấy cái gì ở ngoài ngữ ngôn ñó

thường gọi Ý TẠI NGÔN NGOẠI tức là thấy

cái gì ngoài kia chớ không phải ở ñây.Qua

nội dung bài thơ,chúng ta thấy ngài quyến

luyến cô gâi ñang thêu,thật dễ thương

,thương lắm nhưng thương lắm khi nào? Là

khi dừng thêu ,khi không nói.Tại sao lại

thương lắm khi không nói? Là vì khi ñến chỗ

không cầu thiền,không cầu Phật ,tức là chỗ

viên mãn tột cùng thì không còn lời gì ñể nói

nữa Đến chỗ ñó vừa mở miệng là sai rồi,lạc

về ñối ñãi Tại sao lại thương lắm khi dừng

thêu? Trong nhà thiền khi ñạt ñến chân thật

cứu kinh thường ñược gọi là ngôn nhữ ñạọ

ñoạn ,tâm hành xứ diệt,tức là bặt ñường

ngôn ngữ, không có lời ñể diễn tả và dứt

chỗ tâm hành tức là dứt cái tâm ñang tìm

kiếm ,chạy theo sáu trần.Dừng thêu tức là

dứt chỗ tâm hành ñó. Trong kinh Phật

thường hay giảng nghỉa hai chữ Niết

Bàn.Niết Bàn ,tiếng Phạn là NirVana,tiếng

Pali la Nibbàna.

Nib :không,Bana :thêu dệt Không thêu dệt

tức là không tạo nghiệp ,không ñan

kết,không bị lôi cuốn vào vòng luân hồi.Vì

thế Niết Bàn còn gọi là VÔ Sanh,tức là

không ñan dệt vòng luân hồi nữa.Chỗ cô

thiếu nữ dừng thêu,không nói quả là Niết

Bàn,ñây là chỗ ngài Huyền Quang thích nhất

nên ngài diễn tả bằng cảnh xuân tươi ñẹp

Bài “ Đề tích sở kiến xứ” là một trong

những bài thơ Đường trứ danh cùng với bài

“Hoàng hạc lâu “ của Thôi Hộ.Dưới cái nhìn

Thiền Tông,chúng ta thấy rõ ràng Thôi Hộ

còn mắc kẹt trong niệm quá khứ,vị lai như

khứ niên : năm ngoái, y cựu :vẫn như xưa

người xưa ñã ñi ñâu mất rồi .chừng nào mới

gặp lại(vị lai). Còn có niệm quá khứ ,vị lai là

mất cái Thường Giác ,Hiện Giác Hằng Giác

của chính mình.Con người chân thật,thật sự

tiến ñến giác ngộ và giải thoát là người lúc

nào cũng sống với Hiện Giác Hằng Giác.Ý

nghĩa toàn bài thơ :Xuân nhật tức sự” của

ngài Huyền Quang như sau.Đầu tiên là cô

gái 16 tuổi yêu kiều ñang thêu gấm,cô gái

rất ñẹp và gấm cô thêu cũng rất ñẹp.Ngoài

trời hoa nở rộ,chim hoàng oanh hót lảnh

lót,tất cả cái ñẹp hợp lại tương trưng cho

mùa xuân.Tử kinh là một loại cây mọc từng

bụi,sinh liền cành nhau.Chuyện xưa anh em

Điền Chân lúc ở chung nhà hòa thuận thì

cây kinh trước cửa nhà tươi tốt,lúc chia nhau

ở riêng thì cây kinh héo úa nên tử kinh chỉ

chuyện anh em hòa thuận . Mùa xuân ñẹp

với người thế gian nhưng ñối với người tu

như thế nào? Cô gái xinh ñẹp nhưng cứ

thêu, thêu mãi thì ñó là cái ñẹp của luân hồi

sinh tử không ñáng cho chúng ta quan

tâm.Cần phải có cái ñẹp khi không nói và

lúc dừng thêu,ñó mới chính là cái ñẹp của

người tu muốn tìm ñược.Thế nên ngài Huyền

Quang kết thúc hai câu chót

“Bao nỗi thương xuân,thương biết mấy

Là khi không nói,chợt dừng thêu”

Nếu hiểu ngôn ngữ các Thiền sư theo Ý Tại

Ngôn Ngoại ,thiền tông Trung Hoa còn có

bài thơ “Tiểu Diễm” lãng mạn,trữ tình.

“Tần hô Tiểu Ngọc nguyên vô sự,

Chỉ yếu ñàn lang nhận ñắc thanh”

Dịch

“Vừa kêu Tiểu Ngọc nguyên không việc

Chỉ cốt anh chàng nhận ñược thanh”

Câu chuyện cô tiểu thư ,con nhà giàu ,biết

có anh chàng si tình ñang ẩn núp ñâu ñó

trong bụi cây mới làm bộ lên tiếng kêu ả

hoàn ñem trà cho mình nhưng thật ra khi

lên tiếng cốt yếu ñể chỉ cho anh chàng si

tình biết mình ñang ở phòng nào mà thôi.

Ngài Viên Ngộ trình lên cho Thầy mình Ngài

Pháp Diễn một bài thơ rất phàm tục ñể ñối

với hai câu thơ trên

“Thiếu niên nhất ñoạn phong lưu sự

Chỉ hứa giai nhân ñộc tự tri”

Dịch

Người thiếu niên chỉ có một việc phong lưu,

Là mong ñược giai nhân riêng biết một mình

thôi.

Tôi là một người hào hoa,phong nhã ,thích

bay bướm nhưng chỉ có cô và tôi biết

chuyên nầy thôi nhé tức là Hiện Giác Hằng

Giác không có niệm quá khứ vị lai.Đây mới

là con người chân thật ,con người thật sự

tiến ñến giác ngộ và giải thoát.Còn nếu như

cho người thứ ba biết thì ñó là niệm vị lai và

ñánh mất Thường Giác rồi.

Cầu chúc các bạn ñừng ñánh mất Thường

Giác và lúc nào cũng sống với Hiện Giác

Hằng Giác.

Lê Phạm Trung Dung

THẨM MỸ MÙA XUÂN THÍCH THÔNG HUỆ

Một năm trôi qua, chúng ta ñã nếm trải bao vị chua cay ngọt mặn của cuộc sống, có thêm một số kinh nghiệm trên ñường ñời và ñường ñạo. Nhờ vậy, chúng ta có sự thâm trầm tỉnh thức trước những hoàn cảnh thuận nghịch, trước những thử thách gian truân. Đây là ñiều kiện cần thiết giúp chúng ta hoàn thiện nhân cách, thăng hoa ñời sống tâm linh, dần dần vững bước trên lối về với Chân Thiện Mỹ.

Theo lý nghĩa sâu xa của Đạo, Chân là bản thể chân thật tuyệt ñối, là thể tánh bất sanh

sẵn ñủ ở mọi loài; Thiện là tâm thanh tịnh siêu vượt thiện ác, vắng bặt ý niệm phân tích nhị biên; Mỹ là nét ñẹp siêu nhiên, là sự toàn bích của thế giới lý tưởng, là sự hoàn hảo vượt thường mà trí tuệ con người không thể suy lường nổi. Nghe qua, chúng ta nghĩ ñó là những cảnh giới siêu thực, ở một nơi nào một thời ñiểm nào ñó xa xôi mà chúng ta không bao giờ có thể dự phần. Nhưng nếu thế thì Đức Bổn Sư ñã chẳng bảo rằng, bản hoài của chư Phật là khai thị cho chúng sanh ngộ nhập Phật tri kiến. Phật tri kiến là cái thấy biết của Phật, có thể nhận rõ và thưởng thức vẻ ñẹp toàn diện toàn hảo và bất sanh bất diệt của muôn pháp. Con người chúng ta cũng có khả năng tiềm tàng ấy - Đức Phật ñã nhiều lần khẳng ñịnh. Nhưng chúng ta phải làm thế nào phát huy khả năng ấy? Và mỗi lúc Xuân về, chúng ta dùng phương cách gì ñể ñồng thời thưởng thức thẩm mỹ của mùa Xuân nhân gian tự nhiên và Xuân ñạo siêu nhiên?

Các pháp trong thế gian quả thật muôn màu muôn vẻ, mỗi mùa lại biểu hiện những sắc thái khác nhau. Đặc biệt vào mùa Xuân, cây cối ñâm chồi nảy lộc, ngàn hoa ñua nở khoe sắc khoe hương, cả ñất trời như bừng tỉnh dậy sau giấc ngủ Đông dằng dặc. Ta cảm thấy lòng rộn rã theo sự chuyển mình của vạn vật, ta nôn nao theo nhịp sống tưng bừng của mọi người xung quanh. Dường như từ cõi vô hình, ông bà tổ tiên ta cũng tụ hội về, sum vầy cùng con cháu. Rồi những ngày vui cũng qua mau, chúng ta lại trở về với những lo toan tất bật ñời thường; những hoa những lá mới tươi ñẹp là thế, nay ñã

héo úa tàn phai; không gian mới trong lành ấm áp là thế, nay ñã vội nóng bức ngột ngạt. Nét ñẹp của của Xuân nhân gian mang tính chất ña thù phức tạp, lại còn tạm bợ mong manh, phụ thuộc không gian thời gian và cả tâm trạng của mỗi người. Một thi sĩ ñã viết:

Lả lướt ñợi ngày Xuân trở lại Ngày Xuân trở lại, hỏi bao ngày! Năm canh lạnh lẽo kinh sương gió Ngùi ngậm tàn Xuân hoa rụng ñầy...

Ngay trong nét tươi xanh của cây lá và rực rỡ của hoa Xuân, ñã ẩn náu sự tàn phai của hoa mùa Hạ, sự rơi rụng của lá mùa Thu và sự khô chết của cây mùa Đông. Cho nên:

Xuân ñang tới nghĩa là Xuân ñang qua Trăng còn non nghĩa là trăng sắp già.

Người ñời thường nhìn Xuân qua thời gian ước lệ, qua cảnh vật ñổi thay; từ ñó chạy theo cái ñẹp bên ngoài, phát sinh tình cảm chiếm hữu, tạo nghiệp và trầm luân. Có thể nói, cái ñẹp mùa Xuân nhân gian là cái ñẹp của ràng buộc, của vô thường, của sinh tử.

Nếu Xuân ñời thuộc thẩm mỹ ña thù tương ñối, có sinh có diệt, thì Xuân ñạo lại thuộc phạm trù thẩm mỹ thuần nhất, tuyệt ñối, bất sinh. Khi trở về trạng thái tịch lặng mà hằng tri của bản tâm, các bậc ngộ ñạo thấy toàn thể các pháp ñều ở trong ánh giác. Mùa Xuân về, Thiền sư Tuyết Đậu thấy cây cối trùng ñiệp, nước hồ lấp lánh xanh biếc, trời Xuân bát ngát thênh thang. Tâm ngài hòa theo vạn vật, thấy mình tuy còn trong

sanh tử mà vẫn ñứng riêng nơi cõi siêu sanh:

Núi Xuân chồng chất xanh Nước Xuân lóng lánh biếc Thênh thang bầu trời cao Đứng riêng trong mù tột.

Hạnh phúc này không phải tranh ñua giành giật với ai, không ai có thể cướp mất của mình, cũng không bị biến hoại theo thời gian không gian. Ấy là hạnh phúc ñích thực của những người ñã nhận ra thực tại vĩnh hằng trong dòng biến thiên vô tận của muôn pháp.

Một khách tăng hỏi Thiền sư Chân Không: “Khi sắc thân bại hoại thì thế nào?”. Ngài ñáp:

Xuân ñến Xuân ñi ngỡ Xuân hết Hoa tàn hoa nở chỉ là Xuân.

Bậc ngộ ñạo hằng sống với Phật tâm không sanh không diệt, nên dù sắc thân còn mất như Xuân ñời có ñến có ñi, các ngài vẫn luôn ở trong mùa Xuân miên viễn; ví như con sóng lúc nổi lúc chìm, nhưng dù chìm nổi cũng không bao giờ rời thể tánh biển cả mênh mông. Vũ trụ dù có ñổi dời, thời gian dù không ngừng trôi chảy, vẫn ẩn tàng nét thẩm mỹ siêu nhiên, nét ñẹp uyên nguyên hằng hữu của pháp giới tánh. Đây là ý nghĩa của Diệu Pháp Liên Hoa, một hoa sen huyền diệu nở trong lò lửa vô thường:

Thấm thoát thu qua mấy ñộ rồi Đời người bóng chớp áng mây trôi

Muôn vật hiện bày trò ảo hóa Sen nở trong lò sắc thường tươi.

Thu qua Đông tới, Xuân lại về, hoa vàng mấy ñộ. Đời người như áng chớp như bóng mây, chợt còn chợt mất; muôn cảnh như mộng ảo không thật có, không thường còn. Nếu tâm dính mắc với trần cảnh ngoại duyên, ta thấy cuộc ñời mình luôn bị chi phối bởi những tác nhân bên ngoài, không lúc nào an ổn. Nhưng nếu ñối diện toàn cảnh mà tâm vắng bặt mọi ý niệm phân biệt, mọi suy tính lăng xăng, ta sẽ có cơ hội tiếp cận với cái chân thật muôn ñời. Chủ trương nhập thế tích cực của ñạo Phật không phải rời bỏ thế gian, xa lánh cuộc ñời; các Ngài vẫn chu toàn mọi bổn phận với ñời nhưng không bị ñời ràng buộc. Hình tượng của Bồ tát Di Lặc là một biểu hiện sinh ñộng của tinh thần hòa quang ñồng trần. Nụ cười của Ngài thật rạng rỡ, thật bình an giữa ñám trẻ vây quanh; vì buông xả ñến tận cùng các căn-trần-thức nên ở trong pháp sinh diệt mà vượt thoát sinh diệt, nên lục tặc biến thành lục thông, nên ngay Xuân nhân gian mà tâm Xuân của Ngài mãi lồng lộng trong ñất trời!

Như vậy, Xuân ñạo và Xuân ñời chỉ là hai mặt của cùng một thực tại. Xuân ñời thuộc thế giới hữu hạn, tương ñối, ña thù; Xuân ñạo có tính vô hạn, tuyệt ñối, thuần nhất; nhưng cả hai không thể tách rời mà hòa quyện nhau như sóng và nước. Khi chúng ta phân tâm trên cảnh mùa Xuân và bị cảnh ràng buộc, ấy là thưởng thức Xuân ñời có ñến ñi có sanh diệt. Cũng trên cảnh ấy mà

tâm thanh tịnh không khởi niệm phân biệt nhị biên, dù vẫn thấy nghe hay biết rõ ràng, chúng ta ñang vui cùng Xuân ñạo. Các bậc ngộ ñạo vẫn cảm xúc cùng Xuân, nhưng sự cảm xúc này ở chiều sâu thẳm của vô thức chứ không hời hợt trên mặt ý thức. Các Ngài vẫn thưởng ngoạn thẩm mỹ mùa Xuân, nhưng do quán triệt lý sự viên dung nên vẫn duy trì sự tỉnh thức, ñể ñời và ñạo, ña thù và thuần nhất trở thành bất khả phân ly. Các Ngài hòa mình với thế gian vô thường, với vũ trụ biến ñổi mà tâm không phân biệt năng sở chủ khách, nhưng dù ở trong những tầm thường của cuộc sống mà vẫn có niềm an lạc diệu thường. Lúc sống không cần biết hưởng thụ thế nào, khi chết không ñặt vấn ñề mình sẽ ñi ñâu; sống không thích thiên ñường, chết không sợ ñịa ngục, nên các Ngài tự tại trước sinh tử; và dù thời gian trôi chảy không dừng, các Ngài vẫn mãi sống trong mùa Xuân bất diệt.

Một thiền sư có nói bài kệ như sau:

Năm trước gặp thanh xuân Má hồng khoe ñào lý Năm nay gặp thanh xuân Tóc bạc ñầy mái ñầu Người ñời tuổi bảy mươi Nhanh như dòng nước chảy Chẳng ngộ tâm xưa nay Sinh tử làm sao khỏi?

Năm xưa còn trẻ, ngắm nhìn những cô gái má ñào mơn mơn, lòng không khỏi rộn ràng tình ý. Năm nay, trên ñường vẫn gặp bóng áo hồng áo xanh, nhưng nhìn lại mình ñã

thấy tóc bạc ñầy ñầu! Thời gian trôi nhanh như dòng nước chảy, thoáng chốc mình ñã ở tuổi “cổ lai hy”, cái chết ñang là mối hăm dọa lớn. Nếu cứ mãi ñắm mình trong ngũ dục, không sống với bản tâm chân thật xưa nay, làm sao thoát khỏi luân hồi? Hãy ngay trong thế giới vô thường mà sống ñược với cái chân thường, ngay dòng sinh tử mà tự tại với thể tánh bất sanh. Bản tâm thể tánh ấy là cành mai của Thiền sư Mãn Giác, là hoa cúc của Tam Tổ Huyền Quang; ấy là mùa Xuân miên viễn lung linh chiếu diệu trong thời gian vô cùng và không gian vô biên.

Chúng ta thưởng thức vẻ ñẹp của mùa Xuân nhân gian, nên ngay ñó mà nhận ra thẩm mỹ của mùa Xuân siêu thế. Xuân ấy chỉ ở trong mỗi người. Khi tâm thanh tịnh, không dính mắc trần cảnh sanh niệm vọng ñộng, thì nơi muôn hoa tàn nở, ta nhận ra hoa Xuân chưa từng tàn nở bao giờ. Cầu chúc tất cả chúng ta, trong mùa Xuân của ñất trời ñang ñến, sống ñược với Xuân trong lòng mình và chan hòa ý Xuân ấy cho người, ñể hạnh phúc vĩnh cửu luôn tỏa sáng muôn nơi, bây giờ và mãi mãi!

Thiền thất Viên Thông Xuân Quý Mùi 2003

XUÂN với TRUYỆN KIỀU Hải Bằng HDB - ñăng lúc 11:08:17 PM, Feb 08, 2005 Thi Hào Nguyễn Du ñã sử dụng bao nhiêu từ xuân trong Truyện Kiều? (Riêng tặng các bạn trẻ nặng tình với văn học dân tộc.) - Hải Bằng.HDB * Ai cũng ñều biết: qua hết cảnh mùa ñông lạnh lẽo, hoang vu, mùa xuân hiện ra lộng lẫy, huy hoàng với những tia nắng rực rỡ, bầu trời trong xanh, chim hót tưng bừng, cây cối lại ñâm chồi, nẩy lộc, ñơm hoa, và lòng người lại cảm thấy trẻ trung, sảng khoái. Vâng, xuân chính là thời ñiểm của thiên nhiên trong ñó sức sống của vạn vật lại bừng lên bắt ñầu một chu kỳ mới với tất cả những vẻ ñẹp huyền nhiên của nó từ thuở nào. Và, ai cũng yêu mùa xuân vì mùa xuân là mùa gợi cảm nhất. Trong văn chương Việt, không biết bao nhiêu nhân vật ñã viết về Chúa Xuân. Xuân Diệu, trong bài “Nguyên Ðán” ví tình yêu như mùa xuân: Xuân của ñất trời nay mới ñến Trong tôi xuân ñã ñến lâu rồi Từ lúc yêu nhau hoa nở mãi Trong vườn thơm ngát của hồn tôi

Nhà thơ Ðông Hồ trong bài “Cô Gái Xuân” dài 68 câu, thi nhân ñã dùng tới 12 chữ “xuân”: Trong xóm làng trên, cô gái thơ Tuổi xuân mơn mởn vẻ ñào tơ Gió ñông mơn trớn bông hoa nở Lòng gái xuân kia vẫn hững hờ Nguyễn Bính là nhà thơ tình ñược nhiều người ưa chuộng, cũng trong thập niên ấy, qua bài “Thơ Xuân”, viết: Ðây cả mùa xuân ñã ñến rồi! Từng nhà mở của ñón xuân tươi Từng cô em bé so màu áo Ðôi má hồng lên nhí nhảnh cười Nhà thơ nghèo, trào phúng Tú Xương với bài “Xuân”, mô tả: Xuân từ trong ấy mới ban ra Xuân chẳng riêng ai, khắp mọi nhà Dám hỏi những ai nơi cố quận Rằng xuân, xuân mãi thế ru mà? Xuân Giáp Thân (2004), nhà thơ Trần Khắc Phùng viết trong bài “Mùa Xuân và Quê Hương” (Giai Phẩm Xuân, Florida Việt Báo, trg. 137): Ta hỏi mùa xuân ñã ñến chưa Còn bao ñêm nữa ñến giao thừa Còn bao ñêm nữa trời rung chuyển Ðể khắp quê hương gió ñổi mùa Riêng ñối với thi hào Nguyễn Du (1765-1820): qua 3254 câu thơ của Truyện Kiều, nhà thơ ñã sử dụng tới 57 từ “xuân”. Tính trung bình thì cứ 60 câu thơ lại thấy xuất hiện từ “xuân”. Dường như chưa có một tác

giả cổ, kim, ñông, tây nào ñã sử dụng từ “xuân” trong một tác phẩm văn vần hay văn xuôi nhiều ñến như thế, và ñặc biệt là nhiều mà không nhàm. Mỗi từ “xuân” ñược nhà thơ sử dụng cho một tình huống khác nhau. Và, hẳn là Nguyễn Du phải ñã yêu Nàng Xuân (Xuân Hương?) lắm nên ngọn bút tài tình ñã linh ñộng thảo nên những xuân tứ muôn vẻ tuyệt vời qua những câu thơ trích dẫn sau ñây: Trước hết, xuân là thời ñiểm ñẹp nhất trong bốn mùa: Ngày xuân con én ñưa thoi Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân Ðêm xuân một giấc mơ màng Giọt sương gieo nặng cành xuân la ñà Ngày xuân ñã dễ tình cờ mấy khi Ngày xuân càng gió, càng mưa, càng nồng Ðêm xuân ai dễ cầm lòng ñược chăng Còn ngờ giấc mộng ñêm xuân mơ màng Thúy Vân chợt tỉnh giấc xuân Chiều xuân dễ khiến nét thu ngại ngùng Thưa hồng, rậm lục, ñã chừng xuân qua Sầu dài, ngày ngắn, ñông ñà sang xuân Xuân, thu cắt sẵn hai tên hương trà Cửa thuyền vừa cữ cuối xuân Xuân, thu biết ñã ñổi thay mấy lần Xuân ñể mô tả về tuổi trẻ sung mãn, dung mạo xinh ñẹp, và hình ảnh vui tươi: Xuân xanh xấp xỉ tới tuần cập kê Làn thu thủy, nét xuân sơn Một chàng vừa trạc thanh xuân Nửa chừng xuân thoắt gẫy cành thiên hương Xuân, lan; thu, cúc, mặn mà cả hai

Cũng liều bỏ quá xuân xanh một ñời Những mình nào có biết xuân là gì! Tin xuân ñâu dễ ñi về cho năng Tiếc hoa những ngậm ngùi xuân Lòng xuân phơi phới, chén xuân tàng tàng Ngày xuân em hãy còn dài Ngày xuân lắm lúc ñi về với xuân Bốn bề xuân tỏa một nàng ở trong Khóa buồng xuân ñể ñợi ngày ñào non Cát lầm ngọc trắng, thiệt ñời xuân xanh Chữ tình ngày lại thêm xuân một ngày Trai tài, gái sắc, xuân ñương vừa thì Vương, Kim cùng chiếm bảng xuân một ngày Phòng xuân trướng rủ hoa ñào Dưới ñèn tỏ rạng má ñào thêm xuân Chừng xuân tơ liễu còn xanh Khúc ñâu êm ái xuân tình Vườn xuân một cửa, ñể bia muôn ñời Xuân còn ñược dùng ñể chỉ người thuộc phái ñẹp: Một nền Ðồng Tước khóa xuân hai Kiều Lượng xuân dù có hẹp hòi Xuân ñường kíp gọi Sinh về hộ tang Gối yên ñã thấy xuân ñường ñến nơi Lại vừa gặp khoảng xuân ñường lại quê Liệu ñem tấc cỏ quyết ñền ba xuân Rạng ra gởi tới xuân ñường Xuân ñình thoắt ñã dạo ra cao ñình Cỗi xuân tuổi hạc càng cao Xót thay huyên cỗi, xuân già Xuân huyên chợt tỉnh giấc nồng Xuân huyên lo sợ xiết bao Xuân già còn khỏe, huyên già còn tươi Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân Cành xuân ñã bẻ cho người chuyên tay Chúa xuân ñành ñã có nơi

Chúa xuân ñể tội một mình cho hoa (57) Tại sao Nguyễn Du ñã sử dụng từ xuân nhiều như thế? Có một ñộng cơ nào khác ngoài cái tình chan chứa yêu thiên nhiên? Có người nói ñến mối tình văn bút của nhà thơ ñối với nữ sĩ Xuân Hương. Người nghệ sĩ tài hoa nào mà không có những rung ñộng trước những vẻ ñẹp ố sắc, tài ca, ngâm, thi văn ñặc biệt là của nữ giới? Nhưng trước hết tưởng cũng nên trở lại tìm hiểu Nguyễn Du là ai bởi vì các tài liệu mới tìm ra ñược trong vài thập niên gần ñây ñã cho ta hiểu rõ hơn về cuộc ñời và sự nghiệp của nhà thơ thiên tài này mà các tài liệu giáo khoa còn ghi nhận sơ sài, chẳng hạn, mối giao lưu văn bút ñầy tình cảm giữa ND với Nữ Sĩ họ Hồ; những sự vụ liên quan ñến cuộc hành trình ñi sứ ; và ND lập gia ñình vào năm 1786 hay 1796, cùng với từ Tố Như có ñúng là tên tự hay chỉ là một từ ngữ thông thường như nhà biên khảo Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh lập luận trong cuốn Hồ Xuân Hương, Nàng là Ai (xb: 2000). Nguyễn Du (1765-1820, Bích Câu, Thăng Long) vốn dòng dõi gia ñình khoa bảng. Cha là Nguyễn Nghiễm (Tiên Ðiền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh) và anh là Nguyễn Khản ñều ñỗ tiến sĩ làm quan với Triều Lê mạt; bố vợ là Ðoàn Nguyễn Thục (Quỳnh Côi, Thái Bình). Bản thân ND thì thuở nhỏ ñược sung sướng và ñược tập ấm và gọi là Cậu Bẩy Chiêu nhờ cha là Tể Tướng trong triều Lê. Nhưng chẳng bao lâu thì cha mất (1775), rồi mẹ cũng mất (1777) ñúng vào thời ñiểm Nguyễn Huệ ñem quân ñánh Gia Ðịnh giết

Nguyễn Phúc Dương và Nguyễn Phúc Thần. Cuộc sống phải nương tựa nơi nhà các anh và ND chỉ thi ñậu Tam Trường (Tú Tài) lúc 18 tuổi (1782), nhưng tài nghệ văn chương thì vượt trội các nhân tài ñương thời. Năm 1786, ND giữ chức Chánh Thủ Hiệu tại Thái Nguyên (thời Chúa Trịnh) và có lẽ ñã lập gia ñình vào thời gian này (1786: 22 tuổi). Vì dòng họ có người chống lại Nhà Tây Sơn nên cơ nghiệp họ Nguyễn Tiên Ðiền bị tiêu tán: “Hồng Lĩnh vô gia, huynh ñệ tàn”. Cho tới khi Vua Gia Long thống nhất, ND ñược vời ra làm quan năm 1809 (44 tuổi), lãnh chức Cai Bạ (ngang với Bố Chánh sau này) tại dinh Quảng Bình. Năm 1813, ND ñược thăng Cần Chánh Ðại Học Sĩ và ñược cử ñi sứ Trung Hoa. Năm 1815 ND ñược thăng Hữu Tham Tri Bộ Lễ. Năm 1820, vua Minh Mạng nối ngôi Gia Long, ND lại ñược cử làm chánh sứ sang Trung Hoa cầu phong. Chưa ñi ñược thì ND qua ñời vì bạo bệnh, thọ 55 tuổi và an táng tại cánh ñồng Bầu Ðá, xã An Ninh, Quang Ðiền, Thừa Thiên. Năm 1824, con trai của ND là Nguyễn Ngũ dời mộ ND về Tiên Ðiền, Nghi Xuân, Nghệ Tĩnh. Tóm lại, vì tao loạn và gia ñình sa sút: “Mười miệng ñói kêu ngoài cõi Bắc; Một mình bệnh rụi góc thành Nam”, ND ñã không thể hoàn thành sự nghiệp thi cử như ý muốn. Cái mặc cảm phải ăn nhờ, ở ñậu cộng với sự thua kém về khoa bảng và nghịch cảnh phải làm quan với một triều chính ông không quy phục tất ñã khiến cho một con người tài hoa, thông ñạt Phật, Lão, Khổng học như ND, không thể không mang một tâm sự ñầy u uất và tất phải mượn

ngòi bút, câu thơ ñể giãi tỏ tấm lòng. Thật là: “Vui là vui gượng kẻo là. Ai tri âm ñó mặn mà với ai?” Và, vào thời tao loạn ñó, cái chí hướng của ND có thể không chỉ ñóng khung trong con ñường làm quan mà có thể là còn mơ xa nữa khi muốn “Chi bằng riêng một biên thùy. Sức này ñã dễ làm gì ñược nhau?” Và Truyện Thúy Kiều của ND là một ñại kiệt tác trong ñó biểu lộ tài nghệ vượt bực của ND về tả cảnh, tả tình, tả người, tả tâm lý, biện bác, và những kiến thức sâu rộng về triết lý và ñạo ñức. Trải qua gần 300 trăm, Truyện Kiều là một tác phẩm phổ cập nhất trông dân gian dưới nhiều hình thức như: giáo khoa, ca ngâm, kiều lẩy, tuồng, phim, tranh Kiều, tập Kiều (chắp nhặt những câu thơ trong Kiều thành một bài thơ. Coi “Hoa Xuân” trong phần Phụ Lục ở cuối bài). v.v. Người ta thường nhắc lại hai câu trong bài “Ðộc Ký Tiểu Thanh” của ND Bất tri tam bách dư niên hậu Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như Không biết ba trăm năm hậu thế Có người thương khóc Tố Như chăng? Người khóc hẳn ñã có. Nhưng giờ ñây, vẫn khóc vì ñã lâu rồi, áng thơ làm rạng danh văn học Việt Truyện Kiều ñã không còn ñược ñem ra bình giảng rộng rãi trong các hoc ñường và ngày một trở nên xa lạ với tuổi trẻ. Trong quãng ñời từ 20 tuổi ñến 40 tuổi, ND ñã từng giao lưu văn bút ñặc biệt là với

những kỳ nữ trong ñó có Hồ Xuân Hương. Nhưng trước hết xin nhắc tới kỹ nữ gẩy ñàn mà ND ñã ñược gặp mặt và nghe tiếng ñàn khi ở nhà anh là Nguyễn Nễ ñang làm quan với nhà Tây Sơn khoảng năm 1793. Hai mươi năm sau, năm 1813, nhân chuyến ñi sứ, ND có dịp trở lại Thăng Long, nghe ñược tiếng ñàn xưa, và nhận ra người gẩy ñàn chính là kỹ nữ tài sắc ngày xưa. ND ngậm ngùi vì thấy sắc ñẹp một thời của kỹ nữ từng làm lung lạc người nhìn nay ñã tàn phai. Tố Như tiên sinh ñã cảm tác ra bài “Người Gẩy Ðàn Ðất Long Thành” với ghi chú: “Người ta trong cõi trăm năm, những vinh, nhục, buồn, vui thật khôn lường ñược. Sau khi từ biệt nàng, trên ñường ñi, cảm thương vô hạn, nên làm bài ca này ñể ghi lại mối cảm hoài sâu xa.” Trích vài câu như sau: Tuổi hăm mốt nõn nà, lộng lẫy Gió xuân êm hây hẩy hồng ñào Men tô duyên não nùng sao Nỉ non tiếng thấp, tiếng cao tuyệt vời Ðặc biệt với Hồ Xuân Hương, theo tài liệu biên khảo của Tiến Sĩ Phạm Trọng Chánh, thì ND ñã viết cho nữ sĩ XH 6 bài, còn XH viết cho ND 14 bài. Nhưng XH thực sự là ai? Rất có thể ñã có người ngụy tạo thơ gán cho bà ñể trêu chọc khiến cho chuyện về người nữ sĩ tài ba chữ Nôm ấy như muốn trở thành huyền thoại. Thực sự nếu XH ñã khóc chồng là ông Phủ Vĩnh Tường bị án tử hình với câu: Cán cân tạo hóa rơi ñâu mất Miệng túi càn khôn thắt lại rồi

Và nếu thật sự XH quyết ñịnh “Chém cha cái kiếp lấy chồng chung; kẻ ñắp chăn bông, kẻ lạnh lùng” ñể chấm dứt cuộc sống làm lẽ ñầy hẫm hiu với Tổng Cóc bằng những câu: Chàng Cóc ơi! Chàng Cóc ơi! Thiếp bén duyên chàng có thế thôi Nòng nọc ñứt ñuôi từ ñây nhé Nghìn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi Thì XH phải là người tài, có nhan sắc, và thích nói thẳng. Chẳng hạn, với vài chàng văn dốt mà XH gọi là ngọng: Một ñàn thằng ngọng ñứng xem chuông Nó bảo nhau rằng “ấy ái uông” Và XH cũng lấy làm tiếc cho phận làm ñàn bà của mình: Ví ñây ñổi phận làm trai ñược Thì sự anh hùng há bấy nhiêu? Vì thế, không lạ gì mối giao lưu tình cảm văn bút giữa ND và XH ñã thật là thắm thiết: ND viết: “Tây Hồ vươn cảnh ñã hoang vu” XH ñáp: “Phong cảnh Tây Hồ chẳng khác xưa” XH viết: “Cây có vầng xanh tỏ tấm lòng” ND ñáp: “Một vầng trăng sáng tỏ tình ta” Vâng, XH phải là người vừa có tài, có sắc, vừa ñáng kính nể nên ND mới hạ bút viết: Hái sen chớ ñụng ngó Năm sau hoa chẳng sinh Rõ ràng hai nhà thơ ñã “mến nhau vì sắc,

trọng nhau vì tài” và cả hai ñều là những nhà thơ lãng mạn tiền phong của nền văn học Việt ở thế kỷ 18. Nhưng cũng chính cái tính chất lãng mạn trong thơ của ND cũng như của Hồ Xuân Hương không mấy làm hài lòng các nhà nho bảo thủ ñương thời, nên ñã có câu: Ðàn ông chớ ñọc Phan Trần Ðàn bà chớ ñọc Thúy Vân, Thúy Kiều Tóm lại, Hồ Xuân Hương, theo những tài liệu và lập luận của Giáo Sư Hoàng Xuân Hãn và Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh, không phải là một nhân vật huyền thoại trong văn học. HXH có tên là Hồ Phi Mai mà Nguyễn Du rất ngưỡng mộ tài sắc và ví HXH với hoa sen tươi ñẹp, và so sánh HXH với Tiểu Thanh qua bài “Ðộc Tiểu Thanh Ký” , một người ñẹp trong tiểu thuyết Tầu. Nguyễn Du ñã ñể lại cho ñời tác phẩm bất hủ ố Truyện Kiều. Con người tài hoa ấy chẳng gặp thời tất phải bất ñắc chí. Hồ Xuân Hương cũng ñể lại nhiều áng thơ nôm ña dạng trào lộng tuyệt vời. Số phận cả hai cùng ñầy nỗi truân chiên. Cả hai cuộc ñời ấy ñã diễn ra như ñể minh chứng thuyết “tài mệnh tương ñố” hay “hồng nhan ña truân” của nhà nho ngày trước mà ND ñã nêu ra trong câu thơ khai ñề của Truyện Kiều: Trăm năm trong cõi người ta Chữ tài, chữ mệnh khéo là ghét nhau Con người có số mệnh không? Ðiều này thuộc phạm vi tin hay không tin mà thôi. Tuy nhiên, thực tiễn nhất trong ñời vẫn là

con ñường Trung Ðạo: Có trời mà cũng có ta Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài Nguyễn Du ñã tỏ ra yêu mùa xuân, nhắc nhở vô vàn tới xuân, âu cũng có thể là vì cuộc ñời của con người thi sĩ tài hoa ấy trải qua ñã chẳng có những mùa xuân như ý muốn. Hải Bằng HDB * Phụ Lục HOA XUÂN (Tập Kiều) - Ðào Nguyên (VA) * Ngày xuân con én ñưa thoi Cành lê trắng ñiểm một vài bông hoa Chơi hoa ñã dễ biết hoa Sầu dài ngày ngắn, ñông ñà sang xuân Dưới ñèn tỏ rạng chén xuân Hoa xuân ong củ mấy phân chung tình Chừng xuân tơ liễu còn xanh Bóng hoa ñầy ñất, vẻ ngân ngang trời Ngày xuân em hãy còn dài Phẩm ñề xin một vài lời thêm hoa Xuân thu cắt sẵn hương trà Thềm hoa một bước, lệ hoa mấy hàng Ðêm xuân một giấc mơ màng Dưới hoa ñã thấy có chàng ñứng trông Ðêm xuân ai dễ cầm lòng Thang lan rủ bức trướng hồng tẩm hoa Cửa sài vừa ngỏ then hoa Xuân ñình thoắt ñã dạo ra cao ñình Khúc ñâu êm ái xuân tình Trên ñào nhác thấy một cành kim thoa

Nặng lòng xót liễu vì hoa Mười phần xuân có gầy ba bốn phần Vinh hoa bõ lúc phong trần Chữ tình ngày một thêm xuân một ngày (Cỏ Thơm, 2004, # 26, trg. 45) * Coi: Hồ Xuân Hương, Nàng là Ai của Nhất Uyên Phạm Trọng Chánh, xb. 2000. Hồ Tây cảnh ñẹp hóa gò hoang. Thổn thức bên trong mảnh giấy tàn. Son phấn có thần chôn vẫn hận. Văn chương không mệnh ñốt còn vương. Nỗi hờn kim cổ, trời khôn hỏi. Cái án phong lưu, khách tự mang. Chẳng biết ba trăm năm lẻ nữa. Người ñời ai khóc Tố Như Chăng? (Vũ Tam Tập dịch nôm).

Mai Vàng phương Nam – Linh hoa mùa xuân

Chua Pho quang

Thật lạ, dải ñất cong cong hình chữ “S” nhỏ bé, thế mà ông Trời ban cho mùa xuân phương Bắc – phương Nam hai khí sắc khác nhau lạ lùng. Phương Bắc lạnh, ẩm ướt, sương – mưa giăng mắc. Phương Nam nắng ấm tràn trề như rắc vàng mật. Và hoa, cũng kì lạ, cùng một họ nhưng phương Bắc là sắc Đào hồng ñỏ tuyệt mĩ, kiều diễm như má hồng môi son thiếu nữ, còn phương Nam – vàng rực cánh Mai, sang cả quí phái nhưng ñầy phóng khoáng của miền nắng gió.

Thật lạ, dải ñất cong cong hình chữ “S” nhỏ bé, thế mà ông Trời ban cho mùa xuân phương Bắc – phương Nam hai khí sắc khác nhau lạ lùng. Phương Bắc lạnh, ẩm ướt, sương – mưa giăng mắc. Phương Nam nắng ấm tràn trề như rắc vàng mật. Và hoa, cũng kì lạ, cùng một họ nhưng phương Bắc là sắc Đào hồng ñỏ tuyệt mĩ, kiều diễm như má hồng môi son thiếu nữ, còn phương Nam – vàng rực cánh Mai, sang cả quí phái nhưng ñầy phóng khoáng của miền nắng gió.

Cũng không hiểu từ khi nào và như thế nào mà những cây mai rừng ñã “vượt thoát” khỏi các triền núi cao ngất lởm chởm ñá, ñể rồi có mặt như một sứ giả mùa xuân ở khắp vùng châu thổ phương Nam, hay chính do những thần tiên theo ý Trời ban tặng cho miền ñất này loài hoa tượng trưng cho mùa xuân nơi những khí chất ñặc biệt không loài hoa nào có ñược.

Ở những lễ hội hoa, “Tứ hữu”: Mai – Lan – Cúc – Trúc luôn là tâm ñiểm, và Mai, bao giờ cũng ñứng hàng ñầu. Trong vườn xuân rực rỡ ñủ các loài kỳ hoa dị thảo, hồng nhung kiêu sa lộng lẫy, mẫu ñơn loan phụng sang trọng, thủy tiên nguyệt cầm thơm ngát… hoa Mai nổi bật lên với dáng vẻ cứng cáp của thân gốc, mạnh mẽ của những cành ñâm ngang sổ dọc, dịu dàng mềm mại của những ñường uốn cong, mảnh mai quí phái của cành hoa và màu vàng cứ rực lên trong nắng, hòa lẫn vào nắng, cho người ngắm hoa phải say, cái say ngấm từ từ như uống ly rượu ngọt.

Hoa Mai không ñẹp lồ lộ như các loài hoa khác, mà kín ñáo phô diễn vẻ ñẹp tiềm ẩn của mình, chỉ có con mắt nhìn, có tâm cảm ñược mới nhìn thấy vẻ ñẹp ñó. Từ dáng cây theo những thế tượng trưng: Long – Phụng – Phong – Vân – Sơn – Thủy…, dáng cành Tam Tài: Thiên – Địa – Nhân, Bốn phương: Thượng – Hạ - Tả - Hữu, ñến búp trên cây: búp tròn như hạt cườm là những chùm hoa vàng ñang ẩn náu chờ ñúng thời khắc bung nở, búp hình móng gà là nơi ẩn thân của những lá non xanh trong như ngọc. Khi hoa nở, lá chồi ra ñiểm xuyết cho màu vàng mai thêm quyến rũ. Và hương hoa, không phải ai cũng biết ñược mùi thơm của Mai vàng. Nó là một thứ hương gọi là “ám hương”, chỉ khi ñêm xuống, tiết trời hơi se se, vạn vật ngủ yên, lúc ấy tâm người cũng phải tịnh không vọng ñộng thì mới cảm nhận ñược hương thơm thanh khiết ñầy bí ẩn lẩn quất, càng tịnh, hương thơm càng tỏa ra… Chính ñiều này cũng tạo nên cốt cách của Mai.

Có lẽ thế mà Mai ñã song hành cùng nhiều nhà thơ xưa nay. Mai ñã ñi vào thơ Thiền sư Không Lộ thời Lý,… nhà sư Huyền Quang Tôn Giả, một trong ba vị Thiền Tố Trúc Lâm thời Trần, Mai có mặt trong thơ Thần của Nguyễn Trãi thời Lê, ñược Nguyễn Du, triều Nguyễn mượn ñể ví vẻ ñẹp của chị em Thúy Kiều, Thúy Vân. Rồi tới Tản Đà, Nguyễn Đình Chiểu, mãi như một tri âm tri kỉ trong thơ của mình.

Những năm tháng chiến tranh chống Mỹ khốc liệt ñầy gian khổ hy sinh , nhưng Mai trong vần thơ của Thanh Hải, Chế Lan Viên,

Thanh Thảo… vẫn ñằm thắm và chứa ñựng bao tình yêu trong từng cánh mai. Người quân tử phương Đông cũng lấy Mai tượng trưng cho khí tiết của mình, như Chu Thần Cao Bá Quát với câu thơ ñể ñời: “Thập tái luân giao cầu cổ kiếm / Nhất sinh ñề thứ bái hoa mai – Mười năm chu du tìm gươm cổ / Cả ñời chỉ cúi lạy hoa mai”.

Khi những cơn mưa mùa vừa chấm dứt, tiết trời heo may về ñêm như ủ sương cho những gốc mai, cái nắng hanh như vuốt nhẹ thức tỉnh mầm lộc mai.. Và lúc những bầy chim én lũ lượt làm tổ báo hiệu Xuân ñến Tết về. Tết ở phương Nam có hai ñặc sản không có miền nào sánh ñược: Dưa hấu - Mai vàng. Không có mai thì không còn là Tết, hoa chỉ nở rộ trong 3 ngày Tết nhưng sắc vàng nắng theo suốt cả năm.

Những ngày ñầu xuân, mai từ các vườn cây ñổ dồn về khu thị tứ, về phố chợ, những cây mai ñặc kín nụ xanh tròn, loáng thoáng vài chiếc lá non xanh tơ, ñiểm xuyết vài nụ vàng chúm chím, tạo nên không khí Tết. Nhà giàu ñem cả cây mai về nhà, nhà nghèo dù khó ñến ñâu cũng cố kiếm một nhành mai nhỏ bày trên bàn thờ tổ tiên ông bà.

Mai không chỉ là hoa ñể trang trí cho sắc màu Tết, mà còn là biểu tượng Phúc – Lộc trong năm, mai như vị thần linh tiên ñoán tương lai trong năm mới. Nếu mai nở hoa rộ trong ba ngày Tết, cánh hoa ñều ñặn, sắc vàng tươi là năm ñó gia chủ phúc lộc mỹ mãn. Nếu hoa nụ héo, rụng, cánh hoa bé quăn, thì gia chủ sẽ gặp nhiều khó khăn vất

vả. Mai là buồn vui một năm mới… nên ñối với Mai, không chỉ gượng nhẹ nâng niu “hứng hoa”, mà còn cả sự tôn kính ngầm như “linh hoa” của Xuân. Hết Tết, dù hoa ñã rụng hết, không vứt bỏ cành mà giâm dưới ñất ñể trồng thành một cây mai cho mùa Xuân tới.

23 ñưa ông Táo, em ñóng hộp kỹ lưỡng một cành mai nhỏ ñầy nụ, gửi bảo ñảm theo ñường chuyển phát nhanh ra phương Bắc… Em gửi nắng phương Nam ñể những ngày xuân của anh thật ấm dù không em. Anh khi nhận ñược ñã cẩn trọng cắm vào bình gốm xanh ngọc thật ñẹp, lại ñốt thêm một cây nến bên cạnh ñể hoa ñỡ bị lạnh. Giao thừa, bên hai ly rượu ñầy, anh nín thở nhìn những nụ mai ñộng ñậy tách vỏ xanh hé màu vàng mở rồi bung từng cánh một… nắng phương Nam, Xuân phương Nam ñang ở bên anh thật gần… Anh tự cụng hai ly rượu mơ màng:

Cạn chén cùng anh người tình xa Ấm ngọt môi mềm mộng bên hoa Tình say thả hồn trong phiêu lãng Mai vàng – Em – Xuân – ñến mọi nhà…

Mùa xuân ñọc ba dòng thơ tiêu biểu phương Đông: Thơ Thiền Việt Nam, Đường thi Trung Hoa, Haiku của Nhật Thái Tú Hạp

Qua kinh nghiệm giác ngộ triết lý của

Đạo Phật và ñược ñãi lọc qua nhiều lớp

phù sa siêu việt của ngôn ngữ thi ca

Việt Nam, thơ Thiền ñối với kho tàng

văn hóa Dân Tộc ñã biểu hiện một sắc

thái ñộc ñáo tuyệt hảo như những hạt

châu lấp lánh trong bảo tàng viện của

nhân loại.

Có những ñiều mà sự khám phá mới của

khoa học, thiên văn, vật lý, y học, nhân

chủng học... hiện ñại, chúng ta cứ tưởng là

mới mẻ, thực sự, Chư Phật, Chư Bồ Tát ñã

dạy cách ñây trên 25 thế kỷ. Ngày nay,

nhân loại mới lần hồi tìm ñến ñể chứng minh

sự thực.

Cũng chính từ những tư duy tìm về ñó, sáng

hôm nay, tôi ñứng ngẩn ngơ trong vườn

ñào, nhìn những nụ mầm ñã nẩy thoát ra

cành khô. Trời cuối ñông lành lạnh, lòng tôi

bỗng dạt dào với thiên nhiên như một tri âm

tri kỷ. Chỉ có ta với trời ñất và mây ñã chia

xẻ với ta những nỗi niềm buồn vui thế sự.

Lòng ta chợt yêu cùng hoa lá từ cái thủy

chung trầm mặc của ñá, ñến cái thay ñổi vô

thường của hạt sương trên cánh hoa. Và

cũng từ những dạt dào chữ nghĩa xưa, nay

tôi ñã khám phá ba giòng suối ngọt ngào

của ba giòng thơ tiêu biểu Đông Phương qua

Thơ Thiền, Đường Thi và Haiku.

Qua kinh nghiệm giác ngộ triết lý của Đạo

Phật và ñược ñãi lọc qua nhiều lớp phù sa

siêu việt của ngôn ngữ thi ca Việt Nam, thơ

Thiền ñối với kho tàng văn hóa Dân Tộc ñã

biểu hiện một sắc thái ñộc ñáo tuyệt hảo

như những hạt châu lấp lánh trong bảo tàng

viện của nhân loại. Từ những Thiền Sư

Khuông Việt thế kỷ thứ 9 ñến các Thiền Sư

Vạn Hạnh, Viên Chiếu, Huệ Sinh, Ngộ Ấn,

Mãn Giác... thế kỷ thứ 10 ñến các Thiền Sư

Đạo Hạnh, Không Lộ, Diệu Nhân, Huyền

Quang... vào thế kỷ thứ 11, chưa kể hai vì

Vua Lý Thái Tông năm 1001-1054 và Trần

Thái Tông (1218-1277) cũng trước tác nhiều

bài thơ Thiền xuất chúng ñể ñời. Và các

Thiền Sư Trúc Lâm, Nguyễn Trãi, Nguyễn

Bỉnh Khiêm, Hương Hải và Chân Nguyên

trong các thế kỷ 13, 14, 15 và 16 nối tiếp

phát triển thơ Thiền lưu lại hậu thế.

Trong phạm vi bài viết cô ñọng giản lược về

diễn biến giòng thơ Thiền Việt Nam, chúng

tôi chỉ xin mạo muội ñan cử vài nét tượng

trưng của một vài Thiền Sư theo sở thích

chủ quan của chúng tôi, như trường hợp Bài

Thị Đệ Tử của Thiền Sư Vạn Hạnh:

Thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô

Vạn mộc xuân vinh, thu hựu khô

Nhậm vận thịnh suy, vô bố úy

Thịnh suy như lộ thảo ñầu phô

(Dạy Học Trò)

Thân như chớp sáng, có rồi không

Xuân hoa cỏ mọc, chết khô ñông

Mặc ñời suy thịnh ñừng lo sợ

Suy thịnh dường sương ngọn cỏ bồng

(Võ Đình)

Nhà vua Lý Thái Tông ngoài tài lãnh ñạo

quốc gia và an bang tế thế, còn là một thi

tài lỗi lạc, một hôm vua Lý Thái Tông mời

các cao tăng ñến thọ trai, nhân dịp hội ngộ

tao nhân mặc khách, Ngài yêu cầu mỗi

người sáng tác một bài kệ ngắn ñể tỏ bày sự

kiến giải về ñạo Phật. Khi mọi người còn

ñang lao lung suy nghĩ thì vua Lý Thái Tông

ñã khiêm cung trình bày bài kệ của mình:

Bát nhã vốn không tông

Nhân không, ngã cũng không

Ba ñời các ñức Phật

Pháp tính vốn chung ñồng

Bát Nhã chân vô tông

Nhân không ngã diệc không

Quán hiện vi lai Phật

Pháp tính bản lai ñồng

Nội dung bài kệ ñề cập ñến bản tính không

(Sùnyata) của nhân, ngã, tông bát nhã và

của các chư Phật trong hiện tại và vị lai. Về

phương diện sáng tác, các Thiền Sư chỉ còn

lưu lại một số bài thơ ñược người ñời ca ngợi

và xem là xuất chúng trong hàng ngàn bài

bị tiêu tán qua thời gian. Như trường hợp

của Thiền Sư Không Lộ, thơ Thiền ẩn dụ

những ý tưởng cao siêu ñược xem như

những bài kệ ñộc ñáo:

Trạch ñắc long xà ñịa khả cư

Dã tình chung nhật lạc vô dư

Hữu thời trực thượng vô phong ñỉnh

Trường khiếu nhất thanh hàn thái hư

(Ngôn Hoài)

Chọn nơi ñịa thế ñẹp sông hồ

Vui thú tình quê quen sớm trưa

Có lúc trèo lên ñầu chót núi

Kêu dài một tiếng lạnh hư vô...

(Tiếng Lòng)

Ở một bài thơ khác của Thiền Sư Tuệ Trung

khẳng ñịnh qui luật khách quan của tạo hóa,

tự nhiên - tất cả vạn vật ñều vận ñộng theo

qui luật - ngay cả chuyện tử sinh cũng xảy

ra một cách bình thường. Dĩ nhiên sự sống

chết không còn là vấn ñề phải ưu tư và quan

tâm ñối với những nhà tu hành học ñạo.

Vấn ñề ñáng quan tâm hơn tất cả là sự giác

ngộ tìm ñến cõi thanh tịnh Chân Như:

Sinh tử do lai bãi vấn trình

Nhân duyên thời tiết tự nhiên thành

Sơn vân dã hữu xuất sơn thế

Giản thủy chung vô ñâu giả thanh

Tuế tuế hoa tùy tam nguyệt tiếu

Triêu triêu kê hướng ngũ canh minh

A thùy hội ñắc nương sinh diện

Thủy tín nhân thiên tổng giả danh

(An Định Thời Tiết - Tuệ Trung)

Sống chết về ñâu chớ hỏi quanh

Nhân duyên thời tiết tự nhiên thành

Mây ngàn vốn tự bay ra núi

Nước suối thường khi ñổ xuống ghềnh

Độ ñộ hoa cười xuân tới tiết

Đêm ñêm gà gáy lúc tàn canh

Khuôn trăng người mẹ ai hay biết

Trời nọ người kia thảy giả danh

(Thời Tiết Yên Định - Đỗ Văn Hỷ)

Trong một ý niệm giải thích về Thiền, Thiền

Sư Vô Ngôn Thông ñã phát biểu: Thiền hay

Thiền Sư không phải là một cái gì có thể

ñịnh nghĩa ñược, như cây thoan lư kia, nhìn

thẳng vào ñó thì thấy ngay, khỏi cần qua

trung gian ngôn ngữ và khái niệm. Thiền là

sự tỉnh thức, sự sinh hoạt trong thế giới

thực tại, chỉ có thể thể nghiệm mà không

thể ñàm luận và giảng giải. (VNPG Sử

Luận). Thi ca là sự trực nhận tình cảm giữa

người sáng tạo và ñối tượng thưởng ngoạn.

Thế giới của Thiền ñâu phải là thế giới của

câm lặng trầm mặc như vách ñá sừng sững

trước mặt. Tâm ñã phóng lên cao ra ngoài

cùng vũ trụ hòa nhập với trăng sao ñể tạo

thành những thiên hà tuyệt kỷ. Sự kết hợp

hoàn hảo ñó các Thiền Sư Việt Nam ñã ñể

lại hàng hàng châu báu trong kho tàng văn

học Việt Nam khởi ñi từ ñầu thế kỷ thứ nhất.

Cho ñến nay mỗi khi ñề cập ñến thời ñại

hoàng kim của nền thi ca Trung Quốc, tất cả

chúng ta ñều ñồng ý công nhận thời ñại

hưng thịnh của Đường Thi. Theo nhận ñịnh

của Sử Cúc Nhân: Chỉ cần ñọc thuộc Đường

Thi Tam Bách Thủ (Ba Trăm Bài Thơ Đường)

ñủ nói ra với kiến thức sâu sắc chẳng khác

một nhà thơ trong khi giao tế với người ñời.

Trong bộ Toàn Đường Thi ấn hành vào năm

1707 thì Thơ Đường lên ñến 48.900 bài thơ

của hơn 2.200 thi nhân gồm 900 quyển họp

thành 30 tập. Trải qua hơn ngàn năm từ ñời

vua Đường Cao Tổ hiệu Vũ Đức (618) ñến

thời kỳ Thịnh Đường (713), Trung Đường

(766), Vãn Đường (905) của Đường Chiêu

Tuyên Đế, thời ñiểm kết thúc của Thơ

Đường. Trải dài trong thời gian sử liệu

Đường Thi ñó, còn lại bao nhiêu thi tài lỗi lạc

ñược ña số người ñời nhắc nhở, ngưỡng

phục và ñánh giá như những nhà thơ vĩ ñại.

Những thi phẩm của họ ñã thuộc về những

gia tài quý báu tuyệt hảo của nhân loại. Lý

Bạch ñược tôn vinh là Thi Tiên, Bạch Cư Dị

là Thi Hào, Thôi Hiệu là Thi Bá, Đỗ Phủ là

Thi Thánh, Vương Duy là Thi Phật...

Thơ của họ ñược dịch ra nhiều ngôn ngữ

trên thế giới lưu truyền mãi cho tới ngày

nay. Theo nhận ñịnh có tính cách chủ quan

và thô thiển của chúng tôi thì trong số lượng

48.000 thi phẩm có thể vượt hơn 300 bài,

nếu nhận xét một cách khách quan và vô

tư, ñược giới yêu thích thơ Đường ñánh giá

cao là những tác phẩm thi ca tuyệt hảo nhất

của loài người, cả ngàn năm sau, thật sự

chưa có những thi tài thi ca nào sánh kịp, có

chăng cũng chỉ là những mô phỏng, làm mới

ngôn ngữ nhưng không thoát khỏi ý từ trùng

ñiệp của Đường Thi. Tại sao ñịa vị thơ

Đường có nhiều ảnh hưởng sâu sắc ñến như

thế? Cũng như các ñời vua Lý Thái Tông và

Trần Thái Tông của Việt Nam, luôn luôn

khuyến khích các nhân tài văn học trong

nước tạo nên những môi trường sáng tác

trong quần chúng phát huy, khám phá

những áng văn chương tuyệt tác.

Ở Trung Hoa trong các thời ñại nhà Đường,

hầu hết các vua chúa ñều yêu chuộng văn

thơ một cách nồng nhiệt. Khi lên ngôi, Tần

Vương, Đường Thái Tông truyền lệnh thiết

kế Hoàng Văn Quán, thu thập hơn 20 vạn

cuốn sách quý, mở các buổi hội họp vào

cuối tháng ñể cùng nghiên cứu trao ñổi kiến

thức, thảo luận với các quan học sĩ, cao sĩ

uyên bác, xướng họa thi văn một cách

tương ñắc.

Chính vì không khí trọng văn ñó, trong các

thời ñại nhà Đường, thi ca trở nên những cơ

hội thành danh của những bậc trí thức hiền

tài, bậc thang bước lên ñỉnh vinh hoa phú

quý. Thơ trở thành giòng suối mát chảy

khắp cùng trong nhân thế, tạo nên cảnh trí

thanh bình an lạc. Khai phá khu rừng Thơ

Đường trùng trùng hương sắc.

Thực sự chúng tôi không có khả năng kiến

thức sâu rộng, chúng tôi chỉ là hạt cát bên

bờ mé sông Dương Tử hèn mọn ngu ngơ, chỉ

mong từ tư duy hạt cát ấy, viện dẫn vài nét

ñẹp của Thế Giới Đường Thi tuyệt tác lưu

truyền vượt qua thời gian gần cả ngàn năm

nay. Đó là Lộc Trại của Vương Duy, Hoàng

Hạc Lâu của Thôi Hiệu, Phong Kiều Dạ Bạc

của Trương Kế, Đằng Vương Các của Vương

Bột, Hồi Hương Ngẫu Thư của Hạ Tri

Chương, Đề Tích Sở Kiến Xứ của Thôi Hộ,

Bạc Tần Hoài của Đỗ Mục, Tùng Hạ Vấn

Đồng Tử của Giả Đảo, Tương Tiến Tửu, Tĩnh

Dạ Tứ của Lý Bạch... Trong khuôn khổ của

bài viết này chúng tôi xin ñan cử một vài thi

phẩm tượng trưng của thế giới Đường Thi

tuyệt tác ñó:

* HOÀNG HẠC LÂU

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ

Thử ñịa không dư Hoàng Hạc lâu

Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản

Bạch vân thiên tải không du du

Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ

Phương thảo thê thê Anh Vũ châu

Nhật mộ hương quan hà xứ thị

Yên ba giang thượng sử nhân sầu

(Thôi Hiệu)

* GÁC HOÀNG HẠC

Hạc vàng ai cỡi ñi ñâu

Mà nay Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ

Hạc vàng ñi mất từ xưa

Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay

Hán Dương sông tạnh cây bày

Bãi xa Anh Vũ xanh ñầy cỏ non

Quê hương khuất bóng hoàng hôn

Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai

(Tản Đà dịch)

* LỘC TRẠI

Không sơn bất kiến nhân

Đản văn nhân ngữ hưởng

Phản cảnh nhập thâm lâm

Phục chiếu thanh ñài thượng

(Vương Duy)

* TRẠI HƯƠU

Trong non chẳng thấy một ai

Chỉ còn nghe vọng tiếng người nơi nao

Trời chiều bóng ngã rừng cao

Nhặt thưa bóng lại chiếu vào rêu xanh

(Đỗ Bằng Đoàn - Bùi Khánh Đản)

* TĨNH DẠ TƯ

Sàng tiền minh nguyệt quang

Nghi thị ñịa thượng sương

Cử ñầu vọng minh nguyệt

Đê ñầu tư cố hương

(Lý Bạch)

* NGHĨ TRONG ĐÊM VẮNG

Trước giường lặng ngắm vầng trăng bạc

Ngỡ như mặt ñất tỏa sương sa

Ngước lên dõi ánh trăng vằng vặc

Cúi ñầu ray rứt nhớ quê nhà

Đầu giường lặng ngắm trăng soi

Tưởng như mặt ñất sáng ngời ánh sương

Ngẩng nhìn trăng tỏ như gương

Cúi ñầu chạnh nhớ cố hương nghìn trùng

(Ái Cầm)

* ĐỀ TÍCH SỞ KIẾN XỨ

Khứ niên kim nhật thử môn trung

Nhân diện ñào hoa tương ánh hồng

Nhân diện bất tri hà xứ khứ?

Đào hoa y cựu tiếu ñông phong

(Thôi Hộ)

* CHỐN NÀY NĂM TRƯỚC

Hôm nay, năm ngoái, cửa cài

Hoa ñào ánh với mặt người ñỏ tươi

Mặt người chẳng biết ñâu rồi?

Hoa ñào còn ñó vẫn cười gió ñông

(Trần Trọng Kim)

Đề cập ñến thi ca Trung Quốc không ai phủ

nhận giá trị thơ Đường, cũng như nói ñến thi

ca Nhật Bản, những nhà nghiên cứu văn học

không thể không tôn vinh giòng thơ Haiku

phát xuất từ thi hào Matsuo Basho, thường

gọi là Tùng Vĩ Ba Tiêu của thời ñiểm từ 1644

ñến 1694, ñược dân chúng xứ Hoa Anh Đào

ñánh giá cao như những vì sao Bắc Đẩu, rực

sáng trên bầu trời thi ca Nhật Bản.

Tuyển tập thi phẩm Haiku mang tên Oku no

Hosomichi (Lối Lên Miền Oku), ông hoàn tất

vào năm 1690 và sau nhiều lần nhuận sắc

kỹ lưỡng ông mới thực sự ấn hành vào năm

1694, nửa năm trước khi ông từ giã cõi

trần. Tác phẩm Oku no Hosomichi ñược dân

chúng Nhật yêu thích, xem như một tuyệt

tác tiêu biểu của nền văn học Nhật Bản.

Cũng giống như tuyệt phẩm Đoạn Trường

Tân Thanh của cụ Tiên Điền Nguyễn Du của

Việt Nam.

Ông sinh ra trong một gia ñình võ sĩ ñạo

(Samurai) ở thành Ueno, thuộc Iga, nay

thuộc huyện Mie. Basho khi mới sinh ra ñời

có tên là Kinsaku (Kim Tác), lớn lên ñổi

thành Munefusa (Tông Phòng). Theo tài liệu

của Abe Kimio, Matsu Basho (Matsuo Basho)

Tokyo: Yoshikawa Kobunkan 1967, Ando

Tsugio, Oku no Hosomichi (Lối Lên Miền

Oku) Tokyo: Iwanami Shoten 1989, và một

số tài liệu do Vĩnh Sính, Giáo sư lịch sử và

văn hóa Nhật Bản thuộc Đại Học Alberta,

Canada, sưu tập và giới thiệu, thơ Haiku rất

cô ñọng nhưng diễn tả sâu sắc từ nội tâm

ñến con người, ñến trời ñất mênh mông.

Ở thơ Haiku chỉ có 3 hàng chữ, 5 vần ở hàng

thứ nhất, 7 vần ở hàng thứ hai, và 5 vần ở

hàng thứ ba, tổng cộng bài thơ chỉ có 17

vần. Thơ Haiku mang tính cách ñứng ñắn

trang trọng, khởi ñiểm từ thiên tài Basho.

Từ thế kỷ thứ 7 ñã xuất hiện giòng thơ

Waka (Hòa Ca) thường dùng ñể phân biệt

thơ của Nhật hay cảm hứng trong thơ Nhật

với thơ chữ Hán mà người Nhật gọi là Kanshi

(Hán Thi), chính giòng thơ Waka, chia ra hai

thể loại Choka (trường ca) và Tanka (ñoản

ca), ñã gây ñược cảm tình quần chúng trong

một thời gian và người dân cho là giòng thơ

phổ thông nhất như ca dao, tục ngữ trong

nền văn chương bác học của Việt Nam.

Tanka cũng gây ñược tiếng vang một thời.

Hai cuốn sách là The Records of Ancient

Matters (năm 711) và cuốn The Chronicles

of Japan (năm 720) ñã tuyển chọn gần 100

bài thơ hay nhất viết bằng 31 vần.

Đến thời ñiểm khoảng giữa thế kỷ thứ 8,

Tanka ñã hưng thịnh tuyệt ñỉnh, ñược gọi là

thời kỳ Sưu Tập Của Ngàn Chiếc Lá (The

Collection Of Ten Thousand Leaves), Tanka

ñã thực sự phổ biến và lôi cuốn mọi thành

phần giai cấp trong xã hội tham gia vào

công tác sáng tạo một cách nồng nhiệt, ñã

quy tụ gần 5000 thi phẩm chọn lọc. Những

trào lưu thi ca tiếp theo, tiêu biểu là thời kỳ

Heian (năm 794-1185) và kế tiếp là nhóm

Tân Sưu Tập Của Thi Ca Cổ Và Tân Thời

(The New Collection Of Acient and Modern

Poems) (1205), với nhà thơ Minamoto

Saneiomo ñầu ñàn (1192-1219), cũng như

nhà thơ Tachibana Akemi, chưa thoát ra

khỏi ảnh hưởng của hào quang Tanka. Dân

chúng vẫn bị ru ngủ trong những vần ñiệu

êm ái tinh xảo, ñầy diễm lệ viễn mơ, hình

thức.

Mãi cho ñến khi Matsuo Basho xuất hiện

một cách lẫm liệt (1644-1694) như một

ñường gươm tuyệt ñẹp, Basho ñã thực sự

khai phá một lối ñi từ hình thức ñến nội

dung hoàn toàn mới lạ. Ông ñã ñưa thi ca

Nhật Bản lên ñỉnh cao của trí tuệ, ông ñã

phối hợp một cách nghệ thuật tuyệt vời giữa

Thiền và Đường Thi. Ông ñã kết tinh

phương cách sáng tạo xúc tích tư tưởng

trong thể thơ Haiku.

Trong cuốn tiểu luận Hài Cú Nhập Môn (An

Introduction To Haiku) của Herold G.

Henderson, Giáo sư dạy môn Nhật Văn và

lịch sử nghệ thuật tại trường Đại Học

Columbia, Hoa Kỳ, ông ñã ñan cử thêm một

số thi sĩ Haiku như Shiki chẳng hạn. Nhưng

rốt ráo, ông giáo sư này cũng phải quay về

ca ngợi thiên tài lỗi lạc Basho vẫn như ngôi

Bắc Đẩu trên nền trời văn học Nhật Bản.

- Hạt giống của Haiku gieo rải ñã nhiều trên

bảy trăm năm trước và ñúng vào thế kỷ

XVII thì tới ñộ mãn khai, ñồng thời ñây cũng

là nghệ thuật hiện ñại, ngày nay ñược phổ

biến còn nhiều hơn trước. Không một ai có

thể biết chính xác có bao nhiêu người Nhật

thực hành chúng, bởi hầu hết Haiku ñược

sáng tác, chủ yếu vì niềm hoan hỉ của tác

giả và bằng hữu, chứ không có mục ñích ñể

xuất bản. Tuy nhiên, ñã có hơn hàng trăm

ngàn bài Haiku mới vẫn ñược sáng tác ñều

ñặn hàng năm (GS. Harold G. Genderson –

Lê Thiện Dũng).

Giòng thơ Haiku càng ñược trân quý bảo tồn

và phát huy thì tên tuổi Matsuo Basho càng

sáng chói vượt qua thời gian. Chúng tôi xin

ñan cử một số bài thơ Haiku tiêu biểu:

Những ngày ñầu xuân cảnh trí thiên nhiên ở

Nhật với sương mù trắng xóa trên ñỉnh núi

Fuji (Phú Sỹ), những cành hoa ñào khẳng

khiu ở Ueno và Yanaka như một bức tranh

thủy mạc tuyệt vời. Sự trầm mặc của thiên

nhiên ñã ngầm chứa những ý tưởng cao siêu

và những nét ñẹp lung linh như một tác

phẩm thi ca trác tuyệt. Con người ñã dùng

ngôn ngữ Haiku ñể diễn ñạt cảm xúc dạt

dào và khai thác những ẩn dụ sâu xa ñó.

Chúng ta hãy bước vào cửa ngõ Haiku của

Basho, diễn tả những cảnh trí mùa xuân với

hương thơm của hoa mận bạt ngàn trên con

ñường sơn ñạo, như một vệt nắng chiếu tận

chân trời xanh biếc lộc non.

Ume – ga ka ni

Notto hi no deru

Yamaji kana

(On sweet plum blossoms

The sun rises suddenly

Look, a mountain path!)

Hoa mận ngọt ngào nở rộ

Ánh nắng bỗng dưng dâng cao

Hãy nhìn, ñường sơn ñạo!

Một buổi sáng vào cuối mùa xuân, tuyết bắt

ñầu tan trên những ngọn núi, qua ánh trăng

ban mai còn sót lại hiu hắt trên những tàn

cây, vàng úa. Cuộc chia tay thật não nề.

Nhà thơ Taniguchi Buso cảm thấy lòng giao

ñộng nỗi buồn man mác vì chạnh nghĩ cuộc

chia tay sẽ không bao giờ tái ngộ. Và sẽ

không còn nhìn thấy những cánh hoa ñào

bay trong gió tuyệt ñẹp như sáng hôm nay.

Mặc dù cố gắng nhưng vẫn không cầm giữ

giọt lệ lấp lánh dưới ánh trăng. Những

người bạn ñã ñến trên bến sông ñể tiễn ñưa

thi sĩ:

Sakura chiru

Nawashiro mizuya

Hoshi – zuki – yo

(Buso)

Anh ñào nở rộ, rơi rụng

Trên mặt nước của ruộng lúa

Tinh tú dưới ánh trăng

Thiên nhiên quả thực là người bạn tri kỷ của

thi ca. Tư duy của con người ñã hòa nhập

với trời ñất trong những giây phút huyền

nhiệm giao thoa giữa năm cũ và năm mới,

tâm hồn thi nhân giao ñộng mạnh hướng về

thế giới của Thiền Môn, chim hót trên vòm

lá, gió thổi rì rào trên hàng liễu buông tha

thướt, tất cả ñã hòa nhập từ tiểu ngã vào

với ñại ngã ñể nhất trí bất phân, là một của

uyên nguyên trời ñất:

Ganjitsu yo

Kane kiku kure ni

Oyobi keri

(Hakki)

New year’s day also

Has come to its close

with the sounding bell

Cũng ngày tân niên

Đã ñến rất gần

Với tiếng chuông ngân

Basho ghi lại ñoạn ñường cuối Oku no

Hosomichi (Lối Lên Miền Oku) trên bãi chiều

hiu quạnh chỉ còn dăm ba túp lều nhỏ của

các ngư phủ và chùa Hokke (Pháp Hoa)

khoác kín sương mờ. Biển trời hoàng hôn

buồn da diết, chỉ một Basho bước ñi giữa

con ñường cát vắng thê lương:

Sabishisaya

Suma ni kachitaru

Hama no aki

Nỗi buồn

Còn sâu sắc hơn ở Suma

Mùa thu trên bãi biển

Ở nơi những nhà nghệ sĩ hình như có giác

quan thứ sáu thật bén nhạy vượt qua trước

sự hiện hữu của thời tiết. Mỗi tâm hồn là

một vũ trụ vi diệu và mầu nhiệm, nhanh

hơn ánh sáng và nhỏ hơn vi trần. Đôi khi có

những tư duy và tư tưởng ñột khởi tương ñối

tương ñắc với nhau, như ở ba trạng thái

tuyệt hảo của Thơ Thiền Việt Nam, Đường

Thi Trung Hoa và Haiku của Nhật Bản, mặc

dù có khác biệt về mốc ñỉnh của thời gian và

thể loại của sáng tạo, chẳng khác nào ba

giòng sông lớn ñổ vào ñại dương ñể tựu

thành nhất quán. Trong Đường Thi thấp

thoáng ẩn dụ những ý tưởng cao siêu của

Thiền như trong thơ Vương Duy, Lý Bạch,

Thôi Hiệu…

Trong Haiku lãng ñãng những sương khói

của Tô Đông Pha (Lâu cát mông lung tế vũ

trung) và Đỗ Phủ (Quốc phá sơn hà tại.

Thành xuân thảo mộc thâm). Những ý

chính chúng ta thường bắt gặp trong ba

giòng thơ tiêu biểu Phương Đông này là ñề

tài chính ñể con người hòa nhập với thiên

nhiên, với vũ trụ nhất thể. Tâm trạng nhớ

nhà của lữ khách ngàn dặm xa, ảnh hưởng

sâu sắc triết lý Phật Giáo, thể hiện tinh thần

tiểu ngã hòa nhập với ñại ngã tạo nên tấm

lòng rộng mở bao dung ñại lượng, như mây

trời.

Khi tâm ñã hòa nhập với thiên nhiên bao la,

với vũ trụ bát ngát, ñùa với trăng sao ngoài

biển khơi trùng trùng duyên khởi, thì chuyện

tình yêu giữa hai người chỉ còn là những

cánh hoa thấp thoáng hư ảo trong Thơ

Thiền, trong Đường Thi và trong thế giới

Haiku.

Những ngày ñầu xuân, càn khôn ñang thay

áo mới, cây lá ñang ñâm chồi nẩy lộc tinh

khôi ñã tạo cho tâm hồn con người những

cảm giác trong sáng uyên nguyên, chứa

chan hy vọng, thắp lên những khung trời

mùa xuân thanh bình thực sự trên quê

hương ngày trở về. Những cánh mai vàng

lung linh trong nắng mới, thoang thoảng

trầm hương của thế giới an lành của Phật,

của Thiền, của ñạo sĩ, trao nhau nụ cười tỏa

mát như giòng suối ngọt ngào, có phải hình

ảnh hiện thực của thiên ñàng nơi hạ giới?

Hãy quên ñi những nhọc nhằn, những ray

rứt u hoài nơi viễn xứ. Hãy quay về cõi tâm

an nhiên, lắng ñọng ñể tìm lại chính bóng ta

ñích thực, ñó là giây phút thực sự an lành

bước vào cõi Thơ thanh thoát của Chân Như.

Tài liệu tham khảo:

- Việt Nam Phật Giáo Sử Lược của Thượng

Tọa Mật Thể.

- Việt Nam Phật Giáo Sử Luận của Nguyễn

Lang.

- Introduction To Haiku của Herold G.

Henderson.

- Đường Thi Tam Bách Thủ của Sư Cúc

Nhân, Hong Kong 1953.

- Đường Thi Khái Luận. Thương vụ ấn thư

quán. Đài Bắc 1958. Tác giả Tô Tuyết Lâm.

- Thơ Thiền Lý Trần. Đoàn Thị Thu Vân.

CẢM XÚC KHI ĐỌC “XUÂN VỀ”

NGUYỄN THỊ THU HIỀN

PTTH Nguyễn Sinh Cung

Mùa xuân bao ñời nay vẫn ñược xem là mùa của tình yêu, của thi ca, của hạnh phúc... Trong tài sản của riêng mình, hầu như nhà thơ nào cũng ñể lại dấu ấn của mình qua một vài bài thơ lấy cảm hứng từ mùa xuân. Xuân Diệu – ông hoàng thơ tình ñã từng thảng thốt “Xuân ñương tới, nghĩa là xuân ñương qua; Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già” (Vội vàng) hay Hàn Mặc Tử - một nguồn thơ dào dạt và lạ lùng cũng hoài niệm “Khách xa, gặp lúc mùa xuân chín/Lòng trí bâng khuâng sực nhớ làng” (Mùa xuân chín). Nguyễn Bính - nhà thơ chân quê cũng ñã thể hiện cảm xúc say ñắm nhưng giản dị và mộc mạc của mình trước cảnh xuân về nồng ấm.

Đã thấy xuân về với gió ñông,

Với trên màu má gái chưa chồng. Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm Ngước mắt nhìn giời ñôi mắt

trong. Cảm nhận ñầu tiên về mùa xuân của thi

nhân ñó là gió ñông (ñông phong) gió từ phương ñông tới – gió mang hơi thở, mang sức sống của mùa xuân. Và dưới con mắt ña tình của thi nhân mùa xuân còn ñọng lại thật lãng mạn “trên màu má gái chưa chồng”. Phải chăng chính vẻ ñẹp và sự quyến rũ của mùa xuân ñã khiến nhà thơ xao xuyến, bâng khuâng gởi hồn mình theo “màu má” ñể rồi “Bên hiên hàng xóm cô hàng xóm. Ngước mắt nhìn trời ñôi mắt trong”. Xuân về, vạn vật, ñất trời thay ñổi, tràn trề ñầy sức sống. Nhà thơ cảm nhận ñược xuân về từ ngọn gió ñông se lạnh của không gian rộng lớn ñất trời và rồi ñột ngột ñến sững sờ cảm nhận thật cụ thể, thật gần gụi, thân thương và cũng vô cùng tình tứ từ màu má thanh tân, từ ñôi mắt trong veo của cô hàng xóm – cô gái chưa chồng. Một sự cảm nhận rất ñộc ñáo!

Trong Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh – Hoài Chân ñã có những nhận xét rất tinh tế về Nguyễn Bính “Ở mỗi chúng ta ñều có một người nhà quê...Nguyễn Bính vẫn còn giữ ñược bản chất nhà quê nhiều lắm. Và thơ Nguyễn Bính ñã ñánh thức người nhà quê vẫn ẩn náu trong lòng ta”. Quả ñúng như thế thật, nếu ñoạn thơ trên là một Nguyễn Bính ñắm say, rạo rực với cách cảm nhận rất mới thì ở những ñoạn thơ tiếp theo ñã trả anh về với bản chất của chàng thi sĩ chân quê.

Từng ñàn con trẻ chạy xun xoe,

Mưa tạnh trời quang nắng mới hoe.

Lá nõn nhành non ai tráng bạc? Gió về từng trận gió bay ñi...

Thong thả dân gian nghỉ việc ñồng,

Lúa thì con gái mượt như nhung, Đầy vườn hoa bưởi hoa cam rụng, Ngào ngạt hương bay, bướm vẽ

vòng. Viết về quê hương, về làng quê ñã trở

thành một phong cách ñặc trưng mang dấu ấn riêng của Nguyễn Bính. Ta từng bắt gặp những câu thơ như “Thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông. Một người chín nhớ mười mong một người” (Tương tư) “Tưng bừng vua mở khoa thi. Tôi ñỗ quan trạng, vinh quy về làng”(Giấc mơ anh lái ñò) hay “Nhà em cách bốn quả ñồi, Cách ba ngọn suối, cách ñôi cánh rừng” (Xa cách)... Trong Xuân về không gian của làng quê lại một lần nữa hiện diện trong thơ Nguyễn Bính. Đó là không gian tươi mới, hồn nhiên của từng ñàn con trẻ chạy xun xoe, ñó là không gian của nắng mới hoe, của lá nõn nhành non như ai tráng bạc... Một không gian thật ñẹp, thật yên bình mang ñậm hồn thơ của một vùng quê Việt. Và từ vẻ ñẹp ñầy sức sống tươi mới ấy, con người cũng trở nên thong dong, thanh thản. Người nông dân vốn một nắng hai sương, bán mặt cho ñất, bán lưng cho trời ấy bây giờ “Thong thả dân gian nghỉ việc ñồng. Lúa thì con gái mượt như nhung”. Câu thơ gợi lên một làng quê thật yên bình, sung túc với lúa mượt như nhung, hoa bưởi, hoa cam rụng ñầy vườn còn con người thì thong thả. Cách so sánh “Lúa thì con gái

mượt như nhung” rất ñặc sắc, ñọc lên ta như cảm nhận ñược cả cái mượt mà, xanh mướt ñến nõn nà của lúa ñang thì con gái. Cách dùng từ của Nguyễn Bính cũng rất giản dị và dân dã. Đàn con trẻ nô nức chờ xuân ñược ñặc tả bằng từ “xun xoe” gợi cho ta bao kí ức về một thời bé bỏng, ñếm từng ngày, mong ñến tết ñể ñược nghỉ học ñi chơi, ñược lì xì mừng tuổi... Từ láy “thong thả” ở ñầu khổ thơ thứ ba như bao trùm cả khổ thơ gợi lên vẻ ñẹp thanh thản từ con người ñến cảnh vật của một vùng quê. Có thể nói, chỉ với một ñoạn thơ ngắn nhưng Nguyễn Bính ñã vẽ lên ñược không gian cả một vùng quê với con người với cảnh vật tươi mới, hồn hậu. Tất cả, tất cả như ñang háo hức, ñang chờ ñợi ñể ñón xuân về.

Trên ñường cát mịn một ñôi cô, Yếm ñỏ khăn thâm trảy hội chùa. Gậy trúc dắt bà già tóc bạc, Tay lần tràng hạt niệm Nam mô.

Chờ ñợi mùa xuân - mùa của lễ hội là tâm lí phổ biến của người dân ở làng quê. Ngày này qua tháng khác, những người dân miền quê thật thà, ñôn hậu luôn bị cuốn theo công việc ñồng áng vất vả; họ hầu như không có khoảng thời gian dành riêng cho mình. Vì lẽ ñó, chờ ñợi mùa xuân trở thành sự chờ ñợi thiêng liêng, không chỉ có ñất trời chờ ñợi ñể ñơm hoa kết trái mà con người cũng chờ ñợi ñể ñược nghỉ ngơi, ñược thư giãn, ñược gặp gỡ tâm tình... Những cô gái với áo nâu sồng, ñôi quang gánh, chân lấm tay bùn giờ như thay ñổi hẳn, xúng xính, rạng rỡ cùng ñất trời với “Yếm ñỏ khăn thâm trảy hội chùa”. Năm mới ñi lễ chùa vốn là một nét ñẹp của văn hóa Việt. Đó

cũng là cơ hội ñể các chàng trai, cô gái ñến với nhau, ñể làm quen, ñể hò hẹn. Bài thơ kết lại với hình ảnh “bà già tóc bạc” ñang “Tay lần tràng hạt niệm Nam mô” như xoáy sâu vào lòng người ñọc và gợi một mùa xuân mãi mãi vĩnh hằng.

Như ta thấy, thơ xuân của Nguyễn Bính không chau chuốt, bóng bẩy như cách viết của một số nhà thơ về mùa xuân. Mùa xuân trong thơ Nguyễn Bính rất bình dị, rất tự nhiên nếu không muốn nói có phần “quê kiểng” nhưng có lẽ như Hoài Thanh – Hoài Chân trong Thi Nhân Việt Nam ñã nói “Cái ñẹp kín ñáo của những vần thơ Nguyễn Bính tuy cảm ñược một số ñông công chúng mộc mạc, khó lọt vào con mắt các nhà thông thái thời nay. Tình cờ có ñọc thơ Nguyễn Bính họ sẽ bảo: “Thơ như thế này thì có gì?”. Họ có ngờ ñâu ñã bỏ rơi một ñiều mà người ta không thể hiểu ñược bằng lí trí, một ñiều quý vô ngần: hồn xưa của ñất nước”. TẢN MẠN VỚI MÙA XUÂN

TRẦN VĂN TOẢN Mùa xuân về muôn loài hoa mơn man

khoe sắc. Câu hát ai cất lên dập dìu, tha thiết: “Rồi dập dìu, mùa xuân theo én về ...”. Hát cho mùa xuân nghe, hát cho ước vọng. Hoà theo cung ñàn mùa xuân, trong hơi thở nồng nàn của thiên nhiên, tạo vật, lắng nghe mầm sống ñang cuộn trào. Xuân

mơ màng, rải nắng nhẹ. Gió xuân vuốt nhẹ lên mái tóc, bất chợt ánh mắt ai xoe tròn. Hứng lòng bàn tay hứng mùa xuân, hứng nắng hồng và hứng luôn cả tơ tình giữa ñất trời lãng ñãng...

Đông ñi qua, thiên nhiên bừng sáng...mừng em thêm một tuổi còn lưng mẹ lại thêm còng. Cả một mùa ñông gió lạnh, mẹ tần tảo, chắt chiu, dành dụm ñể cho con có thêm tấm áo lúc xuân về. Lòng mẹ bao la, quẩy gánh rau ñến chợ – gánh luôn cả mùa ñông ñi xa ñể cho xuân ươm hồng ước vọng. Với những ñứa con yêu, mẹ là tất cả. Bàn tay mẹ, lời ru và tấm lòng mẹ là xuân. Xuân mẹ toả ấm ñời con, ñể cho mùa xuân con xanh màu hy vọng. Đi giữa làng quê, phố phường nghe âm vang bài ca sông núi. Điện toả sáng muôn nơi, những mái ngói tươi màu mới, những công trình vững chãi giữa trời xanh. “Đất nước tôi thon thả giọt ñàn bầu”, và bạn có thấy không: Đất nước mình ñẹp như một bài ca ? Bài ca dựng nước, giữ nước – hào hùng, kiêu hãnh, bài ca tâm hồn Việt sáng trong, thánh thiện; bài ca nhân sinh dung dị, hiền hoà trong suối nguồn ñại nghĩa: “Người với người sống ñể yêu nhau”. Người ta yêu mùa xuân bởi tiết trời, khí trời lắng dịu, và ta yêu mùa xuân bởi ñó là dịp ñể con người tìm về cội nguồn - mái ấm. Và ta yêu mùa xuân bởi ñó là lễ hội văn hoá dân gian ... Tắm trong hương xuân, ta tìm về xứ sở ñể lại càng yêu hơn bản sắc văn hoá ông cha. Nhìn khói bánh chưng xanh nghe hồn Lang Liêu muôn thuở. Mùa xuân dệt lên bao mộng ñẹp, con người dễ bỏ qua cho nhau những gì chưa nhân bản. Mùa xuân dệt nên giấc mơ tình

yêu và từ cái nhìn lúng liếng ñầu tiên, xuân ñã xe duyên cho bao nhiêu ñôi uyên ương hạnh phúc. Có người bảo xuân là vị thần tình yêu ... Con người Việt Nam ta là thế - Giản dị và thánh thiện vô ngần. Dù ñi ñâu, về ñâu cũng xin ñừng bỏ quên quê cũ, trái tim ñừng lỗi hẹn với cố hương ... Ba ngày tết, khói hương nghi ngút, mâm cỗ bày lên bàn thờ – hồn ông cha, tổ tiên sống cùng con cháu. Khi trên bàn thờ Tổ tiên ñỏ ñèn thì cũng là lúc mỗi chúng ta thành tâm hưởng nhớ tới tiền nhân. Đó cũng là thời ñiểm ñể mọi người hoài niệm và tự phán xét về lẽ sống của mình với những người chung quanh. Tết thật sự là ngày hội, ngày vui của xuân mà ở ñó con người tự tìm về “ñạo làm người” trong mối quan hệ nhiều chiều : với tổ tiên, ông bà, cha mẹ, anh em, chồng vợ, thầy trò, mới hôm qua, hôm nay và cả ngày mai. Đó là triết lý nhân văn sâu ñậm của con người Việt Nam từ bao ñời nay.

Mùa xuân, mọi người ñi hái lộc – hái ước vọng ñầu năm, hái cả hương trời, khí xuân vào những ước mơ, hoài bão. Vẫn gặp nhau ñó thôi trong từng bước, từng ngày thế mà ba ngày tết vẫn cứ tay bắt mặt mừng như ñược gặp những gì quen thuộc mà thiêng liêng. Xuân, lòng náo nức, xôn xao. Thoáng xuân rộn ràng, cô thôn nữ ñôi má hây hây hồng, mái tóc ướp hương của ñất của hoa, ngực phập phồng sức sống, sức xuân. Người ta yêu xuân vì xuân ñẹp trong muôn vàn loài hoa khoe sắc. Mỗi loài hoa là một vương dã mang tính triết lý thẩm mỹ riêng. Ai ñó nói: “hồn hoa là hồn người”. Nhìn hoa mà yêu hơn cuộc sống. Giữa sắc nóng mùa xuân ta tìm ñến hoa mai. Hoa mai có 5

cánh, ñược người Trung Quốc cho là biểu thị của 5 ñiều phúc : Niềm vui – hạnh phúc – trường thọ – thuận lợi – và an lạc. Màu sắc hoa mai tươi ñẹp, thanh nhã, hương mai thơm, dịu ngọt, cánh hoa, dáng hoa toát lên vẻ ñẹp kiêu sa mà thanh thoát. Nhìn toàn bộ cây mai, nhà nho bình luận: dáng vẻ cứng cỏi, kiêu hùng của gốc mai biểu hiện cho hình ảnh một ñấng trượng phu. Nhành mai nhẹ nhàng, mảnh mai, yểu ñiệu biểu hiện cho hình ảnh một thiếu phụ. Nhìn vào cây mai ta thấy hiện lên hình ảnh của vợ chồng ... Xuân về, tết ñến với người dân ñất Việt làm sao thiếu mai! Nhà nhà chọn cho mình một cành mai như ý ñể tô ñiểm cho những ngày xuân tràn ñầy ước mơ và hy vọng.

Dạo chơi vườn xuân lòng thấy yêu ñời hơn. Bởi từ xưa ñến nay, núi sông, cây cỏ ñã ñem lại cho con người một tâm cảm sâu thẳm khôn cùng. Đối diện với lẽ sinh tử của cuộc ñời con người vẫn bình thản. Bởi xuân thắp lên niềm tin trong cuộc hành trình ñi tìm triết lý sâu xa về ñạo làm người cũng như niềm hoan lạc trong năm mới. “Một năm bắt ñầu từ mùa xuân. Cuộc ñời bắt ñầu từ tuổi trẻ” ... Hãy sống sao cho xứng ñáng với tuổi xuân, tuổi hoa, tuổi duyên, tuổi ước vọng. Cuộc ñời không phải bao giờ cùng thuận theo lẽ sống – nhưng hãy nhớ cho rằng hãy sống, hãy yêu thương, hãy ñóng góp như chính nhựa xuân căng tràn cho ñất trời thêm tươi ñẹp. Hãy hy vọng rằng mỗi ñời người là một mùa xuân ! thuathienhue.edu.vn

“Mùa xuân chín” Trong làn nắng ửng khói mơ tan Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng Sột soạt gió trêu tà áo biếc Trên giàn thiên lý, Bóng xuân sang Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời Bao cô thôn nữ hát trên ñồi Ngày mai trong ñám xuân xanh ấy Có kẻ theo chồng bỏ cuộc chơi… Tiếng ca vắt vẻo lưng chừng núi Hổn hển như lời của nước mây… Thầm thì với ai ngồi dưới trúc Nghe ra ý nhị và thơ ngây.. Khách xa gặp lúc mùa xuân chín Lòng trí bâng khuâng sực nhớ làng Chị ấy năm nay còn gánh thóc Dọc bờ sông trắng nắng chang chang Không biết mùa xuân có tự bao giờ và thơ xuân có tự bao giờ, chỉ biết người ta sinh ra ñã có mùa xuân ñẹp ñầy sức sống và thổi vào các hồn thơ. Sống trong cuộc ñời, nếu thiếu ñi mùa xuân, thiếu ñi nhữg câu thơ xuân thì thật buồn. Hôm qua, hôm nay và ngày mai kia lại có những vần thơ xuân cho con người, cho cuộc sống. Và hôm qua ñã có Hàn Mặc Tử vói “Mùa xuân chín” khi cảm xúc trong con người lữ khách ñó ñã ñến ñộ tràn ñầy. Nói ñến mủa xuân, có ai không hiểu là những phút rạo rực nhất của cuộc ñời, của

cuộc sống. Mùa xuân mỗi khoảnh khác một vẻ, lúc là “mùa xuân nho nhỏ”. Lúc là “mùa xuân xanh”… và ñây “Mùa xuân chín” nghe vừa mới, vừa sôi nổi, vừa có một sức sống dồn nén ñang thầm nảy nở giống như cái mới, cái lãng mạn và khao khát trong tâm hồn Hàn Mặc Tử. Mỗi dòng thơ, ñều phảng phát hơi xuân, ñều thấm ñượm cái ñẹp của tâm hồn thi sĩ. Mùa xuân bắt ñầu từ cái nắng mới lạ thường: “Trong làn nắng ửng khói mơ tan Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng Sột soạt gío trêu tà áo biếc Trên giàn thiên lý. Bóng xuân sang”. Đúng là nắng xuân, chẳng phải tia nắng, hạt nắng, chẳng phải giọt nắng mà là “làn nắng”. Chữ “làn” như gợi một hơi thở nhẹ nhàng, nắng như mỏng tang, mềm mại trải ñều trong câu thơ và trong không gian. Làn nắng lại “ửng” lên trong “khói mơ tan”. Cảnh sắc nhẹ nhàng, ñẹp dân dã mà huyền diệu. Sương khói quyện với nắng; cái “ửng” của nắng ñược tôn len trong làn khói mơ màng ñang “tan” ấy. Ngòi bút thi sĩ vẫn hướng ñến một nét thơ truyền thống, cổ ñiển, cảnh như có hồn, như có tình chan chứa. Trân trọng ñón lấy cái nắng mới tinh khiết ấy là “Đôi mái nhà tranh lấm tấm vàng”. Sự hô ứng trong vần thơ tạo ra một cảm xúc ấm áp, cảnh vật cân xứng, hài hoà, ñầy thơ mộng. Vài nét chấm phá ñơn sơ mà tinh tế gợi cảm, dung dị mà dáng yêu. Chỉ “ñôi mái nhà tranh” hiện lên trong “làn nắng ửng” nhưng vẫn gợi lên một sức sống ñang lay ñộng, dân ñã bình yên rất thân thuộc với mọi người. Nắng như ñang rắc lên “ñôi mái nhà tranh”chút sắc xuân và hương xuân.

“Sột soạt gió trêu tà áo biếc”. Cái âm thanh của gió “trêu” tà áo cái gam màu “biếc” của lá, ấy là cái tình xuân. Một chữ “trêu” ñáng yêu quá, thân thương quá, có gì như mang hương sắc ñồng quê từ những câu ca dao, hát ghẹo tình tứ thuở nào cứ ngân nga mãi trong lòng ta… Gió cũng chọn áo mà “trêu”, phải chọn áo biếc mới thật thơ, thật ñẹp. Mùa xuân là như thế, “chín” là như thế! Từ cụ thể, từ làn nắng, từ mái nhà tranh, từ gió rồi mới khái quát: “Bên giàn thiên lý. Bóng xuân sang”. Câu thơ có mợt ngưng ñọng, ngập ngừng cả cảm xúc nhẹ nhàng, bâng khuâng, vương vấn ñón “bóng xuân sang”. Câu thơ có một sự ngưng ñọng, ngập ngừng cả cảm xúc nhẹ nhàng, bâng khuâng, vương vấn ñón “bóng xuân sang”. Câu thơ có một sự ngưng ñọng, ngập ngừng cả cảm xúc nhẹ nhàng, bâng khuâng, vương ván ñón “bóng xuân sáng”. Cảm xúc ngưng tụ như nín thơ ấy ẩn mình vào dấu chấm giữa dòng thơ. Mạch thơ ngập ngừng như mạch cảm xúc. Bên giàn thiên lý, mùa xuân ñã sang. Mùa xuân nhẹ bước… như có thể cầm ñược, có thể ngắm ñược ngay trước mắt mỗi chúng ta. Sau dấu chấm(.) sau cái ngưng tụ và run rẩy như dây ñàn căng lên trong tâm hồn nhà thơ thì mùa xuân ào ñến: “Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời Bao cô thôn nữ hát trên ñồi” Cỏ như xanh mãi, tươi mãi trong không gian mênh mông, bao la. Hình ảnh ẩn dụ “sóng cỏ” và ba chữ “gợn tới trời” gợi tả làn cỏ xanh dập dờn trong làn gío xuân nhè nhẹ thổi. Chẳng biết ngoài xa kia là sóng cỏ thật, hay trong lòng thi sĩ cỏ xanh tươi mới

gợn thành “sóng” như thế? Mùa xuân bao giờ chẳng có màu xanh của cỏ. “Cỏ xanh như khói bến xuân tươi” ñầy sức sống yên bình ấy trong thơ Hàn Mặc Tử cứ “gợn tới trời”, trải dài mãi như không dứt, trải mãi, ngấm vào hồn thơ. Trong sắc xuân ấy tình cảm con người cũng ñến ñộ chín. Tiếng hát giữa mùa xuân thân quen quá, yêu thương quá. Một nét ñẹp truyền thống của dân tộc, ñẹp như ca dao, dân ca, như lễ hội mùa xuân muôn thuở của cái xứ sở này ñược nói ñến qua tiếng hát “vắt vẻo”, và “thơ ngây” của những nàng xuân, của bao cô thôn nữ. Câu thơ gợi lên cái “chín” trong tâm hồn bao cô thôn nữ qua âm thanh “vắt vẻo”, trong trẻo, tươi mát, của câu hát giao duyên của trai gái nơi ñồng quê, mộc mạc mà tình tứ. Tâm hồn nhạy cảm, yêu cuộc sống thiết tha của thi sĩ Hàn Mặc Tử ñã bắt vào lời hát ấy nhiều xao xuyến. Mùa xuân mới thực sự “chín” khi có con người và có dư âm tiếng hát: “Tiếng ca vắt vẻo lưng chừng núi Hổn hển như lời của nước mây Thầm thĩ với ai ngồi dưới trúc Nghe ra ý nhị và thơ ngây”. Âm thanh ñọng lại trong từng tiếng thơ, ñộ ngân rung “vắt vẻo” hoà nhịp với âm trầm “hổn hển” thể hiện một sự chuyển ñổi cảm giác rất tinh tế, tài tình.Tâm hồn thi sĩ ñã hoà nhập hẳn vào cái thế giới âm thanh mùa xuân ấy. Tiếng ca như vút lên cao, như ngập ngừng, như lưu luyến giữa “lưng chừng núi”. Dư âm tiếng hát dường như giăng mắc, rung lên “vắt voẻ” gợi lên nhiều xao xuyến bâng khuâng trong ồng nhà thơ. Tiếng hát hổn hển ñươcj so sánh “với lời của

nước mây”, lời của thiên nhiên. Hai tiếng “hổn hển” như nhịp thở gấp gáp, vội vàng ñầy hương xuân, tình xuân, cảm xúc vừa thực vừa mơ ñến lạ kỳ. Lời hát của các cô thôn nữ sao mà ñáng yêu thế, như hút hồn người, như tràn ngập cả không gian, góp phần làm nên một “mùa xuân chín”. Và còn có tiếng thầm thì “thầm thì với ai…” dưới bóng trúc, hẳn là tâm sự, là thân thương rồi. “Vắt vẻo”, “hổn hển”, “thầm thì” là ba cung bậc của âm thanh mùa xuân ñang chín, thấm sâu vào hồn người ñến nhẹ nhàng lắng dịu, chan chứa thương yêu. Sự phong phú về giai ñiệu và phức ñiệu của khúc hát ñồng quê, làm say mê mọi người, ñể rồi cùng nhà thơ bâng khuâng cảm nhận: “Nghe ra ý nhị và thơ ngây…” Tiếng hát mùa xuân dân dã, tình tứ và ñáng yêu quá. Sắc xuân, hương xuân, tình xuân “ñang chín” dần trong lòng thôn nữ, bỗng ngập ngừng như có sự hẫng hụt, bắn khoăn: “Ngày mai trong ñám xuân ấy Có kẻ theo chồng bỏ cuộc chơi”. “Đám xuân xanh áy” là các cô thôn nữ ñang hát, ñang “thầm thì với ai ngồi dưới trúc” kia sẽ chín cùng mùa xuân “theo chồng bỏ cuộc chơi”…Thiên nhiên và lòng người như quyến luyến mùa xuân dần trôi qua, tuổi xuân hồn nhiên dần trôi qua. Hàn Mặc Tử như chợt thấy buồn, thấy hẫng hụt, bâng khuâng, như mất mát ñi một cái gì trong lòng mùa xuân ñang chín… “Xuân ñang tới nghĩa là xuân ñương qua – Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ gìa”… (Xuân Diệu). Hàn Mặc Tử chính là người lữ khách ñi qua mùa xuân gặp cái ý vị của mùa xuân: “Khách xa gặp lúc mùa xuân chín…” Một nét

bút truyền thống cổ ñiển “xuân hướng lão” xen lẫn cái hiện ñại, mới mẻ làm cho ý thơ thêm ñậm ñà hơn. Gặp lúc mùa xuân chín ấy lại: “Lòng trí bâng khuâng sực nhớ làng - Chị ấy năm nay còn gánh thóc - Dọc bờ sông trắng nắng chang chang”. Hình ảnh của ký ức hiện lên một thoáng buồn ñẹp và trải dài trải rộng mênh mông xa vắng. Nhà thơ nhớ ñến con người như kháo khát một tình người, một tình quê. Mỗi một nỗi nhớ ñều rất bâng khuâng. Nhớ một công việc cụ thể: “gánh thóc” trong một không gian cụ thể : “Dọc bờ sông trắng nắng chang chang”. Chỉ có “Chị ấy”là người ñọc không thể biết mà chỉ có tác giả mới biết ñể mà “sực nhớ”, mà thầm hỏi. Mà man mác sợ “mùa xuân chín” ấy sẽ trôi qua. Hình như ñó là nét thơ Hàn Mặc Tử, là tâm hồn Hàn Mặc Tử, là tâm hồn Hàn Mặc Tử khao khát giao cảm với ñời mà luôn có một nỗi niềm cô ñơn, trống vắng, hẫng hụt như thế. “Mùa xuân chín” là một bài thơ xuân rất hay, là một bức tranh xuân mới nhất, trong sáng, rạo rực, say mê, thơ mộng mà thoáng buồn. Hàn Mặc Tử với cảm hứng thiên nhiên trữ tình, màu sắc cổ ñiển hài hoà với chất dân dã, trẻ trung bình dị ñã làm hiện lên một bức tranh xuân tươi tắn thơ mộng. Mùa xuân ñẹp. Con người trẻ trung, hồn nhiên, xinh ñẹp, ñáng yêu. Yêu mùa xuân chín cũng là yêu ñồng quê, yêu làn nắng ửng, yêu mái nhà tranh, yêu giàn thiên lý, yêu tiếng hát vắt vẻo của những nàng xuân trên “sóng cỏ xanh tươi gợn tới trởi..” “Mùa xuân chín” lúc thì dạt dào, lúc thì lắng dịu trong tâm hồn thi sĩ. Có lúc vồn vã, có lúc mênh mang, như ñang lắng hồn mình

vào bước ñi của mùa xuân rồi bồi hồi “sực nhớ..” và “bâng khuâng”. Cái nhớ bâng khuâng của người lữ khách mãi mãi là tình thương mến, nỗi khát khao giao cảm với hương sắc và khúc nhạc mùa xuân, với làng quê thân thuộc nơi miền Trung “Dọc bờ sông trắng nắng chang chang. Mùa Xuân và Hoa

Mai Vàng, Mùa Xuân và Việt Nam Mai, Lan, Cúc, Trúc là biểu tượng của bốn mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông. Mai vàng, một loài hoa ñẹp cao quý chỉ nở mỗi năm một lần ñúng vào dịp Xuân về, với dân Việt, hoa mai ñã trở thành sứ giả biểu tượng cho mùa xuân của vùng ñất phương Nam từ nghìn năm trước. Trong văn chương, hoa mai ñã có mặt trong thơ của thiền sư Không Lộ, thiền sư Mãn Giác từ thời nhà Lý, thiền sư

Huyền Quang thời nhà Trần, trong thơ của Nguyễn Trãi thời nhà Lê, trong những tác phẩm nổi tiếng như Đoạn Trường Tân Thanh của Nguyễn Du, trong Lục Vân Tiên của Nguyễn ñình Chiểu ... và rất nhiều những vần thơ, những áng văn của các văn thi nhân khác từ cổ chí kim viết ñể ca tụng hoa mai . Trong số này, có hai câu thơ, tương truyền là của Chu Thần Cao Bá Quát, mà khi ñọc sẽ thấy ngay ñịa vị của hoa mai trong tâm tưởng của thi nhân Việt . ”Thập tải luân giao cầu cổ kiếm Nhất sinh ñê thủ bái mai hoa”. (Mười năm chu du tìm gươm cổ Một ñời chỉ cúi lạy hoa mai.) Thiền sư Huyền Quang, ông tổ thứ ba của thiền phái Trúc Lâm Yên Tử ñã "phong" cho hoa mai ngang hàng "ngự sử". "Ngự sử mai hai hàng chầu ráp Trượng phu tùng mây rặng phò quang" Mai cũng có mặt trong hai câu thơ khắc trên chiếc dĩa cổ cuả triều Nguyễn, trưng bày ở Huế mà tác giả theo tương truyền là của Nguyễn Du. "Nghêu ngao vui thú yên hà Mai là bạn cũ, hạc là người quen" Nhưng hiện nay tác giả của hai câu thơ trên là ñề tài ñang ñược tranh luận . Giữa Nguyễn Du, Định Viễn Quận Vương và Đông Các Đại Học Sĩ Đinh Phiên, ai là tác giả vẫn chưa có kết luận.( Ðịnh Viễn Quận Vương là hoàng tử thứ 6 của vua Gia Long. Ðông Các ñại học sĩ Ðinh Phiên là người ñã phụng mệnh vua Gia Long làm phó sứ cho Cần Chánh ñại học sĩ Nguyễn Xuân Tình sang

Thanh năm 1819) . Xuân ñến- xuân ñi, những ngày Xuân trôi qua, nhìn những cánh hoa mai vàng rơi lìa khỏi thân cành như nhắc nhở dòng thời gian ñến-ñi, hoa nở- hoa tàn, tóc xanh- tóc bạc . Vòng ñời luân chuyển, mọi việc trên ñời ñều vô thường. Vô thường của thời gian, vô thường của cỏ cây hoa lá, vô thường của kiếp người. Một sự chu chuyển tất yếu của thiên nhiên và sinh mệnh. Ai cũng ñến ñi, ai cũng trẻ già, ai cũng sống chết. Ngắn ngủi một kiếp người, ñã là thế nhân làm sao thoát khỏi vòng sinh tử. Phàm nhân tục tử, như hầu hết chúng ta, chắc ai cũng có những cảm giác băn khoăn, nuối tiếc, lo lắng, sợ hãi... khi nghĩ ñến thời ñiểm phải rời xa trại tạm trú trần gian này. Làm sao có thể an nhiên, tự tại, thanh thản, sẳn sàng ñón nhận sanh tử vô thường như các bậc giác ngộ ? Dù có chờ hay chẳng ñợi, thì con người vẫn phải phụ thuộc theo sự vận hành của ñất trời, như một phần tử của bộ máy tạo hóa xoay chuyển và biến hóa mãi không ngừng. Dù vui hay buồn thì Xuân cũng ñến và ñi . Như tâm sự của Chế Lan Viên khi xuân về : " Tôi có chờ ñâu có ñợi ñâu Đem chi xuân lại gợi thêm sầu Với tôi tất cả là vô nghĩa Tất cả không ngoài nghĩa khổ ñau…" Mỗi ñộ xuân về, có lẽ bài kệ thi "Cáo Tật Thị Chúng " của thiền sư Mãn Giác ñược nhắc ñến nhiều nhất vì cái hay, cái ñẹp của tứ thơ và phong thái của một bậc giác ngộ ñối diện với Sinh, Trụ, Dị và Diệt của vạn vật và con

người . Cáo Tật Thị Chúng "Xuân khứ bách hoa lạc Xuân ñáo bách hoa khai Sự trục nhãn tiền quá Lão tùng ñầu thượng lai Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." (Xuân ñi, trăm hoa rụng Xuân ñến, trăm hoa khai Đời thoáng ngang qua mắt Tóc trên ñầu bạc phai Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết Đêm qua, sân trước một nhành mai.) Xuân ñến trăm hoa khoe sắc thắm, xuân ñi qua trăm hoa rơi rụng. Xuân ñến và ñi, với thiền sư, thanh thản, nhẹ nhàng, bình yên và an lạc . Với thời gian, tóc xanh mới ñó ñã thành bạc thì cũng chẳng có gì vướng bận tâm hồn. Những gì ñã qua không nuối tiếc, những gì chưa ñến không mong cầu. Bình thản, tự tại và an lạc sống với hiện hữu, trước những cảnh biến ñổi của thời tiết thiên nhiên, trước những ñổi thay dâu bể của cuộc ñời. Nhưng ñây là cách ứng xử của một bậc chân tu, ñã giác ngộ lẽ sinh tử vô thường của cuộc sống. Còn thế nhân như chúng ta, tâm tư ñầy ắp bóng dáng khổ lụy của kiếp người. Lúc ñược thì vui, lúc mất thì buồn. Khi gần gũi thì hạnh phúc, khi ly biệt thì ñau khổ. Được khen thì tươi tắn, bị chê thì ủ rũ. Như ý thì hân hoan, trái ý thì cáu giận ... Tóm lại, chúng ta là phàm nhân, rất khó kềm chế lòng ham muốn của con người nên

luôn bị chi phối bởi những cảm giác thương yêu, ghen ghét, lo âu, sợ hãi, buồn sầu, vui vẻ, khổ ñau, hạnh phúc ... và làm sao không nao núng tâm thần trước những biến ñổi lớn lao của cuộc sống. Nhưng ñã sinh ra làm kiếp con người, dù có "Trải qua những (một) cuộc biển dâu; Những ñiều trông thấy mà ñau ñớn lòng", dù không ñủ khả năng giác ngộ mọi việc như một bậc chân tu, dù phải chân ngắn bước dài, lên cao xuống thấp, thăng trầm theo buồn vui nhân thế thì chúng ta cũng phải sống, và sống cho trọn một kiếp trăm năm. Dù vẫn biết bài thi kệ "Cáo tật thị chúng", thiền sư Mãn Giác có ý nhắn dạy thế nhân về qui luật vận hành tất yếu của thiên nhiên và cái vòng tử sinh luân hồi của kiếp người. Nhưng mùa xuân ñã qua mà thiền sư vẫn trông thấy một nhành mai ở sân trước. "Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận; Đình tiền tạc dạ nhất chi mai." Có chăng một cành mai nở muộn lúc xuân tàn? Hay thiền sư ñã nhìn thấy sự trường cửu của mùa xuân nơi cành mai tàn có thực trước sân chùa? Theo qui luật thiên nhiên thì cành mai chắc chắn là không có hoa , nhưng sư Mãn Giác ñã nhận ra thông ñiệp của mùa xuân kế tiếp, của thế hệ kế tiếp nơi cành mai không hoa ấy mà nói thế ñể truyền dạy cho thế nhân thông ñiệp: Mùa Xuân trường cửu trong vạn vật. Ước mong chúng ta có thể nhìn thấy sự trường cửu của mùa Xuân trong mọi việc ñã qua, ñang xảy ra và sắp ñến. Mùa Xuân là mùa cây lá ñâm chồi nẩy lộc, trăm hoa khoe sắc thắm... Mùa Xuân là mùa của sự sống, là biểu tượng cho sự cát tường của ñời sống.

Hoa mai ñã ñươc tao nhân, mặc khách ưa chuộng bởi cái vẻ ñẹp thanh khiết cao quý, hương hoa nhẹ nhàng thanh tịnh . Trời càng lạnh, hoa càng tỏa hương thơm hơn nên hương của hoa mai còn ñược gọi là "lãnh hương" (hương lạnh). Màu vàng của hoa mai là màu tượng trưng cho sự vinh hiển cao sang, màu tượng trưng và dành riêng cho vua chúa thời xưa. Theo thuyết ngũ hành, thì màu vàng thuộc hành Thổ, nằm ở vị trí Trung Ương của bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Màu vàng cũng là màu biểu tượng cho nòi giống Việt. Cho nên chẳng có gì ngạc nhiên khi dân Việt phuơng Nam chọn mai vàng ñể ñón Xuân, ñể ñón cái Tết Nguyên ñán thiêng liêng, cổ truyền của dân tộc . Nhiều quốc gia trên thế giới có một tập quán rất hay, họ gọi tên quốc gia bằng tên của một loài hoa như : Hòa Lan là xứ sở của hoa tulip, Bungari là ñất nước hoa hồng, Nhật Bản là ñất nước hoa anh ñào, lá phong (maple leaf) là biểu tượng của Canada ...v.v Cũng là thảo mộc như bao loài thảo mộc khác nhưng nhưng những hoa, lá ñó là biểu tượng của một quốc gia, mang trên mình sứ mệnh của một ñất nước, chuyển tải cái hồn của cả một dân tộc. Cũng với ñịnh ý này, người Nhật ñã vinh danh hoa anh ñào là quốc hoa (kuni no hana) của Nhật Bản. ChoViệt Nam, nếu theo tập quán có ý nghĩa, hay và ñẹp này thì hoa mai có thừa ñủ mọi tiêu chuẩn ñể trở thành biểu tượng cho ñất nước Việt Nam. Mặc dù là vậy, ở Việt Nam, hoa mai vẫn chưa ñược "vinh danh" xứng ñáng với tầm vóc và phẩm chất của một loài

hoa cao quý. Có lẽ, mọi người dân Việt nên suy nghĩ "dùm" cho hoa Mai . Có thể nói, ñây là suy nghĩ cho cả dân tộc và ñất nước VN luôn chứ không phải cho riêng hoa mai. Phần của hoa mai thì chắc cũng ñã hài lòng với những tước hiệu như "sứ giả của mùa xuân", " ngự sử", "loài hoa cao quý", "bạn song hành với thi nhân" ... mà dân Việt ñã dành tặng cho hoa mai qua bao nhiêu thế hệ. Mỗi ñộ xuân về, ngoài trời tuyết phủ trắng cảnh vật. Đã bao nhiêu cái Tết chẳng có mùi vị Xuân trôi qua im lặng ñến lạnh lùng như khí hậu lạnh lẽo của nơi này. Giao thừa ñến không hay, giao thừa ñi chẳng biết. Đôi khi có dịp cùng vài người bạn thân cạn vài ly rượu mừng Xuân, cũng thấy ấm áp, khuây khỏa vơi bớt nỗi buồn ngày Xuân xứ lạ ñôi chút. Cùng nhau ôn lại quá khứ, nhắc lại những kỷ niệm ñã qua. Chợt nhận ra, ñã có quá nhiều thay ñổi, khác biệt do cuộc sống mang lại . Những giấc mơ ñầy nhiệt huyết thuở nào dường như ñã bị chôn vùi sâu dưới lớp bụi thời gian. Nhạt nhoà và mất dần dấu tích theo năm tháng trôi qua. Buồn lại kéo về tràn ngập, tát không vơi. Đón Xuân nơi xứ lạ Cành mai giả, màu vàng Ngoài trời tuyết phủ trắng Những giấc mơ muộn màng Ngày Xuân ñem rao bán Tiếng tơ lòng ai mua ? Nỗi lòng người xa xứ Chờ cơn gió giao mùa .

Thêm một mùa Xuân ñang chờ ngoài ngõ, nỗi nhớ quê hương càng thêm da diếc. Tự nhủ lòng : Thôi ñừng buồn nữa tôi ơi! Quê hương còn ñó, bè bạn còn ñây. Rồi sẽ có một ngày ñất nở hoa, ñón xuân về ngắm huỳnh mai nở hoa sân trước. Cầu nguyện cho mùa Xuân dân tộc và Việt Nam trường cửu trong lòng người dân Việt ly hương. Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận Đình tiền tạc dạ nhất chi mai. Lý Lạc Long (TTL/TCT/MAI/Xuân 2005)

CUNG CHÚC TÂN XUÂN

Chúc Tất Cả ACE Một Năm Bính Tuất An Khang & Thịnh Vượng

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Cám ơn TTL gởi vào trang web này một bài thật hay và rất ý nghĩa về sự dung hòa của Trời Đất tạo nét khởi sắc cho mùa Xuân, với nét ñặc thù của Quê Hương Việt Nam. Nhân lời chúc của TTL, Cao Nguyên lấy nơi ñây làm nơi hội ngộ vào Xuân của các anh chị em thân tình của Bến Trăng.

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

tiệc rượu chân mây Thế nào tôi cũng ghé qua cùng anh uống một chén trà chào Xuân gởi anh thêm nửa lời mừng nợ nhau từ bữa ngập ngừng tiễn ñưa ! Thế nào ñêm cúng Giao Thừa ruộng ñồng hương hoả cũng vừa tuần hương nén tình cho chặc Yêu Thương cầu xin Sông Núi Quê Hương thanh bình ! Thế nào cũng ñến thăm Mình hâm bầu rượu nóng, nhắc tình thuở xưa nghiêng vai so tóc dày thưa ñếm từng sợi bạc, nhớ mùa lạc nhau ! * Thế nào lòng cũng vương sầu khi ñem nguyện ước neo Cầu Sông Mê nhớ Nhà mắt ngóng ñường về mà chân vẫn bước trên Quê Hương Người Thôi ñành mượn bút ghi lời treo cành Xuân Nhớ, xanh Trời rộ Mai Xuân mừng tiệc rượu chân mây uống hương Sông Núi, Thơ say giữa Trời ! Cao Nguyên

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Đêm Giao Thừa Mời nhau câu chúc giao thừa Bánh chưng dưa món ñủ vừa tình thân Uống trà Bảo Lộc bâng khuâng Trời Xuân cảm khái xa gần Đông Tây Hai bờ vạn lý ñường mây Rủ rê trẩy hội những ngày an vui Bài thơ Nhân Ái ngậm ngùi Trải lên Lục Bát êm tươi cuộc ñời Mai vàng rực nở nơi nơi Dung hòa hương khói gởi lời quê hương Âm vang dội kín bên tường Pháo hoa bay thẳng miên trường giấc ñêm Mến chúc huynh CN, huynh SC và các anh chị một Năm Mới An Khang Thịnh Vượng PhuongDoan

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Ý nghĩa các loài hoa!! Hoa... nói ñiều gì? ở Phương Tây, người ta ñặt cho mỗi màu hoa, mỗi thứ hoa một ý nghĩa nhất ñịnh. Màu trắng biểu thị sự trong sạch, vì vậy trong các ñám cưới, tặng hoa cô dâu, người ta chỉ dùng hoa trắng ñể tặng mà thôi. Ngoài ra, màu xanh nhạt chỉ sự xoa dịu ñam mê, màu hoàng yến ñường hoàng kiêu hãnh, màu phấn hồng êm ái ôn nhu, màu tím cà lâng lâng thoát tục, màu tím than an ủi ñau thương, màu ñỏ sậm tượng trưng máu lửa. Hoa hồng tượng trưng cho tình yêu, vì vậy một bông hồng người ta gọi là "Bà Chúa của trái tim". Hoa mai có nghĩa là vô tình (nhưng ở phương Đông lại dùng hoa mai ñể chỉ người có tâm hồn thanh cao). Hoa thuỷ tiên chỉ sự kiêu căng, ích kỷ (phương Đông coi Hoa thuỷ tiên chính ñể chỉ sự chung thuỷ). Hoa ñào nói về những người con gái (phương Đông cũng vậy). Nguyễn Du ñã viết:"Vẻ chi một ñoá hoa ñào" hoặc "Hoa ñào năm ngoái còn cười gió ñông" (Kiều). Hoa cam trinh bạch, các cô dâu thường ñội vòng hoa cam trong ngày cưới. Hoa mào gà sự say mê hăng hái. Hoa glay-zơn chỉ sự hẹn hò. Hoa mẫu ñơn chỉ mối tình trọn vẹn cả ñôi bề. Người ta còn mượn hoa ñể nói thay lời. Ngôn ngữ thật là uyển chuyển, tế nhị ñúng là một thứ trung gian ñáng yêu của tình cảm:

Mã tiền (verveine): nỗi lòng kín ñáo chẳng ai hay, Bách hợp (lys): tình trong sạch, Dạ hương (belle de nuit): ấp úng không thốt nên lời, Đồng thảo (Violette): khiêm tốn quá, Hoà trà (camelias): biết ñâu mà tìm, Thuỷ cúc (marguerite): yêu ai hơn hết, Uất kim cương (tulipe): chiến thắng tức là tái sinh, Cẩm chướng (oeillet): thầm tạ ơn lòng, Hồng hồng (rose-rose): say ñắm, trìu mến. Ca dao xưa có câu: "Vườn hồng ai dám ngăn rào chim xanh", Hồng nhung (rose rouge): say ñắm, Nhài (jasmin): ngây ngất, Lưu ly (myosotys): xin ñừng quên nhau, Thu mẫu ñơn (anemone): chia tay, phản bội, Cúc (aster): bao giờ cho hết khổ ñau... ở phương Đông, Hoa sen là tượng trưng cho người quân tử, Hoa cúc tượng trưng cho người ẩn dật, Cúc bách nhật ñược nhiều nhà thơ ví với lòng chung thuỷ của người phụ nữ, hoa phù dung sớm nở tối tàn thường ñược ví với những người con gái tài sắc vẹn toàn nhưng bạc mệnh; hoa lan là thứ hoa vương giả; hoa mẫu ñơn là thứ hoa phú quý; hoa nhài là thứ hoa lãng mạn, chỉ nở về ñêm (người ta không dùng hoa nhài ñể cúng), hoa huệ tượng trưng cho sự thanh khiết, nên thường ñược bày ở bàn thờ Phật... Gần ñây, ta thường cho hoa phượng tượng trưng cho mùa thi (thời xưa ở nước ta, hoa hoè tượng trưng cho mùa thi, có câu thơ "Hoè hoa hoàng, cử tử mang" (nghĩa là hoa hoà vàng, người ñi thi bận rộn), Hoa hướng dương tượng trưng cho sự chung thuỷ vì

luôn hướng về Mặt trời (xưa gọi là hoa quỳ, có câu thơ "tấm lòng quỳ hắc hướng về dương" chỉ bầy tôi trung thành với vua). Hoa Cẩm chướng: Tình bạn. Hoa Cúc trắng: Ngây thơ và duyên dáng. Hoa Cúc tím (thạch thảo): Nỗi lưu luyến khi chia tay. Hoa Cúc vàng: Lòng kính yêu quý mến, nỗi hân hoan. Hoa Ðinh tử màu lửa: Càng ngày anh càng yêu em. Hoa Ðinh tử màu ñỏ sẫm: Lòng anh không bao giờ thay ñổi. Hoa Ðồng thảo: Tính khiêm nhường. Hoa Ðồng tiền: Niềm tin của em ñã ñạt ñược. Hoa Forget Me Not: Xin ñừng quên em. Hoa Huệ: Sự trong sạch và thanh cao. Hoa Hướng dương: Niềm tin và hy vọng. Hoa Hải ñường: Nên giữ tình bạn thân mật thì hơn. Hoa Hồng: Thể hiện tình yêu bất diệt. Hoa Hồng BB: Tình yêu ban ñầu. Hoa Hồng bạch: Em ngây thơ, duyên dáng và dịu dàng. Hoa Hồng nhung: Tình yêu say ñắm và nồng nhiệt. Hoa Hồng vàng: Một tình yêu kiêu sa và rực rỡ. Hoa Hồng ñỏ: Một tình yêu mãnh liệt, ñậm ñà. Hoa Hồng phấn: Sự trìu mến của em theo bước chân anh. Hoa Hồng tỉ muội: Khi ñược tặng, nếu là bạn trai thì cần hiểu rằng bạn là một ñứa em ngoan.

Hoa Inmortel: Nỗi ñau khổ khó nguôi. Hoa Kim ngân: Lòng trung thành. Hoa Lan: Bao giờ em cũng thành thật với anh. Hoa Lay ơn: Những cuộc họp vui vẻ và lời hẹn cho ngày mai. Hoa Lưu ly: Anh muốn hoàn toàn là của em. Hoa Lài: Tình bạn ngát hương. Hoa Lý: Tình yêu thanh cao và trong sạch. Hoa Mai, hoa Ðào: Một mùa xuân tràn trề ứơc mơ và hy vọng. Hoa Mimosa: Tình yêu mới chớm nở. Hoa Mào gà ñỏ ñậm: Không có ñiều gì làm anh chán cả. Hoa Ngân hương vàng: Tôi ñã có chồng, hãy tha thứ. Hoa Phù dung: Hồng nhan bạc phận. Chóng phai, không bền. Hoa Quỳnh: Sự thanh khiết. Hoa Sen hồng: Hân hoan, tươi vui. Hoa Sen trắng: Cung kính, tôn nghiêm. Hoa Sen: Lòng ñộ lượng và từ bi bác ái. Hoa Sơn trà: Anh nên dè dặt một chút. Hoa Thuỷ tiên: Kiêu căng và ích kỷ. Vương giả, thanh cao, kiêu hãnh. Hoa Thược dược: Sự dịu dàng và nét thầm kín. Hoa Trà mi: Kiêu hãnh, coi thường tình yêu. Hoa Trà: Mong manh sương khói. Hoa Tường vi hồng: Anh yêu em mãi mãi. Hoa Tường vi vàng: Anh sung sướng ñược yêu em. Hoa Tường vi: Anh ñã bắt ñầu yêu em. Hoa Tử vi: Sự e ấp kín ñáo. Hoa Violette (Chuông): Hãy giữ bí mật mối tình Hoa făng: Giúp ta han gan nhung vet

thuong long. Hoa trà: loai hoa mau trang tinh nay noi len suc manh tinh than cua tinh yeu va niem hanh phuc vo tan cua lua doi. Thuỷ tiên vàng: nhung bong hoa mong manh nhu khoi mach bao cho nguoi ay biet la ban dang thuy chung. Cúc ñại ñoá : suc manh cua tinh yeu. Hoa lưu ly: nhac nho nguoi yeu hay luon nho den ban. Kim ngân: loai hoa mang suc quyen ru cua tinh yeu. Dạ lý hương : bao hieu 1 trang moi trong cuoc doi ban. Tuylip:loai hoc cua xu so coi xay gio mang den cho ban tinh yeu va su may man. Hoa hướng dương: Nhung bong hoa ruc ro nay the hien su khao khat tim hieu tri thuc. MAU HOA NOI LEN DIEU GI? - Đỏ: the hien cam xuc manh. - Tím: mau cua tinh than. - Vang: hi vong co hoi moi se den. - Cam: tuong trung cho suc khoe xung man. - Trắng: trung thuc. - Hồng: su dam me. (Nguồn : diễn Đàn Yamaha )

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

XUÂN TRONG TA Trần Kiêm Đoàn Không biết từ thuở nào, ý niệm “nửa chừng xuân” ñã trở thành khái niệm “nửa vời” trong văn chương tiếng Việt. Cuộc chơi ñang vui phải bỏ dở nửa vời, cuộc tình ñang ñẹp nửa ñường ñứt gánh, tuổi trẻ hoa mộng nửa chừng hụt hẩng. Cái “nửa” tương ñối ñó thật là thiên hình vạn trạng, khó ai mà xác ñịnh ñược thời gian. Cô Đạm Tiên “nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương...” không rõ trong tâm thức nghệ sĩ Nguyễn Du nàng ñược bao nhiêu tuổi khi “chết xuống làm ma không chồng”. Rồi cô Mai trong Nửa Chừng Xuân của Khái Hưng; cô trinh nữ trong ñám xuân xanh ấy, phải “theo chồng bỏ cuộc chơi” của Hàn Mạc Tử; “Xuân ñến hoa mơ hoa mận nở, gái xuân giũ lụa trên sông Vân” của Nguyễn Bính... ñều là những nhân vật phi thời gian; những hiện thân của mất mác và chia lìa. “Bỏ cuộc” (!) không phải là một bi kịch của ñời sống. Nhưng mùa Xuân giữa cuộc ñời mới chính là thủ phạm của những bi kịch ñó. Tại sao? Tại vì mùa xuân của con người ñi theo một con ñường thẳng. Trong khi mùa xuân của ñất trời lại ñi theo một vòng tròn. Xưa, Lý Bạch bên Tàu trong bài thơ Mời Rượu ñã ví mùa Xuân của ñời người như con nước sông Hoàng Hà, một lần tuôn ra biển

khơi là sẽ không bao giờ còn trở lại. Trăm họ về sau buồn man mác mỗi lần nhắc lại lời họ Lý nói lên một sự thật xót xa rằng: “Hoàng Hà nước ñổ người ơi. Xuôi dòng ra biển muôn ñời chẳng lui. (Quân bất kiến Hoàng Hà chi thủy thiên thượng lai bôn lưu ñáo hải bất phục hồi – Lý Bạch; Tương Tiến Tửu.) Xuân! Tự bản chất là trung tính, chẳng thiên về giới tính, nam nữ gì cả. Thế nhưng, trong sinh hoạt thực tế, có vẻ như Xuân lại là ñộc quyền của nữ giới. Gái Xuân. tuổi Xuân, nụ Tầm Xuân, tình Xuân, hài Xuân, mơ Xuân... ñều là sản phẩm của phái ñẹp hay dành cho phái ñẹp. Trong văn chương cũng như ngoài xã hội, sự “bất công” nầy ñã thành quy ước. Nghệ thuật tha thiết nhắc ñến lòng Mẹ, hòn Vọng Phu, chinh phụ, cô phụ, góa phụ... mà chẳng có nghệ sĩ nào thật tình tha thiết nói ñến giới mày râu. Từ xa, nhìn về quê mẹ là thế. Và nếu thật sự ñến gần hay ñược hòa vào dòng sống của quê hương... thì có lẽ cũng thế thôi! Thế là thế nào? Là mùa Xuân và phái ñẹp trên quê hương Việt Nam – tuy trên danh nghĩa là công dân hạng hai, ñàn bà sau ñàn ông một bước, nhưng trên thực tế là hạng nhất, là hạng siêu sao – vẫn còn ñáng yêu. Cái ñáng yêu nhất của người phụ nữ Việt Nam truyền thống (xin gạch dưới hai chữ “truyền thống” nhé!) là sự hóa giải những cực ñoan. Bất cứ cái gì, ñiều gì mà chỉ có một phía là cực ñoan. Dành ñược một vị trí vinh quang như thế là nhờ người phụ nữ Việt truyền thống không lạm dụng ba “quyền căn bản” như người phụ nữ Âu Mỹ, nên họ có thể “uốn

nắn” (?!) ñược người ñàn ông – kể cả lớp ñàn ông “râu hùm, hàm én, mày ngài” như Từ Hải – phải quay về nẻo chánh; dẫu cho khát vọng tự nhiên tha thiết hướng ñến nẻo... tà cũng ñành chịu thua! Trong hoàn cảnh ñối diện với những sự cực ñoan tương tự, người phụ nữ phương Tây (dĩ nhiên cũng ñáng yêu lắm chứ!) sẽ không hóa giải mà bứt phá cực ñoan bằng những hình thức chọn lựa một cách giải quyết cực ñoan khác như sống ñời ñộc thân, ly dị, ly thân, bạo ñộng, tự tử... Ba sự lạm dụng mang tính cực ñoan hàng ñầu của phụ nữ mang thiên chức làm mẹ ñã kéo nền ñạo lý phương Tây, nhất là Hoa Kỳ, xuống thấp hơn so với nửa thế kỷ trước. Đó là: Muốn có con mà vẫn tôn thờ chủ nghĩa ñộc thân (single mother by choice), nam nữ sống với nhau, có con ngoài giới hạn hôn nhân. Ly dị bừa bãi, bất chấp hậu quả ñối với bản thân, con cái và gia ñình. Và, tự do buông thả quan hệ giới tính trong lứa tuổi vị thành niên ñưa ñến tình trạng “em bé có em bé” (children having children.) Trong một cái khung xã hội như thế với ñiệu sống ñặt nặng trên căn bản tự do cá nhân là chính, người phụ nữ phương Tây quan niệm mùa Xuân của cuộc ñời và tuổi Xuân của một người không có giới hạn thời gian. Ngày nào một người còn sống vui chơi, thoải mái và hạnh phúc với chính cuộc ñời của họ thì ngày ñó là mùa Xuân, là tuổi Xuân. Hiện tượng Xuân muộn của những cặp vợ chồng mới cưới nhau ở vào lứa tuổi “Thất thập cổ

lai hy. Bát tuần thượng thọ...” (Thọ tới 70 xưa nay hiếm. Tuổi thọ cao tới 80... ) xảy ra rất thường tình trong xã hội Âu Mỹ ngày nay. Những ñôi uyên ương chưa trăm năm mà ñã cùng răng long ñầu bạc nầy hầu hết bày tỏ niềm vui tươi mới và hạnh phúc ñằm thắm trong hôn nhân ở lứa tuổi Xuân hoàng hôn của họ. Như ông bà Dick và Vicky Anderson, ñồng chủ nhân các công ty du thuyền ở Florida và San Diego, ñồng tuổi 75, ñám cưới ñầu Xuân 2002. Sau gần 5 năm chung sống ñã hoan hỷ trả lời phóng viên hôn nhân báo Suncruise rằng, “Chúng tôi tìm thấy tuổi Xuân trong nhau. Tuổi trẻ và mùa Xuân vật lý thì do thiên nhiên ban cho. Nhưng tuổi trẻ và mùa Xuân của tình yêu thì phải do hai người chung sống trong cuộc tình, bất chấp ở lứa tuổi nào, phải cùng nhau ñầu tư và sáng tạo ra không ñược quên lãng một giây phút nào cả mới có ñược.” Khi phóng viên Casper Hoover dí dỏm hỏi về “phép lạ kích dục” nào ñã giúp cho hai ông bà Anderson giữ ñược sự quân bình và hạnh phúc gối chăn ở lứa tuổi “trâu già ra cà ổ rơm” vậy kìa?... Chàng lão Xuân Dick Anderson cười nụ trả lời: “Kích dục và thỏa mãn tính dục là chỉ làm cho no một cơn ñói. Càng hay ăn thì càng hay ñói. Càng ngấu nghiến thì càng thèm ăn. Tình yêu không có ñiểm ñích cuối cùng bằng sự thỏa mãn mà là một chuỗi cảm nhận sâu xa, trân trọng nâng niu. Khi yêu là khi người ta sống với và hướng về một ñối tượng cao viễn hơn là những gì ở trong tầm nhìn và tầm tay. Ví như mối quan hệ của trái ñất với mặt trời. Cần nhau, nương nhau, tương giao từng giây phút và bao giờ cũng mới...” Phóng

viên Hoover nầy bèn nói tếu ñể thay cho lời kết luận trong bài phỏng vấn này, rằng: “Nghe ông Anderson giảng về ‘ñạo Tình’, tôi làm dấu chữ thập (?!) Không dám cười và lẳng lặng ñi ra.” Ôi! Xứ Tây quý cụ tám chục Xuân xanh mà vẫn chưa chịu “nửa chừng Xuân.” Cớ sao tuổi lứa ñôi ñầy mộng mơ xứ ta lại hóa ra nhiều nửa chừng Xuân ñến thế?! Người ta thế ñó; còn người mình thì sao ñây? Gần ba thập niên sống trên xứ Mỹ, tôi vẫn thường có một cảm nhận “dùng dằng” (mà dân Mỹ thường gọi là emotional ambivalence.) Nghĩa một trạng thái tâm lý và ý thức cứ chợt bên nầy, chợt bên kia giữa hai bờ ñối nghịch. Mỗi lần vào dạy một lớp mới, tôi thường hỏi sinh viên – thường là một tập thể ñủ mọi thành phần màu da, chủng tộc và văn hóa từ nhiều nơi trên thế giới – rằng là: “Mỹ có phải là một xã hội nam nữ bình quyền không? Nếu phải thì tại sao khi người ñàn bà lấy chồng rồi, phải bỏ họ mình lấy họ chồng; lịch sử nước Mỹ chưa hề có ñàn bà làm tổng thống; cái gì do con người tạo ra thì gọi là ‘man-made’, nghĩa là do người ñàn ông làm ra?!” Một lần, có một sinh viên da trắng ñã trả lời rằng: “ Giáo sư có ñể ý là người Mỹ ñể tên cá nhân mình trước và tên giòng họ sau; trong khi người châu Á lại ñể tên họ trước và tên riêng sau không? Người Mỹ chuộng thực chứ không chuộng danh. Cá nhân người ñàn bà trong xã hội phải thật sự bình ñẳng trong ñời sống cá nhân, vợ chồng và gia ñình trước ñã. Sau ñó mới tính ñến chuyện bình ñẳng ngoài xã

hội và toàn thế giới.” Cũng như tôi khi nghe anh sinh viên nầy lý sự như thế ñâu khoảng ba năm về trước, có thể câu trả lời của anh ta không làm thỏa mãn mọi người, nhất là người Việt chúng ta. Đơn giản chỉ vì triết lý hành ñộng “hy sinh vì ñời” theo tinh thần kẻ sĩ nhà Nho của ta và triết lý sống thực “sống cho ta trước ñã” kiểu Tây Đầm là hai cánh bay ngược chiều nhau trên cùng một thân thể con ñại bàng nhân loại vừa thực tế, vừa lý tưởng. Thế nhưng, nếu mất ñi một trong hai cánh cực ñoan ñó thì lại rơi vào một cực ñoan kế tiếp: Gãy cánh! Đại bàng gãy cánh thì còn tang thương hơn là gà vịt bán thịt ngoài chợ. Chúng ta chỉ nghĩ ñến chuyện “tề gia” căn bản như ăn cơm cho chắc bụng trước ñã. Tiếp theo sau ñó là sẽ “trị quốc” và “bình thiên hạ”. Nghe ra, tất cả ñều là một chuỗi hy sinh rôm rả cứu nhơn ñộ thế chứ không nghe nói ñến niềm hạnh phúc riêng tư nào cho cá nhân mình cả. Phải chăng, ñấy cũng là một sự cực ñoan như học giả Hồ Diên An, học phái Hồ Thích, nói ñến lý tưởng viễn mơ của mình là “Nho giáo ñã tự hóa thánh mình một cách không thực!” Trước mùa Xuân, nào ai biết ñâu là ñời mình ñang ñứng trước ngưỡng cửa của khúc quanh Một Đời Xuân, Nửa Chừng Xuân, Một Thoáng Xuân hay chỉ là nếp mòn của một dòng sống loanh quanh không bao giờ thay ñổi. Để vươn lên từ hai phía cực ñoan, những ñầu óc khôn ngoan, siêu việt nhất từ xưa tới

nay chỉ còn một con ñường hay một thái ñộ giữ thế quân bình. Chọn con ñường ở giữa: Trung dung, trung ñạo, trung không – Middle Path! Phụ nữ Việt Nam ta cũng ñã chọn một con ñường khiêm cung mà sáng quắc như thế ñó. Nhưng khi nguy biến cũng hiên ngang cầm gươm ra trận, ñối mặt với binh ñao, chiến ñấu với quân thù ở chốn sa trường như bà Trưng, bà Triệu. Đang ñón Xuân ñến là ñang ñưa Xuân ñi. Làm sao ñể những mùa Xuân không già ñi, héo úa mà vẫn còn trở lại hoài. Hương sắc một mùa Xuân chỉ trọn vẹn khi nhìn ñược mùa Xuân thật như chính nó; không nửa chừng xuân mà cũng chẳng một ñời xuân. Xuân ñến và xuân qua theo bước vô thường. Vui ñể mùa Xuân trở lại. Chẳng buồn ñể mùa Xuân ñừng ñi qua. Giữ lấy mùa Xuân trong ta. Xuân Trong Ta mới là mùa Xuân rất thật. Trần Kiêm Đoàn Elk Grove, Cali mùa Noel 2007

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Hoa mai trong văn chương Việt Nam: Ngày Xuân là dịp người thi sĩ nâng bút, người họa sĩ vung cọ dể thi họa. Tôi truy lục ñược một số thơ văn tiêu biểu cho bài viết biên khảo này như sau: 1) Với Quách Tấn: Thi sĩ Quách Tấn vốn yêu hoa mai và ông ñã viết về loài hoa này như sau: "Mai là một ñề tài rất thông dụng. Thi nhân dùng ñể tượng trưng cho niềm tiết tháo, cho lòng tinh khiết của mình. Thói ña tình cũng thường biểu lộ trong thơ. Chúng ta ñã thấy rõ những ñiểm ấy trong bài thơ Mai chúng ta ñã ñược ñọc. Và nhân ñọc thơ Mai, chắc các em cũng như tôi không khỏi nghĩ luẩn quẩn: - Mai kết bạn cùng tùng, trúc, luôn làm ñại biểu cho giới nam nhi. Liễu luôn ñại biểu cho giới phụ nữ. Còn Mai, khi thì ñàn ông, khi thì ñàn bà. Như thế có phải Mai là Đức Quán Thế Âm Bồ Tát của loài thực vật có sắc, có hương ? - Phi thị, thị phi cần chi phải biện bạch. Xem thơ mà tìm ñược cái thú do nhận thức, do tưởng tượng, do suy tư…, ñó là ñạt ñược mục ñích. Bởi ñối với chúng ta, xem thơ, nói chuyện thơ, không có mục ñích nào khác hơn là hưởng thú, hưởng thú ñể di dưỡng tính tình, ñẻ tăng tiến trên ñường học vấn.

Nhưng không nên lý luận suông mà sanh chán. Bấy nay ñã ñem Mai của cổ nhân ra làm quà cho các em, tuy chưa ñược bao lăm, song các em ñã biết qua mùi vị. Bây giờ tôi xin gửi ñến các em một ít "cây nhà lá vườn". Xuân Giáp Dần (1974), nhân khóm Mai trong vườn, trong tháng giêng, tháng hai nở lác ñác, sang tháng ba mới nở vun cành, tôi cao hứng ngâm ñược một luật: "Giếng ngọt Giang Nam một khóm già Xuân ngoài sáu chục nhánh trĩu hoa Tình Xuân còn ñợi duyên công chúa Hương muộn càng say giấc Tố Nga Mộng ngấm sương khuya hồn ñọng ngọc Vần gieo gió sớm bút trao già Hỡi người thức trắng ñêm thương nhớ Tiếng ñịch thành cao vọng bến xa" Tứ tuy không thoát khỏi phạm vi ảnh hưởng của cổ nhân, nhưng tình cảm chân thiết, nên chép ra lòng không mấy ngại ngùng. Gần ñây, nhân thấy một người hàng xóm vất nhánh mai hết thời nơi xó nhà bếp, tôi cảm tác ñược bốn vần: "Trước Tết Mai là hoa Sau tết Mai là củi Trước bao nhiêu nâng niu Sau bấy nhiêu hất hủi Nâng niu Mai chẳng mừng Hất hủi Mai không tủi Nghìn trước ngẫm nghìn sau Khe trong lồng bóng núi."

Nhìn qua thì an nhiên tự tại, nhưng chíp chắp vẫn thấy chua chát ngậm làm ngon, làm ngon ñể giữ lòng ñược an nhiên tự tại. Tôi nhận thấy người cũng như mình, xưa cũng như nay, nói ñến MAI chỉ vì mình mà nói, chớ chưa từng thấy thi nhân nào vịnh Mai vì Mai. Đối với Mai như thế kể cũng phụ phàng quá ! Song Viên Mai lại nói: "Thơ vịnh vật mà không có ký thác thì chẳng khác lời ñùa của trẻ em…, thì thơ kia là Mai hay Thi Nhân ñâu còn là hai nữa, mà người ñọc chúng mình còn phân biệt Ngã, Nhân. Thơ vịnh Mai là thế. Thơ vịnh các vật khác cũng thế.", Quách Tấn. 2) Với Vũ Hoàng Chương: Nhà thơ Vũ Hoàng Chương cũng cho nhiều thơ về hoa Mai như: "Cao sâu từng nhập bóng cây già Cây vẫn thân xưa bóng chẳng nhòa Vườn trải băng sương trăm thức cỏ Xuân còn thúy vũ một cành hoa Lòng nghe nắng ấm say ñôi chút Cánh ñể men hồng nhuốm phớt qua Vang tiếng chim xanh về hót ñấy Bồng lai hẳn nhớ kẻ ñi xa" (bài "Tết Đề Mai", VHC) "Rồng lên một bóng u hoài Ôi thôi từng khúc ngã dài tâm tư! Chín giao thừa, tám năm dư Cành mai trắng mộng ñêm trừ-tịch xuông..." ("Cành Mai Trắng Mộng", VHC)

"Ngàn mai lối tuyết ñêm ñông lạnh Hai gã say sưa lạc nẻo về Đắm giấc mơ tình trên nệm tuyết Quanh người âu yếm lá mai che" hay, "Tuyết tan mai rụng còn ñâu nữa Dĩ vãng tìm ñâu một chút ghi Chăn gối ñêm xưa nơi vực thẳm Điêu tàn mang cả ái ân ñi" rồi, "Mai Tuyết là hai nàng bạc mệnh Lấy xuân làm mộ nắng làm tang Nâng niu ñưa tới nguồn say ñắm Chỉ một ñêm ñông gió phũ phàng." ("Hận Rừng Mai", VHC) 3) Với Sương Nguyệt Anh: Khi viếng Điện Núi Bà hay Linh Sơn Thánh Mẫu, nơi thắng cảnh thiên nhiên rất hùng vỹ, uy nghi, trước những hàng mai trắng ñang trổ hoa mừng xuân, nữ sĩ Thụy Khuê Sương Nguyệt Anh cảm tác hai bài thơ tiêu biểu là "Thưởng Bạch Mai Cảm Đề" và "Linh Sơn Nhất Thụ Mai" như sau: "Non Linh ñất phuớc trổ hoa nhân Riêng chiếm vườn hồng một cảnh xuân Tuyết ñượm nhành tiên in sắc trắng Sương pha bóng nguyệt ánh màu ngân Mây lành gió lạnh nương hơi chánh Vóc ngọc mình băng hắt khói trần

Sắc nước hương trời nên cảm mến Non linh ñất phước trổ hoa thần. ("Thưởng Bạch Mai Cảm Đề") Và bài thơ Đường làm bằng hán tự khi xuân vịnh về tại Linh Sơn mà nữ sĩ Thụy Khuê ñã cảm tác: "Quỳnh tư ngọc cốt bản thiên chân Tịnh ñộ cô liêu viên tục trần Noãn nhập ám hương xuân dật từ Hàn xung sơ ảnh nguyệt tà thần Tuyết trung tự khước lưu phong vận Phong ngoại ưng liên ñạp tuyết nhân Thừa hứng mạc hiếm sơn thủy viễn Đồng lai dữ tử phú dương xuân". ("Linh Sơn Nhất Thụ Mai") Bài thơ trên ñược thi sĩ Hi Đạm chuyển ngữ sang Việt ngữ: "Ngọc quỳnh cốt cách trời ban Đất tịnh trơ vơ lánh thế gian Ấm áp hương ñầm xuân buổi sớm Lạnh lùng bóng nhạt nguyệt ñêm tàn Nghĩ thân ánh tuyết hơi sương ñượm Thương kẻ hài sương gót tuyết chan Mến cảnh nước non xa chớ ngại Cùng lên ngâm vịnh tứ xuân tràn." 4) Với Cao Bá Quát: Thơ ông ca ngợi hoa mai như sau: "Thập tái luân giao cầu cố kiếm Nhất sinh ñê thứ bái mai hoa." (Mười năm chu du tìm gươm cổ

Cả ñời chỉ cúi lạy hoa mai). Cao tiên sinh cúi ñầu lạy hoa mai một kiếp ñời trân quí hoa mai. 5/ Với Nguyễn Du: Nguyễn Du tiên sinh nhìn bộ ñồ trà có cây mai làm ñề tài. Nổi tiếng trong ñương thời là bộ chén dĩa trà"Mai hạc" có câu thơ nôm trích trong truyện Kiều của Nguyễn Du: "Nghêu ngao vui thú yên hà Mai là bạn cũ, hạc là người quen." Cây mai ở bộ tách uống trà này vẽ cành mai uốn cong rất nhiều hoa nở và một con chim hạc ñứng trên bờ ñá. Bộ trà mang màu men xanh ngọc và ñề câu thơ chữ Hán "Hàn mai xuân tín tảo", tức là cành mai mùa lạnh báo tin xuân sớm về. Thật ra văn hóa ấm trà còn nhiều lắm, tôi ñọc tài liệu ñâu dó mà nay ñã quên. Nói chung trong văn hóa các loại sành sứ có dùng biểu tượng của hoa mai. Tính chất thanh nhã của loài hoa này ñã ñi vào văn hóa của dân tộc Việt Nam. Nghệ thuật hội họa cũng chọn mai làm bao ñề tài cho mùa Xuân hay cho ngày Tết. Thơ văn hay hội họa xoay quanh 4 loài kiểng quí, hay nôm na là "tứ quí", mà hoa mai ñã dân ñầu: Mai, Lan, Cúc, Trúc. Các nhà Nho thường trang trí bộ tranh họa ngày xưa thời nho học thì hoa mai xuất hiện nhiều trong các bộ tranh vẽ qua nhiều kiểu khác nhau như mai bên hoa cúc, mai xen trong cành trúc hay mai lan song

cặp,... bên cạnh là những dòng thơ ngắn bằng hán tự trong nét thư họa bay bướm và tất cả nói lên ý nghĩa cao quí của mùa Xuân về với chúng ta. Phải chăng hoa mai ñã phô sắc diễm kiều, hoa mai ñã ñóng góp một sắc thái văn hóa dộc ñáo cho dân tộc Việt Nam. Sự rực rỡ của màu hoa mai ñang nở rộ trong ba ngày Tết thêm lá non nẩy lộc tươi mát mới là ñiềm thịnh vượng, phát lộc, phát tài và nó còn bao hàm ý nghĩa của sự hạnh phúc hay sung túc cho gia ñình hay cho một ñoàn thể hay một tổ chức thương mại nào ñó nhân dịp ñầu năm, khởi sự cho một chu kỳ mới của con người. Người người làm ăn phát ñạt sung mãn của năm mới ñang ñến với xa hội nói chung. Thi ca về hoa Mai còn nhiêu, tôi xin buớc sang lãnh vực âm nhạc. Ngày Xuân mới hay ngày Tết về làm phơi phới thiên nhiên, làm xôn xao không gian qua vai trò của âm nhạc. Âm nhạc về hoa mai: "Bông mai vàng thuở nàng còn trẻ Trên lối ñi về lắm kẻ ñợi mong Bây giờ tình ñã sang sông..." ("Lý Bông Mai" - Kim Tuấn & Trương Quang Tuấn) "Con biết bây giờ mẹ chờ tin con Khi thấy mai vàng nở rộ bên sông..." ("Xuân Này Con Không Về" - Duy Khánh) "Mùa xuân... tung tăng trên phố phường Nhánh mai vàng... khoe sắc ñưa hương"

("Bên Nhau Mùa Xuân", Lê Quốc Thắng) "Anh cho em mùa xuân, Nụ hoa vàng mới nở..." ("Anh Cho Em Mùa Xuân", Nguyễn Hiên) Nhạc mừng Xuân mới hay mang âm hưởng vui tân niên có hoa mai còn nhiều lắm. Ta ñã ñi từ thơ Quách Tấn, Vũ Hoàng Chương, Sương Nguyệt Anh, Cao Bá Quát, Nguyễn Du ñến âm nhạc Xuân của Nguyễn Hiền, tất cả ñều nói ñến nét ñẹp của mùa Xuân kèm theo vẻ thanh tao của hoa mai, vì hoa mai ñã hòa nhập vào nếp sống của dân gian. Hoa mai mặc nhiên góp phần cho văn hóa xã hội thăng hoa giá trị tâm hồn chúng ta vậy. ( PNM/Viet.no)

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Tết Nguyên Đán Nói ñến Xuân hẳn mọi người ñều nghĩ ñến Mai vàng rực nắng chim ca Bánh chưng tràng pháo mọi nhà an vui.

Ngoài ra góp không ít nét ñặc sắc cho mùa Xuân còn có mặt của các loài hoa khác như hoa ñào, vạn thọ, sống ñời, hướng dương, bát tiên, phong lan, sứ, cúc ... và các loại bonsai ñược uốn nắn ñủ kiểu bởi bàn tay của các nghệ nhân, các loại hình nghệ thuật như viết thư pháp, múa lân, múa rồng, cờ người, múa cờ ... Và Xuân trở thành nơi hò hẹn của các thi nhân phóng bút ñầu năm, những câu thơ nhẹ nhàng và hoa mỹ, những câu ñối ñược treo liễn ñỏ như một thứ bảo vật hiếm có ñược nâng niu, ñược quý trọng dành cho mùa Xuân với cả tấm lòng thân thương ... Với nét ñẹp truyền thống, mọi tinh hoa của ñất trời, của con người ñược chắt lọc ñều nảy nở vào dịp Xuân mang ñến cho từng người, từng nhà một năm mới, một mùa Xuân hiền và tươi thắm với một ước mơ giản dị sống thanh bình no ñủ mà thật gần gũi lắm bản chất mộc mạc của người dân Việt. Mời quý anh chị nhâm nhi hương trà thơm ngát và từ từ thưởng ngoạn nét ñẹp của Xuân trong những hình ảnh Tết mà PĐ sẽ lần lượt post ở các bài viết sau.

PĐ

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Tết Dương Lịch & Tết Nguyên Đán Phong tục về ngày Tết Nguyên Đán 1- Tổng Quát về Dương Lịch và Âm Lịch: Năm Mới Dương Lịch hay Tết Dương Lịch, “Tết Tây” bắt ñầu vào ngày 1 tháng 1 Dương Lịch. Đó là ngày ñầu năm tính theo lịch Gregorian Calendar - do BS Aloysius Lilius nước Ý ñề nghị từ sự cải cách lịch Julian Calendar. Lịch Gregorian calendar ñược sử dụng rộng

rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới ngày nay, ngoại trừ Do Thái vẫn sử dụng lịch Julian Calendar, ngày Tết sẽ rơi vào 14 tháng 1 Dương Lịch (theo lịch Gregorian Calendar). Cũng nên biết thêm lịch Julian Calendar là cải cách của lịch La Mã. Những năm sau thời gian này ñược ghi chú bằng chữ AD (anno Domini) hay CE (Common Era - tiếng Việt dịch là Công Nguyên - CN). Những năm trước thời gian này ghi là BC (Before Christ) hoặc BCE (Before the Common Era). Những ghi chú này thường gặp trong sách Lịch Sử. Khoảng 4000 năm trước (2000 năm trước Công Nguyên - BC), người Babylon cổ mừng ngày ñầu năm theo mặt trăng, tức là ngày bắt ñầu “Trăng Mới” (the first New Moon - thường vào ngày ñầu tiên thấy xuất hiện vành trăng non hình lưỡi liềm – ñó là ngày ñầu tiên của mùa Xuân – Tương tự người Việt và người Tàu thường Cung Chúc Tân Xuân). Đây chính là ngày bắt ñầu mùa Xuân, ngày vạn vật hồi sinh sau những ngày ñông tháng giá, cây cối dâm chồi, nẩy lộc, nở hoa…ngày bắt ñầu vụ mùa trong năm.

Như vậy ngày Tết Dương Lịch không liên quan gì ñến Thiên Văn Học hoặc mùa màng. Đó chỉ là cách tính toán số học cho tròn 365 ngày hoặc 366 ngày trong một năm (Theo mặt trời nên gọi là dương lịch, tính trung bình một cách chính xác, một năm có 365 ngày, 5 giờ, 49 phút, 12 giây). Cũng theo lịch này, một năm chia ra 12 tháng với số ngày khác nhau như sau: Các tháng 1,3,5,7, 8, 10, 12 có 31 ngày, còn tháng 4, 6, 9, 11 có 30 ngày. Đặc biệt tháng 2 có 28 ngày mà thôi và cứ sau 4 năm thì tháng 2 lại có 29 ngày, ñó là “tháng nhuần” (vì 1 năm tính tròn là 365 ngày, sẽ dư ra 6 giờ, cứ 4 năm thì dư ra 24 giờ tức là 1 ngày, do ñó có tháng 2 nhuần ñể trang trải số giờ dư thừa ñó.) Đối với dân tộc Việt Nam (tương tự người Tàu), ăn Tết theo âm lịch, nên ngày ñầu năm (Năm Mới hay ngày “Tết” Nguyên Đán do chữ “Tiết” Nguyên Đán - Nguyên là ñầu tiên, Đán là sáng sớm) khác với Tết Dương lịch (thường trong khoảng 21 tháng 1 ñến 21 tháng 2 Dương Lịch - Mồng 1 Tết Kỷ Sửu rơi vào ngày 26 tháng 1 – 2009) và mỗi năm mang tên một con thú. Thí dụ năm 2008 là Tết con Chuột (Mậu Tí), năm 2009 là Tết con Trâu (Kỷ Sửu)... (cách tính ghép 10 Can với 12 Chi thành tên một năm: Thập Thiên Can là

Giáp, Ất, Bính, Đinh, Mậu, Kỷ , Canh, Tân, Nhâm, Quý với Thập Nhị Địa Chi là 12 con giáp: Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi. Theo cách ghép này, cứ hết 1 vòng là 60 năm. Đối với Dương Lịch, ngày và ñêm cộng chung là 24 giờ. Nhưng ñối với âm lịch, lại phân biệt “ñêm 5 canh, ngày 6 khắc” (Đêm bắt ñầu từ 7 giờ tối ñến 5 giờ sáng tức là 10 tiếng ñồng hồ. vậy mỗi canh là 2 tiếng ñồng hồ. Còn ngày bắt ñầu từ 5 giờ sáng ñến 7 giờ tối, tức là 14 tiếng. Vậy mỗi khắc là 2 giờ 20 phút.) Giờ Tí là nửa ñêm “Nủa ñêm giờ Tí canh ba”. Chính Ngọ là 12 giờ trưa. Năm canh: “Canh Một (7:00 PM-9:00 PM) dọn cửa dọn nhà Canh hai dệt cửi, canh ba ñi nằm Canh tư bước sang canh năm Trình anh dậy học thôi nằm mà chi Một mai chúa mở khoa thi Bảng vàng chói lọi kia ñề tên anh… Bõ công cha mẹ sắm sanh, Sắm nghiên sắm bút cho anh học hành”. Tuy rằng ta theo lịch Tàu và chịu ảnh hưởng văn hóa Tàu rất nặng nề, nhưng Triều Đình VN xưa cũng có tòa Khâm Thiên Giám xem thiên văn làm lịch riêng, không phải hoàn toàn chép theo lịch Tàu. Cũng vì thế, 12 con giáp

của ta khác Tàu như: năm Mão hay mẹo là năm con mèo (Tàu là năm con thỏ), Năm mùi là con dê khác Tàu (con cừu), năm sửu là con trâu, khác Tàu (con bò). Các quan trong tòa Khâm Thiên Giám quan sát sao Bắc Đẩu, lấy khởi ñiểm ở tháng Dần làm tháng Giêng, lúc chuôi sao Bắc Đẩu chỉ về hướng Dần, cho ñến tháng 12, chuôi sao Bắc Đẩu chỉ về hướng Sửu. Tết Ta và Tết Tàu khác nhau vào các năm 1985 (Tết Ta vào 21 Jan., Tết Tàu vào 20 Feb.), năm 2007 (Tết ta vào 17 Feb. Tết Tàu vào 18 Feb.), năm 2030 (Tết Ta sẽ vào 2 Feb. Tết Tàu sẽ vào 3 Feb.)… Người Thái Lan ăn Tết (Songkran) theo Phật lịch, mồng 1 Tết vào ngày 15 tháng tư là ngày Đức Phật ñản sinh (ăn Tết từ 13-15 tháng tư AL và có tục tắm Phật và té nước vào nhau lấy hên). Một số nước như Iran hoặc theo ñạo Hindu ăn Tết vào tháng 3 DL. Năm Mới ñối với người theo ñạo Hồi (ngày 1 Muharram theo lịch Hồi giáo) thường sớm hơn Tết Dương Lịch 11 ngày. Ngày Tết Dương Lịch thường tổ chức ñốt pháo vào nửa ñêm New Year's Eve (tương tự ñêm Giao Thừa Tết VN gây tiếng ñộng ñuổi tà ma) và tổ chức diễn hành vào sáng mồng một Tết (Diễn hành Hoa Hồng - Roses

Parade tại Pasadena, California hàng năm. Cộng Đồng Việt Hải Ngoại cũng tổ chức diễn hành tại khu Bolsa, thành phố Westminster). Ngoài ra, buổi sáng mồng một Tết DL, mọi người thường chúc tụng nhau “Happy New Year”, uống rượu mừng năm mới (uống rượu không ñược lái xe). Trong thời gian Lễ Giáng Sinh và ngày Tết DL dân chúng thường ñi “shopping” vì có nhiều hàng “sale”có khi tới “ 75% off” trong dịp này. Ngoài phong tục ñốt pháo mừng năm mới, còn có tục “countdown”, ñếm ngược số từ 10 ñến 1 trước giờ bước sang năm Mới, mở rượu “champagne” chúc mừng nhau. • Ngày Tết Dương Lịch tại Anh và Scotland có chơi football. • Tại Mỹ có Rose Bowl football game và Roses Parade tại Pasadena • Tại nước Áo (Austria) có hoà nhạc • Polar Bear Clubs có tục lệ tắm nước giá băng vào ngày Tết Dương Lịch (từ 1903). • Người theo ñạo Hindu ăn Tết bằng cách tôn kính cha mẹ và người lớn tuổi.(Tham khảo Wikipedia). 2- Tết Nguyên Đán a- Sửa soạn Tết – Mua Sắm Tết: Tết Nguyên Đán là ngày rất trọng ñại nên người VN chuẩn bị ăn Têt rất kỹ lưỡng, thường hàng

tháng trước, có khi hàng năm trước (nhất là tại thôn quê), như: - Lá, lạt gói bánh chưng (bánh tét trong Nam) - Nuôi heo, gà ñến Tết mổ thịt (nhà nghèo có thể chung nhau nhiều nhà một con heo gọi là ñụng thịt), vì thế, ngày Tết nhà nào cũng có thịt heo, gà trong nhà: “Số ông không giàu thì nghèo” “Đêm ba mươi Tết thịt treo trong nhà” Hay câu ñối: “Thịt mỡ, dưa hành, câu ñối ñỏ” “Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh”. (trong Nam thay dưa hành bằng dưa món và thường có món thịt kho hột vịt, cá thu kho, bánh tét… - Có nơi ñi chợ Tết thường mua 2 cây mía về ñể bên bàn thờ ñể làm gậy ông vải ... - Mua vàng hương cúng Tết. - Mua hoa trưng Tết (Bắc hoa ñào, Nam hoa Mai), hoa Thủy Tiên, hoa Lan, Cúc Vạn Thọ Đại Đóa, chậu quít hay kim quất, Lay Ơn…tại chợ hoa như tại chợ hoa Nguyễn Huệ ở Sài Gòn hay chợ Hoa gần khu Phúc Lộc Thọ tại Little Sài Gòn. - Mua sắm quần áo mới nhất là cho trẻ em - Mua tranh Tết như Tranh Đông Hồ, pháo, câu ñối Tết do ông Đồ biết chữ Nho viết (xưa): Ông Ðồ Mỗi năm hoa ñào nở Lại thấy ông ñồ già Bày mực tầu giấy ñỏ

Bên phố ñông người qua. Bao nhiêu người thuê viết Tấm tắc ngợi khen tài Hoa tay thảo những nét Như phượng múa rồng bay! Nhưng mỗi năm mỗi vắng Người thuê viết nay ñâu Giấy ñỏ buồn không thắm Mực ñọng trong nghiên sầu! Ông ñồ vẫn ngồi ñấy Qua ñường không ai hay Lá vàng rơi trên giấy Ngoài trời mưa bụi bay. Năm nay ñào lại nở Không thấy ông ñồ xưa Những người muôn năm cũ Hồn ở ñâu bây giờ? (Vũ Đình Liên -1936). Câu ñối Tết: “Chiều ba mươi, nợ réo tít mù, co cẳng ñạp thằng Bần ra cửa” “Sáng mồng một, rượu say túy lúy, , giơ tay bồng ông Phúc vào nhà.” (Nguyễn Công Trứ) - Mua thực phẩm ñủ dùng cho 3 ngày Tết (hay nhiều hơn vì chợ và cửa hàng ñều ñóng cửa có khi cả tuần lễ, sau khi chọn ñược này tốt mới mở cửa lại). Cũng vì thế, chợ Tết rất ñông: ñông như chợ Tết. - Dọn dẹp sạch sẽ cửa nhà, bàn thờ, ñánh bóng ñỉnh ñồng… - Dựng nêu (ở thôn quê, trên ngọn nêu buộc vàng mã, khánh bằng ñất nung…) trễ nhất vào 30 Tết, rắc vôi bột, vẽ cung tên,

bàn cờ ñể ñuổi tà ma, xác ñịnh nhà có chủ… - 23 tháng chạp (tháng 12 âm lịch) lễ tiễn Ông Táo về Trời ñể tâu trình việc gia chủ, việc thế gian...(Sự tích Táo quân hai ông một bà…Xưa có 2 vợ chồng nhà kia, vì người chồng phải ñi xa làm ăn, mãi không về. Người vợ tưởng chồng ñã chết nên tái giá. Một hôm người chồng cũ ñi ăn xin qua nhà. Người vợ biết ñược, rất thương sót, lấy cơm cho ăn và quần áo cho mặc. Chẳng may người chồng mới trở về. Người vợ sợ bị hiểu lầm nên dấu người chồng cũ vào ñống rơm rạ ngoài sân. Người chồng mới vô tình ñốt rơm ñể làm phân bón. Người chồng cũ chết cháy. Người vợ thương tâm nhẩy vào ñống rơm cứu và bị chết. Người chồng mới cũng nhẩy vào ñống lửa cứu vợ và cũng bị chết cháy. Ngọc Hoàng biết chuyện 3 người có nghĩa và chung thủy nên cho làm Vua Bếp hay Táo Quân) - Biếu Tết: Biếu Tết ông bà, cha mẹ, Thầy dạy học, Thày thuốc…“sêu” Tết nhà vợ chưa cưới, biếu quà cho ân nhân hay người giúp việc (tương tự bên Mỹ thường tặng quà cho Mailman…nhân dịp Giáng Sinh hay Tết Dương Lịch). b- Đêm Giao Thừa, Lễ Trừ Tịch: Trừ là trao lại chức quan, tịch là ban ñêm. Dân chúng tin tưởng mỗi năm có một vị thần Hành Khiển và một phụ tá là Phán Quan trông coi việc thế

gian, và bàn giao công việc vào lúc nửa ñêm giao thừa, sau 12 năm mới trở lại (có thần hiền và thần ác, cúng lễ giao thừa thường bày ngoài sân.) Người ta ñi lễ rất ñông (lễ giao thừa hoặc sáng mồng một Tết) tại Chùa , Lăng Ông tại Sài Gòn (Tả quân Lê Văn Duyệt), Các Chùa tại Little Sài Gòn, Orange County… Sau khi ñi lễ về có tục hái lộc lấy hên. c- Kiêng cữ ba ngày Tết: Để tránh xui sẻo cả năm (rông hay giông), người ta tránh: - Kiêng nói những câu xui sẻo, không nói con khỉ, con hùm. - Kiêng ñánh vỡ chén bát, ñổ ống ñiếu, dầu hôi (xưa) - Kiêng cãi nhau, ñánh nhau (trẻ em kiêng khóc) - Kiêng mặc áo quần mầu trắng (mầu tang) - Kiêng ăn thịt vịt ñầu năm sợ xui. Kiêng sát sinh. - Kiêng quét nhà (sự tích người lái buôn qua hồ Thanh Thảo ñược Thủy thần tặng cho một hầu gái là Như Nguyện, nên giàu có. Một lần vào ngày Tết, người lái buôn ñánh nó nên nó chui vào ñống rác rồi biến mất. Từ ñó người lái buôn lại nghèo như cũ). Có nhiều ñịa phương kiêng tắm vào ngày mồng một Tết (nên có tục tắm tất niên). - Đầu năm ñến nhà ai, chủ mời ăn bánh mứt, hạt dưa, uống trà, rượu…cũng nên nhấm nháp một chút lấy thảo. Nếu từ chối, gia chủ sẽ không vui vì bị giông cả năm (việc làm

không hanh thông). d- Cúng lễ ba ngày Tết: Tối 30 Tết làm cỗ ñón Ông Bà về ăn Tết. (xưa ñốt pháo), sau ñó ñèn nhang thắp suốt 3 ngày Tết, mỗi bữa ñều có cơm cúng ông bà cho tới khi “hóa vàng” mới thôi. (Tập tục mỗi nhà nấu bánh chưng, từ chiều 29 hay 30 Tết, kể chuyện ma, ñánh bài Tam Cúc…trong khi canh nồi bánh chưng…là những kỷ niệm rất thú vị và khó quên. e- Đi Lễ Chùa và ñi chúc Tết Bố mẹ ruột, Bố mẹ vợ, Thầy dạy học và bạn thân: “Mồng một thì ở nhà cha Mồng hai nhà vợ, mồng ba nhà Thầy.” Chúc mừng những câu tốt ñẹp gọi là “mừng tuổi”, cho các em bé tiền “mừng tuổi”, “mở hàng” hay “lì xì” ñựng trong bao giấy ñỏ. Ngoài những câu chúc Tết tốt lành, những người gánh nước thuê mướn (xưa) còn mang nước ñến nhà ñổ vào lu ñể chúc Tết, có ý nói tiền sẽ vào nhiều như nước. f- Xông ñất - Xuất hành – Khai bút: Tục lệ xông ñất vẫn còn thịnh hành ở nhiều nơi. Người ta tin rằng ñược người tốt, nhanh nhẹn, hiền hậu, có nhiều con cháu…xông ñất sẽ may mắn suốt năm. Xuất hành theo hướng tốt không còn hợp thời ở thành thị, vì lái xe ra ñường phải tuân theo luật lệ giao thông, không thể chọn hướng. Tục lệ khai bút vẫn thấy ở các nhà thơ văn:

“Đầu năm khai bút…bút khai hoa…” g- Hội Chợ Tết: Là nơi gặp gỡ của mọi người, mọi gia ñình ñến ñây vui xuân. Ở Việt Nam, Thành Phố Sài Gòn có Hội Chợ Tết (ở vườn Hoa Tao Đàn), vừa mua bán hàng Tết, nhất là Hoa Tết, vừa vui xuân. Hội Chợ Tết tại Hải Ngoại thường do Tổng Hội Sinh Viên Việt Nam tổ chức hàng năm tại Garden Grove Park, chỉ với mục ñích gìn giữ phong tục tập quán tốt ñẹp của người Việt, gặp gỡ vui chơi, không mang tính thương mại. (Tham khảo: Việt Nam Phong Tục – Phan Kế Bính, Đất Lề Quê Thói - Nhất Thanh Vũ Văn Khiếu, Wikipedia & tài liệu trên internet) http://www.hungsuviet.us/vanhoa/TetDuongLichvaTetAmLich.html

trả lời

Mùa Xuân và Hoa

Chùa Hương Ngôi chùa ñược xây dựng với quy mô chính vào khoảng cuối thế kỷ 17. Kiến trúc Đường xuống hang chùa là một dốc gồm 120 bậc lát ñá. Vách trước cửa ñộng có năm chữ Hán 南天第一 (Nam thiên ñệ nhất ñộng) khắc năm 1770, là bút tích của Tĩnh Đô Vương - Trịnh Sâm (1767-1782). Vào trong ñộng vẻ ñẹp lạ thường của những nhũ ñá tưởng như những công trình ñiêu khắc tuyệt tác của thiên nhiên. Nhũ ñá ở ñây có khối to, có khối nhỏ, có cái ñẹp ở toàn khối, có cái ñẹp ở dáng dấp tinh vi, có cái rủ từ trên trần xuống, có cái mọc từ dưới

ñất lên. Tất cả ñều tùy theo hình dáng mà ñược ñặt những cái tên rất trần thế, biểu hiện những mơ ước của con người. Trước hết là Đụn Gạo ñồ sộ, bước vào cửa ñộng ñã trông thấy. Gạo là cái quan trọng hàng ñầu nên Đụn Gạo trong ñộng nhà Phật cũng ở vào vị trí hàng ñầu. Dưới chân Đụn Gạo có một hõm ñá nhỏ xíu gọi là Cối Giã. Gần Đụn Gạo là Núi Cô và Núi Cậu. Núi Cô nhỏ hơn Núi Cậu nhưng giống nhau ở chỗ có những hình em bé nằm nghiêng, nằm sấp hoặc ñang bò lổm ngổm, ñầu nhẵn thín. Núi Cậu ngang tầm với Sữa Mẹ quanh năm suốt tháng rỏ xuống không ngừng. Cùng một hàng dọc với Núi Cô, Núi Cậu và lui vào phía trong là Cây Bạc, Cây Vàng ngồn ngộn chất chứa những hình tròn như những ñồng tiền vàng bạc lấp lánh. Vào trong góc ñộng gần tận cùng sẽ thấy Chuồng Lợn, Ao Bèo, Nong Tằm, Né Kén... Toàn là những hình ảnh bằng nhũ ñá. Trên trần ñộng thạch nhũ còn nhô ra thành hình chín ñầu rồng sinh ñộng gọi là tòa Cửu Long. Giá trị nhất về mặt nghệ thuật ñiêu khắc, không những trong chùa Hương mà kể cả trong toàn bộ hệ thống chùa chiền ở Hương Sơn là pho tượng Phật Quan Âm bằng ñá xanh tạc vào thời Tây Sơn. Pho tượng bằng ñá, có dáng người thon thon, mặt trái xoan, nét thanh tú, ñầu ñội mũ Tì Lư (tức là mũ Bồ Tát) nhưng lại có búi tóc và tóc mai, sau lưng có hai món tóc buông xuống. Tượng ngồi ở tư thế ñặc biệt, tay phải cầm viên ngọc minh châu, chân trái duỗi, ñặt trên

một bông sen nở, chân phải co, dưới chân cũng có một bông sen. Theo bài ký khắc trên ñá năm 1806 thì pho tượng này ñược tạc năm 1793. Trong ñộng Hương Tích còn có quả chuông ñồng cao 1,24 m, ñường kính ñáy 0,63 m ñúc năm Thịnh Đức thứ 3 (1655). Chùa Hương là thắng cảnh có doanh thu lớn trong ngành du lịch ở Hà Tây cũ. Chùa Hương và văn học Chùa Hương là nguồn gợi hứng cho nhiều tác phẩm thi ca Việt Nam, trong số ñó nổi tiếng nhất có lẽ là bài hát nói "Hương Sơn phong cảnh ca" của Chu Mạnh Trinh, làm từ thế kỷ 19, xưa nay rất ñược ca ngợi: Bầu trời cảnh bụt Thú Hương Sơn ao ước bấy lâu nay Kìa non non, nước nước, mây mây "Đệ nhất ñộng" hỏi rằng ñây có phải! Thỏ thẻ rừng mai chim cùng trái Lững lờ khe Yến cá nghe kinh ... Nhác trông lên ai khéo họa hình Đá ngũ sắc long lanh như gấm dệt Thăm thẳm một hang lồng bóng nguyệt Gập ghềnh mấy lối uốn thang mây?... và bài "Chùa hương" của Nguyễn Nhược Pháp, làm vào thế kỷ 20. Bài này ñã ñược ít nhất 2 nhạc sĩ phổ nhạc là Trần Văn Khê và Trung Đức :

Hôm qua ñi chùa hương Hoa cỏ mờ hơi sương Cùng thầy me em dậy Em vấn ñầu soi gương ... Trong bài này ngoài những câu thơ nhí nhảnh như trên, còn có nhiều câu tả cảnh Hương sơn rất sinh ñộng: Réo rắt suối ñưa quanh/Ven bờ ngọn núi xanh/Nhịp cầu xa nho nhỏ/Cảnh ñẹp gần như tranh/Sau núi oản -gà-xôi/Bao nhiêu là khỉ ngồi/Đến núi con voi phục/Thấy ñủ cả ñầu ñuôi/Chùa lấp sau rừng cây/(Thuyền ta ñi một ngày)/Lên cửa chùa em thấy/Hơn một trăm ăn mày... Tản Đà rất mến cảnh chùa Hương, ông làm nhiều câu thơ rất ñặc sắc về cảnh và tình ở ñây: Chùa Hương trời ñiểm lại trời tô Một bức tranh tình trải mấy Thu Xuân lại xuân ñi không dấu vết Ai về ai nhớ vẫn thơm tho. Ông còn có 1 bài thơ nổi tiếng về món ñặc sản ở chùa Hương: Muốn ăn rau sắng chùa Hương Tiền ñò ngại tốn, con ñường ngại xa Mình ñi, ta ở lại nhà Cái dưa thì khú cái cà thì thâm. Về văn xuôi, có bút ký Trẩy hội Chùa Hương của Phạm Quỳnh... Nữ sĩ Hồ Xuân Hương tương truyền là tác giả bài thơ vịnh ñộng Hương Tích như sau[1]:

Bày ñặt kìa ai khéo khéo phòm Nứt ra một lỗ hỏm hòm hom Người quen cõi Phật quen chân xọc Kẻ lạ bầu tiên mỏi mắt dòm Gọt nước hữu tình rơi thánh thót Con thuyền vô trạo cúi lom khom Lâm tuyền quyến cả phồn hoa lại Rõ khéo Trời già ñến dở dom.

Vô Thường Và Thường Qua Thi Kệ Cáo Tật Thị Chúng

Thích nữ An Trí

Dòng ñời luôn trôi chảy mãi, những gì ñã qua ñi không bao giờ trở lại, trên dòng sông miên man bất tận ñó con người luôn ñối diện với hoàn cảnh mới mẻ. Quá khứ là những gì ñã qua làm cho con người nuối tiếc nhớ thương, vị lai là những ảo tưởng mơ hồ. Còn hiện tại là cái ngắn ngủi nhất mà con người luôn bỏ quên vì mãi tìm cầu ở tương lai hay tiếc thương cho quá khứ. Chúng ta không biết rằng hoàn cảnh xung quanh ta luôn thay ñổi từng sát-na. Trăng tròn rồi khuyết, hoa nở rồi tàn. Có cuộc hội ngộ nào mà không có sự chia tay? Mỗi nhịp tim lên xuống ñều liên quan ñến sự hiện thành và tiêu tán của kiếp người mà sự sống chết chỉ là sương mờ giữa bình minh rạng rỡ. Nhận chân cuộc ñời là vô thường huyễn hóa tạm bợ, Mãn Giác Thiền sư ñã khai thác toàn diện luật vô thường ñể ñề ra một quan niệm sống, một ý chí hành ñộng trước sự thịnh suy của cuộc ñời qua thi kệ “Cáo Tật Thị Chúng”.

“Xuân ñi trăm hoa rụng,

Xuân ñến trăm hoa cười,

Trước mắt việc ñi mãi,

Trên ñầu già ñến rồi.

Chớ bảo Xuân tàn hoa rụng hết,

Đêm qua sân trước một cành Mai”.

Bằng một phong thái an nhiên tự tại, vừa Thiền sư, vừa thi nhân, với một cành mai, một mùa Xuân, một mái ñầu, Thiền sư ñã cho chúng ta thấy sự ñến, ñi và trở lại của con người trước sự sống, cái chết, vô thường và thường vốn không hai.

“Xuân ñi trăm hoa rụng

Xuân ñến trăm hoa cười”.

Xuân ñến, Xuân ñi theo luật tuần hoàn của vũ trụ. Xuân có một, nhưng tùy quan niệm, tâm tư, hoàn cảnh, hay nói chung, tùy nghiệp thức của mỗi người mà cảm nhận về Xuân khác nhau. Theo thường tình của thế nhân, có kẻ vui mừng hớn hở khi Tết ñến Xuân sang, cũng có người lo sợ tiếc nuối lúc Xuân tàn:

“Xuân ñang tới nghĩa là Xuân ñang qua

Xuân còn non nghĩa là Xuân sẽ già

Và Xuân hết nghĩa là tôi cũng mất”.

(Xuân Diệu)

Hoặc thất vọng u sầu khi nghĩ ñến Xuân:

“Tôi có chờ ñâu có ñợi ñâu

Mang chi Xuân ñến gợi thêm sầu?”

(Chế Lan Viên)

Với tâm hồn nhạy bén, chứng kiến cảnh ñổi thay của vạn vật, những thi sĩ ña sầu ña cảm thường than thở xót thương cho số kiếp phù du của muôn loài.

Trái lại, dưới mắt Thiền sư, cõi lòng ñã rũ sạch có, không và mặc nhiên với thị phi, nhân ngã, các Ngài nhìn mùa Xuân với hương tâm trí tuệ. Đối với các Thiền sư, mùa Xuân là miên viễn, là hằng hữu giữa lòng thực tại. Chân Không Thiền sư ñã có một mùa Xuân ñại thể sống ñộng ñánh thức chúng ta:

“Xuân ñi cứ ngỡ Xuân tàn

Hoa dù nở rụng tiết Xuân vẫn là”.

(Thơ văn Lý Trần tập 1, trang 302)

Mùa Xuân không ñến không ñi nếu cõi lòng chúng ta gội sạch những não phiền. Ngược lại, nếu cuộc sống nội tâm chúng ta chưa trong sạch, cái nhìn chưa thấu ñáo, và sự hiểu biết còn ñiên ñảo ngược xuôi thì chúng ta sống bất an trong từng ngày, từng giờ, thì làm sao có ñược một mùa Xuân miên viễn? Cho nên, muốn có một mùa Xuân miên viễn xinh ñẹp thì chúng ta phải luôn phản chiếu lại với chính mình và thật sự giác ngộ. Vì chỉ có giác ngộ chúng ta mới an hưởng một mùa Xuân an lạc. Chỉ có trí tuệ giác ngộ mới khai thác và mở ñược cánh cửa bí ẩn của mùa Xuân mà vua Trần Nhân Tông ñã bộc lộ:

“Thuở bé chưa từng rõ sắc không

Xuân về hoa nở rộn trong lòng

Chúa Xuân nay bị ta khám phá

Trải chiếu giường Thiền ngắm mặt hồng”.

(Thơ văn Lý Trần, tập 2 trang 463).

Khi chúng ta ñã tìm hiểu rõ ràng những bí ẩn của nàng Xuân và tâm chúng ta lắng dịu những vọng tưởng lao xao của ngã chấp, lúc ấy chúng ta sẽ dạo lên khúc nhạc Thiền ñể cùng các Thiền sư vui bước song hành ñón một mùa Xuân miên viễn.

“Trước mắt việc ñi mãi

Trên ñầu già ñến rồi”.

Trong cuộc sống, con người thường dễ bị chi phối mất ñịnh hướng, chao ñảo, sợ hãi trước những quy luật của vô thường. Bởi vì trên

thế gian này có ai dám bảo ñảm là mình trẻ mãi không già, mạnh hoài không ñau, sống hoài không chết? Điều ñó là không. Bởi vì ngay cả khoa học cũng phải công nhận rằng trong một giờ ñồng hồ có hàng ngàn tế bào trong thân người bị hủy diệt và ñồng thời sanh trưởng. Qua sự ñào thải của các tế bào ñã ñưa chúng ta từ trẻ ñến già, từ già ñến chết.

Trong KINH LĂNG NGHIÊM có một ñoạn Đức Phật hỏi vua Ba Tư Nặc về lẽ sống chết. Vua bạch với Đức Phật rằng:

Bạch Đức Thế Tôn! Cái thân vô thường của con ñây tuy chưa chết, nhưng hiện tiền nó tàn tạ dần, tàn tạ trong từng ngày, từng giờ, từng phút, từng giây, từng sát-na một, khác nào như lửa ñốt thành tro, cháy dần cho ñến phút tiêu tàn.

Thậm chí, thân mạng con người chỉ vỏn vẹn trong một hơi thở ra vào, nếu một hơi thở ra mà không trở lại thì ngàn năm vĩnh biệt. Trong KHÓA HƯ LỤC, vua Trần Thái Tông ñã nói:

“Xuất tức nan kỳ nhập tức

Kim triêu bất bảo lai triêu”.

Nghĩa là: “Thở ra khó mong hít vào, sống ngày nay khó bảo ñảm ñược ngày mai”.

Vì biết rõ ñiều này cho nên Mãn Giác Thiền sư ñã chọn thời tiết nhân duyên hợp lý nhất là lúc mình bệnh và sắp từ biệt cuộc ñời ñể chỉ bày giáo hóa môn nhân. Đối với người học Phật, sự sanh tử là lẽ thường. Con người sanh ra có sống rồi chết là quy luật tất yếu. Nhưng trong cái thân vô thường này lại tiềm

ẩn cái toàn tịnh toàn chơn. Cho nên hai câu cuối của bài thơ Ngài ñã nói:

“Chớ bảo Xuân tàn hoa rụng hết

Đêm qua sân trước một cành Mai”.

Cành Mai nở vững vàng an nhiên thanh tịnh trong ñêm ñông giá rét là biểu lộ chơn tâm thường trú, nó ñứng ngoài sanh diệt lục thức. Cành Mai lộng lẫy giữa ñêm trường giá lạnh nhắc cho ta cái pháp thân Phật tánh thanh tịnh ñứng ngoài mọi khái niệm không gian và thời gian. Cho nên hôm nay, ngày mai, sống hay chết, sanh hay diệt v.v... ñều ứng hợp với nguyên lý tất ñịnh, ñâu khác gì một làn khói lung linh mờ ảo, chẳng ñáng ñể cho ta lưu tâm. Nếu chỉ duyên niệm vui buồn xuất hiện thì dòng sông phẳng lặng kia bắt ñầu gợn sóng.

Do ñó, sống là phải biết ñương niệm hiện tiền, không bị cảnh làm nhiễm, cũng không bị âm thanh sắc tướng dẫn nhập, thì dòng sông tâm tưởng muôn ñời là dòng sông bất tuyệt. Ngài ñã ñánh tiếng chuông cảnh tỉnh cho những ai còn chìm ñắm trong cảnh ñời ảo mộng ñể rồi nhận chịu dòng sanh tử niệm niệm chuyển lưu. Do vậy khi niệm khởi biết là huyễn, tùy pháp huyễn mà làm thì không bị nó trói buộc. Nhận rõ chân tướng nhất như của tướng duyên sanh vô ngã cho nên không sợ hãi trước mọi biến ñộng, mọi tình huống, mà luôn giữ ñược trạng thái an nhiên tự tại. Muốn ñược vậy thì phải có Thiền ñịnh quán sát, vận dụng trí tuệ chơn chánh ñể không rơi vào thế gian trí; vì trí thế gian không lý giải nổi thật tướng của các pháp nên sanh ra vọng tưởng ñiên ñảo. Khi tâm trí ta không còn chi phối bởi những dao

ñộng trước các pháp, thì lúc ấy ta ñã nắm vững nguyên lý “thực tại tuệ giác”. Nhận thấy rằng tự tánh của ta và vạn pháp vốn rất trong sáng, vắng lặng hồn nhiên và dung thông tất cả. Tất cả ñều trôi chảy, chẳng có gì ngưng ñọng ñể ta phải bám víu ngập ngừng. Nó như một dòng sông mà ta phải hòa mình vào ñể lắng nghe từ bên trong nhịp sống ñang trôi chảy không cùng. Nếu ai biết trở về với nguồn sống nơi mình thì có thể hóa giải ñược tất cả mọi ràng buộc, khổ ñau. Phải nhìn thấy rằng: Sóng phiền não của tâm thức chẳng phút giây nào ngừng nghỉ, nó cuốn trôi viên bảo châu vô giá của chúng ta và ñẩy tất cả vào biển sanh tử. Do vậy chúng ta phải thấy ñược thật tướng của các pháp, ñể từ ñó không còn chấp ñắm vào cảnh duyên bên ngoài, vượt ra những vọng cầu sở chấp. Những ý niệm sanh diệt không còn trong tâm thức thì ñạt ñược trạng thái chơn thường, chơn lạc. Vì thế mà cuộc sống, ñối với cái nhìn của Thiền sư tự nhiên ñâu vào ñấy. Ví như: “Muôn sao hướng Bắc, nước về Đông”, không có gì phải bận lòng. Trạng thái nhất tâm ở ñiểm cao là sự trở về với cái sống toàn diện cho chính mình. Vấn ñề ñáng nói là việc loại trừ những tạp loạn ñã len vào ñịa hạt tâm linh. Đó là tinh thần chủ ñạo ñúng pháp, từ hiện tượng ñể tìm về bản thể, từ sự tướng ñể tìm về lý tánh, từ những sinh hoạt hữu hình tìm về an trú cõi tâm linh.

Tóm lại, bài thơ Ngài phú chúc cho môn ñồ trước giờ thị tịch là bài học lớn cho chúng ta về tinh thần giác ngộ của Đạo Phật, về lẽ sống vô thường của con người và cảnh giới chung quanh. Đồng thời, Ngài cũng biểu thị

cho ñệ tử thấy rõ giá trị của kiếp người hoàn thiện với ñầy ñủ ý nghĩa sống phụng sự an lạc, lợi ích cho quần sanh ñến hơi thở cuối cùng, ñem ánh sáng Chân-Thiện-Mỹ truyền ñạt, chuyển hóa, ý thức trước cuộc sống nhân sinh:

“Vạn pháp bởi duy tâm

Vọng trần nên thức biến

Ngộ ñạt lý vô thường

Bồ - ñề chơn thị hiện”.

Ẩn Dụ Một Đóa Mai

TT Thích Đức Thắng Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết, Ngoài sân ñêm trước một ñóa mai. Sự hiện hữu ñột biến phản diện của một ñóa mai ñã ñánh lay tâm thức của người ñọc một cách bất ngờ, tạo ra một mối nghi tình cho hành giả, trong hai câu song thất kết thúc của bài kệ, mà thiền sư Mãn Giác ñã trao cho những người ñi sau, nhân lúc cáo bệnh thị chúng của ngài, chúng vẫn còn tiếp tục chảy không biết bao nhiêu bút mực ñể nói về sự hiện hữu của chúng. Vì ở ñây, chúng ta mỗi người phàm tình, ñang sống với cảm giác cảm tính chứ không phải trí giác của trực giác lý tính, do ñó mỗi người có mỗi cái nhìn lệ thuộc vào cảm tính tình cảm thiên kiến của mỗi cá nhân. Vì vậy mọi cái nhìn ñều lệ thuộc vào chủ quan tính, ñể

nói lên cái ngã tính của mình thể hiện. Ở ñây, mọi người ñều có quyền thể hiện, nhưng sự thể hiện ñó, chúng ñược ñánh giá như thế nào còn tuỳ thuộc vào tính phổ quát ñược mọi người chấp nhận và ñồng tình hay không, ñó là ñiều ñáng nói; còn chuyện muốn vượt qua khỏi mức ñộ cho phép, thì ñó là một chuyện khác, hãy ñể dành cho ñức Phật Di Lặc (hay những vị ñạt Đạo) sau này ra ñời giải quyết nghi! Ẩn dụ của một ñóa mai theo ngôn ngữ luận lý tương ñối, chúng ta có thể có khả năng tháo gỡ bóc vỏ ñể chúng hiện hữu như chính chúng, trong việc phân tích bằng vào ngôn ngữ mà mọi người có thể chấp nhận ñược thì trước hết, chúng ta phải biết qua xuất xứ của bài kệ này, ñể từ ñó ñánh giá ñúng hơn về tư tưởng ẩn dụ này qua bài kệ, sau nữa là người viết và người ñọc phải tham dự vào, tiến trình ñộng não phân tích qua pháp phủ ñịnh những nguyên tắc, tưởng chừng như là một chân lý khó phá vỡ vượt qua, do kinh nghiệm thói quen tập quán mang lại trên mặt hiện tượng. Trước khi thị tịch ngài có ñể lại cho chúng ta một bài kệ nhân khi ngài cáo bệnh dạy chúng: " Xuân ñi trăm hoa rụng, Xuân ñến trăm hoa cười. Việc ñời qua trước mắt, Già ñến trên ñầu rồí! Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết,

Ngoài sân ñêm trước một ñóa mai." (Thiền Uyển tập anh). Qua xuất xứ bài kệ dạy chúng trước khi người thị tịch và nội dung của chúng, ñã kết hợp ñủ ñể chúng ta có một cái nhìn tổng quát về mặt hiện tượng (tướng-dụng) và ẩn dụ (thể). Đứng về mặt hiện tướng là một vị thiền sư, ngài nói lên cái chức năng của một người dẫn ñường trước khi mình qua ñời, ñể cảnh tỉnh những người còn lại sau này qua việc sống-chết. Cho dù bằng vào những kinh nghiệm sống, những thói quen tập quán, mà con người ñã rút ra ñược những chân lý mang tính phổ quát ñược mọi người chấp nhận ñi nữa, thì ñó cũng chỉ là một thứ chân lý của tương ñối thôi . Vì sao? Vì việc ñến ñi của mùa xuân chúng tùy thuộc vào vô thường, nếu không có vô thường thì sẽ không có ñến-ñi, và không có ñến-ñi thì sẽ không có mùa xuân. Do ñó, việc: " Xuân ñi trăm hoa rụng, xuân ñến trăm hoa cười." chỉ là hiện tượng biến dịch (vô thường) THƯỜNG chứ không gì khác. Ở ñây, chúng biểu trưng cho việc sống chết của con người mà lý vô thường luôn ñược hiện hữu một cách thường xuyên, ñể thể hiện luật tắc Duyên khởi trong hiện tướng (trongThành-trụ-hoại-không) của các pháp. Chỉ vì chúng ta không nhìn ra ñược cái lý ẩn của: " Việc ñời qua trước mắt, Già ñến trên ñầu rồi," nên từ sự vô thường bất toàn của các pháp, con người ñâm ra ham sống sợ chết, sống

vui chết buồn, và cũng từ ñó mọi sự sợ hãi ñược hình thành, ám ảnh con người, ñể rồi các thứ bệnh tà kiến phân biệt chấp trước ñua nhau xuất hiện trong cái lòng tin mù quán của mọi người. Đây cũng là ñiều mà chính ñức Phật ñã dạy trong kinh Kalama: Đừng vội tin tưởng vào bất cứ ñiều gì mà chúng ta thường nghe nhắc ñi nhắc lại luôn luôn. Đừng vội tin tưởng vào ñiều gì mà ñiều ñó ñược coi như là một tập tục từ ngàn xưa ñể lại. Đừng tin tưởng vào những sáo ngữ mà người ta thường ñề cập ñến luôn. Đừng tin tưởng bất cứ ñiều gì dù ñó là bút tích của thánh nhơn. Đừng tin tưởng vào ñiều gì dù là thói quen từ lâu, khiến ta nhận là ñiều ấy ñúng. Đừng tin tưởng một ñiều gì do ta tưởng tượng ra mà lại nghĩ rằng do một vị tối linh ñã khai thị cho ta. Đừng tin tưởng vào bất cứ ñiều gì mà ñiều ñó chỉ dựa vào uy tín của các thầy dạy cho các người. Nhưng chỉ tin tưởng vào cái gì mà chính các người ñã từng trải, kinh nghiệm và nhận cho là ñúng, có lợi cho mình và người khác. Chỉ có cái ñó mới là ñích tối hậu thăng hoa cho con người và cuộc ñời. Các người hãy lấy ñó làm chỉ nam cho mình. Chính vì sự sợ hãi trước cuộc sống-chết của chính mình, qua những biến ñộng ñổi thay của vô thường luôn luôn hiện hữu bên cạnh, nên lòng mê tín dị ñoan của chúng ta nổi dậy tin chấp tà kiến vào những thế lực bên ngoài, ñể rồi bị chúng cuốn hút luôn, không làm chủ ñược mình. Do ñó, Thiền sư Mãn Giác mới cảnh giác chúng của ông và những người ñi sau như chúng ta, qua pháp phủ

ñịnh những xác ñịnh mà người ñời ñã coi chúng như là một thứ chân lý, qua hai câu song thất của bài kệ: Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết, Ngoài sân ñêm trước một ñóa mai. Qua pháp phủ ñịnh này, trước hết ñứng về mặt biểu hiện thì sự hiện hữu của một ñóa mai, không bị lệ thuộc vào việc xuân ñến hay là xuân ñi như chúng thường ñược chấp nhận một cách tự nhiên, ñược coi như là một thứ chân lý xưa nay theo kinh nghiệm: " Xuân ñi trăm hoa rụng, xuân ñến trăm hoa cười." theo tiến trình thời gian, phân bố ñiều trong một năm qua bốn mùa xuân-hạ-thu-ñông. Như vậy có nghĩa là chúng sẽ hiện hữu vào bất cứ lúc nào, khi những ñiều kiện duyên cùng hoàn cảnh môi trường chung quanh, ñủ cho phép ñể hiện khởi thì chúng hiện hữu. Đó là chỉ nói ñến một sự hiện hữu chưa ñược xác ñịnh qua phủ ñịnh, nhưng ở ñây chúng ta ñược thiền sư tự xác ñịnh thời gian và nơi chốn hiện hữu của chúng qua câu hai: "Ngoài sân ñêm trước một ñóa mai." Vậy ở ñây, ñêm trước là ñêm nào? và chúng thuộc vào mùa nào trong năm? ñiều này cũng dễ thôi nếu chúng ta biết liên hệ ñến thời gian cáo bệnh ñể dạy chúng của người . Theo tiểu sử thì ngài nói ra bài kệ này cùng ngày trước khi ngài thị tịch, như vậy ngày ngài qua ñời là ngày 30 tháng 11 năm Hội phong thứ 5 (1096). Qua ñây chúng ta ñã xác ñịnh ñược ngày tháng năm và nơi chốn

ñóa mai hiện hữu. Chính sự hiện hữu của ñóa mai này ñã nói lên ñược: thứ nhất sự phủ ñịnh của ngài ñã ñánh ñổ ñi ñược những lệ thuộc ước lệ thời gian từ ngàn xưa ñể lại, mà mọi người trong chúng ta ñã từng chấp nhận như là một chân lý. thứ hai sự hiện hữu của ñóa mai có thể là bất cứ lúc nào, bất cứ nơi nào miễn có ñầy ñủ mọi duyên cùng hoàn cảnh môi trường chung quanh cho phép thì chúng sẽ hiện hữu. Mai nở vào mùa ñông có gì không phải? Hiện tại khoa học dư sức ñể tạo môi trưòng về việc này, ngay ñến việc tác tạo ra thai nhi trong ống nghiệm họ còn làm ñược, qua việc trích ly tinh trùng và noãn sào của người ñàn ông và ñàn bà phối hợp với nhau, cùng tạo môi trường dinh dưỡng ñầy ñủ v.v... thì thai nhi hiện hữu và lớn lên. Cũng vì việc tác tạo thai nhi trong ống nghiệm của các nhà khoa học, mà họ ñã từng bị một số tôn giáo phản ñói . Nhưng ñó là việc của tôn giáo, còn khao học vẫn là khao học, khoa học không phải vì thế mà chúng mất ñi giá trị chân lý của chúng. Chân lý vẫn là chân lý khi khao học là biểu tượng cho những thành tựu chân lý của chính nó, trong khi tư tưởng phản khoa học chúng là vật cản ñường ñể ñi ñến chân lý, những thứ nọc ñộc cặn bã này rồi cũng sẽ bị thời gian ñào thải mà thôi. Qua ñây ñủ nói lên tính ưu việt của thuyết nhân duyên sanh khởi của ñạo Phật, mà qua ñó khoa học càng ngày càng nhận thấy, những kết quả thực nghiệm của họ khám phá ra trong hiện tại, luôn luôn tương ứng và khế hợp với những lời dạy của ñức Phật cách ñây hơn hai ngàn năm.

Đứng về mặt ẩn dụ một ñóa mai, thiền sư Mãn Giác nhằm trao cho những người ñi sau ñức vô úy trước việc sống-chết của ñời người, và nói lên sự hiện hữu của cái "Bản lai diện mục" của các loài hữu tình nói riêng, và vạn vật vô tình nói chung. Chúng luôn luôn tồn tại và biến dịch trong từng sát na một, chúng luôn tùy thuộc vào các duyên ñủ ñể hiện khởi, và biến khác ñi nhờ lý vô thường tác ñộng ñể hình thành luật tắc "vô thường tức thị thường." Ở ñây, trong tất cả những duyên ñủ ñể hình thành sự hiện hữu của một vật, thì các loài hữu tình chỉ khác với loài vô tình về nghiệp lực qua năm uẩn (Về vật chất (sắc): ñất, nước, gió, lửa, không. Về tinh thần (tâm): thọ, tưởng, hành, thức) mà thôi. Như chúng ta biết tiến trình sinh hóa của vũ trụ vạn vật chúng luôn tùy thuộc vào các duyên ñủ ñể hiện khởi, do ñó việc ñóng khung vào những hiện tượng bên ngoài theo kinh nghiệm, ñể phân chia cắt xén thời gian và, áp ñặt lên nó một nhãn hiệu nào ñó theo ñạo Phật ñiều ñó là một việc làm sai lầm. Cũng ñứng trên quan ñiểm này thiền sư Mãn Giác dùng "ñóa mai" làm ẩn dụ cho "Bản lai diện mục" của mỗi chúng ta. Bản lai diện mục này không những chỉ hiện hữu trong kiếp này ñể rồi biến mất sau khi chết ñâu, mà chúng hiện hữu bất cứ lúc nào và bất cứ nơi ñâu trong ba cõi sáu ñường luân hồi này nếu ñủ duyên, việc ñủ duyên ở ñây chúng tôi muốn nói ñến y báo và chánh báo của nghiệp. Như vậy vấn ñề sống-chết hay sinh-diệt của các pháp ở ñây chúng tôi chỉ mới nói ñến Phân ñoạn sanh-tử chứ chưa ñề cập

ñến vấn ñề Biến dịch sanh-tử. Cũng như ñóa mai chúng sẽ nở ra bất cứ mùa nào trong năm cho dù là mùa ñông nếu hội ñủ các ñiều kiện của mùa xuân thì chúng hiện hữu. Qua pháp ẩn dụ này tuy chúng ta ñã ñược thiền sư Mãn Giác hướng dẫn cho chúng ta một cách nhìn ñúng về sự hiện hữu và biến dịch của của cái Bản lai diện mục chính mỗi người qua pháp phủ ñịnh, và chúng sẽ hiện hữu - biến dịch vào bất cứ lúc nào và bất cứ nơi ñâu trong ba cõi sáu ñường. Nhưng ở ñây có một ñiều quan trọng là chúng ta chưa thấy ñược bộ mặt thật của cái Bản lai diện mục của chúng ta như thế nào? Điều này là một vấn ñề cần thiết cấp bách dành cho việc nổ lực thực hành.của mỗi chúng ta, mà thiền sư Mãn Giác cần nơi chúng ta tự giải quyết nghi.

Xuân Di Lặc

HT Thích Đức Niệm

Trích Cho Trọn Mùa Xuân Hôm nay là ngày xuân tết, ngày mừng vui của mọi người, ngày ai nấy tràn ñầy hy vọng nơi lòng.Dù ñang sống ở ñâu, ở vào lứa tuổi nào, trong ngày ñầu năm xuân tết, cũng ñều cảm thấy nhen nhúm nơi lòng niềm hân hoan, rộn ràng bừng dậy nguồn sống hy vọng tươi sáng khắp tâm hồn. Niềm vui tự nhiên nẩy nở nơi lòng mọi người

trong ngày xuân tết, nên nhà Phật thường chúc cho nhau: “Năm mới chúc quý bà con ñạo hữu trọn hưởng mùa xuân Di Lặc.” Xuan Di Lặc là xuân hoan hỷ, niềm hoan hỷ tràn ñầy vô biên, không vướng mắc, không bận lòng, không lo âu, không phải là xuân vui theo thời gian mùa tiết ñến ñi, mà là xuân thường nhiên bất diệt, xuân miên viễn chơn thường, xuân phát triển khả năng thánh thiện. Nói ñến ñức Di Lặc, người ta liền nghĩ ngay ñến hình ảnh dáng vóc của một ông Phật bụng phệ, miệng cười hả hê toe toét, với mấy trẻ nít trèo lên mình nghịch phá, mò rún, kéo tai, rờ miệng, thọc mũi làm ñủ trò nghịch giỡn.Trong lúc ñó ngài Di Lặc vẫn tươi cười xuề xòa tự tại không chút tỏ ra chướng ngại bực mình. Nụ cười Di Lặc thật tươi, thật hồn nhiên, thật cởi mở, biểu lộ trọn vẹn cõi lòng rộng mở bao la, buông thả hoàn toàn.Nụ cười của ñức Di Lặc thể hiện tâm hồn thanh thản an nhiên tự tại, không còn mảy may u ẩn chướng ngại nơi lòng.Phải nói là nụ cười cởi mở giải thoát có một không hai trên trần thế.Nụ cười Di Lặc là nụ cười muôn thuở, muôn thời, vượt ngoài giới hạn buộc ràng thời gian không gian và hoàn cảnh không còn mảy may dính mắc.Từ hình thái ñặc thù này, quý vị có thể lãnh hội ñược ý nghĩa tại sao ngày xuân tết, nhà Phật gọi là xuân Di Lặc và chúc cho nhau trọn hưởng mùa xuân Di Lặc.

Đức Di Lặc tượng trưng cho nguồn vui bất tận, an nhiên tự tại, hạnh phúc muôn ñời, vượt ngoài vướng mắc hoàn cảnh, thời gian và không gian.Trong ý nghĩa ñó, nhà Phật mong cho mọi người có ñược ñời sống tự tại, giải thoát an vui, hạnh phúc chân thật trường cửu như ñức Di Lặc và ñặc biệt ñối xử với nhau chân tình vui ñẹp hài hòa như cảnh năm chú bé chọc phá ñủ ñiều ñủ cách mà Ngài vẫn nở nụ cười hỷ xả trên môi. Làm thế nào ñể có nụ cười an lạc hạnh phúc chân thật trường cửu như ñức Di Lặc?Nụ cười tràn ñầy hoan hỷ ñó chỉ có với những ai có tâm hạnh hỷ xả lợi tha.Lòng vị tha, hạnh buông xả thì tự nó ñã chứa chan chân thật hạnh phúc.Ta thấy mấy ñứa bé trèo leo khuấy phá trên người ñức Di Lặc mà Ngài vẫn an nhiên cười hả hê, tức là tâm ngài ñã hỷ xả tự tại vô ngại, khai thông rộng mở cánh cửa lòng, không ranh giới, không phân biệt cách ngăn nhân ngã, nên không còn ranh giới giữa mình với người, mình với hoàn cảnh.Ai biết sống ñời buông thả, hỷ xả, vị tha là người mở rộng cánh cửa hạnh phúc cho mình và cho ñời.Nên kinh Thủ Lăng Nghiêm, Phật dạy người tu hành muốn ñược tự tại giải thoát thì phải biết sống “bất tùy phân biệt.”Tức là không phân biệt chấp trước dính mắc theo trần cảnh.Nếu còn phân biệt chấp trước theo trần cảnh tức là tâm còn sanh khởi bỉ thử ñắc thất, tam ñộc tham sân si theo ñó mà sanh khởi.Còn tam ñộc là còn sống trong hẹp hòi ích kỷ, nghi hoặc bất chơn, tức là còn chìm trong biển sóng gió ba ñào phiền não khổ lụy, còn trôi lăn trong dòng thác lũ sanh tử luân hồi.

Người ñời sở dĩ khổ ñau bệnh hoạn bởi do tâm phân biệt chấp trước.Tâm phân biệt cái này tốt ñẹp thì mong muốn, mong muốn chụp bắt không ñược thì sanh ra buồn khổ.Tâm chấp chặt vào tiền của, vợ con, ái tình, danh vọng thì lòng luôn luôn bất an.Bởi vì tâm buồn vui theo những thứ này, còn thì vui, ly tán thì thất vọng buồnphiền ñau khổ.Một khi chưa ñạt lý vô thường, thế gian vạn vật hợp tan mộng huyễn, nên người ñời cuồng dại sống theo tâm phân biệt chấp trước.Do tâm phân biệt, nên ñối với sự việc gì không thích thì dù cho có tốt mấy cũng cho là xấu, rồi lạnh nhạt, ghét bỏ, nguyền rủa, tìm cách ám hại.Còn nếu thương thích thì dù có hư xấu ác ñộc cũng khen ngợi bao che.Con người do tâm phân biệt chấp trước nên phải luôn luôn dính mắc, sống trong trạng thái dày vò cuồng si ñau khổ suốt kiếp.Tâm an thì lý ñắc, thân khỏe, tinh thần vui.Tâm bất an thì lý bất ñạt, thân bệnh hoạn, tinh thần suy. Muốn hết ñau khổ, ta nên tập sống ñời vị tha hỷ xả, mở rộng cõi lòng thương người thương vật như chính tự thương ta.Việc gì qua nên cho qua, quên ñi, ñừng thắc mắc nhắc nhở ghi khắc chấp chặt nơi lòng.Càng khắc sâu trần cảnh danh lợi ngũ dục lại nơi lòng, thì càng tăng thêm cố chấp tiếc thương buồn phiền.Còn cố chấp thì tâm thần càng chật hẹp bất an, cản ngăn bước tiến bộ trên quang lộ an lành.Tâm lượng bị thu hẹp, thì vũ trụ tâm thức không còn bao la tươi ñẹp thanh bình.Tâm cố chấp thì không khác gì người khát uống nước biển, càng uống

càng khát.Tài sắc danh lợi ái ân ngũ dục tình ñời chỉ là trò chơi nguy hiểm, nhận chìm con người xuống hố thẳm khổ lụy tội lỗi.Cổ ñức ñã nói: “Ngộ thinh ngộ sắc như thạch thượng tài hoa, kiến lợi kiến danh như nhãn trung trước tiết.”Nghĩa là người muốn có ñời sống tiến bộ trên quang lộ giác ngộ hạnh phúc thì phải biết nhận thức âm thanh danh sắc ngũ dục ở ñời như hoa trồng trên ñá, như bụi vướng trong mắt, hàm chứa tánh chất vô thường mộng huyễn.Nếu mê muội tham ñắm chấp trước ngũ dục (tài, sắc, danh lợi, ăn, ngủ) thế gian, thì vô tình ñể ñời mình rơi vào hầm hố chông gai của luân hồi sanh tử ñau khổ triền miên.Dục lạc trần gian có năng lực cuốn phăng như dòng thác lũ ñẩy trôi nhận chìm bao kiếp người.Thi nhân ñã bày tỏ quan niệm ñó: “Cuồn cuộn Trường Giang ñăng lưu thủy thảo hoa ñào tận anh hùng; thị phi thành bại chuyển ñầu không, thanh sơn y cựu tại, cơ ñộ tịch dương hồng.”Nghĩa là, dòng nước sông Trường giang cuồn cuộn chảy xoáy rễ trốc gốc cuốn ñi hết bao cỏ cây hoa lá anh hùng.Danh lợi thị phi thành bại ở ñời rồi cũng trắng tay không trong một sớm một chiều.Núi cây muôn ñời xanh biếc, bóng chiều mấy ñộ tà dương. Có lẽ nhận chân ñược tánh chất huyễn mộng của dục lạc cảnh trần, mặc dù tánh chất huyễn mộng, nhưng chúng thể hiện qua tướng trạng ngũ dục lạc với sức hấp dẫn cuốn lôi nổi chìm người ñời một cách phi thường làm cho lớp lớp người trần gian ñau thương vì ñắm ñuối, ñể rồi âm thầm thiêu hủy khả năng cầu tiến trên ñường thánh

thiện giác ngộ giải thoát.Tham ñắm ngũ dục thế gian chẳng khác như người ñam mê thuốc phiện, say sưa tửu sắc cờ bạc, mặc nhiên tự hủy hại mình trên ñường lập nghiệp, biến thành nhân cách sa ñọa, nên thi nhân ñã khéo nhắc nhở: Nước sông cuồn cuộn cuốn trôi, Lôi kéo bao kẻ anh hùng Nhận chìm kiếp sống thanh cao Đào thải kẻ háo danh sắc Núi xanh vẫn như thuở nào Thi nhân còn phác họa bức tranh vân cẩu tuyệt ñẹp ñể nói lên tánh chất vô thường huyễn ảo của thế sự nhân tình hợp tan, kiếp sống con người quá ñỗi mong manh như gió thoảng mây bay: Mây tương cẩu trắng xanh xanh trắng Trắng rồi xanh, cuộc thế thể chiêm bao hoa hải ñường tươi héo héo tươi Tươi lại héo người ñời như ngọn gió Sự ñời như mây tan hợp.Kiếp sống con người như gió thoảng, như chiêm bao, mà con người vẫn lao ñầu chụp bắt lợi danh sắc tình giả huyễn không lúc nào thôi.Giáo lý nhà Phật trình bày cho người trần thế nhận chân thế sự vô thường, mạng người trong

hơi thở.Có nhận chân như vậy ñể không ñắm ñuối tiếc nuối khổ lụy vào dục lạc vô thường còn mất, ñể còn có cơ hướng ñến cái chơn thường, ngõ hầu ñược sống trường cửu với tánh linh ngời sáng an lạc, chứ không phải ñể bi quan yếm thế, trốn tránh cuộc ñời.Cũng như người nào ý thức biết nhận mình dốt, gắng công chịu học ñể cầu tiến thì trở nên người kiến thức khôn ngoan.Biết mình bịnh, chịu cầu thầy hay thuốc tốt chữa trị thì thân tâm trở nênlành mạnh.Có ý thức mình ñang sống trong hoàn cảnh vô thường bất an không hạnh phúc chân thật, thì mới nỗ lực tìm cách tạo cảnh sống an lành hạnh phúc chơn thường.Tất cả sự tiến bộ hạnh phúc của con người ñều do chính con người biết ý thức nhận ñịnh nhìn rõ sự thật.Tất cả ñều do tâm tạo.Tâm sáng lành thì tạo hạnh phúc.Tâm chân thật thì nhận hưởng chơn thường.Tâm tham ñộc thì tạo ñời sống bất an. Làm thế nào ñể ñạt ñược an lạc chơn thường, hạnh phúc trường cửu?Điều nầy chỉ có một con ñường duy nhất là tu.Tu là sửa.Nghĩa là những gì mình vốn ñã có rồi, như ñồ vật, tánh tình, bây giờ nó hư, nó sai, nó xấu, nên sửa lại cho nó tốt nó ñúng.Tức là tâm ta vốn ñã có tánh chất thánh thiện từ bi hỷ xả vị tha rồi, nhưng ta quên ñi, lại chạy theo mộng huyễn tình thức tham dục sân si làm cho vẩn ñục lu mờ cái ñặc tánh thánh thiện từ bi hỷ xả cao ñẹp trong ta, ñể rồi ta phải chịu lắm nỗi sầu bi khổ lụy nổi chìm.Chẳng khác nào như lư ñồng vốn sáng bóng, nhưng bị gió lộng không khí ñốt mà thành ten ố.Bấy giờ muốn chất ñồng sáng

bóng hiển lộ thì phải ñánh bóng. Cũng ñồng ý nghĩa nầy, học trò ham chơi không chịu ñến trường chăm học; kẻ ñồng tử con của nhà triệu phú nghe theo lời dụ dỗ của bạn bè xấu ác bỏ nhà trốn cha mẹ, ñể ñam mê rượu chè cờ bạc xì ke ma túy; kẻ ñi ăn xin, chỉ vì quên lời dặn của mẹ cha lấy ngọc cất trong lai áo ra dùng, nên phải cực khổ ñói rách dày vò lang thang khắp chốn. Chúng sanh cũng giống như thế.Trong mỗi chúng sanh ñều có tánh từ bi hỷ xả trí huệ.Đức Phật tha thiết khuyên chỉ khai thị cho chúng sanh nên sớm trở về với ñặc tánh thánh thiện trí huệ từ bi hỷ xả của chính mình ñó khai triển ñể sống ñời vị tha cao thượng, ñể trọn hưởng bầu trời bao la hạnh phúc. Nhưng chúng sanh không nghe theo, lại chỉ thích sống theo phàm tình dục vọng ích kỷ chấp trước hình danh sắc tướng, ñắm mê mộng huyễn ái tình nhục dục xác thân tham ăn mê ngủ, ñua ñòi rượt bắt ñủ thứ phù hoa danh lợi thế gian, mà không bao giờ dừng bước biết ñủ.Nào có biết danh lợi ái tình thế gian vừa nắm trong tay, thì xảy mất liền sau ñó.Chụp bắt dục lạc ở ñời chẳng khác nào chụp lấy bọt sóng trên biển, bèo trôi trên sông.Càng chụp bắt danh lợi ái tình thì càng chuốc lấy khổ lụy vào thân, chứ không bao giờ hạnh phúc dài lâu.Thi nhân nói: Hạnh phúc bọt nước nếu cầm tay Hỡi người ơi! Trên trần thế vạn ngày Chưa sánh ñược một ngày trong ñạo giới

Lòng người tối tăm mê muội lấy giả làm chơn, chấp hư làm thật, tự nhận chìm suốt trọn kiếp vào chuyện thiệt hơn, thị phi; suốt tháng năm rắp tâm ñuổi bắt danh lợi ái tình huyễn hóa ñang chờn vờn trước mắt.Họ ñuổi bắt ñến kiệt sức uất lòng mà vẫn chưa có phút giây nào tâm hồn thật sống thanh thản.Chẳng khác nào xưa kia có nàng công chúa nhìn những hạt nước mưa rơi phản chiếu dưới ánh nắng ban mai lấp lánh muôn màu sắc, tưởng ñó là những hạt ngọc quý ñẹp tuyệt trần, quyết ñòi lấy cho ñược những hạt ngọc nước ñó xỏ xâu thành chuỗi.Ước muốn không thành nên sanh tâm ñau khổ phát bệnh ñến gần mất mạng.Nếu không có vị lương y kịp thời ñến giải thích làm cho nàng tỉnh ngộ ñó là những hạt nước mưa chứ không phải ngọc thật, thì chắc có lẽ nàng sẽ suốt ñời ôm lòng ước ao chuỗi ngọc kia mà phải ñau khổ triền miên, hủy hoại một ñời thanh xuân hương sắc ñến tuyệt mạng oan uổng!Vị lương y tượng trưng cho ai?Nàng công chúa kia tiêu biểu cho ai?Xin quý vị giải ñáp giùm!

Người ñời ñuổi bắt phù hoa danh lợi ái tình nào có khác nàng công chúa kia nằng nặc quyết ñòi lấy cho ñược những hạt nước mưa xâu làm chuỗi?Cứ tưởng ý nghĩ của mình là ñúng, vật sở hữu của mình là thật, rồi sanh tâm chấp chặt.Nào có biết khi vừa chụp bắt ñược ngũ dục chưa thỏa nụ cười thì nó ñã tan biến không còn!Ước mong chưa tròn thì ñã tiêu mất, rồi lại sanh tâm lẫn tiếc thở than!Bướm lượn trên hoa màu sắc tươi ñẹp, dáng ñiệu nên thơ.Rờ tay bắt bướm, thì bướm liền rách cánh rụng chân, thân bướm thành sâu nhộng!Cảm thông nỗi lòng nhân thế, thi nhân diễn tả nỗi xót xa hạnh phúc mộng huyễn của người trần gian và hạnh phúc người biết tu tỉnh với cõi lòng thanh tịnh như sau: Lấy gió mát, trăng thanh kết nghĩa Mượn hoa ñàm ñuốc tuệ làm duyên Thoát trần một gót thiên nhiên Cái thân ngoại vật là tiên trong ñời. Hạnh phúc của thế gian mong manh như bọt nước trong tay.Vui hạnh phúc thế gian là vui ngũ dục lạc.Bản chất của ngũ dục lạc là uế

trược vô thường.Hạnh phúc của người liễu ñạo là người có cõi lòng thanh tịnh thong dong thì khổ hóa vui.Nên cổ ñức cảnh tỉnh người trần thế: Vui trong tham dục vui là khổ Khổ ñể tu hành khổ hóa vui Ta hãy nghe tăng nhân Thiền Lão sống một ñời an bần lạc ñạo thanh cao của một nhà tu thanh ñạm trong chốn thiền môn, lòng buông thả tất cả việc thế sự, ñã kín ñáo trao gửi lời nhắn nhủ ñến vua Lý Thái Tông, người tượng trưng cho sự sống tràn ñầy hạnh phúc trần gian, tột ñỉnh danh vọng quyền quý trong thiên hạ: Nhà vua hỏi: Hòa Thượng sống ở ñây bao lâu rồi? Thiền Lão ñáp: Sống ngày nay chỉ biết ngày nay Còn xuân thu trước ai hay làm gì Nhà vua lại hỏi: Thường ngày Hòa Thượng làm gi? Thiền Lão ñáp: Trúc biếc hoa vàng ñây cảnh sắc Trăng trong mây bạc hiện toàn chơn. Ta thấy cõi lòng của tăng nhân buông thả

tất cả, hài hòa với thiên nhiên vạn vật, giải thoát không còn mảy may vướng bận dính mắc, nội tâm ngoại cảnh rỗng không dung thông, nên lòng của người bao la chan hòa cùng vũ trụ, hài hòa pháp tánh chân như “hiện toàn chơn.”Trong khi ñó tâm của nhà vua thì bị giới hạn với thời gian và cảnh vật. Không phân biệt thì không chấp trước. Không chấp trước thì không dính mắc.Không chấp trước không dính mắc thì không bị lợi danh ân tình sai khiến.Không dính mắc, không bị thế sự cuốn lôi sai khiến thì tự tại vô ngại thản nhiên trước quyền uy danh vọng tình ñời. Một hôm vua nhà Tống trịệu Hòa Thượng Phất Ấn vào triều và ban chiếu chỉ bắt các sư tăng mỗi lần triều kiến nhà vua phải lễ lạy.Hòa thượng Phật Ấn ñối trước vua, nghiêm chỉnh ñứng thẳng người ñáp: “Người ñời quý trọng danh lợi quyền uy, vua thể hiện ñiều ñó hơn hết trên ñỉnh cao thiên hạ, nên mọi người phục lạy.Còn người xuất gia ñầu Phật xem ñịa vị danh lợi quyền uy như gai trước mặt, như rác trong mắt, phải mau xa lánh ném bỏ.Hoàng thượng cần triệu bần tăng vào triều, chứ bần tăng nào có muốn cân ñai võng lọng, danh vọng quyền uy?”Vua Tống nghe, lòng thầm khâm phục gật ñầu khen: “chí lý, chí lý!Thật là tâm ñịa hỷ xả!” Người chánh tâm cầu ñạo giác ngộ là người biết hy sinh tham vọng tự kỷ, tự thân ñã buông thả hy sinh tất cả, ñể kiến tạo ñạo tràng xứ xứ, phá lưới nghi tham vọng trùng

trùng, ñể hàng phục ma quân, làm rạng ngời chánh pháp, thức tỉnh quần sanh chứ không phải len lỏi tìm cách quen thân với kẻ quyền thế ñể phô trương danh vọng của mình.Kẻ thích dựa quyền thế ñể cầu danh lợi dưỡng là kẻ tục hóa ñạo,lấy ñạo tạo ñời.Chư Phật các tổ nói những kẻ ñó “thân tuy xuất gia mà tâm chưa vào ñạo,” “lấy ñạo tạo ñời mong cầu lợi dưỡng.” Thật là tự tại giải thoát làm sao, khi người càng biết xa lánh danh vọng quyền uy dục lạc trần gian, an bần lạc ñạo, thì càng gần ánh sáng giác ngộ của Phật, càng ñược tự tại giải thoát, như Lục Tổ Huệ Năng ñã bốn lần từ chối hoàng ñế Võ Tắc Thiên triệu thỉnh về triều ñể nhà vua sắc phong, cung phụng cúng dường như bậc sư phụ, dù là quyền uy danh vọng của nhà vua trùm khắp thiên hạ, mà Lục Tổ vẫn chẳng vướng bận lòng.Vật chất tham vọng càng cao thì ñạo hạnh tâm lành càng thấp.Tổ Liễu Quán vui sống thanh bần hái củi ñốt than ñể hoàn thành ñạo hiếu ñạo tâm và liễu nghĩa Phật pháp, ñã thể hiện trọn vẹn tinh thần tự tại giải thoát ñó, khi người bày tỏ với môn ñồ trước giờ viên tịch: Ngoài bảy mươi năm trong thế giới Không không sắc sắc thảy dung thông Ngày nay nguyện mãn về quê cũ Nào phải bận lòng hỏi tổ tông? Hôm nay ta ñang hưởng xuân tết trần

gian.Xuân tết trần gian là xuân tết hữu hạn theo tháng theo mùa có ñến có ñi.Ta nên chuyển xuân tết trần gian thành xuân tết hoan hỷ Di Lặc.Xuân tết Di Lặc là xuân tết chân thật trường cửu siêu việt thời tiết tháng năm.Phật dạy: Tất cả khổ vui thăng trầm vinh nhục mất còn chơn giả ñều do tâm người tạo ra.“Tâm xuân vũ trụ ñều xuân.”Vậy ta nên thật lòng quán xét lại tự tâm, xem thử hành vi tâm niệm của ta trong năm rồi ñộng tĩnh như thế nào, ñiều gì sai quấy gây phiền khổ cho mình cho người?Nếu còn ray rứt buồn khổ nơi lòng, thì chính tâm ta quá nhiều vọng ñộng theo cảnh trần, nên chưa giảm thiểu phiền lụy, chưa nhổ sạch gốc rễ ích kỷ tam ñộc tham sân si.Gốc ích kỷ tam ñộc còn trong lòng thì ñừng mong trọn hưởng mùa xuân Di Lặc. Đức Phật dạy các Tỳ kheo rằng: “Chừng nào ba con rắn ñộc tham sân si ra khỏi tâm các ông,lúc ñó các ông mới an tâm ngủ.”Lời dạy ñó hàm chứa ý nghĩa nhắn nhủ hành giả ngày ñêm phải chuyên tâm niệm Phật tham thiền, chuyên cần tu sửa, gột rửa tâm hồn, cho ñến khi nào ba con rắn ñộc tham sân si không còn ẩn núp trong tâm ta nữa, khi ñó ta mới thật sự an lành, mới thật sự tắm mát trong ánh sáng mùa xuân Di Lặc.Nếu tâm còn phân biệt hơn thua, quên hồi quang phản chiếu tự tâm ñể sửa sai lầm vọng niệm, cứ tiếp tục ñắm chìm trong vọng thức mê tình thị phi, thì khó có mùa xuân Di Lặc nơi lòng. Trong giờ phút thiêng liêng của ñêm giao-thừa, tống cựu nghinh tân, tiễn biệt cũ,

nghinh tiếp mới, chúng ta hân hoan ñón mừng xuân Di-Lặc.Xin quý vị cùng tôi, thành kính trang nghiêm trước Phật ñài, nhìn thẳng tượng Ngài dâng trọn lòng thành phát nguyện: “Chúng con một dạ chí thành phát nguyện, năm mới tinh tấn sống ñời vị tha, quyết xả bỏ dục tình tham chấp gút mắc nơi lòng, quyết trục xuất ba rắn ñộc tham sân si ra khỏi nội tâm, nguyền theo gót chân Phật, sống ñời từ bi hỷ xả, xa lìa ngũ dục.” Từ năm mới trở ñi, ta quyết tâm sống trọn với lời phát nguyện.Một khi ñã sống với lời phát nguyện, thì kìa, trời xuân Di-Lặc hân hoan ñã hiện về tràn ngập lòng ta và chan hòa nguồn sống an lạc khắp trần gian, bình minh của nguồn sống tràn khắp vạn vật.

Ngày xuân với người Phật tử

HT Thích Đức Niệm

Trích Cho Trọn Mùa Xuân Cứ mỗi lần tròn mười hai tháng, ba trăm sáu mươi lăm ngày, ñó ñây không ai bảo ai, mọi người tự cảm thấy lòng mình trỗi dậy niềm hân hoan như muôn ngàn tia sáng bình minh, chan hòa hương sắc của ñất trời, khắp nơi vũ trụ gió thoảng ngàn phương, phưởng phất ánh xuân dương, tất cả như hội tụ nơi lòng nhân thế. Trên gương mặt mọi người hiện nét tươi hẳn lên, ñiểm trên ñôi môi nụ cười cởi mở hy vọng. Hy vọng một năm mới tốt lành hạnh phúc sáng sủa.

Xuân về hoa lá nẩy nở tốt tươi như nụ cười vũ trụ. Nhưng thật sự cảnh vật xanh tươi trong ngày xuân tết chỉ có với quê hương Việt-Nam, trên ñất mẹ chôn nhau với tiếng khóc chào ñời, chứ người Việt-Nam tỵ nạn cộng sản còn mang kiếp sống tha hương trên ñất khách quê hương, thì mỗi ñộ xuân về nhìn thấy khắp nơi nơi phơi bày băng tuyết giá lạnh, cỏ cây úa lá trơ cành. Nhưng quê hương Việt-Nam giờ ñây dưới chế ñộ vô thần cộng sản, dân chúng ñâu còn lòng dạ bình an tự do hưởng xuân, mà xuân chỉ có cho ñảng và cán bộ ưu tiên ñặc quyền hưởng lợi của kẻ thống trị! Xuân tết với người thế gian, ngoài việc cúng quảy tổ tiên, tiếp theo ñó là những cuộc liên hoan tiệc tùng rượu thịt, sòng bài canh bạc nhảy nhót say sưa. Thế nhưng tiếng cười mừng xuân chưa dứt, lời chúc tụng trên môi chưa tròn, là tiếp theo những nỗi lo rầu bệnh hoạn do những cuộc vui chơi dục lạc chè chén quá ñộ trong ba ngày xuân. Cảm nhận ñiều ñó nên thi nhân nói: Xuân cho thỏa chí tang bồng Thịt quay rượu nặng thỏa lòng ai ơi! Xuân trong tiếng hát câu cười Hả hê phỉ sức một ñời người thôi. Xuân ñối với người ñời là dịp nghỉ ngơi ñôi ngày ñể hưởng thụ, chè chén cuộc cờ, hoặc ngao du thưởng ngoạn lấy lại sức ñể rồi tiếp tục sáng chiều bôn ba ñông tây phấn ñấu kiếp trâu cày cho kế sanh nhai trong suốt năm mới. Nhưng cũng trong dịp xuân tết, bên cạnh những tiệc tùng rượu nồng thịt

thắm, áo gấm nữ trang lòe loẹt, thì ñó ñây cũng có biết bao người ñầu tắt mặt tối sống một ñời hẩm hiu thiếu thốn nơi ăn chốn ở trăm bề! Nên chi khi xuân về khiến cho lòng họ tê tái tủi phận xót xa: Xuân ñến làm chi thêm tủi lòng Với xuân tôi trót chẳng chờ mong Nắng sương trọn kiếp còn chưa ñủ Xuân ñến lòng tôi thêm não nùng Đâu phải xuân tết ñến ai cũng vui mừng, khoe khoang trang ñiểm tiệc tùng. Mà lắm khi xuân tết ñến làm cho người ñang sống trong gia cảnh thiếu trước hụt sau, kẻ lỡ thời thất vận buồn ñau não nề: Xuân ñến làm chi ñấy hỡi xuân? Lòng tôi se thắt lại vô ngần Hoa cười áo thắm trong xuân ấm Lòng tôi vẫn buốt lạnh căm căm! Xuân với người Phật tử chân chánh có tâm hạnh tu hành buông xả thì có ý nghĩa ñặc biệt hơn người trần thế. Người Phật tử chân chánh biết sống tri túc, suốt rõ nghiệp duyên nhân quả, sống với thực tại, không hăm hở tham trước khi việc ñã thành, không ñau khổ sầu thương tiếc nuối khi thất bại tan tành, không vui buồn theo sự còn mất thịnh suy, nhất là không ñắm mình trong ngũ dục lạc, nên không xảy ra bệnh hoạn tai nạn một cách oan uổng, cũng không có trạng thái mong muốn vui buồn quá ñộ. Xuân ñến, ngoài bổn phận con cháu ñối với ông bà, ngoài bổn phận hậu bối ñối với tiền

nhân, người Phật tử còn có bổn phận ñối với chính mình. Bổn phận với chính mình là bình tâm kiểm ñiểm lại mình, hồi quang phản tỉnh nơi mình, suốt một năm qua có ñược giác ngộ trên ñường giác ngộ thánh thiện hóa chưa? Có tu tâm sửa tánh hành thiện và phát nguyện tinh tấn hơn chưa? Với tinh thần từ bi lợi tha hỷ xả mà mình thường ñọc tụng luận bàn thì ñã làm gì cụ thể chưa? Nếu chưa là còn thiếu bổn phận, là thoái hóa, là ñể ngày qua tháng lại thoạt ñã bạc ñầu mà chưa làm ñược gì, chưa bước thêm ñược bước nào trên ñường thánh thiện, thì nên sanh tâm hổ thẹn, với chính lòng mình, hổ thẹn với bạn hiền, hổ thẹn khi mình nghiêng mình cúi ñầu lễ Phật, vậy thì tự nguyện năm mới cố gắng tinh tấn hơn nữa. Nếu không, thì sẽ mắc cái lỗi cô phụ lời Phật dạy: “Ta là Phật ñã thành, các con là Phật sẽ thành. Các con nên cố gắng tu hành thì cũng sẽ thành Phật như ta.” Nếu không như thế, chẳng những phụ lòng từ bi của Phật mà ta còn vô tình phủ nhận khả năng thánh thiện của chính ta. Bởi ñức Phật ñã xác quyết tuyên bố rằng: “Tất cả chúng sanh ñều có Phật tánh.” Mỗi lần xuân ñến, người Phật tử phải lặng lòng tịnh tâm phản tỉnh nhớ rằng: Mỗi lần xuân tết ñến là ta ñã âm thầm xa dần bến bờ tráng kiện sinh lực tuổi trẻ. Đồng thời ta cũng bước dần ñến hố thẳm già yếu suy tàn. Phật dạy: Ngày nay ñã qua Mạng người giảm dần Như cá cạn nước

Nào có vui chi. Buổi mai mùng một xuân tết ñó ñây phơi bày xác pháo ñầy ñường, muôn hoa tươi nở thì ngay trong khi ñó ñã âm thầm báo hiệu hiện tượng héo hon úa tàn tiếp theo: Hoa nở ñể rồi tàn Trăng tròn ñể rồi khuyết Bèo hợp ñể rồi tan Người gần ñể ly biệt Hoa xuân không nắng cũng phai màu Trên mặt người kia in vết ñau. Chẳng những vạn vật cỏ cây, mà ngay con người cũng theo thời gian mà tàn phai hương sắc: Rồi một ngày kia hương sắc tàn Tuổi ñời chôn lấp bụi trần gian Tới lui mấy ñộ quan san ấy Thắm gửi cho ñời một tiếng than. Người Phật tử không ñể cho ngày tháng trống không trôi qua vô ích, rồi buồn thương cho hương sắc tàn với thời gian năm tháng, mà phải tinh tấn với thời gian bằng cách tu tâm, sửa tánh, chánh niệm, làm lành, niệm Phật, tụng kinh, tham thiền ñể tiến dài tiến mãi, tiến mau trong ánh ñạo vàng giác ngộ giải thoát. Có ý thức về lẽ sống, thì ñời sống mới có ý nghĩa. Và như thế lòng an lành, tâm hoan hỷ, sống tự tại hài hòa trong ánh xuân tươi mát giải thoát. Đấy mới thật sự ñạt ý nghĩa ngày xuân của người Phật tử.

Mùa Xuân Hạnh Phúc

HT Thích Đức Niệm

Trích: Cho Trọn Mùa Xuân Người sống trên ñời, ai cũng có một thời xuân xanh, ai cũng mong ước mình ñược hạnh phúc mãi mãi. Nhưng trên thực tế thì thời xuân xanh rồi cũng qua ñi và hạnh phúc cũng chẳng mấy khi trường tồn. Tại sao thời xuân xanh lại trôi qua và hạnh phúc chẳng mấy khi trường tồn? Bởi tâm chúng sanh vô thường biến ñổi không cùng, như ngựa không cương dong ruổi ñồng nội, như vượn khỉ chuyền cành không phút giây ngừng nghỉ. Tâm người phút trước nghĩ như thế này, phút sau nghĩ như thế khác. Giờ trước vui, giờ sau buồn. Ngày hôm nay thương, ngày mai lại ghét. Tháng này phát tâm hành thiện tu học, tháng sau thối thất ñạo tâm. Tâm ý lăng xăng như ngọn sóng triều trong cơn gió lốc. Bởi tâm biến chuyển không ngừng, nên dẫn tạo thân vô thường và theo ñó hình thành hoàn cảnh vật ñổi sao dời, ruộng dâu cồn bể. Tâm là chánh nhân ñã bất ñịnh, nên hình thành vạn cảnh muôn hình vạn trạng sự vật chuyển biến ñổi thay, và cứ như thế quay cuồng muôn ñời suốt kiếp không bao giờ chấm dứt. Tâm biến chuyển, sự vật theo ñó ñổi thay tạo thành kiếp của chúng sanh từng giây từng phút biến ñộng hồi hộp lo âu không tìm thấy ñâu là bóng hình của mùa xuân hạnh phúc chân thật trường cửu.

Tâm ô trược phức tạp uẩn khúc, nên tạo thành cảnh ñời bất tịnh tạp loạn lắm nỗi ñắng cay. Tâm khi nầy khi khác, khi thiện khi ác, khi phấn chí lúc bi ai, do ñó tạo thành cảnh ñời thạnh suy, thăng trầm, thanh bình, chiến loạn. Tất cả ñều do tâm. Kinh Hoa-Nghiêm nói: “Tâm như công họa sư, tạo chủng chủng chư pháp”. Nghĩa là tâm như người họa sĩ tài ba, vẽ vời ra các cảnh vật thiên sai vạn biệt. Trẻ thơ sống với cha mẹ ngày ngày ñược sự nuông chiều, mọi ñiều ước muốn cha mẹ ñáp ứng ñầy ñủ, không thiếu một thứ gì, thật là cực kỳ êm ñềm hạnh phúc. Nhưng sau ñó khởi lòng yêu ñương, ái tình vương vấn, nên sanh ra lắm chuyện hẹn hò nghi kỵ hờn dỗi dẫn ñến nói dối mẹ cha, từ từ xa dần tình thương gia ñình anh chị em, xem thường tình thương của cha mẹ, xao lãng học hành, từ ñó tâm thần bất an, ñầu óc hoang mang suy tư nghĩ nhớ bóng hình vơ vẩn, dẫn ñến tâm lo trí rối, thân thể mỗi lúc mỗi mỏi mòn ốm gầy xanh xao, tạo thành bệnh hoạn v.v... cũng từ ñó kết thúc thời xuân xanh, tan tành hạnh phúc, chỉ vì một chút móng khởi vọng tâm. Do tâm vọng ñộng biến ñổi dẫn ñến thân thể chuyển thay, hình thành dây chuyền ảnh hưởng ñến gia ñình xã hội hoàn cảnh. Thế nên kinh Hoa-Nghiêm nói: “Tâm sanh nên các pháp sanh. Tâm diệt thì các pháp diệt. Người thể ñạt lý này, ñồng giác tánh như Phật”. Một chú ñiệu từ thuở bé thơ, theo thầy học ñạo suốt mười mấy năm trời, tâm hồn thư

thái sáng sạch như buổi bình minh, sống bên cạnh thầy, ngày ngày vui với hoa rừng chim muôn dã thú không gợn chút âu lo tư lự buồn phiền, lòng nhẹ như áng mây bay, tâm thanh tịnh thơm lành như hoa rừng sáng sớm rạng ñông, trí trong mát nhẹ nhàng như những hạt sương buổi sáng lóng lánh trên cành, suốt mười mấy năm trời với cuộc sống trong lành thanh ñạm an nhàn giải thoát: Thoát trần một gót thiên nhiên Cái thân ngoại vật là tiên trong ñời Có những ñêm trăng, sau giờ nghe thầy giảng kinh kể chuyện ñạo, chú ñiệu một mình dưới mái am tranh thưởng thức ánh trăng thanh mát dịu với cõi lòng an lành thanh thoát thênh thang. Thỉnh thoảng vài chú thỏ rừng, ñôi ba con nai nhỏ, năm bảy chàng khỉ tung tăng ñến gần bên chú. Chúng ngửi tay liếm chân rồi cắn áo lôi chú ra ven rừng giỡn chơi với chúng như bạn cùng bầy. Đôi lúc những chú thú rừng ngây thơ hiền hòa này mang trái cây rừng ñến cho chú ñiệu mà chúng hái từ non cao rừng thẳm xa xăm. Nhờ vậy mà chú ñiệu có trái cây xanh tốt cúng Phật dâng thầy và chú cũng có dịp hưởng ñủ loại trái cây rừng thơm ngon mà chợ ñời ñô thị không có. Cuộc sống như thế hạnh phúc hơn gấp muôn triệu lần những mùa xuân xác pháo ñầy ñường ồn ào huyên náo của thế nhân thị thành. Nhưng với người trần tục thử hỏi mấy ai cảm thấy ñược mùa xuân tuyệt vời của chú? Chẳng những người ñời nặng chĩu lòng trần không cảm nhận ñược cái thanh

thoát hồn nhiên, với cõi lòng thênh thang vô biên cùng vũ trụ của chú ñiệu, mà còn cho cuộc sống ở chùa quá quạnh quẽ buồn hiu! Chính vì không cảm nhận ñược sự an lành thanh thoát trong cảnh sống tịch tĩnh thanh sơ, e ngại chú hành ñạo chốn núi rừng quạnh hiu khổ cực, nên ñã bao lần cha mẹ anh em ñến dùng ñủ lời ngon ngọt khuyên dụ chú về nhà với gia ñình ñể cùng hưởng cảnh ñoàn viên hạnh phúc trong những thú vui dục lạc trần gian. Mỗi lần bị dụ dỗ như thế, chú ñiệu chỉ biết im lặng ñể từ chối. Chú thấy cuộc sống nơi am tranh thanh tịnh với thầy thật là giải thoát, hạnh phúc bao la, không một chút bận lòng. Thời gian lặng lẽ trôi qua theo ngày tháng, chú chả ñể tâm ñến cảnh ñời chuyển biến ra sao, chỉ biết sống hồn nhiên vô tư lự, không vướng mắc sự ñời. Nhưng cha mẹ chú nào có cảm nhận ñược sự giải thoát an lạc ấy, nên dùng ñủ mọi thứ khổ nhục kế ñể quyết thuyết phục chú xiêu lòng hoàn tục cho ñược! Anh chị em chú có lúc ñã quỳ hàng giờ lạy ôm chân chú ràn rụa nước mắt với những lời thảm thiết nỉ non khiến cho chú xúc ñộng, lòng nao núng, tâm rung cảm, chí không còn kiên trì, nên một ngày nọ chú ñiệu xiêu lòng vào lạy thầy từ tạ ñể theo cha mẹ gia ñình về lại thế tục. Thế là ma quyến thuộc ñã buộc chặt chú vào lối ñi tình cảm, lôi chú ra khỏi cảnh giới an lành thanh thoát của chốn thiền môn, ñể rồi sau ñó từ từ chôn ñời sống thanh tịnh của chú vào biển ñời ngũ dục phiền lụy. Chẳng bao lâu, chuyện lập gia ñình, chuyện

trăm năm môn ñăng hộ ñối, chú gặp phải người bạn ñời (vợ) tánh tình lúc ñầu khá tương hợp, lý tưởng dễ dung hòa, nhưng thời gian tâm ñầu ý hợp êm ấm hạnh phúc chẳng bao lâu thì ý tưởng mỗi người một hướng, vô hình chung tạo thành cảnh ñồng sàng dị mộng, tuy không tan rã, nhưng chú ñành phải bóp bụng buồn lòng sống trong câm lặng khổ ñau, sống là sống gượng, vì thương các con và ñể cho cha mẹ gia ñình vừa lòng, cũng ñể người ñời nhìn vào còn lấy thể diện! Thực tế cảnh sống gia ñình ñã làm cho chú âm thầm khổ tâm ray rứt, rồi dần dần về sau, ngày biếng ăn, ñêm trằn trọc khó ngủ và dần dần chú trở nên người ít nói, không còn thích thú tiếp xúc với mọi người. Nhiều ñêm một mình một bóng suy tư, nghĩ nhớ cảnh thanh tịnh chốn thiền môn, chú tiếc nuối cái thời sống với thầy, cùng ñùa giỡn với dã thú hoa rừng sao mà thanh tịnh giải thoát quá, giờ ñây còn ñâu nữa! Có những ñêm một mình nhìn ánh trăng khuya qua cửa sổ, chú tự nghĩ trách thầm cho mình vì một niệm tình cảm vô minh lầm nghe lời quyến thuộc thế tục khuyên dụ mà rời bỏ ñời sống quyến thuộc Bồ-ñề, ñánh mất nguồn sống an lạc! Biết chừng nào mới thoát ñược cảnh vợ buộc con trói ñể trở lại cảnh thiền môn thanh tịnh: Ta về nơi cảnh tĩnh Vui lại thiền thống xưa Trăng nhìn qua kẽ lá Hoa rừng ngát hương ñưa Suối reo tròn năm tháng Hoa dại nở suốt mùa...

Nhưng cảnh tĩnh ñâu còn nữa! Mà cảnh sống thực tế giờ ñây quá phũ phàng, vợ con nhà cửa buộc ràng ñủ thứ phiền lụy! Chỉ vì một niệm khởi tâm bất giác xiêu lòng nghe theo lời ngọt mật nỉ non của gia ñình bà con quyến thuộc mà dẫn ñến sự tan tành hạnh phúc mùa xuân ñạo hạnh ñã có trong cảnh Phật. Chú không dám trách tình thương của cha mẹ anh chị em ñã ñặc biệt dành cho chú, lôi kéo chú xa lánh cuộc ñời giải thoát an vui trong chốn thiền môn, ñể ngày nay phải rơi vào cảnh tục lụy thê thằng tử phược chán chường như thế này, mà chú chỉ tự trách mình thiếu kiên tâm vững chí, chỉ một phút khởi vọng tâm nghe lời dụ dỗ ngon ngot không nhận chân ý nghĩa của tình ñời “thương ái là họa hại”, ñể phải hủy hoại một ñời thăng hoa thánh thiện, ñánh mất mùa xuân hạnh phúc miên trường trong cửa Phật từ bi mà thế nhân không làm sao có ñược. Cửa chùa vốn thanh tịnh hiền hòa dù ñó là mái tranh vách lá, nhưng không vướng bận bụi nhơ hơn thiệt thị phi của trần thế. Người Phật tử ñến với ñạo, nếu biết vận dụng tâm thành, gạt bỏ lợi danh, một lòng chánh niệm chuyên việc tu tâm dưỡng tánh, thì công quả vun bồi phước ñức vẹn toàn, hiện ñời ñạt ñược thanh tịnh an lành. Một khi tâm thành chánh niệm thì tự nhiên tạo cho mình mùa xuân vạn hạnh vô biên. Đến chùa học ñạo tu tâm mà còn thấy mình có công có danh có quyền có lợi, muốn thầy

phải nghe lời mình thế này thế khác ñể vừa lòng mình, ñược lòng vợ con bạn bè mình, những người như thế muôn ñời vẫn cảm thấy lòng bất an, mùa xuân hạnh phúc vẫn mãi mãi xa vời, và cửa hang ba ñường ác ñạo sẵn sàng mở toang chờ ñón bước vào. Bởi vì một khi thấy có thì sẽ thấy không, thấy ñược thì sẽ thấy mất. Tâm bệnh của chúng sanh nếu không tu sửa tánh tình thì sẽ mỗi ngày càng thêm vô minh dầy ñặc u muội, từ ñó phải khổ lụy vì những thứ có không, còn mất, ñắc thất, khen chê. Chính vì tâm chấp trước có không, ñược mất, ñắc thất, khen chê mà ñã làm não nề thê thảm kiếp kiếp khách trần danh lợi ái tình. Họ sẽ phải mãi mãi sống trong những mùa ñông ñiêu linh băng giá, và ngàn ñời không bao giờ ñược sưởi ấm ánh xuân dương an lành hạnh phúc thanh thoát. Kẻ hám danh trục lợi dục tình, dù thân có mang ñầy chuỗi hạt anh lạc, mặc áo của thần tiên thánh Phật thì áo chuỗi ñó cũng trở thành áo ma chuỗi ñá, chỉ ñể che ñậy cái thân xác dục vọng mà thôi. Tâm nặng lợi danh tranh hơn hận thua, mà xây chùa ñúc tượng thì chùa ñó dĩ nhiên Phật không dám ở, tượng ñó tất phải quỷ tàng hình. Thậm chí họ có tự vẽ vời giả trang ngồi tòa sen hay phóng hào quang thì những thứ ñó cũng trở thành ñồ vàng mã rơm rác. Kẻ tà niệm cho dù có thuộc làu kinh ñiển nói cũng trở thành lời của tà ma, bởi do bản chất của họ là tà tâm tham vọng, chẳng khác nào bình chứa rượu lâu năm không xúc rửa chùi lau, ñem nước ñổ vào thì nước ñó tất nhiên hôi

mùi rượu. Huống chi họ nhận là Phật tử thì ñó là loài ma vương tham vọng ngụy hình ñể nhập vào hàng tứ chúng ñệ tử Phật với ý ñồ cầu lợi tìm danh tranh giành lũng ñoạn, khiến cho người hoài nghi Phật pháp, làm cho Phật pháp mau suy tàn! Kinh Phật dạy: “Kẻ tà nói chánh pháp, chánh pháp biến thành tà. Người chánh nói tà pháp, tà pháp biến thành chánh”. Những người ñã có tà niệm lợi danh thì ở ñâu, ñến ñạo tràng nào, trước sau gì cũng tạo sự ồn loạn phiền não nghi kỵ cho ñại chúng, và cuối cùng thủ ñoạn ăn-không-ñược-thì-khuấy-cho-hôi, ñược-làm-vua-thua-làm-giặc, có làm như thế tặc tâm ác ý họ mới an vui hả dạ. Ngày xưa Phật còn tại thế cũng ñã có xảy ra những chuyện tương tự. Ngày nay vào thời mạt pháp, cách Phật ñã xa, nhân tâm lại càng vọng ñộng, ñạo tâm suy vi, thì tình trạng phiền nhiễu này lại càng thêm dẫy ñầy trong cửa Phật! Vì vậy, những ai còn nặng tâm phàm phu, không ñủ nghị lực thanh tịnh hóa thân tâm thì muôn ñời khó mà cảm thấy ñược mùa xuân hạnh phúc. Xuân tết nhà Phật thường gọi là xuân Di-Lặc. Tại sao gọi là xuân Di-Lặc? Lý do là vía của ñức Di-Lặc ñúng vào ngày mồng một Tết. Với ñức tánh hỷ xả, với nụ cười cởi mở hả hê, với gương mặt tròn ñầy, thân hình nở nang, thể hiện thật tánh vô tư tự tại với các chú lục tặc, Ngài hoàn toàn hiển lộ trạng thái an nhiên hỷ xả, ai nhìn vào cũng sanh tâm hoan hỷ. Đức Di-Lặc tượng trưng cho

niềm an vui hạnh phúc vô biên muôn thuở. Ở nơi Ngài tỏa ra bầu trời xuân an lạc. Ngày xuân Tết là ngày vui mừng hoan hỷ, ngày tràn ñầy hy vọng hạnh phúc của thế nhân. Thế nên, nhà Phật lấy niềm hoan hỷ của ñức Di-Lặc tượng trưng cho mùa xuân hạnh phúc chơn thường bất diệt tạo niềm hoan lạc cho trần gian. Nếu mùa xuân là mùa cho mọi người vui cười hạnh phúc, cho hy vọng tương lai tươi sáng, cho một năm tràn ñầy ý nguyện, thì chính hạnh hỷ xả của nhà Phật qua nụ cười hoan hỷ bất diệt của ñức Di-Lặc có thể hình dung mùa xuân hạnh phúc muôn ñời. Người có ñức tánh hỷ xả là người có bầu trời xuân hạnh phúc. Xả là xả bỏ không luyến tiếc, không câu nệ chấp nê, cái gì qua thì cho qua, không vướng tâm bận lòng, dứt khoát buông xả như gió thoảng, như tiếng vang, như nhạn bay qua mặt hồ, như gió thoảng qua cành trúc, như người có lỗi lầm với mình thì mình xả bỏ tha thứ, không chấp trách, không hạch sách, không ñể tâm ghim gút hận thù. Như thế thì mình và người thông cảm hòa vui. Nhờ ñó dễ dàng tạo cho nhau mùa xuân an lành hạnh phúc chân thật: Người có lỗi lầm ta thứ tha Khoan dung ñại ñộ tánh ôn hòa Đã không buồn tức mà yên tĩnh Mở rộng lòng thương sống vị tha Những ai trong cuộc ñời một khi những thứ quyền cao chức trọng danh vọng giàu sang

rời khỏi tầm tay mà lòng vẫn thản nhiên không mảy may xao xuyến luyến tiếc, thì người ñó ñích thực thể hiện cõi lòng tự tại thanh thoát, xem nhẹ danh lợi ái tình chẳng khác như cánh hoa hồng gai từ tay rơi xuống ñất. Những người như thế lòng tràn ñầy mùa xuân hạnh phúc, thong dong tự tại giữa dòng ñời phiền lụy trầm luân. Các bậc thánh nhân giác ngộ xem danh lợi ái ân như rác bụi dính trong con mắt nên các Ngài lúc nào cũng thoải mái tự tại an vui trước cảnh ñời thạnh suy tan hợp, qua lời khuyên của bậc cổ ñức: “Ngộ thanh ngộ sắc như thạch thượng tài hoa, kiến lợi kiến danh như nhãn trung trước tiết.” Đại ý rằng, tài hoa sắc ñẹp trên ñời chẳng qua là trò chơi bóng nước, như cây mọc trên ñá; danh vọng tiền tài làm hại ñạo tâm như rác bụi dính vào mắt. Người biết xem nhẹ lợi danh, khinh thường quyền chức, dứt bỏ dục vọng, khi danh lợi ái tình rơi mất thì như rũ sạch bụi áo, người ấy chắc chắn sẽ tạo cho mình mùa xuân hạnh phúc chân thường bất diệt và sẽ thưởng thức vẻ ñẹp muôn hình muôn sắc của trời xuân bất tận. Những ai trong chúng ta nếu liễu ñạt cái thân này là giả hợp tạm bợ, sự còn mất của thân nầy chẳng khác nào như bánh ñất của trẻ con chơi, thì người ñó liễu thoát sanh tử. Cái thân này sống qua hơi thở, thở ra mà không hít vào là bước vào ñời khác. Mạng sống mong manh như sương trên ñầu cành buổi sáng sớm, như áng mây hồng vào lúc hoàng hôn. Hôm nay còn vui cười xum hợp chưa chắc còn ñược ngày mai. Sự lìa xa

thân thuộc ñể ra người thiên cổ, giờ phút trước mạnh khỏe khó lường ñược giờ phút sau, ñấy là chuyện thường tình thế gian. Sự ñời thay ñổi chóng mau trong khoảnh khắc. Thân này ñã không chắc thật, thì tiền tài danh vọng là những thứ chúng ta tạo ra, ngoài thân ta, là thứ phụ thuộc chúng ta thì làm sao ñược lâu bền? Điều này rõ như ban ngày. Thân ta ñã không chắc thật thì cảnh vật chung quanh nào có trường tồn? Người có tâm chí cầu ñạo Bồ Đề sao không lãnh hội, ñể sớm ñổi cái giả tạm mà nhận lấy cái chân thường, từ ñó có ñược mùa xuân vạn hành miên trường? Để cho thế nhân triệt ngộ chân tướng của sự vật ở ñời là vô thường ngõ hầu từ ñó tạo cho con người tỉnh thức ñể trọn hưởng bầu trời xuân hạnh phúc, nên Vạn-Hạnh thiền sư ñã có bài kệ khai thị ñại chúng: Thân như bóng chớp chiều tà Cỏ xuân tươi tốt thu qua rụng rời Xá chi suy thịnh cuộc ñời Thịnh suy như hạt sương rơi ñầu cành (Thân như ñiện ảnh hữu hoàn vô Vạn mộc xuân vinh thu hựu khô Nhậm vận thịnh suy vô bố úy Thịnh suy như lộ thảo ñầu phô.) Cùng ý nghĩa ñó, kinh Kim-Cang ñức Phật dạy rằng: Xưa nay vạn vật trên ñời Bọt bèo mộng huyễn có rồi hoàn không Kìa xem ñiện chớp trên không Hạt sương sáng sớm ñem lòng quán xem.

(Nhứt thiết hữu vi pháp Như mộng huyễn bào ảnh Như lộ diệc như ñiển Ưng tác như thị quán.) Người biết sống trong chánh niệm, khéo ñiều tâm khiển thân, chân thành hành ñạo, tu tâm dưỡng tánh, từ ñó tạo thành phước ñức, thì mặc sức hưởng mùa xuân hạnh phúc. Ngược lại, kẻ không biết sống trong chánh niệm, lệ thuộc ngoại cảnh, chạy theo tà tâm tham vọng thúc ñẩy thì sẽ phải trôi lăn ñắm chìm trong biển ñời danh lợi thị phi, nổi trôi trong dòng sông ái ân dục vọng, sống ngày nào chỉ tạo thêm tội lỗi. Kinh Bát-Đại Nhân-Giác ñức Phật dạy: “Tâm là nguồn ác, thân là rừng tội” (Tâm thị ác nguyên, hình vi tội tẩu). Thế nên Cổ-ñức nói: Khéo tu thì nổi, vụng tu thì chìm. Người ñắm chìm trong vòng tâm thức vô minh dục vọng, không biết hồi tâm giác tỉnh thì cứ mải ñắm ñuối theo ñuổi danh lợi, tranh ñua hơn thiệt tất phải không bao giờ có ñược mùa xuân hạnh phúc. Mùa xuân hạnh phúc lúc nào cũng tràn ngập trong cuộc sống của những ai biết sống trong chánh niệm, biết sống thúc liễm thân tâm, biết sống với cõi lòng thanh tịnh từ bi, hỷ xả, vị tha, và trí túc. Không sống theo dục tình tham vọng là cõi lòng ñược an lạc tràn ngập trời xuân.

Ngày xuân khuyến chúng

HT Thích Đức Niệm

Trích: Cho Trọn Mùa Xuân Hôm nay nhân ngày ñầu xuân Quý-Dậu 1993, thầy có ñôi lời khuyến lệ các huynh ñệ: Cứ mỗi lần tết ñến, người ñời nô nức chưng diện ăn mặc ñồ mới, trên môi nở nụ cười, chúc cho nhau bằng những lời may mắn tốt ñẹp. Người ta chúc tết, mừng tuổi, tiệc tùng, chè chén, ñủ thứ trò chơi trong những ngày xuân tết, ñể rồi sau ñó ñâu lại vào ñấy, lại tiếp tục những ngày tháng dài bươn chải mưu kế sanh nhai. Có kẻ miệt mài ñuổi bắt lợi danh, có kẻ tự giam mình trong sòng bài canh bạc ñỏ ñen, có kẻ mải mê ñắm chìm trong ái dục tình trường. Cứ thế thời gian phủ lên người họ lớp phong sương nhan sắc suy tàn, ngũ dục thế gian ñục khoét tâm hồn họ loang lổ ñến khô cằn không còn chất nước tình thương nhân nghĩa ñạo ñức, nhưng họ nào có biết! Dục vọng lợi danh âm thầm bao phủ xiết chặt trái tim họ ñể rồi từ ñó dần dần họ trở nên chật hẹp cằn cỗi không còn quả tim rung ñộng của tâm ñức vị tha. Ngũ dục thế gian cuốn lôi họ ñến gần kề hố thẳm ñọa ñày già chết, nhưng họ ñâu có hay biết! Ngũ dục thế gian hấp dẫn cuốn lôi người ñời chẳng khác nào cậu bé mê thích những cây kẹo cần sa, những mảnh nha phiến vụn ñược bọc lớp ñường bên ngoài, ñể rồi nhận chịu sự mỏi mòn quằn quại ñau nhức với những chiếc kẹo kia, như cá cắn câu! Người ñệ tử Phật, nhất là hàng xuất gia, khi

ñã chọn con ñường giác ngộ vị tha giải thoát, tức là con ñường ñức Phật ñã ñi thì không thể như người ñời vướng mắc lợi danh dục tình, mà nên kiên tâm quyết chí theo ñuổi lý tưởng của mình với ý chí tinh tấn không ngừng. Đừng do dự, dù gặp phải chướng duyên nghịch cảnh trên ñường hành ñạo, các huynh ñệ phải tinh tấn nhẫn nhục khắc phục ñể tiến bước như lúc ban ñầu sơ phát tâm. Trên con ñường hành ñạo ñể ñạt ñến ñạo quả giác ngộ giải thoát không phải lúc nào cũng có hoa thơm cỏ lạ bướm lượn ñón chào, không phải lúc nào cũng bước ñi trên con ñường bằng phẳng, trong cảnh bình minh muôn chim ca hót ñón ñưa, mà phải ý thức rằng, trên con ñường hành ñạo giác ngộ tiến ñến ñạo quả giải thoát Niết-Bàn, dẫy ñầy chướng duyên nghịch cảnh, hành giả phải quyết tâm trì chí kiên nhẫn tiến ñều bước trên ñá sỏi chông gai. Trước khi ñạt ñến ñạo quả giải thoát, phải bước lên gai ñá, vượt qua bao hầm hố quanh co với dẫy ñầy những yêu tinh rình rập ñợi chờ sơ hở, tức là phải luôn tỉnh thức biết rằng, khi nào tâm chí hành giả giải ñãi là chúng ma liền nhân cơ hội xen vào quấy phá làm cho tâm trí loạn ñộng thối chí nản lòng bỏ cuộc trên ñường chân lý. Các huynh ñệ nhìn thấy cảnh cực nhọc khó khổ của kẻ chèo thuyền ngược dòng thác lũ, họ phải kiên trì vững chí khắc phục gian nguy, tiếp tục ra sức chống chèo cố vượt qua bao ghềnh thác ñể rồi mới ñến ñược bến bờ cao sáng quang ñãng, lúc ñó tha hồ an vui thưởng thức hoa thơm cỏ lạ của rừng núi suối nguồn và trời cao trăng sáng. Kẻ tu hành theo Phật cũng thế, lúc hành ñạo gặp ñầy gian nan cực khổ, sống

ñời cô liêu quạnh quẽ tịch mịch, ngày ngày trong cảnh thanh ñạm tĩnh vắng chốn chùa viện am tranh, không cơm ngon áo ñẹp, khi ñau bịnh thiếu thuốc thang, trải qua tháng ngày bằng ñời sống ñơn giản ñạm bạc, nhưng cõi lòng thanh thản sáng ngời với lý tưởng vị tha xả thân cầu ñạo vời vợi siêu thoát, với ý chí bền bỉ sắt son ñể tất cả cho lý tưởng giác ngộ giải thoát. Ngoài mục ñích ñạt ñạo giác ngộ giải thoát, hoằng pháp lợi sanh, người xuất gia tu học Phật không còn ý nghĩ nào khác. Đức Phật Thích-Ca Mâu-Ni, bậc Đạo-Sư của chúng ta, thọ hưởng ñời sống vật chất thế gian và danh vọng quyền uy cung vàng ñiện ngọc không ai hơn, tại sao Ngài lại dứt khoát vứt bỏ, xem danh lợi quyền uy như rác dính trong con mắt, như gai nhọn ñâm vào mặt, ñể rồi chọn lấy cuộc ñời của người tăng sĩ thanh ñạm nâu sồng trong rừng sâu núi tuyết cô liêu, thiếu ăn thiếu mặc mà ngày nay nhân loại kính mộ tôn thờ nguyện theo? Nếu Ngài cũng tham dục lợi danh, ham quyền uy vua chúa như bao nhiêu Thái-tử khác, thì thử hỏi ngày nay có ai còn nhớ ñến Ngài, có ai tôn thờ Ngài là bậc vĩ nhân ñại-hùng ñại-lực ñại-từ-bi, có còn ai xưng tụng là Thế Tôn, là Phật, là bậc ñại-giác-ngộ-giải-thoát, là bậc ñại Đạo-Sư của trời người, là cha lành trong bốn loại không? Vậy nhân loại quy ngưỡng tôn thờ Ngài là bởi tại sao? Có phải do ñức từ bi, trí giác ngộ, hạnh giải thoát không? Ba ñức tánh nầy chính là kết quả của tâm chí hành ñạo kiên trì nhẫn nhục mà ñược. Nay chúng ta nguyện theo gót chân Ngài tiến bước trên

con ñường giải thoát mà Ngài ñã ñi, thì ñiều cần thiết duy nhất là chúng ta nên dứt khoát vứt bỏ hết tâm danh lợi dục tình phù phiếm thế gian, nguyện nhẫn nhục chịu ñựng gian nan an bần lạc ñạo, lấy tâm Phật làm tâm mình, lấy hạnh Phật làm hạnh mình, lấy nguyện Phật làm nguyện mình, và luôn luôn nhớ mình là ñệ tử Phật, tập sống theo lời dạy, ý nghĩ, tâm hạnh như Phật. Là ñệ tử Phật, nhất là người xuất gia ñang ở nhà Phật, ăn cơm Phật, mặc áo Phật, sống và trưởng thành ñều nhờ ân ñức Phật, mà tâm hạnh không giống Phật chút nào thì ñó là ñiều bất xứng làm người ñệ tử Phật, cũng là bất hạnh cho ñạo pháp, nếu không muốn nói là phản hại Phật. Chẳng khác nào như con từ nơi cha mẹ sanh dưỡng, nhờ cha mẹ mà no ấm lớn khôn, lại không như lời cha mẹ khuyên dạy thì gọi là ñứa con gì? Các huynh ñệ thấy, nước sông cuồn cuộn chảy cuốn theo ñất ñá cỏ cây. Cũng giống như thế ñó, ngũ dục thế gian cũng cuốn lôi người ñời như dòng sông cuốn trôi cây ñá hoa lá kia. Kẻ trên thuyền không kiên tâm bền chí ra sức chống chèo vượt ngược dòng nước ñể trở về bến cũ, thì sẽ phải bị dòng thác lũ ngũ dục cuốn trôi nhận chìm. Người ñời cũng vậy, bởi do buông tình thả ý chạy theo lợi danh giả huyễn thế gian, say ñắm dục vọng không biết phản tỉnh cố gắng tu tâm sửa tánh làm lành bồi phước thì cũng như cây cỏ trên dòng nước, thuyền xuôi theo ghềnh thác cuốn trôi. Rượt ñuổi chụp bắt danh vọng ái tình ở ñời chẳng khác nào con dã tràng se cát biển ñông, như ong

ngày ngày bay khắp nơi tìm nhụy hoa làm mật, mà thật sự không hưởng ñược gì. Thấy rõ thế sự phù hoa mộng huyễn, mà người ñời vô minh mê muội mải miết ñeo ñuổi ñể phải lưu chuyển trầm mình trong ngũ dục, nên thi nhân diễn tả kiếp người dong ruổi chụp bắt lợi danh: Sáng chạy tây, rồi tối chạy ñông Người ñời dong ruổi tợ như ong Trăm hoa hút nhụy về làm mật Rốt cuộc thân tàn một kiếp không Một khi thấu rõ danh lợi thế gian là huyễn mộng, con người khi ra ñời cũng như lúc từ giã cõi ñời với hai bàn tay không, thì chúng ta nên tập sống ñời tỉnh thức tri túc, tức là sống biết ñủ, dừng bước tham ñắm ngũ dục. Người biết sống tri túc dứt ñường ngũ dục thì ñời sống thanh thản an vui thủ thường hành ñạo, ñể tạo tư lương tiến bước trên ñường giác ngộ giải thoát. Ngược lại, kẻ không biết sống tỉnh thức tri túc thì suốt ñời ñua ñòi ngược xuôi cho ñến khi mỏi gối chùn chân, mắt lờ, tai ñiếc, ñầu bạc, hơi thở hấp hối, lúc ñó họa hoằn mới có cơ hội dừng chân. Nhưng than ôi! Người như thế không còn năng lực và thời gian ñể tạo tư lương phước ñức cho mình trên con ñường thánh thiện giác ngộ giải thoát nữa! Bằng cách nào ñể tạo tư lương trên ñường giác ngộ giải thoát? Đó là, ta phải lập cho chính ta chương trình tu tập. Tu là sửa ñổi

thói hư tật xấu thành tánh tốt. Tập là luyện tập những ñức tánh tốt, thâu thập ñiều lành, ngày ngày ghi nhớ ñể thấm nhuần thành thói quen. Vậy tu tập có nghĩa là sửa ñổi luyện tập ñể cho tâm tánh ñược tốt, huân tập thành thói quen lành thiện tiến bộ, làm cho thói hư tật xấu không có cơ hội phát triển, rồi từ ñó những tánh xấu tự nó thoái hóa tiêu diệt. Thói xấu tật hư tiêu diệt, tức là phàm tánh thiện hiển lộ. Như mây mù tan biến thì mặt trời hiển bày chiếu quang sáng ấm ñầy khắp ñại ñịa. Cảnh giới chơn tâm hiển lộ nầy, thiền-tông gọi là minh tâm kiến tánh, Tịnh-ñộ-tông gọi là nhất tâm bất loạn, Mật-tông gọi là ñoạn hoặc chứng chơ. Danh từ xưng gọi tuy có khác, nhưng cùng ñồng ý nghĩa là thể ñạt bản tánh chơn như, tức là người sống trong tỉnh thức giác ngộ. Muốn chuyển phàm tánh thành Phật tánh, muốn bỏ phàm tâm ñể thành Phật tâm, thì hằng ngày, ngay trong ñời sống nhứt cử nhứt ñộng phải nhứt tâm nhứt niệm, ý thức mình ñang làm gì. Đọc sách, biết ta ñang ñọc sách; tưới hoa, biết ta ñang tưới hoa; tụng kinh niệm Phật, biết ta ñang tụng kinh niệm Phật; nói chuyện, biết ta ñang nói chuyện. Nghĩa là chính mình phải ñể tâm quán chiếu vào ñời sống thực của mình trong mỗi hành ñộng cử chỉ tâm niệm. Thế nên, bất cứ ai thuộc hạng người nào, khi ñã vào chùa viện chọn ñời sống xuất gia tu hành, trước nhất phải học thuộc lòng quyển Tỳ-Ni-Nhật-Dụng. Nội dung quyển nầy dạy hành giả phương cách nhất tâm quán niệm nhiếp nhục ba căn thân miệng ý khắp trong mỗi hành vi cử chỉ ñời sống hằng ngày.

Nghĩa là tập sống ñời tỉnh thức quán chiếu thân tâm trong mọi sinh hoạt hằng ngày. Người tu thiền quán sổ tức, thực hành quán niệm cũng là phương cách thực tập sống lại với chính mình. Người tu niệm Phật, mắt nhìn tượng Phật, miệng niệm danh hiệu Phật, tâm quán ñức tướng trang nghiêm của Phật, thời thời niệm Phật, ñi ñứng ngồi nằm ñều tưởng nhớ Phật, ñó cũng là phương cách ñiều phục lục căn ñể nhiếp niệm nhất tâm. Ít nhất mỗi tối trước khi ñi ngủ, các huynh ñệ nên thành tâm lạy danh hiệu bảy ñức Phật ở nghi thức sám hối trong quyền Nghi-Thức-Tụng-Niệm, rồi ngồi tĩnh tọa lắng ñọng tâm tư kiểm ñiểm lại hành vi tâm niệm của mình từ sáng thức dậy bước xuống giường cho ñến giờ phút nầy lên giường ngủ, một ngày qua ta ñã làm gì, nói gì, nghĩ gì. Nếu làm ñiều lành thiện, nói ñiều hay lẽ tốt hợp với Phật pháp, làm cho người an vui thì ta nên tiếp tục phát triển ñiều ñó. Ngược lại, nếu hành vi tâm niệm lời nói của mình làm cho người buồn, tổn hại ñến chúng sanh, bất lợi cho Phật pháp thì ta nên khởi tâm hối hận, tự trách mình tại sao lại có cử chỉ ý niệm lời nói tổn thương ñến tha nhơn, ñến loài vật như vậy. Rồi tiếp tục quán sát kiểm ñiểm ý niệm một ngày qua ta ñã suy nghĩ những gì và tự hỏi tại sao ta lại suy nghĩ như vậy. Phương pháp hằng ngày kiểm ñiểm ba nghiệp thân miệng ý nầy rất quan trọng và thực tế hữu ích cho ñời sống thăng hoa thánh thiện của người hành ñạo giác ngộ giải thoát.

Không kiểm ñiểm hành vi tự thân, không quán sát diễn biến tâm ý thì sẽ không biết một ngày qua ta ñã làm gì, tâm ta ra sao cứ ñể ngày trôi qua ngày như thế thì khó mà gột rửa tam nghiệp ñể tịnh hóa thân tâm. Thế nên, muốn cải thiện ñời sống thì trước phải cải thiện tâm và thân. Những tâm niệm hành vi ngôn ngữ lành thiện thì ta nên duy trì phát triển. Ngược lại, nếu là tâm niệm hành vi ngôn ngữ bất thiện lợi mình hại người thì quyết trừ bỏ. Ngày ngày tháng tháng năm năm giờ giờ khắc khắc, nếu ta áp dụng phương pháp kiểm ñiểm hành hoạt ba nghiệp thân miệng ý, có lỗi lầm thì khẩn thiết ăn năn trừ bỏ, ñồng thời phát nguyện cố gắng giữ gìn ñể không tái phạm. Làm ñược như thế thì lo gì ta không trở nên người ñạo hạnh? Xong phần kiểm ñiểm ba nghiệp, tiếp theo quán hình ảnh Phật với lòng ngưỡng mộ ước mong cho mình ñược ñức tướng như Phật và thầm niệm danh hiệu Phật theo hơi thở. Phương pháp niệm Phật theo hơi thở, khi hít vào tưởng niệm Nam-Mô A, khi thở ra tưởng niệm Di-Đà-Phật. Phương pháp niệm nầy là tâm niệm danh hiệu Phật theo hơi thở ra vào, chứ không phải miệng niệm. Nếu phương pháp nầy mà vẫn không nhất tâm khó thực hành thì ngồi tịnh tâm ñịnh thần nhớ hình ảnh Phật ñến khi nhất tâm bất loạn. Nếu hai phương pháp trên cảm thấy không thích hợp thì phương pháp thứ ba là niệm ra tiếng, niệm theo tay lần tràng chuỗi. Tiếng niệm Phật rõ ràng, miệng niệm, tai nghe tiếng niệm, mắt nhìn tượng Phật, tâm quán sát theo dõi tiếng niệm. Cứ tiếp

tục như thế thì sẽ nhứt tâm. Một khi nhứt tâm bất loạn thì thân an, trí huệ theo ñó phát quang, ñịnh huệ phát triển song toàn, phiền não triệt dứt. Để kết thúc thời niệm Phật, nên tụng bài Đại-Bi và Bát-Nhã rồi phát nguyện hồi hướng trong trạng thái an nhiên tự tại. Bằng cách thong thả cử ñộng nhẹ chân tay, ñứng dậy lạy Phật, rồi ñi ngủ. Nếu mỗi tối trước khi ñi ngủ các huynh ñệ ñều thực hành như vậy, thì khi ngủ không chiêm bao ác, giấc ngủ an lành, tự nhiên nơi lòng cảm thấy thanh thản an vui, niềm tin vững chắc thiết tha với ñạo, tâm hỷ xả vị tha ngày thêm rộng mở, ñạo hạnh cũng theo ñó mà tăng trưởng. Các huynh ñệ cũng nên biết, ñạo không tìm ở ñâu xa, mà ngay hành vi cử chỉ tâm niệm trong ñời sống hằng ngày của mình. Biết nhiếp nhục ba nghiệp thân miệng ý thanh tịnh là thấy ñạo. Thầy ñã phát nguyện thực hành phương pháp nầy thời còn là chú ñiệu, trước ngày thọ giới Sa-Di. Nhớ ngày thấy ñi du học Đài-Loan, Hòa-Thượng Thiện-Hòa ñưa ra cổng chùa dặn dò: “Thầy Đức-Niệm! Dù bận học ñến ñâu, mỗi tối trước khi ñi ngủ nên nhớ tĩnh tọa niệm Phật, tụng bài Đại Bi, Bát-Nhã.” Và sau nầy thỉnh thoảng Hòa-Thượng gửi thư sang thăm cũng chỉ khuyến nhắc bấy nhiêu. Phương pháp thật ñơn giản, mà công hiệu quả thật vô cùng. Vì vậy, cho dù sống trong hoàn cảnh nào, ở ñâu, thầy cũng vẫn giữ như thế thực hành không gián ñoạn. Hằng tâm trì chú và thực hành phương pháp niệm Phật ñơn giản nầy, về lâu về dài thấy có kết quả tốt trên bước ñường thanh tịnh hóa nhân cách, ñạo hạnh cũng từ ñây ñược

tô bồi, tâm Bồ-ñề phát triển, niềm tin càng ñược kiên cố hơn và khắc phục ñược chướng duyên nghịch cảnh trên ñường hành ñạo. Sách sử còn ghi, ngày xưa có lần vua Lê-Dụ-Tôn hỏi Hương-Hải thiền sư làm thế nào ñể ñược kiến tánh, làm thế nào ñể ñược thấy Phật? Hương-Hải thiền sư trả lời: Phản văn tự kỷ mỗi thường quan Thẩm sát tư duy tử tế khan Mạc giáo mộng trung tầm tri thức Đương lai ñiện thượng ñỗ sư nhan. Tạm dịch: Nghe lại ñiều mình thấy mỗi ngày Suy ñi nghĩ lại kỹ càng hay Chớ tìm tri thức trong cơn mộng Như thế mới hay gặp ñược Thầy Đại ý Hòa-Thượng Hương-Hải khuyên nhà vua hằng ngày nên quán sát kiểm ñiểm lại hành vi tâm niệm của mình. Phải quán chiếu xét xem dòng tâm thức chuyển biến chớ ñế dính mắc trôi theo cảnh trần. Tâm phân biệt chạy theo ngoại cảnh ñến ñi thịnh suy thăng trầm còn mất hơn thua thì phiền não theo ñó phát sanh. Tâm thanh tịnh thì cảnh trôi theo thời gian, tâm vẫn tự tại thản nhiên. Tâm dính mắc theo cảnh trần là vọng tâm.

Tâm cảnh ñều là mộng huyễn. Một khi nhận chân các pháp mộng huyễn, ly huyễn thì tuyệt dứt vọng tâm vọng niệm, ấy là chứng chơn kiến tánh. Một khi ñã kiến tánh thì thấy ñược Phật tâm. Tâm, Phật, chúng sanh không hai không khác. Mê là chúng sanh, ngộ là Phật. Vọng niệm là phàm phu, chánh niệm là Phật. Ý nghĩa nầy như Kinh Hoa-Nghiêm nói: “Tâm, Phật, chúng sanh tam vô sai biệt, mê thị chúng sanh, ngộ tức Phật.” Tâm ác, thì miệng nói lời ác, thân làm việc ác. Tâm tà, thì miệng nói lời tà, thân làm việc tà. Tâm chánh thiện, thì miệng nói ñiều chánh thiện, thân làm việc chánh thiện. Tất cả chánh tà khổ vui thịnh suy vinh nhục ñều do tâm. Bởi thế nên Phật pháp nói: “Nhứt thiết duy tâm tạo.” Thiện ác do ba nghiệp thân, miệng, ý tạo. Thánh phàm do thân miệng ý làm nên. Người tu học Phật phải ghi sâu nhớ kỹ ñiều nầy, chớ tìm cầu ñua ñòi nơi nào ở ñâu ngoài tâm. Tâm tịnh thì ñộ tịnh, an lạc thanh bình. Tâm tịnh thì ánh sáng bình minh giác ngộ giải thoát hiển lộ hiện tiền. Vậy Thầy ước mong các huynh ñệ ñừng nhiễm thói ñời ñể tánh hiếu kỳ lôi kéo chạy theo phương pháp tu nầy, ông sư nọ, bà thầy kia bịa ñặt cách nầy cách nọ dụ hoặc, mà luống công mất thời giờ vô ích. Đệ tử Phật nên y theo lời Phật dạy trong kinh ñiển mà tu hành thì thành Phật. Một ñiều quan trọng Thầy cũng lưu ý các huynh ñệ nên ghi nhớ kỹ là, ñừng lầm lẫn việc học hiểu giáo lý chỉ ñể thỏa mãn kiến thức, lý thuyết suông. Nếu tu học Phật chỉ nhắm vào thỏa mãn hiểu biết, mở rộng kiến thức, lý thuyết

suông cho người nghe, mừng vui tự mãn với những lời khen ngợi thì nhất ñịnh sẽ rơi vào một trong bán nạn, ñó là thế-trí-biện-thông, vô tình tự tạo nên cống cao ngã mạn. Cho nên giá trị của người học hiểu giáo lý Phật-Đà chính là ñể chánh tâm thành ý thực hành, thể hiện giáo lý bằng ñời sống hành hoạt hằng ngày qua ba nghiệp thân miệng ý, như thế mới thật sự tu bồi ñạo hạnh, thanh tịnh hóa thân tâm. Học hiểu giáo lý ñể trau dồi thân tâm, tránh lầm lẫn tà pháp mê hoặc, khuyên người cùng phát tâm tu, ñó là tâm nguyện của Phật. Học hiểu giáo lý của Phật ñể ñối chiếu với chính mình, ñể minh sát ba nghiệp thân miệng ý, chứ không phải lý thuyết suông, như thế mới ñích thực chân chánh là người tu học Phật. Hôm nay ngày ñầu xuân, người ñời vui mừng tặng quà cáp lễ vật cho nhau. Người xuất gia tu học Phật không giống như thế. Mà trái lại, mỗi lần xuân tết ñến, người ñệ tử Phật phải ý thức rằng, tết ñến là chất chồng thêm một tuổi, nên tự tra vấn lòng mình, một năm qua ta ñã làm ñược gì lợi ích cho người cho mình. Đạo nghiệp tu hành có tiến bộ phần nào không? Nếu không thì thật ñáng buồn ñáng hổ thẹn rằng mình ñã vô tình giải ñãi ñể thời gian quý giá trôi qua một cách luống uổng vô ích. Thêm một năm là tăng một tuổi chồng chất trên ñời mình, là bước gần ñến bến bờ già chết. Phải biết tự trách, tự cảnh giác thầm than rằng, thôi rồi, gần hết một ñời mà ñường tu niệm vẫn còn yếu kém thì làm sao có thể trên báo ñền bốn ân nặng. Mình không ñược giác ngộ giải thoát thì làm sao dưới cứu giúp chúng

sanh trong ba ñường khổ. Ơn nặng không trả xong thì ba ñường khổ không mong gì thực hiện cứu giúp. Chẳng những bốn ơn k hông trả xong, ba ñường không cứu giúp ñược, mà chính bản thân cũng không giác ngộ, tâm ñức ñạo hạnh không tiến bộ thì thật là cô phụ một ñời tu hành. Vậy là ñã tự ñem mình làm ký sinh trùng trong vườn hoa Phật pháp. Người xuất gia mà không tự sách tấn phản tỉnh, nghiêm chỉnh hành trì giới luật, không nỗ lực niệm Phật, tham thiền, bái sám, tụng kinh, chuyên tâm quyết chí dứt bỏ phàm tâm danh lợi tham vọng dục tình, thì ñã tự biến mình làm mối mọt trong ngôi nhà Phật pháp. Mong các huynh ñệ phải hết lòng giữ giới luật như giữ con mắt của mình. Phải nhiệt tình hiến ñời mình cho ñạo pháp và chúng sanh. Phải coi mình như một chiến sĩ diệt trừ giặc tham sân si của chính mình. Đem hết tâm tình và khả năng phục vụ cho ñạo pháp cao siêu ñể cho tinh thần từ bi rộng khắp vô lượng, cho tình thương trang trải ñến muôn loài. Nên vận dụng hết khả năng ñem ánh sáng Phật pháp trang trải khắp mọi nơi mọi người. Như thế mới ñúng là ñệ tử Phật, mới thể hiện ñược tâm-hạnh-nguyện của Phật. Đức Phổ-Hiền Bồ-Tát ñã tu hành theo Mười-Đại-Nguyện-Vương mà ñược thành ñạo quả. Xưa nay các bậc tiên thánh liệt hiền thầy tổ cũng ñã y theo Mười-Đại-Nguyện-Vương Phổ-Hiền mà tu hành ñã thành tổ, thành Bồ-Tát, thành Phật. Bây giờ ngày ngày Thầy cũng hành trì theo Mười-Đại-Nguyện-Vương

ấy. Nghiêm chỉnh thực hiện Mười-Đại-Nguyện-Vương Phổ-Hiền là hành Đại-thừa ñạo, tận diệt phiền não, sẽ thành ñạo Bồ-ñề Vô-thượng. Thiện-Tài ñồng-tử trong kinh Hoa-Nghiêm ñã khắp nơi tham cầu học ñạo hơn năm mươi vị thiện-tri-thức Bồ-Tát, thế mà cuối cùng rồi cũng ñến cầu học với Bồ-Tát Phổ-Hiền và ñược trao pháp môn Mười-Đại-Nguyện-Vương. Thế thì ñủ thấy Mười-Đại-Nguyện-Vương quan trọng với người tu hành ñến chừng nào! Thầy mong các huynh ñệ nên triệt ñể y theo Mười-Đại-Nguyện-Vương Phổ-Hiền, nghiền ngẫm về ý nghĩa thâm sâu từng ñại nguyện một, thành tâm thiết ý lấy Mười-Đại-Nguyện-Vương Phổ-Hiền làm phương pháp tu, cố gắng thực hành trọn ñời thì nhất ñịnh ñường tu hành sẽ ñến nơi ñến chốn. Tu Phật thì phải thành tâm học Phật, phải ghi nhớ lời Phật dạy ñể mà hành trì thì nhất ñịnh sẽ thấy Phật. Các bậc Bồ-Tát ñã làm như vậy mà ñạt thành ñạo quả. Ngày nay các huynh ñệ muốn thành ñạo quả thì Thầy tha thiết khuyến lệ các huynh ñệ chớ nên ñua ñòi a dua mua vui tu theo bất cứ phương pháp mới lạ nào khác, ñể tránh rơi vào cạm bẫy của những kẻ tà ngụy lạm xưng chứng thánh, là Bồ-Tát hiện hình, mà thật ra là họ ñang thực hành phương họ tự tạo, phương pháp ma ñạo theo vọng tưởng tà tâm tạo ra. Chúng ta cách Phật lâu xa, tà ngụy dẫy ñầy, chơn gaỉ khó phân, chỉ cần tu theo kinh ñiển Phật dạy qua sự hướng dẫn của các bậc chân tăng giới hạnh trang nghiêm. Các huynh ñệ phải ñem hết lòng thành theo như lời Phật dạy mà hành trì, chuyên tâm tu tập

với lòng thành tha thiết thì nhứt ñịnh có ñược ñời sống chánh kiến, chánh niệm, chánh tâm, tất nhiên ñưa ñến ñạo ñạo như sở nguyện. Trên ñây, Thầy có mấy lời chân tình khuyến lệ trao ñến các huynh ñệ làm quà tết trong ngày ñầu xuân.

Thực hành giáo pháp ñức Phật vào ñời sống là người có trí huệ, chắc chắn ñược hạnh phúc. Tìm hiểu giáo pháp ñức Phật ñể thỏa mãn kiến thức, lý luận thấp cao là rơi vào không tưởng, chẳng khác người không tắm gội mà mặc áo mới, kẻ say rượu mà luận bàn ñạo lý.

Mùa Xuân Trong Cõi Thơ Bùi Giáng

Nhất Thanh Đã qua ñã tới ñã về Tết từ bao bận tết ñề huề ñi Đi về ñi ở ñi ñi Đi là ñi biệt từ khi chưa về[01] Một bài thơ Xuân lạ lùng! Người làm thơ cứ như nhảy chân sáo trong thơ. Rất bông ñùa, hóm hỉnh mà lại triết lý ñến không ngờ. Qua tới ñi về, cứ như mùa Xuân ñang lượn lờ trước mắt chúng ta. Thế mà nó ñã ñi, ñi biệt khi tất cả chúng ta chưa kịp thấy nó về. Hay nói cách khác, mùa Xuân vẫn mãi ñi về giữa ñất trời lớn rộng, trong khi lòng người quá nhiều bận rộn nên chưa kịp thấy hết nhịp ñiệu ñến ñi phiêu bồng của một cõi Nguyên Xuân. Những nhành mai sớm sương bên lá Những nhành liễu chiều gió bên cây Cũng lay lắt bởi ñời xuân em ạ Thế nên chi anh cũng viết dòng này. (Những nhành mai) ... Mùa Xuân hẹn giữa ngàn mai Nguyên hình nữ chúa trên ngày phù du (Nausicaa) Đang choáng ngợp giữa cỏ cây kỳ ảo, chợt nghe ra một lời chào thân thiết và thanh tân ñến lạ thường:

Xin chào nhau giữa con ñường Mùa Xuân phía trước miên trường phía sau. (Chào Nguyên Xuân) Xin chào nhau? Lạ! Ai quen biết ñâu mà chào? Ồ không! Chẳng phải chúng ta ñang cùng ñi trên bước ñường gập ghềnh sỏi ñá “Lộ trường nhơn khốn kiểng lô tê” (Tô Đông Pha) ñó sao? Chẳng phải cuộc trăm năm là cuộc giã từ cõi mộng miên trường ñể tìm về bến bờ chân phúc ñó sao? Lời lẽ nào khơi mở nguồn cơn giúp người tỉnh mộng? Dấu hỏi nào ngấn tích chiêu sa ñể gọi mời chúa Xuân về ngự yên bình trên ánh chiều vàng vọt Đông phương? Thưa rằng nói nữa là sai Mùa Xuân ñang ñợi bước ai ñi vào Hỏi rằng: ñất trích chiêm bao Sá gì ngẫu nhĩ mà chào ñón nhau. (Chào Nguyên Xuân) Bùi Giáng xé nát trang thơ triết lý, Bùi Giáng thổi tan lớp mây mờ hý luận, xốc tay người hỏi dắt ñến bên mép rìa thực tại, dõng dạc thưa: Thưa rằng: ly biệt mai sau Là trùng ngộ giữa hương màu Nguyên Xuân. *** Đọc thơ của Bùi Giáng là bước vào một thế giới kỳ lạ trong nền thi ca Việt Nam – ñặc biệt là tập Mưa nguồn. Ở trong ñó dù nói gì, nói với ai và ở ñâu, ta cũng thấy ngàn ngập một cõi miền kỳ diệu, linh thánh, ña âm sắc

và lộng lẫy ñến kỳ cùng. Có thể nói Nguyên Xuân là suối nguồn chảy mãi và nhuần thắm cả hơn 60 tác phẩm viết và dịch sau ñó của Bùi Giáng. Và ñặc biệt hơn nữa, nó cũng là chất liệu làm nên một “huyền thoại Bùi Giáng” – kẻ tự hủy toàn triệt ñể sống trọn vẹn với thi ca, với hương màu Nguyên Xuân chất ngất giữa cuộc bình sinh hãn hữu này. Bùi Giáng là kẻ lữ hành cô ñộc suốt cả xưa sau. Từ một kẻ mục tử lùa bò vào rừng sim trái chín, như một hài nhi hồn nhiên nhìn ñất trời cây cỏ, sông núi trăng sao, người chợt thấy: Cũng vô lý như lần kia dưới lá Con chim bay bỏ lại nhánh khô cành Đời ñã mất tự bao giờ giữa dạ Khi lỡ nhìn viễn tượng lúc ñầu xanh. (Hư vô và vĩnh viễn) Từ sự ngỡ ngàng phiêu hốt, thi nhân bỗng nhận ra, bỗng nhớ lại, như tự một kiếp xa xưa nào, con người ñã ở trong thế giới này ra ñi, ñi mãi, tưởng chừng ñã hun hút miền xa, thì chợt nhận ra thế giới ấy vẫn hiện hữu giữa cỏ hoa hồn du mục, giữa cô thôn sớm tối ñi về: Sực nhớ rằng ñây rừng rú thẳm Là quê thân thiết biết bao chừng (Người về) Như ñứa cùng tử trong kinh Pháp Hoa ñược trở về nơi cố quận, thi nhân loáng thoáng thấy: Xưa kia tôi ñã có lần

Và bây giờ ñã ñôi phần tôi quên Viết thơ là trở lại bên Con người thôn nữ răng ñen hai hàng (Ca dao) Như một sự nuối tiếc, một sự phản tỉnh hồn nhiên ñến lạ lẫm, thi nhân kể: Rồi tôi lớn ñi vào ñời chân bước Cỏ mùa Xuân bị dẫm nát không hay Chợt có lúc hai chân dừng một lượt Người ñi ñâu, xưa chính ở chỗ này. (Chỗ này) Bắt ñầu từ ñó, thi nhân choáng ngợp giữa trời Xuân huyền ảo. Thì ra, thế giới ba ngàn này vẫn lung linh lấp lánh như tự bao giờ vẫn vậy. Chỉ ở ñây thôi, khi con người nhận ra ñược “Nhất thiết hữu vi pháp, như mộng huyễn bào ảnh” (Kinh Kim Cang) thì sẽ trực nhận ñược hương màu Nguyên Xuân dào dạt. Trời ñất tụ về chung một góc. Một năm nào ñời ñứng lại nghe Xuân. Về trong thu sương huyễn ải vô chừng (…) Đứng một mình thơ dại ngó mông lung. Em nghe không, em nghe nhé, nghe cùng (Trời Nam Việt). Thi nhân hoàn toàn không dắt ta vào mộng, thi nhân chỉ kể lại những gì chính mình thấy. Vẫn những hình ảnh trời mây lá cỏ, nhưng kỳ lạ vô cùng: Ánh sáng xa ñâu gió cây mù mịt trăng trời vòng cửa khép tiếng sóng vỗ ngoài linh hồn lạc bước người em người chị người bạn người thù ngồi lại bên nhau (…) Mùa Xuân bữa trước Mùa Xuân bữa sau Mùa Xuân bốn bên trong hiện tại vây hãm tấn công ñời hạnh phúc lạnh như băng không làm sao nhúc nhích. Nắm hai bàn tay lại khi một trời sao ñỏ lấm tấm ñập cánh bay qua… (Bờ

Xuân). Nhìn thấy ñó, cũng chỉ là giây phút cảm ngộ tuyệt vời của vô thức. Thi nhân quyết không làm kẻ ñứng ngoài. Đây là phút giây quan trọng nhất của lộ trình ñi về cõi trực tâm. Hố thẳm gọi mời một bước nhảy – một bước nhảy nghìn trùng diệu tưởng sẽ thu về trong gang tấc nếu không có sự lưỡng lự của ý thức nhị nguyên. Thi nhân nhìn lại: Bờ cõi dựng xuân xanh em còn ñó Bến ñào nguyên anh khoác áo khinh cừu (Những nhành mai) Thế giới bây giờ không còn xa cách nữa. Thi nhân tắm mình trong một nguồn sáng ảo hiệu. Thấp thoáng những bàn tay, với vòng tay của, mười ngón tay măng; thấp thoáng những bước chân, một dấu chân bước của, một bàn chân bé con. Lạ lẫm quá! Cát xa bờ tơ chỉ rối chiêm bao. Tiên thiên quá! Vòm nguyên tiêu rơi rụng giữa trăng rằm. Lãng ñãng quá! Múa vi vu vì hẹn với trăng ngàn. Ngôn từ không còn ñủ dung tích ñể ôm trọn nguồn ánh sáng tinh diệu. Thi nhân phải mượn những ngôn từ ñại thể, uyên mặc, như Nguyên hình nữa chúa, Bờ cõi thanh tân, Đài vũ trụ… ñể xin mở một lần màu thiên thanh của (Màu thiên thanh) Rừng cô tịch ngóng nội ñồng trổ hoa. Hồn bỏ lại mộng thừa trong thớ ñất, anh nhìn em trong suốt giữa xương da (Màu Xuân). Những cảnh vật của thi nhân nhìn thấy chẳng xa lạ gì với thế giới chúng ta. Cũng những hình ảnh ấy, nhưng ánh sáng và màu sắc lại lộng lẫy, sang trọng vô ngần. Ai là người dự ñược bữa tiệc của ñất trời xuân sắc? Ai nhấm nháp ñược chút rượu “pha màu

bình nguyên” của trời trăng bữa nọ? Biển dâu sực tỉnh giang hà Còn sơ nguyện mộng sau tà áo xanh. *** Thơ không ñủ gọi, lời không ñủ gọi. Mỗi ngôn từ ñã ñược nhân lên rất nhiều lần ý nghĩa ban sơ của nó ñể giao hòa cùng thực tại, thì việc phân tích, chẻ chia là một trò hề ñối với thơ Bùi Giáng. Hỏi tên rằng biển xanh dâu, hỏi quê rằng mộng ban ñầu ñã xa, gọi tên rằng một hai ba, ñếm là diệu tưởng ño là nghi tâm. Máu lệ và xương da, hình hài và thân thể, tất cả ñược phụng hiến một cách trọn vẹn, ñầm ñìa sương khói, lãng ñãng chiêm bao nhưng vẫn tĩnh tại vô ngần, nguyên tuyền rất mực. Muốn thấy nó một cách thường hằng thì phải sống thường trực từ cội nguồn căn ñể. Mạnh tử nói: “Dục thường thường kiến chi cố nguyên nguyên nhi lai” là vậy! Bùi Giáng ñã hớp tận ngụm suổi ñầu nguồn, lẫm liệt và tàn khốc từ ñời sống phiêu bồng tận hiến; ñã rong chơi ngoài vạn dặm, bầu bạn với cỏ hoa, thương hết thảy dế giun sâu bọ, cánh bướm, cánh chuồn chuồn. Ông sống thực, thực ñến nỗi xót xa, bi tráng. Xin chào nhau giữa con ñường, con ñường của tóc tơ lau lách, máu lệ xương da, của cảo thơm lần giở, của phong tình cổ lục xưa sau. Kể từ Socrate ñến Heidegger, văn hóa phương Tây chẳng biết có cõi nào kỳ dị như cõi thơ Bùi Giáng không? Kể từ thời ñại sử thi Mahabharata, Ramayana ñến Rabindranath Tagore, từ Lý Bạch, Tô Đông Pha ñến Nguyễn Du, Tản Đà, Hàn Mặc Tử, Quách Thoại, thi ca phương Đông không biết ñã có thế giới nào

ñìu hiu phiêu hốt ñến dường ấy chưa? Đã có những oic thơ nào ngời những nhịp cầu tương ứng luân lưu như vậy chưa? Điều ñặc biệt là thế giới ấy không hề siêu thực, mà trái lại rất hiện thực. Một thứ hiện thực ảo (Realistic vision), không phải dạng “mặt trời cắt cổ” của Apolinaire, không phải kiểu “xử thế nhước ñại mộng, hà vi lao kỳ sinh” của Lý Bạch. Xuân là Xuân của Ngày trống rỗng không gian trôi vào cõi, nghe mùa Xuân không ñổ lục bên hường (Xuân giữa ngọ); Xuân là Xuân của Đồng ruộng cũ màu trôi trong cỏ nhặt, dưới bình minh rạ xám gốc trơ phơi (Người ñi ñâu). Bùi Giáng cùng nường Thúy du xuân trong hội Đạp thanh, nhưng thi nhân ñã khóc ngang ngửa mộng, ñã xót xa thân sầu chảy máu bên xương, ñã chấp nhận ngàn lần trong thổn thức, ñã bàng hoàng hốt hoảng những ñêm ñêm, ñã cam chịu cuồng si ñể sáng suốt, và ñui mù cho thỏa dạ yêu em. Tận hiến ñến hơi thở cuối cùng, ñể ngắm ñược hoa ñào của Linh Vân[02] , ngắm ñược nhành mai sân trước của Mãn Giác[03] , nghe ñược tiếng sỏi vang bờ trúc của Hương Nghiêm[04] , nghe ñược tiếng vượn trầm của Tuệ Trung Thượng sĩ[05] , “tiếng nước ôi chao” của Basho[06] … Mùa Xuân ñã hiện về trọn vẹn, uyên nguyên trên từng giọt trăng hòa tan giữa biển lòng bát ngát. Và ñó cũng là sứ mệnh của thi ca. “Sa mạc hồi khan thanh cấm nguyệt” – Nguyễn Du ñã mở trang hồng phạm; “Hồng sơn sơn hạ quế giang thâm – Bùi Giáng vẫn còn trang thơ thắm lại cõi trời hồng. Thi ca Việt Nam sẽ vút lên tiếng sáo diều thánh thót giữa ñất trời lồng lộng Đông Tây, du dương trước thềm thế kỷ XXI. Riêng Bùi Giáng vẫn cứ lặng lẽ, thủy

chung và ẩn mật tuyệt trù: Gió lay lắt bốn phương về dồn tụ Bụi thu mờ ai phủi với hai tay. Đà Lạt mùa hoa dã quỳ Thơ Bùi Giáng Xuân Chểnh mảng mùa Xuân vẫn tới gần Muôn nghìn hồng tía quá thanh tân Sắp về lũ lượt thân cùng thể Sẽ ñến huy hoàng mỹ với nhân Thân thiết như hồn thanh thiếu nữ Thuần nhiên tợ mộng tuyết băng tâm Người từ xa lắc về thăm viếng Xuân sắc quê hương ñẹp quá chừng. Bao giờ Bằng bút chì ñen Tôi chép bài thơ Trên tường vôi trắng Bằng bút chì trắng Tôi chép bài thơ Trên lá lục hồng Bằng cục than hồng Tôi ñốt bài thơ Từng phút từng giờ Tôi cười tôi khóc bâng quơ Người nghe cười khóc có ngờ chi không?

[01] Tất cả những chữ in nghiêng không nằm trong ngoặc kép trong bài này ñều là thơ trích từ tập Mưa nguồn của Bùi Giáng. [02] Linh Vân (?-?), Thiền sư Trung Quốc, sống vào ñời Đường,nhân thấy hoa ñào nở mà ngộ ñạo [03] Mãn Giác (1052-1069), Thiền sư Việt Nam, sống vào ñời Lý, nổi tiếng với bài kệ Cáo tật thị chúng. [04] Hương Nghiêm (?-898), Thiền sư Trung Quốc, nhân nghe tiếng sỏi văng vào bụi trúc mà hốt nhiên ñại ngộ. [05] Tuệ Trung Thượng sĩ, Thiền sư Việt Nam, sống vào ñời Trần. Bùi Giáng từng dịch hai câu thơ của Tuệ Trung “Nhân gian tận kiến thiên sơn ñiểu. Thùy thính cô viên ñề xứ thâm” thành “Nhân gian ñều thấy ngàn non sáng, ai lắng nghe ra tiếng vượn trầm”. [06] Basho, Thiền sư thi sĩ nổi tiếng của Nhật Bản, chuyên làm thơ Hài cú (Haiku), trong ñó có bài “Con ếch”: Một vũng lầy hiu hắt, một con ếch nhảy vào, và tiếng nước ôi chao! (Tuệ Sỹ dịch).

Thẩm Mỹ Mùa Xuân

Thích Thông Huệ

Bản gốc dùng ñể in sách, gởi bởi ñại diện của

tác giả. bttdtkvn

Mục lục

1- Lời ngỏ

2- Niềm vui ngày xuân

3- Xuân thanh bình

4- Con người hạnh phúc

5- Thẩm mỹ mùa xuân

6- Xuân bốn mùa

7- Mùa xuân với cành mai

8- Xuân bất diệt

9- Xuân tự tại

10- Cảm nghĩ về một bài thơ xuân

1- Lời ngỏ

Một buổi sáng ra vườn, chợt thấy mấy chồi non vừa nhú, rụt rè, mảnh mai, run rẩy trước làn gió nhẹ. Những giọt sương trong vắt còn ñọng trên lá cây, phản chiếu tia nắng mai lóng lánh ngũ sắc. Có một cái gì ñang chuyển ñộng thật khẽ, thật êm trong trời ñất, trong vạn vật, như một sự hồi sinh sau những tháng ñông miên.

Những tờ lịch trên tường theo thời gian lần lượt rơi xuống. Quyển lịch mỏng dần nhắc nhở một năm sắp ñi qua, mùa xuân ñang ñến!

Xuân sanh hạ trưởng thu liễm ñông tàn. Mùa xuân ñất trời theo luật tuần hoàn, ñến rồi lại ñi. Con người cũng chịu ảnh hưởng của luật vô thường sinh già bệnh chết. Tất cả ñều chuyển dịch, ñều ñổi thay, ñều sinh diệt, như sương buổi sớm, như nắng chiều thu...

Nhưng thật lạ, một ñêm cuối xuân, ngoài vườn hoa rụng hết sao vẫn còn một cành mai nở rộ, cho Thiền sư Mãn Giác ngắm nhìn? Chúa Xuân ñã ra ñi hay vẫn còn ở lại, ñể Sơ Tổ Trúc Lâm khám phá mặt thật xưa nay? Một khoảnh khắc mà muôn ñời không dứt, một sát-na mà tồn tại vĩnh hằng. Hóa ra vẫn có một cái gì, thường trụ trong vạn pháp vô thường, vẫn có một mùa xuân bất diệt trong dòng ñời biến chuyển tử sinh. Nhận ra tín hiệu Chúa Xuân, cuộc ñời tu hành ñã có một bước ngoặc vĩ ñại. Từ ñó, các Ngài tùy duyên tiêu nghiệp cũ, hồn nhiên mặc áo xiêm. Ta-bà ở ñây mà Tịnh-ñộ cũng chốn nầy, phiền não và Bồ-ñề không hai không khác.

Quyển sách quý vị ñang cầm trên tay chỉ là một nốt nhạc trong bản ñại hợp xướng của vũ trụ, ñón mừng mùa xuân trở về. Mong sao mỗi người chúng ta, dù xuân bên ngoài có ñến ñi mà tự thân vẫn luôn an ổn, vì trong ta ñã có một ñóa hoa Xuân không bao giờ tàn nở, luôn nguyên vẹn tinh khôi, luôn tươi nhuận sắc hương cung hiến cho muôn loài. Rõ ràng là, ñóa hoa trong tay Ðức Bổn Sư vẫn còn tươi thắm, pháp âm vi diệu nơi Hội Linh Sơn vẫn còn vang vọng từ ngàn xưa cho ñến ngàn sau.

Tất cả chỉ là BÂY GIỜ VÀ Ở ÐÂY!

Thiền thất Viên Giác

Xuân Ất Dậu - 2005

THÍCH THÔNG HUỆ

2- NIỀM VUI NGÀY XUÂN

Nói ñến xuân, hầu như ai cũng nghĩ ñến sự tốt ñẹp, an vui, mới mẻ. Bởi vì, mùa xuân là mùa của tiết trời ấm áp, của vạn vật hồi sinh sau những tháng ñông tàn tạ lạnh lẽo. Mùa xuân cũng khiến lòng ta dịu lại, trải rộng ra, hòa nhập với ñất trời và ñồng cảm với mọi người.

Thịt mỡ, dưa hành, câu ñối ñỏ,

Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh.

Ngày xưa, ông cha ta ñón xuân bằng những món ăn tinh thần và vật chất ñơn giản như thế. Bây giờ, bánh chưng dưa hành ñược bày bán quanh năm, câu ñối ñỏ và cây nêu tràng pháo không còn phổ biến, nên không khí Tết ñã khác xưa rất nhiều. Dù vậy, tâm trạng nôn nao mong chờ trong những ngày giáp Tết và niềm vui rộn rã háo hức trong lúc ñón xuân, xưa và nay vẫn không thay ñổi mấy. Hoàn cảnh gia ñình không ai giống ai, nhưng người nào cũng muốn nhà mình sạch sẽ hơn, tươm tất hơn ngày thường. Người lớn trang phục chỉnh tề, trẻ nhỏ ít nhiều cũng có tấm áo mới và tiền lì-xì mừng tuổi. Cách nói năng ñối xử với nhau cũng có phần cẩn trọng, lịch sự, biểu hiện sự hoan hỉ, thông cảm giữa người và người.

Ở nước ta, những thú vui, trò giải trí ñược tổ chức thật ña dạng trong những ngày ñầu năm: từ những thú tao nhã như chơi hoa, vẽ tranh, thư pháp... ñến những trò giải trí có tính cách dân gian hoặc các lễ hội truyền thống mùa xuân. Tất cả ñều ñược hưởng ứng nồng nhiệt, ñược tham dự ñông ñảo. Ðiều này nói lên tính cách của dân tộc Việt, dù

hoàn cảnh khó khăn ñến mấy, cũng không mất sự lạc quan yêu ñời. Thật khó tìm thấy ở nơi nào khác mà người dân lại hưởng tết quá lâu, quá kỹ và quá nhiều màu sắc như Việt Nam ta. Cũng chính vì vậy, phần ñông những người xa xứ ñều mang trong lòng nỗi nhớ quê hương, ñều tìm cơ hội về thăm nơi chôn nhao cắt rốn ñể hưởng một mùa xuân sum họp. Trước bàn thờ tổ tiên, họ sẽ thành tâm dâng lên ông bà cha mẹ những thành quả trong học tập, trong công danh mà mình ñã ñạt ñược. Ðồng thời, họ cũng bùi ngùi nhận ra rằng, mình chưa báo ñáp ñược ñầy ñủ công ơn trời biển của các Người; tự hứa với lòng sẽ tìm cách giúp ñỡ gia ñình, người thân và những ai không may mắn, ñể bù ñắp lại những tháng ngày hờ hững ñã qua.

Ðối với người Phật tử, mùa xuân là lúc thích hợp ñể hành hương, chiêm bái các tự viện. Một số người còn nặng về phước lộc ñến chùa cầu Phật Trời ban cho sức khỏe, hạnh phúc và mọi ñiều may mắn trong cuộc sống. Họ nghĩ ñến Phật như một ñấng thần linh, một chốn náu nương trừu tượng nhưng cũng là nguồn an ủi, là sự ñộng viên tinh thần quý giá.

Những ngày ñầu năm cũng là dịp ñể chúng ta ñến thăm bà con, bạn bè, cùng tặng nhau những lời chúc tốt ñẹp, cùng uống với nhau ly rượu, một tách trà. Nếu có ñiều kiện, chúng ta tổ chức tham quan những di tích lịch sử, những thắng cảnh của quê hương ñể thấy rằng ñất nước ta thật ñẹp ñẽ, dân tộc ta thật kiên cường bất khuất. Tình yêu quê hương sẽ có dịp ñược tăng trưởng, tình cảm giữa người và người có dịp ñược thắt chặt. Ta

sẽ thấy lòng mình chan hòa cùng ñất trời và con người, ta sẽ biết cách sống ñầy tình nghĩa với ñồng bào ñồng loại. Ta cũng biết tôn trọng và bảo vệ môi trường sống chung qua ta, bởi vì vạn vật ñối với ta ñều vô cùng thân thiết.

Tuy nhiên, những loại hình giải trí ña dạng cũng chỉ “mua vui một vài trống canh”, niềm hạnh phúc sum họp rồi cũng nhường cho nỗi sầu ly biệt. Mấy ngày Tết rộn ràng bao nhiêu, khi trở lại với những lo toan ñời thường, chúng ta càng thấy quạnh quẽ trống vắng. Nhất là ñối với những người luống tuổi neo ñơn, khi con cháu lần lượt ra ñi hết, thì niềm sum họp ngắn ngủi ngày nào càng làm nặng nề hơn nỗi buồn hiu quạnh hôm nay. Cho ñến niềm hạnh phúc của người Phật tử cảm nhận ñược khi ñến chùa, cũng chỉ hiện hữu khi họ còn chiêm ngưỡng dung mạo và nụ cười tự tại của Ðức Phật, còn ñắm mình trong khung cảnh bình an của ngôi Già-lam. Trở về nhà, họ lại bị quay cuồng trong vòng xoáy của cuộc tồn sinh, lại bị ñắm nhiễm trong trần cảnh và bị trói buộc trong xiềng xích danh lợi. Vì thế, trong niềm vui nào cũng ẩn hiện bóng dáng của khổ ñau, vì vui ấy do vay mượn từ bên ngoài và vì nó không bền lâu, không chắc thật. Cũng như mùa xuân ñất trời, chỉ hiện diện trong ba tháng rồi theo luật tuần hoàn, nhường chỗ cho mùa hè nóng bức. Nhà Phật gọi ñó là cái vui sinh diệt, vui trong vô thường.

Vậy thì, có niềm vui nào tồn tại vĩnh viễn không? Nếu có, bằng cách nào chúng ta tìm ñược niềm vui ấy? Ðây là vấn nạn của con

người, và chính Ðức Phật ñã ñưa ra lời giải ñáp tường tận, cách ñây hơn 25 thế kỷ.

Chúng ta thường ñổ thừa hoàn cảnh và những tác nhân bên ngoài gây ñau khổ cho mình. Rất ít người chịu nhìn lại bản thân, xem phiền não do ñâu mà có. Kinh Lăng Nghiêm kể ñoạn ngài A-Nan hỏi Ðức Phật: “Bạch Ðức Thế Tôn, thế nào là cội gốc phiền não sinh tử, thế nào là cội gốc Bồ-ñề Niết-bàn?”. Câu trả lời ñến từ mười phương chư Phật: “Cội gốc phiền não sinh tử là sáu căn của ông, cội gốc Bồ-ñề Niết-bàn cũng là sáu căn của ông chứ không ñâu khác!”. Mắt thấy sắc liền phân biệt ñẹp xấu, ñẹp thì muốn chiếm làm của riêng, xấu thì sanh tâm ghét bỏ, khi lòng tham không thỏa mãn lại phát khởi sân hận...Tai nghe tiếng, mũi ngửi mùi, lưỡi nếm vị, thân xúc chạm, ý duyên theo pháp trần... mỗi mỗi ñều dính mắc nên tạo nghiệp. Nghiệp thiện dẫn ta ñến các cõi lành, nghiệp ác dẫn vào ñường dữ, rốt cuộc cứ quẩn quanh trong ba cõi sáu ñường! Như thế, nếu các căn tiếp xúc với trần cảnh mà dính mắc, thì ngay hiện ñời ñã chịu phiền não, khi mất thân lại mang nỗi khổ lớn nhất, ấy là cái khổ luân hồi sinh tử. Ngược lại, nếu vẫn tiếp duyên xúc cảnh mà không khởi tâm phân biệt, thì nghiệp do ñâu phát sinh? Vòng luân hồi ñương nhiên bị chặt ñứt.

Hình tượng Ðức Bồ tát Di-Lặc mập tròn, bụng to, khuôn mặt ñầy ñặn phúc hậu, nụ cười thật thoải mái với những ñứa trẻ vây quanh, biểu hiện một niềm hạnh phúc vô bờ. Vì sao Ngài có ñược sự hỷ lạc tuyệt vời ñến thế? Những ñứa trẻ tượng trưng sáu trần luôn bám theo Ngài quậy phá, như trần cảnh lúc

nào cũng hiện hữu xung quanh chúng ta. Nhưng khác với chúng ta, Ngài tuy vẫn tiếp duyên mà không chấp trước, không nhiễm ô. Vì Ðại xả nên lục tặc biến thành lục thông, nên Ngài luôn luôn có một niềm vui trọn vẹn, miên viễn (Ðại hỉ). Niềm vui nầy là tiền ñề của hạnh phúc tuyệt ñối - hạnh phúc giải thoát khỏi sinh tử luân hồi.

Như vậy, hạnh phúc thật sự của con người không phải từ bên ngoài ñến, mà từ sự buông xả ở ngay nội tâm mình. Trong ñời sống thường nhật, chúng ta xả bỏ những tranh chấp hơn thua, những ñiều thị phi không như ý, xem ñó chỉ là những cơn mưa bóng mây thoáng qua rồi mất; ngay lúc ấy, ta thấy mình ñược an ổn ñôi phần. Tiến lên một bước, ta quán chiếu trần cảnh chỉ là duyên hợp giả có, tâm không khởi phân biệt khi các căn tiếp xúc các trần. Biết rằng mọi ý niệm ñều hư dối, từng bước ta buông xả hết mọi tình chấp ñối với ta - người và các pháp. Buông xả thì mới hay Niết bàn tại hiện tiền chứ không ở ñâu xa lạ, và mùa Xuân bất diệt cũng ở ngay tại ñây và bây giờ!

Nhận ra mùa Xuân bất diệt ấy, Sơ Tổ Trúc Lâm Ðiều Ngự Giác Hoàng ñã làm bài kệ:

Niên thiếu hà tằng liễu sắc không,

Nhất xuân tâm sự bách hoa trung.

Như kim khám phá Ðông hoàng diện,

Thiền bản bồ ñoàn khán trụy hồng.

Hòa thượng Trúc Lâm dịch:

Thuở bé chưa từng rõ sắc không,

Xuân về hoa nở rộn trong lòng.

Chúa Xuân nay bị ta khám phá,

Chiếu trải giường thiền ngắm cành hồng.

Tuổi trẻ chưa thấu rõ lý sắc không, cứ mãi mê ñuổi theo ngoại cảnh, nên khi thấy hoa nở báo xuân về, lòng bỗng nhiên rộn ràng cảm xúc. Ngày nay, Ngài ñã khám phá bộ mặt thật của Chúa Xuân, tức nhận ra bản lai diện mục của chính mình và quán triệt thực tướng của các pháp. Các pháp do duyên tụ hợp, hết duyên lại trở về không, tánh của các pháp vốn là Không, nhờ duyên hợp nên giả có. Bằng cái thấy siêu việt nhị nguyên, Thiền sư luôn sống trong mùa xuân vĩnh cửu; Ta-bà cũng là Tịnh-ñộ, phiền não và Bồ-ñề không hai không khác. Người vô sự ngồi trên giường thiền, ngắm từng cánh hồng rơi rụng mà lòng vẫn an nhiên. Bởi vì, hoa nở hoa tàn vẫn là xuân, mỗi phút giây ñều là xuân.

Trong hội Linh Sơn, khi Ðức Phật ñưa cành sen xanh lên, nhìn khắp lượt ñại chúng, Ngài bắt gặp ánh mắt Ca-Diếp. Thời ñiểm bốn mắt nhìn nhau là một khoảnh khắc thiên thu. Tâm thầy và tâm trò tương ưng, không lời diễn tả nên chỉ biết mỉm cười! Nụ cười Ca-Diếp là hình ảnh tuyệt ñẹp thể hiện sự khế hợp Thầy-trò trong một thực tại vô ngôn, khi Chúa Xuân bị khám phá. Ý nghĩa sâu xa của sự tích Niêm hoa vi tiếu không phải là ở chỗ niêm hoa (ñưa cành hoa lên) hay vi tiếu (mỉm cười), mà chính là sự giao cảm bất tư nghì giữa tâm Thầy và tâm trò, tại thời ñiểm

tứ mục tương cố (bốn mắt gặp nhau). Do vậy, Ðức Phật mới trao truyền Chánh pháp nhãn tạng, Niết bàn diệu tâm cho Ca-Diếp. Và cũng từ ñó, Phật pháp lưu truyền như nước từ nguồn tỏa khắp các nhánh sông, mang ñến sức sống cho muôn loài muôn vật. Cho ñến ngày nay, sức sống ấy vẫn luôn tuôn trào, ñể những người hữu duyên có thể nhìn thấy nhánh mai vàng rực rỡ trong một ñêm cuối xuân!

Nhân mùa xuân ñất trời lại ñến, chúng ta hãy cùng chân thành chúc nhau sớm khám phá Chúa Xuân miên viễn của chính mình, sớm có niềm vui thưởng thức vẻ ñẹp của cành mai không bao giờ tàn tạ. Niềm vui ấy mới là tuyệt ñối, là vĩnh cửu, mới là mục ñích cao tột trong ñời tu của tất cả chúng ta.

MỘT SỐ LỄ HỘI MÙA XUÂN QUA MẤY VẦN CA DAO ĐÀO ĐỨC NHUẬN Ở nước ta, nhất là ở miền Bắc từ Nghệ Tĩnh trở ra, mùa Xuân là mùa của hội hè ñình ñám. Ca dao ta có câu:

Tháng Giêng ăn Tết ở nhà, Tháng Hai cờ bạc, tháng Ba hội hè.

Thế nhưng, không phải chỉ có “tháng Ba hội hè” mà hội hè trải dài suốt cả mùa Xuân. Đây là hội tháng Giêng:

Lễ Phật quanh năm, Không bằng hội Rằm tháng Giêng.

Đây là hội tháng Hai: Ai là con cháu Rồng Tiên

Tháng Hai mở hội Trường Yên thì về . . .

Đây là hội tháng Ba: Tình cờ ta lại gặp ta, Vui bằng mở hội tháng Ba ñền

Sòng. Có những ñịa phương như vùng “quan

họ” Bắc Ninh còn vạch ra lịch vui Xuân của từng làng ñể các làng tổ chức khỏi trùng nhau và dân chúng các vùng lân cận có thể tham gia:

Mồng bốn là hội Kéo Co, Mồng năm hội Ó chẳng cho nhau

về. Mồng sáu ñi hội Bồ Đề, Mồng bảy trở về ñi hội Đống Cao . .

. Có một số hội Xuân lại ñược tổ chức vào thượng tuần tháng Tư:

Ai ơi, mồng chín tháng Tư, Không ñi hội Gióng cũng hư một

ñời! Hay: Mồng bảy hội Khám,

Mồng tám hội Dâu, Mồng chín ñâu ñâu Trở về hội Gióng.

Tại sao hội hè ñình ñám lại thường ñược tổ chức nhiều nhất là vào mùa Xuân và thứ ñến là mùa Thu? Ngày trước, nước ta là một nước nông nghiệp theo phương pháp canh tác cổ truyền. Vào ngày mùa, người nông dân phải quần quật suốt ngày ngoài ñồng ruộng. Do ñó, họ cần phải có một khoảng thời gian nào ñó ñể nghỉ ngơi, giải trí, thụ hưởng cái thành quả lao ñộng dù ít oi của mình. Mùa Xuân chính là mùa lý tưởng nhất. “Hằng năm họ chỉ có hai dịp rảnh rỗi sau vụ cấy lúa Chiêm vào tháng Chạp và lúa Mùa

vào tháng Bảy. Giêng, Hai và tháng Tám là lúc dân quê ñược nghỉ ngơi, lúa lúc này ñã cấy xong và những hoa màu phụ cũng ñã trồng, mùa gặt chưa tới và hoa màu phụ cũng chưa dỡ. Nhân dịp này các làng tổ chức hội hè cho dân chúng mua vui.” (1) Trong tác phẩm Việt Nam Văn Hóa Sử Cương, nhà khảo cứu Đào Duy Anh cũng ñưa ra nhận xét:

“Trong làng thường năm có nhiều kỳ tế lễ ñể dân làng có dịp “ăn uống” và “vui chơi”. Những cuộc tế 1ễ lớn nhất là lễ Kỳ phúc về mùa Xuân và mùa Thu ñể cầu bình yên cho dân làng, lễ Nhập tịch hay vào ñám vào khoảng tháng Giêng, tháng Hai, khi thường thì chiếu lệ tế lễ dăm bảy ngày, năm nào hòa cốc phong ñăng dân gian làm ăn thịnh vượng hay nhân lễ rước sắc thần, hay nhân lễ khánh thành ñình mới thì mở Đại hội, bày những cuộc vui chơi hát xướng ñến nửa tháng hay cả tháng.” (2)

Các lễ hội mùa Xuân ở nước ta có từ bao giờ? Thật khó mà trả lời cho xác ñáng. Có một ñiều ta có thể xác nhận là ngay từ thời dân ta còn sống dưới chế ñộ bộ lạc quây quần ở vùng ñất châu thổ sông Hồng ngày nay, tức thời ñại Hùng Vương, thì ñã manh nha hình thức của lễ hội mùa Xuân. Trong tác phẩm Việt Nam Cổ Văn Học Sử, tác giả Nguyễn Đổng Chi ñã viết:

“Vào những ngày hội hoặc ngày tế thần, thường thường là mùa Xuân xa ngày cấy hái, trai gái các bộ lạc thôn ấp thường tụ tập lại một nơi, ñặt ra lời ví hát ghẹo nhau, trong khi gảy ñờn, thổi sáo, ñánh trống, múa nhảy hay là bày các trò vui.” (3)

Thường thường lễ hội mùa Xuân ñược tổ chức ở chùa hay ñình làng.

Chùa là nơi thờ Phật. Đình, miếu là nơi thờ Thần.

“Miếu là chỗ quỷ thần bằng y, ñình là nơi thờ vọng, và ñể làm nơi công sở cho dân chúng hội họp.” (4)

“Làng nào cũng có một cái nhà chung (tức là Đình Làng – ĐĐN chú thích) vừa là nơi thờ Thần, vừa là nơi tụ hội của dân. Đối với dân làng, thần Thành Hoàng là biểu hiệu của lịch sử, phong tục, ñạo ñức, pháp lệ cùng hy vọng chung của cả làng, lại cũng là một thứ quyền uy siêu việt, một mối liên lạc vô hình, khiến cho hương thôn thành một ñoàn thể có tổ chức và hệ thống chặt chịa.” (5)

Đình miếu là nơi thờ thần Thành hoàng. Mỗi làng thờ một vị thần Thành hoàng, có làng thờ hai hoặc ba vị. Các vị Thành hoàng có thể là những nhân vật huyền thoại của dân tộc như Phù Đổng Thiên Vương, Chữ Đồng Tử, Liễu Hạnh Công chúa…hay các nhân vật lịch sử có công với dân tộc như Hai Bà Trưng, Đinh Tiên Hoàng, Trần Hưng Đạo…Có làng thờ Thành hoàng là người ñã có công xây dựng ra làng như Hoàng Cao Khải ñược thờ ở Thái Hà ấp, Nguyễn Công Trứ ñược làm Thành Hoàng ở nhiều ñình làng thuộc hai huyện Tiền Hải và Kim Sơn tỉnh Ninh Bình. Lại có nhiều làng, vì niềm tin ñặc biệt vào những người thác sinh vào ngày giờ ñược xem là linh thiêng cũng ñược dân làng thờ làm thần Thành hoàng, lắm khi các vị thần này là những tà thần ăn trộm, thần tà dâm v.v. . .

Trong các ngày lễ hội, ngoài các chính lễ ñược thực hiện một cách trang trọng như lễ mộc dục (tắm cho tượng thần thờ trong ñình) các hình thức tế lễ…còn có một nghi thức ñặc biệt gọi là “hèm”, người ta thường bày

một trò tiêu biểu ñể nhắc lại tâm tính, sự nghiệp hoặc hành vi của vị thần làng thờ. Như sau ñây chúng ta sẽ thấy trong sự tích “ñánh giặc Ân” của Thánh Gióng tức Phù Đổng Thiên Vương, sự tích “cờ lau tập trận” của Đinh Bộ Lĩnh tức vua Đinh Tiên Hoàng, hay trong lệ “rã ñám” của làng La Khê ở Hà Đông.

Cây có cội, nước có nguồn, người có tổ tông. Dân ta không bao giờ quên nguồn gốc tổ tông của mình. Thế nên ñã từ ngàn xưa, dân ta không bao giờ quên ñược ngày giỗ Tổ Hùng Vương:

Ai về Phú Thọ cùng ta, Vui ngày Giỗ Tổ tháng Ba mồng

mười. Dù ai ñi ngược về xuôi, Nhớ về Giỗ Tổ mồng mười tháng

Ba. Và có lẽ cũng ñã tự ngàn xưa, ngày Giỗ

Tổ Hùng Vương ñã ñược xem là ngày Quốc lễ. Hằng năm, tại Đền các vua Hùng trên

núi Nghĩa Lĩnh thuộc phủ Lâm Thao tỉnh Phú Thọ, dân làng Cổ Tích vẫn theo cổ lệ tổ chức hội Giỗ Tổ từ ngày ñầu tháng Ba mãi ñến ngày chính lễ là ngày 10 tháng Ba mới rã ñám. Dân bốn phương trong nước lũ lượt ñổ về ñây dự Hội ñể tỏ lòng tưởng nhớ và biết ơn các vị Vua Hùng ñã dày công khai sáng Tổ Quốc Việt Nam. Vào ngày chính lễ mồng mười tháng Ba có Quốc tế do ñại diện triều ñình cử về làm chủ tế. Về sau chính quan ñầu tỉnh Phú Thọ thay mặt triều ñình ñứng chủ tế. Trong thời gian từ ngày khai hội ñến ngày mãn hội, có nhiều trò chơi ñược tổ chức cho dân bốn phương về thưởng thức như trò ñu tiên, leo giây, thả diều, ñánh còn v.v . . .

Đu tiên mới dựng năm nay

Cô nào hay hát kỳ này hát lên. Tháng Ba nô nức hội Đền Nhớ ngày Giỗ Tổ bốn nghìn năm

nay. Dạo xem phong cảnh trời mây. Lô Đà, Tam Đảo cũng quay ñầu về. Khắp nơi con cháu ba kỳ. Kẻ ñi cầu phúc, người ñi cầu tài. Sở cầu như ý ai ai. Xin rằng nhớ lấy mồng mười tháng

Ba. Ngày Giỗ Tổ cũng còn là dịp hẹn hò của

bà con gần xa gặp nhau ñể nhắc nhở nhau giữ gìn nước Tổ, cầu chúc cho nhau những lời tốt ñẹp mặn nồng:

Đến dây sum họp vui cười, Trước là lễ Tổ viếng nơi mộ phần. Sau là tài tử giai nhân Hàn huyên kể nỗi kẻ gần người xa. Gần xa ta cũng một nhà. Cũng dòng Hồng Lạc, cũng là viêm

bang. Chúc rằng: phú quí thọ khang. Tổ cho phúc trạch bình an muôn

nhà Rời ñất Tổ Phú Thọ, chúng ta hãy cùng

nhau về thăm vùng ñất phát tích vị anh hùng huyền thoại của Dân tộc: Đức Thánh Gióng tức Phù Đổng Thiên Vương:

Ai ơi, mồng chín tháng Tư, Không ñi hội Gióng cũng hư một

ñời. Làng Gióng tức làng Phù Đổng thuộc

huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Hội ñền Phù Đổng Thiên Vương tục gọi là hội Gióng ñược tổ chức vào ngày mồng 9 tháng Tư với sự tham dự của dân 4 làng thuộc tổng Phù Đổng: Phù Đổng, Phù Dực, Đồng Viên và

Đồng Xuyên. Hội tổ chức cuộc rước lịch sử với những hình ảnh thật rực rỡ diễn lại sự tích “ñánh giặc Ân” của cậu bé làng Gióng mà về sau ñược các vua phong tặng là Phù Đổng Thiên Vương.

Trước ngày hội Gióng, các ñịa phương kế cận ñã có hội Khám và hội Dâu :

Mồng bảy hội Khám, Mồng tám hội Dâu, Mồng chín ñâu ñâu Thì về hội Gióng.

Hay: Râm râm hội Khám, U ám hội Dâu,

Vỡ ñầu hội Gióng. Lại có câu : Dù ai buôn bán trăm nghề Nhớ ngày mồng tám thì về hội Dâu.

Khám tức làng Vân Khám xứ Kinh Bắc. Dâu tức làng Dâu nay là xã Thanh

Khương, huyện Thuận Thành, tỉnh Hà Bắc. Thiên Ứng Tự nằm trên ñất làng Dâu nên dân gian quen gọi là chùa Dâu. Chùa Dâu nổi tiếng với bốn pho tượng gọi là tượng Tứ Pháp: Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi và Pháp Điện. Chùa thờ Phật mẫu Man Nương, một nhân vật huyền thoại của Phật Giáo Việt Nam từ thời Bắc thuộc lần thứ nhất, dưới ñời Sĩ Nhiếp làm Thái thú ñất Giao Chỉ (187-226). Hội Dâu ñược tổ chức mỗi năm hai lần : một lần vào ngày 17 tháng Giêng tương truyền là ngày sinh của Man Nương với tục thi làm bánh dầy thật hấp dẫn. Ngày hội chính thức ñược tổ chức vào ngày Phật Đản (cũ) tức là ngày mồng tám tháng Tư với ñám rước tượng Tứ Pháp thật linh ñình, ngoạn mục.

Theo kinh nghiệm của dân chúng ñịa phương, vào những ngày ñầu tháng Tư, bầu

trời thường có mây ñen vần vũ và sau ñó là những cơn mưa ñầu mùa Hạ, do ñó mới có câu “râm râm hội Khám, u ám hội Dâu”. Hơn nữa, như trong tên gọi Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện (mây, mưa, sấm, chớp) ñã cho ta thấy hệ thống chùa Tứ Pháp trong giai ñoạn hình thành ñã nói lên một nhu cầu thiết yếu củasinh hoạt nông nghiệp: Mưa, và vì vậy, một số trò diễn trong các lễ hội mùa Xuân của hệ thống Tứ Pháp thường mang hình thức “rước nước cầu mưa” :

Ba bà trẩy hội chùa Un, Mưa gió ùn ùn , thiên hạ lại dễ

làm ăn. Tục lệ rước tượng Tứ Pháp với những

ñiệu múa dân gian ñầy màu sắc ngoạn mục vào ngày mồng 8 tháng Tư luôn luôn là một hình ảnh ñầy sức quyến ru:

Dù ai buôn bán ñâu ñâu Hễ trông thấy tháp chùa Dâu thì

về. Dù ai buôn bán trăm nghề, Nhớ ngày mồng tám thì về hội

Dâu. Hội Gióng là nơi qui tụ nhiều khách thập

phương ñến ñể xem diễn lại sự tích “Thánh Gióng ñánh giặc Ân” và ñể tưởng nhớ lại công ơn của vị anh hùng Dân Tộc. Trẻ con trong làng và quanh vùng cũng bắt chước “diễn trận” nên mới sinh ra cái cảnh “vỡ ñầu hội Gióng”.

Lại có câu: Mồng bảy hội Khám, Mồng tám hội Dâu, Mồng mười hội Bưởi không ñâu vui

bằng. Làng Bưởi là tên Nôm của làng Đại Bái, nay thuộc huyện Gia Lương, tỉnh Hà Bắc.

Làng này xưa nổi tiếng về nghề gò ñồng, thờ ông Nguyễn Công Truyền làm tổ sư, gọi là Đại Bái tiên sư. Làng này có tục lệ tế Tiên sư thật ñặc biệt, ñó là lễ thắp hương của những người ñồng niên canh. “Tất cả dân làng và những người làng ñã ñi cư ngụ nơi khác, nếu có ñiều kiện về lại quê hương ñều theo một quy ước chung: cứ ñến tuổi 49 là tuổi ra lềnh, người nào cũng có nhiệm vụ thắp hương hàng ngày ở ñền thờ Tổ. Lần lượt năm nay số người ñồng hương ñến lễ, năm sau sẽ là tốp người kế tiếp vào tuổi ấy, ra thắp hương từ sáng sớm. Người ở xa không về ñược, có thể gửi hương về nhờ bạn cùng lứa tuổi mình thắp hộ.” (6)

Rời hội Bưởi của xứ Hà Bắc, chúng ta hãy về Hà Nam tham dự ngày hội tưởng nhớ công ơn của Triệu Quang Phục tức Triệu Việt Vương (549-571) người ñã có công lãnh ñạo dân ta kháng chiến chống lại tướng nhà Lương của Trung Hoa là Trần Bá Tiên, một tên Thái thú tàn ác ñang cai trị ñất Giao Châu:

Làng Đọ bơi trải, Làng Nội lãi lèn, Làng Chiền chạy ngựa.

Ba làng này thuộc xã Chung Lý, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam. Trên bờ sông Long Xuyên chảy qua ba làng có ñền thờ Dạ Trạch Vương Triệu Quang Phục. Hằng năm vào những ngày ñầu tháng Giêng, ba làng này mở hội Xuân ñể tưởng nhớ Triệu Việt Vương. Dân làng Đọ tổ chức bơi thuyền trải, một loại thuyền nhỏ và dài, còn gọi là thuyền ngo. Dân làng Nội thi hát “lãi lèn”, một ñiệu dân ca cổ của dân huyện Lý Nhân. Dân làng Chiền có tục thi múa ngựa giấy.

Nước ta có nhiều sông ngòi – sông thiên nhiên và sông ñào. Do ñó, tục ñua thuyền vào các ngày lễ hội thường ñược nhiều làng thực hiện. Thuyền ñua có hai hình thức : hoặc thuyền trải hoặc thuyền rồng – tức loại thuyền có chạm ñầu rồng ở ñầu thuyền hay cả hình rồng suốt lườn thuyền :

Cầu Quan vui lắm ai ơi, Trên thì chợ họp, dưới bơi thuyền

rồng. Cầu Quan xưa là huyện lị của huyện Nông Cống tỉnh Thanh Hóa. Nơi ñây có chợ Thượng họp ngay trên bờ một con sông ñào từ thời nhà Lê. Xưa kia, hằng năm ñến ñầu mùa Xuân, Cầu Quan có hội ñua thuyền rồng cho trai tráng trong làng thi tài. Dân chúng kéo về chợ Thượng vào ngày ñầu Xuân vừa mở hàng phiên chợ Tết, vừa ñược xem bơi thuyền rồng.

Hoặc như : Quyển Sơn vui thú nhất ñời, Dốc lòng trên giặm, dưới bơi ta về.

Làng Quyển Sơn nằm trên bờ sông Đáy thuộc huyện Kim Bảng, tình Hà Nam là nơi có nhiều thắng cảnh kỳ thú. Hàng năm làng tổ chức hội Xuân vào tháng Giêng với tục thi hát giặm – một thể ñiệu dân ca miền Bắc và bắc Trung Phần, và thi bơi trải.

Làng Đạo Chân tức Kẻ Dầu tỉnh Bắc Ninh cũng có tục ñua thuyền :

Kẻ Dầu có quán Đình Thanh, Kẻ Hạc ta có ba ñình, ba voi. Mười tám cất thuyền xuống bơi, Mười chín giã bánh, hai mươi rước

Thần. Rước Thần tức rước tượng thần Thành

hoàng của làng.

Rời xứ Kinh Bắc ña tình, chúng ta hãy về thăm Ninh Bình, nơi dấy nghiệp của vị Vua ñầu tiên của nước Việt Nam ñộc lập: Đinh Tiên Hoàng.

Ai là con cháu Rồng Tiên, Tháng Hai mở hội Trường Yên thì

về. Về thăm ñất cũ Đinh Lê, Non xanh, nước biếc bốn bề như

xưa. Làng Trường Yên thuộc huyện Gia Viễn,

tỉnh Ninh Bình là nơi có ñền thờ vua Đinh Tiên Hoàng. Hằng năm làng mở hội Xuân từ ngày 15 ñến ngày 20 tháng Hai. Trong những ngày hội có nhiều trò vui chơi như thi thơ, hát chèo, chọi gà, bơi thuyền và ñặc biệt nhất là diễn lại sự tích “cờ lau tập trận” của Đinh Bộ Lĩnh thuở hàn vi. Một số trẻ mục ñồng ñược làng lựa chọn khoanh tay làm kiệu rước một trẻ mục ñồng khác ñóng vai Đinh Bộ Lĩnh. Trong cuộc diễn, họ cùng hát lại bài ca tương truyền là ñã có từ thời Đinh Bộ Lĩnh còn chăn trâu và tổ chức tập trận bằng cờ lau:

Cỏ cây ấy, nước non này, Nước non quanh quất, cỏ cây xanh

rì. Rừng hoang, cỏ rậm ñể chi, Phen này ta quyết dọn ñi cho rồi. Này này chúng bạn ta ơi!

Ở trên là một số lễ hội mùa Xuân tiêu biểu nói lên lòng tín mộ và tri ân các bậc anh hùng liệt nữ ñã dày công xây dựng và bảo vệ ñất nước Việt Nam thân yêu qua suốt dọc trường kỳ lịch sử của Dân Tộc. Có thể nói từ thời Quốc Tổ Hùng Vương qua thời Hai Bà Trưng, Bà Triệu, Bố Cái Đại Vương . . . thời kỳ Độc Lập với Ngộ Quyền, Lý Thường Kiệt,

Trần Hưng Đạo, Quang Trung . . . ñến thời kỳ kháng Pháp với Nguyễn Trung Trực, Phan Đình Phùng, Phan Bội Châu . . . hầu như không có một vị anh hùng Dân Tộc nào lại không ñược dân ta sùng bái, hương khói phụng thờ.

“Việc thờ cúng các danh nhân anh hùng chẳng những do lòng biết ơn các Ngài mà còn do thành tâm cầu xin các Ngài phù giúp dân làng họăc tiếp tục góp công bảo vệ ñất nước.” (7)

Trong hàng các nhân vật huyền thoại ñược dân ta thờ phụng như Phù Đổng Thiên Vương, Chữ Đồng Tử, Tản Viên Sơn Thần thì Liễu Hạnh Công Chúa “tuy phải sinh sau ba vị kia cả ngàn năm, Thánh mẫu Liễu Hạnh lại ñược sùng kính tôn thờ như tín ngưỡng dân gian lan rộng khắp nơi, từ Phủ Giầy Nam Định ñến chù Thiên Minh Lạng Sơn, vào ñền Sòng Thanh Hóa, ra Tây Hồ Thăng Long, vào Sóc Hương Nghệ An ñâu ñâu cũng hiển linh thiêng liêng.” (8)

Đã có nhiều câu ca dao ghi lại ngày hội Thánh mẫu Liễu Hạnh:

Tháng Tám giỗ Cha, Tháng Ba giỗ Mẹ.

Hay: Nhất hội Hương Tích, Nhì hội Phủ Giầy.

Giỗ Cha tức giỗ Đức Thánh Trần. Đức Thánh Trần là tên gọi cung kính của dân gian ñối với Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, vị anh hùng Dân Tộc ñã ba lần lãnh ñạo nhân dân Việt Nam chống cuộc xâm lăng của giặc Nguyên dưới thời nhà Trần vào thế kỷ thứ 13.

Đền Thánh mẫu Liễu Hạnh tục gọi là ñền Phủ Giầy toạ lạc tại xã Vân Cát, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Hằng năm ñền mở

hội từ ngày mồng 1 ñến ngày mồng 3 tháng Ba mới rã ñám.

Hội Phủ Giày còn gọi là ngày hội Thánh Vân Hương thu hút hàng trăm ngàn người ở khắp các tỉnh miền trung du Bắc Việt và bắc Trung Việt. Đây ñược xem là ngày Hội Xuân lớn nhất ñất Bắc và thời trước ñược xem là ngày quốc lễ. Vào ngày khai Hội, triều ñình cử một vị quan Khâm Sai Đại Thần hoặc là quan Tổng Đốc Nam Định ñứng làm chủ tế. Trong suốt thời gian lễ hội có nhiều trò vui chơi như ca hát, kéo chữ, ñánh cờ . . . ñặc biệt nhất là các cuộc tế lễ rất linh ñình thu hút khá ñông các “ñồng cô, bóng cậu”. Tưng bừng và hấp dẫn nhất, ñó là ñám rước Thánh mẫu từ ñền Phủ Giầy ñến xã Phù Chính ở chân núi Gôi vào ngày mồng 6 tháng Ba. Đây là một ñám rước ñầy màu sắc và hương vị : màu sắc của cờ xì, áo quần, hương vị của các loại hoa quả và hương ñèn của một rừng người kéo dài hàng năm bảy cây số ngàn.

Ở Thanh Hóa có ñền Sòng thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh cũng là nơi ñược dân chúng ñến chiêm bái rất ñông, nhất là vào ngày húy kị mồng 8 tháng Ba của Đức Thánh Mẫu. Đền Sòng cũng tổ chức những trò vui chơi như ở ñền Phủ Giầy. Phần lớn ñệ tử của Mẫu Liễu Hạnh ñến ñền Sòng ñể cầu trừ tà ma và tật bệnh : Tình cờ ta lại gặp ta

Vui bằng mở hội tháng ba ñền Sòng

Đạo Phật du nhập vào nước ta ngay từ những thế kỷ ñầu của thiên niên kỷ thứ nhất. Rồi từ thời kỳ nước nhà giành ñược Độc Lập (939), nhất là vào ñời nhà Lý (1010-1225) và nhà Trần (1225-1400), ñạo Phật ñã giữ một ñịa vị quan trọng trong ñời sống tâm

linh và thế tục của dân tộc ta. Do ñó, tinh thần Phật Giáo ñã thấm nhuần vào tâm hồn dân tộc một cách sâu sắc. Có thể nói trong thời kỳ nầy, và ngay cả nhiều thế kỷ về sau, người Việt Nam nào cũng có thể tự xem mình là con Phật. Hầu như làng nào cũng có một ngôi chùa, chí ít cũng là một ngôi thảo am ñể thờ Phật, làm nơi lui tới chiêm bái của thiện nam tín nữ. “Đất vua, chùa làng, phong cảnh Bụt”. Khi ñến lứa tuổi bốn, năm mươi trở lên, các bà thường ñến chùa vào ngày mộng Một, ngày Rằm ñể nghe câu kinh, tiếng kệ. “Tục ta tin rằng trong ngày Rằm tháng Giêng, Đức Phật giáng lâm tại các chùa ñể chứng ñộ lòng thành của các tín ñồ Phật Giáo. Trong dịp nầy, chùa nào cũng ñông người ñến chiêm bái.” (9) Thế nên trong dân gian ñã có câu : Lễ Phật quanh năm, Không bằng hội Rằm tháng Giêng! Đất Bắc là nơi có nhiều ngôi chùa cổ nổi tiếng, quanh năm không lúc nào vắng hương khói. Đặc biệt là vào những ngày lễ hội mùa Xuân, khách thập phương qui tụ về chùa càng ñông, hoặc ñể dâng hương lễ Phật, hoặc ñể nghe các sư giảng Pháp, hoặc ñến chùa ñể ngoạn cảnh và thưởng thức các thú vui trong các dịp hội Xuân. Ngôi chùa nổi tiếng vì phong cảnh ñẹp bậc nhất ñất Bắc ñó là chùa Hương : Bối Khê, Tiên Lữ, Chùa Thầy Đẹp thì tuyệt ñẹp chưa tày chùa Hương. Tiên Lữ còn gọi là chùa Trăm Gian ở tỉnh Sơn Tây. Chùa Thầy nằm trên núi Sài Sơn cũng thuộc tỉnh Sơn Tây. Chùa Hương tức

chùa Hương Tích, dân ñịa phương vẫn gọi bằng cái tên nôm na quen thuộc là chùa Trong ñể ñối với chùa Ngoài chức chùa Thiên Trù nằm ở ñầu lối vào cửa ñộng. Chùa Hương Tích nằm trong một cái ñộng thạch nhũ cùng tên ñược mệnh danh là “Nam Thiên Đệ Nhất Động” ñược khắc ngay lối vào cửa ñộng với nét chữ sắc sảo, bay bướm của ông Chúa ña tình Trịnh Sâm tức Tĩnh Đô Vương (1767-1782). “Trong ngôn ngữ thường dùng, chùa Hương gần như ñồng nghĩa với toàn bộ cảnh ñẹp Hương Sơn. Nói “ñi chùa Hương” tức là nói “vào thăm cảnh Hương Sơn nói chung” chứ không riêng gì ñộng Hương Tích.” (10) Quả vậy, chùa Hương là ñiểm chính của một tập hợp nhiều thắng cảnh mang di tích Phật Giáo của vùng núi non Hương Sơn. Từ chùa Ngoài (Thiên Trù) vào ñến chùa Trong (Hương Tích) khách hành hương ngoạn cảnh lần lượt viếng thăm các thắng cảnh ngoạn mục khác : ñó là chùa Tiên nằm trên núi Tiên, chùa Giải Oan với suối nước trong thiên nhiên tuyệt vời, rồi am Phật Tích, ñộng Tuyết Quỳnh, ñến ñền Trần Song tức cửa Võng thờ Bà Chúa Thượng Ngàn. Chùa Hương nằm trong ñịa phận tỉnh Hà Đông. Lễ Hội chính thức là vào ngày Rằm tháng Hai, nhưng theo tục lệ, ngay từ ngày 6 tháng Giêng người ta ñã làm lễ mở cửa rừng cho dân chúng vào làm ăn và khách thập phương ngoạn cảnh chùa vào những ngày ñầu năm. Hội Chùa Hương thu hút khá ñông khách thập phương trước là ñể lễ Phật, sau là ñể ngoạn cảnh.

Ngày Xuân con én xôn xao

Nam thanh, nữ tú ra vào chùa Hương

Chim ñưa lối, vượn ñưa ñường Nam Mô Di Phật bốn phương chùa nầy!

Còn khách ña tình tìm ñến nơi nước non kỳ thú nầy ñể giải tỏa tâm tình :

Ai ñi trẩy hội chùa Hương Làm ơn gặp khách thập phương hỏi

giùm Mớ rau sắng, quả mơ non Mơ chua, sắng ngọt biết còn thương chăng?

Hội chùa Hương quyến rũ lòng người nhờ phong cảnh thiên nhiên kỳ thú thì hội chùa Thầy cũng làm say ñắm lòng người bởi phong cảnh thiên nhiên tuyệt mỹ không kém :

Nhớ ngày mồng bảy tháng Ba, Trở về hội Láng, trở ra hội Thầy.

Chùa Thầy tức Thiên Phúc Tự nằm trên núi Thầy tức Sài Sơn thuộc phủ Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây. Chùa Thầy, tên gọi của dân gian ñịa phương là chùa Cả – là ngôi chùa chính trong vùng có nhiều di tích kiến trúc Phật Giáo nổi tiếng, gồm có chùa Thầy tức chùa Cả , chùa Cao, chùa Một Mái hay chùa Bụt Mọc, hang Thánh Hóa, hang Cắc Cớ . . . Hàng năm chùa Thầy tổ chức hội Xuân từ ngày mồng 5 ñến ngày mồng 7 tháng Ba. Ngày mồng 7 tháng Ba ñược xem là ngày Thiền Sư Từ Đạo Hạnh sau khi tu hành ñắc ñạo ñã “hóa” trong một hang ñộng mà về sau dân gian ñã gọi là hang Thánh Hóa. Vào ngày khai hội, một ñàn tràng ñược dựng lên trước sân chùa Thầy. Các nhà Sư trình diễn ñiệu “múa lượn” nhịp nhàng theo dàn nhạc ñệm và tiếng chuông, tiếng mõ tụng kinh.

Sau thời lễ Phật khai hội là những trò vui Xuân. Khách thập phương tạo nên một dòng người ñầy sắc và hương ñi từ chùa Cả, qua chùa Cao . . . ñến hang Thánh Hóa, hang Cắc Cớ, ñộng Gió Lùa rồi lại quay về chùa Cả ñể xem trò “múa rối nước” – một nghệ thuật dân gian ñộc ñáo. Tương truyền Từ Đạo Hạnh là Tổ sư của trò “múa rối nước” nầy. Hội Láng ñược tổ chức ở ngôi chùa làng Láng nằm ở phía nam kinh thành Thăng Long. Chùa Láng cũng thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh và cũng khai hội vào ngày mồng 7 tháng Ba. Điểm ñặc biệt của hội Láng là diễn lại sự tích của Thiền sư Từ Đạo Hạnh và Pháp sư Đại Điên. Tương truyền Pháp sư Đại Điên dùng bùa phép ñánh chết Từ Vinh là thân phụ của Từ Đạo Hạnh. Để trả mối phụ thù, Từ Đạo Hạnh cũng ñã luyện tập bùa phép và cuối cùng ñã triệt hạ ñược Pháp sư Đại Điên. Do sự tích nầy nên vào ngày Hội, dân làng Láng rước kiệu Từ Đạo Hạnh ñi ngang qua ñình làng Thụy Hương là nơi thờ Pháp sư Đại Điên, ñám rước hướng ngọn cờ vào ñền Đại Điên, ñốt pháo thăng thiên giả bộ gây sự ñể diễn lại sự tích xung ñột thuở sinh thời giữa hai ông. Cũng bởi chùa Thầy khá nổi tiếng, nên những chùa quanh vùng cũng muốn tạo một sự so sánh ñể ñược tiếng thơm lây: Nhất vui là hội chùa Thầy

Vui thì vui vậy chẳng tày chùa Ngo Chùa Ngo khánh ñá chuông ñồng Muốn chơi thì trả của chồng mà

chơi. Những kẻ yêu nhau cũng muốn ñược so sánh với niềm vui của hội chùa Thầy : Nhất vui là hội chùa Thầy Vui thì vui vậy sao tày ñôi ta!

Lại có câu : Chẳng vui cung hội chùa Thầy Chẳng trong cũng thể Hồ Tây xứ Đoài! Xứ Đoài là tên gọi nôm na của tỉnh Sơn Tây ngày xưa. Hồ Tây nằm trong kinh thành Thăng Long, nhưng bờ phía tây của hồ này lại thuộc ñịa phận tỉnh Sơn Tây ngày xưa. Động chùa Thầy có hang Cắc Cớ thật nổi tiếng và hấp dẫn : Động chùa Thầy có hang Cắc Cớ Trai chưa vợ thì nhớ chùa Thầy Lại có câu: Gái chưa chồng nhớ hang Cắc Cớ Trai chưa vợ nhớ hội chùa Thầy Hay:

Mồng bảy tháng Ba Vui thay Cắc Cớ Trai chưa vợ nhớ hội chùa Thầy Gái không chồng nhớ ngày mà ñi!

Đã ñi hội chùa Thầy phải nhớ ñời hang Cắc Cớ – dân ñịa phương còn gọi là hang Thần. Mà cắc cớ thật! Bởi lẽ, muốn vào thăm hang Cắc Cớ, khách phải men theo con ñường ñộc ñạo sát vách hang mà ñi, vô ý sẩy chân là sa xuống vực sâu. Kẻ xuôi, người ngược, muốn qua mặt nhau phải ôm lấy nhau ñể khỏi phải sẩy chân xuống hố! “Trai chưa vợ nhớ hội cchùa Thầy” và “Gái không chồng nhớ ngày mà ñi” là vì vậy ñó ! Cũng thuộc tỉnh Sơn Tây còn có một ngôi chùa nữa cũng thật nổi tiếng, ñó là chùa Tây Phương : Ấy ngày mồng sáu tháng Ba

Ăn cơm với cà ñi hội chùa Tây !

Chùa Tây tức chùa Tây Phương, tên chữ là Sùng Phước Tự, nằm trên núi Tây Phương thuộc huyện Thạch Thất. Đây là ngôi chùa cổ khá nổi tiếng với pho tượng Tuyết Sơn và 77 pho tượng lớn nhỏ khác ñược ñiêu khắc bằng gỗ mít. Chùa có lối kiến trúc thật ñặc biệt với ba dãy nhà có mái hai tầng. Chùa mở hội vào ngày mồng 6 tháng Ba thu hút ñông ñảo khách thập phương ñến lễ Phật và chiêm bái các pho tượng quý hiếm. Ở Thái Bình cũng có một ngôi cổ tự nổi tiếng không kém. Đó là chùa Keo, tên chữ là Thần Quang Tự, tọa lạc tại làng Giao Thủy, tục gọi là làng Keo. Chùa Keo ñược quốc sư Dương Không Lộ (1016-1094) người làng Giao Thủy cho xây dựng vào năm 1061 dưới thời vua Lý Thánh Tông (1054-1072). Chùa Keo tổ chức một năm hai lần hội : Hội Xuân tổ chức vào ngày mồng 4 Tết với các lễ nghi và trò chơi mang ñặc tính nông nghiệp như thi thổi cơm, thi bắt vịt, thi ném pháo . . . Hội Thu ñược xem là hội chính tổ chức từ ngày 13 ñến ngày Rằm tháng Chín. Đây là một ngày hội Chùa thật tưng bừng với nhiều nghi thức trọng thể từ lễ dựng phướn, lễ tắm tượng, lễ rước tượng Tổ Dương Không Lộ ñến cuộc thi bơi thuyền rồng trên sông Trà Lĩnh. Thế nên dân gian ñã truyền tụng câu ca dao : Cho dù cha ñánh, mẹ treo Cũng không bỏ hội chùa Keo hôm rằm! Ở Hà Nôi có chùa Liên Trì, tục gọi là chùa Quan Thượng do Tổng ñốc Hà Ninh (Hà Nội, Ninh Bình) Nguyễn Đăng Giai, thường gọi là quan Thượng Giai, cho xây vào năm 1846. Chùa xây cạnh Hồ Tây, trong chùa có ñào 9

cái giếng nên còn gọi là chùa Cửu Tỉnh. Vào những ngày ñầu Xuân, dân chúng Hà Thành lũ lượt kéo nhau về chùa ñể lễ Phật. Rất tiếc là chùa ñã bị người Pháp cho triệt hạ ñể lấy ñất xây phủ Thống Sứ. Ngày nay chỉ còn lại ngọn tháp gọi là tháp Liên Trì :

Gần xa nao nức tưng bừng Vào chùa Quan Thượng xem bằng

ñộng tiên. Lầu chuông, gác tía ñôi bên, Trông ra chợ Mới, Tràng Tiền kinh

ñô. Khen ai khéo họa ñịa ñồ, Trước sông Nhị Thủy, sau hồ Hoàn

Gươm. Phong quang cảnh trí trăm ñường, Trong xây chín giếng, ngoài tường

lục lăng . . . Ở Bắc Ninh, các hội hát “quan họ” thường gắn liền với các sinh hoạt của chùa chiền, tức Hội Chùa. Bắt ñầu từ ngày mồng 4 Tết, các làng lần lượt kế tiếp nhau mở hội Xuân. Trong 2 tháng Giêng và Hai, có nơi sang tháng Ba, các làng phân bố các ngày hội Xuân sao cho không trùng nhau ñể dân chúng có dịp tham gia nhiều hội của nhiều làng khác nhau :

Mồng bốn là hội Kéo Co Mồng Nam hội Ó chẳng cho nhau

về. Mồng sáu ñi hội Bồ Đề, Mồng bảy trở về ñi hội Đống Cao . .

. Làng Hữu Chấp huyện Võ Giàng và làng Tích Sơn huyện Tam Dương ñều mở hội vào ngày mồng bốn Tết với tục nam nữ “kéo co”. Làng Ó tức làng Vân Ổ huyện Võ Giàng.

Ở Sơn Tây các hội “quan họ” cũng ñược phân bố như ở Bắc Ninh : Mười một thì hội Hương Nha Mười hai Gia Dụ, mười ba hội Hiền . . . Hát “quan họ” ñối với dân chúng miền Bắc quả có một sức quyến rũ kỳ lạ. Ta hãy nghe một cô gái Bắc Ninh mô tả niềm say mê hát “quan họ” như thế nào :

Mồng năm hội Ó, Quan họ dồn về. Hội vui lắm lắm, Chưa kịp ñi tắm, Chưa kịp chải ñầu. Trầu chưa kịp têm, Cau chưa kịp bổ. Miếng lành, miếng sổ, Miếng lại quên vôi. Người có yêu tôi, Thì người cầm lấy.

Trong các hội “quan họ” Bắc Ninh, tuy không phải là “hội Cả” nhưng hội Lim lại rất nổi tiếng :

Hôm nay là buổi hội Lim, Nhớ em nên phải ñi tìm em ñây. Nhất niên nhất lệ một ngày, Đôi ta tỏ nỗi niềm tây tự tình!

Hội Lim ñược tổ chức trên ñồi Lim, tức Hồng Vân Sơn, nằm trên ñịa phận 3 xã : Duệ Đông, Lũng Sơn và Lũng Giang, tổng Nội Duệ, huyện Tiên Du. Trên núi có chùa gọi là Hồng Vân Tự với quả ñại hồng chung ñúc từ ñời Lê Hiển Tông, niên hiệu Cảnh Hưng (1740-1786) và lăng ngài Hiếu Trung Hầu, một vị hoạn quan dưới thời Lê Cảnh Hưng. Vì không con cái, Ngài hiến dâng tài sản ñể xây ñình cho mấy xã thuộc tổng Nội Duệ. Thế nên, ñể nhớ công ơn Ngài, hàng năm ñến ngày 13 tháng

Giêng, dân Nội Duệ mở hội Xuân tại lăng của Ngài. Ngày hội nầy ñược gọi là ngày Hội Lim. Ngoài các trò chơi Xuân, hội nổi tiếng với tục hát “quan họ”. Hội Lim ñã thu hút khá ñông khách thập phương về tham dự, ñặc biệt là các chàng trai trẻ ñất Hà Nội. Sở dĩ Hội Lim ñã thu hút ñược nhiều người, một phần do phong cảnh hữu tình của ñồi Lim, nhưng phần khác có lẽ vì sức quyến rũ mê hồn của các cô gái vùng nầy. Tục ngữ ñã chẳng có câu: “Trai Cầu Vồng, Yên Thế ; Gái Nội Duệ, Cầu Lim” ñó sao! Và sau ñây là một số hội Xuân mang những sắc thái phong tục kỳ lạ. Đáng kể hơn cả là tục “rã ñám” của làng La : Bơi Đăm, rước Giá, hội Thầy, Vui thì vui vậy chẳng tày rã La! Làng Đăm là tên thông tục của làng Tây Tựu xưa thuộc tỉnh Hà Đông. Làng này có hội Tế Thần vào ngày mồng 9 tháng Ba. Trong ngày lễ hội này, làng Đăm có lệ thi bởi trải thật linh ñình. Làng Giá là tên thông tục của làng Yên Sở thuộc huyện Đan Phượng, Hà Đông. Đình làng này thờ Lý Nam Đế (544-548) làm Thành Hoàng. Trong lễ hội ñầu năm, dân làng Giá tổ chức cuộc rước Thần thật trọng thể. Hội Thầy tức hội chùa Thầy. Làng La tức làng La Khê thuộc phủ Hoai Đức, tỉnh Hà Đông. Theo thần tích, Thành hoàng làng La Khê nguyên là một tay ñạo chích lại dâm bôn, chết nhằm giờ thiêng nên ñược dân làng thờ phụng. Làng vào ñám hội Xuân từ ngày mồng 6 ñến ngày 12 tháng Giêng. Ngoài các cuộc tế lễ, rước xách và các trò vui Xuân bình thường, làng lại có một tục lệ thật kỳ lạ : tục “rã ñám”. Vào ngày 12

tháng Giêng, làng tổ chức rước thần Thành Hoàng vào lúc chạng vạng với sự tham dự ñông ñủ của dân làng. Khi kiệu rước thần vào ñình làng, ñèn ñuốc ñược thắp lên ñể tế lễ. Cuộc tế vừa dứt, tất cả ñèn ñuốc trong ñình, ngoài sân ñều tắt. Trong bóng ñêm, mọi người không kể già trẻ ñều ñược tha hồ sờ soạng nhau, ôm ấp nhau. Đó là “hèm” diễn lại trò của thần “ăn trộm dâm bôn” mà ! Họ “tự do” cho ñến khi ñèn ñuốc ñược thắp lên trở lại. Lệ “rã ñám” của làng La chấm dứt! Dân làng La vẫn tin ñây là một biểu lộ mang tính cách tín ngưỡng. Họ tin rằng, nếu làng không thực hiện lệ “rã ñám” như thường lệ, trong năm ñó dân làng sẽ gặp nhiều ñiều không may mắn! Dân làng Văn Trưng, tục gọi là làng Dưng thuộc phủ Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Yên lại bày tỏ hình thức luyến ái bằng một cách khác với tục “bắt chạch trong chum”. Dân gian ñã có câu ca dao nói lên sự hấp dẫn kỳ thú của tục lệ nầy: Bỏ con bỏ cháu, Không ai bỏ hội mồng sáu chợ Dưng! Xưa làng Văn Trưng có một ngôi chợ thật lớn, mỗi tháng họp sáu phiên thu hút ñông ñảo dân chúng quanh vùng, tục gọi là chợ Dưng. Chợ Dưng nằm gần ñình làng. Chợ Dưng mở phiên ñầu năm vào ngày mồng 6 tháng Giêng. Đây cũng là ngày làng cho tổ chức hội Xuân với nhiều trò chơi thú vị như leo cầu phao, chơi cờ bỏi, ñốt pháo thi, ñua thuyền trên ñầm Dưng, và ñặc biệt nhất là tục “bắt chạch trong chum”. Vào ngày hội, một dãy chum ñộ 5 hay 6 chiếc ñược ñặt trước sân ñình làng. Miệng chum nhỏ vừa ñủ cho một cánh tay thò vào

trong. Nước chứa hai phần chum. Trong chum thả một con cá chạch. Khách tham dự : mỗi chum cho một ñôi trai gái ñã quen thân nhau từ trước. Các cặp này, một tay phải ôm choàng lấy nhau, tay còn lại thay phiên nhau khoắng vào chum ñể bắt chạch. Các chàng trai lợi dụng cơ hội ngàn vàng này ñể sờ soạng nhũ hoa của các cô gái. Các cô không hề phản ñối. Mà ngay cả cha mẹ họ chứng kiến cuộc thi cũng khuyến khích họ tự do biểu lộ tình cảm. Tục lệ mà ! Cặp nào bắt ñược chạch mang ra khỏi chum trước thì thắng cuộc. Làng Dưng ở Vĩnh Yên có tục thi “bắt chạch trong chum” thì làng Me ở Sơn Tây có tục thi “ñánh cá” ở ao làng. Đây là một hội Xuân cũng khá hấp dẫn, ñến nỗi dân ñịa phương ñã hãnh diện so sánh trò vui của làng Me với những hội Xuân nổi tiếng khắp một vùng ñất Bắc :

Nhất hội Hương Tích, Nhì hội Phủ Giầy, Vui thì vui vậy chẳng tày ñánh cá

làng Me ! Làng Me là tên thông tục của làng Cung Thuận, huyện Tùng Thiện, tỉnh Sơn Tây. Làng Cung Thuận thờ Tản Viên Sơn Thần. Hàng năm làng mở hội Xuân từ ngày mồng 2 ñến ngày mồng 10 tháng Hai với nhiều trò vui như hát ñúm – một thể loại dân ca của ñịa phương, tổ tôm ñiếm . . . và ñặc biệt nhất là tục “ñánh cá” ñược tổ chức vào ngày mồng 4 tháng Hai. Đình làng có một cái ao thật lớn ñược thả các loài cá như: trôi, mè, trắm, chép. Suốt năm không ai ñược ñánh bắt cá ở ao làng. Để rồi vào sáng sớm ngày mồng 4 tháng Hai, hàng trăm trai tráng trong làng với nơm, vó trong tay ñứng chực sẵn quanh ao. Sau lưng

họ là người nhà và dân chúng quanh vùng ñứng xem. Hồi trống báo hiệu cuộc thi bắt ñầu vừa dứt, tất cả trai tráng dự thi nhảy ào xuống ao thi nhau ñánh bắt cá. Tiếng nơm, vó khuấy trong nước, tiếng reo mùng của kẻ bắt ñược cá hòa lẫn với tiếng reo hò cổ vũ của khách ñi xem vang dậy cả một góc trời. Sau nửa buổi, một tràng pháo nổ giòn báo hiệu cuộc thi chấm dứt. Tất cả cá bắt ñược ñem nộp cho làng. Ai nhiều cá ñược thưởng. Ai ít cá bị phạt. Người bị phạt phải nhận cá của làng ñem nướng ñể tế Thần. Lễ xong, số cá còn lại ñược ñem chia ñều cho tất cả các gia ñình trong làng. Làng Me có tục thi ñánh cá ở ao làng rồi lấy cá chia cho dân làng thì làng Sơn Đồng ở Hà Đông lại có tục dùng lễ vật cúng Thần ñể biếu cho các làng lân cận: Sơn Đồng có tục “múa mo”, Bánh dầy, bánh cuốn ñem cho các làng. Hàng năm làng Sơn Đồng thường tổ chức hội Xuân thật linh ñình vào ngày mồng 6 tháng Hai. Trong các lễ vật dùng ñể cúng Thần phải có bánh dầy và bánh cuốn. Sau khi tế Thần xong, bánh dầy và bánh cuốn ñược ñem biếu cho các làng lân cận ñể cầu mong năm sau làm ăn sung túc hơn. Ngoài tục lệ biếu xén này, làng còn có tục “múa mo” vào ngày Hội. Đây là một tục lệ mang màu sắc tín ngưỡng: câu mong sự sinh sản. “Múa mo” chỉ dành riêng cho trai chưa vợ, gái chưa chồng. Trai cầm kiếm vót bằng tre ñược sơn son. Gái cầm bông cũng ñược vót bằng tre tạo xơ thành 4 tầng nhuộm màu xanh, ñỏ, tím, vàng. Họ vừa múa, vừa hát theo ñiệu “chầu văn” với ý nguyện cầu mong tình duyên và sự sinh sôi sung mãn.

Ngày xưa, vào những năm trời làm hạn hán, ở Triều ñình cũng như trong dân gian ñều tổ chức lễ “ñảo vũ” (cầu mưa) thật trọng thể ñể cầu xin trời mưa. Làng Diềm ở Bắc Ninh tổ chức hội Xuân vào ngày Rằm tháng Giêng tại ñình làng Diềm. Cạnh ñình có một cái miếu thờ Vua Bà, một nhân vật huyền thoại ñược dân làng Diềm rất sùng bái. Vào ngày hội, ban ngày tổ chức các trò chơi, ñặc biệt là trò chơi cướp quả cầu nước, ban ñêm hát “quan họ” ngay ở sân ñình làng. Thế nhưng, vào những năm hạn hán, cần phải làm lễ “ñảo vũ” ñể cầu trời mưa thì hội “quan họ” lại ñược tổ chức ở miếu thờ Vua Bà thay vì ở ñình làng với lời hát như sau :

Trước ñền có một cây ña, Vương mẫu hạ giới thực bà chúa

Tiên. Trăm năm hương hỏa còn truyền, Dân vì hạn hán mở ñền cầu mưa . .

. Ý niệm về Quê Cha Đất Tổ vẫn hằng in sâu trong tâm khảm của con dân ñất Việt. Xưa dân 13 trại ở kinh ñô Thăng Long có lệ trở về quê cũ là làng Lệ Mật ñể mở hội Xuân : Đợi ngày hăm ba tháng Ba

Dân Trại ta vượt Nhị Hà thăm quê. Kinh quán, cựu quán ñề huề, Hồ Tây cá nhảy ñi về trong mây.

Lệ Mật xưa là một ngôi làng nhỏ bé nằm xa về phía tả ngạn sông Hồng (còn ñược gọi là sông Nhị). Theo thần tích ñình làng Lệ Mật thì vào thời nhà Lý (1010-1225) có một chàng trai họ Hoàng người làng Lệ Mật ñã có công trạng cứu một nàng công chúa khỏi bị chết ñuối trên sông Thiên Đức tức sông Đuống. Để ñền công cho chàng trai, nhà vua

muốn ban chức tước cùng ngọc ngà châu báu cho chàng. Thế nhưng, chàng ñã khéo léo từ chối mọi sự ñền ơn hậu hĩnh cho cá nhân chàng, và chàng chỉ xin cho dân làng Lệ Mật ñược ñến khai khẩn vùng ñất bỏ hoang ở phía tây kinh ñô Thăng Long và lập ra 13 trại. Dân 13 trại luôn nghĩ là mình có 2 quê hương: một ở Lệ Mật là cựu quán và một ở Thang Long là kinh quán. Hàng năm, ñến ngày 23 tháng Ba là ngày húy kị của vị Thần Hoàng họ Hoàng, dân kinh quán lại vê cựu quán Lệ Mật ñể làm giỗ vị ân nhân họ Hoàng ñồng thời mở hội Xuân thật tưng bừng với dân làng Lệ Mật. Tương truyền vào ngày này, cá ở Hồ Tây kinh ñô Thăng Long ñã nương theo mây bay về ñầy giếng nước ở ñình làng Lệ Mật (!). Lễ Hội Mùa Xuân là dịp ñể cho dân làng có cơ hội nghỉ ngơi vui chơi sau những tháng ngày làm lụng vất vả : Bao giờ cho ñến tháng Hai, Cho làng vào ñám, cho ai xem chèo. Lễ Hội Mùa Xuân là dịp ñể cho dân làng tỏ lòng tôn kính và ñặt niềm tin tưởng vào các ñấng thần linh mà làng ñã thờ phụng với những ñiều ước ao tốt ñẹp: Làng ta mở hội vui mừng, Chuông kêu, trống gióng vang lừng ñôi bên. Long ngai Thánh ngự ở trên, Tả văn, hữu võ, bốn bên rồng chầu. Sinh ra nam tử công hầu, Sinh ra con gái vào chầu thánh quân. Lễ hội mùa Xuân cũng còn là dịp ñể trai gái bộc lộ niềm khát khao luyến ái tự do,

không bị ràng buộc bởi những lễ nghi phiền toái của Nho Giáo:

Ăn chơi cho hết tháng Hai, Cho làng ñóng ñám, cho trai dọn

ñình. Trong thì chiêng trống rập rình, Ngoài thì trai gái trự tình cùng nhau.

Trên ñây là một số Lễ Hội Mùa Xuân ñược nhắc ñến qua một số ca dao mà chúng tôi sưu tầm ñược. Những lê hội này phần lớn ñã trở thành dĩ vãng từ những năm cuối cùng của cuộc Thế Chiến Thứ hai (1939-1945). Có nhiều lễ hội ñã biến mất không biết từ bao giờ và chỉ còn ghi lại trong sách vở cũ hoặc chỉ còn lưu lại trong trí nhớ dân gian qua mấy vần ca dao ngắn ngủi. Ngày nay, dù ở rải rác khắp thế giới, người Việt Nam chúng ta vẫn tổ chức Lễ Hội Mùa Xuân, thực chất là những hội chợ Tết, không còn những trò vui Xuân mang sắc thái ñịa phương làng xã như xưa nữa. Có một diều may mắn là chúng ta vẫn còn giữ ñược ngày Giỗ Tổ Hùng Vương, ngày Giỗ Trận Đống Đa, ngày Giỗ Hai Bà Trưng . . . dù rằng những lễ hội này chỉ ñược tổ chức một cách hạn chế về khung cảnh cũng như nhân sự. ĐÀO ĐỨC NHUẬN Ghi chú: (1) Toan Oánh – Hội Hè Đình Đám – quyển Hạ, trang 13. (2) Đào Duy Anh – Việt Nam Văn Hóa Sử Cương trang 132.

(3) Nguyễn Đổng Chi – Việt Nam Cổ Văn Học Sử – trang 65. (4) Phan Kế Bính – Việt Nam Phong Tục – trang 60 (5) Đào Duy Anh – sñd – trang 207. (6) Lê Minh Quốc – Các vị tổ ngành nghề Việt Nam – trang 35 (7) Trần Vinh – Tín Ngưỡng Thờ Cúng Các Danh Nhân Anh Hùng Của Ngưỡi Việt Nam Ngày Trước – Thế Kỷ 21 số 64/ 1994. (8) Lưu Văn Vịnh – Cơ Bút Đền Sòng – Khởi Hành số 23/1998. (9) Toan Oánh – sñd trang 379. (10) Trần Lê Văn – Văn Hóa, Giai Phẩm Tết Mậu Dần 1998. MÙA XUÂN của ĐỜI TÔI KOBAYASHI ISSA (1763-1827) THƠ VÀ ĐỜI Thiên Hương Chu Kim Hải soạn dịch Kobayashi Yatarõ ñược tôn sùng khắp hoàn cầu với cái tên Issa, có nghĩa là Một Tách Trà. Issa sanh năm 1763 làng Kashiwabara trong nông trại quận Nagano trung tâm Nhật Bản bây giờ. Núi non bao bọc vùng nông thôn Shinano vĩnh viễn gắng liền với tên của ông, cũng là vùng núi non phương Bắc trong Hồi

Ký “Con Đường Hẹp Đi Sâu vào Miền Bắc “ của Bashõ Matsũ.

Nhưng cuộc ñời bất hạnh của Issa cho ta ấn tượng một cuộc ñời không may với sức chịu ñựng âm thầm nhẫn nại nổi bật hơn cảnh sắc nên thơ hữu tình nơi ông chào ñời. Cuộc ñời mồ côi của ông luôn luôn bao phủ tang tóc. Từ khi còn quá nhỏ ñể nhận thức ñược những ngược ñãi bất công ñổ xuống ñầu do tâm cay ñộc của người ñời còn ñáng sợ hơn những bão táp tuyết giá của thiên nhiên. Từ hai tuổi mất mẹ khiến ñời ông là một hành trình ñi ñi lại lại, những chuyến di chuyểnquanh quẩn không ngừng từ nhà bà nội trở về nhà với cha nhưng nơi ñó cũng không phải là nhà của mình mà chỉ là nơi dừng ñể nhận tất cả sự hành hạ thù ghét vô cớ mà một ñứa trẻ có thể hiểu ñược tại sao. Ở nhà bị hành hạ quá sức phải lên chùa tá túc ngủ nhờ, nhưng lại phải quay về nhà làm ruộng khi người cha cần giúp ñỡ. Chùa là nơi nương tựa khi bị ruồng rẫy, sau này khi ra khỏi gia ñình thì nay ở nhờ nhàbạn vài tháng bạn kia vaì tuần, ñôi khi ở nhờ cả học trò, bất cứ ñâu quá khứ bà mẹ ghẻ ñáng ghê sợ như trong truyện cổ tích luôn luôn ám ảnh suốt thời gian lang thang không nơi cư trú. Vì thế Issa tự cho mình là Issa ăn mày.

Nhưng thơ của ông bộc lộ một tâm từ bi yêu thương thấu hiểu cái kiếp nhỏ nhoi yếu ñuối của những con côn trùng không ñủ sức tự bảo vệ như ñời ông khi còn thơ ấu.

Hãy bay ñi, bươm bướm ơi ! bụi nhân gian ta nghe phủ chĩu trên thân xác ta rồi !

Fly, butterfly ! I feel the dust of this world weighting my body

Tại Nhật Bản tất cả trẻ con trong trường ñều ñược học thơ của Issa về thú vật và côn trùng, hầu hết ai cũng có thể ngâm một vài bài thơ của ông. Làm thơ không những bộc lộ những ẩn ức ñau khổ sâu xa mà còn là một phần cảm nhận của tâm linh thấu ñáo lẽ nhân quả vô thường. Ông viết với tất cả tâm hiến dâng, sáng tác hơn hai mươi ngàn bài thơ hài cú, hàng trăm ñoản ca và nhiều dòng hài văn là văn suôi.

Dưới bóng những tàng cây nơi này ta với bướm nhân quả cũng là ñây.

Under shady trees, sharing space with a butterfly- this, too, is karma

Issa không bao giờ nói nhiều về nghiệp quả, mặc dầu qua trong thơ ông chỉ nhẹ nhàng nhắc tới như một ngẫu nhiên như tự biết mình ñã gieo những hạt giống xấu từ nhiều kiếp trước.

Mới ñầy hai tuổi thì mất me, cha phải gửi ñến bà nội nuôi dưỡng. Khi bắt ñầu ñi học, bà nội ñưa ñến một nhà thơ hài cú ñịa phương là Shimpo. Đến khi Issa bẩy tuổi người cha tái giá, mười tuổi phải quay về ở với cha vì dì ghẻ sanh một trai cần người giúp ñỡ. Không ai biết sự thật ra sao, nhưng những năm sau ñó quần áo ông “luôn luôn sũng nước tiểu của em trai”, “bị ñánh ñập hàng trăm lần một

ngày” (ñó là lời ông ghi lại của). Bất cứ ñứa bé khóc vì lý do gì Issa ñều bị tội và bị ñánh ñập, rồi sự học hành gián ñoạn vì phải ra ñồng làm việc. Có khi ông phải chạy lên chùa ẩn náu ñể tránh những trậïn ñòn phũ phàng dáng xuống thân hình ốm yếu thiếu ăn thiếu ngủ. Ở chùa Mỹsen, nhiều khi ông khóc suốt không hiểu ñược tại sao lại phải chịu những trận ñòn như vậy, nhiều lần ông nhắm mắt nghe ñau ñớn ê ẩm cả thân thể nghĩ ñến cái chết có lẽ dễ dàng hơn là ngày mai ñối diện với những gì không biết trước. Ẩn lánh nơi chùa trong hòan cảnh như vậy chắc chắn ảnh hưởng sâu ñậm ñời ñứa con trai ñang lớn .

Khi Issa ñược mười ba tuổi bà nội ông mất một tình thương che chở cuối cùng cũng không tồn tại lâu hơn trong ñời. Ông mất nơi nương tựa tinh thần. Những cay nghiệt càng dáng xuống nặng nề hơn, ñể làm dịu bớt căm thù trong gia ñình, người cha gửi thi sĩ trẻ Issa ñến học tập với một nhà văn học ở Edo (Tokyo). Ông sao chép các bản văn ñể trả chi phí ăn và ở, nhưng Issa không thể nào quen ñược với lối sống viết thuê và bó mình vào một chỗ ñứng an phận. Ông biến vào thành phố náo nhiệt, khoảng thời gian ñó ông không ghi lại gì cả. Cũng có thể ông làm thơ ký cho một chùa Phật giáo dựa theo bài thơ như sau:

Thu bao nhiêu là tiền các vị tăng thông minh dùng những cành mẫu ñơn

So much money made by clever temple priests using peonies

Tuy thế Issa ñã sống những năm ở Edo không nhà và ñói rét .

Đến năm 1880, trong xã hội của nhóm thi sĩ hài cú học trò của Chikua bắt ñầu biết ñến tên Issa. Chikua là người ñã theo “truyền thống Bashõ”tức am tường sự chân chất, lối viết thẳng sâu vào chất lượng thiền. Hàng trăm năm trước, Bashõ là một thượng thủ nâng cao hài cú từ một thể loại của những người trí thức mơ mộng trở nên một nghệ thuật cao tột trong thiền. Bashõ tán thành ñường lối thi ca (kado) thay thế cho giá trị ñang lên của giới phú thương và cũng theo con Đường Tao Nhã (fuga no michi), Bashõ cho ñó là “ một sợi chỉ ñộc nhất may ñời ông với nghệ thuật”. Bashõ không bị bó buộc bởi “luật tôn giáo hay tập quán dân gian” nhưng qua hài cú và hài văn ông ñã xóa tan những năm tháng phiền muộn ñể “ theo bước chân của những bậc thầy của ” thi ca thiền và thi ca cổ ñiển Trung Hoa”. Bashõ luôn luôn mang theo bên mình những bản văn của Trang Tử từ ñó nguồn tâm linh thiền phát khởi trong thi ca theo thể mono no aware, một cảm nhận làm tăng vẻ ñẹp trực nhận trong chốc lát là sabi một thứ tâm linh ñơn ñộc, một trạng thái trực nhận nỗi cô ñơn trong thiền.Chikua cũng theo cảm nhận sống ñộng hài hước của Trang Tử cũng phản chiếu trong nhiều thi văn của Bashõ.

Giá trị của mono no aware và sabi cũng hiện rõ trong khắp các bài thi ca của Issa. Những

bài hài cú ñầu của ông mang âm hưởng sâu xa Bashõ, mặc dù vậy ñôi khi quay về than thân trách phận. Issa cũng như Bashõ ñi học trường thi ca với bậc ñại thi sĩ theo thiền sư Saigỹ, người ñem ñạo vị chân lý thiền vào “thi ca tự nhiên” Nhật Bản. Lời ñộc nhất của Issa nổi bật chỉ sau những năm thực tập hằng ngày và hấp thụ sâu xa giáo lý Phật giáo cùng thi ca cổ ñiển.

Đầu năm 1792, ở tuổi hai mươi chín, tự hứa noi theo con Đường Thi Ca. Ông bỏ cái tên Yatarõ và “bắt ñầu một năm mới một tên mới” là Issa và sống ñời ẩn dật mười năm. Cũng thời gian này thi sĩ ñã thực hiện hành trình thám hiểm Nhật Bản từ mũi phía Nam ñến các ñảo phía Đông và Tây biển Nhật Bản. Thi sĩ ñi theo mô hình “Con Đường Hẹp ñi sâu vào miền Bắc” của Bashõ, Issa du hành không ñể giải trí hay ñể tìm ñiểm du lịch cho thế giới của ông, mà ñể ñi tìm chính mình.

“Issa ăn mày” sanh ra biết chắc chắn là thi ca không thể là con ñường giải thoát. Ông tin rằng một phần của con ñường ñó là “chỉ quán”, trạng thái thiền ñịnh mà tri giác hoàn toàn hòa nhập giữa thể và tâm, cái ta và ñối tượng, không có gì là vĩnh cửu vì vĩnh cửu là vô thường; chỉ có giây phút hiện hữu là thực chất.

Trong thi ca cổ ñiển Nhật Bản hoa anh ñào nở có ẩn ý tượng trưng nhiều hơn cái tướng ñẹp của bông hoa nở vì ñặc tính ngắn ngủi khi hoa mãn khai là dáng dấp tối thượng

của thể mono no aware, trạng thái nở chỉ

nhất thời nên vẻ ñẹp trong trắng nhẹ nhàng càng có tính cách cao quí, cánh hoa mở ra dưới nắng xuân ấm hay dưới mưa phùn ngày xuân rồi buông rơì từng cánh bay lất phất nhẹ theo gió, hoa ñến và hoa ñi thanh thoát nhẹ nhàng không vấn vương. Hoa chợt hiện rồi hoa chợt mất. Đó là tất cả hình ảnh tượng trưng của vô thường mà biết bao nhiêu giấy mực viết thành những hài cú cuả Basho và Issa.

Tất cả những bài thơ Nhật Bản về anh ñào nở thường thường biểu lộ giáng tiếp dấu vết bất hạnh, ngay khi hoa nở ñã biết hoa sẽ tàn. Chỉ ñang sống ñây thôi là có thể tán tụng vẻ ñẹp khi ñó. Hoa nở nhắc rằng ñời sống ngắn ngủi của vạn vật và chính con người cũng trong vòng vô thường ấy mà thôi.

Chỉ ñang sống ñây thôi ! diệu kỳ thay trong bóng hoa anh ñào nở rồi!

Just being alive ! -miraculous to be in cherry blossom shadows !

*

“Haya sabissi (cô ñơn ñã hiện diện)”. Issa ñã nói vậy. Đã có cô ñơn trong ngay phút ñầu tiên khi hạt giống vừa trổ mầm. Chết và sống ñã có mặt trong hạt anh ñào, chết và sống ñã có trong mầm gieo buổi sáng rực rỡ vinh quang, chết và sống có mặt khắp nơi trong không gian và thời gian thi sĩ lang thang. Nhà thiền có câu “ Sống y như thể ta ñã chết” hạt mầm của chết và sống là một .

Đơn côi vốn ñã từng mầm mầm gieo từng hạt vào vườn triều nhân

Loneliness already planted with each seed in Morning glory bed

*

Hài cú như chú ý quan sát ñời sống chân that và bình thường, Issa là bậc thầy phơi bầy khía cạnh không thể chối bỏ ñược cái tầm thường ñó, không hiểu sao ñiệu vận thơ của ông luôn luôn truyền cảm hơn là lời nói diễn tả.

Tất cả là giản ñơn , như chẳng còn gì hơn nặng ướt sương mùa xuân

Simply for all this, as if there were nothing else heavy wet spring frost

Những câu thơ không gượng ép, vì tài ba của Issa là ñiển hình ñơn giản : “Tất cả ñơn giản”, không có chỗ cho phong cảnh chi tiết. Cuộc ñời ñau khổ côi cút của chính mình Issa cũng cho là ñơn giản như sương mùa xuân ướt át ñâu có khác gì hơn. Thơ Issa không phức tạp nên lộ rõ ñơn giản tuyệt ñối dù là ông ngầm nhận sự hiện hữu nằm trong vô thường của con người và của chính mình .

*

Theo âm lịch mùa xuân là dấu hiệu cuối ñông bắt ñầu một năm mới, vì thế ngày trước

Bashõ ñã gọi mùa xuân là mùa cấy bắt ñầu. Issa viết về mùa xuân như sau :

Trong không Có lẽ lúc này là lúc thi sĩ thoải mái tận hưởng hương xuân nên con rùa kia cũng hân hoan với trăng xuân.

Êm ñềm tịnh dưới trăng xuân cả con rùa cũng hân hoan mùa này

Under such a calm spring moon, even the tortoise crows in this season !

Còn lời nào tả ñược ñêm xuân ngắm ánh trăng chiếu tự trên cao ẩn hiện trên sườn ñồi.

Như tự trên trời Sườn ñồi ẩn hiện Trăng xuân rạng ngời

As if from the gods, spring moonlight illuminates the hillside thief

Còn giây phút nhẹ nhàng bình an nào hơn sự bình an vào thơi gian Issa hạ bút viết bài hài cú sau ñây

Ngồi ñây trong ñại sảnh ñường không gian tịch tĩnh sương xuân lờ mờ

In hazy spring mist, sitting inside the great hall, not a hint of sound

Đề tài thơ chứng tỏ trạng thái ẩn hiện tâm tính thay ñổi luôn luôn và gần như lập ñi lập lại một giọng ñiệu buồn thảm ẩn dấu một ñứa trẻ bị bạc ñãi. Bài thơ sau ñây hồi tưởng lại thời sáu tuổi hay bị trẻ con trong làng trêu chọc chúng hát :

Ai biết thằng mồ côi ñứng một mình cửa chòi nhai ngón tay bụng ñói

Everyone knows the motherless boy he stands alone in the door chewing the thumb from hunger

Tự mình lại viết lại chính mình thời gian ngây thơ ñói khổ cô ñơn không dùng những lê thê tả chi tiết mà chỉ là những chữ tả hình ñủ thẩm thấu hoàn cảnh một ñứa trẻ ñói ñến nỗi phải nhai ngón tay khiến người ñọc không khỏi ngậm ngùi thương cảm.

Để tránh những trận ñòn, lại thường hay trốn trong ñống củi vườn sau khuất trong góc tối, có lẽ khi ấy dáng vẻ thật khốn khổ cô ñơn thật ñáng thương. Mất mẹ nên ông nghĩ con chim sẻ cũng mất mẹ khốn khổ như mình và ñem lòng thương con chim muốn chim có bạn nên tha thiết gọi chim ñến chơi. Không than van nhưng ẩn trong ý thơ ñứa bé mồ côi chỉ có bạn là con chim sẻ cũng mồ côi như mình

Con se sẻ bé của tôi bé giờ mất mẹ rồi xuống ñây chơi với tôi

My litlle sparrow, -you too now are motherless come play with me !

Trong “ Mùa Xuân của Đời Tôi “ (Oraga baru), ông diễn tả niềm ñau ñớn của kiếp nhân sinh vô thường trong những bài hài cú nổi danh, nhất là khi ông khóc cái chết của con gái ông:

Cõi này nhân thế mù sương Vậy mà… Ô và vẫn vậy … vẫn là nhân thế mù sương

This world of dew is only the world of dew- and yet...oh and yet...

Cũng có người cho là Issa làm bài thơ này khi người con trai ñầu lòng chết vì Issa không chỉ thẳng vào cái chết của con gái, thật ra không cần thiết luật sinh hoại trụ diệt của pháp Phật thì cái chết của con trai hay con gái hay của bất cứ ai thì bài thơ này của Issa ñã ñóng góp tuyệt vời cho mỗi hoàn cảnh mất mát khổ ñau. Không kêu gào lăn lộn la khóc thảm thiết trước cái chết của con mình mà chỉ kêu lên nhân thế mù sương và chỉ mù sương ñâu là cõi thật mà có và mất.

Khi về già nhìn lại quãng ñời ñã qua và hiện tại thì hai cuộc ñời ñều bất hạnh như nhau, ñều ñau khổ quằn quại. Nhân thế mù sương vẫn là nhân thế mù sương. Chỉ khác là nay ông ñã quán thấy ñược chính mình và tất cả không còn gì là quan trọng

Rọi chiếu lại tôi ñây mặt cau có xấu xí cái ao cóc già này

He glares back at me with an ugly, surly face, this old pond frog

Tuy nhiên suốt cuộc ñời long ñong lúc nào Issa cũng tràn ñầy niềm tin vào Pháp tu giải thoát cuả Đức Phật nên dù chỉ là tiếng rì rào của bụi hoa ông nghe như tiếng tụng kinh của cây cỏ như chính ông hằng thầm tụng

Sáng nay bụi tụng rì rào Hoa Nghiêm kinh gửi cho ñời khổ ñau

Just the bush warbler to sing morning Lotus Sutra to this suffering world

*

Nhân sinh như những con rận bé nhảy nhót không bao giờ ngưng cho ñến khi cạn kiệt sức lực. Cho ñến khi biết ñược thế giới này là hành trình phiền não thì quá trễ, thế sao ngay từ khi bắt ñầu hành trình ta không theo ngay phương pháp tu giaỉ thoát sinh tử, mà cứ nhẩy nhót lăng xăng tạo nghiệp làm gì, sao không dùng hết sức nhảy vào hoa sen, vào tòa Như Lai. Chợt hiểu ra cõi thế gian tất bật này Issa viết về con rận bé hay viết chính bản thân lăng xăng cuả chính Issa

Thật rằng phải nhẩy lăng xăng này con rận bé, sao không nhẩy vào hoa sen

If you really must leap, my little fleas, why not leap on the lotus ?

*

Cho dù là ñang thưởng thức trà ngày xuân trong khí lạnh vị trà như ngọt nhưng khi thưởng thức ñã có nghẹn ngào của nước mắt pha trong trà, nước mắt ñau khổ của ñời, hay trà chưa ngọt ñủ cần thêm nước mắt cho ngọt hơn. Trà rót suốt ngày xuân, nước mắt ñổ suốt cuộc ñời Issa. Tắm ướt Phật bằng trà, hay bằng nước mắt hay Phật ướt vì mưa xuân. Bấy nhiêu chữ nói tất cả ñắng cay chua chát của kiếp người ñã tưới bao nhiêu nước mắt lên thân Phật và chỉ có Phật vẫn bình an tự tại Tràn trề ướt Phật cả ngày xuân nước trà thì ngọt, nước mắt còn ngọt hơn

Sweet tea and more sweet tears flow wetly over Buddha through the whole spring day

*

Mùa Xuân Của Đời Tôi là công trình nổi tiếng nhất chỉ trong một năm ngẫu hứng Issa ñã chọn lọc những hài cú, nhưng lại là một sáng tạo kể lại cuộc ñời ñã trải bao cực nhục. Ý thơ vô cùng súc tích, một tuyển tập thơ, một bảo vật thiêng liêng và cũng là một bằng chứng về thế giới phức tạp ñiên ñảo vô ñịnh của ông.

Như Bashõ, Issa không giữ nguyên một tên mà chúng ta biết ngày nay. Đầu tiên là tên “Kobayshi Ikyo” và “ Nirokuan Kikumei”. Dù rằng thơ Issa nhiều hứa hẹn ngay từ khi còn trẻ, ông vẫn không bằng lòng với một cái tên thông dụng. Năm 1972 ông lấy bút hiệu Haiki-ji Nyudo Issa-bo.

Mùa xuân ñang ñến rồi Yatarõ mới ra ñời là Issa ñây thôi

With spring’s arrival Yatarõ become reborn as Issabo

Tuy Issa không phải là người thích những buổi lễ trà tỳ, vậy mà tên lại do ngẫu nhiên vào một buổi uống trà Issa nhận thấy bọt trà tan mau trong chớp mắt khiến ông cảm xúc liền chọn cái tên tầm thường ISSA (bọt trà) vì cảm nhận ñời người cũng ngắn ngủi như bọt trà .

Sau ñó trong hơn 5 năm trên ñường ñi khắp miền Nam Nhật Bản, Issa làm bạn với các thi nhân, khi trở về Edo năm 1778 cho ra tập tự thuật khiến ông nổi tiếng. Dầu vậy cũng

không thật sự là một sáng tác như tập Mùa Xuân Của Đời Tôi, tập này cho thấy rõ ông thấu hiểu hán thi hợp tuyển cùng hài cú và ñoản ca của các thi sĩ Nhật Bản.

Năm 1801 cha Issa ngã bệnh thương hàn nặng. Issa trở về Kashiwabara kịp ñể săn sóc cha già ñược một tháng trước khi cha ông qua ñời. Dì ghẻ với người em khác mẹ tranh chấp di chúc và tước quyền thừa hưởng của ông. Về cái chết của người cha, thi sĩ viết trong tập thơ thể hiện rõ tình cảm cha con ñã lơ là, tuy thế lời lẽ cảm thông và thương hại cuộc ñời cha mình.

Hơn một thập niên, Issa sống nghèo khổ, ñi ñi về về nơi sinh trưởng và Edo vì tranh chấp pháp lý với người mẹ ghẻ. Đến khi gần năm mươi, ông cảm thấy cuộc tranh chấp không bao giờ dứt. Năm 1810 ông viết

Ô ánh trăng sáng ngời ta hoang phí cuộc ñời ñang ñi dưới trăng ñó bốn mươi chín năm rồi

O moonlit blossom I’ve squandered forty nine years walking beneath you

*

Cuối cùng, năm 1813 dàn xếp xong với gia ñình Issa trở về Kashiwabara. Ông cưới một người vợ trẻ, và năm 1816 nàng sinh cho ông một ñứa bé trai chỉ sống ñược một tháng. Đó là ñứa con mà Issa viết bài thơ : “Thế giới của sương mù”. Đứa con gái sinh năm 1818, chết một năm sau ñó về bệnh ñậu mùa

Đời của Issa là một chuỗi khó khăn bất hạnh. Đứa con trai thứ hai sinh năm 1820 chỉ sống ñược vài tháng. Năm 1822 ñứa con trai thứ ba ra ñời nhưng vợ Issa lại chết ñau ñớn vì căn bệnh phong thấp sau khi sanh và ñứa con trai cũng chết sau ñó vài tháng. Suốt thời gian này Issa ñau khổ vì sức khỏe yếu kém do chứng bệnh bại liệt trường kỳ. Đến năm 1810, ông tắt tiếng không nói ñược ông viết:

thật bực bội vô ngần ! cả ngỗng hoang lang thang cũng còn kêu thành tiếng

Such irritation ! Even wandering wild geese can manage to speak

*

Có lẽ chỉ là chứng ñộng não nhỏ nên thi sĩ hồi phục lại. Hẳn muốn xóa tan những năm tháng phiền muộn, ông lấy vợ lần nữa vào năm 1824. Ông chọn người vợ mới là người ñàn bà trong một gia ñình võ sĩ ñạo cao sang ñịa phương. Rõ ràng nàng kết hôn vì nhắm vào cái nhà của ông và gây khổ thêm vào cuộc ñời ñã tan nát bất hạnh của ông. Nàng trở về nhà cha mẹ chỉ sau vài tuần lễ cưới.

Issa lại bị bệnh bại liệt trở lại khi ñến viếng chùa Zenkõ, rồi ở lại một thời gian ñể chữa trị. Khi bệnh thuyên giảm ông viết:

Tôi như màng bụi mỏng tơ nhẹ như tờ giấy màn che muỗi trời

I, too, made of dust- thin and light as the paper mosquito curtain

*

Không ghi rõ ngày tháng, ở tuổi sáu mươi bốn ông lấy vợ lần thứ ba. Nhưng những năm sau ñó nhà ông bị cháy rụi tới nền. Vì giữ thể diện hay vì muốn sống thoải mái cố vượt qua thảm họa cuối cùng, ông từ chối không muốn trú ngụ với bạn và môn sinh, Issa cùng người vợ ñang có mang dọn vào sống nhiều tháng trong một cái kho hàng nhỏ không có cửa sổ không có cả lò nấu.

Issa chết thình lình vào ngày 19 tháng mười một năm 1827, không ñược thấy mặt ñứa con sắp chào ñời và ñó là người con gái duy nhất sống sót.

Hai bài thơ như là hai bài thơ cuối cùng của Issa, ñã tìm thấy dưới gối của ông

Món quà Tịnh Độ tạ ơn tuyết rơi cả ñến chiếu nằm trải lên

Gratitude for gifts even snow on my bedspread a gift from the Pure Land

*

Ông cố ý lưu lại bài thơ trên như lời cuối, nhưng sau cái chết của ông bài thơ thứ hai là bài thơ chết khác có thể thật là bài cuối cùng của ông

Từ trong lòng chậu sinh ra chết trong lòng chậu cũng là như không sao mà bá láp rỗng không

From birthing’s washbowl to the washbowl of the death- bathering nonsense !

Cũng như những bài thơ trước, bài thơ này thu hút nhiều người ñọc. Nỗi ñau khổ triền miên của nhân loại và thế giới si mê ñã khiến thi sĩ kết luận chua cay chính ñời mình bằng chữ nghĩa chăng. Có lẽ tâm của Issa thâm nhập cái ngã tự rỗng không trong kinh của Phổ Hiền Bồ Tát, tất cả “rỗng không vô tướng” thì cái ồn ào si mê bao quanh không cần thiết vì ngay khi sinh ñã có diệt

Tình cảm cuộc ñời nặng nề quằn quại, hơn nửa ñời người lạc lỏng tha hương và bị ruồng bỏ phải tự ñi suốt con ñường ñời ñầy thử thách, những vết khốn khổ cắt sâu vào tâm khảm khó quên, thế mà những bất hạnh ñó ñã tôi luyện cho Issa cho một can ñảm phi thường ñối ñầu với bản án nhân quả. Thời bấy giờ một thi sĩ sống gò bó mang cảm súc cả một ñời lận ñận vào thi ca bàng bạc thiền là một ñiều rất hiếm, thế gian này có gì là hoàn hảo ñâu ông viết :

Đi tìm khắp cả nhân gian tìm ñâu cho thấy giọt sương vẹn toàn dẫu tìm trên cánh sen hồng

Searching all this world there is no perfect dewdrop even on the lotus

*

Niềm chung thủy của Issa trong thi ca như con ñường giải thoát cần phải kinh qua tương tự như Đỗ Phủ, Lý Bạch , Saigỹ và Bashõ. Issa tỏ ra coi thường chức vị, ñi lang thang ngoài ñường phố Edo trong manh áo rách rưới . ông nổi danh về hành ñộng cũng như những thơ văn của mình vậy. Có một lần, một nhà quý tộc quyền hành nhất tỉnh thành mời ñến ñể bàn bạc về nghệ thuật thi ca với Issa. Issa nhìn thẳng vào mắt ông ta và trả lời rằng ông không thể hạ thấp nghệ thuật của ông xuống cùng hạng với những tay chơi tài tử. Nhưng với những người khác ông lại là một người lập dị dễ thương. Trẻ con tôn sùng ông như một thi sĩ ñại diện cho những con chim nhỏ, những con sâu con và những cánh hoa của bốn mùa.

Như Bashõ thơ Issa bàng bạc thiền và ñược kính trọng trong hầu hết ở mọi cấp bực

Có rất nhiều “ ñài kỷ niệm Issa” và “bia hài cú “ thơ của ông cho thế hệ mai sau; nông trại xưa nơi ông ra ñời ở Kashiwabara ñược bảo tồn .

Ba Tiểu Phẩm

ĐÓN NĂM MỚI

Ngày xưa, trong chùa Fuko ở thành phố Tango có một nhà sư tu hành rất nhiệt tâm. Sư quyết ñịnh ñón mừng ngày ñầu năm mới thật toàn vẹn. Sư viết một lá thư vào chiều giao thừa và ñưa lá thư cho một tăng sinh dặn phải trao lại cho ông ngay phút ñầu tiên buổi sớm mai ngày ñầu năm.

Vị tăng sinh thức dậy khi ánh sáng ñầu tiên của năm mới có tiếng quạ kêu sớm nhất, cái bóng ñen ngả dài lướt theo sau mỗi bước chân vị tăng sinh lom khom rón rén ñến gõ cửa phòng nhà sư.

Giọng Sư từ bên trong vọng ra hỏi

“ Ai gọi cửa ñó ?”.

Tăng sinh thưa “Người ñưa tin mang lời chúc tụng ñầu năm từ Đức Phật A Di Đà trên Niết Bàn”.

Cửa phòng nhẹ kéo sang bên, Sư chân không tiến ñến mời tăng sinh vào và mời ngồi lên chiếc gối danh dự. Sư quì xuống cúi gập mình nhận thư mở ra ñọc:

“ Buông bỏ thế gian khổ ñau ! Trở về Niết Bàn . Ta sẽ gặp con dọc ñường với các vị Bồ Tát hướng dẫn con ! “

Hai hàng nước mắt nhà sư rơi ñầm ñìa cho ñến khi ướt sũng hai cánh tay áo.

Lướt qua câu chuyện này có vẻ thật lạ lùng Ai mà muốn ñón mừng năm mới với hai cánh tay áo ñẫm nước mắt, cuối cùng nước mắt ñó là tự cảm nghiệm do chính những lời tự viết trong lá thư như nhắc nhở. Tuy nhiên nhà sư ñã thực hành thật ñúng: bổn phận chính của ông là mang pháp Phật giảng dạy cho thế gian thì còn cách gì hay hơn là ñón ñầu năm mới bằng cách ñó? Còn tôi , tôi hãy còn mặc áo quần bụi bặm của thế gian ñau khổ ñón ngày ñầu tiên của năm mới theo lối của tôi. Và cũng như nhà sư, tôi tránh mừng năm mới theo lệ thường như mọi người. Nào là hạc là rùa tượng trưng cho những lời chúc rỗng tuếch, những nghệ sĩ ñến xin những lời chúc tụng của kẻ giầu sang cũng rỗng tuếch. Cây thông là phong tục ñầu năm sẽ không dựng cạnh cửa nhà, tôi không quét bụi, sống trong cái chòi nhỏ xíu luôn luôn bị gió Bắc khắc nghiệt ñe dọa thổi xập. Tôi ñặt tất cả vào bàn

tay của Phật như trong truyện cổ tích vậy.

Con ñường trước mặt có thể nguy hiểm, sâu như những lối mòn ngập tuyết loanh quanh trên núi cao kia, tuy nhiên tôi ñón chào năm mới như vậy ñó

Năm mới là lễ chào mừng Tôi ñây như vẫn bình thường ñón xuân

CHÚ TIỂU TAKAMARU.

Một buồi sáng mùa xuân thật ñẹp, chú tiểu tên Takamaru mới ñược mười một tuổi, cùng sư huynh Kanrỹ rời chùa Mỹsen. Họ dự ñịnh ñi hái một vài loại cỏ và hoa nhân sâm. Nhưng chú tiểu trượt chân trên một thanh cầu gẫy và nhào xuống con sông nước giá lạnh ñang chảy siết, nước dâng cao vì tuyết ñang tan từ núi Lizuna.

Nghe chú tiểu kêu cứu, sư Kanrỹ lao xuống dòng nước, nhưng ông không làm gì ñược. Cái ñầu Takamaru nhô lên rồi biến mất. Cánh tay giơ ra trên dòng nước cuồn cuộn. Nhưng rồi tiếng la thất thanh của chú tiểu nghe như tiếng vo vo của những con muỗi ñồng thời chú biến mất theo dòng sông; chẳng còn gì chỉ có hình ảnh chú in sâu vào mắt sư Kanrỹ.

Chiều hôm ñó, bao nhiêu ngọn ñuốc sáng rực theo dòng sông ñể tìm Takamaru. Cuối cùng xác chú ñược tìm thấy kẹt

giữa những tảng ñá, và quá trễ không ai cứu ñược chú. Khi mang xác chú lên họ tìm thấy một nắm hạt ñậu bơ trong túi áo, có lẽ ñó là quà của cha mẹ cho chú. Ngay cả những người không hay khóc cũng nước mắt ñầm ñìa ướt cả hai cánh tay áo. Người ta ñặt thân thể chú lên tấm khiên tre mang về nhà. Tối hôm ñó mọi người ñứng nhìn với niềm thương cảm khi cha mẹ chú hớt hãi chạy ñến từ cánh ñồng xa, nhìn thi thể con trai khóc những giọt nước mắt sót thương ñau khổ .

Thật ra như những tín ñồ theo lời giáo huấn, họ luôn luôn thuyết giảng về ñời sống khốn khổ này, nhưng ai có thể làm khác hơn ñể tránh sinh tử ? Tất cả mọi trái tim của con người tan nát bởi tình yêu con bất diệt của mẹ cha. Có phải khi chú Takamaru rời nhà lúc sáng sớm, chú hãy còn sống và cười nói, vậy mà chiều nay thì.......

Chiều nay chú tiểu nằm bất ñộng lạnh lẽo. Hai ngày sau, ñám táng của chú.

Những cánh hoa ñã nở ra ñón mùa xuân ấm áp sau bao nhiêu tháng tuyết ñông có khóc nhiều như cha mẹ Takamaru khi biết là con người có thể hái hoa ném xuống và ñốt bất cứ lúc nào. Hoa có ñời sống chăng? Hoa có như chúng ta nhận thức ñược là có niết bàn ñợi chờ ?

Tôi nghĩ chưa một lần ném hoa tươi mùa xuân vào vầng khói mù ñặc

ñứng nhìn khói lên cao trên mây khói tan vào

CÂY HẠT DẺ

Khi ñến thăm cánh rừng trên ngọn núi Thiên Sơn làng Rokugawa trong khu vực Takai, tôi hái ba hạt dẻ mang về gieo xuống góc vườn sau nhà. Mầm non xanh tươi chồi lên vào mùa xuân ñó, trông thật tươi mát dưới nắng ấm.

Ít lâu sau, người hàng xóm ở phía Tây khu vườn sửa lại căn nhà của anh cao hơn che khuất mặt trăng lẫn mặt trời. Năm ñó cây hạt dẻ lớn chậm.

Suốt mùa ñông, anh hàng xóm lại xúc tuyết từ trên mái ñổ xuống phủ ñầy quanh căn nhà

cho ñến khi trông như một ngọn núi tuyết khổng lồ hiện ra trong có một ñêm. Trong con hẻm hẹp họ ñi qua ñi lại mang củi sưởi và nước uống lên tầng trên căn nhà. Những bước chân dậm ñi dậm lại làm thành những bậc thang rắn chắc như xây bằng ñá tảng mang từ núi Atago. Đến cuối ñông, dấu hiệu vui tươi ñầu tiên của mùa xuân rải những nụ non xanh tươi khắp cả cánh ñồng, cây bắt ñầu trổ lá ñơm hoa. Đống tuyết khổng lồ vẫn sừng sững, trắng toát và lạnh băng. Ngày mùng 8 tháng 4 ngoài vườn những con chim hót líu lo liên hồi. Theo tục lệ tôi sửa soạn giấy mực làm thơ. Khi ra vườn tìm cây hạt dẻ tí hon bị chôn dưới tuyết tôi chỉ tìm thấy cành gẫy. Cây có phải là người không?. Tôi cố chăm sóc cho cây không gục ngã, ñến cuối năm có vài chiếc lá nho nhỏ lú ra và cây vươn cao lên ñược một ñoạn.

Rồi mùa ñông năm ñó và những mùa ñông sau ñó ñều ñặn núi tuyết lại hiện ra trong có một ñêm rồi cây hạt dẻ ñáng thương lại bị ñè bẹp dưới sức nặng của tuyết. Như vậy trải qua bẩy mùa ñông. Tiếc thay cây hạt dẻ không bao giờ có hoa và cũng chẳng bao giờ có trái mà cũng không chết. Hầu như không có ñời sống cho cây hạt dẻ. Có phải kiếp người cũng trường kỳ ñấu tranh ñể ñứng vững trên thế gian này.

Cuộc ñời của tôi cũng gần giống như cây hạt dẻ của tôi. Khi mới sanh ra, mới chớm nở trong gia ñình, tôi ñã bị ñẩy ra ngoài ñể tự sinh tồn giữa những cỏ dại ñang vươn cao, tiếp nhận ngọn gió nghiệt ngã của ngọn núi mẹ ghẻ. Tôi không còn nhớ là tôi có ñược một ngày vui hưởng tự do dưới trời rộng

thênh thang. Không biết bao nhiêu sợi tơ chịu ñựng ñược ñan suốt năm mươi bẩy năm dài ñăng ñẳng. Tha thứ cho tôi cây hạt dẻ ơi! Tôi không cố ý gieo cái hạt xuống sau vườn nhà ñể chia xẻ với tôi cái nghiệp không hạnh phúc trong kiếp này!!!.

Sống sót mầm non dưới bóng cây con xin nơi nương tựa Mẹ cây cao hơn.

Phật dậy rằng tất cả những sự kiện ñều bắt nguồn từ nghiệp quả. Vậy thì cuộc ñời ñau khổ của tôi không thể ngoài luật ñịnh ñó. Có phải tôi ñã tự tạo ra ñấy thôi.

12-12-2008 11:33:46

Mùa Xuân Đến

Cỏ phủ non cao chiều cẩm thạch Mai vàng lác ñác phía rừng xa Hiu hiu ngọn bấc chừng phai nhạt Én nhạn xôn xao liệng trước nhà ...... Áo lụa em phơi hồng nắng mới Miếng trầu mẹ thắm ñỏ vành môi Bướm hoa ríu rít trên cành mận Báo hiệu mùa vui sắp ñến rồi Phường phố tưng bừng muôn sức sống Phương xa người trở bước tìm quê Chồi vươn lá mở trăm cành nõn Hương sắc mùa yêu háo hức về Tết ñến lòng ta như giục giã Nụ tầm xuân biếc mạch tình khơi Long lanh mắt ngọc ñàn em nhỏ

Ôi ! Cả mùa thương dậy ñất trời Những cánh hoa ñời thêm rạng rỡ Trùng dương hòa mạng nối dòng sông Đây mùa hợp tấu muôn cung bậc Ngơ ngẩn tình xuân triệu ñóa hồng... Hồ Bảo Thanh

1. TẾT QUÊ

MÌNH

Thơ: Võ Đình Tiên Giọng ngâm: Bảo Cường

Bâng khuâng nhớ lại một thời nao, Áo mới mừng vui ñược mặc vào, Tuổi nhỏ thơ ngây nào có rõ, Mẹ hiền bòn chắt ñã bao lâu. ...

Tôi bước theo cha chúc họ hàng, Chân cò, chân sáo nhảy thênh thang, Lưng ñeo dây chuỗi tiền mừng tuổi, Tay lắc lung tung tiếng rộn ràng.

Bên ñường xác pháo thơm mùi khói, Trước ngõ cây nêu muốn với trời.

Chiếc bánh chưng xanh, câu ñối ñỏ, Hoa mai vàng nở một màu tươi.

Bài chòi che rạp trước sân ñình, Tiếng xướng rao bài nhiều kẻ binh. Ai ñó tới rồi con Bạch Tuyết, Giọng cười rạng rỡ bói bài linh.

Chợ Phiên Ngũ Xã thật ñông ghê, Trao ñổi bán mua ñủ mọi bề, Hoa quả, thịt rau và bánh trái, Hương vàng ñồ mã, bức tranh quê.

Bên ñường bày những bàn bài vụ, Nhứt lục, lắm người chơi ñỏ ñen, Chẳng phải tham tiền mà ñánh bạc, Chỉ cầu may mắn buổi ñầu niên.

Làm sao quên ñược tết quê mình, Dầu ñã trải nhiều bước nhục vinh. Tôi muốn ghi lên hình sắc nét, Nền văn hóa ñẹp rạng niềm tin.

Võ Đình Tiên