1

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

Πολυτεχνική Σχολή

Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

the

LIGHT

ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Ι

Υπ. Κ.: Μάντζου Π.

Εξάμηνο 7ο

Ακ. Έτος: 2015-2016

Δανακτσή Χριστίνα

Α.Μ. 601458

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Συνοπτική παρουσίαση του όρου: Materializing the light .................. 3

Αναλυτική παρουσίαση του όρου: Materializing the light .................. 4

Έργο του James Turell «Βreathing light» ...................................................... 9

Έργο του James Turell «Wedgwork 3» ................................................................ 10

Έργο του J. Meejin Yoon «White noise white light» ............................ 10

Luminous panels ............................................................................................................. 11

Έργο του Tadao Ando «Church of light» ........................................................ 12

Περίληψη του βιβλίου του Jason Livingston: Designing with

light – The art, science and practice of architectural

lighting design ............................................................................................................. 13

Τρισδιάσταστη αναπαράσταση του έργου «Breathing light” του

James Tuller .................................................................................................................... 25

3

Συνοπτική παρουσίαση του όρου: Materializing the

light

Η έννοια του φωτός είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την

αρχιτεκτονική εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ξεπερνώντας την

πρωταρχική ανάγκη της όρασης, η πολύπλευρη φύση του μας

προσφέρει ποικίλους τρόπους επεξεργασίας με αποτέλεσμα την

αισθητική, τη διαύγεια, την ποιότητα χώρων και τον

εντυπωσιασμό, ότι προσφέρει και ένα υλικό στην κατασκευή.

Για τις δυνατότητές του αυτές, το φως αντιμετωπίζεται στην

αρχιτεκτονική ως υλικό. Στόχος δεν είναι η μελέτη ενός νέου

υλικού αλλά η μελέτη μιας νέας σχέσης ανάμεσα στο υλικό και

την αρχιτεκτονική, υπό το φως της συνεχώς εξελισσόμενης

τεχνολογίας. Στην εποχή του μεταμοντερνισμού, του

εντυπωσιασμού και της εικόνας, το φως αποτελεί υλικό με

τεράστιες δυνατότητες που συνεχώς βρίσκει νέο τρόπο

έκφρασης. Μέσω της έντασης, του χρώματος, της διάχυσης και

της κίνησης του, η σύγχρονη αρχιτεκτονική δίνει άλλη

αισθητική στους χώρους της. Οι λάμπες LED, OLED, LEP, τα

Luminous panels και άλλα τεχνολογικά επιτεύγματα δίνουν

τεράστιες δυνατότητες στην εξέλιξη του φωτισμού και του

lighting design.

The idea of light is inextricably linked with

architecture for thousands of years. Apart from the primary

need for vision, its multi-faceted nature offers us various

ways of processing, having as a result aesthetics, clarity,

quality of space and sensationalism, exactly what a

material offers to the construction. For these

potentialities, light is treated as a material in

architecture. Our purpose is not the study of a new material

but the study of a new relationship between the material

and architecture, in the light of the constantly evolving

4

technology. In the postmodern era, the era of

sensationalism and image, the light is a material with

great possibilities that constantly finds new ways of

expression. Through the intensity, color, diffusion and

motion of light, modern architecture offers a different

aesthetic in its spaces. The LED, OLED, LEP lamps, the

luminous panels and other technological advances offer

great possibilities to the lighting and lighting design

evolution.

Αναλυτική παρουσίαση του όρου: Materializing the

light

Η πολυποίκιλη φύση του φωτός έχει οδηγήσει τους

σχεδιαστές στην πολύπλευρη προσέγγισή του. Αδιαμφισβήτητα,

ο ρόλος του στην αρχιτεκτονική κατασκευή είναι πρωταρχικός

και αναγκαίος, βασιζόμενοι στην ανάγκη της όρασης. Το

γεγονός της ικανότητάς του, όμως, να επηρεάσει το φωτισμό,

την αισθητική, τη θερμότητα, τη χωρική αίσθηση το ανάγουν

σε ένα από τα πιο χρήσιμα και συνάμα δύσκολα επεξεργάσιμα

υλικά κατασκευής. Οι έννοιες «αρχιτεκτονική» και «φως» ήταν

πάντα άρρηκτα συνδεδεμένες. Συναντάμε αρχιτέκτονες που

«υμνούν» το φως και σχεδιάζουν σύμφωνα με αυτό. Παράδειγμα

αποτελεί ο αρχιτέκτονας Luis Kahn, ο οποίος υποστήριζε πως

εξαιτίας του φυσικού φωτισμού, η αρχιτεκτονική παίρνει ζωή.

Το φως γι’αυτόν δεν είναι μόνο ένα εργαλείο αντίληψης των

πραγμάτων αλλά η ίδια η πηγή της ύλης.1 Συγκεκριμένα,

ανέφερε πως το κτίριο αποκτά μορφή από τη στιγμή που το φως

πέφτει πάνω του.

Το ερώτημα που τίθεται, όμως, στην περίπτωση αυτή και

διατύπωσε και στο βιβλίο του «Material-based design

computation» ο Neri Oxman είναι εάν το φως μπορεί να παράγει

1 Neri Oxman, Material-based design compytation, σελ. 199-200

5

μορφή. Ενώ το φως μπορεί να επιδράσει σε ένα προιόν-κτήριο

μετά τη δημιουργία του, έχει τη δυνατότητα να ενσωματωθεί

και στη δαδικασία δημιουργίας μιας μορφής. Από τους

σχεδιαστές χρησιμοποιείται αρκετά συχνά ως παράγοντας

ελέγχου της διανομής και της οργάνωσης ενός κτιρίου, το

οποίο μπορεί να αναπτυχθεί σύμφωνα με την κατεύθυνση του

υπερισχύοντος φωτός. Φαινόμενα όπως αυτά αναφέρονται ως

«φωτοτροπικά», όπου το προιον-κτίριο «αναπτύσσεται»

σύμφωνα με το φως. 2

Η εισαγωγή της έννοιας της τεχνολογίας, και ιδιαίτερα

της συνεχούς και επιταχυνόμενης προόδου της, δίνει

ενδιαφέρον στη μελέτη της σχέσης σύγχρονης αρχιτεκτονικής

με το φως, τόσο το φυσικό όσο και το τεχνητό. Η συνεχής

πρόοδος της τεχνολογίας, των υλικών, το ενδιαφέρον

διερεύνησης των δυνατοτήτων του φωτός και η ανάγκη

ελαχιστοποίησης του κόστους χρήσης του ανέπτυξαν τον κλάδο

του Lighting Design, του σχεδιασμού του φωτισμού. Για να

επιτευχθέι ο στόχος ενός σχεδιαμού, οι σχεδιαστές πρέπει

να έχουν αντιληφθεί πλήρως την τέχνη του σχεδιασμού και την

τεχνολογία που χρησιμοποιείται για τη δημιουργία και τον

έλεγχο του φωτός.3 Ο σχεδιασμός του φωτισμού της κατασκευής

χρήζει αναγκαία την επίγνωση του ύφους και του χαρακτήρα

του κτηρίου, την αισθητική του και οφείλει να

δημιουργε΄άμεσα για τον επισκέπτη το περιβάλλον που

επιλέγει ο αρχιτέκτονας.

Πλέον, ο σχεδιασμός του φωτισμού βασίζεται τόσο στη

διαχείρηση του φυσικού φωτισμού όσο και στον τεχνητό

φωτισμό -λάμπες, φωτιστικά κ.τ.λ.- και βελτιώνεται συνεχώς.

Για να επιτευχθεί η εκμετάλλευση του φωτός ως υλικό, πρέπει

να γνωρίζουμε ποιές είναι οι ελεγχόμενες πτυχές του. Έτσι,

καταλήγουμε πως τα στοιχεία που επιτρέπουν το σχεδιασμό του

φωτός είναι τέσσερα:

2 Neri Oxman, Material-based design compytation, σελ. 201 3 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 8

6

- Ένταση (Intensity)

- Χρώμα (Color)

- Διάχυση/Διανομή (Distribution)

- Κίνηση (Movement)4

Πατέρας του lighting design θεωρείται ο Richard Kelly, ο

οποίος διατύπωσε τις τρεις μορφές του του «παιχνιδιού του

φωτός»: 5

- Εστιακή λάμψη (focal glow)

- Φωταύγεια του περιβάλλοντος (ambient

luminescence)

- Το παιχνίδι των κρυστάλλων (the play of

brilliants)

Τρόποι επεξεργασίας και ελέγχου του φωτός μέσα στο χώρο

μπορεί να είναι η αντίθεση (contrast), η οποία

επιτυγχάνεται με τον έντονο φωτισμό ή τη συσκότιση των

διαδρομών σε συσχετισμό με το υπόλοιπο περιβάλλον, οι

άγριες υφές των υλικών που δημιουργούν σκιές και τα

φωτιστικά που συνεχώς εξελίσσονται μέσα από νέα υλικά,

σχήματα και χρώματα.6 Έντονο, επίσης, στοιχείο του φωτισμού

στη σύγχρονη αρχιτεκτονική είναι και το layering, ο

συνδυασμός πολλών τεχικών φωτισμού σε μια κατασκευή.7 Το

στοιχείο αυτό βοηθά στην συνύπαρξη πολλών ειδών φωτισμού

σε ένα χώρο. Τα είδη φωτισμού που αναφέρει ο Richard Kelly

είναι ο φωτισμό περιβάλλοντος, ο γενικός φωτισμός που

επικρατεί σε ένα χώρο και προσφέρει μέτρια ορατότητα, ο

φωτισμός εργασίας, ο φωτισμός που προσφέρει άνετη ορατότητα

και βοηθά σε ενέργειες όπως το διάβασμα ενός βιβλίου ή το

4 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 9 5 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 10 6 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 13 7 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 16

7

γράψιμο και ο φωτισμός έμφασης, ο οποίος δεν αποσκοπεί μόνο

στην καλύτερη ορατότητα ενός στοιχείου αλλά κυρίως στην

διαφοροποίησή του από το περιβάλλον του.

Το μεγαλύτερο κομμάτι του lighting design αποτελεί το

τεχνητό φως και τα μέσα χρήσης και εκπομπής του. Ολόκληρη

η εξέλιξη του φωτισμού μιας κατασκευής και γενικότερα ενός

χώρου βασίζεται στο λαμπτήρα. Οι λάμπες πυράκτωσης,

αλογόνου και φθορίου κατάφεραν να εξυπηρετήσουν μέχρι τώρα

την αρχιτεκτονική και να φωτίζουν μέχρι και σήμερα την

κατοικία, όμως η αρχιτεκτονική, ιδιαίτερα την εποχή του

μεταμοντέρνου, του ενθουσιασμού και της εικόνας ζητάει

λύσεις πιο ευέλικτες και εντυπωσιακές. Οι λαμπες LED, OLED,

LEP είναι μέθοδοι φωτισμού που χρησιμοποιούνται ευρέως τα

τελευταία χρόνια και δίνουν ποικίλες δυνατότητες έρευνας

στο αντικείμενό τους καθώς όπως φαίνεται κρύβουν πολλές

δυνατότητες εξέλιξης και μπορούν να προσφέρουν εντυπωσιακά

αποτελέσματα και οικονομία στην κατασκευή. 8

Επιπλέον, καινοτομία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής

αποτελεί κα η διευρυμένη χρήση χρώματος στο φωτισμό.9

Παλαιότερα, το χρώμα δε θεωρείτο κατάλληλο για

αρχιτεκτονικά δημιουργήματα. Σήμερα το χρώμα, όπου

επιλέγεται αποτελεί μέρος του σχεδιασμού και δημιουργεί τη

ζητούμενη από τον αρχιτέκτονα ατμόσφαιρα του χώρου και ένα

δυναμικό, εντυπωσιακό και συχνά διαδραστικό περιβάλλον.

Καινοτομίες που λειτουργούν ως υπόβαθρο του lighting

design θεωρούνται και αισθητήρες ήχου και κίνησης

(ultrasonic και PIR αντίστοιχα),10 καθώς και αισθητήρες του

φωτός της ημέρας (photocells), πρωτοπόρες συσκευές που

βοηθούν όχι μόνο με τα εφέ και τις λειτουργίες που

προσδίδουν αλλά και με την εξοικονόμηση ενέργειας και

8 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 79 9 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 109 10 Livingston J, 2014. Designing with Light. The Art, Science, and Practice of

Architectural Lighting Design. Wiley, σελ. 232

8

χρημάτων με την οποία συνδέεται η λειτουργία τους, στοιχείο

που βοηθά ιδιαίτερα στην εξέλιξη του lighting design.

Η υλικοποίηση του φωτός ίσως να φαντάζει επίτευγμα των

αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών. Στη ζωγραφική, όπως και στην

αρχιτεκτονική, το φως συμβολίζεται με το κενό και το

γεγονός αυτό μεταφράζει την πεποίθησή μας για την αϋλότητά

του. Ο James Turrell παρουσιάζει ένα είδος τέχνης

χρησιμοποιώντας φως, κυρίως τεχνητό, και πρεσβεύει την

παρουσία του φωτός ως χώρο και όχι την παρουσία της μορφής

στο φως. Χρησιμοποιεί το φως ως υλικό και προσπαθεί να

επηρεάσει τη μετριότητα της αντίληψης. Με τα έργα του

υλικοποιεί το φως και δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη

να το αισθανθεί, να νιώσει τη θερμοκρασία του και την

παρουσία του στο χώρο και όχι στην επιφάνεια ενός τοίχου.

11

Εν κατακλείδι, το φως αποτελείται από ύλη, έχει

πολλές ικανότητες και η υλικοποίησή του είναι, ουσιαστικά,

η προσπάθεια των σχεδιαστών για την «τιθάσευσή», την

επεξεργασία και την παρομοίωσή του με υλικά οικεία σε εμάς.

11 Jonathan Hill, Immaterial architecture, σελ. 117-118

9

Έργο του James Turell «Βreathing light»

10

Έργο του James Turell «Wedgwork 3»

Έργο του J. Meejin Yoon «White noise white light»

Αποτελεί ένα πεδίο γεμάτο οπτικές ίνες, ικανό να

ανταποκριθεί στην κίνηση των πεζών.

11

Luminous panels

Τα φωτεινά πανέλα, προϊόν της Philips, τεχνολογία που

προσδοκεί να αντικαταστήσει τις λάμπες κυρίως σε μεγάλους

χώρους.

12

Έργο του Tadao Ando «Church of light»

Το φως υλικοποιείται, αποκτά τη μορφή του σταυρού, με την

εφαρμογή της αντίθεσης.

13

Περίληψη του βιβλίου του Jason Livingston:

Designing with light – The art, science and

practice of architectural lighting design

Ο σχεδιασμός του φωτισμού –το lighting design-

αποτελεί βασικό συστατικό οποιουδήποτε αρχιτεκτονικού

χώρου. To βιβλίο «Designing with light: the art, science

and practice of architectural lighting design» διδάσκει

στον αναγνώστη στοιχεία ανάγνωσης του φωτός, βασικές

ηλεκτρολογικές γνώσεις και, φυσικά, τις αρχές του lighting

design.

Πρωταρχική ανάγκη αποτελεί η κατανόηση του αναγνώστη

για την αναγκαιότητα και το ρόλο του lighting designer στον

αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Αναφέρεται πως σε κάθε κατασκευή

κάποιος άλλος κλάδος σχεδιαστών ή μηχανικών αναλαμβάνει τη

ρύθμιση και το σχεδιασμό του φωτός. Καθώς το lighting

design είναι ένας καινούριος κλάδος που πρωτοξεκίνησε το

1935, ο ρόλος του συνήθως παραλείπεται στη διαδικασία

κατασκευής. Εφόσον το φως πλέον έχει ξεκινήσει να αποκτά

καινούριες δυνατότητες μέσω της τεχνολογίας και η

αρχιτεκτονική έχει αρχίσει να διεκδικεί τον εντυπωσιασμό

μέσω αυτού, ο χώρος του lighting design οφείλει να αρχίσει

να αναπτύσσεται. Η βασική παρέμβαση του Lighting designer

γίνεται κατά βάση σε μέρη που ο φωτισμός παίζει ιδιαίτερα

σημαντικό ρόλο, όπως στους εξωτερικούς χώρους, σε γραφεία,

μουσεία, γκαλερί και βιβλιοθήκες. Ο σχεδιαστής φωτισμού

οφείλει να γνωρίζει τις διαδικασίες που θα συμβούν στο χώρο

και σχετίζονται με την όραση, όπως για παράδειγμα το

διάβασμα ενός βιβλίου, την καταλληλη ποσότητα και το σωστό

είδος φωτισμού που χρειάζεται για τη διαδικασία αυτή και

εάν οποιοσδήποτε άλλος εξωτερικός παράγοντας μπορεί να

επηρεάσει αυτό το φωτισμό. Παράλληλα, είναι ικανός να

διαφοροποιήσει την αισθητική του χώρου όπως του ζητηθεί και

ανάλογα με τις ανάγκες του χώρου δίνοντας στο φως την

κατάλληλη φωτεινότητα και απόχρωση, δημιουργώντας όρια,

14

διασυνδέσεις και διαχωρισμούς ανάμεσα στους χώρους αλλά και

χρησιμοποιώντας ποικίλες τεχνικές αλλάζοντας το μέγεθος

ενός χώρου ή προκαλώντας εντυπωσιασμό. Εν συνεχεία, ο Jason

Livingston μοιράζεται με τον αναγνώστη τους τρόπους με

τους οποίους ένας σχεδιαστής φωτισμού πρέπει να δείχνει και

να παρουσιάζει τη δουλειά του.

Έπειτα, γίνεται λόγος για το τι πραγματικά είναι το

lighting design. Αναφερόμενος στον όρο του design, ο Jason

Livingston παρουσιάζει το lighting design ως ένα κλάδο του

σχεδιασμού που παρότι έχει κανόνες, ο σχεδιαστής μπορεί και

πρέπει να έχει προσωπικότητα. Όπως αναφέρει, πολλοί

σχεδιαστές φωτισμού δίνουν έμφαση στα τεχνικά μέσα με τα

οποία θα αναπαραχθεί ο φωτισμός ενώ άλλοι έχουν σαν

πρωταρχικό στόχο τα ενεργειακά και οικονομικά ωφέλη. Στην

εκκίνηση ενός έργου, θα πρέπει να απαντηθούν ερωτήματα όπως

«τι πραγματικά αποζητάμε από το lighting design», «ποιό

θέλουμε να είναι το ακριβές αποτέλεσμα», «ποίο θα είναι το

συνολικό οικονομικό κόστος του έργου», «ποια είναι τα

χρονικά περιθώρια», «ποιοι είναι οι ενεργειακοί κανόνες που

πρέπει να ακολουθηθούν», «ποιές είναι οι δραστηριότητες που

θα συμβαίνουν στο χώρο», «ποια θα είναι τα χρώματα του

χώρου» και πολλά άλλα.

Το lighting design βασίζεται, ουσιαστικά, στον έλεγχο

και την επεξεργασία κάθε είδους πηγής φωτός. Στη διαδικασία

του σχεδιασμού επιλέγονται φωτιστικά, η τοποθεσία τους και

ο τρόπος επεξεργασίας του φυσικού φωτισμού. Στο σημείο

αυτό, ο συγγραφέας σημειώνει τα στοιχεία του φωτός που μας

επιτρέπουν την επεξεργασία του. Η ένταση, το χρώμα, η

διανομή και η κίνησή του είναι παράγοντες που μας

επιτρέπουν να το επεξεργαστούμε. Ξεκινώντας την παρουσίαση

της διαδικασίας επεξεργασίας του φωτός, γίνεται αναφορά

στον Richard Kelly, τον «πατέρα» του lighting design. Ο

R. Kelly, μέσα από τη μεγάλη του ενασχόληση με το design

και την αρχιτεκτονική, κατέληξε σε τρεις μορφές του

15

«παιχνιδιού του φωτός»: την εστιακή λάμψη (focal glow), τη

φωταύγεια του περιβάλλοντος (ambient luminescence) και το

παιχνίδι των κρυστάλλων (the play of brilliants). Αυτές οι

αναφορές του Richard Kelly είναι πλέον παγκοσμίως γνωστές

και έχουν υιοθετηθεί από τους σημερινούς σχεδιαστές

φωτισμού. Επιπλέον, μίλησε και για τα τρία είδη φωτισμού:

το φωτισμό περιβάλλοντος, δηλαδή το φως που υπάρχει ήδη σε

ένα χώρο και παρέχει ένα μέτριο βαθμό ορατότητας, το

φωτισμό εργασίας, δηλαδή το φωτισμό που αποζητείται σε

περιοχές όπου υπάρχει ανάγκη μεγαλύτερης ορατότητας π.χ.

διάβασμα και το φωτισμός έμφασης, ο οποίος δε προτιμάται

μόνο για την καλύτερη ορατότητα αλλά και για να ξεχωρίσει

την περιοχή εκείνη από τον υπόλοιπο χώρο, π.χ. φωτισμός

ενός έργου τέχνης.

Βασικό κομμάτι του lighting design αναλύεται εν

συνεχεία και αναφέρει τους τρόπους επεξεργασίας του φωτός

οι οποίοι είναι: η αντιθεση, η αγριότητα των υφών και τα

φωτιστικά. Στοιχεία που χρησιμοποιούνται στο σχεδιασμό

είναι η σκιά αλλά και η ποικιλία φωτισμών. Όσον αφορά την

ποικιλία, αναφερόμαστε κατά ένα μεγάλο ποσοστό σε φωτιστικά

τα οποία συναντόνται σε σημειακές, γραμμικές και

ορθογωνικές μορφές. Συχνό φαινόμενο του lighting design

αποτελεί το layering. Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε στο

συνδυασμό πολλών ειδών φωτισμού σε ένα χώρο, τα οποία

αποσκοπούν σε διαφορετικές λειτουργίες.

Στη συνέχεια, ιδιαίτερα βοηθητικά για το χρήστη είναι

παραδείγματα κατόψεων σύμφωνα με τις οποίες έχει

διαμορφοθεί ένα έργο φωτισμού. Αναφορά γίνεται και για τον

αισθιτικό σχεδιασμό, ο οποίος αποσκοπεί στην δημιουργία

χώρων που προκαλούν κάποιο συναίσθημα, όπως ζεστασιά, άνεση

και ρομαντισμό και παρουσιάζεται το έργο ενός τέτοιου

σχεδιασμού που λαμβάνει χώρα σε μια εκκλησία.

Μετά από την ανάλυση των βασικών αρχών του lighting

design και των πρώτων οδηγιών για την εφαρμογή του, ο

16

αναγνώστης καλείται να εισχωρήσει βαθιά στο χώρο του

φωτισμού, κατανοώντας με μεγαλύτερη ακρίβεια το στοιχείο

του κλάδου. Ξεκινά, λοιπόν, η ανάλυση του όρου του φωτός.

«Τι είναι φως;» είναι το βασικό ερώτημα που καλείται να

απαντήσει το κεφάλαιο τρία. Το φως είναι φωτισμός, ακτίνες

ορατότητας, υλικό, κύματα, σωματίδια, κβάντα, τέχνη,

εργαλείο. Αναπτύσσεται ένα κεφάλαιο-ορισμός που δίνει στον

αναγνώστη πλήρη επίγνωση του φωτός, της ιδιαιτερότητας και

της ποικιλομορφίας του. Περνώντας στο επόμενο κεφάλαιο,

γίνεται εισαγωγή σε ένα ιδιαίτερα βασικό στοιχείο που

επηρεάζει το lighting design. Πως θα μπορούσε κάποιος να

σχεδιάσει το φωτισμό χωρίς να γνωρίζει τον τρόπο που το

άτομο αντιλαμβάνεται το φως; Με τη βοήθεια του φωτισμού,

ερεθίσματα συναντούν το μάτι, το οποίο στέλνει μηνύματα

στον εγκέφαλο για την κατανόηση των ερεθισμάτων. Το βιβλίο

συνεχίζει με την αναλυτική περιγραφή της δομής του ματιού

καθώς των ικανοτήτων του για εστίαση και προσαρμογή.

Σημαντικό κεφάλαιο κατανόησης της όρασης αποτελεί και η

ανάλυση της διαδικασίας κατανόησης του χρώματος από τον

εγκέφαλο. Η σωστή οπτική του ανθρώπου συνήθως επηρεάζεται

από το μέγεθος, την ώρα που θα δούμε κάτι, τη φωτεινότητα

της περιοχής ή του αντικειμένου και την αντίθεση του

αντικειμένου και του περιβάλοντός του. Κατά τις αρχές της

δεκαετίας του ’70, ο John Flynn και οι συνεργάτες του στο

πανεπιστήμιο του Kent πραγματοποίησαν μια σειρά πειραμάτων

σχετικά με το φωτισμό ενός δωματίου. Για τα πειράματα

χρησιμοποιήθηκε ένα δωμάτιο συνεδριάσεων και εφαρμόστηκαν

έξι διαφορετικοί τρόποι φωτισμού. Μέσω των πειραμάτων

αυτών, ο Flynn απέδειξε πως ο φωτισμός ενός χώρου (η έντασή

του, ο σχηματισμός και η τοποθέτησή του κ.τ.λ.) επηρεάζουν

σε ιδιαίτερα αυξημένο βαθμό τα συναισθήματα των

παρευρισκομένων στο χώρο και την αποδοτικότητά τους.

Επιπλέον, έδειξε σε πρακτικό επίπεδο το είδος φωτισμού που

πρέπει να χρησιμοποιείται, την ένταση και τον τρόπο που θα

17

πρέπει να εφαρμόζεται ανάλογα με την περίσταση, το χώρο και

το σκοπό των ανθρώπων σε αυτόν.

Το φως επηρεάζεται, παράλληλα, και από τα υλικά από

τα οποία είναι κατασκευασμένος ο χώρος. Για παράδειγμα, τα

υλικά του περιβάλλοντα χώρου μπορούν να προκαλέσουν

αντανάκλαση του φωτός, διάθλαση και διάχυση. Κατοπτρικές

(γυαλιστερές) επιφάνειες προκαλούν αυξημένα ποσοστά

αντανάκλασης ενώ ματ επιφάνειες παρουσιάζουν ελάχιστη

εφαρμογή του φαινομένου. Ρόλο στην αντανάκλαση του φωτός

παίζουν και τα χρώματα των επιφανειών. Τα ανοιχτά και

φωτεινά χρώματα αντανακλούν σε αρκετά μεγαλύτερο βαθμό το

φως, δημιουργούν πολύ ήπιες σκιές και μικρές αντιθέσεις σε

αντίθεση με τα σκούρα χρώματα. Ένα άλλο φαινόμενο που

παρατηρείται είναι η μετάδοση του φωτός. Ανάλογα με τα

υλικά με τα οποία είναι κατασκευασμένος ένας χώρος, το φως

που υπάρχει στο συγκεκριμένο χώρο είναι δυνατό να

διεισδύσει και σε άλλες περιοχές. Έτσι, τα υλικά χωρίζονται

σε διαφανή (π.χ. γυαλί), ημιδιαφανή (π.χ. υαλότουβλο) και

αδιαφανή (π.χ. τοίχος).

Παιρνώντας στην εφαρμογή του φωτισμού, ο συγγραφέας

ξεκινά με χρονολογική σειρά να παρουσιάζει τα είδη

λαμπτήρων και την ουσιαστική εισχώρηση της τεχνολογίας στον

τομέα του φωτός και στη σχέση του με τον αρχιτεκτονικό

σχεδιασμό. Η παρουσίαση αρχίζει με τη λάμπα πυρακτώσεως, η

οποία εμφανίζεται στις αρχές του 1800. Οι λάμπες αυτές

έχουν την μικρότερη αποτελεσατικότητα από οποιαδήποτε άλλη

πηγή φωτός. Έπειτα, συνεχίζει με τις λάμπες αλογόνου, τις

λάμπες φθορισμού, τις λάμπες εκκένωσης υψηλής έντασης και

ψυχρής καθόδου. Μετά από τις συνηθέστερες αυτές λάμπες,

γίνεται αναφορά στις νέες τεχνολογίες λαμπτήρων, οι οποίες

έχουν επινοηθεί εδώ και μερικές δεκαετίες, βρίσκονται σε

άνθηση τα τελευταία χρόνια και έχουν φέρει επανάσταση στην

τεχνολογία του φωτισμού. Τέτοιοι λαμπτήρες είναι οι LED,

OLED και LEP.

18

Ένα άλλο στοιχείο που παίζει μεγάλο ρόλο στο lighting

design είναι η γωνία που σχηματίζει η δέσμη φωτός και το

πεδίο του φωτισμού. Οι λάμπες AR, MR, PAR, R είναι λάμπες

με αρκετά μικρή γωνία δέσμης. Τα παραδείγματα αυτά είναι

οι λαμπτήρες που χρησιμοποιούνται στο φωτισμό έμφασης, ο

οποίος, όπως προαναφέρθηκε, χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις

που θέλουμε να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον του θεατή σε ένα

συγκεκριμένο σημείο του χώρου. Ο Jason Livingston στο

σημείο αυτό συνεχίζει εξετάζοντας διεξοδικά κάποια είδη

λαμπτήρα και τον «κωδικα» που αυτοί περιγράφονται σε σχέση

με χαρακτηριστικά τους, όπως το σχήμα, το μέγεθος, την

ένταση και την ενέργεια που καταναλώνουν. Σε σχέση με αυτά,

βοηθά τον αναγνώστη να αποκτήσει σωστή κρίση σε σχέση με

την επιλογή μιας φωτεινής πηγής. Η επιλογή αυτή θα πρέπει

να γίνεται σύμφωνα με την αποτελεσματικότητα της λάμπας,

δηλαδή την ποσότητα του φωτός που αυτή παράγει, την

ποιότητα του φωτός, καθώς, όπως αναφέρθηκε, επηρεάζει σε

τεράστιο βαθμό την αίσθηση που προκαλεί ο χώρος, την

ενεργειακή απόδοσή της και την οικονομία που προσφέρει τόσο

στην αγορά της όσο και κατά τη συντήρηση και αλλαγή της.

Εν συνεχεία, γίνεται αναφορά σε ένα στοιχείο του

φωτισμού που πρόσφατα άρχισε να εμφανίζεται έντονα και να

γίνεται αρχιτεκτονική και σχεδιαστική επιλογή: το χρώμα του

φωτισμού. Αρχικά, γίνεται αντιληπτό και από την καθημερινή

μας ζωή πως ακόμη και το άσπρο φως δίνει τη δυνατότητα

επιλογής χρώματος. Συγκεκριμένα, τον κύριο ρόλο σε αυτο

παίζει η θερμοκρασία του φωτισμού. Όσο πιο δυνατός είναι ο

φωτισμός τόσο ψυχρότερο είναι το φως που αποδίδεται.

Έπειτα, χρησιμοποιούνται διάφορα χρώματα στο χώρο είτε

αποδίδοντας άμεσα με τη λάμπα το επιθυμητό χρώμα είτε

συνδυάζοντας περισσότερο χρώματα για αυτό. Αρκετές φορές,

όμως, λόγω ευκολίας αλλά και δυνατότητας αλλαγής

χρησιμοποιούνται λάμπες που αποδίδουν άσπρο φως ενώ το

χρώμα επιτυγχάνεται με διάφορα φίλτρα. Λαμπτήρες που

19

αποδίδουν χρωματισμένο φως είναι οι λάμπες φθορίου, ψυχρής

καθόδου, οι LED και οι λάμπες νέον. Τα χρώματα πλέον

χρησιμοποιούνται σε ειδικές περιπτώσεις χώρων, όπως τα

θέατρα ή τα μουσεία, προκαλώντας διαφορετική αίσθηση του

περιβάλλοντος, εντυπωσιασμό και συνασθήματα.

Μπαίνοντας πλέον στο χώρο και γνωρίζοντας στοιχεία για

την ανθρώπινη όραση και την τεχνολογία των λαμπτήρων και

του φωτισμού, ο συγγραφέας εισέρχεται στο κεφάλαιο των

φωτιστικών, ουσιαστικά, των τρόπων εφαρμογής του φωτός μέσα

στο χώρο και τον τρόπο σύνδεσής του με τον αρχιτεκτονικό

σχεδιασμό. Το φωτιστικό μπορεί να λάβει τη μορφή του

περιβλήματος του ή των λαμπτήρων και να «κρύβει» τη φωτεινή

πηγή ένω, παράλληλα, μπορεί να περιέχει τον λαμπτήρα

αφήνοντάς τον εμφανή και δημιουργόντας ένα περιβάλλον για

αυτόν που προκαλεί αντανακλάσεις και βοηθα το φως να γίνει

δυνατότερο και εντονότερο. Στη δεύτερη περίπτωση συαντάμε

κυρίως λάμπες σε εσοχές οροφών ή τοίχων. Συναντώνται

φωτιστικά κρεμάμενα από την οροφή , προσκολημένα σε αυτήν

με τη δυνατότητα αλλαγής της κατεύθυνσης της φωτεινής

δέσμης ή και ανεξάρτητα, με τη δυνατότητα αλλαγής της θέσης

τους. Επιπλέον, υπάρχουν φωτιστκά γραμμικά που δεν

αποτελούνται από σφαιρωειδείς λαμπτήρες αλλά από ράβδους.

Οι ράβδοι αυτοί είναι συνήθως φθορίωσης. Φωτιστικά με μόνο

σκοπό το φωτισμό και χωρίς να λαμβάνουν υπ’ όψη τον

οποιονδήποτε αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είναι οι προβολείς.

Συναντώνται κατά βάση σε θέατρα, μουσικές σκηνές και χώρους

που είναι συνδεδεμένοι με το θέαμα και τις παραστάσεις.

Συνήθως περιέχουν λαμπτήρες τεχνολογίας LED και η ένταση,

το χρώμα και η κατεύθυνση του φωτός είναι ρυθμιζόμενα.

Ξεπερνώντας την επέμβαση της τεχνολογίας στο φωτισμό

του χώρου, ο συγγραφέας μας επαναφέρει στην πρωταρχική πηγή

φωτός: τον ήλιο. Παρότι το ημερίσιο φως δεν μπορεί να

αντικαταστήσει τον τεχνητό φωτισμό ενός κτιρίου, κυρίως

διότι τα κτίρια λειτουργούν και τις νυχτερινές ώρες, ο

20

σωστός συνδυασμός του ημερίσου φωτισμού με τη βοήθεια

ελάχιστων τεχνητών μέσων και τον έλεγχο-επεξεργασία του

ηλιακού φωτισμού, μπορούν να φέρουν το ιδανικό αποτέλεσμα

φωτισμού σε ένα χώρο και τις εξοκονόμηση πολλών χρημάτων.

Ως αποτέλεσμα, ο σχεδιαστής φωτισμού σε συνδυασμό με τον

αρχιτέκτονα θα πρέπει να σχεδιάσει το σωστό χειρισμό και

έλεγχο του φυσικού φωτισμού. Υλικά πατωμάτων, τοίχων,

κουφωμάτων παίζουν ισχυρό ρόλο στην εισχώρηση μεγαλύτερων

ποσοτήτων φυσικού φωτισμού στο χώρο. Για να υπολογίσουμε

με ακρίβεια το ποσοστό της φωτεινής ακτινοβολίας που θα

εισέρθει στο χώρο και να ελέγξουμε εάν αυτό είναι ιδανικό,

υπερβολικό ή ελάχιστο, πρέπει να γνωρίζουμε το αζιμούθιο

και το ηλιακό ύψος της περιοχής και σύμφωνα με αυτά τα

δεδομένα να γίνει αντιληπτή η ποσότητα φωτός που εισέρχεται

στο χώρο κάθε ώρα τις ημέρας. Ένα ακόμη πρωταρχικό στοιχείο

συμφωνα με το οποίο ρυθμίζεται το ηλιακό φως που μπαίνει

στο χώρο και δεν μπορεί να αλλάξει μετά τη διαδικασία

κατασκευής του χώρου είναι ο προσανατολισμός του. Ο

βορεινός προσανατολισμός προσφέρει το πιο σταθερό φως και

ως αποτέλεσμα είναι έυκολα διαχειρίσιμος. Αντίθετα, ο

νότιος προσανατολισμός αντιμετωπίζει ποικιλία ηλιακού

φωτισμού κατά τη διάρκεια της ημέρας και του χρόνου. Το

καλοκαίρι, συνήθως, η έντονη ηλιακή ακτινοβολία

αντιμετωπίζεται με σκίαστρα και περσίδες ενώ το χειμώνα

αποδίδει ιδανικές ποσότητες ηλιασμού στο κτίριο. Ο

ανατολικός προσανατολισμός προσφέρει άμεσο και έντονο

φωτισμό στο χώρο τις πρωινές ώρες. Όταν ο ήλιος

απομακρύνεται, ο φωτισμός αποδίδει στον ίδιο βαθμό με το

βορεινό προσανατολισμό. Τέλος, ο δυτικός προσανατολισμός

παρέχει σταθερό, ελάχιστο φως το πρωί ενώ απο το μεσημέρι

προς το απόγευμα δέχεται άμεσο φωτισμό. Στοιχείο που

προκαλεί ο φυσικός φωτισμός αποτελεί η θάμβωση, δηλαδή η

προσωρινή «τύφλωση» του ατόμου που προκαλείται από «κακό»

φωτισμό και έντονες αντανακλάσεις του φωτός. Το στοιχείο

21

αυτό μπορεί να αποφευχθεί με την ορθή επιλογή

προσανατολισμού, της θέσης των ανοιγμάτων και σκιάστρων.

Ένα άλλο είδος φωτισμού που αναφέρεται είναι ο φεγγίτης

οροφής, το skylight, με το οποίο γίνεται η εισαγωγή φωτός

από την οροφή του κτιρίου. Σε τέτοιες περιπτώσεις,

εφαρμόζονται ειδικά τζάμια ή πλαστικά για την καλύτερη

διάχυση του φωτός μέσα στο χώρο. Στην περίπτωση των

φεγγιτών στα κατακόρυφα σημεία του κτιρίου, επιτυγχάνεται

συνήθως καλύτερη διάχυση του φωτός στο χώρο καθώς το φως

εισέρχεται στο χώρο από υψηλότερο σημείο. Εν τέλει, γίνεται

λόγος για το στοιχείο που συμμετέχει ενεργά στην

επεξεργασία του φυσικού φωτισμού, τις στρατιγικές σκιασμού.

Στη συνέχεια του βιβλίου, με τη θεώρηση πως ο

αναγνώστης γνωρίζει τους βασικούς τρόπους διαχείρισης του

φωτισμού ενός χώρου, ο συγγραφέας προχωρά στην πραγμάτωση

του lighting design. Αναλύει τα στάδια επεξεργασίας και

προγραμματισμού μιας κατασκευής και σημειώνει ταυτόχρονα

τα στάδια που περνάει το lighting design. Επιπλέον,

ενημερώνει τον αναγνώστη για τα σύμβολα που χρησιμοποιούται

στα σχέδια του σχεδιασμού και με τον τρόπο αυτό, ο

αναγνώστης μαθαίνει με απλό τρόπο να διαβάζει μια κάτοψη

στην οποία εμπεριέχεται το lighting design. Ταυτόχρονα,

παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο περιγράφονται και

αναλύονται οι λαμπτήρες και τα φωτιστικά τα οποία θα

χρησιμοποιηθούν στο έργο αλλά και, ενδεικτικά, ο τρόπος

τοποθέτησης συγκεκριμένων φωτιστικών και λαμπτήρων στο

χώρο, οι διαστάσεις, οι αποστάσεις μεταξύ τους, η

τοποθετησή τους σύμφωνα με το αποτέλεσμα που θέλουμε να

έχουν στο χώρο και άλλες κατασκευαστικές λεπτομέρειες τόστο

για το άμεσο φως όσο και για το έμεσο.

Το δωδέκατο κεφάλαιο αναλύει ένα στοιχείο του Lighting

design που είναι αναμφισβήτητα σημαντικό, όμως, δε

σχετίζεται ιδιαίτερα με τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αλλά

κατά βάση με τη λειτουργία των ηλεκτρικών κυκλωμάτων και

22

γενικότερα τη λειτουργία του τεχνητού φωτισμού του κτιρίου:

τους διακόπτες του φωτισμου. Εδώ, επισημαίνεται η

λειτουργία ενός ηλεκτρικού κυκλώματος, το οποίο λειτουργεί

όταν είναι κλειστό, δηλαδή όταν ο διακόπτης του κυκλώματος

είναι κλειστός. Στο κομμάτι αυτό, το σημείο σχεδιασμού θα

μπορούσε να θεωρηθεί η επιλογή του διακόπτη και, μετέπειτα,

η τοποθεσία του. Ο διακόπτης μπορεί απλά να κλείνει και να

ανοίγει το κύκλωμα, άρα και το φως του χώρου, αλλά και να

το προσαρμόζει ανάλογα με τα ζητούμενα του ατόμου που

βρίσκεται στο χώρο και να το τοποθετήσει σε μια ενδιάμεση

κατάσταση, δηλαδή να ελέγξει την έντασή του. Μια ακόμη

σχετικά πρόσφατη τεχνολογία που παρουσιάζεται παρακάτω

είναι οι αισθητήρες. Κατά βάση, οι αισθητήρες λειτουργούν

με την ανίχνευση της κίνησης ή του ήχου, και μόλις

αντιληφθούν την ανθρώπινη παρουσία, ανάβουν τα φώτα.

Συγκεκριμένα, οι πρώτοι αισθητήρες ονομάζονται PIR. Στην

πραγματικότητα ανιχνεύουν την αλλαγή της θρμοκρασίας στο

μήκος κύματος των ανθρώπων, άρα, ουσιαστικά,

αντιλαμβάνονται την παρουσία ενός ατόμου. Παρότι δεν

παρουσιάζουν ακόμη ιδιαίτερα αυξημένη αντιληπτική

ικανότητα, είναι αρκετά πιο αποτελεσματικοί σε σύγκριση με

τους δεύτερους αισθητήρες. Η δεύτερη περίπτωση είναι οι

αισθητήρες κίνησης, δηλαδή οι αισθητήρες και ονομάζονται

αισθητήρες ultrasonic. Οι ultrasonic αισθητήρες

αντιλαμβάνονται τα ηχητικά κύματα μεγάλης συχνότητας και

ως αποτέλεσμα την παρουσία ανθρώπου. Έπειτα, υπάρχουν

ποικίλες τεχνολογίες σε διακόπτες που συγκεντρώνουν τη

λειτουργία πολλών λαμπτήρων, ρυθμίζονται σύμφωνα με την ώρα

της ημέρας και δίνουν στο χρήστη τη δυνατότητα της συνεχούς

αλλαγής στην αίσθηση του χώρου. Πρόσφατη τεχνολογία

αποτελούν και τα φωτοκύτταρα. Τα φωτοκύτταρα είναι μια

ακόμη τεχνολογία ενεργειακής οικονομίας, όπως και οι

αισθητήρες ήχου και κίνησης. Ανιχνεύουν το φως της ημέρας

και λαμβάνοντας αυτή την πληροφορία χαμηλώνουν ή σταματούν

23

τη λειτουργια τους. Όπως γίνεται αντιληπτό, η τεχνολογία

διεισδύοντας στον τομέα του φωτισμού, έχει βοηθήσει

ιδιαίτερα το lighting design και έχει οδηγήσει το χρήστη

στην ισχυρότερη οικιοποίηση του χώρου που κινείται με την

επιβολή του χαρακτήρα του στο φωτισμό, δίνοντάς του

δυνατότητες να τον ελέγξει. Επιπλέον, μπορεί με νέες

τεχνολογίες να ορίσει το φωτισμό σύμφωνα με το πρόγραμμά

του, δηλαδή να προγραμματίσει την ώρα που θα ανοίγουν και

θα κλείνουν τα φώτα, καθώς και την έντασή τους, είτε αυτή

είναι ίδια κάθε μέρα είτε αυτή αλλάζει ανάλογα με την

ανατολή και η δύση του ηλίου. Τέτοιες τεχνολογίες μπορούν

να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες, για παράδειγμα, στα φώτα των

δρόμων μιας πόλης.

Στη συνέχεια, αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους ο

αναγνώστης είναι δυνατό να βρει τον ακριβή φωτισμό που

χρειάζεται ένας χώρος.

Ξεπερνώντας την ανάγκη ενός χώρου για τον ιδανικό

σχεδιασμό του φωτισμού του, περνάμε στην ανάγκη του

ανθρώπου να προστατέψει το περιβάλλον που ζει ή,

τουλάχιστον, να μειώσει τον κίνδυνο που προκαλεί σε αυτό.

Για το λόγο αυτό, υπάρχουν ενεργειακοί κανόνες αλλά και

κανόνες ασφαλείας εγκατάστασης που όλα τα σχέδια φωτισμού

θα πρέπει να υπακούν. Συγκεκριμένα, αναφέρεται και

περιγράφεται ο διεθνής κώδικας κατασκευής και ο διεθνής

πράσινος κώδικας κατασκευής, ο εθνικός ηλεκτρικός κώδικας,

οι κανόνες εξωτερικού φωτισμού αλλά και οι κανόνες που

καθιστούν το σχεδιασμό προσβάσιμο από οποιονδήποτε άνθρωπο.

Σημαντική για κάθε κατασκευή είναι η αρμονική της

συνύπαρξη με το περιβάλλον της, φυσικό ή μη, και η οικονομία

τόσο του κόστους κατασκευής για τον κατασκευαστή όσο και

για τη φύση. Συνδυασμό αυτών των δύο αποτελεί η δυνατότητα

ανακύκλωσης των απορριμάτων του κτιρίου. Για παράδειγμα, η

δυνατότητα ανακύκλωσης των λαμπτήρων και χρήσης λαμπτήρων

οικονομίας επιφέρει κέρδος τόσο στο χρήστη όσο και στην

24

ίδια τη φύση. Στο τέλος του βιβλίου, ο Jason Livingston

ενημερώνει τον αναγνώστη για τη βλαβερή σχέση που είναι

δυνατό να αναπτύξει ο άνθρωπος με το φως. Η μακροχρόνια

έκθεση σε αυτό μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος,

γήρανση του ματιού ενώ η παντελής έλλειψη επαφής του

ανθρώπου με τον ήλιο μπορεί να επιφέρει χαμηλά ποσά

βιταμίνης D στον οργανισμό.

25

Τρισδιάσταστη αναπαράσταση του έργου «Breathing

light” του James Tuller

Όψη της εισόδου του δωματίου

Λήψη από το εσωτερικό του δωματίου προς την έξοδο

26

Λήψη στο εσωτερικό του δωματίου