საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტი

შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდი

Agricultural University of Georgia

Shota Rustaveli National Science Foundation of Georgia

„პროექტი განხორციელდა შოთა რუსთაველის საქართველოს ეროვნული სამეცნიერო

ფონდის მხარდაჭერით [გრანტის ნომერი MC-ISE-18-1033]“

„The project was supported by Shota Rustaveli National Science Foundation of Georgia

(SRNSFG) [grant number MC-ISE-18-1033]“

საქართველოს ძირითადი ნიადაგები და

ნიადაგმცოდნეობის აქტუალური საკითხები

The main soil types of Georgia and active issues of soil

science

(სალექციო მასალები/ Lecture materials)

2019

2

საქართველოს ნიადაგები

აკადემიკოსი თ. ურუშაძე1, პროფ. ვ. ბლუმი2, დოქტ. ჯ. შიფერი2, დოქტ. გ. ლაირი2, აკად.

დოქტორი თ. ქვრივიშვილი3, აკად. დოქტორი მ. აზმაიფარაშვილი4, მეცნ. დოქტ. გ.

გოგიჩაიშვილი5, პროფ. რ. ლორთქიფანიძე6, აკად. დოქტ. გ. წერეთელი1, აკად. ვ. ცანავა7,

აკად. დოქტ. მ. კევლიშვილი8, რ. კახაძე1, მ. მერაბიშვილი1

1საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტი, მიხეილ საბაშვილის ნიადაგმცოდნეობის,

აგროქიმიისა და მელიორაციის ინსტიტუტი 2ბუნებრივი რესურსების და სიცოცხლის მეცნიერებების უნივერსიტეტი (BOKU)

ავსტრია, ვენა 3საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტი 4გორის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი 5საქართველოს გარემოს დაცვის და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო 6ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელმწიფო უნივერსიტეტი 7საქართველოს აგრარული უნივერსიტეტი, ჩაისა და სუბტროპიკული კულტურების

ინსტიტუტი 8იაკობ გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

3

შინაარსი

1. ნიადაგების ძირითადი ტიპები .............................................................................................. 4

2. შესწავლის ისტორია .............................................................................................................. 54

3. ნახშირბადის წრებრუნვის პროცესები ნიადაგებში და კლიმატის შერბილება ........ 66

4. ნიადაგებისა და ლანდშაფტების საფრთხე - ძირითადი მოვლენები და სამომავლო

სცენარები, მსოფლიო პერსპექტივა .................................................................................... 67

5. საქართველოს ნიადაგების წითელი წიგნი ....................................................................... 68

6. ეკოტურიზმი ......................................................................................................................... 74

7. ეროზია ................................................................................................................................ 78

8. აგროეკოლოგიის აქტუალური პრობლემები დასავლეთ საქართველოში ................ 81

9. ნიადაგების თანამედროვე საერთაშრისო და საქართველოს ნაციონალური

კლასიფიკაცია ............................................................................................................................. 83

10. სუბტროპიკული ნიადაგების ნაყოფიერების ამაღლების მეცნიერული

საფუძვლები ................................................................................................................................ 86

11. ნახშირბადის მარაგების ცვალებადობის კანონზომიერებანი სხვადასხვა

ნიადაგებში ................................................................................................................................... 87

12. კახეთის ნიადაგები .............................................................................................................. 90

13. The main types of soils ……………………………………………………………………... 93

14. History ……………………………………………………………………………………… 156

15. Carbon turnover processes in soils and climate mitigation ............................................... 167

16. Threats to soils and landscapes – general developments and future scenarios, a worldwide

perspective ............................................................................................................................ 168

17. The red book of soils ……………………………………………………………………... 169

18. Ecoturism …………………………………………………………………………………. 173

19. Erosion ……………………………………………………………………………………. 176

20. Actual problems of agroecology in western Georgia …………………………………… 177

21. Modern international classification of soils and Georgian national classification ……… 179

22. Scientific principles of increasing subtropical soils productivity ………………….......... 182

23. Regulations of variation of carbon stocks in different soils ……………………………... 183

24. The main soils of Kakheti ………………………………………………………………... 185

4

ნიადაგების ძირითადი ტიპები

წითელმიწები

წითელმიწებისთვის დამახასიათებელია წითელი შეფერილობა, გათიხება და

ჩვეულებრივ მძლავრი პროფილი.

წითელმიწები ხასიათდება მჟავე რეაქციით, ამასთან pH სიდიდე უმნიშვნელოდ

იცვლება პროფილის მიხედვით. ჰუმუსის შემცველობა საშუალო ან მაღალია; ჰუმუსის

ტიპი ფულვატურია. შთანთქმის ტევადობა დაბალი და საშუალოა. შთანთქმულ

კატიონებში, როგორც წესი, ჭარბობს გაცვლითი წყალბადი. წითელმიწები ხასიათდება

მძიმე თიხნარი, მსუბუქი, საშუალო და მძიმე თიხა მექანიკური შედგენილობით. ეს

ნიადაგები გაღარიბებულია კაჟმიწით და ფუძეეებით და გამდიდრებულია ერთნახევარი

ჟანგეულებით. ნიადაგის მინერალური ნაწილი ხასიათდება ფერალიტური

გამოფიტვით. თიხამინერალები წარმოდგენილია კაოლინიტით, ჰალუაზიტით,

ჰეტიტითა და ჰიბსიტით. წითელმიწებში სილიკატური რკინა ჭარბობს

არასილიკატურზე. რკინის ცალკეული ფორმები პროფილის მიხედვით მეტ-ნაკლებად

თანაბრადაა განაწილებული.

წითელმიწების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია:

ფერალიტიზაცია, გათიხება და ჰუმუსწარმოქმნა.

ნახ.1 . წითელმიწის ძირითადი მაჩვენებლები

5

წითელმიწების საერთო ფართობი საქართველოში 1,9%-ს (130400 შეადგენს.

გავრცელებულია 100-300 მეტრამდე ზღვის დონიდან, ტენიანი სუბტროპიკული ზონის

სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში (აჭარა, გურია), აგრეთვე გვხვდება სამეგრელოსა და

აფხაზეთში. .

წითელმიწებს უკავია ბორცვიან-გორაკიანი რელიეფი. ნიადაგწარმომქმნელი

ქანები წარმოდგენილია ფუძე ამონაღვარი ქანების (ძირითადად ანდეზიტებით) და მათი

დერივატების გამოფიტვის წითელი ფერის პროდუქტებით. გრუნტის წყლის დგომის

სიღრმე 8-10 მ აღწევს.

კლიმატი ტენიანი სუბტროპიკულია. საშუალო წლიური ტემპერატურა საკმაოდ

მაღალია - 13,7-15,1 0C. ყველაზე ცივი თვის - იანვრის - ტემპერატურა 4,8-6,8 0C, ხოლო

ყველაზე თბილისი თვის - აგვისტოს - 21,9-24,50C-ია. სავეგეტაციო პერიოდის

ხანგრძლივობა რვა თვეს შეადგენს. ნალექების წლიური რაოდენობა 1200-დან 2500 მმ-

მდეა, რომელთამინიმუმი მოდის გაზაფხულზე. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი 3500-

4700 0C-ია.

ბუნებრივი მცენარეულობა წარმოდგენილია შერეული სუბტროპიკული ტყით,

რომელშიც გვხვდება წაბლი, ჰართვისის მუხა, წიფელი, რცხილა და სხვ. ხასიათდება

მარადმწვანე ქვეტყით. ამჟამად ტყის დიდი ნაწილი გაჩეხილია, გაშენებულია

სუბტროპიკული კულტურები და ჩაის პლანტაციები.

ნიადაგურ პროფილს ჩვეულებრივ აქვს შემდეგი აგებულება: A-AB-B-BC-C.

წითელმიწები განსხვავდება ყვითელმიწებისაგან, რომლებიც ვითარდება იგივე

ბიოკლიმატურ პირობებში კაჟმიწით მდიდარ ქანებზე, წითელი შეფერილობით, უფრო

მყარი და ნაკლებად უხეში სტრუქტურით, მეტი გამოფიტვით.

წითელმიწები იყოფა ორ ქვეტიპად: ტიპური და გაეწერებული.

ტიპური წითელმიწები ფართოდაა გავრცელებული წითელმიწების არეალის

სამხრეთ ნაწილში და ფორმირდება ანდეზიტ-ბაზალტის გამოფიტვის ქერქზე,

იშვიათად - ქვამრგვალების და უფრო იშვითად - ზებრისებრ თიხებზე.

გაეწერებული წითელმიწები ფორმირდება რელიეფის გავაკებულ ელემენტებზე,

ძირითადად ვითარდებიან ზებრისებრ თიხებზე.

წითელმიწები, ნიადაგის რესურსების მსოფლიო მონაცემთა ბაზის მიხედვით,

მიეკუთვნება ნიტისოლების ნიადაგურ ჯგუფს, „ნიტიკ“ ჰორიზონტის არსებობის გამო.

ნიტისოლებისათვის დამახასიათებელია კარგად განვითარებული, სქელი, მუქი წითელი

ან მოწითალო-ყავისფერი პროფილი, მძიმე მექანიკური შედგენილობა. ნიადაგების

რეაქცია მჟავეა, თუმცა ორგანული ნივთიერების შემცველობასთან ერთად, pH-ის

მაჩვენებლებიც საკმაოდ მერყევია. პროფილში გამოვლენილია დიაგნოსტიკური

კვალიფიკატორი ქრომიკი.

6

ყვითელმიწები

ყვითელმიწები ხასიათდება ყვითელი შეფერილობით, გათიხებით, კოშტოვანი

სტრუქტურით და ჩვეულებრივ მძლავრი პროფილით.

ყვითელმიწების რეაქცია მჟავეა. ჰუმუსი - ფულვატურია,შემცველობა მერყეობს

2-დან 7%-მდე. სიღრმით ჰუმუსის შემცველობა საკმაოდ მკვეთრად მცირდება.

შთანთქმული კომპლექსი არ არის მაძღარი ფუძეებით, მაგრამ არამაძღრობის ხარისხი

მნიშვნელოვნად იცვლება (4-7-დან 60-70%-მდე). ამორფული რკინის შემცველობა

მცირეა, ხოლო არასილიკატურის საკმაოდ მაღალი. მთლიანი ქიმიური შემადგენლობის

მიხედვით ძირითადი ჟანგეულები არათანაბრადაა განაწილებული. ლექის ფრაქციაში

Si02 : R203 შეფარდება დიდ ფარგლებში მერყეობს (1,95-2,71) და მიუთითებს როგორც

ფერალიტურ, ისე სიალიტურ გამოფიტვაზე.

მექანიკური შედგენილობა საკმაოდ უმნიშვნელოდ იცვლება. ყვითელმიწების

ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმოქმნელი პროცესებია: ფერალიტიზაცია,

გათიხება, ჰუმუსწარმოქმნა და გალებება.

ნახ.2 . ყვითელმიწის ძირითადი მაჩვენებლები

ყვითელმიწების საერთო ფართობი საქართველოში 4,5% -ს (317 600 ჰა) შეადგენს.

ეს ნიადაგები ძირითადად ვრცელდება ზღვის დონიდან 100-მ-დან 500-600 მ-მდე,

დასავლეთ საქართველოს ტენიან სუბტროპიკულ ზონაში - გაგრის, გუდაუთის,

გულრიფშის, ოჩამჩირეს, გალის, ზუგდიდის, წალენჯიხის, ჩხოროწყუს, ხობის, სენაკის,

მარტვილის, აბაშის და ასევე, შედარებით ნაკლებად, ხონის, წყალტუბოს, ტყიბულისა

და ვანის რაიონების გორაკ-ბორცვიან ზოლში.

7

ყვითელმიწები ფორმირდება ტენიანი სუბტროპიკული კლიმატის პირობებში.

საშუალო წლიური ტემპერატურა შეადგენს 13,7-15,1 0C, ყველაზე ცივი თვის (იანვრის) -

3,3 – 6,8 0C-ია, ყველაზე თბილი თვის (ივლისის) -19,3-24,5 0C. სავეგეტაციო პერიოდი

გრძელდება რვა თვეს. ნალექების წლიური რაოდენობა დიდია (1100 მმ-დან 2500 მმ-

მდე), მაგრამ მათი განაწილება თვეების მიხედვით ართანაბარი. ნალექების მინიმუმი

აღინიშნება აპრილში, მაისსა და ივნისში. ჰაერის ფარდობითი ტენიანობა საკმაოდ

მაღალია (80%-მდე).

ყვითელმიწები გავრცელებულია ძველ ზღვიურ ტერასებზე და მიმდებარე

დანაწევრებულ მთისწინებზე. ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია მჟავე და

საშუალოდ მყარი ქანების (პირველ რიგში ფიქლების) გამოფიტვის პროდუქტებით.

ტერასებზე ეს ნიადაგები ჩვეულებრივ ვითარდებიან ფხვიერ, თიხიან ქანებზე.

ნიადაგწარმომქმნელი ქანები მიეკუთვნება სიალიტურ თიხებს, რომლებშიც Si02 : Al203

აღწევს 3,20; თუმცა გვხვდება ფერალიტიზირებულიც, შეფარდებით Si02 : Al203 < 2,50.

ნიადაგწარმომქმნელი ქანები ხასიათდება ცუდი ფიზიკური თვისებებით, რაც ხელს

უწყობს მათ ჩამორეცხვას და დამეწყერებას. საერთოდ, ყვითელმიწების არეალი

განისაზღვრება ქანების გავრცელებით.

ბუნებრივი მცენარეულობა წარმოდგენილია შერეული სუბტროპიკული ტყეებით

(მუხა, ძელქვა, წაბლი, ლაფანი, წიფელი, ცაცხვი, ნეკერჩხალი და სხვ.). ამჟამად

ტერიტორიის უმეტეს ნაწილზე ბუნებრივი მცენარეულობა განადგურებულია და

ჩანაცვლებულია სასოფლო-სამეურნეო მინდვრების და პლანტაციის კულტურული

მცენარეულობით.

ნიადაგურ პროფილს ჩვეულებრივ აქვს შემდეგი აგებულება: A0-A-AB-B-BC.

A0 - მკვდარი საფარი სიმძლავრით 1 სმ-მდე, რომელიც ზაფხულის ბოლოს ქრება.

A - მუქი რუხი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი სიმძლავრით 10-15 სმ, კოშტოვანი,

ზოგჯერ კოშტოვან-კაკლოვანი, თიხნარი. გადასვლა თანდათანობითი,

AB - მორუხო-ყვითელი გარდამავალი ჰუმუს-მეტამორფული ჰორიზონტი,

სიმძლავრით 15-20 სმ, კოშტოვანი. ქვედა ნაწილში ხშირად შეიცავს წვრილ,

წერტილოვან რკინა-მანგანუმის კონკრეციებს, თიხნარი. გადასვლა ნათელი.

B - ყვითელი ილუვიური მეტამორფული ჰორიზონტი, სიმძლავრით 30-40 სმ,

მკვრივი, პრიზმული, წვრილბელტოვანი, ზოგჯერ უსტრუქტური, ტენიან

მდგომარეობაში ბლანტი, თიხა. გადასვლა ნათელი.

BC - ყვითელი ან ჩალისფერ-ყომრალი ქანისკენ გარდამავალი ჰორიზონტი,

სიმძლავრით 20-40 სმ, უსტრუქტურო, ქანის ნამტვრევები, როგორც წესი, ძლიერ

გამოფიტული.

ყვითელმიწები განსხვავდება ყვითელ-ყომრალებისგან (რომლებიც ვითარდება

უფრო გრილ პირობებში), ღრმა გამოფიტვით, ერთნახევარი ჟანგეულების მეტი და

კაჟმიწის ნაკლები შემცველობით.

8

ყვითელმიწები განსხვავდება წითელმიწებისაგან (რომლებიც ვითარდებიან იგივე

ბიოკლიმატურ პირობებში, მაგრამ კაჟმიწით ღარიბ ქანებზე), ყვითელი შეფერილობით,

ნაკლებად მყარი და უფრო უხეში სტრუქტურით, ნაკლები გამოფიტვით.

ყვითელმიწები იყოფა სამ ქვეტიპად: ტიპური, გაეწერებული და გალებებული.

ტიპური - გავრცელებულია ისეთ ადგილებში, სადაც მშრალი პერიოდი არ

აღინიშნება. შიდანიადაგური გამოფიტვის და ნორმალური ეროზიის პროცესები ამ

ნიადაგებში უფრო ინტენსიურად მიმდინარეობს, ვიდრე ზედა ჰორიზონტებიდან ლექის

გამოტანა, რაც განსაზღვრავს არადიფერნცირებული პროფილის სუსტ განვითარებას.

გაეწერებული - ხასიათდება დიფერენცირებული პროფილით, რაც დასტურდება

მექანიკური შედგენილობით და მთლიანი ქიმიური ანალიზის მონაცემებით.

გალებებული - ვითარდებიან ბრტყელ და ჩავარდნილ, სუსტად დრენირებულ

წყალგამყოფ ნაკვეთებზე, ხასიათდება გალებების ნიშნებით.

ყვითელმიწები შეიძლება გაერთიანდეს ლუვისოლების ჯგუფში „არჯიკ“

ჰორიზონტის გამო. ამ ჯგუფის ნიადაგები გამოირჩევა ფუძეების მაღალი მაძღრობით და

ისეთი ჰორიზონტის არსებობით, რომელშიც შეიმჩნევა თიხის მნიშვნელოვანი

აკუმულაცია. თიხის ელუვიაციას და ტექსტურულ დიფერენციაციას შეიძლება

უკავშირდებოდეს საკვლევ პროფილებში „არჯიკ“ ჰორიზონტის არსებობა, რომელიც

განსხვავდება ზედა ჰორიზონტისგან ლექის შედარებით მომატებული რაოდენობით.

ყვითელმიწების პროფილში აღინიშნება „ფერიკ“ მახასიათებელი.

ჭაობიანი ნიადაგები

ჭაობიანი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია მძიმე მექანიკური შედგენილობა,

გალებების ნიშნები და მძლავრი პროფილი.

ჭაობიანი ნიადაგები ხასიათდება სუსტი ტუტე ან ნეიტრალური რეაქციით.

ჰუმუსის შემცველობა დიდია. შთანთქმულ კათიონებში მკვეთრად ჭარბობს გაცვლითი

კალციუმი. ძირითადი ჟანგეულები არათანაბრადაა განაწილებული, რაც მათ ალუვიურ

ბუნებაზე მიუთითებს. რკინის სხვადასხვა ფორმები მომატებული რაოდენობითაა.

ამორფული რკინის დაგროვება აღინიშნება პროფილის ზედა ნაწილში,

დაკრისტალებული რკინა ჭარბობს პროფილის სიღრმეში.

ჭაობიანი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: გალებება, გათიხება, ჰუმუსწარმოქმნა და ტორფწარმოქმნა.

9

ნახ. 3. ჭაობიანი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

ჭაობიანი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში დაახლოებით 2,9%-ს

(130471ჰა) შეადგენს. ძირითადად გავრცელებულია კოლხეთის დაბლობზე, აგრეთვე

აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოში.

ჭაობიან ნიადაგებს უკავია დელტურ-აკუმულაციურ ვაკეთა ტიპის დაბლობი,

რომელიც ამოვსებულია ალუვიურ-ტერიგენული მასალით, რომლის შემადგენლობაში

მონაწილეობს კავკასიონისა და ამიერკავკასიის სამხრეთი მთიანეთის ამგები ქანების

გამოფიტვის პროდუქტები. ნაფენები უმეტესად კარბონატულია, ზედა ფენებში თიხის

სიჭარბით.

კლიმატი თბილია, ტენიანი და რბილი. საშუალო წლიური ტემპერატურა

შეადგენს 13,7-14,40C. ყველაზე ცივი თვის, იანვრის, ტემპერატურაა 3,6-4,60C, ხოლო

ყველაზე თბილი თვის - აგვისტოს 22,4-23,20C. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა

რვა თვეა. ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა შეადგენს 1157-1757 მმ. ნალექების

მინიმუმი მოდის გაზაფხულზე, ხოლო მაქსიმუმი-შემოდგომასა და ზამთარში. საშუალო

წლიური ფარდობითი ტენიანობა აღწევს 71-82%.

ბუნებრივი მცენარეულობის გაბატონებული ტიპია ბარის ტყეები, ხოლო

თანმხლები - წყლოვან-ჭაობიანი მცენარეულობა. ბარის ტყეები წარმოდგენილია

უმთავრესად თხმელით, რომელშიც შერეულად გვხვდება იმერეთის მუხა, იფანი,

რცხილა, ლაფანი და სხვ. ჭაობებში გავრცელებულია ჭილი, ისლი და სხვ.

ჭაობიანი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: A –B g-BC g.

ჭაობიანი ნიადაგები აერთიანებს ორ ტიპს: მინერალურ-ჭაობიან და ორგანულ-

მინერალურ ჭაობიან ნიადაგებს.

მინერალურ-ჭაობიანი ნიადაგები იყოფა ორ ქვეტიპად: ლამიან-ჭაობიან და

მდელოს ჭაობიან ნიადაგებად.

10

ლამიან-ჭაობიანი ნიადაგები ფორმირდება ტყის მცენარეულობის ქვეშ, ხოლო

მდელოს ჭაობიანი ნიადაგები - ნატყეური მდელოს ცენოზების პირობებში.

ორგანულ-მინერალურ ჭაობიანი ნიადაგები იყოფა ორ ქვეტიპად: სუბაქვალურ-

ჭაობიანი და ტორფიან-ჭაობიანი.

ჭაობიანი ნიადაგების ქვეტიპებში გამოყოფენ შემდეგ გვარებს: ნეიტრალური,

მჟავე, ძლიერ მჟავე, ნორმალურ-ნაცრიანი.

ჭაობიანი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის გლეისოლების ჯგუფს, პროფილში მიმდინარე აღდგენითი

პროცესებისა და გამოხატული „გლეიკ“ ფერის ნიშნით. გლეისოლების სპეციფიური,

ტიპური თვისებების გამოხატულების გამო, სახელწოდებას სუფიქსად დაემატება

კვალიფიკატორი „ჰაპლიკი“.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია მკვეთრად

დიფერენცირებული პროფილი, კარგად გამოხატული ელუვიური და ყვითელ-ყომრალი

ილუვიური ჰორიზონტები.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები ხასიათდება მჟავე რეაქციით. ყველაზე მაღალი

მჟავიანობით გამოირჩევა ელუვიური ჰორიზონტები. სიღრმით აღინიშნება მჟავიანობის

შემცირების ტენდენცია. ჰუმუსის შემცველობა მცირე ან საშუალოა. ნიადაგები ღრმად

ჰუმუსირებულია. ჰუმუსის ტიპი ფულვატურია, შთანთქმის ტევადობა დაბალი.

ნიადაგები ფუძეებით არამაძღარია.

მექანიკური შედგენილობის მიხედვით ნიადაგები თიხნარებსა და თიხებს

მიეკუთვნება. ელუვიური ჰორიზონტები გაღარიბებულია წვრილი ფრაქციებით. ამ

ჰორიზონტებში აღინიშნება კაჟმიწის დაგროვება და ერთნახევარი ჟანგების შემცირება.

სიღრმეში, ილუვიურ ჰორიზონტებში პირიქით, კაჟმიწის შემცველობა მცირდება და

ერთნახევარი ჟანგები იზრდება. ნიადაგის მინერალური ნაწილი ხასიათდება ალიტური

გამოფიტვით. ამ ნიადაგების ერთ-ერთი დიაგნოსტიკური ნიშანია ორტშტეინიანი

ჰორიზონტის არსებობა, რომლის წარმოქმნაში მონაწილეობს არა მარტო ზედა

ჰორიზონტებიდან გამორეცხილი ერთნახევარი ჟანგეულები, არამედ რკინით

გამდიდრებული ინფილტრაციული წყალი. მასში არსებული რკინის ნაერთების ხარჯზე

ხდება ილუვიური ჰორიზონტის რკინით გამდიდრება და მძლავრი ორტშტეინიანი

ჰორიზონტის ჩამოყალიბება. თიხა მინერალებში ჭარბობს კაოლინიტი, ქლორიტები,

ჰალუაზიტი. ყვითელმიწა-ეწერ ნიადაგებში არასილიკატური რკინის შემცველობა

ჭარბობს სილიკატურს.

11

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია: გაეწერება, ლესივირება, ალიტიზაცია და

გამოტუტვა.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 2% (137 600 ჰა)

შეადგენს. ფართოდაა გავრცელებული დასავლეთ საქართველოს ტენიან სუბტროპიკულ

ზონაში ზღვის დონიდან 30-დან 200 მ-მდე, ძირითადად კოლხეთის დაბლობის

ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონებში, აფხაზეთში, სამეგრელოსა და შედარებით ნაკლებად

იმერეთში. ამ ნიადაგების საკმაოდ დიდი მასივები გვხვდება მდინარეების კოდორის,

ენგურის, ხობის, რიონის, ყვირილას და სხვ. ძველ ტერასებზე.

ნახ. 4. ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

ყვითელმიწა-ეწერები ფორმირდება, ძირითადად, ძველ ზღვიურ ტერასებზე.

შედარებით მაღალი ჰიფსომეტრული ზოლი შედარებით დანაწევრებულია და

დრენირებული; ტერასების დაბალი ნაწილი ხასიათდება ნაკლები წყალწრეტით.

ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია თიხნარი და თიხა ნაფენებით, რომლებიც

ფარავენ ქვამრგვალებს.

კლიმატი ტენიანია, სუბტროპიკული. ზამთარი თბილია, იანვრის საშუალო

ტემპერატურაა 4,4-6,80C; ზაფხული ცხელია, ივლისის საშუალო ტემპერატურა 22,5-

24,50C-ია. საშუალო წლიური ტემპერატურა მერყეობს 14-190C ფარგლებში. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი 4000-დან 45000C-მდეა. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა

რვა თვეს შეადგენს. ნალექების რაოდენობა საკმაოდ მაღალია-1500 მმ-მდე. ზაფხულსა

და შემოდგომაზე ფარდობითი ტენიანობა აღწევს 90%, ხოლო მინიმალურ სიდიდეებს -

67-70%-გაზაფხულსა და შემოდგომაზე.

12

ამჟამად ბუნებრივი მცენარეული საფარი დარღვეულია გაჩეხვის და ინტენსიური

ძოვების შედეგად. ამ ზონაში გავრცელებული კოლხეთის ტიპის პოლიდომინანტური

ტყეები წარმოდგენილი იყო მერქნიანი ხეებით (მუხა, ძელქვა, წაბლი, ხურმა, რცხილა,

იფანი, ლაფანი), მხვიარა ბუჩქებით (ეკალღიჭი, კატაბარდა) და მარადმწვანე ქვეტყით

(ბზა, წყავი, დეკა). ამ ტყის მასივების ფართობები ათვისებულია სასოფლო-სამეურნეო

კულტურებით: ჩაი, ციტრუსები, თამბაქო, სიმინდი. კოლხეთის ტყეები შემორჩენილია

ფრაგმენტური ნაკვეთების სახით.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: A-A1A2-A2-B-BC.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები განსხვავდება ყვითელმიწებისა და

წითელმიწებისგან მკვეთრად დიფერენცირებული პროფილით, რკინის კონკრეციების

მომატებული შემცველობით და ხშირ შემთხვევაში პროფილის ქვედა ნაწილში

ორტშტეინის არსებობით. ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგებისგან კი განასხვავებს

სუსტი გალებება და კონკრეციების ნაკლები შემცველობა.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები იყოფა ორ ქვეტიპად: ტიპური და სუსტად

არამაძღარი.

ტიპური ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები ვითარდება ტიპის არეალის ყველაზე

ტენიან ნაწილში. მათი მორფოლოგია და ძირითადი თვისებები შეესაბამება ტიპურ

დახასიათებას.

სუსტად არამაძღარი ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები ძირითადად

გავრცელებულია ტიპის არეალის შედარებით მშრალ ნაწილში. ამ ნიადაგების

ილუვიური ჰორიზონტები გამოირჩევა მოყავისფრო შეფერილობით. მათ ახასიათებთ

სუსტი მჟავე რეაქცია, დაბალი არამაძღრობის ხარისხი (20%-ზე ნაკლები).

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის აკრისოლების ჯგუფს. მათ გააჩნიათ „არჯიკ“ ჰორიზონტი, მჟავე

რეაქცია, დაბალი შთანთქმის ტევადობა. ნიადაგებში გამოვლენილია დიაგნოსტიკური

კვალიფიკატორები „სტაგნიკი“ და „ჰიპერფერიკი“.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია მკვეთრად

დიფერენცირებული პროფილი, ინტენსიური გალებება, კონკრეციები მთელ სიღრმეზე ,

ხშირად კარგად გამოხატული ორტშტეინის ფენის არსებობა.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები ხასიათდება მჟავე, ნეიტრალური ან სუსტი

ტუტე რეაქციით, ჰუმუსის ზომიერი შემცველობით და ღრმა ჰუმუსირებით. ჰუმუსის

ტიპი ფულვატურია. ნიადაგები ფუძეებით მაძღარი ან არამაძღარია. მექანიკური

შედგენილობის მიხედვით მიეკუთვნება თიხნარებსა და თიხებს. ჰუმუსოვანი და

13

ელუვიური ჰორიზონტები გაღარიბებულია წვრილი ფრაქციებით. სილიკატური რკინის

შემცველობა ჭარბობს არასილიკატური რკინის რაოდენობას.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია: გალებება, გაეწერება, ლესივირება, ალიტიზაცია და

გამოტუტვა.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 0,7%-ს

(14 200 ჰა) შეადგენს და გავრცელებულია ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგების არეალში.

განვითარების პირობებით ეს ნიადაგები მეტად ახლოსაა ერთმანეთთან, მაგრამ

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები ყვითელმიწა-ეწერებისგან განსხვავდება გრუნტის

და ზედაპირული ჩამონადენი წყლებით, მეტი დატენიანებით.

ყვითელმიწა-ეწელებიანი ნიადაგების შესახებ კვლევები ჩატარებული აქვს ა.

მოწერელიას. მისი აზრით (1974), ეს ნიადაგები კოლხეთის დაბლობის პირობებში

განვითარებულია მდინარეთა თანამედროვე და ძველ ტერასებზე. თანამედროვე

ტერასებზე განვითარებული ნიადაგები გამოირჩევა კარგად გამოხატული გალებების

ნიშნების მქონე ჰუმუსოვანი ჰორიზონტითა და მთელ პროფილში კონკრეციების

შემცველობით. სიღრმით გალებება მატულობს და 50-60 სმ-ს ქვემოთ ხშირად

აღინიშნება გალებებული ჰორიზონტი. ძველ ტერასებზე ფორმირებული ყვითელმიწა-

ეწერლებიანი ნიადაგების პროფილი გენეზისურ ჰორიზონტებზე კარგადაა

დიფერენცირებული, ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი მცირე სისქისაა. გალებება აღინიშნება

ზედაპირიდანვე და სიღრმით თანდათან მატულობს. კონკრეციები და ორტშტეინის

ფენა კარგადაა გამოხატული.

ნახ. 5. ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

14

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები იკავებს რელიეფის ჩადაბლებულ

ადგილებს. ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია თიხნარი და თიხა ნაფენებით,

რომლებიც ფარავს ქვამრგვალებს.

კლიმატი ტენიანია, სუბტროპიკული. ზამთარი თბილია, იანვრის საშუალო

ტემპერატურა შეადგენს 4,4-6,80C; ზაფხული ცხელია, ივლისის საშუალო ტემპერატურაა

22,5-24,50C. საშუალო წლიური ტემპერატურა მერყეობს 14-190C ფარგლებში. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი 4000-დან 45000C-მდეა. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა

რვა თვეა. ნალექების რაოდენობა საკმაოდ მაღალია - 1500 მმ-მდე. ზაფხულსა და

შემოდგომაზე ფარდობითი ტენიანობა აღწევს 90%, ხოლო მინიმალურ სიდიდეებს - 67-

70% - გაზაფხულსა და შემოდგომაზე.

ბუნებრივი მცენარეული საფარი ამჟამად დარღვეულია. ნიადაგები

ათვისებულია, ძირითადად, სიმინდითა და სხვა ერთწლიანი სასოფლო-სამეურნეო

კულტურებით.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: A-A1A2-B

(g)-BC (g)-CD(g) -G.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები განსხვავდება ყვითელმიწა-ეწერი

ნიადაგებისგან ინტენსიური გალებებით და მთელ პროფილში კონკრეციების

მომატებული შემცველობით.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები იყოფა სამ ქვეტიპად: ზედაპირულად

ლებნარი, ლებნარი და ლებიანი.

ზედაპირულად ლებნარი ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები ფორმირდება

ჭარბი ზედაპირული დატენიანების გავლენით და აქვთ მკაფიოდ გამოხატული

გალებება პროფილის ზედა ნაწილში, განსაკუთრებით, ელუვიური ჰორიზონტის ქვედა

და ილუვიური ჰორიზონტის ზედა ნაწილში. ეს ნიადაგები გავრცელებულია

შეზღუდულად, ფერდობების გავაკებულ ნაწილებში.

ლებნარი ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები ვითარდება ჭარბტენიანი

გრუნტის დატენიანების პირობებში. გალებება აღინიშნება ილუვიური ჰორიზონტის

ქვედა ნაწილში და ნიადაგწარმომქმნელ ქანში. საკმაოდ ფართოდაა გავრცელებული.

ლებიანი ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები განსხვავდება ლებნარებისგან

უფრო ინტენსიური გალებებით და რკინის კონკრეციების მომატებული შემცველობით,

ხშირად ორტშტეინის არსებობით.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები გაეწერებული ჰორიზონტის ქვედა

საზღვრის სიღრმის მიხედვით იყოფა სახეობებად: წვრილ გაეწერებული (25 სმ-მდე),

არაღრმად გაეწერებული (25-50 სმ), ორმაგ გაეწერებული (50 სმ-ის ქვემოთ).

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების

მსოფლიო კორელაციური ბაზის აკრისოლების ჯგუფს, „არჯიკ“ ჰორიზონტის

არსებობის გამო. ნიადაგებში გამოვლენილია დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორი

„გლეიკი“.

15

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების ძირითადი დიაგნოსტიკური მაჩვენებლებია:

პრაქტიკულად მკვდარი საფარის უქონლობა, კარგად გამოხატული ჰუმუსოვანი და

ილუვიური ჰორიზონტი, ალიტური გამოფიტვა, რკინით გამდიდრება.

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია მჟავე რეაქცია. ყველაზე

მაღალი მჟავიანობით გამოირჩევა ჰუმუსოვანი ჰორიზონტები, ხოლო სიღრმეში

აღინიშნება მჟავიანობის შემცირების ტენდენცია. ეს ნიადაგები დიდი რაოდენობით

შეიცავს ჰუმუსს, რომლის განაწილებას არა აქვს ტყის ნიადაგებისთვის

დამახასიათებელი კანონზომიერება. ჰუმუსის შემცველობა მეტად ნელა,

თანდათანობით მცირდება და პროფილში, დაახლოებით ერთი მეტრის სიღრმეზე

ვრცელდება. ნიადაგები ფუძეებით არამაძღარია. შთანთქმული წყალბადი საკმაოდ

დიდი რაოდენობითაა და ზოგ შემთხვევაში მას შთანთქმის ტევადობის ნახევარზე მეტი

უჭირავს, ყვითელ-ყომრალები კალციუმით და მაგნიუმით ღარიბია. მექანიკური

შედგენილობით აღნიშნული ნიადაგები მძიმე თიხნარებს მიეკუთვნება. მიკრონული

ფრაქციის გადაადგილება პროფილში არ შეიმჩნევა, ან უმნიშვნელოა. ყვითელ-ყომრალი

ნიადაგების მინერალური ნაწილი ხასიათდება ფერალიტური გამოფიტვით,

არასილიკატური რკინის მომატებული შემცველობით. თიხამინერალებში მაღალია

კაოლინიტის შემცველობა, საშუალო რაოდენობითაა ქლორიტები, მცირე რაოდენობით

აღინიშნება მონთმორილონიტი და ქარსები. კაჟმიწის განაწილება პროფილის

მიხედვით თანაბარია, რომელთანაც კორელაციაშია ერთნახევარი ჟანგეულების

მომატებული შემცველობა და თანაბარი განაწილება.

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ფერალიტიზაცია, ჰუმუსწარმოქმნა, გამოტუტვა.

ნახ. 6. ყვითელ-ყომრალი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

16

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 1,5%-ს (106 000 ჰა)

შეადგენს. ეს ნიადაგები გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში, სუბტროპიკული

სარტყელის ყვითელმიწა, წითელმიწა და ყომრალ ნიადაგებს შორის, ზღვის დონიდან

400-500 მ-დან 800-1000 მ-მდე.

ყვითელ-ყომრალ ნიადაგებს უკავია ეროზიულ-დენუდაციური ტიპის რელიეფი.

დედაქანები წარმოდგენილია პორფირიტული წყების, ნეოეფუზიების (ანდეზიტი,

ანდეზიტ-ბაზალტი) ძველი, დენუდაციური ქერქითა და მათი დერივატებით.

კლიმატი სუბტროპიკულ-ჰუმიდურია. ზამთარი თბილია, იანვრის საშუალო

ტემპერატურაა 0,7-3,20C; ზაფხული თბილია, ივლისის საშუალო ტემპერატურა 18,8-დან

21,80C-მდეა. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა ექვსი-შვიდი თვეა. ნალექების

საშუალო წლიური რაოდენობა საკმაოდ მაღალია - 1035-დან 2108 მმ-მდე. ნალექების

ნახევარზე მეტი თბილ პერიოდზე მოდის. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი მერყეობს

3500-დან 45000C-მდე. დატენიანების წლიური კოეფიციენტი ერთზე მეტია.

ბუნებრივი მცენარეულობა წარმოდგენილია წაბლის ტყეებით, რომლებშიც

გვხვდება შერეული კავკასიური რცხილა, ჰართვისის მუხა, აღმოსავლეთის ნეკერჩხალი

და სხვ. ამ ტყეების განმასხვავებელი ნიშანია მარადმწვანე ქვეტყის (წყავი, კავკასიური

დეკა, კავკასიური მოცვი და სხვ. ) ფართო გავრცელება. ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების

შედარებით მცირე ფართობები ათვისებულია, ძირითადად, მრავალწლიანი

კულტურებით - ვენახით, ხეხილით.

ყვითელ-ყომრალი ნიადგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: A-AB-B-C.

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები განსხვავდება ყომრალებისგან, რომლებიც

ფორმირდება უფრო გრილ პირობებში, მოყვითალო და ზოგჯერ მოწითალო

შეფერილობით, მკვდარი საფარის უქონლობით, უარესი და ნაკლებად მდგრადი

გასტრუქტურებით, უფრო ღრმა ფერალიტური გამოფიტვით, კაჟმიწის ნაკლები და

ერთნახევარი ჟანგეულების მეტი რაოდენობით, უფრო მჟავე რეაქციით, მეტი

ჰუმუსიანობით და ჰუმუსირებით, ნაკლები შთანთქმის ტევადობით, რკინის სხვადასხვა

ფორმების მეტი შემცველობით.

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები, ყვითელმიწებისა და წითელმიწებისგან

(რომლებიც უფრო თბილ პირობებში ვითარდება) განსხვავდება უფრო სუსტად

გამოხატული მოყვითალო-მოწითალო შეფერილობით, მძლავრი ჰუმუსოვანი

ჰორიზონტით, უკეთესი გასტრუქტურებით, ნაკლები გამოფიტვით, ერთნახევარი

ჟანგების მცირე და კაჟმიწის მეტი შემცველობით, შედარებით მაღალი გაცვლითი

უნარიანობით.

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები იყოფა ორ ქვეტიპად: ტიპური და გაეწერებული.

ტიპური ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების თვისებები შეესაბამება ტიპისთვის

დამახასიათებელ ნიშნებს.

17

გაეწერებული ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები ხასიათდება ზედა გაუფერულებული

ფენით, რომელსაც აქვს მორუხო-ჩალისფერი შეფერილობა და სტრუქტურაში

შრეობრიობის ელემენტები. მექანიკურ და მთლიან ქიმიურ შედეგნილობაში მჟღავნდება

ზედა ჰორიზონტების გაღარიბება ლექის ნაწილაკებით, ალუმინითა და რკინით.

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის ლუვისოლების ჯგუფს, „არჯიკ“ ჰორიზონტის არსებობის გამო;

ნიადაგების პროფილში აღინიშნება „სტაგნიკ“, „მოლიჰუმიკ“ და „ფერიკ“

დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები.

ყომრალი ნიადაგები

ყომრალი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია პროფილის მეტ-ნაკლებად

მონოტონური ყომრალი შეფერილობა და შუა ნაწილში მეტამორფული, გათიხებული

ჰორიზონტის არსებობა.

ყომრალები ხასიათდება სუსტი მჟავე რეაქციით, რკინის მოძრავი ფორმების

მაღალი შემცველობით. ნიადაგები ზომიერად ჰუმუსიანი და ღრმად ჰუმუსირებულია,

ჰუმუსის ტიპი ფულვატურია. ნიადაგები სუსტად ან საშუალოდ არამაძღარია. გაცვლით

კათიონებში მკვეთრად ჭარბობს კალციუმი. შთანთქმული კათიონების ჯამი საშუალოა.

ყომრალი ნიადაგები, მექანიკური შედგენილობით, უმეტესად მიეკუთვნება საშუალო და

მსუბუქ, იშვიათად მძიმე თიხნარებს. მინერალური ნაწილი ფორმირდება სიალიტური

ტიპის გამოფიტვით. თიხამინერალები წარმოდგენილია ჰიდროქარსებით,

მონტმორილონიტის შერეულშრიანი წარმონაქმნით, ქლორიტითა და კაოლინიტით.

ყომრალი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ჰუმუსის დაგროვება, გათიხება, ლესივირება.

ნახ.7. ყომრალი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

18

საქართველოში ყომრალი ნიადაგების არეალი 18,1 %-ს (1 329 000 ჰა) შეადგენს.

გავრცელებულია აღმოსავლეთ, დასავლეთ და სამხრეთ საქართველოს დიდ ნაწილში.

დასავლეთ საქართველოში მოქცეულია ზღვის დონიდან 800(900)-1800(2000)მ,

აღმოსავლეთ საქართველოში-900 (1000)-1900 (2000) მ სიმაღლის ფარგლებში.

ყომრალი ნიადაგები უმეტესად ფერდობებზეა განვითარებული, რაც

განაპირობებს აუცილებელ, თავისუფალ დრენაჟს. დენუდაციის მოვლენები აღინიშნება

როგორც ვერტიკალური, ისე ჰორიზონტალური მიმართულებით. რელიეფის

ფორმირება, ძირითადად, წყლოვანი დენუდაციის მოვლენებითაა გამოწვეული.

ეროზიისა და დენუდაციის პროცესების შედეგად ალაგ-ალაგ პენეპლენირების

მოვლენებსაც აქვს ადგილი. დასავლეთ საქართველოს გეოლოგიურ შენებაში წამყვანი

როლი აკისრია ქვიშნარებსა და თიხაფიქლებს, მერგელებს, კონგლომერატებს და სხვ.

მთავარი კავკასიონის მთების შუა ზონაში საკმაოდ დიდ ადგილს იკავებს კირქვები.

ტერიტორიის დანარჩენ ნაწილში ჭარბობს გრანიტები, გნეისები, ქვიშნარები, ფიქლები

და სხვ. აღმოსავლეთ საქართველოს მთა-ტყის ზონის ფარგლებში გეოლოგიურ შენებაში

მონაწილეობს ქვიშნარები, თიხაფიქლები და კირქვა-თიხიანი ფიქლები. ვულკანური

წარმონაქმნები ფართოდაა გავრცელებული სამხრეთ საქართველოს ტერიტორიაზე.

ყომრალი ნიადაგები ვითარდება წიფლნარების, მუქწიწვიანების, ფიჭვნარების,

მუხნარებისა და სხვა ტყეების ქვეშ. ფართობით პირველ ადგილს იკავებს წიფლნარები

და წარმოადგენს მცენარეულობის ძირითად ტიპს. ისინი ქმნიან ცალკე ბუნებრივ ზონას,

ზღვის დონიდან 1000-1100 მ-დან 2000-2100 მ-მდე. ეს ზონა არ არის მესხეთ-ჯავახეთში.

დასავლეთ საქართველოს 1400-1500 მ-ის ზემოთ წიფლნარებს ცვლის მუქწიწვიანი

ტყეები. მუხნარები წარმოდგენილია მუხის რამდენიმე სახეობით. ყველაზე მეტად

გავრცელებულია ქართული მუხა, რომელიც ქმნის ტყის მასივებს აღმოსავლეთ და

დასავლეთ საქართველოში ზღვის დონიდან 400 (500) მ-დან 1000-1100 მ-მდე.

კლიმატი თბილი და ზომიერად ტენიანია. ივლისის ტემპერატურა შეადგენს 16,8-

21,8 0C, იანვრის კი -2,1-7,6 0C. საშუალო წლიური ტემპერატურაა 3,8-10,9 0C. ნალექების

წლიური რაოდენობა მერყეობს 527 მმ-დან 1737 მმ-მდე. ნალექების მინიმუმი აღინიშნება

ზამთრის თვეებში, ხოლო მაქსიმუმი - მაის-ივნისში. დატენიანების კოეფიციენტი 1-ზე

მეტია, რაც განაპირობებს ნიადაგების ტენის ჩამრეცხ რეჟიმს.

ყომრალი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: Ao-A-Bm-BC-C-D

ყომრალი ნიადაგები განსხვავდება მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგებისგან (რომლებიც

სუბალპური სარტყელის უფრო ცივ პირობებში ფორმირდება) ყომრალი შეფერილობით,

უკეთესი გასტრუქტურებით, ნაკლები სიფხვიერით, ხირხატიანობით, მეტი

სიმძლავრით, ჰუმუსის შედარებით ნაკლები რაოდენობით, დაბალი არამაძღრობით,

მეტი გათიხებით, ნაკლებად მჟავე რეაქციით, რკინის მოძრავი ფორმების ნაკლები

შემცველობით.

19

ყომრალი ნიადაგები განსხვავდება ყვითელ-ყომრალებისგან (რომლებიც

ფორმირდება უფრო თბილ და ტენიან პირობებში) ყომრალი შეფერილობით, კარგად

გამოხატული მკვდარი საფარით, უკეთესი გასტრუქტურებით, ნაკლებად ღრმა

გამოფიტვით, კაჟმიწის მეტი და ერთნახევარი ჟანგეულების ნაკლები რაოდენობით,

ნაკლებად მჟავე რეაქციით, ნაკლები მჟავიანობით და ჰუმუსირებით, უფრო მეტი

შთანთქმის ტევადობით, რკინის სხვადასხვა ფორმის დაბალი შემცველობით.

ყომრალი ნიადაგები განსხვავდება ყავისფერი ნიადაგებისგან (რომლებიც

ფორმირდება შედარებით თბილ და მშრალ პირობებში) ყომრალი შეფერილობით,

ილუვიურ-კარბონატული ჰორიზონტის და ნიადაგური პროფილის შუა ნაწილში

მკვეთრი გათიხების უქონლობით, სუსტად მჟავე ან მჟავე რეაქციით და შთანთქმული

კომპლექსის ფუძეებით არამაძღრობით.

ყომრალი ნიადაგები იყოფა რამდენიმე ქვეტიპად: სუსტად არამაძღარი, მჟავე,

გაეწერებული (ცრუგაეწერებული), რენძინო-ყომრალი.

სუსტად არამაძღარი ყომრალი ნიადაგები ხასიათდება პროფილში მექანიკური

ფრაქციების უმნიშვნელოდ არაერთგვაროვანი განაწილებით, სუსტად მჟავე რეაქციით,

ჰუმუსის საშუალო შემცველობით, ღრმა ჰუმუსირებით, მაძღრობით და სუსტი

არამაძღრობით, თითქმის ყველა ჟანგეულის თანაბარი განაწილებით, ჰუმუსის

ფულვატური ტიპით, ჰუმინების მომატებული შემცველობით.

ყომრალი მჟავე ნიადაგები განსხვავდება ყომრალი სუსტად არამაძღარი

ნიადაგებისგან მთელი პროფილის მჟავე რეაქციით, არამაძღრობით, შთანთქმის ნაკლები

ტევადობით, სიღრმეში ჰუმუსის თანდათანობითი შემცირებით, ჰუმინების ნაკლები

შემცველობით.

გაეწერებული (ცრუგაეწერებული) ნიადაგები ხასიათდება: პროფილის მკვეთრი

დიფერენციაციით მექანიკური შედგენილობის მიხედვით; სიღრმეში მჟავიანობის

უმნიშვნელო მომატებით; ლექის ფრაქციაში კაჟმიწისა და ერთნახევარი ჟანგეულების

თანაბარი განაწილებით; რკინის მოძრავი ფორმების გადაადგილებით და

ლესივირებულ ჰორიზონტში მათი მინიმალური შემცველობით, სადაც პერიოდულად

მიმდინარეობს ჟანგვა-აღდგენითი პირობების შეცვლა. ხდება რკინის ნაწილობრივი

გამოყოფა წვრილი კონკრეციების სახით, რაც განაპირობებს ამ ჰორიზონტის გარკვეულ

გაუფერულებას.

რენძინო-ყომრალი ნიადაგები გარდამავალი ნიადაგებია კორდიან-კარბონატულ

და ყომრალ ნიადაგებს შორის. ეს ნიადაგები ხასიათდება: დიფერენცირებული

პროფილით; ზედა ჰორიზონტის სუსტად ტუტე და ქვედა ჰორიზონტის სუსტი ტუტე

რეაქციით; ჰუმუსის ზომიერი შემცველობით, სიღრმეში მისი მკვეთრი შემცირებით და

ღრმა ჰუმუსირებით; ჰუმუსის ფულვატური ბუნებით; მაღალი გაცვლითი

უნარიანობით; პროფილის ზედა ნაწილში კარბონატების გამოტუტვით.

20

ეროზირების მიხედვით არის სუსტად გადარეცხილი (ჰუმუსოვანი ან სახნავი

ჰორიზონტი ნაწილობრივ გადარეცხილია), საშუალოდ გადარეცხილი (ჰუმუსოვანი ან

სახნავი ჰორიზონტი მთლიანად გადარეცხილია) ან ძლიერად გადარეცხილი (B

ჰორიზონტი ნაწილობრივ გადარეცხილია).

ყომრალი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის კამბისოლების ჯგუფს „კამბიკ“ ჰორიზონტის არსებობის გამო.

ნიადაგებში ფიქსირდება მოლიჰუმიკი და ეუთრიკ დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები.

ყომრალ-შავი ნიადაგები

ყომრალ-შავი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია პროფილის შავ-ყომრალი

შეფერილობა, მძლავრი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი და უკარბონატობა.

ყომრალ-შავი ნიადაგები ხასიათდება სუსტად მჟავე რეაქციით. ჰუმუსის

შემცველობა საშუალო ან ზოგიერთ შემთხვევაში მაღალია. ნიადაგები სუსტად

არამაძღარია, შთანთქმული კათიონების შედგენილობაში ჭარბობს კალციუმი.

მექანიკური შედგენილობის მიხედვით ნიადაგები მიეკუთვნება მძიმე თიხნარებს.

ნიადაგების მინერალური ნაწილი ფორმირდება სიალიტური გამოფიტვით. ყომრალ-შავ

ნიადაგებში აღინიშნება არასილიკატური და ამორფული რკინის გადიდებული

შემცველობა.

ყომრალ-შავი ნიადაგების ძირითადი ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია:

ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება, გამოტუტვა, სიალიტიზაცია.

ნახ.8. ყომრალ-შავი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

21

ყომრალ-შავი ნიადაგები გავრცელებულია მცირე კავკასიონის ტყის სარტყელში,

ზღვის დონიდან 1100-დან 1600 მ-მდე და უშუალოდ ემიჯნება ყომრალ ნიადაგებს.

ყომრალ-შავი ნიადაგები გავრცელებულია თანაბარი რელიეფის პირობებში,

ძირითადად, სამხრეთისკენ დახრილ გავაკებულ უბნებზე. ნიადაგწარმომქმნელი ქანები

წარმოდგენილია ანდეზიტ-ბაზალტებით.

ყომრალ-შავი ნიადაგები ფორმირდება ტენიანი კლიმატის (გრილი ზაფხულით

და ცივი ზამთრით) პირობებში. ყველაზე თბილი თვის - ივლისის - საშუალო

ტემპერატურა 18,60C აღწევს, ხოლო ყველაზე ცივი თვის - იანვრის - 2,20C. საშუალო

წლიური ტემპერატურა 8,00C-ია, აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი 2200-25000C უდრის.

სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა ხუთი თვეა. ნალექების წლიური რაოდენობა 700

მმ აღწევს.

ბუნებრივი მცენარეული საფარი წარმოდგენილია აღმოსავლეთის მუხის

მუხნარებით. ტყეები გამეჩხერებულია და საკმაოდ ძლიერედაა გავრცელებული

ბალახოვანი საფარი. მუხნარების გარდა გავრცელებულია წიფლნარები რცხილნარები.

ყომრალ-შავი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: Ao-A1/-A1//-A1///-BC2.

ყომრალ-შავი ნიადგები განსხვავდება ყომრალებისგან მძლავრი ჰუმუსოვანი

ჰორიზონტით, ღრმა ჰუმუსირებით, პროფილში ლექისა და ფიზიკური თიხის თანაბარი

განაწილებით.

ყომრალ-შავი ნიადაგები განსხვავდება შავმიწებისგან სუსტი მჟავე რეაქციით,

ჰუმუსის ფულვატური ტიპით, პროფილის გათიხებით.

ყომრალ-შავი ნიადაგების ტიპში გამოიყოფა ერთი ქვეტიპი - ტიპური ყომრალ-

შავი ნიადაგი, რომელიც შეესაბამება ტიპის ცნებას.

ყომრალ-შავი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის ჩერნოზიომების ჯგუფს. სპეციფიური, ტიპური თვისებების

გამოხატულების გამო, სახელწოდებას სუფიქსად დაემატება კვალიფიკატორი

„ჰაპლიკი“.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები

კორდიან-კარბონატული ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია კარგად

გამოხატული ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი და გაცვლის მაღალი ტევადობა.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები ხასიათდება ნეიტრალური ან სუსტად ტუტე

რეაქციით, თიხა ან თიხნარი მექანიკური შედგენილობით, რკინის სილიკატური

ფორმების სიჭარბით. აღსანიშნავია, რომ დაკრისტალებული რკინის შემცველობა

აჭარბებს ამორფულ რკინას. ჰუმუსის შემცველობა ზომიერია ან მცირე. ნიადაგები

ღრმად ჰუმუსირებულია, ჰუმუსის ტიპი - ჰუმატური. კარბონატების შემცველობა დიდ

22

ფარგლებში (20-51%) მერყეობს. შთანთქმის კომპლექსი მაძღარია ფუძეებით. თიხა

მინერალებში ჭარბობს მონტმორილონიტი და ჰიდროქარსები.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია: ჰუმუსსიალიტიზაცია, ჰუმუსწარმოქმნა და

გასტრუქტურება.

ნახ. 9. კორდიან-კარბონატული ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

კორდიან-კარბონატული ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 4,5%-ს

(317 200 ჰა) შეადგენს. გავრცელებულია დასავლეთ საქართველოში - აფხაზეთში,

სამეგრელოში, რაჭა-ლეჩხუმსა და ზემო იმერეთში, აგრეთვე აღმოსავლეთ

საქართველოში - მთიულეთში, სამაჩაბლოში, კახეთსა და ქართლში. კორდიან-

კარბონატული ნიადაგების გავრცელება ემთხვევა კირქვებსა და მერგელების არეალს.

ძირითადად ფორმირდება ტყის ზონაში ისეთ ქანებზე, რომლებიც დიდი რაოდენობით

შეიცავს კალციუმის კარბონატებს (კირქვები, დოლომიტები, მერგელები და სხვ.) და

ხასიათდება ჩამრეცხი ან პერიოდულად ჩამრეცხი ტენის რეჟიმით. კორდიან-

კარბონატული ნიადაგები, მთა-ტყის სარტყელის გარდა, გავრცელებულია ტენიან და

მშრალ სუბტროპიკულ ზონაში, მაღალმთიანეთში.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგების არეალში რელიეფი ეროზიული ტიპისაა და

წარმოდგენილია დენუდაციური, დენუდაციურ-აკუმულაციური და დენუდაციურ-

მეწყრული ფორმებით. ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია კარბონატული

ქანებით (კირქვები, მერგელები, დოლომიტები).

კლიმატი ზომიერად თბილია. ყველაზე ცივი თვის - იანვრის - ტემპერატურა

შეადგენს -1, -40C; ყველაზე თბილი თვის - ივლისის -18-200C. აქტიურ ტემპერატურათა

ჯამი 2000-35000C აღწევს, ნალექების რაოდენობა -1400-1600 მმ.

ბუნებრივი მცენარეულობა წარმოდგენილია მუხნარ-რცხილნარი ტყეებით,

ბალახის ფართო მონაწილეობით. ათვისებული ფართობები გამოყენებულია ვენახის,

23

ხეხილის, მათ შორის სუბტროპიკული ხეხილის, დაფნისა და სხვა

მრავალწლიანებისთვის.

ნიადაგურ პროფილს აქვს შემდეგი შენება:Ao-A-AB-B-BC.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები განსხვავდება ყომრალებისგან მუქი

შეფერილობით, ფუძეებით მაღალი მაძღრობით, ტუტე რეაქციით, სუსტად გამოხატული

გათიხებით, კარბონატების შემცველობით.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები ეწერებისგან განსხვავდება გაეწერებული

ჰორიზონტის უქონლობით, ტუტე რეაქციით, ძირითადი ჟანგეულების მეტ-ნაკლებად

თანაბარი განაწილებით, ჰუმუსის ჰუმატური ტიპით, კარბონატების შემცველობით.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები აერთიანებს სამ ქვეტიპს: ტიპურს,

გამოტუტულს და წითელი ფერისას („terra rossa’’).

ტიპურ კორდიან-კარბონატულ ნიადაგებში კარბონატები აღინიშნება

ზედაპირიდან, ან ჰუმუსოვან ჰორიზონტში. ეს ნიადაგები გამოირჩევა კორდიან-

კარბონატული ნიადაგებისთვის დამახასიათებელი თვისებებით. ისინი ვითარდებიან

ყომრალი ნიადაგების არეალში ისეთ ქანებზე, რომლებიც დიდი რაოდენობით შეიცავს

კალციუმის კარბონატებს. პროფილი სუსტადაა განვითარებული, დიდი რაოდენობით

შეიცავს ხირხატს. ჰუმუსის შემცველობა ზომიერია, შთანთქმის ტევადობა მაღალი.

ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის რეაქცია ნეიტრალურია.

გამოტუტულ კორდიან-კარბონატულ ნიადაგებში კარბონატები აღინიშნება

ილუვიურ ჰორიზონტში. ეს ნიადაგები ვითარდება კარბონატული ქანების შედარებით

მძლავრ ელუვიონ-დელუვიონზე. პროფილი საკმაოდ სქელია, ჰუმუსოვანი

ჰორიზონტის სისქე 20-30 სმ აღწევს. ილუვიური ჰორიზონტი მომკვრივოა, ხშირად

გათიხებული.

წითელი ფერის კორდიან-კარბონატული ნიადაგები ვითარდება მკვრივ

კირქვებსა და მერგელებზე. ეს ნიადაგები ხასიათდება სხვადასხვა სიმძლავრით,

კარბონატულობით ან გამოტუტვით, წითელი შეფერილობით, სუსტად მჟავე ან

ნეიტრალური რეაქციით.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების

მსოფლიო კორელაციური ბაზის ლეპტოსოლების ჯგუფს. ნიადაგების პროფილში

გამოვლენილია დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორი „რენძიკი“.

24

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები

რუხი-ყავისფერი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია ზედაპირიდან

კარბონატების არსებობა, შუა ნაწილში კარგად გამოხატული გათიხება და შედარებით

გაჭიმული ჰუმუსოვანი პროფილი.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ხასიათდება სუსტად ტუტე, ან ტუტე რეაქციით,

მთელი პროფილის კარბონატულობით, საკმაოდ მძლავრი და კარგად გამოხატული

კარბონატულ-ილუვიური ჰორიზონტის არსებობით, მთელი პროფილის მაღალი

გათიხებით, ზედა ჰორიზონტების უმნიშვნელო ჰუმუსირებით, ფუძეების მაძღრობით,

სილიკატური რკინის სიჭარბით არასილიკატურ რკინაზე. ლექის ფრაქციაში ჭარბობს

მონტმორილონიტი და ჰიდროქარსები. მცირე რაოდენობითაა კაოლინიტი და კვარცი.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება, გაკარბონატება, სიალიტიზაცია.

ნახ. 10..რუხი- ყავისფერი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

რუხი-ყავისფერი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 5,8% - ს (402 000

ჰა) შეადგენს. გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოს სამხრეთ-აღმოსავლეთ

ნაწილში - მარნეულის, გარდაბნის, საგარეჯოს რაიონების ტერიტორიებზე.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგების რელიეფი წარმოდგენილია ვაკეებით,

მთისწინებითა და დაბალმთიანეთით. ნიადაგწარმომქმნელ ქანებს მიეკუთვნება

სხვადასხვა გრანულომეტრული, მინერალური და ქიმიური შედგენილობის

პროლუვიური, ალუვიური, ელუვიურ-დელუვიური დანალექი ქანები, რომლებიც

ზოგჯერ დამლაშებულია.

25

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ზომიერად მშრალი სუბტროპიკული

კლიმატის პირობებში. საშუალო წლიური ტემპერატურა 12-130C-ია. სავეგეტაციო

პერიოდის ხანგრძლივობა 7 თვეს აღემატება. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი 4000-45000C

შეადგენს. ატმოსფერული ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა 300-500 მმ-ია.

ნალექების მაქსიმუმი მოდის გაზაფხულსა და შემოდგომაზე. საშუალო წლიური

დატენიანების კოეფიციენტი უდრის 0,4-0,6.

ბუნებრივი მცენარეულობა მშრალ-სტეპურია და წარმოდგენილია უროიანი,

ვაციწვერიანი, ავშნიანი და ნაირბალახოვანი დაჯგუფებებით. ბუჩქნარი მცენარეებიდან

გავრცელებულია ძეძვნარი და ჯაგრცხილნარი. ტერიტორიის დიდი ნაწილი

ათვისებულია სასოფლო-სამეურნეო კულტურებით: ხორბალი, ქერი, სიმინდი,

მზესუმზირა. შედარებით მცირე ფართობები უკავია მრავალწლიან ნარგავებს.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: Aca-Bmca-Bcam-BCca.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ყავისფერი ნიადაგებისგან (რომლებიც ფორმირდება

შედარებით მეტი დატენიანების და ნაკლები თბოუზრუნველყოფის პირობებში)

განსხვავდება: უფრო მუქი შეფერილობით; ჰუმუსის ნაკლები შემცველობით;

შედარებით მცირე სისქის ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით; მთელი პროფილის

კარბონატულობით; ტუტიანობის მაღალი მაჩვენებლით; რკინის სხვადასხვა ფორმების

მეტი შემცველობით; კარბონატულ-ილუვიური ჰორიზონტის არსებობით.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები შავი ნიადაგებისგან განსხვავდება: მცირე სისქის

ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით; რუხი-ყავისფერი შეფერილობით; შედარებით მსუბუქი

მექანიკური შედგენილობით; ჰუმუსის დაბალი შემცველობით; კარგად გამოხატული

კარბონატულ-ილუვიური ჰორიზონტის არსებობით; დაწიდულობის ნიშნების

უქონლობით.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება მდელოს რუხი-ყავისფერი

ნიადაგებისგან (რომლებიც ფორმირდება რუხ-ყავისფერ ნიადაგებს შორის

გადიდებული დატენიანების პირობებში) შედარებით ნაკლები სისქით, გალებების

უქონლობით, უფრო ნაკლები გათიხებით.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები აერთიანებს სამ ქვეტიპს: მუქი, ჩვეულებრივი და

ღია.

მუქი რუხი-ყავისფერი ნიადაგები წარმოიქმნება რუხი-ყავისფერი ნიადაგების

არეალის ყველაზე დატენიანებულ ტერიტორიაზე, ავშან-ეფემერ-მარცვლოვანი მშრალი

სტეპებისა და ბუჩქნარების ქვეშ. ჰუმუსოვანი პროფილი ყველაზე მძლავრია,

კარბონატების შემცველობა ზედა ჰორიზონტში მცირეა და სიღრმით მატულობს;

ნიადაგების რეაქცია სუსტად ტუტეა, ადვილადხსნადი მარილები პრაქტიკულად არ

აღინიშნება.

ჩვეულებრივი რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ეფემერ-მარცვლოვან-

ავშნიანი მშრალი სტეპის პირობებში. ჰუმუსოვანი პროფილი ნაკლები სიმძლავრისაა

26

მუქ რუხ-ყავისფერ ნიადაგებთან შედარებით. კარბონატების შემცველობა ზედა

ჰორიზონტში მცირეა და სიღრმეში მნიშვნელოვნად მატულობს, რეაქცია სუსტად

ტუტეა, ადვილადხსნადი მარილები პრაქტიკულად არ აღინიშნება.

ღია რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება რუხი-ყავისფერი ნიადაგების

არეალის ყველაზე მშრალ ნაწილში ეფემერ-ავშნიანი მშრალი სტეპის პირობებში.

ჰუმუსოვანი ჰორიზონტები მცირე სისქისაა, რეაქცია სუსტად ტუტე ან ტუტეა.

აღინიშნება დამლაშება.

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის კაშტანაზიომების ჯგუფს. ნიადაგების პროფილში

გამოვლენილია „ჰუმიკ“ და „კალკარიკ“ დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები.

მდელოს-რუხი-ყავისფერი ნიადაგები

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია

არადიფერენცირებული პროფილი, გალებების ნიშნები და ძლიერი გათიხება.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ხასიათდება სუსტად ტუტე ან ტუტე

რეაქციით, ჰუმუსის დაბალი შემცველობით, ღრმა ჰუმუსირებით, ჰუმუსის ფულვატურ-

ჰუმატური ტიპით. კარბონატები აღინიშნება ზედაპირიდან და სიღრმეში მათი

რაოდენობა მატულობს. შთანთქმის ტევადობა მაღალია, შთანთქმულ კომპლექსში

ჭარბობს გაცვლითი კალციუმი. ნიადაგები მიეკუთვნება მსუბუქ და საშუალო თიხებს.

პროფილის შუა და ქვედა ნაწილში აღინიშნება გალებება. არასილიკატური რკინის

შემცველობა მნიშვნელოვანია, ამორფული რკინის რაოდენობა კი მცირე. თიხა

მინერალების შედგენილობაში მკვეთრად ჭარბობს მონტმორილონიტი, მცირე

რაოდენობით აღინიშნება ქლორიტი.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია: ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება, გაკარბონატება,

სიალიტიზაცია და გალებება.

27

.

ნახ.11.. მდელოს-რუხი-ყავისფერი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 3,3%-ს

(228 800 ჰა) შეადგენს. ფორმირდება რუხ-ყავისფერ ნიადაგებს შორის მომატებული

დატენიანების პირობებში. ეს ნიადაგები, ძირითადად, გავრცელებულია მარნეულისა

და გარდაბნის რაიონებში, შედარებით მცირე ფართობებზე - კასპის რაიონში, ხოლო

ალაზნის ვაკეზე (ალაზნის მარჯვენა მხარე, სამხრეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი) საკმაოდ

დიდი ფართობები უკავიათ .

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგების რელიეფი წარმოდგენილია ვაკეებით,

ხშირად უარყოფითი ელემენტებით. ნიადაგწარმომქმნელ ქანებს მიეკუთვნება

სხვადასხვა გრანულომეტრული, მინერალური და ქიმიური შედგენილობის

პროლუვიური, ალუვიური, ელუვიურ-დელუვიური დანალექი ქანები, რომლებიც

ზოგჯერ დამლაშებულია.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ზომიერად მშრალი

სუბტროპიკული კლიმატის პირობებში. საშუალო წლიური ტემპერატურა 12-13 0C-ია.

სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა 7 თვეს აღემატება. აქტიურ ტემპერატურათა

ჯამი 4000-45000C შეადგენს. ატმოსფერული ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობა

არის 300-500 მმ. ნალექების მაქსიმუმი მოდის გაზაფხულსა და შემოდგომაზე. საშუალო

წლიური დატენიანების კოეფიციენტი უდრის 0,4-0,6.

ბუნებრივი მცენარეულობა მშრალ-სტეპურია. მდელოს ნიადაგწარმოქმნის

პროცესში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ანთროპოგენური ფაქტორი (ირიგაციის

გავლენა).

28

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: Aca(g)-

Bcat(g)-BCca(g).

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება რუხი-ყავისფერი

ნიადაგებისგან უფრო მეტი სისქით, გალებებით, უფრო ძლიერი გათიხებით. იყოფა სამ

ქვეტიპად: ზედაპირულად-მდელუკ-რუხი-ყავისფერი, მდელუკ-რუხი-ყავისფერი და

მდელოს-რუხი-ყავისფერი.

ზედაპირულად-მდელუკ-რუხი ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ისეთ

ადგილებში, სადაც აღინიშნება დამატებითი ზედაპირული დატენიანება და გრუნტის

წყლების ღრმად დგომა. გალებების ნიშნები შეიმჩნევა ზედა ჰორიზონტებში.

მდელუკ-რუხი ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ისეთ ადგილებში, სადაც

გრუნტის წყლის დგომა ღრმა არ არის (3-5 მ). გალებება აღინიშნება ქვედა

ჰორიზონტებში და ნიადაგწარმომქმნელ ქანში, ზედა ჰორიზონტებში მისი

ნიშნებისუსტად შეიმჩნევა.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ისეთ ადგილებში, სადაც

გრუნტის წყლის დგომა ზედაპირთან ახლოსაა (2-3 მ) და დამატებით აღინიშნება

ზედაპირული დატენიანება. ინტენსიური გალებება აღინიშნება მთელ პროფილში.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების

მსოფლიო კორელაციური ბაზის კაშტანაზიომების ჯგუფს. ნიადაგების პროფილში

გამოვლენილია გლეიკ, კალკარიკ, ვერტიკ დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები.

ყავისფერი ნიადაგები

ყავისფერი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია მკვეთრად გამოხატული

პროფილის ფერადი დიფერენციაცია, არაჩამრეცხი წყლის რეჟიმის პირობებში

ნიადაგური სისქის ნათლად გამოხატული გათიხების პროცესი. მათი ძირითადი

დიაგნოსტიკური მაჩვენებელია მეტამორფული გათიხებული ჰორიზონტის არსებობა და

პროფილის გაკარბონატება.

ყავისფერი ნიადაგები ხასიათდება ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის მუქი-ყომრალი ან

ყავისფერი შეფერილობით, წვრილ-კოშტოვანი ან მარცვლოვანი სტრუქტურით, სუსტი

ტუტე ან ნეიტრალური რეაქციით, ჰუმუსის საშუალო შემცველობით, ღრმა

ჰუმუსირებით, ჰუმუსის ჰუმატური ტიპით, გაკარბონატებით, გათიხებით, შთანთქმის

მნიშვნელოვანი სიდიდეებით, ნიადაგისა და ლექის ფრაქციის მთლიანი ქიმიური

შემადგენლობის სტაბილურობით, სილიკატური რკინის სიჭარბით არასილიკატურ

რკინაზე, თიხამინერალებში მონტმორილონიტის და ჰიდროქარსების სიჭარბით.

29

ყავისფერი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება, გაკარბონატება, სიალიტიზაცია.

ნახ.12. ყავისფერი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

ყავისფერი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 4,8%-ს (311 600 ჰა-ს)

შეადგენს. გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოს სუბტროპიკული ტყე-სტეპის

ზონაში, ძირითადად, ზღვის დონიდან 500(700)-900(1300) მ ფარგლებში. მათი ქვედა

საზღვარი მდელოს-ყავისფერ, რუხ-ყავისფერ და შავ (ბარის შავმიწები), ხოლო ზედა -

ყომრალ ნიადაგებს ესაზღვრება.

ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება მშრალი სუბტროპიკების კლიმატის

პირობებში - თბილი, თითქმის უთოვლო ზამთრით და ცხელი, მშრალი ზაფხულით.

ივლისის საშუალო ტემპერატურაა 20,0-23,50C, იანვრის კი -2,6-დან 0,60C-მდე. საშუალო

წლიური ტემპერატურაა 9,3-12,50C. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა შვიდ

თვემდეა. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი შეადგენს 2800-3800 0C. ნალექების წლიური

რაოდენობა მერყეობს 300-დან 800 მმ-მდე. აღინიშნება ნალექების ორი მაქსიმუმი -

გაზაფხულის დასასრულს და შემოდგომის დასაწყისში. ცივ პერიოდში ნალექების

რაოდენობა მინიმალურია. დატენიანების კოეფიციენტი უდრის 0,5-0,8. ამის შედეგად

ნიადაგის ტენის რეჟიმის ტიპი იმპერმაციდულია, ე.ი. აორთქლება აჭარბებს მოსული

ნალექების რაოდენობას.

რელიეფის უდიდესი ნაწილის ფორმირება ძირითადად დაკავშირებულია

ეროზიულ პროცესებთან. ზოგიერთ ადგილას რელიეფი წარმოდგენილია მეწყრული

ფორმებით. ბევრ ადგილას ფერდობებს კვეთს მრავალრიცხოვანი, საკმაოდ დიდი

სიგანის ხევები. შიდა კახეთში რელიეფის სელური ღვარების მავნე მოქმედების კვალი

30

დიდად ატყვია, რომლის ინტენსივობაც ხელს უწყობს ფხვიერი კონგლომერატულ-

ქვიშაქვური ნეოგენური „ცივის წყება“ და დამეწყვრისაკენ მიდრეკილი პალეოგენური

ცარცული ქანები. ცალკეული ფერდობების ქვედა ზოლში აღინიშნება მოსწორებული

ბაქნების მთელი წყება.

რეგიონის ჩრდილოეთ-დასავლეთ ნაწილის გეოლოგიურ აგებულებაში,

ძირითადად, მონაწილეობს პალეოგენიდან - ქვიშა-თიხოვანი და ვულკანოგენური

ფორმაციები, ხოლო ნეოგენიდან - კონგლომერატები, ქვიშაქვები და კირქვები. დამრეცი

ფერდობები და შლეიფები კი ალუვიონებით არის წარმოდგენილი. აღმოსავლეთი და

ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთი ნაწილი აგებულია ნეოგენური წყებით - ქვიშაქვებით,

ფომფლო კონგლომერატებით და აგრეთვე კირქვებით (მერგელები) და ტერიგენული

(გალიოსებული) დანალექებით. რეგიონის სამხრეთი და სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილის

გეოლოგიურ აგებულებაში მონაწილეობს ნეოგენური ვულკანოგენური ქანები -

პორფირიტული ტუფები, ტუფი-ბრექჩიები, ლავური ღვარები, ზედაცარცული

კირქვები, პალეოცენისა და ოილიგოცენის ტერიგენული ქვიშაქვები და თიხები.

ყავისფერი ნიადაგების არეალის კლიმატის თაავისებურება, ქანების

ორვალენტიანი კატიონების სიმდიდრის გამო, ხელს უწყობს კარბონატებით მდიდარი

გამოფიტის ქერქის წარმოქმნას.

ყავისფერი ნიადაგების არეალის დიდი ნაწილი ათვისებულია და არსებული

ლანდშაფტები თითქმის მთლიანად ანთროპოგენული ხასიათისაა.

მცენარეულობა წარმოდგენილია არიდული მეჩხერებით და მუხნარებით.

ვ. გულისაშვილის (1980) აზრით, არიდული მეჩხერები, ანუ ნათელი ტყეები

სუბტროპიკული კლიმატის სავანებს მიეკუთვნება. მათ შემადგენლობაში ძირითადად

მონაწილეობს ფოთლოვანი ჯიშები: კევის ხე, ბერყენა, აკაკი; ბუჩქნარებიდან -

ბროწეული, შავჯაგა, გრაკლა, თრიმლი, კოწახური და სხვ. ბალახეული საფარი,

ძირითადად, წარმოდგენილია უროთი. ფერდობებზე არიდული მეჩხერების

შემადგენლობაში შედის ღვიების ზოგიერთი სახეობა. მცენარეულობის ყველა

აღნიშნული სახეობა მიეკუთვნება სინათლისმოყვარულ და გვალვაგამძლე მცენარეს,

მძლავრად განვითარებული ფესვთა სისტემით.

მუხნარების შემადგენლობაში ქართული მუხის გარდა შედის: ჩვეულებრივი

იფანი, მინდვრის ნეკერჩხალი, პანტა, რცხილა, ჯაგრცხილა, თელა, ქორაფი, ხოლო

ბუჩქნარებიდან - კუნელი, ზღმარტლი, შინდანწლა, შვინდი, ჭანჭყატი.

მუხნარების პირწმინდა ტყეკაფებზე, განსაკუთრებით საქონლის ძოვების

შედეგად, წარმოიშვება ბუჩქნარებისგან შემდგარი მეორადი წარმოშობის

მცენარეულობა. მუხნარების ასეთ დერივატებს ნ. კეცხოველი (1959) განსაზღვრავს

როგორც „ჯაგეკლიანებს“. მათ შემადგენლობაში შედის ძეძვი, გრაკლა, კუნელი, ბერყენა,

შავჯაგა, ჟასმინი და სხვ. შემდგომში დეგრადაციისას ბუჩქნარი მცენარეულობა ქრება და

ჩნდება მეორადი წარმოშობის სტეპი.

31

ყავისფერი ნიადაგი ხასიათდება ნიადაგწარმოქმნის შედარებით დიდი ასაკით.

ნიადაგურ პროფილს ჩვეულებრივ აქვს შემდეგი აგებულება: A-Bt(Ca)-BC(BCCa)-CCa – С

ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება მდელოს-ყავისფერი ნიადაგებისგან უკეთ

გამოხატული გათიხებით, უფრი ღია შეფერილობით, კარგად გამოხატული

კარბონატული ახალქმნილებებით, მტრედისფერი და ჟანგის ლაქის არ არსებობით.

ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება რუხი-ყავისფერი ნიადაგებისაგან (რომლებიც

ნაკლები დატენიანების და მეტი თბოუზრუნველყოფის პირობებში ფორმირდება) უფრო

ღია შეფერილობით, ჰუმუსის მეტი შემცველობით, მძლავრი ჰუმუსიანი ჰორიზონტით,

ცალკეულ ქვეტიპებში კარბონატების სხვადასხვა სიღრმეზე და არა ზედაპირიდან

არსებობით, ტუტიანობის ნაკლები მაჩვენებლებით, რკინის სხვადასხვა ფორმების

ნაკლები შემცველობით.

ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება შავი ნიადაგებისაგან (რომლებიც

დატენიანების მსგავს პირობებში ვითარდება) უფრო მცირე ჰუმუსიანი ჰორიზონტით,

ყავისფერი შეფერილობით, კაკლოვანი და პრიზმული სტრუქტურით, გამკვრივებულ-

გათიხებული მეტამორფული ჰორიზონტის არსებობით, ჰუმუსოვანი ჰორიზონტიდან

ქვედა ჰორიზონტისაკენ ნაკლებად მკვეთრი გადასვლით, Si02 : R203 უფრო ვიწრო

შეფარდებით, პროფილის მიხედვით ლექის ფრაქციის ნაკლებად ერთგვაროვანი

განაწილებით, უფრო დიდი მოცულობითი წონით, უფრო დაბალი ფორიანობითა და

წყალგამტარობით.

ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება ყომრალი ნიადაგებისაგან (რომლებიც

ფორმირდება შედარებით ცივ და ტენიან პირობებში) ყავისფერი შეფერილობით,

ილუვიურ-კარბონატული ჰორიზონტის არსებობით და ნიადაგური პროფილის შუა

ნაწილის მკვეთრი გათიხებით, ზედა ჰორიზონტში ჰუმუსის შემცირებული

რაოდენობით, ორგანული ნივთიერების ნაკლებად უხეში ხასიათით (C : N – 10), ტუტე

და ნეიტრალური რეაქციით, ფუძეებით მაძღრობით.

ყავისფერი ნიადაგები იყოფა შემდეგ ქვეტიპებად: ღია, კარბონატული, ტიპური,

გამოტუტლი, რენძინო-ყავისფერი.

ღია ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ყველაზე მშრალ პირობებში და

ხასიათდება ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის მუქი ყომრალი შეფერილობით და

წვრილკაკლოვანი სტრუქტურით, თიხნარი და თიხა მექანიკური შედგენილობით,

მთელი პროფილის გათიხებით, მაღალი ჰუმუსიანობით, ჰუმუსის ჰუმატური ტიპით,

ნიადაგური ჰუმინების მაღალი შემცველობით, კალციუმის კარბონატების არსებობით

ზედაპირიდანვე, სუსტად ტუტე ან ტუტე რეაქციით, შთანთქმული კათიონების დიდ

ფარგლებში მერყეობით, გაცვლითი ნატრიუმის უმნიშვნელო შემცველობით, ნიადაგში

და ლექის ფრაქციაში ძირითადი ოქსიდების თანაბარი განაწილებით, არასილიკატური

და განსაკუთრებით ამორფული რკინის მცირე შემცველობით, თიხამინერალებში

32

მონტმორილონიტის, ჰიდროქარსების და ქლორიტის სიჭარბით, ზოგჯერ

ადვილადხსნადი მარილების და თაბაშირის უმნიშვნელო შემცველობით.

კარბონატული ყავისფერი ნიადაგები ვითარდება ბუჩქნარების და ბუჩქიანი

სტეპების ქვეშ, საკმაოდ არიდულ პირობებში და ახასიათებს: ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის

ყავისფერი შეფერილობა და წვრილ-კოშტოვანი ან მარცვლოვანი სტრუქტურა; თიხნარი

მექანიკური შედგენილობა; გათიხება პროფილის შუა ნაწილში; მთელი პროფილის

კარბონატულობა; ჰუმუსის ზომიერი შემცველობა; ჰუმუსის ჰუმატური ტიპი;

ნიადაგური ჰუმინების მაღალი შემცველობა; სუსტად ტუტე რეაქცია; შთანთქმის

მაღალი ტევადობა; ნიადაგის და ლექის ფრაქციის სტაბილური მთლიანი ქიმიური

შემადგენლობა; სილიკატური რკინის სიჭარბე არასილიკატურზე; არასილიკატური

რკინის მნიშვნელოვანი, ხოლო ამორფული რკინის მცირე შემცველობა; რკინის

ცალკეული ფორმების დაგროვება პროფილის შუა ნაწილში; თიხამინერალებში

მონტმორილონიტის, ქლორიტის და კაოლინიტის სიჭარბე.

ტიპური ყავისფერი ნიადაგი ფორმირდება ძირითადად ტანდაბალი მუხნარების

ქვეშ, ჯაგრცხილის, ტყემლის, კვრინჩხის, ძეძვის და სხვა ქსეროფილური ეკლიანი

ბუჩქებისგან შემდგარი მდიდარი ქვეტყით. ხასიათდება: ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის

მუქი ყავისფერი შეფერილობით და წვრილ-კაკლოვანი სტრუქტურით; თიხნარი

მექანიკური შედგენილობით; გათიხებით პროფილის შუა ნაწილში; ჰუმუსის ზომიერი

შემცველობით; კარბონატებისაგან ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის გამოტუტვით;

ნეიტრალური ან სუსტი ტუტე რეაქციით; შთანთქმის მნიშვნელოვანი ტევადობით.

გამოტუტული ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება მუხნარების და მუხნარ-

რცხილნარების ქვეშ. ესაა ყომრალი ნიადაგებისკენ გარდამავალი ქვეტიპი. მისი შენების

მთავარი თავისებურება ჰუმუსოვანი და მეტამორფული ჰორიზონტების უკარბონატობა

და ამ უკანასკნელის ძლიერი გათიხებაა. ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი საკმაოდ მძლავრია,

ჰუმუსის შემცველობა - მაღალი. უკარბონატო ჰორიზონტებში რეაქცია ნეიტრალურია.

აღინიშნება არასილიკატური და ამორფული რკინის შედარებით მაღალი შემცველობა.

რენძინო-ყავისფერი ნიადაგები გარდამავალი ნიადაგებია კორდიან-კარბონატულ

და ყავისფერ ნიადაგებს შორის. ეს ნიადაგები ხასიათდება დიფერენცირებული

პროფილით, ზედა ჰორიზონტების ნეიტრალური და ქვედა ჰორიზონტების სუსტი

ტუტე რეაქციით, კარბონატების მომატებული შემცველობით პროფილის ქვედა

ნაწილში, ჰუმუსის ზომიერი რაოდენობით, სიღრმით მისი მკვეთრი შემცირებით,

მაღალი გაცვლითი უნარიანობით.

ყავისფერი ნიადაგები, ნიადაგის რესურსების მსოფლიო მონაცემთა ბაზის

მიხედვით, იდენტიფიცირებულია კამბისოლებთან. ყავისფერ ნიადაგებს გააჩნია კამბიკ

B ჰორიზონტები, რომელთა დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებია: მძიმე გრანულომეტრია,

თიხის და ლექის მომატებული შემცველობა ზედა და ქვედა ჰორიზონტებთან

შედარებით, კარბონატების ნაკლები რაოდენობა ქვეჰორიზონტებისგან განსხვავებით,

33

სისქე >15სმ. ნიადაგების პროფილის შენებაში მონაწილეობს მუქი ფერის მოლიკ

ზედაპირული ჰორიზონტები. მათი სისქე მოიცავს გარდამავალ AB ჰორიზონტებს,

რომლებშიც ჭარბობს ზედაპირული ჰორიზონტების მახასიათებლები. მოლიკ

ჰორიზონტის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმებია: საკმაოდ მკვეთრად გამოხატული

მარცვლოვან-კოშტოვანი და კოშტოვანი სტრუქტურა, არამკვრივი აგებულება,

ორგანული ნახშირბადის >0,6% (ორგანული ნივთიერების >1%) შემცველობა, ფუძეებით

მაღალი მაძღრობა. ყავისფერ ნიადაგებში გამოვლენილია შემდეგი დიაგნოსტიკური

ნიშან-თვისებები: კალკარიკი, მოლიჰუმიკი, ჰიპერეუთრიკი.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია მძლავრი პროფილი,

გალებების ნიშნები და მძიმე მექანიკური შედგენილობა.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები ხასიათდება სუსტად ტუტე ან ტუტე რეაქციით,

ღრმა ჰუმუსირებით, ჰუმუსის ფულვატურ-ჰუმატური ტიპით, ზედაპირიდანვე

კარბონატულობით, შთანთქმული ფუძეების დაბალი ჯამით, ძირითადი ჟანგეულების

თანაბარი განაწილებით, ჰიდროქარსების სიჭარბით, სილიკატური რკინის

არასილიკატურ რკინაზე მეტი შემცველობით. მიეკუთვნება მსუბუქ და საშუალო

თიხებს. გათიხება კარგადაა გამოხატული პროფილის შუა ნაწილში.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქ-

მნელი პროცესებია: ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება, გაკარბონატება, გამდელოება,

სიალიტიზაცია და გალებება.

ნახ.13 . მდელოს-ყავისფერი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

34

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში შეადგენს

1,9%-ს (130 400 ჰა). ფორმირედება ყავისფერი ნიადაგების არეალში, მომატებული

ზედაპირული, გრუნტისა და შერეული დატენიანების პირობებში. გავრცელებულია

ქვემო და ზემო ქართლში, კახეთში (ალაზნის მარჯვენა სანაპირი) და მესხეთში.

მდელოს-ყავისფერ ნიადაგებს უკავია რელიეფის დეპრესიული ნაწილები.

ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია მძიმე მექანიკური შედგენილობის

ალუვიური და დელუვიურ-პროლუვიური ნალექებით, რომელთა სიღრმე ზოგჯერ 100 მ

აღწევს.

კლიმატი ზომიერად თბილია. საშუალო წლიური ტემპერატურა შეადგენს 9,9-

10,60C; ყველაზე ცივი თვის - იანვრის ტემპერატურა -160C-მდე ეცემა, ხოლო ყველაზე

თბილი თვის-ივლისის 21,80C აღწევს. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა ექვსი-

შვიდი თვეა. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი 2800-3800 0C-ია. ნალექების საშუალო

წლიური რაოდენობა 464-512 მმ ფარგლებში მერყეობს. დატენიანების კოეფიციენტი

0,54-0,95 შეადგენს.

ბუნებრივი მცენარეული საფარი წარმოდგენილია ჭალის ტყეებით (მუხნარები).

ამჟამად ტერიტორიის დიდი ნაწილი ათვისებულია სახნავებით, ბაღებითა და

ვენახებით.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: Aსახ.-A1//-AB-

Bca(g)-BCca(g).

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები განსხვავდება ყავისფერი ნიადაგებისგან უფრო

სუსტი გათიხებით, შედარებით მუქი შეფერილობით, სუსტად გამოხატული

კარბონატული ახალწარმონაქმნებით, მტრედისფერი ლებისა და ჟანგის ლაქების

არსებობით.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები იყოფა რამდენიმე ქვეტიპად: ტიპური, მდელუკ-

ყავისფერი, ზედაპირულად მდელუკ-ყავისფერი და გამოტუტული.

ტიპური მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები ვითარდება გრუნტის წყლების

ზედაპირთან ახლოს დგომისა (2-3 მ) და ხშირად დამატებითი ზედაპირული

დატენიანების პირობებში. გამოირჩევიან მუქი შეფერილობით და ინტენსიური

გალებებით.

მდელუკ-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება გრუნტის წყლების არაღრმა

დგომით (3-5 მ) და ხშირად დამატებითი ზედაპირული დატენიანებით. გალებება

აღინიშნება ქვედა ჰორიზონტებში.

ზედაპირულად მდელუკ-ყავისფერი ნიადაგები ფორმირდება ვაკეების კიდეებზე,

შლეიფებზე, დამატებითი ზედაპირული დატენიანებით, გრუნტის წყლების ღრმად

დგომით. გალებების ნიშნები აღინიშნება ზედა ჰორიზონტებში.

35

გამოტუტული მდელოს-ყავისფერი ნიადაგებში კარბონატულობა ზედაპირიდან

არ აღინიშნება.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის კამბისოლების ჯგუფს. ნიადაგებში დაფიქსირდა შემდეგი

დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები: კალკარიკი-კარბონატების შემცველობა

ზედაპირიდან, სულ მცირე 20-50 სმ შორის, გლეიკი – გამოხატული გლეიკ ფერის

ნიშნით; ლები, ე.წ. ენდოგლეი, ნიადაგური მასის ქვედა ნაწილში, გამოწვეულია

გრუნტის წყლების გავლენით და მიუთითებს აღდგენით პირობებზე. ამის შედეგად

აგრეგატების ზედაპირზე კონცენტრირებულია რკინის და მანგანუმის ოქსიდები. კირის

თეთრი თვლების არსებობა, რომლებიც რბილი და ფხვიერია მშრალ მდგომარეობაში,

მიუთითებს მეორადი გაკარბონატების დიაგნოსტიკურ თვისებებზე. პროფილები

გამოირჩევიან ჰიპერეუთრიკ მაჩვენებლით.

შავი ნიადაგები

შავი ნიადაგებისთვის (ე.წ. ბარის შავმიწები) დამახასიათებელია პროფილის ზედა

ნაწილის შავი შეფერილობა, საკმაოდ მძლავრი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი და შუა

ნაწილის გათიხება.

შავი ნიადაგები ხასიათდება: სუსტად ტუტე რეაქციით; კარბონატულ-

ილუვიური ჰორიზონტის არსებობით; კარბონატების მაქსიმუმით 60-120 სმ სიღრმეზე;

გათიხებით; თიხა მექანიკური შედგენილობით; ნიადაგის და ლექის ფრაქციის

ერთგვაროვანი მთლიანი ქიმიური შედგენილობით; თიხა მინერალებში სმექტიტის,

ჰიდროქარსებისა და ქლორიტის სიჭარბით; არასილიკატური და დაკრისტალებული

რკინის დაგროვებით პროფილის შუა ნაწილში, ხოლო ამორფული რკინის - პროფილის

ზედა ნაწილში; ჰუმუსის ზომიერი შემცველობითა და ჰუმატური ტიპით; ზოგიერთ

შემთხვევაში ადვილადხსნადი მარილებისა (სულფატური) და თაბაშირის დაგროვებით;

დაწიდულობის ნიშნებით (მახვილწიბოიანი და შავპეწიანი).

შავი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია შემდეგი ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესები: ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება, დამლაშება,

გაკარბონატება, სიალიტიზაცია და სლიტიზაცია.

36

ნახ.14. შავი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

შავი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში 3,9%-ს (266 800 ჰა) შეადგენს.

გავრცელებულია გარე და შიგა კახეთის, ქვემო და ნაწილობრივ შუა ქართლის

რაიონებში. უკავია მთათაშორისი დაბლობი ზონა, რომელიც წარმოქმნილია

დენუდაციურ-აკუმულაციური (შერეული) და საკუთრივ აკუმულაციურ-გენეზისური

გეომორფოლოგიური ტიპებით. შავი ნიადაგების გავრცელების ზოლში აგრეთვე

გვხვდება დახრილი ტერასისებრი (ზღვის დონიდან 650-750 მ ფარგლებში) და ზეგანი-

პენეპლენის ვაკე (ზღვის დონიდან 700-1000 მ შორის). შავი ნიადაგების არეალში

ფართოდაა გავრცელებული რელიეფის აკუმულაციური ტიპი, რომელიც

წარმოდგენილია ამოქვაბულისა და ალუვიური ვაკეების ფორმით.

ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია გაჯიანი, კირითა და თაბაშირით

მდიდარი თიხიანი და თიხნარი ნაფენებით, ქვიშიან-თიხიანი ნალექებითა და

კონგლომერატებით.

შავი ნიადაგები ვითარდება მშრალი სუბტროპიკების ტიპის კლიმატის

პირობებში - თბილი, თითქმის უთოვლო ზამთრით და ცხელი, მშრალი ზაფხულით.

ყველაზე თბილი თვის (ივლისის) ტემპერატურაა 22-23,90C, ყველაზე ცივი თვის

(იანვრის) -0,3, -3,80C. საშუალო წლიური ტემპერატურა შეადგენს 10-11,9 0C. აქტიურ

ტემპერატურათა ჯამი 40000C აღწევს. სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა ექვსი-

შვიდი თვეა. ნალექების წლიური რაოდენობა მერყეობს 400-600 მმ ფარგლებში. ჰაერის

საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა იცვლება 64-დან 70 %-მდე.

37

შავი ნიადაგები გავრცელებულია მშრალ სუბტროპიკულ სტეპებში. სტეპის

მცენარეულობაში გამოყოფენ შემდეგ დაჯგუფებებს: ჯაგეკლიანი, უროიანი,

ვაციწვერიანი და მდელოს ნაირბალახოვანი.

შავ ნიადაგებს აქვთ პროფილის შემდეგი შენება: A1/-A1//-B-BC.

შავი ნიადაგები განსხვავდება ყავისფერი ნიადაგებისგან უფრო მძლავრი

ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით, შავი შეფერილობით, დაკუთხულ-კაკლოვანი ან

დაკუთხულ-კოშტოვანი სტრუქტურით, შედარებით მძიმე მექანიკური შედგენილობით,

დაწიდულობის ნიშნებით (მახვილწიბოიანი და შავპეწიანი).

შავი ნიადაგები რუხი-ყავისფერი ნიადაგებისგან განსხვავდება მძლავრი

ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით, შავი შეფერილობით, უფრო მძიმე მექანიკური

შედგენილობით, ჰუმუსის მაღალი შემცველობით, ნაკლებად გამოხატული

კარბონატულ-ილუვიური ჰორიზონტის არსებობით, დაწიდულობის ნიშნებით

(მახვილწიბოიანი და შავპეწიანი).

შავი ნიადაგები განსხვავდება შავმიწებისგან დაკუთხულ-კაკლოვანი ან

დაკუთხულ-კოშტოვანი სტრუქტურით, უფრო მძიმე მექანიკური შედგენილობით,

გამოხატული გათიხებით, რკინის სხვადასხვა ფორმის მეტი შემცველობით, ზოგიერთ

შემთხვევაში ადვილადხსნადი მარილების და თაბაშირის გარკვეული დაგროვებით,

დაწიდულობის ნიშნებით (მახვილწიბოიანი და შავპეწიანი).

შავი ნიადაგები იყოფა რამდენიმე ქვეტიპად: მდელოს-ლებიანი, გამოტუტული,

ტიპური, კარბონატული.

მდელოს-ლებიანი შავი ნიადაგები ფორმირდება დეპრესიულ ადგილებში,

ნატბეურ-დეპრესიულ ქვაბულებში. აკუმულაციური ფენა საკმაოდ მძლავრია,

გალებების ნიშნები 50 სმ-ს ქვევითაა. კარბონატები ძირითადად წარმოდგენილია

კონკრეციებით, ან თეთრი ლაქებით. მექანიკური შედგენილობა მძიმე თიხნარი, ან

მსუბუქ თიხიანია. ჰუმუსის ტიპი ჰუმატურია. ხასიათდება მაღალი

გაცვლითუნარიანობით.

გამოტუტული შავი ნიადაგები შედარებით მცირე ფართობებზეა

გავრცელებული. კარბონატულობა 0,5მ-დან იწყება. ზედა ჰორიზონტების რეაქცია

ნეიტრალურია, ხოლო ქვედა ჰორიზონტების - სუსტი ტუტე. ჰუმუსის ტიპი ჰუმატურ-

ფულვატური, ან ჰუმატურია. შთანთქმის ტევადობა საკმაოდ მაღალია (30-40 მგ.ექვ.).

ტიპური შავი ნიადაგები გავრცელებულია მოსწორებული რელიეფის პირობებში.

კარბონატულობა აღინიშნება სახნავის ქვედა ფენიდან (25-30 სმ ქვემოთ). ჰუმუსის

შემცველობა საშუალოა, ჰუმუსის ტიპი ჰუმატური. შთანთქმის ტევადობა საკმაოდ

მაღალია. ამ ნიადაგებში მცირე რაოდენობითაა გაცვლითი ნატრიუმი (2-3% საერთო

ტევადობიდან).

კარბონატული შავი ნიადაგები ფართო გავრცელებით ხასიათდება.

კარბონატულობა აღინიშნება ზედაპირიდან. ჰუმუსის შემცველობა მცირეა. მექანიკური

38

შედგენილობა მსუბუქი და საშუალო თიხიანია, ჰუმუსის ტიპი ჰუმატური.

გაცვლითუნარიანობა საკმაოდ მაღალია.

შავი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო კორელაციური

ბაზის ვერტისოლების ჯგუფს, ვერტიკ ჰორიზონტის გამო, რომელშიც პერიოდულად

მიმდინარე დაჯდომისა და გაჯირჯვების პროცესებმა განაპირობეს სლიქენსაიდების

წარმოქმნა. მოცემული თვისების ტიპური გამოვლინების გამო, სახელწოდებას

დაემატება კვალიფიკატორი ჰაპლიკი.

შავმიწები

შავმიწებისთვის (ე.წ. მთის შავმიწებისთვის) დამახასიათებელია კარგად

გამოხატული საკმაოდ მძლავრი და შავი შეფერილობის ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი,

პროფილის გათიხება.

შავმიწები ხასიათდება სუსტად მჟავე, ნეიტრალური ან სუსტად ტუტე რეაქციით,

ფუძეებით მაძღრობით, ჰუმუსის მაღალი შემცველობით (ზოგიერთ შემთხვევაში

ჰუმუსის რაოდენობა 10 % აღწევს), გაცვლით კათიონებში კალციუმის მკვეთრი

სიჭარბით, ძირითადი ჟანგეულების მეტ-ნაკლებად თანაბარი განაწილებით, თიხიანი ან

მძიმე თიხნარი მექანიკური შედგენილობით.

შავმიწებისთვის დამახასიათებელია შემდეგი ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესები: ჰუმუსწარმოქმნა, ჰუმუსდაგროვება და

სიალიტიზაცია.

ნახ.15 .შავმიწის ძირითადი მაჩვენებლები

39

შავმიწების საერთო ფართობი საქართველოში 1,4%-ს (99 200 ჰა) შეადგენს.

გავრცელებულია სამხრეთ მთიანეთში, ზღვის დონიდან 1200-1900 მ შორის. უმეტესი

ნაწილი განვითარებულია ვულკანურ პლატოზე, რომელიც მთიანი ვაკის ხასიათს

ატარებს. საქართველოს შავმიწების ზოლი გეომორფოლოგიურად იყოფა დენუდაციურ,

ამფითიატრისებრ და აკუმულაციურ ტიპებად.

ახალქალაქ-წალკის რეგიონის ვაკეები აგებულია ანდეზიტების, ანდეზიტ-

ბაზალტებისა და ბაზალტური ქანებისგან. დეპრესიებში ეს ქანები გადაფარულია

ტბური ნალექებით. გამოზიდვის კონუსები წარმოდგენილია ანდეზიტ-დაციტებით.

გამყინვარების პერიოდში სამხრეთ მთიანეთმა გამყინვარება განიცადა, რაზეც

მიუთითებს გავრცელებული მორენული ნაფენები.

შავმიწების სარტყელი ხასიათდება ცივი ჰავით. საშუალო წლიური ტემპერატურა

უდრის 5,90C. ყველაზე ცივი თვის (იანვრის) ტემპერატურაა -7,50C, ხოლო თბილი თვის

(ივლისის) 16,80C. ზამთარში ტემპერატურა ხშირად მინუს 20-250C-მდე ეცემა.

სავეგეტაციო პერიოდის ხანგრძლივობა 5 თვეს შეადგენს. ნალექების რაოდენობა 545-746

მმ-ია. მათი მაქსიმუმი მაის-ივნისში მოდის, ხოლო მინიმუმი - ზამთარში. ჰაერის

საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა 70% უდრის.

ბუნებრივი მცენარეულობა ძირითადად მდელო-სტეპის ტიპისაა და აერთიანებს

შემდეგ დაჯგუფებებს: უროიანი, ვაციწვერიანი, მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი და

ისლიან- ჭალიანი.

შავმიწებს აქვთ პროფილის შემდეგი შენება: A1/-A1//-AB-BC.

შავმიწები განსხვავდება შავი ნიადაგებისგან კოშტოვან-კაკლოვანი

სტრუქტურით, უფრო მსუბუქი მექანიკური შედგენილობით, დაწიდულობის ნიშნების

უქონლობით.

შავმიწები იყოფა ქვეტიპებად: გამოტუტული და ტიპური.

გამოტუტული შავმიწები გავრცელებულია ყველაზე მაღალ ჰიფსომეტრულ

ნიშნულებზე. ამ ნიადაგების რეაქცია სუსტად მჟავე, ან ნეიტრალურია. კარბონატები არ

აღინიშნება.

ტიპური შავმიწები ნეიტრალური ან სუსტად ტუტე რეაქციით ხასიათდება.

ნიადაგის პროფილში აღინიშნება კარბონატები.

შავმიწები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო კორელაციური ბაზის

ჩერნოზიომების ჯგუფს. შავმიწების პროფილში გამოვლინდა დიაგნოსტიკური

კვალიფიკატორი ვორონიკი, რომელიც გულისხმობს ვორონიკ (მოლიკ ჰორიზონტის

სპეციფიკურ ტიპი) ჰორიზონტის არსებობას. იგი სქელი, კარგად გასტრუქტურებული

(მარცვლოვანი სტრუქტურა), შავი ან მოშავო შეფერილობის ზედაპირული ჰორიზონტია

ფუძეების მაღალი მაძღრობით (≥80%), ორგანული ნივთიერების მაღალი შემცველობით

(Cორგ.შემცველობა მინიმუმ 1.5% და ორგანული ნივთიერება 2.5%), მაღალი

ბიოლოგიური აქტივობით. ვორონიკი მოიცავს გარდამავალ ჰორიზონტებს (მაგ: AB),

40

რომლებშიც დომინანტურია ზედაპირული ჰორიზონტების მახასიათებლები. მეორე

დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორი არის მოლიკი, რომელიც მიუთითითებს მოლიკ

ჰორიზონტის არსებობაზე. ჰორიზონტი მოლიკი მუქი ფერის ზედაპირული

ჰორიზონტია ფუძეების მაღალი მაძღრობით (≥50%), ორგანული ნივთიერებების

მაღალი ან საშუალო შემცველობით (Cორგ. შემცველობა არ უნდა იყოს 0.6%-ზე დაბალი

და ორგანული ნივთიერება/ჰუმუსის რაოდენობა 1%-ზე ნაკლები), სისქე არანაკლები

25სმ-ზე. ვორონიკის სპეციფიკა, მოლიკთან შედარებით, გამოიხატება Cორგ.-ის მაღალ

შემცველობაში და უფრო მუქ შეფერილობაში. შავმიწებში სავარაუდოდ ასევე

გამოვლენილია კვალიფიკატორი კალციკი, რომელიც გულისხმობს მეორადი

კარბონატების დაგროვებას ნიადაგის ზედაპირიდან 100 სმ-ის საზღვრებში. მეორადი

CaCO3 შავმიწების პროფილის ქვედა ნაწილში გვხვდება როგორც დიფუზიურ ფორმაში

(ნიადაგის მასაში წვრილი ნაწილაკების სახით), ასევე ახალწარმონაქმნების სახითაც

(ფსევდომიცელიუმი). შავმიწების პროფილში მეტ-ნაკლებად გამოვლენილია

არჯიკის დიაგნოსტიკური კრიტერიუმები (განსაკუთრებით მის შუა ნაწილში): მძიმე

მექანიკური შედგენილობა, თიხის მინიმუმ 8% შემცველობა, ლექის ფრაქციის

აკუმულაცია. არჯიკ ჰორიზონტის ილუვიური ბუნება შეიძლება დადგინდეს

აგრეგატებზე თიხის კუტანების არსებობით. შავმიწებისათვის ასევე დამახასიათებელია

ეუთრიკ კვალიფიკატორი.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია არადიფერენცირებული

პროფილი, მცირე და საშუალო სიმძლავრე, ძლიერი გამოტუტვა.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები ხასიათდება: მთელი პროფილის მჟავე რეაქციით,

ცალკეული ჟანგეულების მეტ-ნაკლებად თანაბარი განაწილებით, მაძღრობის დაბალი

ხარისხით, მაღალი ჰუმუსიანობით და ღრმა ჰუმუსირებით, თიხა მინერალების

შედგენილობაში ქლორიტული და კაოლინიტ-გალუაზიტის მინერალების სიჭარბით,

რკინის მოძრავი ფორმების მომატებული რაოდენობით.

მთა-ტყა-მდელოს ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ჰუმუსსიალიტიზაცია და ჰუმუსწარმოქმნა.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების გავრცელების საერთო ფართობი საქართველოში

7,2%-ს (492 000 ჰა) შეადგენს. ფართოდაა გავრცელებული კავკასიონისა და

ამიერკავკასიონის სამხრეთი მთიანეთის სუბალპურ ზონაში, ზღვის დონიდან

1800(2000)მ-დან 2000(2200)მ-მდე. სუბალპური ტყეების არეალში გაბატონებულია

მაღალმთიანეთის ეროზიულ-დენუდაციური რელიეფი მყინვარული გენეზისის

41

ფორმების სიჭარბით. ზოგან გავრცელებულია მეოთხეული ეფუზიური ვულკანიზმით

შექმნილი რელიეფის ფორმები. ეროზიული ხეობები ხასიათდება საკმაოდ ციცაბო

ფერდობებით.

ნახ.16 . მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

დასავლეთ საქართველოში ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია

კრისტალური ან კვარციან-ქარსიანი ფიქლებით, კვარციანი დიორიტებით და

კირქვებით. აღმოსავლეთ საქართველოში ძირითადად გვხვდება თიხა-ფიქლები,

ქვიშაქვები, კირქვები, მორენული ნაფენები. სამხრეთ საქართველოში

ნიადაგწარმომქმნელ ქანებს მიეკუთვნება ანდეზიტები, პორფირიტები, სიენიტები.

კლიმატი ცივია - ხანმოკლე, გრილი ზაფხულითა და მკაცრი, ხანგრძლივი

ზამთრით. საშუალო წლიური ტემპერატურა უდრის 3,2-4,10C. სავეგეტაციო პერიოდის

ხანგრძლივობა სამი-ოთხი თვეა. ნალექების წლიური რაოდენობა მერყეობს 605-1675 მმ

შორის. ჰაერის საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა 70-79% აღწევს.

სუბალპური ტყეები ხასიათდება ტანბრეცილებით, მეჩხერებითა და

ბუჩქნარებით. მათი სახეობრივი შემადგენლობა აერთიანებს შემდეგ მცენარეულ

ფორმაციებს: წიფლნარებს, ნეკერჩხლნარებს, მუხნარებს, ფიჭვნარებს, ზოგჯერ

ნაძვნარებსა და სოჭნარებს, დეკიანებს, იელიანებს, ღვიანებს.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების აქვთ პროფილის შემდეგი შენება: Ao-A-AB-B-BC-CD.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები მთა-მდელოს ნიადაგებისგან (რომლებიც

ფორმირდება სუბალპური სარტყელის ზედა ნაწილში) განსხვავდება: ღია

შეფერილობით, უარესი და ნაკლებად მტკიცე გასტრუქტურებით, ნაკლები

42

ხირხარტიანობით, მეტი სისქით, ნაკლები ჰუმუსირებით, მეტი არამაძღრობით, რკინის

მოძრავი ფორმების ნაკლები შემცველობით.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები ყომრალი ნიადაგებისგან (რომლებიც ფორმირდება

უფრო თბილ პირობებში) განსხვავდება: უფრო მუქი შეფერილობით, ნაკლებად მტკიცე

სტრუქტურით, მეტი სიფხვიერით, ხირხატიანობით, ნაკლები სიმძლავრით, ჰუმუსის

მეტი შემცველობითა და უფრო ღრმა ჰუმუსირებით, მეტი არამაძღრობით, უფრო მჟავე

რეაქციით, ნაკლები გათიხებით და რკინის მოძრავის ფორმების მეტი შემცველობით.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები აერთიანებს ნიადაგების სამ ტიპს: მთა-ტყე-მდელოს

ტიპური, მთა-ტყე-მდელოს ტორფიანი და მთა-ტყე-მდელოს მუქი.

ტიპური მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები ფორმირდება არყნარ და წიფლნარ

ტანბრეცილებსა და ნეკერჩხლნარი მეჩხერების ქვეშ.

ტორფიანი მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები ფორმირდება ბუჩქნარების ქვეშ და

ხასიათდება: კარგად გამოხატული გატორფებული ჰორიზონტის არსებობით,

მომატებული ხირხატიანობით, თიხნარი მექანიკური შედგენილობით, პროფილის ზედა

ნაწილში არასილიკატური რკინის დაგროვებით, ჰუმუსის ფულვატური ტიპით, მჟავე

რეაქციით, მაღალი ჰუმუსიანობით და ღრმა ჰუმუსირებით, ფუძეების არამაძღრობით.

მუქი მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები ფორმირდება აღმოსავლეთ საქართველოში

ფიჭვნარი და მუხნარი მეჩხერების ქვეშ, მშრალ სამხრეთ ფერდობებზე. ეს ნიადაგები

მუქია, კარგად გასტრუქტურებული, ახასიათებს მძლავრი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგებში გამოყოფენ შემდეგ ქვეტიპებს:

ჩვეულებრივი - ნიადაგები ცალკეული ტიპების ძირითადი თვისებებითა და

ნიშნებით.

მაძღარი - განვითარებული ფუძე ქანების გამოფიტვის პროდუქტებზე.

არასრულგანვითარებული - პროფილის საერთო სიმძლავრე მცირეა და

ამოვარდნილია ერთ-ერთი გენეზისური ჰორიზონტი.

გაეწერებული - ხასიათდება გაეწერებული A2 ჰორიზონტის არსებობით.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის უმბრისოლების ჯგუფს. ნიადაგების პროფილში აღინიშნება

დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორი ფერიკი.

მთა-მდელოს ნიადაგები

მთა-მდელოს ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია არადიფერენცირებული

პროფილი, კარგად გამოხატული ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი, მცირე ან საშუალო

სიმძლავრე.

43

მთა-მდელოს ნიადაგები ხასიათდება: მჟავე ან სუსტად მჟავე რეაქციით, მაღალი

ჰუმუსიანობით და ღრმა ჰუმუსირებით, შთანთქმის დაბალი ან საშუალო ტევადობით,

თიხნარი ან თიხა მექანიკური შედგენილობით, მინერალური ნაწილის გამოფიტვის

სიალიტური ტიპით, თიხა მინერალებში ჰიდროქარსების და ქლორიტის სიჭარბით,

ჰუმუსის ფულვატური და ფულვატურ-ჰუმატური ტიპით, სიღრმეში სილიკატური

რკინის მომატებული შემცველობით.

მთა-მდელოს ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ჰუმუსსიალიტიზაცია, ჰუმუსწარმოქმნა, კორდიანი პროცესი და

გასტრუქტურება.

ნახ.17 მთა-მდელოს ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

საქართველოში მთა-მდელოს ნიადაგები აბსოლუტურად გაბატონებული

ნიადაგებია. მათი საერთო ფართობი 25,1%-ს (1 758 200 ჰა) შეადგენს. ეს ნიადაგები

ფართოდ არის გავრცელებული კავკასიონისა და ამიერკავკასიის სამხრეთ მთიანეთის

სუბალპურ და ალპურ ზონებში, ზღვის დონიდან 1800 (2000) მ-დან 3200 (3500) მ-მდე.

მთა-მდელოს ნიადაგებს უკავია მაღალმთიანეთის რელიეფის ძირითადი

ფორმები: ძველი პენეპლენ-მოსწორებული („მოცვეთილი“) ზურგები; გლაციალური

რელიეფი - ტერასული ბაქნები, კარები; ვულკანური რელიეფი - პლატო (სამხრეთი

მთიანეთი) და ეროზიული - ხეობები, საკმაოდ ციცაბო ფერდობებითა და ზოგიერთ

ადგილას ჭალის ფართო მონაკვეთებით.

მაღალმთიანეთის გეოლოგიური შენება საკმაოდ რთულია. დასავლეთ

საქართველოში ნიადაგწარმომქმნელ ქანებს წარმოადგენს კრისტალური ფიქლები,

კვარციან-ქარსიანი ფიქლები, კვარციანი დიორიტები, კირქვები, გრანიტები, გნეისები.

აღმოსავლეთ საქართველოს მაღალმთიანეთის გეოლოგიურ აგებულებაში მთავარ

44

მონაწილეობას ღებულობს თიხა ფიქლები, ქვიშაქვები, კირქვები. სამხრეთ

საქართველოს მთა-მდელოს ზონაში გავრცელებულია ანდეზიტები, პორფირიტები,

ტრაქიტები, სიენიტები.

მთა-მდელოს ნიადაგები ფორმირდება მკაცრი კლიმატის პირობებში, რომელიც

ხასიათდება გაჭიმული ზამთრით (ხანგრძლივი თოვლის საფარით) და გრილი

ზაფხულით. სავეგეტაციო პერიოდი შეადგენს 3-4 თვეს. იანვრის საშუალო

ტემპერატურა მერყეობს -12-დან -5,20C-მდე, ივლისის კი 7,3-დან 14,40C-მდე. ნალექების

წლიური რაოდენობა 718 მმ-დან 1503 მმ-მდეა. ნალექების მაქსიმუმი მაისში მოდის.

ჰაერის საშუალო წლიური ფარდობითი ტენიანობა მერყეობს 68-81% ფარგლებში,

დატენიანების კოეფიციენტი 6-7 აღწევს. აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი დაბალია და

მერყეობს 600-15000C შორის. მაღალმთიანეთის ცივი კლიმატი ხელს უწყობს ქანების

ინტენსიურ ფიზიკურ გამოფიტვას, რის შედეგადაც ნიადაგის ზედაპირზე დიდი

რაოდენობით ქანების ნამტვრევების დაგროვება ხდება.

სუბალპური სარტყელის მცენარეულ საფარში ჭარბობს მარცვლოვანი,

მარცვლოვან-ნაირბალახოვანი და ნაირბალახოვანი თანასაზოგადოებები. მათ შორის

წამყვანი ადგილი უკავია: ჭრელ შვრიელას, ტიმოთელას, ცხვრის წივანას და სხვ.

პარკოსნები წარმოდგენილია მთის სამყურათი და კავკასიონის იონჯით. ალპურ

სარტყელში დომინირებს: 1) ალპური ხალიჩები - ნაირბალახოვანი ელემენტებით,

ხორბლოვანებითა და ისლებით და 2) მკვრივკორდიანი მდელოები - ხორბლოვანი და

ისლიანი კომპონენტებით. საკმაოდ გავრცელებულია წივიან-ისლიანი მდელოები

წივანას და თივაქასრას სიჭარბით. დიდ ფართობზე გავრცელებულია ძიგვა. მშრალ

პოზიციებზე ჭარბობს ქსეროფილური მცენარეულობა აბზინდას მონაწილეობით.

მთა-მდელოს ნიადაგებს აქვს პროფილის შემდეგი შენება: A-B-BC-C.

მთა-მდელოს ნიადაგები განსხვავდება მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგებისგან

(რომლებიც ფორმირდება სუბალპური სარტყელის ქვედა ნაწილში) მუქი

შეფერილობით, უკეთესი გასტრუქტურებით, ხირხატიანობით, ნაკლები არამაძღრობით,

რკინის მოძრავი ფორმების მეტი შემცველობით.

მთა-მდელოს ნიადაგები განსხვავდება მთა-მდელოს შავმიწისებრი

ნიადაგებისგან უფრო ღია შეფერილობით, ნაკლებად მტკიცე სტრუქტურით, უფრო

მჟავე რეაქციით, შთანთქმის შედარებით დაბალი ტევადობით, ჰუმუსის ნაკლები

შემცველობით და ფულვატური ტიპით.

მაღალმთიანეთის ნიადაგების კლასიფიკაციის მიმართ ჭარბობს ლანდშაფტურ-

გეოგრაფიული მიდგომა. ამ ჯგუფში, მთა-მდელოს ნიადაგების გარდა,

გაერთიანებულია სხვა ნიადაგებიც (ტიპის დონეზე).

მთა-ტორფიანი ნიადაგები (წყაროებთან, მდინარეებთან, ტბებთან და სხვ.)

ხასიათდება ტორფის ჰორიზონტის არსებობით, გაკორდების უქონლობით, ცუდი

გასტრუქტურებით, გალებების ნიშნებით, ცალკეული მექანიკური ფრაქციების მეტ-

45

ნაკლებად თანაბარი განაწილებით, თიხნარი ან თიხა მექანიკური შედგენილობით,

მინერალური ნაწილის სიალიტური ტიპით, ამორფული და დაკრისტალებული რკინის

შესამჩნევი გადაადგილებით, ჰუმუსის ფულვატური ტიპით, მაღალი ჰუმუსიანობით და

ღრმა ჰუმუსირებით, მჟავე რეაქციით, ფუძეების არამაძღრობით.

მთა-მდელოს ჰუმუს-ილუვიური ნიადაგები ხასიათდება მეორე ჰუმუსოვანი

ჰორიზონტის არსებობით, არაერთგვაროვანი მექანიკური შედგენილობით, ჰუმუსის

ფულვატური ან ჰუმატურ-ფულვატური ტიპით, ზედა ჰორიზონტში ჰუმუსის ძალიან

მაღალი შემცველობით, მჟავე რეაქციით, ღრმა ჰუმუსირებით, შთანთქმის საშუალო

ტევადობით და ფუძეებით არამაძღრაობის საკმაოდ მაღალი ხარისხით.

მეორადი მთა-მდელოს ნიადაგები ხასიათდება საკმაოდ მძლავრი პროფილით,

„ტყის“ ნიადაგწარმოქმნის ნიშნებით (კაკლოვანი ან კოშტოვანი სტრუქტურა, გათიხება,

ნაღვენთი თიხის არსებობა), თიხნარი ან თიხა მექანიკური შედგენილობით, თიხა

მინერალების შედგენილობაში ჰიდროქარსების და ქლორიტების სიჭარბით, ჰუმუსის

ფულვატური ტიპით, ზედა ჰორიზონტში ჰუმუსის მაღალი შემცველობით,

არასილიკატური რკინის დაგროვებით პროფილის შუა და ზედა ნაწილებში, მჟავე

რეაქციით, შთანთქმის საშუალო ტევადობით.

მაღალმთიანეთის ნიადაგებში გამოიყოფა ქვეტიპები:

ჩვეულებრივი - ცალკეული ტიპების ძირითადი თვისებებით და ნიშნებით.

მაძღარი - განვითარებული ფუძე ქანების გამოფიტვის პროდუქტებზე.

არასრულგანვითარებული - ხასიათდება მცირე სიმძლავრის პროფილით და ერთ-

ერთი გენეზისური ჰორიზონტის ამოვარდნით.

კორდიან-კარბონატული - განვითარებული კარბონატულ ქანებზე.

მთა-მდელოს ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის უმბრისოლების ჯგუფს. ნიადაგების პროფილში აღინიშნება

დიაგნოსტიკური ჰორიზონტი უმბრიკი და კვალიფიკატორ სპოდიკის ელემენტები.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია

არადიფერენცირებული პროფილი, კარგად გამოხატული მძლავრი ჰუმუსოვანი

ჰორიზონტი, მცირე ან საშუალო სისქე.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები ხასიათდება სუსტად მჟავე რეაქციით,

ჰუმუსის მაღალი შემცველობით და ღრმა ჰუმუსირებით, ჰუმუსის ჰუმატური ტიპით,

შთანთქმის მაღალი ტევადობით, ფუძეებით სუსტად არამაძღრობით, თიხნარი ან თიხა

მექანიკური შედგენილობით, სიღრმეში ან პროფილის შუა ნაწილში ლექის ფრაქციისა

46

და ფიზიკური თიხის მომატებული შემცველობით, თიხა მინერალებში ჰიდროქარსების

სიჭარბით.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული

ნიადაგწარმომქმნელი პროცესებია: ჰუმუსსიალიტიზაცია, ჰუმუსწარმოქმნა, გაკორდება

და გასტრუქტურება.

ნახ.18. მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში

შეადგენს 1,6%-ს (109 600 ჰა). ეს ნიადაგები გავრცელებულია სამხრეთ საქართველოში

სუბალპურ და ალპურ ზონებში, ზღვის დონიდან 1800 (2000) მ ზემოთ. მთა-მდელოს

შავმიწისებრი ნიადაგების რელიეფი წარმოადგენს ვულკანურ პლატოს, რომლის

ცენტრალური ნაწილი უკავია ვულკანური კონუსების ორ (კეჩუთისა და აბულსამსარის

ქედები) მერიდიანულ სისტემას. დედაქანები ძირითადად წარმოდგენილია ანდეზიტ-

ბაზალტებით და ბაზალტებით.

კლიმატი ცივია, ხანმოკლე გრილი ზაფხულითა და ხანგრძლივი მკაცრი

ზამთრით. ყველაზე ცივი თვის (იანვრის) ტემპერატურაა -7,8 0C, ყველაზე თბილი თვის

(აგვისტოს) 13,60C. საშუალო წლიური ტემპერატურა შეადგენს 3,20C. სავეგეტაციო

პერიოდის ხანგრძლივობაა 4 თვე. ნალექების წლიური რაოდენობა 605 მმ-ია,

მაქსიმალური რაოდენობა აპრილ-ივნისში მოდის. ჰაერის საშუალო წლიური

ფარდობითი ტენიანობა შეადგენს 78%, დატენიანების კოეფიციენტი უდრის 1-3.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები ფორმირდება ალპური და სუბალპური

გასტეპებული მდელოებისა და გამდელოებული სტეპების ქვეშ. მდელოების

47

მცენარეულობაში ჭარბობს წივანა, ისლი, ჭრელი შვრიელა, სამყურა. საკმაოდ

გავრცელებულია ძიგვიანებიც.

მთა-მდელოს შავმიწისებრ ნიადაგებს აქვთ პროფილის შემდეგი შენება: A-B-BC.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები განსხვავდება მთა-მდელოს

ნიადაგებისგან უფრო მუქი შეფერილობით, შედარებით მტკიცე სტრუქტურით,

ნაკლებად მჟავე რეაქციით, შთანთქმის მაღალი ტევადობით, ჰუმუსის უფრო მაღალი

შემცველობით და ღრმა ჰუმუსირებით, ჰუმუსის ჰუმატური ტიპით.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები შავმიწებისგან განსხვავდება ნაკლებად

გამოხატული დიფერენციაციით, კარბონატების უქონლობით, შედარებით მაღალი

ფორიანობით.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები აერთიანებს სამ ქვეტიპს: ტიპურს,

გამოტუტულსა და კარბონატულს.

ტიპური მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები მორფოლოგიური შენებით

შეესაბამება ტიპისთვის დამახასიათებელ აღწერას. მათთვის დამახასიათებელია

სუსტად მჟავე ან ნეიტრალური რეაქცია, შთანთქმის ტევადობის საშუალო მაჩვენებლები

და ფუძეებით მაძღრობის საშუალო ხარისხი.

გამოტუტული მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები ტიპურისგან განსხვავდება

ნაკლებად მტკიცე სტრუქტურით, მომატებული სიმძლავრით სუსტად მჟავე რეაქციით,

შთანთქმის დაბალი ტევადობით, ხრეში არ შხუის (10 % მარილმჟავას ზემოქმედებით).

კარბონატული მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები ხასიათდება მთელ

პროფილში კარბონატების არსებობით, სუსტად ტუტე რეაქციით, შთანთქმის მაღალი

ტევადობით.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების

მსოფლიო კორელაციური ბაზის ფაიოზიომების ჯგუფს. პროფილში გამოვლინდა

დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები მოლიკი და ეუთრიკი. ვულკანურ ქანებზე

გავრცელებული მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები გაერთიანებულია

ანდოსოლების ჯგუფში, პროფილში გამოვლენილი ანდიკ და ვიტრიკ დიაგნოსტიკური

კრიტერიუმების გამო.

დამლაშებული ნიადაგები

დამლაშებული ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია ცუდი ფიზიკური,

წყლოვანი, ჰაეროვანი თვისებები და საკმაოდ მაღალი ტუტე რეაქცია.

დამლაშებული ნიადაგები აერთიანებს ორ ჯგუფს: 1) ბიც-ბიცნარ (მლაშობები) და

2) ბიცობ-ბიცობნარ ნიადაგებს.

48

ბიცი და ბიცნარი ნიადაგები ხასიათდება მძიმე მექანიკური შედგენილობით.

მათი უმეტესობა მიეკუთვნება თიხებს. შთანთქმულ კათიონებში ჭარბობს კალციუმი.

ჰუმუსის შემცველობა დაბალია. თიხა მინერალები წარმოდგენილია

მონტმორილონიტით და ჰიდროქარსებით. ბიცი და ბიცნარი ნიადაგები ადვილადხსნად

მარილებს განსხვავებული რაოდენობით შეიცავს. ბიცებში მათი შემცველობა ზედა

ფენებში 1,76-3,18% შეადგენს, სიღრმეში კი 3,5-3,6% აღწევს. ბიცები ადვილადხსნად

მარილებს შეიცავს ზედაპირიდანვე, ბიცნარები-ქვედა ფენების სხვადასხვა სიღრმიდან.

ბიცობი და ბიცობნარი ნიადაგები ხასიათდება მძიმე მექანიკური

შედგენილობით, მშრალ მდგომარეობაში მომატებული სიმკვრივით, ტენიან პირობებში

სიბლანტით, წყლის ცუდი გამტარობით. თიხა მინერალები ძირითადად

წარმოდგენილია მონტმორილონიტით და ჰიდროქარსებით. ჰუმუსის შემცველობა დიდ

ფარგლებში მერყეობს. ამ ნიადაგების ძირითად გენეზისურ თავისებურება-ბიცობიანობა

განისაზღვრება შთანთქმული ნატრიუმის შემცველობით. საქართველოს ბიცობიანი

ნიადაგებისთვის ასევე დამახასიათებელია მაგნიუმის მაღალი შემცველობა, რაც

აძლიერებს ბიცობიანობას. ბიცობიანი და ბიცობნარი ნიადაგები ხასიათდება

ადვილადხსნადი მარილების სხვადასხვა შემცველობით. მათ შორის გვხვდება ისეთი

ნიადაგებიც, სადაც ხსნადი მარილები მცირე რაოდენობითაა.

ნახ.19. დამლაშებული ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

დამლაშებული ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში შეადგენს 1,6%-ს

(112 600 ჰა). ეს ნიადაგები ფართოდაა გავრცელებული აღმოსავლეთ საქართველოს

ბარის ზონაში: ალაზნის, ელდარის, ტარიბანა-ნატბეულის, ლაკბეს, შავმინდვრის

აკუმულაციურ ვაკეებზე, გარდაბნის, მარნეულის, სამგორის და კრწანისის ვაკეებზე;

ფრაგმენტულად გვხვდება შუა ქართლში.

49

დამლაშებული ნიადაგების რელიეფი წარმოდგენილია მთათაშორისი

დეპრესიებით, ალუვიური ვაკეების, დახშული ტბებისა და ნატბეურების ელემენტებით.

ბიციანი ნიადაგები ძირითადად განვითარებულია დეპრესიული ახალგაზრდა

რელიეფის ელემენტებზე, ხოლო ბიცობიანი - შედარებით ძველი შემაღლებული

რელიეფის პირობებში. ნიადაგწარმომქმნელი ქანები წარმოდგენილია ალუვიური,

პროლუვიურ-დელუვიური, დამლაშებული ნაფენებით და დამლაშებული თიხებით.

კლიმატი მშრალი სუბტროპიკულია, ცხელი ზაფხულითა და თბილი, თითქმის

უთოვლო ზამთრით. ჰაერის საშუალო წლიური ტემპერატურა უდრის 12,1-12,50C.

აქტიურ ტემპერატურათა ჯამი შეადგენს 4000-45000C. სავეგეტაციო პერიოდის

ხანგრძლივობა შვიდი თვეა. ნალექების წლიური რაოდენობა 380-600 მმ-ია. ნალექების

მინიმუმი ზამთარში მოდის, ხოლო მაქსიმუმი მაისსა და ივნისში. დატენიანების

კოეფიციენტი არის 0,33-0,50.

ბუნებრივი მცენარეული საფარი წარმოდგენილია ვეძიანებით, ავშნიანებით,

ავშნიან-ყარღანიანი და ურო-ავშნიანი ფორმაციებით.

ბიცი და ბიცნარი ნიადაგები, ჰიდროლოგიური პირობების მიხედვით, იყოფა

ჰიდრომორფულ და ავტომორფულ ნიადაგებად. ჰიდრომორფული ბიცები და

ბიცნარები წარმოიქმნება მინერალიზებული გრუნტის წყლის ზედაპირთან ახლო

დგომის პირობებში (1,5-3 მ-მდე). ავტომორფულ მლაშობებში მინერალიზებული

გრუნტის წყალი ღრმადაა (10 მ-მდე). ბიცი და ბიცნარი ნიადაგები იყოფა შემდეგ

ქვეტიპებად: ტიპური, მდელოს, დაჭაობებული, მეორეული მლაშობები.

ტიპური ჰიდრომორფული მლაშობების პროფილი სუსტადაა დიფერენცირებული

და გამოირჩევა მთელ პროფილში ადვილადხსნადი მარილების მაღალი შემცველობით.

მდელოს მლაშობები შეიცავს ხსნადი მარლების შედარებით ნაკლებ რაოდენობას

და ფორმირდება ნაკლებად მინერალიზებული გრუნტის წყლის გავლენით.

დაჭაობებული მლაშობები ხასიათდება ხსნადი მარილების მაღალი

შემცველობით და პროფილის გალებებით. ისინი ფორმირდება ჭარბტენან პირობებში.

მეორეული მლაშობები ფორმირდება არაწესიერი მორწყვის შედეგად, გრუნტის

წყლის ზეაწევით და ხსნადი მარილების ზედაპირზე დაგროვებით.

ბიცობები იყოფა შემდეგ ქვეტიპებად: მდელო-სტეპის, სტეპის, ნახევრად

უდაბნოს ბიცობებად.

დამლაშების ხასიათის მიხედვით არჩევენ: სოდიან, შერეულ (სოდიან-

სულფატურ-ქლორიდული), ქლორიდულ-სულფატურ ბიცობიან ნიადაგებს.

დამლაშებული ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის სოლონეცების ჯგუფს, ნატრიკ ჰორიზონტის არსებობის გამო ან

სოლონჩაკების ნიადაგურ ჯგუფს, სალიკ ჰორიზონტის არსებობის გამო.

50

ალუვიური ნიადაგები

ალუვიური ნიადაგებისთვის დამახასიათებელია გენეზისურ ჰორიზონტებზე

სუსტი დიფერენციაცია, ცუდი გასტრუქტურება, მომატებული ხირხატიანობა და

შრეობრიობა (სტრატიფიკაცია - პირველ რიგში მექანიკური შედგენილობის მიხედვით).

ალუვიური ნიადაგები ხასიათდება მჟავე, ნეიტრალური ან ტუტე რეაქციით

(იმისდა მიხედვით, თუ რომელ აუზში ფორმირდება). ჰუმუსის შემცველობა საშუალო ან

მცირეა, ნიადაგის პროფილები ღრმად ჰუმუსირებულია. შთანთქმის ტევადობა დაბალი

ან საშუალოა. ძირითადი ჟანგეულების განაწილება მეტ-ნაკლებად თანაბარია. თიხა

მინერალები წარმოდგენილია მონტმორილონიტით, კაოლინიტით, ჰალუაზიტითა და

ჰიდროქარსებით. რკინის სხვადასხვა ფორმას არათანაბარი განაწილება აქვს.

სილიკატური რკინის შემცველობა მკვეთრად ჭარბობს არასილიკატურს.

ალუვიური ნიადაგების ძირითადი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი

პროცესებია: ჰუმუსწარმოქმნა, გამდელოება და გალებება.

ალუვიური ნიადაგების საერთო ფართობი საქართველოში შეადგენს 5,0%-ს (351

400 ჰა). ეს ნიადაგები გავრცელებულია ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. ალუვიური

ნიადაგები ფორმირდება სხვადასხვა ბუნებრივ ზონაში და ყოველ კონკრეტულ

შემთხვევაში ხასიათდება ზონის კლიმატური პირობებით. საკმაოდ ჭრელია ალუვიონის

მასალა, რომელზედაც წარმოიქმნება ეს ნიადაგები. ბუნებრივი მცენარეულობა

წარმოდგენილია ჭალის მცენარეულობით.

ალუვიური ნიადაგების პროფილს აქვს შემდეგი შენება: A-BC-C.

ალუვიური ნიადაგები განსხვავდება ზონალური ნიადაგებისგან სუსტად

განვითარებული პროფილით, შრეობრივი აგებულებით, გალებების ნიშნებით.

51

ნახ. 20 . ალუვიური ნიადაგის ძირითადი მაჩვენებლები

ალუვიური ნიადაგები აერთიანებს ორ ნიადაგურ ტიპს: კორდიან მჟავეს და

კორდიან მაძღარს.

კორდიანი მჟავე ალუვიური ნიადაგები ძირითადად ფორმირდება დასავლეთ და

აღმოსავლეთ საქართველოს მაღალმთიანეთისა და ტყის ზონებში.

კორდიან მჟავე ალუვიური ნიადაგების ტიპი იყოფა რამდენიმე ქვეტიპად:

შრეობრივ-პრიმიტიული, შრეობრივი, ჩვეულებრივი და გაეწერებული.

შრეობრივ-პრიმიტიული კორდიანი მჟავე ალუვიური ნიადაგები ყველაზე

ახალგაზრდა ნიადაგებია. ისინი ფორმირდება ძალიან გაიშვიათებული ბალახოვანი

მცენარეების ქვეშ. მორფოლოგიური ნიშნები სუსტადაა გამოხატული.

შრეობრივი კორდიანი მჟავე ალუვიური ნიადაგები ხასიათდება კარგი

გაკორდებით და შრეობრივი აგებულებით.

ჩვეულებრივი კორდიანი მჟავე ალუვიური ნიადაგები ფორმირდება

ცენტრალური მერიის რელიეფის ყველაზე მაღალ ელემენტებზე, სხვადასხვა

მექანიკური შედგენილობის ალუვიონზე. ისინი ხასიათდება მძლავრი პროფილით და

კარგად გამოხატული ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით.

გაეწერებული კორდიანი მჟავე ალუვიური ნიადაგები ფორმირდება ცენტრალური

მერიის რელიეფის ყველაზე მაღალ ელემენტებზე, სხვადასხვა მექანიკური

შედგენილობის ალუვიონზე, ნაირბალახოვანი მდელოებისა და ხავსიან-ბალახოვანი

ტყეების ქვეშ. პროფილი შესამჩნევად დიფერენცირებულია და ხასიათდება

გაეწერებული ჰორიზონტის არსებობით.

52

ალუვიური კორდიანი მაძღარი ნიადაგები ფორმირდება ძირითადად

აღმოსავლეთ საქართველოს სტეპების ზონაში. ეს ტიპი იყოფა სამ ქვეტიპად: შრეობრივ-

პრიმიტიული, შრეობრივი და ჩვეულებრივი.

შრეობრივ-პრიმიტიული კორდიანი მაძღარი ალუვიური ნიადაგები ხასიათდება

ნიადაგწარმომქმნელი ალუვიონის ძლიერი შრეობრიობით, სუსტი და წყვეტილი

ჰუმუსდაგროვებით. პროფილში შეიმჩნევა სუსტად გამოხატული გაკორდება.

შრეობრივი კორდიანი მაძღარი ალუვიური ნიადაგები ხასიათდება კარგად

გამოხატული ნიადაგწარმომქმნელი ალუვიონის შრეობრიობითა და ჰუმუსოვანი

ჰორიზონტი. ნიადაგები ხშირად კარბონატულია და აღინიშნება გალებების ნიშნები.

ჩვეულებრივი კორდიანი მაძღარი ალუვიური ნიადაგები ხასიათდება სუსტად

გამოხატული შრეობრიობით და მძლავრი ჰუმუსოვანი ჰორიზონტით.

ალუვიური ნიადაგები მიეკუთვნება ნიადაგის რესურსების მსოფლიო

კორელაციური ბაზის ფლუვისოლების ნიადაგურ ჯგუფს; ალუვიური ნიადაგების

პროფილებისთვის დამახასიათებელია შემდეგი დიაგნოსტიკური კვალიფიკატორები:

ფლუვიკი, გლეიკი, დისტრიკი, კალკარიკი და ეუთრიკი.

53

შესწავლის ისტორია

წითელმიწების პირველი მკვლევარები იყვნენ ა. კრასნოვი (1894) და ვ.

დოკუჩაევი (1899), რომლებიც მათ აიგივებდნენ ლატერიტებთან. შემდეგ კ. გლინკამ

(1906) პირველ მსოფლიო რუკაზე ცალკე გამოჰყო „წითელმიწა“, „ლატერიტები“,

„ყვითელმიწა“. მისი აზრით, წითელმიწები რელიქტური ნიადაგებია, რომლებშიც

ამჟამად ეწერწარმოქმნის პროცესი მიმდინარეობს.

1930-იან წლებში, ბ. პოლინოვის (1933, 1936, 1956) ხელმძღვანელობით, ჩატარდა

წითელმიწების ფუნდამენტური გამოკვლევები. ამ სამუშაოებით დამტკიცდა, რომ: 1)

დასავლეთ საქართველოს ტენიან სუბტროპიკებში წითელი ფერის გამოფიტვის ქერქზე

ვითარდება მჟავე ნიადაგწარმოქმნის ფორმები; 2) გამოფიტვის ქერქის სხვადასხვა

ფორმას უკავშირდება ნიადაგების სხვადასხვა ვარიანტების ფორმირება; 3) უმეტეს

შემთხვევაში თანამედროვე ნიადაგები ასაკით უფრო ახალგაზრდაა, ვიდრე გამოფიტვის

ქერქი.

ბ. პოლინოვის აზრით წითელი ფერის ნარჩენი გამოფიტვის ქერქის ფორმირება

დაიწყო პლეისტოცენში, ბრტყელი რელიეფის (პენეპლენის) პირობებში. ტექტონიკური

ხასიათის მომდევნო გადაადგილებებმა გადაიყვანეს ვაკე რელიეფი დახრილში და მთის

ნაკადების შემდგომმა მოქმედებამ ჩამოაყალიბა მთისწინების თანამედროვე რელიეფი.

ამ პროცესების შედეგად გამოფიტვის ქერქმა და ნიადაგებმა განიცადა მნიშვნელოვანი

ჩამორეცხვა. თანამედროვე ნიადაგები გამოფიტვის ქერქზე ბევრად უფრო

ახალგაზრდაა; ისინი შეიქმნა მათ ნარჩენებსა და გადარცხვის და გადაფენის

პროდუქტებზე - ზებრისებრ თიხებზე დანაწევრებულია რელიეფის ფორმირების და

სუბტროპიკული ტიპის ტყის განსახლების შემდეგ. მიუხედავად ამისა, წყაროს და

მდინარის წყლების შემადგენლობის მონაცემები ამტიცებს, რომ გამოფიტვა ამჟამადაც

ინარჩუნებს კაჟმიწის გაძლიერებული გამოტანის და ერთნახევარი ჟანგეულების

ნარჩენი დაგროვების ტენდენციას (გლაზოვსკაია, ურუშაძე, 2009).

1934 წელს გამოვიდა ბ. პოლინოვის მონოგრაფია „გამოფიტვის ქერქი.

გამოფიტვის პროცესები, გამოფიტვის ქერქის ძირითადი ფაზები და ფორმები და მათი

გავრცელება“, რომელშიც მნიშვნელოვანი ადგილი დაეთმო მის მიერ საქართველოს

ტენიან სუბტროპიკებში ჩატარებულ გამოკვლევებს. შემდგომში ეს წიგნი ინგლისურ

ენაზე თარგმნა ბ. პოლინოვის მოწაფემ - შოტლანდიელმა ნიადაგმცოდნემ ა. მიურიმ.

ბ. პოლინოვის მომდევნო კვლევებით დადგენილი იქნა წითელი ფერის

გამოფიტვის ქერქის ორი ფორმა: ყველაზე ძველი ტიპური ნარჩენი ქერქი, რომელმაც

შეინარჩუნა პირველადი ამონაღვარი ქერქის სტრუქტურა და გამოფიტვის ქერქი,

რომლის ფორმირება მოხდა ძველ, ზღვიურ, მდინარეულ ტერასებზე. ეს უკანასკნელი

წარმოდგენელია ქვამრგვალების მონაცვლეობით წვრილშრიან ალუვიურ ნაფენებთან.

54

გამოფიტვის პროცესების შედეგად ალუვიური ნაფენები გარდაიქმნა ლიტომარჟში და

შრეობრივ ზებრისებრ თიხებში.

აჭარაში ჩატარებული კვლევების საფუძველზე ბ. პოლინოვმა დეტალურად

დაამუშავა გამოფიტვის ქერქში, ნიადაგში, ადგილობრივი ჩამონადენის წყლებსა და

საერთოდ ლანდშაფტში ერთიანი კვლევის მეთოდი.

ბ. პოლინოვის გამოკვლევებმა საფუძველი ჩაუყარა ქართველი მეცნიერების

მნიშვნელოვან კვლევებს. პირველ რიგში ეს უკავშირდება საქართველოს მეცნიერებათა

აკადემიის წევრ-კორესპონდენტის მ. დარასელიას სახელს. მისი ორგანიზებებით

ჩატარდა ნიადაგური ხსნარების მრავალწლიური ლიზიმეტრული კვლევები ანასეულში,

ჩაის პლანტაციების წითელმიწებში. ლიზიმეტრები დაყენებულ იქნა სხვადასხვა

ნარგავების ქვეშ ფესვების გავრცელების მთელ სიღრმეზე, ყველა ნიადაგური

ჰორიზონტის, შესატანი სასუქების ნორმებისა და შეხამების მიხედვით. სტაციონარული

კვლევების 35 წლიანი შედეგები განზოგადოებული იქნა მ. დარასელიას მონოგრაფიაში

(1974).

ბ. პოლინოვის მიერ დასავლეთ საქართველოს ტენიანი სუბტროპიკების

შესწავლის ძირითადი შედეგები აგრეთვე დადასტურებულ იქნა აკადემიკოს მ.

საბაშვილის მრავალრიცხოვანი კვლევებით (1948), რომლებიც წითელმიწების

სხვადასხვა ვარიანტების დახასიათებას, მათ სივრცობრივ გავრცელებას, გაეწერების

პროცესებს და სხვ. ეხებოდა. გარდა ამისა, მის მიერ დადასტურებულ იქნა, რომ

ჩრდილოეთის ეწერ ნიადაგებთან შედარებით, საქართველოს სუბტროპიკული ზონის

ეწერი ნიადაგების განმასხვავებელი ნიშანია ერთნახევარი ოქსიდების მაღალი

შემცველობა, ქვედა ფენებში „ორტშტეინის“ დაგროვება და ჰუმუსის შედარებით მაღალი

პროცენტი, აგრეთვე ეწერი ჰორიზონტის გაურკვეველი განცალკევება.

წითელმიწების გენეზისური არსი დაწვრილებით იყო განხილული ი. გერასი-

მოვის და ა. რომაშკევიჩის (1967) მიერ. ავტორების აზრით, ტენიანი

სუბტროპიკებისთვის დამახასიათებელ თანამედროვე წარმონაქმნების გენეზისურ

პროფილში გამოსაყოფია შემდეგი ზონები: ზონა A - გამოფიტვის ქერქის აქტიური შრის

ზედა ნაწილი, სადაც ყველაზე სრულად ვითარდება ნიადაგწარმოქმნის პროცესი; ზონა

B - იგივე აქტიური შრის ქვედა ნაწილი, ინტენსიური ბიოლოგიური წრებრუნვის გარეთ;

ზონა C - ქვემოთ მდებარე თვით გამოფიტვის ქერქი და ზონა D - სუსტად დაშლილი ან

დაუშლელი ქანი. წითელმიწებში ზონების აღნიშნული სისტემა მეტ-ნაკლებად

მდგრადია, თუმცა სხვადასხვა მიზეზით (ქანების შედგენილობა და თვისებები,

რელიეფის და მცენარეულობის თავისებურებანი) მერყეობს. გამოფიტვის ქერქიდან

ნიადაგების გამიჯვნის მიზნით შემოღებულ იქნა „ნიადაგწარმოქმნის მოქმედი ზონის“

ცნება.

55

ტენიან სუბტროპიკებში ბ. პოლინოვის მიერ ჩატარებული კვლევებს ჰქონდა

დიდი მეთოდოლოგიური და ზოგადად თეორიული მნიშვნელობა, როგორც

ნიადაგმცოდნეობის, ისე ახალი მეცნიერების - ლანდშაფტების გეოქიმიის განვითარების

საქმეში.

საქართველოს წითელმიწებს მონოგრაფიები უძღვნეს ა. რომაშკევიჩმა (1974) და

შ. ფალავანდიშვილმა(1987).

ყვითელმიწები, როგორც დამოუკიდებელი ნიადაგური წარმონაქმნი, სამხრეთ

კავკასიაში პირველად გამოყოფილი და აღწერილ იქნა ლენქორანის ოლქში

(აზერბაიჯანი) ვ. აკიმცევის (1926) მიერ. სახელწოდება „ყვითელმიწები“ შემოღებული

იყო ყვითელი ფერის გამოფიტვის ქერქზე განვითარებული დასავლეთ საქართველოს

წითელმიწების ქვედა ჰორიზონტებთან მსგავსების საფუძველზე. თუმცა აღსანიშნავია,

რომ უფრო ადრე ამ ნიადაგებზე ცალკეული მონაცემები მოყვანილია პ. კოსოვიჩის

(1910), ი. ვიტინის (1914), ს. ზახაროვის (1913, 1924) შრომებში.

ყვითელმიწები საფუძვლიანად შესწავლილი იქნა მ. საბაშვილის (1936, 1948) მიერ.

მან პირველმა გამოამჟღავნა ამ ნიადაგების დამოკიდებულება ნიადაგწარმომქმნელი

ქანის ხასიათზე. კვლევის საწყისს ეტაპზე ყვითელმიწები განიხილებოდა როგორც

წითელმიწა-ყვითელმიწების ტიპის ქვეტიპი. ამჟამად ეს ნიადაგები გამოიყოფა ცალკე

გენეზისურ ტიპად.

ჭაობიანი ნიადაგების ერთ-ერთი პირველი მკვლევარი (კოლხეთის

დაბლობში) იყო დ. გედევანიშვილი, რომელმაც 1920-იან წლებში დაამუშავა ამ

ნიადაგების პირველი გენეზისური კლასიფიკაცია. შემდგომში ეს ნიადაგები

შეისწავლეს ს. ზახაროვმა, ბ. ფილოსოფოვმა, რ. პაპისოვმა, გ. კოსტავამ, ა. მოწერელიამ,

თ. რამიშვილმა და სხვ.

ა. მოწერელიას აზრით კოლხეთის დაბლობზე ჭაობის წარმოქმნა

დაკავშირებულია ატმოსფერულ ნალექებთან და მდინარეების კალაპოტიდან

გადმოსული ზედაპირული წყლების მოქმედებასთან.

გ. კოსტავას მოსაზრებით დაჭაობების პროცესი უკავშირდება გრუნტისა და

ნიადაგ-გრუნტის წყლის მოქმედებას.

ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგების პირველი მკვლევარი იყო დ.

გედევანიშვილი (1912, 1927), რომელიც მათ სუბტროპიკულ ეწერებს უწოდებდა, ამით

განასხვავებდა ამ ნიადაგებს ჩრდილოეთის ეწერებისგან და უკავშირებდა

სუბტროპიკულ ყვითელმიწა ნიადაგებს. ეს სახელწოდება გაიზიარა მრავალმა

მკვლევარმა (ვიტინი, 1914; ზახაროვი, 1924, 1935; შულგა, 1924; კოვდა, 1934; პოლინოვი

1930; საბაშვილი, 1937, 1948; დარასელია,1949 და სხვ.).

ვ. კოვდა (1934) ამ ნიადაგებს მიაკუთვნებდა ეწერებს შემდეგი ნიშნებით: 1)

სუბტროპიკული ეწერწარმოქმნით, მჟავიანობითა და ფუძეების არამაძღრობის

56

მიხედვით; 2) აშკარად გაეწერებული ჰორიზონტების დიდი სიმძლავრით; 3) უფრო

ღრმა ჰორიზონტებში ერთნახევარი ჟანგების ნაწილობრივი გადაადგილებით და

კონკრეციების დაგროვებით; 4) კაჟმიწის დაგროვებით ზედა ჰორიზონტებში. მ. საბაშ-

ვილი (1936) აღნიშნავდა, რომ ამ ნიადაგებში ორტშტეინის წარმოქმნა აიხსნება

დაჭაობებით და ორგანულ ნივთიერებებთან ერთად ერთნახევარი ჟანგების ჩარეცხვით

ქვედა ჰორიზონტებში.

კ. ბოგატირევმა (1954) ეს ნიადაგები გამოიყვანა ეწერების ჯგუფიდან და

ყურადღება გაამახვილა ზედაპირული გალებების წამყვან როლზე.

1963 წლის საველე ექსკურსიის შედეგად ი.გერასიმოვმა დასავლეთ საქართველოს

სუბტროპიკული ეწერი ნიადაგები მიაკუთვნა სუბტროპიკულ ცრუეწერებს.

ცრუეწერებში წამყვანია ორი ელემენტარული ნიადაგწარმომქმნელი პროცესი:

ლესივირება და ზედაპირული გალებება. ი. გერასიმოვი (1966) თავის სტატიაში „რა არის

აფხაზეთის სუბტროპიკული ეწერები?“ აღნიშნავდა, რომ კავკასიის შავი ზღვის

სანაპიროზე ნამდვილი ეწერების არსებობა წარმოადგენს აბსურდულ გეოგრაფიულ

პარადოქსს.

ს. ზონის (1971, 1974) აზრით, სუბტროპიკული ნიადაგწარმოქმნა, რომელიც

გამოიხატება რკინისა და ალუმინის დაგროვებასა და კაჟმიწის გამოტანაში, გამორიცხავს

გაეწერებას. ამ ნიადაგების გაუფერულებას აქვს გალებების და არა გაეწერების ბუნება.

ამ ნიადაგების წყლის რეჟიმი განხილულია მ. დარასელიას (1947) და თ. ურუ-

შაძის, ბ. მლოკოსევიჩის (1976) შრომებში. ვ. ლეჟავას, ლ. ილინას, ს. გენდლერის (1984)

მიერ შესწავლილია კონკრეციების მორფოლოგია, მიკროსტრუქტურა და მინერალური

შედგენილობა, ლ. მაჭავარიანის (1989) მიერ კი მიკრომორფოლოგია და მიკროქიმია.

ამჟამად მიღებულია ყვითელმიწა-ეწერების სახელწოდება, რაც საკმაოდ ზუსტად

ასახავს მათ გენეზისს.

ყვითელმიწა-ეწერლებიანი ნიადაგების შესახებ კვლევები ჩატარებული

აქვს ა. მოწერელიას. მისი აზრით (1974) ეს ნიადაგები კოლხეთის დაბლობის პირობებში

განვითარებულია მდინარეთა თანამედროვე და ძველ ტერასებზე. თანამედროვე

ტერასებზე განვითარებული ნიადაგები გამოირჩევა კარგად გამოხატული გალებების

ნიშნების მქონე ჰუმუსოვანი ჰორიზონტითა და მთელს პროფილში კონკრეციების

შემცველობით. სიღრმით გალებება მატულობს და 50-60 სმ ქვემოთ ხშირად აღინიშნება

გალებებული ჰორიზონტი. ძველ ტერასებზე ფორმირებული ყვითელმიწა-ეწერლებიანი

ნიადაგების პროფილი გენეზისურ ჰორიზონტებზე კარგადაა დიფერენცირებული,

ჰუმუსოვანი ჰორიზონტი მცირე სისქისაა. გალებება აღინიშნება ზედაპირიდანვე და

სიღრმით თანდათანობით მატულობს. კონკრეციები და ორტშტეინის ფენა კარგადაა

გამოხატული.

57

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები ყომრალების სახელწოდებით პირველად

შეისწავლა გ. ტარასაშვილმა (1938), აღნიშნავდა დასავლეთ საქართველოს ტყის

ნიადაგების თავისებურებას, რომელიც გამოიხატებოდა გადიდებულ მჟავიანობაში,

ფუძეებით ძლიერ არამაძღრობაში.

მ. საბაშვილს (1948) მიაჩნდა, რომ დასავლეთ საქართველოს ზოგიერთი ტყის

ნიადაგი, სხვა ყომრალ ნიადაგებთან შედარებით, გამოირჩეოდა ძლიერი

არამაძღრობითა და მჟავე რეაქციით და მათ მიაკუთვნებდა ყომრალებიდან

წითელმიწებისკენ გარდამავალ წითელი ფერის ყომრალებს.

1963 წელს ბათუმის მიდამოებში, მთა მტირალას ფერდობებზე, საველე

ექსკურსიის დროს, ი. გერასიმოვმა ამ ნიადაგებს უწოდა ყვითელ-ყომრალი, რათა

ეჩვენებინა გარდამავალი ხასიათი ზომიერად თბილი სარტყელის ყომრალებიდან

ტენიანი სუბტროპიკების ნიადაგებისკენ. მ. ზონმა (1966) აგრეთვე გამოთქვა მოსაზრება

საქართველოში ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების შესაძლებელი არსებობის შესახებ.

ნიადაგწარმომქმნელი ფაქტორების, შედგენილობისა და მათ ჩამოყალიბებაში

მონაწილე პროცესების ღრმა შესწავლის საფუძველზე, 1967 წელს თ. ურუშაძემ

პირველმა დაასაბუთა ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების ცალკე გენეზისურ ტიპად

გამოყოფის აუცილებლობა. ქართველი მეცნიერის ეს გამოკვლევა იაპონელმა

ნიადაგმცოდნეებმა საფუძვლად დაუდეს თავიანთ კვლევებს. იჩირო კანომ (1970) და

სუტცუკი ნაგატსუკიმ (1971) თ. ურუშაძის მიერ საქართველოს ყვითელ-ყომრალი

ნიადაგებისთვის დადგენილი ნიადაგწარმომქმნელი ფაქტორების, დიაგნოსტიკური

ნიშნებისა და სხვა მაჩვენებლების ეტალონირებით, თავიანთ სამშობლოში

დამოუკიდებელ ტიპად გამოყვეს ყვითელ-ყომრალი ნიადაგები. თ. ურუშაძის მასალები,

ყვითელ-ყომრალი ნიადაგების შესახებ, შესულია მთელ რიგ სახელმძღვანელოებში, მათ

შორის პოლონეთში ზ. პრუსინკევიჩის (1982) და რუსეთში გ. დობროვოლსკისა და

ი. ურუსევსკაიას (1984) ავტორობით.

ყომრალი ნიადაგები დამოუკიდებელ ტიპად პირველად გერმანიაში 1905

წელს გამოყო ე. რამანმა. მისი კვლევების მიხედვით ყომრალი ნიადაგები არ შეიცავს

კარბონატებსა და სულფატებს, ნიადაგების ყვითელი ან ინტენსიური ყომრალი

შეფერილობა დამოკიდებულია რკინის ჰიდროჟანგების შემცველობაზე.

1909 წელს, ე. რამანის იდეას ყომრალი ნიადაგების ცალკე ტიპად გამოყოფის

შესახებ, მხარი დაუჭირა რუმინეთში გ. მურგოჩმა, რომელმაც შემოიღო მათი ახალი

სახელწოდება - ტყის ყომრალი ნიადაგი.

1930 წელს, ნიადაგმცოდნეთა მე-11 საერთაშორისო კონგრესზე, ყომრალი

ნიადაგები ოფიციალურად იქნა აღიარებული.

58

ბ. პრასოლოვის მიერ 1933 წელს, საქართველოში პირველად იქნა შესწავლილი

ყომრალი ნიადაგები. თავდაპირველად ამ ნიადაგებს აკუთვნებდნენ არა მხოლოდ მთა-

ტყის, არამედ ტყისა და ნატყევარის ნიადაგებსაც.

გ. ტარასაშვილის (1939, 1956), ვ. გულისაშვილის (1942), მ. საბაშვილის (1948),

ლ.ნაკაშიძის (1949), გ. ტალახაძის (1959), ნ. ტარასაშვილისა (1965) და სხვათა

გამოკვლევებმა სიცხადე შეიტანეს ყომრალი ნიადაგების გენეზისის, გეოგრაფიისა და

კლასიფიკაციის საკითხებში.

განსაკუთრებით დაწვრილებით ეს ნიადაგები შეისწავლა თ. ურუშაძემ (1987),

რომელმაც პირველმა გამოიყენა კვლევის ახალი მეთოდები და მოგვცა მათი საკმაოდ

სრული დახასიათება. თ. ურუშაძემ (1974), ს. ზონთან ერთად, ჩამოაყალიბა მთიან

პირობებში ნიადაგების ფორმირებისა და ბიოცენოზთა ურთიერთქმედების

თავისებურებათა სპეციფიკა.

ყომრალ-შავი ნიადაგები საქართველოში ამ სახელწოდებით პირველად

თ. ურუშაძემ (1987) გამოყო. მან მოგვცა მათი სრული გენეზისური დახასიათება და

დაასაბუთა მათი ცალკე გენეზისურ ტიპად გამოყოფის აუცილებლობა.

ეს ნიადაგები უნგრეთსა და რუმინეთში გამოიყოფა ყომრალი შავმიწისებრის,

პოლონეთში - ევტროფული ყომრალების, მონღოლეთსა და შუა აზიაში შავ-ყომრალების

სახელწოდებით.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები. პირველად საქართველოში კორდიან-

კარბონატული (ნეშომპალა-კარბონატული) ნიადაგები ს. ზახაროვმა (1913) შეისწავლა. ამ

ნიადაგების ჯგუფში მან გამოყო ორი სახესხვაობა: განვითარებული კირქვებსა და

მერგელებზე. კორდიან კარბონატული ნიადაგები ვ. აკიმცევმა (1927) საქართველოში

გამოიკვლია მთის ტყის შავმიწისებრის სახელწოდებით. იგი აღნიშნავდა, რომ ეს

ნიადაგები გამოირჩევა დიდი სიმძლავრით და ვითარდება ბაზალტების გამოფიტვის

თიხიან პროდუქტებზე. შემდგომში ეს ნიადაგები შეისწავლეს გ. ტალახაძემ (1948), მ.

საბაშვილმა (1956, 1965), ი. ანჯაფარიძემ (1965), ე. ნაკაიძემ, ნ. არჩვაძემ (1977), თ. ჩხეიძემ

(1977).

თ. კვინიხიძემ (1950) დაწვრილებით შეისწავლა კორდიან-კარბონატული

ნიადაგები აღმოსავლეთის მუხის ტყეების ქვეშ და მიაკუთვნა ყომრალებს. მისი

გამოკვლევით ნიადაგები ხასიათდება ნეიტრალურთან ახლოს მდგომი რეაქციით,

შთანთქმული კათიონების შედგენილობაში გაცვლითი წყალბადის მცირე რაოდენობით,

საშუალო თიხნარი მექანიკური შედგენილობით, ჰუმუსის ზომიერი შემცველობით.

მ. საბაშვილმა პირველმა შეისწავლა ამ ნიადაგების ქიმიური შედგენილობა და

დაამუშავა კლასიფიკაციის საკითხები.

გ. ტალახაძემ ნეშომპალა-კარბონატულ ნიადაგებთან ერთად გამოყო რენძინო-

წითელი ე. წ. „ტერა-როსები“. მანვე მოგვცა ყომრალი და ყავისფერი ნიადაგებისკენ

59

გარდამავალი ნიადაგების - „რენძინო-ყომრალი“ და „რენძინო-ყავისფერი“ ნიადაგების

დახასიათება, ასევე ცალკე გამოყო მდელოს კორდიან-კარბონატული ნიადაგები.

თ. ჩხეიძემ (1977) საფუძვლიანად შეისწავლა საქართველოს კორდიან-

კარბონატული ნიადაგების გენეზისის, გეოგრაფიისა და კლასიფიკაციის საკითხები.

რუხ-ყავისფერ ნიადაგებთან დაკავშირებით დ. გედევანიშვილმა შეამჩნია

აღმოსავლეთ საქართველოში გამოყოფილი წაბლა ნიადაგების შეუსაბამობა

ადგილობრივ ნიადაგწარმომქმნელ ფაქტორებთან და ზოგჯერ მათ წაბლისფერ

ნიადაგებს უწოდებდა. მან პირველმა (1933) გამოიყენა სახელწოდება „რუხი-ყავისფერი

ნიადაგები“.

პირველად ეს ნიადაგები, მურა და წაბლა ნიადაგების სახელწოდებით, შეისწავლა

ს. ზახაროვმა (1926). მ. საბაშვილის (1948) აზრით, ზოგიერთი განსხვავების

მიუხედავად, აღმოსავლეთ საქართველოს წაბლა ნიადაგები, მორფოლოგიური და

ძირითადი ფიზიკურ-ქიმიური მაჩვენებლებით, წააგავს რუსეთის სამხრეთ და სამხრეთ

აღმოსავლეთი რაიონების წაბლა ნიადაგებს.

ა. როზანოვმა (1952) რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ცალკე ზონალურ ტიპად გამოყო

და მათ განიხილავდა, როგორც სუბტროპიკული სარტყელის მშრალი სტეპების

ნიადაგებს. მტკვრისა და არაქსის დაბლობებში ჩატარებული კვლევების საფუძველზე

მან დაასკვნა, რომ აქ გამოყოფილი სხვადასხვა ნიადაგები (რუხი, მურა, წაბლა) ერთ,

ახალ ნიადაგურ ტიპს მიეკუთვნება.

რ. კირვალიძის (1976, 1983) და ე. ნაკაიძის (1976, 1980) გამოკვლევებით

დადასტურდა, რომ საქართველოს მშრალი სუბტროპიკების რუხი-ყავისფერი

ნიადაგები სუბბორეალური სარტყელის მშრალი სტეპების წაბლა ნიადაგებისგან

განსხვავდება ნიადაგწარმომქმნელი ფაქტორებით, თვისებებითა და პროცესებით.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგების გამოკვლევების მასალები

ასახულია რ. კირვალიძის (1976), ე. ნაკაიძის (1980) და სხვათა შრომებში.

ყავისფერი ნიადაგები პირველად მსოფლიოში 1904 წელს აღწერა პროფ. ს.

ზახაროვმა მცხეთის მიდამოებში, მთა დიდგორის ჩრდილოეთ კალთებზე, მუხნარ-

რცხილნარების ქვეშ.

პირველად ყავისფერი ნიადაგები აღინიშნა ამიერკავკასიის ნიადაგურ რუკაზე,

რომელიც შედგენილ იქნა1925 წელს ს.ზახაროვის, ვ. აკიმცევის და ი. იმშენეცკის მიერ.

ვ. აკიმცევმა (1927) ყავისფერი ნიადაგები გამოყო თეთრიწყაროს რაიონში.

ყავისფერ ნიადაგებზე საკმაოდ საინტერესო და ვრცელი მასალა არის მოყვანილი ა. სანი-

კიძის (1940) ნაშრომში, რომელშიც განხილულია კახეთის ზონაში გავრცელებული

ყავისფერი ნიადაგები. მნიშვნელოვანი წვლილი ამ ნიადაგების შესწავლაში შეიტანა

მ. საბაშვილმა (1948, 1949). ი. გერასიმოვმა (1949) თეორიულად დაასაბუთა ამ

60

ნიადაგების ცალკე გენეზისურ ტიპად გამოყოფის საკითხი და მისცა მათ მშრალი

სუბტროპიკული ტყეებისა და ბუჩქნარების ყავისფერი ნიადაგების სახელწოდება.

საქართველოს ყავისფერი ნიადაგები საკმაოდ დაწვრილებით აქვთ შესწავლილი

ი. ანჯაფარიძეს (1966), ე. ნაკაიძეს (1970), თ. ურუშაძესა (1987) და სხვა მკვლევარებს,

რომლებმაც სათანადო ანალიზების საფუძველზე გააშუქეს ამ ნიადაგების ძირითადი

თვისებები და თავისებურებანი.

მდელოს ყავისფერი ნიადაგები საქართველოში პირველად გამოყო ვ.

ფრიდლანდმა (1957), როგორც აღმოსავლეთ საქართველოს ვაკეებისა და მთისწინების

ნიადაგები.

მ. საბაშვილი (1965) მდელოს-ყავისფერი ნიადაგების გენეზისში აღნიშნავდა ორ

ეტაპს: 1) მკაფიოდ შეიმჩნევა ჭალის და მდელოს ალუვიური ნიადაგების განვითარების

სტადიები ყავისფერი ნიადაგების მიმართულებით და 2) კლიმატური პირობების

ცვლილებისა და ადამიანის ზემოქმედებით ტყის მცენარეულობის შეცვლა სტეპის

მცენარეულობით.

გ. ტალახაძე (1964) ამ ნიადაგებს განიხილავს როგორც ყავისფერი ნიადაგების

ევოლუციის შემდგომ საფეხურს, რომლის დროსაც მერქნიანების გაჩანაგებით

მიწისქვეშა წყლის დონის ნაწილობრივი ამოწევა მოხდა, რამაც გამდელოების პროცესს

შეუწყო ხელი და ყავისფერი ნიადაგები მდელოს-ყავისფერი ნიადაგების განვითარების

გზაზე დააყენა.

მდელოს-ყავისფერი ნიადაგები საკმაოდ საფუძვლიანად შეისწავლეს: რ.

კირვალიძემ (1958), კ. მინდელმა (1966), ვ. ლატარიამ (1967), ე. ნაკაიძემ (1968) და სხვ.

შავი ნიადაგების შესახებ პირველი ცნობები ეკუთვნის ვ. დოკუჩაევს,

რომელმაც ისინი დაყო შავმიწა და წაბლა ნიადაგებად. შემდეგში ეს ნიადაგები

შეისწავლეს ს. ზახაროვმა (1924), მ. საბაშვილმა (1948, 1965), ბ. კლოპოტოვსკიმ (1930), გ.

ტალახაძემ, გ. ახვლედიანმა (1950, 1953), გ. ტალახაძემ (1958, 1962, 1964), მ.საბაშვილმა, მ.

ჯიკაევამ (1966), ჯ. მაჭავარიანმა (1978), ი. გერასიმოვმა (1979), ე. ნაკაიძემ (1980) და სხვა.

მ. საბაშვილის (1948) აზრით გარე კახეთის ზეგანის ნიადაგების განვითარება

წარმოდგენილია შავმიწის წარმოქმნის პროცესით, რომელმაც შეცვალა ტყის სტადია.

მ. საბაშვილი მიუთითებს, რომ საქართველოს ბარის შავმიწები ყველაზე მეტად

უახლოვდება სამხრეთისა და ჩვეულებრივ მცირე და საშუალოჰუმუსიან შავმიწებს.

ყველაზე დეტალურად ეს ნიადაგები შესწავლილი იქნა გ. ტალახაძის მიერ,

რომელმაც მათ სპეციალური მონოგრაფიული კვლევაც მიუძღვნა. მისი აზრით, შავი

ნიადაგების ერთი ნაწილის წარმოქმნა დაკავშირებულია ალუვიური ვაკეების, ხოლო

მეორე ნაწილის - ტბებისა და სხვა დეპრესიული ტიპის რელიეფური ფორმების

ევოლუციასთან. მანვე დაამუშავა ამ ნიადაგების კლასიფიკაცია.

61

ი. გერასიმოვმა 1963 წელს, ივრის ზეგანის ნიადაგების დათვალიერებისას,

გამოთქვა მოსაზრება, რომ აქ გავრცელებულ „შავ“ ნიადაგებს ბევრი აქვთ საერთო

ბულგარეთის, იუგოსლავიის, ალბანეთისა და სხვ. ქვეყნების სმოლნიცებთან (შავ

ნიადაგებთან). მან მონოგრაფიაში „ამიერკავკასიის სუბტროპიკების ნიადაგების

გენეტიკური ტიპები“, თ. ურუშაძის მონაცემების გამოყენებით, შავი ნიადაგები გამოყო

შავი დაწიდულების (ტერა ნეგრო ან ვერტისოლები) სახელწოდებით. იმავე პერიოდში

მ. საბაშვილმა და ი. ჯიკაევამ გამოაქვეყნეს ნაშრომი, რომელშიც ქართლის დაწიდულ

შავმიწებს მიაკუთვნებდნენ სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში გავრცელებულ ე. წ.

„სმოლნიცებს’’. შიდა ქართლის დასავლეთ ნაწილში გავრცელებულ შავ ნიადაგებზე

საინტერესო მონაცემები მოტანილია ჯ. მაჭავარიანის ნაშრომში.

ვ. ვოლობუევის აზრით, აღმოსავლეთ საქართველოს ბარის სტეპის ნიადაგები,

მიეკუთვნება შავ სუბტროპიკულ ნიადაგებს. ნ. ნაკაიძის მიერ ნაჩვენებია, რომ შავი

ნიადაგები წარმოადგენს ამიერკავკასიის მშრალ სუბტროპიკულ სტეპებში

გავრცელებულ დამოუკიდებელ გენეზისურ ტიპს და ისინი საკმაოდ განსხვავდება

ზომიერი სარტყელის შავმიწებისგან.

რ. მარდალეიშვილის, ც. ფიფიას, ნ. კობახიძის და ბ. ტაბიძის ნაშრომში

„აღმოსავლეთი ამიერკავკასიის ივრის ზეგანის შავმიწები“ (1983) საქართველოს ბარის

შავმიწებში გამოიყოფა ორი ქვეტიპი - ჩვეულებრივი და სამხრეთის.

ფ. დიუშოფური (1968) აღნიშნავს, რომ შავ ნიადაგებში, შავმიწებისგან

განსხვავებით, ჰუმუსოვანი ნაერთები დაკავშირებულია რკინასთან და არა კალციუმთან.

ს. ზონის (1986) აზრით მსოფლიოში შავი და დაწიდული ნიადაგები გამოიყოფა

სხვადასხვა სახელწოდებით, თუმცა ბოლო დროს ყველა მათგანი გაერთიანებულია

„ვერტისოლების“ კლასში.

რ. დიუდალი (1963) მიუთითებს, რომ შავი ნიადაგები ცნობილია 40-მდე

სხვადასხვა სახელწოდებით. ინდოეთში მათ მიეკუთვნება „რეგურები“ ან „შავი ბამბის

ნიადაგები“. ხმელთაშუაზღვის არაბულ ქვეყნებში ეს ნიადაგები გამოიყოფა „თირსების“

ან „ტუარესების“ სახელწოდებით, ცენტრალურ აფრიკაში - „შავი ტროპიკული თიხების“,

სამხრეთ ამერიკაში - „ტერა ნეგრა პლასტიკის’’, სამხრეთ-აღმოსავლეთ ევროპაში -

„სმოლნიცების“, ინდონეზიაში - „მარგალიტის“, აშშ-ში - ვერტისოლების

სახელწოდებით.

შავმიწების პირველი მკვლევარი საქართველოში იყო გენეზისური

ნიადაგმცოდნეობის ფუძემდებელი პროფ. ვ. დოკუჩაევი. მისი გამოკვლევებით

დადგინდა, რომ შავმიწები შეიცავს 10% ან მეტ ჰუმუსს და ხასიათდება კარგი

სტრუქტურით.

საქართველოს შავმიწები შეისწავლა ს. ზახაროვმა (1906), რომელიც აღნიშნავდა,

რომ ეს ნიადაგები ხასიათდება ჰუმუსოვანი ჰორიზონტის შავი შეფერილობით და

62

მარცვლოვანი სტრუქტურით, ილუვიური ჰორიზონტის ყომრალ-ყვითელი

შეფერილობით, რომელიც სიღრმეში რუხ ფერს იძენს. პროფილის ქვედა ნაწილში

აღინიშნება ანდეზიტ-ბაზალტების ქანის ნამტვრევები. ს. ზახაროვმა დაადასტურა, რომ

შავმიწები ექვემდებარება ვერტიკალური ზონალური განაწილების კანონზომიერებას:

დაბლობ ზოლში გავრცელებულია კარბონატული შავმიწები, უფრო ზემოთ -

ჩვეულებრივი შავმიწები, ხოლო ყველაზე მაღალ ჰიფსომეტრულ ზოლში -

გამოტუტული შავმიწები.

სამხრეთ მთიანეთის შავმიწები შესწავლილი აქვს ბ. კლოპოტოვსკის (1933),

რომელმაც გამოყო ხუთი ქვეტიპი: სამხრეთის, ჩვეულებრივი, პოხიერი, გამოტუტული

და მთა-მდელოს შავმიწისებრი.

საქართველოს შავმიწები შეისწავლეს ს. ცინცაძემ (1940), პ. სუხმანოვმა (1940),

ვ. ჩხიკვიშვილმა და ვ. ამბოკაძემ (1948).

ქართველი მკვლევარებიდან საქართველოს შავმიწები ყველაზე საფუძვლიანად

შეისწავლა გ. ტალახაძემ და გამოაქვეყნა მონოგრაფია „საქართველოს შავმიწები“(1962).

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები გამოიკვლია 1914 წელს ს. ზახაროვმა კავკასიის

მაღალმთიანეთში, ცხრაწყაროსა (თრიალეთის ქედი) და ჯვრის (მთავარი კავკასიონი)

უღელტეხილების მიდამოებში, რომელთა დამახასიათებელი მორფოლოგიური

ნიშნებია: 1) ზედა ჰორიზონტების ყომრალი და ქვედა ჰორიზონტების ყავისფერი

შეფერილობა; 2) მცირე სისქე; 3) ნიადაგური მასის სუსტი დიფერენციაცია; 4)

ხირხატიანობა; 5) ზედა ჰორიზონტების ტორფიანობა და ფესვიანობა.

ა. ვოზნესენსკიმ (1935), ზაქათალის რაიონის მთა-ტყის ნიადაგების შესწავლისას,

განსაკუთრებულ ტიპად გამოყო შერეული ტყეების, მაღალმთიანეთის გამეჩხერებული

მუხნარებისა და ბუჩქნარების ფორმაციის ფარულეწერი ნიადაგები.

ო. მიხაილოვსკაია (1936) იკვლევდა მაღალმთიანეთის ნიადაგებს, მათ შორის

შეისწავლა სამაჩაბლოს სუბალპური ტყეების ნიადაგები. მისი აზრით სუბალპური

ტყეების ქვეშ ფორმირდება მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგები.

კ. ბოგატირევი (1947) სუბალპურ ტყეებს გარდამავალ სარტყელად მიიჩნევდა და

თვლიდა, რომ მათ ქვეშ ფორმირდება კორდიანი მთა-ტყის ნიადაგები, რომელთაც

განიხილავდა მაღალმთიანეთის ნიადაგწარმოქმნის განსაკუთრებულ გეოგრაფიულ

ფორმად.

გ. ახვლედიანი და ს. ცინცაძე (1949) ქლუხორის რაიონის სუბალპური ზონის

ნიადაგების შესწავლისას აღნიშნავდნენ ამ ნიადაგების დამახასიათებელ თვისებებს -

ფუძეებით არამაძღრობასა და მჟავე რეაქციას.

ს. ზონის (1950) მიხედვით არყნარი ტანბრეცილების ქვეშ ფორმირდება მუქი

მდელო-ტყის ნიადაგები. ის აღნიშნავს, რომ ნიადაგებისთვის დამახასიათებელი მცირე

63

სისქე შეიძლება განხილულ იქნას როგორც მკაცრი კლიმატური პირობებით

განპირობებული გენეზისური ნიშანი.

გ. ტარასაშვილის (1956) მიხედვით სუბალპურ ზონაში ძირითადად

გავრცელებულია მაღალმთის დაკორდებული ნიადაგებისკენ გარდამავალი ნიადაგები.

ა. გოგატიშვილი (1958) სუბალპურ სარტყელში გამოყოფს სუბალპური ტყე-

მდელოს გარდამავალ ნიადაგებს, რომლებიც ხასიათდება როგორც მთა-ტყის, ისე მთა-

მდელოს ნიადაგების თვისებებით.

გ. ტალახაძის (1964) მიხედვით სუბალპური ტყეების ქვეშ ფორმირდება

სუბალპური ტყე-მდელოს კორდიანი ნიადაგები. ნიადაგწარმოქმნა მიმდინარეობს

გამეჩხერებული ტყის ცენოზებისა და ბალახეული მცენარეულობის ერთობლივი

მოქმედების შედეგად.

მთა-ტყე-მდელოს ნიადაგების შესახებ ყველაზე სრული გამოკვლევები ჩაატარა

თ.ურუშაძემ (1972, 1977, 1989). კვლევის თანამედროვე მეთოდების გამოყენებით მან

შეისწავლა ამ ნიადაგების გენეზისური თავისებურებანი, დაადგინა გეოგრაფიული

გავრცელების კანონზომიერებანი, დაამუშავა მათი კლასიფიკაცია.

მთა-მდელოს ნიადაგები საქართველოში შესწავლილი აქვთ ო. მიხაი-

ლოვსკაიას (1936), მ. საბაშვილს (1948, 1955), მ. საბაშვილსა და მ. ჯიკაევას (1950),

გ. ტარასაშვილს (1956), თ. ურუშაძეს (1974), ნ. იაშვილს (1976), კ. მინდელს (1976), შ. შუბ-

ლაძეს (1987). მათი გამოკვლევებით დადგენილია, რომ მთა-მდელოს ნიადაგებისთვის

დამახასიათებელია ილუვიური პროცესების გამოხატულება, ძლიერ მჟავე რეაქცია,

მაღალი ჰიდროლიზური მჟავიანობა, ფუძეებით მაძღრობის დაბალი ხარისხი, ჰუმუსის

მაღალი შემცველობა, ჰუმუსის ფულვატური ან ჰუმატურ-ფულვატური ტიპი,

ჰიდროქარსული მინერალური შედგენილობა.

ნ. ბოგოსლოვსკიმ (1897) მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები პირველად

გამოყო კირქვებზე, ყირიმის მაღალმთიანეთში.

მთა-მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგების წარმოქმნას ლ. პრასოლოვი (1909),

ს. ნეუსტრუევი (1908), ი. ანტიპოვ-კარატაევი და ლ. პრასოლოვი (1932), ი. ლივეროვსკი

(1945), მ. პერშინა (1949), გ. ახვლედიანი (1958), ვ. ფრიდლანდი (1966) შუა აზიასა და

კავკასიონზე უკავშირებდნენ კარბონატებით მდიდარ ქანებს, კირქვებს, კარბონატულ

ფიქლებს.

კ. პანკოვის (1930) მიხედვით მონღოლეთში მთა-მდელოს შავმიწისებრი

ნიადაგები ფორმირდება მაღალმთიანეთის მშრალ რეგიონებში, უკარბონატო ქანებზე.

ამავე დასკვნამდე მივიდა ს. ზონი (1950) კავკასიის მაღალმთიანეთის ნიადაგების

შესწავლისას.

64

გ. ტალახაძე და კ. მინდელი (1980) აღნიშნავენ, რომ ამიერკავკასიის ზეგანზე მთა-

მდელოს შავმიწისებრი ნიადაგები გავრცელებულია ფუძე ეფუზიურ ქანებსა და

ტუფებზე.

დამლაშებული ნიადაგების სისტემატური შესწავლა საქართველოში დაიწყო

1930-იანი წლებიდან, რაშიც დიდი წვლილი შეიტანეს დ. გედევანიშვილმა, მ. საბაშ-

ვილმა, ნ. დიმომ, ს. ვოზნესენსკიმ, გ. ახვლედიანმა, ვ. ჩხკვიშვილმა, ი. ანჯაფარიძემ,

ი.ღოღობერიძემ და სხვ.

ალუვიური ნიადაგები საქართველოს ცალკეულ რეგიონებში შესწავლილია

ს. ზახაროვის, დ. გედევანიშვილის, მ. საბაშვილის, ი. ბარათაშვილის, ა. მოწერელიას და

სხვა მკვლევარების მიერ.

65

ნახშირბადის წრებრუნვის პროცესები ნიადაგებში და კლიმატის

შერბილება

ნიადაგები შეიცავს სამჯერ მეტ ნახშირბადს, ვიდრე ატმოსფერო ან მიწისზედა

მცენარეულობა. ამიტომ ნიადაგი ასრულებს მნიშვნელოვან როლს ნახშირბადის

წრებრუნვის პროცესებში, რაც ძირითადად განისაზღვრება ნიადაგის

მიკრობიოლოგიური აქტიურობით.

თუმცა აღსანიშნავია, რომ არსებობს ნიადაგის მრავალი განსხვავებული ტიპი და

ნიადაგის მართვის სხვადასხვა წესი, ამდენად საკითხი მდგომარეობს იმაში, თუ

რომელი პროცესები უწყობს ხელს ნიადაგში ნახშირბადის წრებრუნვას, განსაკუთრებით

ნახშირბადის შემცირებას ნიადაგის ტიპის, მენეჯმენტისა და დროის ფაქტორის

საფუძველზე.

ამ საკითხის გასარკვევად გაანალიზებულ იქნა იმ ნიადაგების განვითარების

თანმიმდევრული ქრონოლოგია, რომლებიც ჩამოყალიბდა ვენის აღმოსავლეთით მდ.

დუნაის სედიმენტებზე და რომელთა ასაკი რამდენიმედან 18 000 წლამდე მერყეობს.

ყველა მათგანი ჩამოყალიბდა ერთიდაიგივე დედაქანზე და ერთგვარ კლიმატურ

პირობებში, თუმცა მიწათსარგებლობის განსხვავებული ტიპის (ტყე, საძოვარი და

სახნავ-სათესი) პირობებში.

შედეგები გვიჩვენებს, რომ ნახშირბადის შემცირების მაჩვენებელი მკვეთრად ეცემა

დროთა განმავლობაში, რაზეც გავლენას ახდენს ნიადაგის განვითარების მდგომარეობა

და ნახშირბადის ბმის უნარის არსებობა. ნიადაგის განვითარების 350 წლის შემდეგ,

ნახშირბადის შემცირება სხვადასხვა სახის მიწათსარგებლობის პირობებში

უკიდურესად ლიმიტირებულია. წელიწადში 4% მეტი ნახშირბადის დაგროვება

შეინიშნება მხოლოდ ნიადაგის ფორმირების პირველ 60 წელიწადში.

66

ნიადაგებისა და ლანდშაფტების საფრთხე - ძირითადი მოვლენები და სამომავლო

სცენარები, მსოფლიო პერსპექტივა

ნიადაგი და ლანდშაფტები არააღდგენად რესურსს წარმოადგენს და დაცულ უნდა იქნას

დეგრადაციისაგან ან აუცილებლობის შემთხვევაში გატარდეს აღდგენის ღონისძიებები,

განსაკუთრებით იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ მსოფლიო მიწისა და ნიადაგის

რესურსების მხოლოდ 12% არის ვარგისი საკვები და ბოჭკოვანი პროდუქციის

წარმოებისთვის, მხოლოდ 24 % - მესაქონლეობისთვის, 31% - მეტყევეობისთვის.

დანარჩენი 33% გამოუსადეგარია ნებისმიერი სახის მდგრადი გამოყენებისთვის.

მსოფლიო მიწისა და ნიადაგის რესურსების ეს ორი მესამედი, ვარგისი სასოფლო-

სამეურნეო და სატყეო წარმოებისათვის, საფრთხის ქვეშაა 8 გლობალური მასშტაბის

ცვლილების გავლენით.

მსოფლიო მოსახლეობის რაოდენობის ზრდა და სივრცით განაწილებაში ცვლილება;

შემჭირდოვებისა და ურბანიზაციის შედეგად მიწის რესურსების სამშენებლო მასალად

გამოყენების, ინდუსტრიალიზაციისა და ადამიანის სხვა საქმიანობებიდან, მათ შორის

სასოფლო-სამეურნეო და სატყეო მიწათსარგებლობიდან გამომდინარე ნაყოფიერი

ნიადაგების დაკარგვა; ადამიანის ცხოვრების სტილის ცვლილებები და საცხოვრებელი

ფართებისა და განსაზღვრული კვების პროდუქტებისადმი მოთხოვნების ზრდა;

ბიოენერგიაზე, განსაკუთრებით ბიოსაწვავზე, მზარდი მოთხოვნები; მსოფლიო

ეკონომიკაში მზარდი გლობალიზაცია და ცვლილებები, სასოფლო-სამეურნეო

წარმოებასა და მარკეტინგში სპეკულაციური მაჩვენებლების მატებით; კლიმატის

ცვლილება და მისი გავლენა ნიადაგებისა და ლანდშაფტების დაცვაზე; მსოფლიო

მასშტაბით სასმელი წყლით უზრუნველყოფის შემცირება და სოფლის მეურნეობის

გაფართოება; უცხო და ინვაზიური მცენარეთა და ცხოველთა სახეობების გლობალური

გავრცელება, რომლებიც საფრთხეს უქმნის მცენარეულ საფარს, როგორც ნიადაგისა და

ლანდშაფტის დეგრადაციისგან დაცვის ფაქტორს.

წარმოგიდგენთ მიწისა და ნიადაგის რესურსების გლობალურ განაწილებას და

განხილული იქნება სამომავლო განვითარების სცენარები გლობალური ცვლილებების

თვალსაჩინო ტენდენციებზე დაყრდნობით, რომლებიც საფრთხეს უქმნის მიწისა და

ნიადაგის დაცვას და მდგრად გამოყენებას.

67

საქართველოს ნიადაგების წითელი წიგნი

საქართველოს ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნა გულისხმობს საქართველოში

გავრცელებული ყველა ნიადაგის შეტანას ამ წიგნში, რამდენადაც საქართველოსნაირი

მცირემიწიანი ქვეყნისთვის თითოეულ ნიადაგს გააჩნია სახალხო-სამეურნეო,

სამეცნიერო და ისტორიული მნიშვნელობა. საქართველოს ნიადაგების წითელი წიგნი

არის განსაკუთრებული მნიშვნელობის, რომელშიც წარმოდგენილია საქართველოში

გავრეცელებული თითქმის ყველა ნიადაგი. მათ ესაჭიროებათ განსაკუთრებული

გაფრთხილება და დაცვა, რამდენადაც რეალურად იმყოფებიან დეგრადაციის საფრთხის

ქვეშ.

ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნა ხელს უწყობს ნიადაგის, როგორც ერთ-ერთი

ყველაზე ღირებული და ფაქტობრივად, არაგანახლებადი რესურსის დაცვას. ნიადაგების

წითელი წიგნი საშუალებას იძლევა შეიქმნას ხარისხობრივად ახალი სამართლებრივი

ბაზა ნიადაგური მრავალფეროვნების დაცვის თვალსაზრისით.

ნიადაგი, როგორც ბიოლოგიურ და გეოლოგიურ მოვლენათა ერთობლივი

ზემოქმედების შედეგი, ეკოსისტემის განსაკუთრებულ კომპონენტს წარმოადგენს და

როგორც ბუნებაში, ისე ადამიანთა საზოგადოებაში უაღრესად დიდ როლს ასრულებს.

ნიადაგის გარეშე ადამიანთა საზოგადოება ვერ შესძლებს სხვა ტექნოლოგიური და

ხელოვნური საშუალებებით კაცობრიობის გამოკვებას. ნიადაგი არის სოფლის

მეურნეობის ძირითადი და განსაკუთრებული საწარმოო საშუალება. მხოლოდ ნიადაგის

რაციონალური გამოყენებით, რაც გულისხმობს მაღალ მიწათმოქმედების კულტურას,

შეიძლება მიღწეულ იქნას მცენარის მაქსიმალური ზრდა-განვითარება და შესაბამისად,

მაღალი და ხარისხიანი მოსავლის მიღება. კიდევ უფრო დიდი როლი აკისრია ნიადაგს

ბუნებაში. იგი, როგორც სასიცოცხლო პროცესების ზემოქმედების შედეგი, თვითონ არის

სიცოცხლის წყარო, რაც განსაზღვრავს ნიადაგის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას

ბიოსფეროში. ნიადაგი ისეთი ბუნებრივი სხეულია, რომელშიც აქტიურად

მიმდინარეობს როგორც ბუნებრივი, ისე ადამიანთა საქმიანობით წარმოქმნილი

ანარჩენების უტილიზაცია, დაშლა, გარდაქმნა.

სამწუხაროდ, უკანასკნელი საუკუნის სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის ზრდამ

თავისი უარყოფითი დაღი პირველ რიგში ნიადაგს დაატყო - მკვეთრად შემცირდა

სახნავი მიწების სავარგულები, გაიზარდა ნედლეულის მოპოვების მიზნით

ნირშეცვლილი ნიადაგური საფარის ფართობები, წლიდან-წლამდე მატულობს

დანაგვიანება პესტიციდებით, სასუქებით, მძიმე მეტალებით, იმძლავრა ირიგაციულმა

და განსაკუთრებით, წყლისმიერმა და ქარისმიერმა ეროზიამ. ნიადაგის რესურსებთან

მიმართებაში საგანგაშო მდგომარეობა გამოწვეულია, სხვა მიზეზებთან ერთად, პირველ

რიგში გაუთვითცნობიერებით, საკითხის სუსტი პროპაგანდით, მთელი საშიშროების

68

გაუთვალისწინებლობით. ნიადაგის რესურსების ხარისხობრივად გაუმჯობესება, მათი

მდგრადი გამოყენება მიზანმიმართულია ნიადაგების დაცვისკენ.

ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნა ხელს უწყობს ნიადაგის, როგორც ერთ-ერთი

ყველაზე ღირებული და ფაქტობრივად, არაგანახლებადი რესურსის დაცვას. უკანასკნელ

პერიოდში დიდი ყურადღება ექცევა ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნასა და მასთან

დაკავშირებულ პრობლემურ საკითხებს, რომლებიც მიმართულია ნიადაგდაცვითი

საკითხებისკენ და მოიცავს ეტალონური, იშვიათი, განადგურების ან გაქრობის პირას

მყოფი ნიადაგების დახასიათებას. წითელ წიგნებში წარმოდგენილი მასალა

შესრულებულია მრავალწლიანი ექსპედიციური და ანალიზური კვლევების

საფუძველზე, რომლის მიხედვითაც განხილულია ნიადაგების დეგრადაციის

გამომწვევი მიზეზები და მათი დაცვის ღონისძიებები.

ნიადაგის წითელი წიგნი საშუალებას იძლევა შეიქმნას ხარისხობრივად ახალი

სამართლებრივი ბაზა ნიადაგური მრავალფეროვნების დაცვის თვალსაზრისით.

ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნისას შესაძლებელია ორი ძირითადი მიდგომის

გამოყოფა: 1. წითელი წიგნის ძირითადი ობიექტების - ეტალონური, იშვიათი,

უნიკალური და განადგურების პირას მისული ნიადაგების გამოვლენა, რომლებსაც

გააჩნიათ მაღალი სამეცნიერო, პრაქტიკული, ბიოსფერული და ისტორიული

მნიშვნელობა; 2. ამ ნიადაგების დაცვა შესაბამისი სამართლებრივი დოკუმენტაციის

გაფორმებით, რომლის საფუძველზეც ნიადაგები იურიდიულად დაცული იქნება

განადგურებისგან, დეგრადაციის გამომწვევი პროცესებისგან (დაბინძურება,

მშენებლობა და სხვ.).

ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საფუძველი არის

იმ გამოცდილების გაზიარება, რაც თან ახლავს მცენარეთა და ცხოველთა წითელი

წიგნის შექმნას. როგორც ცნობილია მცენარეთა/ცხოველთა წითელი წიგნი ეხება იშვიათ

და გადაშენების პირას მისულ სახეობებს. მათ დასაცავად აუცილებელია სახეობების

მდგომარეობის ცოდნა. სწორედ ამ მიზნით შეიქმნა საქართველოს „წითელი წიგნი",

რომელშიც შეყვანილ იქნა მცენარეების, ძუძუმწოვრების, ფრინველების, რეპტილიების,

ამფიბიების და თევზების გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობები. მისი

მიზანია უზრუნველყოს საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელებული, გადაშენების

საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების დაცვა და აღდგენა, სახეობრივი

მრავალფეროვნებისა და გენეტიკური რესურსების შენარჩუნება. არსებობს მოსაზრება,

რომ ნიადაგების წითელი წიგნიც შეიქმნას მსგავსი მიზნით. თუმცა სრული ანალოგია

შეუძლებელია, რაც გამოწვეულია ნიადაგწარმოქმნის სპეციფიკით, ნიადაგების

მრავალფეროვნებითა და ნიადაგებზე ანთროპოგენური ფაქტორის გავლენით.

ნიადაგდაცვით საკითხებზე მუშაობა გააქტიურდა XX საუკუნის მეორე

ნახევრიდან, როდესაც აშკარად აღიარებული იქნა ნიადაგების სწრაფი დეგრადაცია.

განსაკუთრებით, რეგიონალური და გლობალური ხასიათის ეროზია და დაბინძურება.

69

დასაცავი ნიადაგების ობიექტების განსაზღვრისას აუცილებელია გათვალისწინებულ

იქნას ნიადაგების სამი კატეგორია: ბუნებრივი (ყამირი), ადამიანის მიერ ათვისებული

და გაკულტურებული ანუ არსებითად მაღალი ნაყოფიერების ნიადაგები, რომელთა

წარმოქმნა დაკავშირებულია რაციონალურ მიწათსარგებლობასთან. იქიდან

გამომდინარე, რომ მაღალია ანთროპოგენური ფაქტორის გავლენა და მისგან

გამოწვეული ცვლილებები, ყამირი ნიადაგებიდან, როგორც ეტალონური ნიადაგების

კატეგორიიდან, წითელ წიგნში მიზანმიმართულად ჩართული უნდა იქნას ის

ნიადაგები, რომელთათვისაც ანთროპოგენური ფაქტორების გავლენით არსებობს

საფრთხე მნიშვნელოვნად შეცვლის, დეგრადაციის ანდა გაქრობის. მოცემული

კატეგორიის ნიადაგების დაცვის ძირითადი ამოცანა გულისხმობს ბუნებრივი

ნიადაგების მრავალფეროვნების, ნიადაგური საფარის სტრუქტურისა და მათი

ბიოცენოზების შენარჩუნებას. ძალიან რთულ ამოცანად რჩება ყველა იშვიათი და

გაქრობის პირას მისული ნიადაგის გამოვლენა, რამდენადაც ბუნებრივ ნიადაგებში ამის

მიზეზი შეიძლება იყოს სხვადასხვა ფაქტორი: ეროზია, ურბანიზაცია, დაბინძურება და

სხვ.

დაცვის თვალსაზრისით არანაკლებ მნიშვნელოვანია აუთვისებელი ანუ ისეთი

ნიადაგების შეტანა წითელ წიგნში, რომლებიც ნაკლებად განიცდიან ანთროპოგენურ

ზეწოლას, თუმცა ასეთ ტერიტორიებზე შეიძლება აქტიურად მიმდინარეობდეს

დეგრადაციის გამომწვევი სხვადასხვა მიზეზი (დეფლაცია, მზრალობა, დამლაშება და

სხვ.). კაცობრიობამ ცივილიზაციის არსებობის პერიოდში, დეგრადაციის შედეგად,

მთლიანად დაკარგა 2 მილიარდ ჰექტარზე მეტი ნაყოფიერი ნიადაგი.

ნიადაგების წითელი წიგნი წარმოადგენს ნიადაგების დაცვის საფუძველს,

რომლებიც განიცდიან დეგრადაციას და შეიძლება საერთოდ გაქრნენ დედამიწიდან.

მისი შექმნის მიზანია: ნიადაგების დეგრადაციის საფრთხეების დონის შეფასება,

საზოგადოების ყურადღების გამახვილება ნიადაგების დაცვის პრობლემისადმი,

რომელიც უზრუნველყოფს ეკოსისტემის მდგრად ფუნქციონირებას.

წითელი წიგნის შექმნა მნიშვნელოვანია ნიადაგის დაცვითი და დეგრადაციის

საკითხების განვითარების მიზნით. ნიადაგური რესურსები, პრაქტიკული გამოყენების

გამო, იმყოფება სხვადასხვა საფრთხის ქვეშ. ადამიანის ინტენსიური საქმიანობა

(ტექნოგენური, სასოფლო-სამეურნეო, რეკრეაციული და სხვ.) იწვევს მათ დეგრადაციას.

ნიადაგური რესურსების მდგრადი მენეჯმენტი დაკავშირებულია დაცვის

სტრატეგიებთან და ოპერატიულ პროცედურებთან. ყველაზე მნიშვნელოვან

გლობალურ საფრთხეებად მიჩნეულია: ეროზია, დაბინძურება (ლოკალური და

დიფუზიური), ორგანული ნივთიერებებისა და ბიომრავალფეროვნების დანაკარგი,

დატკეპვნა და ფიზიკური თვისებების გაუარესება, წყალდიდობა და მეწყერი,

გამკვრივება, სამრეწველო და ქალაქის ობიექტების მშენებლობა.

70

წითელი წიგნის ობიექტები უმეტესად გაერთიანებულია შემდეგ ჯგუფებად:

1.იშვიათი ანუ რარიტეტული ნიადაგები, რომლებიც იკავებენ მცირე არეალს;

2.უნიკალური ნიადაგები, რომლებსაც გააჩნიათ განსაკუთრებული სამეცნიერო და

ისტორიული მნიშვნელობა; 3.ეტალონური ანუ არატრანსფორმირებული

სტანდარტული ნიადაგები, რომლებსაც ახასიათებთ ნიადაგების კლასიფიკაციის

ტაქსონომიური ერთეულის (ტიპი, ქვეტიპი, გვარი და ა.შ.) შესაბამისი ბუნებრივი ნიშან-

თვისებების შედარებით სრული გამოხატულება. წითელ წიგნებში ასევე ჩართულია

გაქრობის პირას მყოფი ნიადაგები, რომლებიც საჭიროებენ რეალურ დაცვას,

რამდენადაც განიცდიან მნიშვნელოვან ნეგატიურ აგროგენურ ან ტექნოგენურ

ზემოქმედებას. წითელ წიგნში შეიძლება შეტანილი იქნას როგორც ბუნებრივი, ასევე

გაკულტურებული ნიადაგები, რომელთაც ემუქრება დეგრადაცია.

საქართველოს ნიადაგების წითელ წიგნზე მუშაობა მოიცავდა შემდეგ ეტაპებს:

წიგნის კონცეფციის დამუშავება; წითელი წიგნის ობიექტების ეტალონური, იშვიათი და

უნიკალური/მემორიალური ნიადაგების სიის შედგენა; ნიადაგების პროფილების

მორფოლოგიური და ანალიზური მახასიათებლების დადგენა, რომელსაც საფუძვლად

უდევს კვლევები WRB სტანდარტების შესაბამისად.

საქართველოს ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნის მიზნით, რომელიც

განხორციელდა შოთა რუსთაველის ეროვნული სამეცნიერო ფონდის ფინანსური

მხარდაჭერით (გამოყენებითი კვლევებისათვის სახელმწიფო სამეცნიერო საგრანტო

კონკურსი 2016–ის ფარგლებში მიმდინარე გრანტი, ხელშეკრულება #AR 216726)

სამეცნიერო კვლევები მოიცავდა დასავლეთ, აღმოსავლეთ და სამხრეთ საქართველოს

ნიადაგებს, ძირითადად, მათ ბუნებრივ, აუთვისებელ კატეგორიებს.

საქართველოსთვის როგორც მცირემიწიანი ქვეყნისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს

ნიადაგის რესურსის პოპულარიზაციას და დაცვას, რომელსაც ხელს უწყობს ნიადაგების

წითელი წიგნის შექმნა. საქართველოს ნიადაგების წითელი წიგნის შექმნის ძირითადი

არგუმენტებია: საზოგადოების ყურადღების გამახვილება ნიადაგური საფარის

მნიშვნელობაზე; საგანმანათლებლო/შემეცნებითი და საინფორმაციო დონის ამაღლება

ნიადაგების შესახებ; ნიადაგების დეგრადაციის გამომწვევი ძირითადი საფრთხეების

გამოვლენა/დადგენა; რეკომენდაცია გაუწიოს ნიადაგების დაცვის სამართლებრივი

ბაზის შექმნას.

საქართველოს მიწის 1994 წლის 12 მაისის კანონი „ნიადაგის დაცვის შესახებ`

ითვალისწინებს ცალკეულ აკრძალვებს, რომლის მიზანია ნიადაგის დაცვა მისი

მთლიანობისა და ნაყოფიერების შენარჩუნების მიზნით. კანონის თანახმად ნიადაგის

დაცვის მიზნით აკრძალულია ყოველგვარი ქმედება, რომელიც იწვევს მისი თვისებების

გაუარესებას და დეგრადაციას. საქართველო მეტწილად მთიანი ქვეყანაა და მისი

ტერიტორიის 53,6% მთას უკავია, 33,4% - მთისწინებს, ხოლო ბარს ტერიტორიის

მხოლოდ 13% უჭირავს. ამიტომ საქართველოში დასამუშავებელი მიწების ხვედრითი

71

წილი ძალიან დაბალია. საქართველო მცირემიწიანი სახელმწიფოა. ერთ სულ

მოსახლეზე მოდის სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების 0,64 ჰა და სახნავის 0,14 ჰა.

ყველა მიწათმოსარგებლე ვალდებულია სწორად და მიზანდასახულად გამოიყენოს

მიწის ნაკვეთი, ხოლო სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები სისტემატურად უნდა

უმჯობესდებოდეს და არ მოხდეს მათი შემცირება. შესაბამისად, ყველა

მიწათმოსარგებლე უნდა ატარებდეს აგროტექნიკურ, მელიორაციულ, ეროზიის

საწინაააღმდეგო ღონისძიებებს ნიადაგის ნაყოფიერების შესანარჩუნებლად და მათი

მდგრადი გამოყენების უზრუნველყოფის მიზნით.

საქართველოს ნიადაგების წითელ წიგნში გამოიყო სამი ჯგუფის ნიადაგები:

უნიკალური/მემორიალური, იშვიათი და ეტალონური. აღსანიშნავია, რომ დღეისათვის

არ არის შემუშავებული წითელი წიგნის ნიადაგების კლასიფიკაციის საერთაშორისო

სტანდარტები და საქართველოს ნიადაგების წითელ წიგნში მოტანილი დაჯგუფებები

ნაწილობრივ სუბიექტური კრიტერიუმებით განხორციელდა, თუმცა

გათვალისწინებულია ზოგიერთი ქვეყნის გამოცდილება. ჩვენ ვიზიარებთ მოსაზრებას

იმასთან დაკავშირებით, რომ იშვიათ ჯგუფში გაერთიანებულია ისეთი ნიადაგები,

რომლებიც იკავებს მცირე ფართობს და გააჩნია თავისი განსაკუთრებული

მორფოლოგია, თუმცა დამატებით კრიტერიუმებად ვითვალისწინებთ, რომ ჩვენნაირი

მცირემიწიანი ქვეყნისთვის იშვიათი ჯგუფის ნიადაგებს ასევე გააჩნიათ სამეცნიერო და

პრაქტიკული ღირებულება. უნიკალურ ნიადაგებს აერთიანებს ცალკე ჯგუფად,

უნიკალურობას განსაზღვრავს ნიადაგწარმოქმნის სპეციფიკური ფაქტორები, ანდა

განსაკუთრებული სამეცნიერო, ისტორიული მნიშვნელობა (არქეოლოგიური გათხრების

ნიადაგები, ხანგრძლივი სამეცნიერო ცდების ობიექტი, მემორიალური მნიშვნელობა და

სხვ.) ჩვენს მიერ წარმოდგენილ დაჯგუფებაში უპირატესობას ვანიჭებთ მემორიალურ

მხარეს და უნიკალურად მივიჩნევთ ისეთ ნიადაგებს, რომელთაც აქვთ ისტორიული

მნიშვნელობა, რამდენადაც ისინი პირველად სწორედ საქართველოში აღწერეს და

გამოყვეს დამოუკიდებელ გენეზისურ ტიპებად.

ნიადაგური ეტალონები, უმეტეს შემთხვევაში, ხასიათდება ნიადაგების

სისტემატიკის ტაქსონის სპეციფიკური ნიშნების ყველაზე სრულყოფილი

გამოხატულებით. საქართველოს ნიადაგების წითელ წიგნში ასეთ ტაქსონომიურ

ერთეულად მივიჩნევთ ნიადაგის ტიპს. აქედან გამომდინარე, ეტალონური ჯგუფის

ნიადაგებში ვაერთიანებთ საკვლევი ტერიტორიის დომინანტ ნიადაგებს, რომლებიც

ყველაზე მეტად ინარჩუნებენ ტიპისთვის დამახასიათებელ თვისებებს.

საქართველოს ნიადაგების წითელ წიგნში არ გვაქვს ცალკე ჯგუფად გამოყოფილი

გაქრობის პირას მყოფი და/ან გამქრალი ნიადაგები, რომლებიც აღნიშნულია სხვადასხვა

წითელ წიგნში. ნიადაგების და მათთან ერთად ეკოსისტემების გაქრობის პროცესი

რთულად შესამჩნევია. აქედან გამომდინარე, მათზე დაკვირვება (რამდენადაც ამ

პროცესების შედეგი ცნობილი და შესამჩნევი ხდება მოგვიანებით და არა მყისიერად)

72

და სამეცნიერო შესწავლა საჭიროებს საკმაოდ ხანგრძლივ პერიოდს. აღსანიშნავია, რომ

საქართველოს ნიადაგურ საფარში გვხვდება რელიქტური ნიადაგები, სხვადასხვა ასაკის

და ნამარხი ნიადაგები (ყავისფერი ნიადაგები წითელი ფერის ჰორიზონტით,

ორტშტეინის ფენის სისქის შეუსაბამობა ყვითელმიწა-ეწერი ნიადაგების ასაკთან და

სხვ.), რომლებმაც სავარაუდოდ განიცადეს მნიშვნელოვანი ზემოქმედება ბუნებრივი

(ბიოკლიმატური, გეოლოგიური) ფაქტორებისგან და ფაქტობრივად იმყოფებიან

გაქრობის საფრთხის ქვეშ, ანდა უკვე გაქრნენ.

უნიკალური/მემორიალური ნიადაგების ჯგუფი წარმოდგენილია სამი ტიპის

ნიადაგით: ყავისფერი, მდელოს-ყავისფერი და ყვითელ-ყომრალი. სამივე მათგანს აქვს

განსაკუთრებული მემორიალური მნიშვნელობა. პირველად სწორედ საქართველოში

მოხდა მათი აღწერა, დამოუკიდებელ გენეზისურ ტიპად გამოყოფა და მხოლოდ ამის

შემდგომ მიიღეს მათ მსოფლიო მასშტაბით აღიარება.

იშვიათი ჯგუფის ნიადაგებს მიეკუთვნება: რენძინო-წითელი ნიადაგები ე.წ.

"Terra Rosa", მთა-მდელოს ჰუმუს-ილუვიური, ყომრალ-შავი, ნეშომპალა-სულფატური

ნიადაგები და ანდოსოლები.

ეტალონური ნიადაგების ჯგუფის ფარგლებში გამოიყოფა: წითელმიწები,

ყვითელმიწები, ყვითელმიწა-ეწერი, ყვითელმიწა-ეწერლებიანი, ყომრალი, რუხი-

ყავისფერი, მდელოს რუხი-ყავისფერი, შავი, შავმიწა, მთა-ტყე-მდელოს, მთა-მდელოს,

დამლაშებული, ალუვიური და პრიმიტიული ნიადაგები.

73

ეკოტურიზმი

ეკოტურიზმი მსოფლიო ტურიზმის ინდუსტრიის ერთ-ერთი ყველაზე

დინამიურად განვითარებადი დარგია, რომელიც ვიწრო სეგმენტიდან მასიურ

მიმართულებად იქცა. ყოველწლიურად 30 %-ით იზრდება ეკოტურისტების რაოდენობა.

ეკოტურიზმის განვითარების ტენდენცია დადგენილია გაერთიანებული ერების

მსოფლიო ტურისტული ორგანიზაციის (UNWTO) პროგნოზით. ეკოტურიზმი შედის

ტურიზმის სფეროს განვითარების ხუთ ძირითად სტრატეგიულ მიმართულებათა

რიცხვში. ეკოტურიზმის საერთაშორისო საზოგადოების (TIES) მიხედვით ეკოტურიზმი

არის გონივრული მოგზაურობა ბუნებრივ გარემოში, რომელიც ხელს უწყობს გარემოს

დაცვას და ადგილობრივი მოსახლეობის კეთილდღეობას.

ეკოტურიზმის მიზანია ბუნებაში რეკრეაციით მიღებულ ეკონომიკურ

სარგებლიანობასა და რეკრეაციული ტერიტორიების ეკოლოგიურ უსაფრთხოებას

შორის ბალანსის დამყარება პლანეტაზე სიცოცხლის საფუძვლის - ბუნების

შესანარჩუნებლად. ეკოტურიზმის სამი ძირითადი კომპონენტია: 1. ბუნების შემეცნება;

2. ეკოსისტემის შენარჩუნება; 3. ადგილობრივი მოსახლების ინტერესების დაცვა.

ტურიზმის სექტორის გლობალურ განვითარებაში დაცული ტერიტორიების

როლზე მიანიშნებს ის ფაქტი, რომ ჯერ კიდევ 1983 წელს მსოფლიო ტურიზმის

ორგანიზაციამ და UNEP- მა მოამზადეს და ხელი მოაწერეს ერთობლივ დეკლარაციას

ტურიზმისა და გარემოს დაცვის ურთიერთკავშირის შესახებ, რომელმაც მნიშვნელოვანი

როლი ითამაშა დაცულ ტერიტორიებზე ტურიზმის განვითარებაში.

საქართველოში ტურიზმის მდგრად განვითარებას ხელს უწყობს ეროვნული

პარკებისა და სხვა დაცული ტერიტორიების ქსელის შექმნა-გაფართოება. საქართველოს

დაცულ ტერიტორიებს საუკუნეზე მეტი ხნის ისტორია აქვს. პირველი ნაკრძალი

ლაგოდეხში, 1912 წელს დაარსდა. სწორედ აქედან იწყება საქართველოში დაცული

ტერიტორიების ქსელის განვითარება. ამ მიზნით 1996 წლის 7 მარტს საქართველოს

პარლამენტმა მიიღო კანონი ,,დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“. დღეს

საქართველოში სულ 90-მდე დაცული ტერიტორია გვაქვს, რომლეთა საერთო ფართობი

600 490 ჰექტარია (ქვეყნის ფართობის 8,6%). ისინი სხვადასხვა კატეგორიებად იყოფა

მიზნებისა და დაცული ტერიტორიის თავისებურების შესაბამისად.

დაცული ტერიტორიების სისტემაში განსაკუთრებული ადგილი უკავია

ეროვნულ პარკებს, რომლებსაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ ბუნებრივი და

კულტურული მემკვიდრეობის გადარჩენაში. ეროვნული პარკი აღსანიშნავ როლს

ასრულებს ეკოტურიზმის განვითარებაში, განსაკუთრებით საქართველოს ბუნებრივი და

კულტურული მემკვიდრეობის საერთაშორისო დონეზე პოპულარიზაციაში. ამჟამად

74

საქართველოში 11 ეროვნული პარკია. თითოეული მათგანი უნიკალურია ლანდშაფტის,

ბიომრავალფეროვნებისა და არსებული ტურისტული პოტენციალის მიხედვით.

სტატისტიკური მონაცემების მიხედვით, რომელსაც გვთავაზობს ტურიზმის

ეროვნული ადმინისტრაცია, 2018 წელს საქართველოში საერთაშორისო მოგზაურების

მიერ განხორციელებული ტურისტული ვიზიტები სულ შვიდ მილიონზე მეტია

(7,203,350). აქედან საქართველოს ეროვნულ პარკებს მილიონზე მეტი (1,130,462)

ვიზიტორი ეწვია, რაც წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 18%-ით

გაზრდილი მაჩვენებელია. მათ შორის 47% უცხოელია, 53% ქართველი. ყველაზე მეტი

ვიზიტორი ესტუმრა: პრომეთეს მღვიმეს, მარტვილის კანიონს, ყაზბეგის ეროვნულ

პარკს, თბილსის ეროვნულ პარკს, ოკაცეს კანიონს, მტირალას ეროვნულ პარკს.

საერთაშორისო ვიზიტორებიდან დაცულ ტერიტორიებს ყველაზე მეტი ვიზიტორი

ესტუმრა გერმანიიდან, პოლონეთიდან, ისრაელიდან, ინდოეთიდან, უკრაინიდან და

რუსეთიდან. 2019 წლის ოთხი თვის მონაცემებით, წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან

შედარებით, დაცულ ტერიტორიებზე ვიზიტორთა რაოდენობა 13% გაიზარდა და 113

251 შეადგინა. ვიზიტორთა შორის 54 % ქართველია, ხოლო 46% - უცხოელი.

2018 წლის განმავლობაში, ეკოტურისტული სერვისებიდან მიღებულმა

შემოსავლებმა შეადგინა რეკოდრული თანხა - 8 417 991 ლარი, რაც წინა წლის

ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 87%-ით გაზრდილი მაჩვენებელია. საქართველოს

დაცულ ტერიტორიებზე მიმდინარე წლის ზაფხულში მიღებული სერვისით და

მომსახურებით გამოკითხულ ვიზიტორთა 84% კმაყოფილია. ვიზიტორთა უდიდესი

ნაწილი — 88% აუცილებლად ურჩევს მეგობრებს ეწვიონ საქართველოს დაცულ

ტერიტორიებს. გამოკითხულთა 68,8% მომუშავე პერსონალის ვიზიტორისადმი

დამოკიდებულებას ძალიან მეგობრულად აფასებს. დაცულ ტერიტორიებზე

მოგზაურობისას, თავს დაცულად 88,3% გრძნობს. (https://apa.gov.ge/ge/)

საქართველოს ინტეგრაცია მსოფლიო ეკონომიკის სისტემაში განაპირობებს

ეკოლოგიური ტურიზმის, როგორც მსოფლიო ტურიზმის ინდუსტრიის,

პრიორიტეტული მიმართულების განვითარების აუცილებლობას, რომელიც

საშუალებას გვაძლევს ერთდროულად შევინარჩუნოთ ბუნებრივი ფასეულობები და

განვავითაროთ ინფრასტრუქტურა.

დაცული ტერიტორიების სააგენტო აქტიურად მუშაობს ქვეყანაში ეკოტურიზმის

განსავითარებლად. ოკაცეს კანიონი 2018 წელს ტურისტებისთვის ყველაზე

პოპულარული ადგილების ხუთეულში შევიდა. ოკაცეს კანიონი ქუთაისიდან 50

კილომეტრში, ხონის მუნიციპალიტეტში, მდინარე ოკაცეს ხეობაში მდებარეობს.

მდინარე გამოირჩევა მიწისქვეშა დინებებით და აყალიბებს კარსტულ მღვიმეებს.

კანიონის სიგრძე 16 კილომეტრია, სიღრმე - 20-დან 100 მეტრამდე მერყეობს.

მეცნიერების მტკიცებით, ეს ბუნებრივი სასწაული მილიონ წელს ითვლის. კანიონში

უამრავი ტბა და ჩანჩქერია. ერთ-ერთი ტბის - ოსხაპოს სიგრძე 60 მეტრია. სწორედ აქ

75

მდებარეობს ბუნების ძეგლი ოკაცეს ჩანჩქერი, რომელიც საქართველოში ერთ-ერთი

ყველაზე მაღალი ჩანჩქერია. პირველი კასკადის სიმაღლე 25 მეტრია, მეორის - 70

მეტრი, ხოლო მესამის - 35 მეტრი. 2011 წელს კანიონს ეროვნული პარკის სტატუსი

მიენიჭა. მოეწყო ეკოტურისტული ინფრასტრუქტურა, ბილიკები, პლატფორმები,

აშენდა ვიზიტორთა ცენტრი. ინფრასტრუქტურული პროექტი საქართველოს

ბიუჯეტიდან 1,100,100 ლარით დაფინანსდა. მაისის თვიდან დაინერგა ბილეთების

გაყიდვის ელექტრონული სისტემა, რაც ვიზიტორებს საშუალებას აძლევს, წინასწარ

დაგეგმონ ტერიტორიებზე ვიზიტი.

2018 წელს გლობალური კონსერვაციის ფონდის დახმარებით ბორჯომ-

ხარაგაულის ეროვნული პარკისთვის გამოიყო 250 000 დოლარი, ბორჯომ-ხარაგაულის

ეროვნული პარკის ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და მართვის ეფექტურობის

უზრუნველყოფის მიზნით. ხელშეკრულება ითვალისწინებს ფინანსურ და ტექნიკურ

მხარდაჭერას.

საქართველოს ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის დაკვეთით საქართველოს

ეკოტურიზმის ასოციაციამ განახორციელა შემდეგი პროექტები:

2017 წელს მოხდა ქვემო და შიდა ქართლის რეგიონების საფეხმავლო ბილიკების

მოკვლევა და მარშრუტების შემუშავება, ასევე რაჭა-ლეჩხუმში, ქვემო სვანეთსა და

მთიან სამეგრელოში განხორციელდა არსებული მარშრუტების მარკირება. სრულად

ადაპტირდა წყალტუბოს ცენტრალური პარკი და მიმდებარე ტერიტორია;

პანკისის ხეობაში განხორციელდა ტურისტული პოტენციალის შესწავლა, მოხდა

ტურისტული მარშრუტების იდენტიფიცირება და ამ მარშრუტების მარკირების

პროექტის შექმნა;

გურიის რეგიონში ხორციელდება სამთო-საფეხმვალო ტურისტული

მარშრუტების კვლევა და მარკირების პროექტის შემუშავება. პროექტის ფარგლებში

თითოეული მარშრუტისთვის მომზადდება ტურისტული რუკები და აღიწერება

მარშრუტში შემავალი ღირსშესანიშნაობები;

მიმდინარეობს სამთო-საფეხმავლო ბილიკების კვლევა და მონიშვნა (მარკირება).

მოინიშნა სვანეთი / საერთო სიგრძე 205 კმ. სამთო-საფეხმავლო ბილიკები: რაჭა-

ლეჩხუმი / ქვემო სვანეთი / სამეგრელო-ზემო სვანეთი. მოინიშნა 9 ცალკეული და 3

ქსელური ბილიკი: რაჭა-ლეჩხუმი / ქვემო სვანეთი / საერთო სიგრძე 270 კმ ტურიზმის

ეროვნული ადმინისტრაცია აქტიურად მუშაობს, რათა აღნიშნული ბილიკები

საერთაშორისო სამთო-საფეხმავლო ბილიკების პორტალზე განთავსდეს.

დაცულ ტერიტორიაზე უკვე არსებობს ექსტრემალური ტურიზმის კონკრეტული

სახეობებისათვის განკუთვნილი ინფრასტრუქტურა და ტურისტებს საშუალება აქვთ,

გამოსცადონ თავი ექსტრემალურ სახეობებში.

ეკოტურიზმის მოყვარულთათვის აჭარაში მდებარე 4 უნიკალური დაცული

ტერიტორია სწორედ რომ აღმოჩენაა. მტირალას, კინტრიშის, მაჭახელას ეროვნული

76

პარკები და ისპანის ჭაობი თავისი ბიომრავალფეროვნებითა და ხელუხლებელი

ბუნებრივი სიმდიდრეებით საოცარ გარემოს ქმნის თაგადასავლების მოყვარულთათვის.

დაცულ ტერიტორიებზე მოგზაურობისას ადგილობრივი კერძების დაგემოვნების,

ფოლკლორის მოსმენისა და ისტორიულ-კულტურული ღირსშესანიშნაობების

მონახულების საშუალება კი დამატებითი სიამოვნებაა.

აჭარაში ხულოს მუნიციპალიტეტში მწვანე ტბა პოპულარული და

ტურისტულად დატვირთული მარშრუტია, რომელსაც ეკო და სამთო ტურიზმში დიდი

პერსპექტივა აქვს. ამჟამად მიმდინარეობს ინფრასტრუქტურის მოწყობა, გამოყოფილია

2,5 მილიონი ლარი.

მთიან აჭარაში დასრულებულია ახალი ტურისტული მარშრუტების მარკირება,

სადაც მოგზაურებს 3 დღიანი წრიული მარშრუტების გავლა ცენტრალურ გზაზე

ჩამოსვლის გარეშე მოუწევთ. ამას ემატება არსებული ტურისტული მარშრუტებიც,

რომელთა განვითარებაც ეტაპოპრივად ხორციელდება; ჩირუხი-ხიხანი-გოდერძის

წრიული მარშრუტი; ხულო-თაგო-სხალთის საფეხმავლო მარშრუტი; ხულო-სხალთა-

ხიხანის სათავგადასავლო მარშრუტი; გოდერძი-მწვანე ტბა-ბეშუმის ტურისტული

მარშრუტი.

ბოლო ათწლეულში საქართველოში ტურიზმი აქტიურად ვითარდება, მაგრამ

ისეთი მიმართულება, როგორიც ეკოტურიზმია, განვითარების საწყის ეტაპზე იმყოფება.

სწორი მენეჯმენტის პირობებში ეკოტურიზმს შეუძლია უზრუნველყოს შემოსავლების

მიღება, ხოლო წარმატებული განვითარების შემთხვევაში ითამაშოს მნიშვნელოვანი

როლი ქვეყნის, რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკური პირობების გაუმჯობესებაში.

ეკოტურიზმს ოთხი მთავარი ქვაკუთხედი გააჩნია: განვითარების მდგრადობა,

ეკონომიკური სარგებლიანობა ადგილობრივი მოსახლეობისათვის, ადგილობრივი

კულტურის ინტეგრაცია და საგანმანათლებლო კომპონენტი. გარემოს დაცვა

ეკოტურიზმის განვითარების სტრატეგიის განუყოფელი ნაწილია. მას ეკონომიკური

სარგებლის მოტანაც შეუძლია. ეკოტურიზმში ეს მაშინ ხდება, როდესაც ჯანსაღია

გარემოც და ბიზნესიც.

77

ეროზია

ტერმინი „ეროზია“ ლათინური წარმოშობისაა და ნიშნავს „ამოჭმას“. ცნება „ეროზია“

გამოიყენება მეცნიერების სხვადასხვა დარგებში, როგორიცაა: გეოლოგია,

გეომორფოლოგია, ჰიდროლოგია, ნიადაგმცოდნეობა, მედიცინა, ტექნიკა და ა.შ.

წყლისმიერი ეროზია გამოწვეულია წვიმის, თოვლის დნობის და სარწყავი

წყლების მოქმედებით. აქ არ იგულისხმება მდინარეების, ტბებისა და წყალსაცავების

ნაპირების ეროზია, რადგან აღნიშნულ შემთხვევაში პროცესს განაპირობებს წყლის

მუდმივი და არა დროებითი ნაკადები. წყლისმიერი ეროზიის წარმოქმნის პირობები

იქმნება მაშინ, როდესაც ფორმირდება ფერდობის ზედაპირული ნაკადები, ანუ

ზედაპირული ჩამონადენი.

გერმანელმა ნიადაგმცოდნემ ე. ვოლნიმ (1895) პირველად ჩაატარა ცდები

ნიადაგის გამორეცხვაზე ატმოსფერული ნალექების გავლენის შესასწავლად.

სპეციალური ცდები სიღრმითი და სიბრტყითი ეროზიის შესასწავლად პირველად

ჩაატარა ა. კოზმენკომ (1909-1910). ეროზიას, როგორც კატასტროფულ მოვლენას

კაცობრიობისთვის, პირველად ყურადრება მიქციეს ამერიკელმა მეცნიერებმა ბენეტმა

და კაპლინმა (1928).

ტერმინი „ნიადაგის ეროზია“ პირველად ინგლისში იყო გამოყენებული 1911

წელს მაკ გილსის მიერ.

ნიადაგის ეროზიის გამოკვლევების პირველივე წლებიდან დაიწყო ცდები

ნიადაგების გამორეცხილი მასების კავშირის დასადგენად ეროზიის გამომწვევი

სხვადასხვა ფაქტორთან.

ნიადაგის ეროზიის გამოკვლევები საქართველოში დაიწყო გასული საუკუნის

30-იანი წლებიდან. აღნიშნული პერიოდის განმავლობაში გროვდებოდა ემპირიული

მასალები. ეროზიის კვლევების ძირითადი შედეგია ნიადაგის გამორეცხვის

პროგნოზირების მეთოდების შემუშავება.

არსებობს ნიადაგის ეროზიის პროგნოზირების ორი სახის მოდელი -

ფიზიკური და ემპირიულ-სტატისტიკური. აშშ-ში გასული საუკუნის 30-იანი წლების

ეკონომიკური დეპრესისს წლებში დაიწყო ნიადაგის ეროზიის სტაციონარული

კვლევები, რის შედეგადაც 60-70-იანი წლების ბოლოს შეიქმნა და დაზუსტდა

ეროზიისგან ნიადაგის დანაკარგის უნივერსალური განტოლება (USLE). აღნიშნული

მეთოდიკა (მოდელი) აპროგნოზირებს ეროზიისგან ნიადაგის რაოდენობრივ დანაკარგს

(ტონებში ჰექტრიდან წელიწადში), რომელიც გამოყენებულ იქნა საქართველოში

ნიადაგის ეროზიის საშიშროების შეფასებისთვის. ნიადაგის ეროზიის ინდიკატორის

შეფასების საფუძველზე GLASOD-ის (Global Assessment of Human-induced Soil

78

Degradation) სისტემაში მიღებული მიწის დეგრადაციის კლასების გათვალისწინებით

მომზადდა ნიადაგის დეგრადაციის ხარისხის შესაფასებელი შემდეგი კატეგორიზცია.

ცხრ. 1. მიწის დეგრადაციის ხარისხის კავშირი ნიადაგის ეროზირებასთან

ნიადაგის ფენის

სისქე

ეროზიის შედეგად ნიადაგის დანაკარგი (ტ/ჰა) და მიწის დეგრადაციის

ხარისხი

სუსტი საშუალო ძლიერი ძალიან ძლიერი

150 სმ-ზე მეტი 6-11 11-22 22-33 >33

101 – 150 სმ 5-9 9-18 18-27 >27

51 – 100 სმ 4-6.7 6.7-13.4 13.4-20.1 >20.1

25-50 სმ 3-4.5 4.5-9 9-13.5 >13.5

25 სმ-ზე ნაკლები <2.2 2.2-4.4 4.4-6.8 >6.8

ნიადაგების

ვარგისიანობა

მოსავლიანობის

შემცირება არ

შეიმჩნევა ან

უმნიშვნელოა

მოსავლიანობა

შემცირება შესამჩ-

ნევია ერთწლიანი

კულტურებისთვის

კულტურების

წარმოება ძლიერ

იზღუდება სახნავი

ფენის

მნიშვნელოვანი

შემცირების გამო

გამოუსადეგარია

აღნიშნული მეთოდიკის გამოყენებით შეფასებული იქნა მიწების დეგრადაცია შიდა

ქართლის ტერიტორიაზე.

ცხრ. 2. შიდა ქართლში სუსტად, საშუალოდ, ძლიერ და ძალიან ძლიერ

დეგრადირებული მიწების ფართობები მუნიციპალიტეტების მიხედვით

მუნიციპალიტეტი საერთო

ფართობი

დეგრადირების ხარისხი და ფართობი, ჰა

სუსტი % საშუალო % ძლიერ % ძალიან

ძლიერ % სულ %

ხაშურის 56,187 6,979 12.4 4,281 7.6 686 1.2 243 0.4 12,188 21.7

ქარელის 118,090 12,796 10.8 9,882 8.4 11,492 9.7 644 0.5 34,813 29.5

გორის 141,137 8,536 6.0 6,298 4.5 981.8 0.7 311 0.2 16,126 11.4

კასპის 79,609 7,665 9.6 7,095 8.9 1,288 1.6 554 0.7 16,602 20.9

ქურთის 98,633 16,813 17.0 17,240 17.5 3,732 3.8 1,288 1.3 39,073 39.6

ახალგორის 94,785 19,336 20.4 19,695 20.8 4,413 4.7 1,747 1.8 45,191 47.7

ჯავის 95,059 12,621 13.3 15,688 16.5 4,392 4.6 2,180 2.3 34,882 36.7

სულ 683,501 84,745 12.4 80,179 11.7 26,985 3.9 6,968 1.0 198,876 29.1

აღნიშნული მონაცემებიდან ჩანს, რომ შიდა ქართლში პოტენციურად სუსტად,

საშუალოდ, ძლიერ და ძალიან ძლიერად დეგრადირებული მიწების ფართობი შეადგენს

79

198,876 ჰექტარს, რაც რეგიონის საერთო ფართობის 29.1%-ს შეადგენს. გამოკვლევებით

დადგინდა, რომ ქურთის, ახალგორისა და ჯავის მუნიციპალიტეტებში ყოველი მე–3, მე–

4 ჰექტარი მიწის ნაკვეთი პოტენციურად საშუალოდ ან/და ძლიერ დეგრადირებულია.

ძალიან ძლიერი და ძლიერი ეროზირებული ფართობები რეგიონში თითქმის 7 ათას

ჰექტარს შეადგენს. ბუნებრივია, რომ ძლიერ და ძალიან ძლიერ ეროზირებული

ფართობები ძირითადად მთიან მუნიციპალიტეტებშია თავმოყრილი, რაც

კანონზომიერია. გამოკვლევებით ასევე დადგინდა, რომ შიდა ქართლის რეგიონის

მიწების საერთო ფართობიდან ყოველი მესამე ჰექტარი სხვადასხვა ხარისხითაა

დეგრადირებული.

80

აგროეკოლოგიის აქტუალური პრობლემები დასავლეთ საქართველოში

დასავლეთ საქართველოს აგროეკოლოგიურ გარემოში ნიადაგურ-ბიოკლიმატური

პირობები განსაზღვრავს, სოფლად დარგობრივი მეურნეობების შექმნით, დასაქმებული

მოსახლეობის წარმატებას.

საქართველოს ამ ნაწილის რელიეფი მთა-გორიანი და გორაკ-ბორცვიანია.

მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს კოლხეთის დაბლობს. იგი სამკუთხედის მსგავსი

ფორმით გადაშლილია იმერეთიდან შავი ზღვის სანაპირო ზოლში. დაბლობის

ნიადაგური საფარი აგებულია მდინარეების ნატანი მასალით, რომელიც მთის

დაშლილი ნიადაგების ფრაქციულ ნაწილს წარმოადგენს ალუვიონის სახით. დასავლეთ

საქართველოს აგროეკოლოგიურ გარემოში, ალუვიურ ნიადაგებზე ინტენსიური ტემპით

მიმდინარეობს ახალი კულტურების სამრეწველო პლანტაციების გაშენება, ამიტომ

საჭიროა ამ ნიადაგების სამეურნეო თვისებების საფუძვლიანი შესწავლა აგროსაწარმოო

დაჯგუფების საფუძველზე.

კოლხეთის დაბლობის გორაკ-ბორცვიანი რელიეფი ზემო იმერეთის მაღლობზე

გადმოდის, რომელიც მოსწორებული ზედაპირით ხასიათდება და ზემო იმერეთის

პლატოს წარმოადგენს. აქ ყვირილა - საკმაოდ ღრმა ვიწრო ხეობებით და რიონი -

ალუვიური ნაფენებით აგროეკოლოგიური პირობების განსაკუთრებულ გარემოს

აყალიბებს, ისე როგორც დასავლეთ საქართველოს ჰიდროქსელში მოქცეული ყველა

რესურსი მათ მიერ შექმნილი აგროკლიმატური პირობებით.

დასავლეთ საქართველოს რეგიონების აგროეკოლოგიური პირობები რეგიონულ

ოროგრაფიულ თავისებურებებზეა მორგებული. ჰაერის მაქსიმალური ტემპერატურა,

ვაკე რელიეფის პირობეფში +44o-მდე ადის (ქუთაისი,ზესტაფონი,ზუგდიდი, ოზურგეთი

და ა.შ.), ზედა ზონებში კი +36o-ს არ აღემატება. წლის ცივ პერიოდში რეგიონებში

ძირითადად გაბატონებულია დასავლეთის ქარები. თბილ პერიოდში აღმოსავლეთის

ქარების სიხშირე საგრძნობლად იზრდება, დაღმავალია და ფიონურ ხასიათს ატარებს.

დასავლეთის ქარები კი აღმავალი და ნოტიო. ამ რაიონებში მეტწილად წვიმს.

დასავლეთის რეგიონებში ნალექი უხვი რაოდენობით მოდის შემოდგომა-

ზამთარში. შედარებით მშრალია გაზაფხული და განსაკუთრებით ზაფხული. ნალექების

სიმრავლე სიმაღლის მატებასთან ერთად მატულობს. ნალექების რაოდენობა 100-120მმ-

ის ფარგლებში იცვლება, რაც იწვევს წყალდიდობებსა და ღვარცოფებს.

აგროეკოლოგიური გარემოს პრობლემებიდან აღსანიშნავია დასავლეთ

საქართველოში ის კლიმატური პირობები, რაც პლანეტის გლობალური დათბობის

გავლენით შექმნილ ვითარებას გამოსახავს. ეს მოვლენა აგროეკოლოიაში ნაკლებად

პროგნოზირებადი (მოსალოდნელი კლიმატური) პირობებით გამოისახება. შექმნილი

ვითარება ნიადაგურ-ბიოკლიმატური ფაქტორების ენერგეტიკას აფერხებს. ამ დროს

81

აუცილებლად საჭირო ხდება სასოფლო-სამეურნეო კულტურებზე გავრცელებული

არატრადიციულ მავნებელ-დაავადებათა წინააღმდეგ თითქმის გამოუცდელი შხამ-

ქიმიკატების გამოყენება.

რეგიონში მნიშვნელოვანი აგროპრობლემაა როგორც წყლისმიერი, ისე ქარისმიერი

ეროზია. ეს მოვლენა ზეგავლენას ახდენს ნიადაგურ-ბიოკლიმატურ პირობებზე,

აფერხებს ამ გარემოებაზე დამოკიდებული ნიადაგების ნაყოფიერების აქტივობას, მათ

სითბურ რეჟიმს, წყალმართვის, მიკრობიოლოგიური, ქიმიური და ბიოლოგიური

პროცესების სისწრაფესა და პროდუქტიულობას.

დასავლეთ საქართველოს აგროეკოლოგიური გარემო აგროწარმოებისათვის

რთულია და ნიადაგური საფარის მნიშვნელოვანი ნაწილი აგრომელიორაციული

ტექნოლოგიების დაგეგმვასა და გამოყენებას საჭიროებს. მუდმივი კონტროლია საჭირო

სარისკო ზონებზე. ცნობილია, რომ გორაკ-ბორცვიან და მთა-გორიან ნიადაგიანი ზოლი

დაბალი ნაყოფიერებით ხასიათდება, რასაც აძლიერებს უკონტროლო კატასტროფები.

ხანძრების გაჩენას ხელს უწყობს გლობალური კლიმატის ცვლილება, მინდორსაცავი

ტყის ზოლების სიმცირე და სხვა.

განსაკუთრებით ინტენსიურად დასავლეთ საქართველოს გორაკ-ბორცვიან

ზოლში წყლისმიერი ეროზიით ჩამოირეცხება 8-12o-მდე დაქანების ფერდობები, სადაც

ხაზოვანი ეროზიის მოქმედება მკვეთრადაა გამოხატული, რაც ცალკეული წყლის

ნაკადებით ზემომედებს სავარგულებზე, იწვევს ტერიტორიის დახრამვას და

დანაწევრებას. ამ დროს სხვადასხვა სიღრმის ხრამები და ხევები წარმოიქმნება. ეს

მოვლენა ხეობებში, მათ ფსკერსა და გვერდებზე ეროზიული პროცესების გაღრმავებას

იწვევს. უარეს სიტუაციას ქმნის ნიადაგწარმომქმნელი ქანებისა და უშუალოდ ნიადაგის

ფენის ნაწილაკების გადაადგილება ზედაპირული წყლებისა და ქარის ზემოქმედებით.

ქარისმიერი ეროზია დასავლეთ საქართველოში ინტენსიური მოვლენაა და მისი

მოქმედება რეგიონებში ხშირია, რომელიც იწვევს სახნავი ფენის გადახვეტას. ამ დროს

ნიადაგის ქვედა ფენა ზემოთ ამოდის, ხოლო მინდორსაცავი ტყის ზოლების

განადგურება ქარის შეკავების მექანიზმის მოშლის შედეგია.

82

ნიადაგების თანამედროვე საერთაშორისო და საქართველოს

ნაციონალური კლასიფიკაცია

კავკასია, მათ შორის საქართველო, იკავებს განსაკუთრებულ ადგილს

ნიადაგმცოდნეობის ისტორიაში. საქართველო, როგორც „ნიადაგების ბუნებრივი

მუზეუმი ღია ცის ქვეშ“ ყოველთვის იზიდავდა დიდ ინტერესს სხვადასხვა თაობებს,

მათ შორის, უცხოელ მკვლევარს შორის. მეოცე საუკუნის ბოლოს საქართველო იყო

პირველი ქვეყანა, სადაც ნიადაგის ძირითადი ტიპები შეფასდა მსოფლიოს საცნობარო

ბაზის საფუძველზე. 1998-1999 წლებში საქართველოს ნიადაგმცოდნეთა საზოგადოების

ინიციატივით განხორციელდა რამდენიმე საველე გასვლა, რომელშიც მონაწილეობდნენ

როგორც ქართველი, ისე კარგად ცნობილი უცხოელი ნიადაგმცოდნეები (ჯ. დესკერსი, გ.

ვ. დობროვოლსკი, ს. ვ. ზონი, ფ. უგოლინი, ჰ. პ. ბლუმე, ვ. ბლუმი, მ. პირნელ და დ.

იალონი).

1999 წელს დაიბეჭდა საქართველოს ნიადაგების რუკა მასშტაბში 1 : 500 000,

რომლის ლეგენდაში იყო ასახული ნიადაგების ნაციონალური, ასევე მსოფლიო

ნიადაგების რესურსების აღიარებული ნომენკლატურა. ეს იყო საქართველოს და

მსოფლიოს მთავარ ნიადაგებს შორის კავშირის დამყარების პირველი მნიშვნელოვანი

ცდა. სწავლა ძალიან აქტიურად გაგრძელდა და მოიცავდა შედარებას/შეჯერება

საქართველოს ნიადაგების დიაგნოსტიკას მსოფლიო საცნობარო ბაზის სისტემასთან.

ნიადაგმცოდნეობისთვის, როგორც გლობალური მეცნიერებისთვის, ძალიან

მნიშვნელოვანია არსებობდეს უნიფიცირებული ენა სხვადასხვა ქვეყნების

ნიადაგმცოდნეებს შორის. ასეთი „ნიადაგების ერთიანი ენა“ ასახულია მსოფლიოს

საცნობარო ბაზაში ნიადაგების რესურსებისათვის, რომელიც ცნობილია როგორც WRB

(მსბ) - საერთაშორისო სტანდარტი კომუნიკაციისა და კორელაციისთვის.

მსოფლიოს საცნობარო ბაზა ნიადაგების რესურსებისათვის არის მსოფლიოს

მასშტაბით ძალიან მნიშვნელოვანი დიაგნოსტიკური და საკლასიფიკაციო სისტემა,

რომლის მიზანია ხელი შეუწყოს ერთიანი დიაგნოსტიკური და საკლასიფიკაციო

სისტემის დანერგვას სხვადასხვა ქვეყნის მეცნიერებს შორის. ნიადაგების საერთაშორისო

კლასიფიკაცია, როგორც WRB (მსბ) გენერალური პრინციპი, ეფუძნება ნიადაგების

თვისებების ერთიანობაზე, რაც შეიძლება იყოს დანაწილებული 3 კატეგორიად:

დიაგნოსტიკური ჰორიზონტები, დიაგნოსტიკური ნიშნები და დიაგნოსტიკური

მასალა/სუბსტრატი; ამ კატეგორიების თავისებურებანი შეიძლება იქნას გაზომილი და

დაფასებული საველე აღწერის პირობებში. WRB (მსბ) არის საკმაოდ კარგი და

კომპლექსური საკლასიფიკაციო სისტემა, რომლის შეთანხმება ხდება ნაციონალურ

კლასიფიკაციებთან. ის მოიცავს ორ დონეს: I დონე შედგება 32 საბაზისო

(რეფერირებული) ჯგუფისგან; II დონეში აღნიშნულია საბაზისო ან კომბინირებული

83

დამატებითი კვალიფიკატორების პრეფიქსი და სუფიქსი, რომელიც ემატება ნიადაგების

ჯგუფის სახელწოდებას და უკავშირდება ნიადაგის პროფილის და კლასიფიცირების

ინდივიდუალ დახასიათებას.

ბოლო წლებში ჩატარდა საქართველოს ნიადაგების კლასიფიკაციისა და

დიაგნოსტიკის და WRB (მსბ) მონაცემების რამდენიმე შედარებითი კვლევა. ამგვარი

კვლევა იყო შესრულებული საქართველოში არსებული ნადოლოსების მიმართ.

ეს ნიადაგები იკავებენ საქართველოში ვულკანურ ზონას, მათ შორის, ეს

ნიადაგები გავრცელებულია აჭარა-თრიალეთის ქედზე და ჯავახეთის პლატოზე.

თავიდან ესენი იყვნენ კლასიფიცირებული მთის მდელოს ნიადაგები, რომლებიც

განვითარებულია ეფუზიურ ვულკანურ ქანებზე, როგორიცაა ანდეზიტები და

ადეზიტო-ბაზალტები. მათმა ყურადღებიანმა შესწავლამ გვიჩვენა ვიტრიკის

(ვულკანური მინის არსებობა) და ანდიკ (ალოფანის და/ან ორგანო-ალუმინის

კომპლექსის) დიაგნოსტიკური თვისებები. საქართველოში მიღებული ნიადაგების

კლასიფიკაციის ზოგიერთი სახელწოდება დაკავშირებულია ლანდშაფტებთან (მთის

მდელოს, მთის ტყე მდელოს, მთის ტყის ნიადაგი), შეიძლება შეიცვალოს პროფილის

გენეტიკური პრინციპების გათვასლისწინებით. ეს არის აუცილებელია, რადგანაც

ნიადაგი არის კლასიფიკაციის და არა ლანდშაფტის ობიექტი.

ცნობილია, რომ ერთ-ერთი მიზანი ნიადაგების შედარებითი დახასიათებისა არის

ნიადაგების სხვადასხვა საკლასიფიკაციო სისტემები პროფილების აღწერით, რომელიც

ითვალისწინებს სათანადო საკლასიფიკაციო სისტემას.

ეს სწავლება არის ცდა, რათა მოინახოს კავშირი მმბ (WRB) სისტემასა და

საქართველოს ნიადაგების ეროვნულ სისტემებს შორის საქართველოს ძირითადი

ნიადაგების ტიპების მიმართ.

საკლასიფიკაციო გადაწყვეტილების დროს ფორმალური კავშირების დადგენისას,

ჩვენ შევიცადეთ შედეგების შემოწმება კორელაციური პროცედურებით შედარებით

ცოდნის მისაწვდომი მიდგომებით პედოგენეტიკური პროცესებისთვის, რომლებიც

დამახასიათებელი ნიადაგების ყოველი ჯგუფისთვის.

იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს ნიადაგები არის შედარებით

შესწავლილი და მათი არსებული კლასიფიკაცია იძლევა საშუალებას მოხდეს მიღებული

შედეგების შეღწევა საერთაშორისო ჩარჩოში, სპეციალური კვლევა ნიადაგების საფარის

შესაძლებელია მსოფლიოს საცნობარო ბაზის პრინციპების გათვალისწინებით. მმბ-ის

იდეა მდგომარეობს იმაში, რომ „ნიადაგური ენა“ იძლევა საშუალებას მოინახოს კავშირი

ნიადაგების ეროვნულ კლასიფიკაციასა და მმბ-ს შორის.

84

საქართველოს ნიადაგების დასახელება საერთაშორისო კლასიფიკაციით

# ეროვნული

კლასიფიკაციით

1999 წლის

ნიადაგური რუკის

ლეგენდით

WRB 2015 წლის

ვერსიის მიხედვით Soils of Georgia

1 წითელმიწა Alisols Ferralic nitisols Ferralic Nitisols

2 ყვითელმიწა Chromic and Ferralic

Cambisols Ferric Luvisols Ferric Luvisols

3 ჭაობიანი Gleysols Gleysols Dystric Gleysols

4 ყვითელმიწა-ეწერი Stagnic Acrisols Stagnic Acrisols Stagnic Acrisols

5 ყვითელ-ყომრალი Chromic Cambisols

and Stagnic Alisols Stagnic Luvisols Stagnic Luvisols

6 ყომრალი Dystric Cambisols Humic Cambisols Humic Cambisols

7 ყომრალ-შავი Humic Cambisols and

Phaeozems Haplic Chernozems Haplic Chernozems

8 კორდიან-

კარბონატული Rendzic Leptosols Rendzic Leptosols Rendzic Leptosols

9 რუხი-ყავისფერი Calcic Kastanozems Calcic Kastanozems Calcic Kastanozems

10 მდელოს

რუხი-ყავისფერი Calcic Vertisols Haplic Kastanozems Haplic Kastanozems

11 ყავისფერი Eutric Cambisols and

Calcic Kastanozems Chromic Cambisols Chromic Cambisols

12 მდელოს ყავისფერი Calcaric Cambisols and

Calcic Kastanozems Chromic Cambisols Chromic Cambisols

13 შავი Vertisols Haplic Vertisols Haplic Vertisols

14 შავმიწა Chernozems Varonic

Chaernozems

Varonic

Chaernozems

15 მთა-ტყე-მდელოს Humic Cambisols Haplic Umbrisols Haplic Umbrisols

16 მთა-მდელოს Leptosols, Cambisols

and Cryosols

Hyperdystric

Umbrisols

Hyperdystric

Umbrisols

17 მთა-მდელოს

შავმიწისებრი Humic Leptosols Phaeozems Phaeozems

18 დამლაშებული Solonetz and

Solonchak

Vertic and Molic

Solonetz

Vertic Solonchaks

and Molic Solonetz

19 ალუვიური Fluvisols Fluvisols Gleyic Fluvisols

85

სუბტროპიკული ნიადაგების ნაყოფიერების ამაღლების

მეცნიერული საფუძვლები

აგროღონისძიებათა მთელი კომპლექსი ითვალისწინებს მცენარეთა

პროდუქტიულობის ზრდას, ახალი მაღალპროდუქტიული და გაუმჯობესებული

ხარისხობრივი მაჩვენებლების ჯიშების დანერგვას, ნიადაგისა და მცენარეების მოვლის

ღონისძიებების სრულყოფას და, რაც მთავარია, ნიადაგის დაცვას, მისი ძირითადი

თვისების ნაყოფიერების შენარჩუნებას და ზრდას. ყველა ჩამოთვლილი და სხვა

სპეციფიური ღონისძიებების დამუშავებისა და პრაქტიკაში გამოყენების ტრადიციას

საფუძველი ჩაეყარა სუბტროპიკულ ზონაში, საქართველოში ჩაის პლატაციების

სამრეწველო მასშტაბით გაშენების მომენტიდან.

სუბტროპიკული ზონის ნიადაგების ძირითადი ტიპები - წითელმიწები,

ყვითელმიწები ე.წ. სუბტროპიკული ეწერები, რომელთა ათვისებაც მაშინ დაიწყო,

საკვები ელემენტებით მდიდარი არ იყო და უპირველესი ყურადღება მცენარეების

საკვები ელემენტებით უზრუნველყოფას, ამ საკითხზე, მინდვრის ცდების დაყენებას და

აგროქიმიურ კვლევებს დაეთმო. შედეგმაც არ დააყოვნა და გასული საუკუნის 30-იანი

წლების მეორე ნახევარში უკვე წარმოებას გადაეცა განოყიერების სისტემის პირველი

ვარიანტი, რომელიც წლიდან წლამდე მდიდრდებოდა ფაქტობრივი მასალით,

იხვეწებოდა. მონაცემთა მზარდი ბაზა საშუალებას იძლეოდა პერიოდულად

დახვეწილიყო ჩაის პლანტაციებისა და ციტრუსოვანთა ბაღების პროდუქტიულობა.

ქიმიზაციის თანამედროვე ეტაპზე, როდესაც ძირითადი საკვები ელემენტების

ეფექტურობა არ იწვევს ეჭვს, ყურადღება გამახვილებულია პროდუქტიულობის ზრდის

და ნიადაგის ნაყოფიერების ამაღლების პრობლემაზე, სასუქების ხარისხის

გაუმჯობესებაზე, მათში ბალასტური ნივთიერებების შემცირებაზე. მინერალური

სასუქების გამოყენებისას გასათვალისწინებელია ნეგატიური ზემოქმედებები:

დეგუმიფიკაცია, ნიადაგის დამჟავება, დარღვევები ბუნებრივ ბიოგენური

ნივთიერებებისა, გეოლოგიური და ბიოლოგიური ციკლების დარღვევა, მძიმე

მეტალების და, საერთოდ, გამაჭუჭყიანებელი ნივთიერებების დაგროვება. მცენარეული

მასალისა და ნიადაგების ანალიზის საშუალებით ეს საკითხები უნდა

რეგულირდებოდეს ისეთივე სიზუსტით, როგორც აგროღონისძიებების შესრულება.

მრავალწლიანი გამოკვლევებით (მ. დარასელია, მ. ბზიავა, ი. გამყრელიძე)

დადგენილია სასუქების მაღალი ეფექტი ჩაის პლანტაციებში, რაც გამოიხატება

პროდუქტიულობისა და ნიადაგის ნაყოფიერების ამაღლებაში.

სისტემაში “ნიადაგი-მცენარე-სასუქი” ნიადაგის კვლევა საფუძველს გვაძლევს

ვივარაუდოთ, რომ ჩაით დაკავებულ ნიადაგებში (წითელმიწები, ყვითელმიწები,

ყვითელმიწა ეწერი) მინერალური სასუქების გამოყენება უზრუნველყოფს არა მარტო

მოსავლის, არამედ ნასხლავი მასალის ზრდასაც, რომელიც რჩება პლანტაციების

86

რიგთაშორისებში. რაოდენობით ის მოსავლის ექვივალენტურია და მნიშვნელოვნად

ამდიდრებს ნიადაგს მცენარეული მასით. მ. დარასელიამ ხანგრძლივად

განოყიერებული პლანტაციის ნიადაგში ჰუმუსის მნიშვნელოვანი ზრდის დადგენის

შემდეგ სპეციალურ ცდაში შეისწავლა ეს საკითხი და დაადასტურა ჰუმუსის

მნიშვნელოვანი მატება.

მ. ბზიავას მონაცემებით, ხანგრძლივად განოყიერებულ პლანტაციებში არა მარტო

ჰუმუსის რაოდენობრივ მატებას აქვს ადგილი, არამედ მნიშვნელოვანია ჰუმუსის

ხარისხობრივი მაჩვენებლის ზრდა. იზრდება ჰუმინური მჟავეები და იცვლება

შეფარდება ჰუმინურ მჟავეებსა და ფულვომჟავეებს შორის (მ. ბზიავა).

აზოტის სტაბილური იზოტოპით ნიშანდებული სასუქების გამოყენებამ

საშუალება მოგვცა შეგვესწავლა შეტანილი სასუქების ნიადაგში გარდაქმნის, მცენარის

მიერ შეთვისების, ნიადაგის მინერალურ და ორგანულ ნივთიერებაში ჩართვის

პროცესები. მრავალწლიანი დაკვირვებით გამოვლინდა სასუქების აზოტის სწრაფი

ჩართვა ბიოლოგიური წრებრუნვის ყველა ფაზასა და ნაკადებში. აზოტის

ფრაქციონირება ხსნადობის მიხედვით და ჰიდროლიზით გვიჩვენებს, რომ სასუქის

აზოტი ნიადაგში ძირითადად ძნელად ჰიდროლიზებად და არაჰიდროლოზებად

ფორმაშია. აქედან გამომდინარე, კვლევა მიმართულია ჰუმუსის მოვლის ორი ფაზის -

აქტიური და მასიური ფაზის - შესასწავლად დინამიკაში, რაც მოგვცემს სასუქების

ეფექტურად გამოყენების პროგნოზირების და აუცილებლობისას მისი რეგულირების

საშუალებას.

ნახშირბადის მარაგების ცვალებადობის კანონზომიერებანი სხვადასხვა

ნიადაგებში

საქართველოს ბუნებრივი პირობების მრავალფეროვნება, ტყის მცენარეული

საფარის მრავალფეროვნების გარდა, აისახება მის ნიადაგობრივ მრავალფეროვნებაში.

ნიადაგი წარმოადგენს ბიოლოგიური ნახშირბადის ყველაზე მძლავრ რეზერვუარს.

კვლევებით დადგენილია, რომ ნახშირბადის მარაგი დედამიწის ატმოსფეროში შეადგენს

7,1011 ტონას, ბიომასაში - 4,8. 1011 ტ, მტკნარ წყლებში - 2,5. 1011 ტ, ზღვებსა და ოკეანეებში

- 5,1011-დან 8,1011-მდე, ხოლო ნიადაგის ორგანულ ნივთიერებაში - 30,1011 ტონას.

მსოფლიოს ნიადაგებში ორჯერ მეტი ნახშირბადია, ვიდრე ატმოსფეროში. ასევე

მაღალია ნიადაგიდან ატმოსფეროში ნახშირბადის გადინების რაოდენობა.

ატმოსფეროში ემისირებული ნახშირბადის დიოქსიდის საერთო ოდენობიდან ნიადაგზე

მოდის 20%, რომელიც ნიადაგის "სუნთქვის" მეშვეობით მიმდინარეობს. ნიადაგიდან

წლიურად 50-70 Gt ნახშირბადის დიოქსიდი გაედინება. რამდენადაც ნიადაგში

ორგანული ნახშირბადი კონცენტრირებულია ჰუმუსსა და ზოგადად ორგანულ

87

ნივთიერებებში, კვლევის მიზანს წარმოადგენდა ორგანული ნივთიერებების მარაგის

დადგენა.

საქართველოში გავრცელებული ძირითადი ტყისშემქმნელი სახეობების (წიფელი,

მუხა, რცხილა, წაბლი, მურყანი, ნაძვი, სოჭი, ფიჭვი) კორომების ნიადაგებში ორგანული

ნივთიერებების მარაგის დადგენის მიზნით შერჩეული იყო საპილოტე რეგიონები

თითოეული სახეობისთვის, სადაც მოწყობილ იქნა სანიმუშო ფართობი, გაკეთდა

ნიადაგის ჭრილები და მოხდა მათი მორფოლოგიური აღწერა, საანალიზოდ აღებული

იქნა ნიადაგის ნიმუშები.

კვლევის პერიოდში, რომელიც მოიცავდა დაახლოებით ექვს წელიწადს, ყომრალ

ნიადაგში აღებული იქნა 108 ნიადაგის ჭრილი; ყვითელმიწებში - 11; ყვითელ-ყომრალში

-15; ყვითელმიწა-ეწერლებიანში - 6; ალუვიურ-კარბონატულში - 5; კორდიან -

კარბონატულში - 4; წითელმიწაში - 5; ყვითელმიწა-ეწერში - 4; ყავისფერში - 5 და

ლამიან ჭაობიანში - 2. სულ გაკეთდა 165 ნიადაგის ჭრილი.

ლაბორატორიულ პირობებში ნიადაგის ნიმუშებში განისაზღვრა: არეს რეაქცია-

pH, მექანიკური შედგენილობა, ჰუმუსი.

საქართველოს სხვადასხვა ტიპის ნიადაგებში ნახშირბადის მარაგების დადგენის

მიზნით განისაზღვრა ნიადაგების სიმკვრივე, რომელიც დამოკიდებულია ნიადაგის

არეს რეაქციაზე, ჰუმუსის, ქვიშისა და ფიზიკური თიხის ფრაქციების შემცველობაზე.

ნიადაგის სიმკვრივე ცალკეული ჰორიზონტებისათვის განისაზღვრა ემპირიული

ფორმულების გამოყენებით. ნიადაგის ზედა ჰუმუსოვანი ფენებისათვის სიმკვრივე

განისაზღვრა M.D.Bernoux et al. (1998) მიერ შემუშავებული ფორმულით, ხოლო

ნიადაგის ქვედა მინერალიზებული ფენისათვის კი Adams W.A. (1973) ფორმულით.

საკვლევი ნიადაგების მოცულობითი წონის, გრანულომეტრული და ქიმიური

ანალიზების მაჩვენებლების მიხედვით დადგინდა ორგანული ნივთიერებების მარაგი.

საქართველოს ზოგიერთი ნიადაგის ტიპში განისაზღვრა ჰუმუსისა და

ნახშირბადის მარაგების ოდენობა ჰექტარზე, ასევე ატმოსფეროდან აბსორბირებული

ნახშირბადის დიოქსიდის ოდენობა ტ/ჰა-ზე:

ყომრალი ტიპის ნიადაგში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 173,54 ტონა ჰექტარზე,

ხოლო ნახშირბადისა 100,48 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობაა 368,45ტ/ჰა;

ყვითელმიწებში ჰუმუსის მარაგია 190,06 ტ/ჰა, ხოლო ნახშირბადის ოდენობა

ერთ ჰექტარზე შეადგინს 110,04 ტ/ჰა-ს, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობა კი ტოლია 403.56 ტ/ჰა;

ყვითელ-ყომრალში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 200.33 ტ/ჰა, ხოლო ნახშირბადისა

116.02 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის დიოქსიდის ოდენობაა

425.45 ტ/ჰა;

88

ყვითელმიწა-ეწერლებიანში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 287.75 ტონა ჰექტარზე,

ხოლო ნახშირბადისა 166.61 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობაა 610.95 ტ/ჰა;

ალუვიურ-კარბონატულში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 360.69 ტონა ჰექტარზე,

ხოლო ნახშირბადისა 208.84 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობაა 765.08 ტ/ჰა;

კორდიან -კარბონატულში ჰუმუსის მარაგი შეადგენს 240.66 ტონას ჰექტარზე,

ხოლო ნახშირბადისა 139.34 ტ/ჰა-ს, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობაა 510.98 ტ/ჰა;

წითელმიწა ნიადაგებში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 265.55 ტონა ჰექტარზე,

ხოლო ნახშირბადისა 153.75 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობა კი 563.81 ტ/ჰა-ს შეესაბამება;

ყვითელმიწა-ეწერ ნიადაგში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 170.89 ტონა ჰექტარზე,

ხოლო ნახშირბადისა 98.95 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის

დიოქსიდის ოდენობაა 362.84 ტ/ჰა;

ყავისფერში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 150.79 ტონა ჰექტარზე, ხოლო

ნახშირბადისა 87.31 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის დიოქსიდის

ოდენობაა 320.16 ტ/ჰა;

ლამიან ჭაობიანში ჰუმუსის მარაგმა შეადგინა 334.53 ტონა ჰექტარზე, ხოლო

ნახშირბადისა 193.69 ტ/ჰა, ატმოსფეროდან აბსორბირებული ნახშირბადის დიოქსიდის

ოდენობაა 710.27 ტ/ჰა;

მიღებული მონაცემებიდან ჩანს, რომ ჰუმუსის და ნახშირბადის მარაგების (ტ/ჰა)

ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები არის ალუვიურ-კარბონატულ ნიადაგებში, ხოლო

დაბალია ყავისფერ ნიადაგებში.

89

კახეთის ნიადაგები

კახეთი მდებარეობს საქართველოს აღმოსავლეთ ნაწილში და მოთავსებულია

ძირითადად ცივ-გომბორისა და კავკასიონის ქედებს შორის მდინარეების ალაზნისა და

იორის აუზში და უკავია 11,300 კმ2 ფართობი. ჩრდილო-აღმოსავლეთით კახეთს

ესაზღვრება კავკასიონის მთავარი ქედი, დასავლეთიდან - ქართლის ქედი, სამხრეთ-

აღმოსავლეთიდან კი - აზერბაიჯანი.

ცივ-გომბორის ქედი კახეთს ორ ნაწილად - შიდა კახეთად და გარე კახეთად

ჰყოფს.

გარე კახეთი მდებარეობს ცივგომბორის მთების სამხრეთ-დასავლეთის

დაბოლოებასა და მდინარე იორის მარცხენა და ნაწილობრივ მარჯვენა ტერასებს შორის

მოქცეულ სარტყელში, (450-700 მ). მოიცავს საგარეჯოს, ნაწილობრივ გურჯანის,

სიღნაღისა და გარდაბნის რაიონების სოფლებს.

შიდა კახეთის ზონა მოიცავს გურჯაანის, თელავის, ახმეტის, ყვარლის,

ნაწილობრივ სიღნაღის, დედოფლისწყაროსა და ლაგოდეხის რაიონის ტერიტორიებს,

რომელიც მდინარე ალაზნის მარჯვენა და მარცხენა მხარეზე არის განლაგებული და მის

მეორე ტერასას და ცივგომბორის მთების ჩრდილო-აღმოსავლეთი და ჩრდილო-

დასავლეთი კალთების დაბოლოებას წარმოადგენს. ზონა მოქცეულია კავკასიონის

მთების სამხრეთი კალთების დაბოლოებასა და ცივგომბორის მთების ჩრდილო-

აღმოსავლეთი და ჩრდილო-დასავლეთის კალთების დაბოლოებას შორის, ზღვის

დონიდან 350-750 მ-ის ფარგლებში.

კახეთის ნიადაგური საფარი საკმაოდ მრავალფეროვანია, რადგან ის უფრო მეტად

მთიანია და ნიადაგები იცვლება მთის ვერტიკალურ ზონებთან ერთად.

კახეთის ნიადაგურ საფარს ქმნის: ალუვიური, შავმიწა, რუხი-ყავისფერი,

მდელოს რუხი-ყავისფერი, ყავსიფერი, მდელოს ყავისფერი, ყომრალი და კორდიან

კარბონატული ნიადაგები.

ალუვიური ნიადაგები ძირითადად გავრცელებულია მდინარე ივრის, ალაზნისა

და მისი მარჯვენა და მარცხენა შენაკადი მდინარეების - სტორი, ჩელთა, ინწობა,

დურუჯი, კაბალისწყალი - ძველი და ახალი ტერასების მერიებზე. ალუვიური

ნიადაგები გამოირჩევა კარბონატულობით, პროფილის დიდი სისქით, მძიმე თიხნარი

და ალაგ მსუბუქი მექანიკური შედგენილობით. ალუვიური ნიადაგების პროფილი

სუსტად არის დიფერენცირებული. ამ ნიადაგების დიდი ნაწილი ჰუმუსით და საკვები

ელემენტებით არ არის უზრუნველყოფილი.

შავმიწები გავრცელებულია დედოფლისწყაროს, გურჯაანის, სიღნაღისა და

საგარეჯოს რაიონებში. ეს ნიადაგები ძირითადად მოსწორებული რელიეფის

ელემენტებზეა განვითარებული. ხასიათდება დიდი სისქითა და უმეტესად

ქვედაფენიდან კარბონატულობით. ნიადაგის პროფილი გენეზისურ ჰორიზონტზე

კარგად არის დიფერენცირებული; მიეკუთვნება საშუალო და მსუბუქ თიხებს;

ხასიათდება ჰუმუსის მაღალი შემცველობით და CaO-ს ილუვიაციით.

90

რუხი-ყავისფერი ნიადაგები ქმნის მშრალი სუბტროპიკული სტეპის ძირითად

ნიადაგურ საფარს და მოიცავს საგარეჯოს, სიღნაღისა და დედოფლისწყაროს

ტერიტორიის უმეტეს ნაწილს. პროფილის შუა ნაწილში ნიადაგებს ახასიათებს

გათიხება. მშრალ პირობებში დანაპრალებულია და დიდი სიმკვრივით ხასიათდება;

დამახასიათებელია ღრმა ჰუმუსოვანი პროფილი, ჰუმუსის შემცველობა საშუალოა.

მდელოს რუხი-ყავისფერი ნიადაგები გავრცელებულია ალაზნის ველის სამხრეთ-

აღმოსავლეთ ნაწილში. რუხი ყავისფერი ნიადაგისაგან განსხვავებით მისი პროფილი

უფრო მონოტონურია, თუმცა კარგად ემჩნევა კარბონატულ-ილუვიური ჰორიზონტი.

ნიადაგები პერიოდულად განიცდიან გრუნტის წყლის გავლენას, რაც აისახება

გალებების ნიშნებით. ნიადაგები მძიმე თიხნარებს მიეკუთვნება. ნიადაგები ჰუმუსს

შეიცავს მცირე რაოდენობით, თუმცა მისი შემცველობა დიდ სიღრმეზე ვრცელდება.

ყავისფერი ნიადაგები გავრცელებულია ცივ-გომბორის ქედის ჩრდილო-

აღმოსავლეთ და სამხრეთ-დასავლეთ კალთებზე, საკმაოდ განიერ ზოლად. ყავისფერი

ნიადაგები შიდა კახეთის ძირითადი ნიადაგური საფარია. იგი გავრცელებულია

ალაზნის მარჯვენა სანაპიროზე, ახმეტიდან გურჯაანის ჩათვლით ტერიტორიაზე.

ყავისფერი ნიადაგები თიხებსა და მძიმე თიხნარებს ეკუთვნის, პროფილის შუა ნაწილში

კარგად არის გამოხატული გათიხება. ამ ნიადაგებისათვის დამახასიათებელია

ილუვიურ-კარბონატული ჰორიზონტის ჩამოყალიბება; ჰუმუსის შემცველობა

საშუალოა.

მდელოს ყავისფერი ნიადაგები გვხვდება ალაზნის მარჯვენა სანაპიროზე მცირე

ზოლზე, ახმეტა-თელავის მიმდებარე ტერიტორიაზე. ამ ნიადაგების პროფილი სუსტად

არის დიფერენცირებული და ხასიათდება შუაწელის გათიხებით. მდელოს ყავისფერი

ნიადაგები მუდმივ კონტაქტშია გრუნტის წყალთან. მასში ნაკლებია როგორც ჰუმუსის

შემცველობა, ასევე მოძრავი ხსნადი-შესათვისებელი ელემენტების შემცველობა და

შთანთქმული ფუძეების ჯამი.

ყომრალი ნიადაგები გავრცელებულია ზღვის დონიდან 800-900 მ-დან 1800-1900

მ-ის სიმაღლეზე. ესაზღვრება ყავისფერ ნიადაგებს და ზოგჯერ მსგავსი თვისებები აქვს.

ამ ნიადაგების ერთ-ერთი ძირითადი ნიშან-თვისებაა პროფილის შუა ნაწილში

გათიხება; მიეკუთვნება მძიმე თიხნარებს. ჰუმუსის შემცველობა მაღალია და სიღრმით

თანდათანობით მცირდება. ნიადაგები ხასიათდება მჟავე ან სუსტი მჟავე რეაქციით. pH

მერყეობს 5,4-7,0 ფარგლებში.

კორდიან-კარბონატული ნიადაგები ხასიათდება სუსტად დიფერენცირებული

პროფილით, განვითარებულია კარბონატულ ქანებზე; ხასიათდება ნეიტრალური ან

სუსტი ტუტე რეაქციით, ჰუმუსის შემცველობა ზომიერი ან მცირეa, თუმცა ნიადაგი

ღრმად ჰუმუსირებულია. ნიადაგები შეიცავს დიდი რაოდენობით კალციუმს და

მაგნიუმს, გამოირჩევა ფუძეების მაღალი მაძღრობის ხარისხით.

91

SOILS OF GEORGIA

Acad. T. Urushadze1, Prof. W. Blum2, Dr. J. Schiefer2, Dr. G. Lair2, Dr. T. Kvrivishvili3, Dr. M.

Azmaiparashvili4, Dr. G. Gogichaishvili5, Prof. R. Lortkipanidze6, Dr. G. Tsereteli1, acad. V.

Tsanava7, Dr. M. Kevlishvili8, R. Kakhadze1, M. Merabishvili1

1Agricultural University of Georgia, Mikheil Sabashvili Institute of Soil Science, Agrichemistry

and Melioration 2University of Natural Resources and Life Sciences (BOKU) Vienna, Austria 3Agricultural University of Georgia 4Gori State Teaching University 5Ministry of Environment Protection and Agriculture of Georgia 6Akaki Tsereteli State University 7Agricultural University of Georgia, Institute of Tea and Subtropical Cultures 8Iakob Gogebashvili Telavi State University

92

THE MAIN TYPES OF SOILS

Red Soils (Ferralic Nitisols, Haplic Nitisols)

Red soils are characterized by red colors, clayization and usually by great soil depths. The soil

profile shows the following horizons: A-AB-B-BC-C.

In Georgia the total area of red soils is about 1% of the land surface (130.400 ha). These soils

occur in the south-western part of the humid subtropical zone (Adjara, Guria). They are also

met in Samegrelo and Abkhazia.

Red soils are distributed up to 100-300m above sea level (a.s.l.) and occupy a hilly mountainous

relief. Soil forming rocks are represented by red color weathering products of effusive rocks

(primarily andesite) and their derivatives. The depth of the ground water table is 8-10m.

The climate is humid subtropical. The average annual temperature is of 13,7-15,10C. The

temperature of the coldest month, January, is 4,8-6,80C, while the warmest, August, is 21,9-

24,50C. The duration of the vegetation period is about eight months. The annual precipitation is

1.200-2.500mm. The minimum precipitation occurs in spring. The sum of active temperature

amounts to 3.500-4.70000C.

The natural vegetation consists of a mixed subtropical forest, where we meet chestnut, oak,

beech, hornbeam and others. This forest is described as an evergreen type of forest. Nowadays, a

great part of this area is deforested and occupied by subtropical agriculture and tea plantations.

The red soils are characterized by acid reaction. Moreover, the pH significantly changes along

the profile. The content of humus is medium or high. The type of humus is fulvic. The base

exchange capacity is low or medium. Among exchangeable cations, as a rule, exchangeable

hydrogen prevails. Red soils are characterized by heavy clay loam, clay and heavy clay texture.

These soils are impoverished by sesquioxides. The mineral part of soils is characterized by

ferrallitic weathering. Clay minerals are kaolinite, halloysite, hematite and gibbsite. In red soils

silicate iron predominates over the non-silicate. Separate forms of iron oxides are more or less

equally distributed in the profile.

The basic soil forming processes of these soils are: ferrallitization, clayization and humus

formation.

Red soils are different from yellow soils, which develop in the same bioclimatic conditions on

the silica rich rocks, with red coloring, firmer and less coarse structure, more intense

weathering.

93

Red soils can be divided into two subtypes: typical and podzolic.

Typical red soils are widely distributed in the southern part of its area of distribution and are

formed on the andesite, basalt weathering mantle, rarely on conglomerates and seldom on clay

stones.

Podzolic red soils are mostly formed on plains. They are usually formed on clay stones.

Fig. 1. Basic parameters of red soils.

The ferrallitization passes several stages. On the first stage of weathering during intensive

hydrolysis of the primary minerals and release of bases and free silica, the formation of

montmorillonite takes place. At the next stage of weathering, when the soil thickness increases

and bases are lost, the soils become more acid.

Partly the montmorillonite is lost by processes of denudation, while the remaining weathering

material is transformed in place. Finally, a solum with high clay content is formed.

The formation of red soils needs drainage and intensive leaching conditions, an intensive and

long weathering is necessary for the formation of these soils.

Therefore, these soils are met in humid tropics and subtropics, where processes of weathering

and soil formation have taken place continuously since the tertiary period under conditions of

permanent high temperature and humidity.

94

Yellow Soils (Ferric Luvisols)

Yellow soils are characterized by yellow colors, clayization and usually by deep profiles. The

soils show the following horizons: A0-A-AB-B-BC-C.

In Georgia the total area of yellow soils covers 4,5% (317.600ha). These soils are widely

distributed in the humid subtropical zone of West Georgia in the mountainous hilly belt

ofGagra, Gudauta, Gulripshi, Ochamchire, Gali, Zugdidi, Tsalenjikha, Chkhorotsku, Senaki,

Martvili, Abasha and less in Khobi, Tskaltubo, Tkibuli and Vani districts.

Yellow soils are formed under a humid subtropical climate. The average annual temperature

ranges between 13,7and 15,10C. The temperature of the coldest month, January, is 3,8-6,800C, of

the warmest, August, 19,3-24,500C. The duration of the vegetation period is eight months. The

annual precipitation is high ranging from 1.100 to 2.500mm. However, its distribution

throughout the year is not equal. The minimum precipitation is in April, May and June, but

with relatively high humidity (up to 80%).

Yellow soils are found on the old marine terraces and on bordering foothills.

The soil forming rocks are acid and on the average weathered schists. On the terraces, these soils

are usually developed on clay deposits with a SiO2:AL2O3 ratio of 3,20.

However, also a ratio of SiO2:AL2O3 < 2,50 is possible. Soil forming rocks are characterized by

properties, which promote erosion and landslides. Generally, the area of yellow soils is restricted

to the distribution of rocks with the characteristics indicated above.

Natural vegetation consists of mixed subtropical forests (oaks, zelkova, chestnut, pterocarya,

lime tree, maple and others). Nowadays, large parts of this area are deforested and used for

agricultural production.

Therefore, yellow soils are characterized by great depths, yellow colors and by a crumby

structure.

The yellow soils are characterized by acid reaction. The content of humus ranges from 2% - 7%.

With depth, the content of humus sharply decreases. Humus is fulvic. The exchange complex is

not base saturated, but the saturation degree changes considerably from 4-7% up to 60-70%. The

texture also changes significantly with depth. The content of oxalate extractable iron is small.

According to the total chemical analysis the main oxides are unequally distributed with depth.

In the silt fraction the relation SiO2:R2O3 ranges from 1,95 to 2,7. what indicates ferralitic as well

as siallitic weathering.

95

In yellow soils the basic elementary soil forming processes are: ferrallization, clayization, humus

formation and gleyization.

Yellow soils are different from yellow-brown soils, which develop under cooler conditions with

deeper weathering, with a higher content of sesquioxides and a lower of silica.

Yellow soils are different from red soils, which develop in the same bioclimatic conditions, but

on rocks poor in silica, with yellow colors, a weaker and coarser structure and they are less

weathered.

Fig. 2. Basic parameters of yellow soils

Soils are divided into three subtypes: typical, podzolic and gleyic.

Typical yellow soils occur in areas without a dry period. In these soils the processes of

weathering and erosion are more intense.The losses of silt in the upper horizons indicate a weak

development with less differenciation within the profile.

Podzolic yellow soils are characterized by a clearly differentiated profile as shown by the texture

and the total chemical analyses.

Gleyic yellow soils develop on flat and weakly drained areas. They are characterized by features

of gleyization.

Yellow soils are characterized by a clear textural differentiation between the upper and the

lower horizons. The middle horizons contain silt and clay in contrast to the upper horizons thus

indicating the clay in these horizons. However, in most cases the increased clay content in the

middle part of the profile derives from its accumulation.

96

The eluviation of clay and textural differentiation can be explained by the presence of an argillic

horizon, which is different from the upper horizon through a higher content of silt. In yellow

soils there are signs of ferric features.

The distribution and properties of yellow soils are determined by the influence of the parent

rocks. During the soil forming processes a mobilisation of iron takes place parallel to the

formation of iron hydroxides. The latter determines the yellow color of the soils. The strong

hydroxide formation in yellow soils is determined by internal properties, especially by soil

structure and the water holding capacity.

Bog Soils (Dystric Gleysols, Eutric Gleysols, Histosols)

Bog and marshy organic soils are mainly found in the Kolkheti lowland (220.000ha). The latter

represents a triangle between Kobuleti, Ochamchire and Samtredia. Bog soils are sporadically

met in East and South Georgia.

Bog soils involve silt-bog (130.400 ha or 1,9% of the country) and organic (peat) bog soils

(70.600ha,1% of the territory) .

The climate of the Kolkheti lowland is warm and humid. The average annual temperature is

13,7-14,400C. The temperature of the coldest month, January, is 3,6-4,600C, of the warmest,

August, is 22,4-23,200C.The duration of the vegetation period is eight months. The annual

precipitation comes up to 1.157-1.757mm. The minimum precipitation is in spring, the

maximum in autumn and winter. The average annual relative humidity reaches 71-82%.

The Kolkheti lowland belongs to the plains formed by delta-accumulation. The central part

between the rivers forms a talweg, because the river banks are high. According to the literature,

the lowland was influenced by epirogenetic movements with long inundation phases.

The Kolkheti lowland is filled by alluvial material, which is composed of North Caucasus and

South Caucasus material of rock weathering. The deposits contain mostly carbonates, in the

upper stratum shared with predominant clay.

The main vegetation type is plain riparian forest, with accompanying water-bog and psamofilur

vegetation. The riparian forests are mainly composed by elder forests mixed with oak, ash and

hornbeam. In bogs, sedge is common.

The soils have the following horizons: A-B-BC.

Bog soils show great depth and are characterized by heavy texture with signs of gleyization.

97

Mineral bog soils are characterized by weakly acid or neutral reaction, a high content of humus

and a heavy texture in all profiles, highly dispersive. Among the absorbed cations calcium

predominates on the exchange complex.

According to the overall chemical analysis the main oxides are distributed unequally, which

points out to their alluvial nature.

Bog soils are characterized by an increased content of different forms of iron. At the same time

an accumulation of amorphous iron oxides is found in the upper part of the profile, but well

crystallized oxides are in the depth.

The basic processes in bog soils are: gleyization, clayization, humus formation and peat

formation.

Fig. 3. Basic characteristics of bog soils.

Bog soils involve two types: mineral boggy and organic mineral boggy soils.

Mineral bog soils are divided into two subtypes: silt bog and meadow bog soils.

Mineral bog soils are formed under forest vegetation, but meadow bog soils under post forest

meadow vegetation.

Organic mineral bog soils are divided into two subtypes: subaqual bog and peat bog.

Yellow Podzolic Soils (Stagnic Acrisols, Ferric Acrisols)

Yellow podzolic soils are characterized by sharply differentiated profiles with the following

sequence of horizons: A-A1A2-A2(g)-B1-B2-BC-C. The main diagnostic features of the soil are a

well expressed eluvial horizon, which ispoor in silt andsesquioxides, and a yellow-brown illuvial

horizon.

98

In Georgia the total area of yellow podzolic soils is 2% (137.600ha). These soils are distributed in

the humid subtropical zone of West Georgia from 30 to 200m a.s.l., mainly on small peripher

alslo pes of the north-eastern part of the Kolkheti lowland, on old river terraces. The yellow

podzolic soils board with yellow soils and raw humus calcareous soils from one side and with

yellow podzolic gleyic and boggy soils from the other side.

Yellow podzolic soils are mainly formed on the old marine terraces. They are inclined towards

the Black Sea. The higher parts of the terraces are dissectedand well drained. The lower parts of

the terraces are characterized by a reduced water permeability. Large areas of this soil exist on

the old terraces of the rivers Kodori, Enguri, Khobi, Rioni, Kvirila and others.

The soil forming rocks are friable and, as a rule,of heterogenic character. For example, onlow

terraces of the north-western part of Kolkheti we meet loamysediments, which cover

conglomerates, but in some places also clay deposits. In the central and north-western foothills

high terraces exist. Here we meet tertiary clays and conglomerates. On the old terraces of the

rivers heavy clays are distributed with lighter deposits in deeper parts of the terraces.

The climate is humid, subtropical. The winters are warm (average temperature in January 4,4-

6,80C) and the summers hot(average temperature in July 22,5-24,500C).The average annual

temperature varies between 14 and 1900C. The sum of “active” temperature amounts to 4.000-

4.70000C. The duration of the vegetation period is eight months.250-290 days are free of frost.

Once in 12-15 years temperature drops abruptly. Under such conditions the subtropical

vegetation dies. The precipitation is rather high, about 1.500mm, frequently with high intensity.

In twenty four hours 100-150mm of precipitation are possible. Such intensities of precipitation

often cause soil erosion. However ,also dry periods occur, mainly in May. During summer and in

autumn, the air humidity reaches90%, but it is lower (67-79%) in spring.

In the past,the Kolkhetian type of forest existed in this zone. Among timber trees (oak, zelkova,

chestnut, persimmon, hornbeam, ash tree, etc) bushes (sarsaparilla) and everygreen understory

forests (box, cherry laurel, rhododendron) could be found. This natural vegetation no longer

exists as a result of deforestation and the transformation into pastures or plantations of tea,

citrus, tobacco and maize. The Kolkheti forests were preserved in form of fragmentary patches.

Yellow podzolic soils are characterized by a clearly differentiated profile, an upper white-yellow

eluvial horizon, with weak structure and illuvial horizons with yellow-rusty color, dense with a

dense structure.

Yellow podzolic soils are characterized by an acid reaction with a pH between 4,5 and 6,0. The

eluvial horizons show the highest acidity which decreases towards deeper layers. The content of

humus is small or medium. In the humus horizon the content of humus varies between 2,5 and

99

5,5%, in the low BC horizon between 0,5 and 0,9%. The type of humus is fulvate with a ratio

Ch:Cfof 0,3 to 0,9. The soils are loamy and clayey.

According to the total chemical analysis the distribution of sesquioxides varies strongly. In the

eluvial horizon we observe an accumulation of silica and a low content of sesquioxides. In the

deeper illuvial horizon the content of silica decreases, while the sesquioxides increases.

In the silt fraction there is a sharp decrease of the content of silica and an increase of

sesquioxides. Moreover, the iron oxides are vertically equally distributed increasing with depth.

In the silt fraction the relation Si02:R203 is normally less than 2,5. One of the characteristic

features is the presence of an ortstein horizon, which causes a number of negative impacts.

In the silt fraction of this soil kaolinite is predominant, chlorite, halloysite, and some disperse

crystalline silica exist.

In the yellow podzolic soils the distribution of iron is characterized by two maxima, one in the

upper and one in the lowest horizon.

These yellow podzolic soils are characterized by an acid reaction (the lowest pH in the eluvial

horizon), a low to average content of humus (fulvatic type), low adsorption capacity, with an

eluvial horizon poor in silt and clay, an eluvial-illuvial distribution of the main oxides, with a

surplus of non-silicate iron.

The basic soil forming processes of yellow podzolic soils are: podzolic, clay illuviation,

allitization and leaching.

Yellow podzolic soils are different from yellow and red soils with sharply differentiated profiles,

an increased content of iron concretions and often with ortstein in the lower part of the profile.

Yellow podzolic soils are different from yellow podzolic gleyic soils with weak gleyization and a

low content of concretions.

100

Fig. 4. Basic parameters of the yellow podzolic soils.

Yellow podzolic soils can be subdivided into two subtypes: typical and weakly unsaturated.

Yellow podzolic soils are distinguished from real podzols by their soil forming conditions

(subtropical climate, parent rocks rich in iron). As a result, in these soils a “real” podzolization or

weathering of primary and secondary minerals and its translocation in the profile does not take

place. The profile of a yellow podzolic soil is the result of so called “pseudopodzolic” processes,

the leaching of thin particles, mainly clay and surface gleyization. The process of “lessivage”

determines the formation of soil layers with impeded drainage. The soils are characterized by

periods of high humidity and wet upper horizons and by changes in redox conditions. During

high humidity iron oxides (Fe203) become mobile in these horizons. In dry periods, oxidation of

Fe takes place as a result of aerobic conditions. Reduced iron compounds are leached and

accumulated in illuvial horizons. The iron, which remains in the upper horizons, does not

appear as oxides and therefore a yellowish-pale color develops. Recent investigations prove that

in yellow podzolic soils also “real” podsolization can take place.

101

Yellow Podzolic Gley Soils

(Stagnic Acrisols, Ferric Acrisols, Gleyic Acrisols)

Yellow podzolic gley soils are characterized by sharply differentiated profiles with the following

sequence: A-A1A2-B1-B2-BC-CDg-G orA1A2-A2-A2B-BCg. The conditions of the formation of

yellow podzolic gley soils are closely related to those of the yellow podzolic soils, but are

different regarding the soil moisture regime. The total area of yellow podzolic gley soils is of

0,7% (14.200ha) of the territory of the country. Yellow podzolic gley soils border on one side

with yellow and raw humus calcareous soils and with yellow podzolic and bog soils on the other

side.

Yellow podzolic gley soils are distributed in the same area as yellow podzolic soils, but they

occupy lower parts of the relief.

Yellow podzolic gley soils are characterized by an acid, neutral or weak alkaline reaction,

moderate and high content of humus, of fulvic type. Soils are base saturated or unsaturated. The

reaction of the soil and accordingly the base saturation and unsaturation is related to the

chemistry of the ground water. The texture is loamy and clayey. Humus and eluvial horizons are

poor in silt and clay. According to the total chemical analysis, the oxides are characterized by an

eluvial-illuvial differentiation. The content of the silicate iron usually predominates the non-

silicate.

The basic soil forming processes of yellow podzolic gley soils are: gleyization, podzolisation,

lessivage, allitization and leaching.

Yellow podzolic gleysoils differ from yellow podzolic soils through their intensive gleyization

and high content of concretions in the whole soil profile.

Yellow podzolic gley soils can be divided into three subtypes: surface gleyic, gleyic and gley.

The formation of the yellow podzolic gley soils is based on two main soil forming processes: the

formation of marsh and podzolization.

102

Fig. 5. Basic parameters of the yellow podzolic gley soils.

As a result of bog processes marsh gleyic horizons are formed and after podzolization podzolic

and ortstein horizons occur. The yellow podzolic gley soils are characterized by a peculiar

hydrological regime: in the rainy period the level of the ground water raises and the soil pores

are filled with water. Consequently, anaerobic processes take place, which determine the

formation of a marsh gleyic horizon. In the period of intensive precipitation, excess water is

accumulated on the soil surface, hence gleyization starts here. In dry periods the level of ground

water is low, aerobic processes dominate in the upper soil horizon. Based on these soil formation

processes, podzolic and marsh gleyic horizons of different intensities are formed.

Yellow Brown Forest Soils (Stagnic Luvisols, Mollic Luvisols, Humic Luvisols,

Ferric Luvisols)

Yellow brown forest soils are characterized by a well expressed humus and a yellowish brown

illuvial horizon. The soil profile usually has the following horizons: A-AB-B1-B2-C1-C2orA-B1-

B2-C1-C2orA-AB-B-B1B2-BC.The main diagnostic indexes are well expressed by humus and a

yellowish brown B horizon with allitic weathering and high iron oxide content.

In Georgia the total area of yellow brown forest soils amounts to 1,5% (106.000ha).The yellow

brown soils are distributed in West Georgia between the yellow, red and brown forest soils of

the subtropical belt (in altitudes from 400-500m to 800-1.000m). It borders red, yellow, yellow

podzolic, yellow podzolic gleyic soils on one hand and brown forest soils on the other.

The parent rocks of these soils are middle jurassic porphyrite, porphyr and effusive rocks

(andesites, andesite-basalt) and their derivates on old denudation surfaces.

103

The climate is subtropical humid. The winters are warm (average temperature in January from

0,7 to 3,200C), with summers of an average temperature in July from 18,8 to 21,800C. The

duration of the vegetation period is six to seven months. The annual precipitation ranges from

1.035mm to 2.108mm. More than half of the precipitation falls in the warm period. The sum of

active temperature fluctuates from 3.500 to 4.500 00C. The annual humidity coefficient is more

than one. The relief is erosive and denudative.

The natural vegetation consists of mixed subtropical forests with chestnut forests, in which the

Caucasian hornbeam, the Hartvis oak, the Oriental maple and other trees exist. Evergreen

understory subforest vegetation (cherr laurel, Caucasian rhododendron, Caucasian bilberry) is

represented as well.

Yellow brown forest soils are characterized by acid reaction. The pH varies between 5,0 and 5,5.

The humus horizons are characterized by high acidity. With depth the acidity decreases. The

high content of humus and its distribution is not characteristic for forest soils. The content of

humus gradually decreases with depth, in one meter of depth its content is often still higher

than 1%. Soil is base unsaturated with a high content of the absorbed hydrogen, which in some

cases amounts to more than half of the adsorption capacity. Yellow brown forest soils are poor

in calcium and magnesium what is due to the processes of soil formation as well as to the

litological and petrographic composition of the parent rock.

Yellow brown forest soils have a heavy loamy texture. They are characterized by an

insignificant or a total lack of clay movement. In the silt fraction according to the relation

SiO2:R2O3, the mineral part of the soil is characterized by ferrallitic weathering, because this

relation is less than 2,5.

Clay minerals of the yellow brown forest soils show irregular, mixed layer chlorite

montmorilonite. The kaolinite content is high, the chlorite content moderate. The

montmorillonite and mica content is comparatively low.

In comparison to brown forest soils, yellow brown soils are richer in iron oxides (non silicate

forms). Their accumulation in the illuvial horizon is explained by intensive leaching.

Thus, yellow brown soils are characterized by an insignificant silt fraction, acid reaction, the

mobilization of iron. This results in the formation of the metal organic complexes, fulvate

weathering, limited mobility of humus matter and in the depth by a noticeable increase of fulvic

acids and an increase of non silicate iron oxides.

The basic soil forming processes of yellow brown forest soils are: ferrallization, humus formation

and leaching.

104

Yellow brown forest soils are different from yellow soils, which develop in colder conditions,

with yellow and sometimes with reddish colors, absence of litter, less compact structure and

deep weathering, a ferrallitic, acid reaction, more content of humus and intense humus

formation, low adsorption capacity, higher content of different forms of iron oxides.

Yellow brown forest soils are different from yellow and red soils, which develop in warmer

conditions, with often weakly yellowish and sometimes with reddish colors, with humus

horizons, good structure, less weathering and higher exchange capacity.

Yellow brown forest soils can be divided into two subtypes: typical and podzolized.

Typical yellow brown forest soil properties correspond to the type described above.

Podzolized yellow brown forest soils are characterized by a higher colored top soil with a

greyish straw color and a layered structure.

The formation of the yellow brown forest soil combines the formation of a brown forest soil and

a yellow soil. As a result, they have much in common. Finally, this combination of processes

leads to new properties.

Fig. 6. Basic parameters of yellow brown forest soils.

In the formation of the yellow brown forest soil biological turnover processes are of particular

significance. This biological activity limits the podzolization process.

Through intensive weathering of primary minerals and the formation of secondary minerals

different sesquioxides are accumulated. As a result the weathering process corresponds to

ferrallitization.

105

Brown Forest Soils (Humic Cambisols, Ferric Cambisols, Eutric Cambisols, Dystric

Cambisols)

Brown forest soils are characterized by a weakly differenciated profile, although sometimes as a

result of clay formation in the middle part of the profile a textural differentiation is visible.

Consequently ,a surface gleyization may occur. The soil profile has the following horizons: A0 -

A - Bm - C. The main diagnostic feature is the metamorphic clay in the Bm horizon.

In Georgia brown forest soils are widely distributed. The total area amounts to 1.329.000 ha,

which is 18,1% of the total territory.

Brown forest soils occur in East and West Georgia, as well as in South Georgia. In West Georgia

they are found between 800m (900m)up to 1.800m (2.000m), inEast Georgia within 900m

(1.000m) up to 1.900m (2.000m).

In West Georgia brown forest soils border with yellow brown forest and mountain forest

meadow soils, in East Georgia with cinnamonic and mountain forest meadow soils.

In the zone of brown forest soils phenomena of denudation in vertical and horizontal directions

are expressed. As a result of erosion and denudation processes the development of peneplains

takes place. Brown forest soils are mainly developed on slopes, which determine free intersoil

drainage.

In West Georgia the formation of these soils occurs on tertiary sandstones and clay slates, clay

deposits and conglomerates. In the middle zone of the Great Caucasus chalk and jurassic

limestones cover a large area, forming a karstic limestone region.

In the other part of the territory, different crystalline and sedimentary rocks, granites, gneisses,

paleocene schists, jurassic and tertiary jurassic sandstones predominate.

The higher part of the mountain forest zone of Abkhazia, Svaneti and Upper Imereti is formed

by granites and gneisses. In the western part of the mountain forest zone of the Small Caucasus,

effusive rocks and also tertiary sandstones, chalky clays and clay slates occupy vast areas.

The geology of the mountain forest zone of East Georgia is characterized by jurassic sandstones,

clay slates and carbonatic clay slates. Volcanic formations are widely distributed in South

Georgia.

The brown forest soil is developed under warm and moderately humid conditions. The

temperature of July is 16,8-21,800C, of January -2,1- -7,600C. The average annual temperature is

106

3,8-10,90C. The annual precipitation fluctuates between 527mm and 1.737mm. The minimum

precipitation occurs during the winter months, the maximum in May and June. The annual

rainfall is higher than the evaporation (annual humidity coefficient is more than 1), which

determines the water percolation in the soils. Soils do not freeze or freeze only for a short

period, which allows an intensive weathering and formation of secondary minerals. The soils are

protected by a snow cover and by forests in wintertime.

The brown forest soils are formed under beech, dark conifers, pine trees, oaks and other plant

species.

Beech forests occupy the largest area and are the main type of vegetation. They form a separate

natural zone from 1.000-1.100m to 2.000-2.100m a.s.l. This zone is not only observed in

Meskhet-Javakheti. In West Georgia, at an altitude above 1.400-1.500m, they are replaced by

dark coniferous forests.

Dark coniferous forests are widely distributed in West Georgia, but in East Georgia, they are

met only in the western part between 900-1.000m up to 2.000-2.150m a.s.l. Like beech forests,

dark coniferous forests are characterized by an intense biological circulation of nitrogen and

calcium.

Pine forests are widely distributed and create big massifs on more or less isolated regions of the

Great Caucasus (Svaneti, Khevsureti, Mta-Tusheti) and also in regions with continental climate

(in Kartli, basin of the river Tana and Meskhet-Javakheti).

Oak forests have different species of oaks, among them the widely distributed Quercus iberica,

which forms forest massifs in East and West Georgia between 400 (500)m and 1.000 (1.100) m

a.s.l.

Brown forest soils are characterized by a comparatively young pedogenesis with a tendency to

develop in the direction of other soil types.

Brown forest soils are characterized by well expressed litter layer, brown color, comparatively

dark color in the humus horizon, crumby, but in upper horizons blocky and partly with sandy

structure, with skeleton increasing with depth, with increasing fine texture with depth.

Brown forest soils are characterized by a weak acid reaction, which decreases with depth. The

most expressed acidity is in the upper part of the profile with moderate to deep humus layers.

The content of humus sometimes reaches 1% in the lowest horizons. Soils are well provided

with nitrogen. The type of humus is fulvate and the soil is weakly or moderately unsaturated.

The accumulation of exchangeable cations in the upper part of the profile is of “biogenic”

107

nature. Among the exchangeable cations calcium predominates. The sum of exchangeable

cations is medium.

Brown forest soils are characterized by an uneven distribution of texture with depth. The

texture of brown forest soils is light sandy, loamy, rarely heavy. In most cases, the content of

clay and silt increases with depth.

Podzolic (pseudopodzolic) brown forest soils differ by a clear differentiation in the profile, with

more silt than clay. The upper horizons have less clay in contrast to lower horizons. The

distribution of the other components of the soil profile is more or less regular.

In the brown forest soils nearly all oxides are evenly distributed. In some cases (in the middle

and lower part of the profile) sesquioxides accumulate insignificantly, which increases mainly

on account of an accumulation of Al203, which indicates an intensive process of weathering in

this horizon. The accumulation of Ca and Mg in the humus horizons is explained by biological

accumulation. The second lower maximum of these elements points at their leaching

downwards the profile. The different content of Si02 and R203 in soils is related to their

occurence in the rocks. This is clearly indicated by the data of the total chemical analysis of the

silt fraction. Sometimes, in the middle part of the profile, an accumulation of Fe203 and Al203

takes place. Such an element distribution corresponds to the content of silt in this horizon and

seems to be related to the process of “lessivage” (leaching), which is supported by an increased

content of Mg as a basis of the dispersion of colloids.

Podzolic (pseudopodzolic) brown forest soils are characterized by a well expressed accumulation

of Si02 in the upper horizons and sesquioxides in the lower ones.

The fraction contains hydromicas, montmorillonite, mixed layer silicates and also chlorite and

kaolinite.

The content of different forms of iron oxides is sufficiently high. In weakly unsaturated brown

forest soils the maximum content of non-silicate and crystalline iron occur in the humus

horizon, but amorphous iron hydroxides in horizon B2 as a result of leaching from the upper

horizons. In acid brown forest soils the content of silicate and amorphous iron oxides decreases

with depth, in contrast to this, the crystalline iron oxides increase with depth. In the podzolic

(pseudopodzolic) brown forest soils the content of the amorphous iron increases in the humus

horizon, but decreases with depth, revealing in some cases a minimum in the leached horizon.

The distribution of non- silicate iron is the same as for amorphous iron, based on the fact that

non- silicate iron includes also microconcretions.

Thus, brown forest soils are characterized by the following diagnostic indications: weak

differentiation of the genetic horizons (except brown forest podzolic), more or less with a

108

monotonous brown color, presence of well expressed litter cover, a weakly acid or acid reaction,

clay formation in the whole profile, more or less equal distribution of silica and sesquioxides

(except brown forest podzolic), high content of mobile forms of iron oxides, average and deep

humification, fulvic type of humus, siallite type of mineral weathering, in the silt fraction

presence ofhydromicas, montmorillonite and mica-montmorillonite mixed layer silicates.

The basic soil forming processes of brown forest soils are: accumulation of the mull type of

humus, clay formation, lessivation (leaching).

Brown forest soils are different from mountain forest meadow soils (which are formed in colder

conditions of the subalpine belts) by brown color, better and firmer structuring, less friable

structure, skeleton, well expressed high content of humus with little mineralization, low

unsaturation, low acid reaction, intensive clay formation, small content of mobile forms of iron.

Brown forest soilsare different from yellow brown forest soil (which are formed under warmer

and more humid conditions) by a brown color, a well expressed litter layer, a better and firmer

structure, less intensive weathering,a different type of mineral weathering,siallitic, more silica

and less sesquioxides, a less acid reaction, a smaller content of humus and humification, a higher

adsorbtion capacity and a smaller content of different forms of iron.

The brown forest soilsare different from cinnamonic soils (which are formed under warmer and

drier conditions) by brown color, absence of illuvial carbonate horizons and clay formation in

the middle part of the soil profile, by weakly acid (or acid) reaction and unsaturation of the

sorption complex by bases.

Brown forest soilscan be divided into several subtypes: weakly unsaturated, acid, podzolic

(pseudopodzolic), rendzic brown forest.

The brown forest weakly unsaturated soil is characterized by an insignificantly uneven

distribution of texture, weakly acid reaction in the whole profile, an average content of humus,

a deep humification, base saturation or weak unsaturation, uniform distribution of almost all

oxides, fulvatic type of humus, predominance of the fraction of humic acids, increased content

of soil humines.

Brown forest acid soils are different from brown forest weakly unsaturated soils by a strong acid

reaction in the whole profile, unsaturation, average base saturation, with depth more gradual

decrease of humus, less content of soil humines.

109

Fig. 7. Basic parameters of brown forest soils.

Brown forest podzolic (pseudopodzolic) soils are characterized by a sharp textural differentiation

in the profile with depth, an insignificant increase of acidity, in total a clear eluvial illuvial

differentiation and an identical distribution of these oxides in the silt fraction, a predominance

of humin acids, much Ca in the connected fraction, little mobility of fulvic acids, movement of

mobile forms of iron with a minimum in the lessivé horizons, with periodically marked changes

of oxidation and reduction, partial precipitation of iron in the form of small concretions, which

influence the decoloration of these horizons.

Rendzic brown forest soils are transitive soils between raw carbonate and brown forest soils.

The soil is characterized by a clearly differentiated profile, weakly acid in the upper or with

neutral-weakly alkaline reaction in the lower horizons, with moderate content of humus with

sharp decrease with depth, and intensive humification, fulvic nature of humus, high exchange

capacity, in the upper part of the profile carbonate leaching.

The development of brown forest soils occur under the following ecological conditions: 1) broad

deciduous, coniferous broad deciduous or coniferous forests with well developed grass cover,

which is characterized by intensive biological turnover processes ofN and Ca; 2) the

predominance ofprecipitation over evaporation, which determines the leaching of water in the

soils; 3) free inter soil drainage, which is connected with the distribution of brown forest soils

on slopes; 4) short seasonal frost (rarely) which supportsintensive weathering processes and the

development of secondary minerals; 5) relatively young soil formation due to a tendency of

transitional formation of other soil types.

Based on these conditions brown forest soils develop the following basic processes: 1) humus

formation and humus accumulation, which determine the formation of a dark brown humus

horizon beneath the litter layer; 2) siallitic clay formation in the entire profile with insignificant

110

transfer of weathering products and formation of a clay dominated horizon under the humus

horizon.

Soils formed through these processes usually show a monotonous brown profile, developed on

drained slopes. With increasing altitude, the quality of humification decreases.

A permanent moderate soil moisture and a significant duration of warm climatic periods

without frost support a disintegration of primary minerals and the formation of secondary

minerals. Therefore, clay formation is a characteristic process in the formation of brown forest

soils. With the accumulation of secondary clay minerals such as illite and montmorillonite and

free iron oxides, the formation of easily movable products e.g. simple salts is combined. These

can be leached out by drainage water.

Even without carbonates and the soil formation under forest vegetation, in typical brown forest

soils podsolization is nearly inexistent. This can be explained by the biological turnover of soil

material and of elements including salts of calcium by forest tree root activity. Moreover, the

decomposition of the organic litter is supported by bases. Humic acids are neutralized by

humification processes. This weakens or excludes the influence of free acids on the solubilizaion

of primary minerals. Despite of the predominance of fulvic acids the soil reaction remains

weakly acid within the whole soil profile. Therefore, sesquioxides are less mobile and

accumutate gradually in the upper part of the profile.Long warm and humid periods increase the

mineralization of organic matter. Therefore, the total content of humus in brown forest soils is

moderate. A significant amount of elements, which is taken up by tree roots in deep horizons,

relatively accumulates in the soil. Due to a high content of clay minerals and sesquioxides, the

brown forest soils are characterized by a comparatively high cation exchange capacity.

By evolution and typology the brown forest soils represent a definite phase of soil development.

Its predecessor is the undeveloped raw calcareous soil. In plain conditions and with a surplus of

surface water it can develop towards a podzolic (pseudopodzolic) soil.

The formation of brown forest soils is characterized by the leaching of cations by descending

water movement and by the biological accumulation of a litter layer and of a humus horizon.

111

Brown Forest Black Soils (Haplic Chernosems)

Brown forest black soils are characterized by a thick humus horizon with a humid water regime.

The soil profile usually has the following horizons: A0-A11-A111-A1111-BC2orA0-A11-A111-

AC2. The diagnostic features are a black brown (dark brown) color, large blocky structure

(crumby-sandy in horizon A11), comparatively friable structure with the absence of carbonates.

The brown forest black soils are distributed in the forest belt of the Small Caucasus from 1.100

to 1.600m. These soils border with brown forest soils.

The parent rocks of the brown forest black soil are andesit-basalt on a flat relief inclined to the

South.

Brown forest black soils are formed in a cold humid climate (cold summer and cold winter). The

temperature in the coldest month, January, is -2,200C, in the warmest month, July, it is

18,600Cwith an annual average temperature of 8,000C. The sum of the active temperature equals

to 2.200-2.50000C. The duration of the vegetation period is five months. The annual

precipitation reaches 700mm with a maximum in May and June.

The vegetation is characterized by Quercus macranthera. The density of the forest is low with

an intensive grass cover. Besides oaks also beeches and hornbeams are met.

Brown forest black soils are characterized by mighty black-brown (dark brown) humus horizons

and a crumby blocky structure.

They show a weakly acid reaction especially in the horizon A11.The content of organic matter is

medium, but in some cases high. The soil is deeply humified.In the low horizons the content of

humus reaches still 1,20-1,79%. According to the content of organic matter humic and fulvic

acids predominatewith a fraction Ch:Cfratio of 0,72-0,98 throughout the profile which has a

high base saturation 95-100% with prevailing calcium.

The texture of the soil is heavy loam.

According to the total chemical analysis the Fe203 content in the lower part of the profile is

increasing. The weathering type is siallitic.

In the brown forest black soils a high content (more than in brown forest soils) of non-silicate

and amorphous iron is observed with a high mobility of iron.

The basic soil forming processes of brown forest black soils are: humus formation, humus

accumulation, leaching, siallitization.

The brown forest black soil has a number of common features with the brown forest soils and

the chernozems.

112

The similarity with the brown forest soils is the weakly acid reaction, high base saturation, clay

formation in the profile, fulvic type of humus, the type of distribution of non silicate and

amorphous iron.

A similarity with the chernozems is the presence of a mighty humus horizon, deep humification

through out the soil profile, a uniform distribution of silt and clay, no litter horizon, Ca as a

dominant cation of the sorption complex.

The brown forest black soils differ from brown forest soils throughout a mighty humus horizon,

deep humification, equal distribution of silt and clay, less litter accumulation.

Brown forest black soils differ from chernozems by a weak acid reaction and a fulvic type of

humus.

Fig 8. Basic parameters of brown forest black soils.

A clear classification of these soils has not yet been developed. At present, only one subtype can

be distinguished: the typical brown forest black soil, which corresponds fully to the concept of

this soil type.

Two families of brown forest black soils have been distinguished: ordinary and not fully

developed.

Brown forest black soils can be divided into varieties according to the following characteristics:

By the thickness of their humus horizon: thick (>80cm), medium thick (80-40cm), thin (<40cm).

Brown forest black soils supposedly belong to the chernozems. According to the base saturation

and the content of organic carbon mollic, umbric and haplic horizons can be observed.

The genesis of these soils is directly connected with the chemistry of the parent rocks (andesite-

basalt), particularly with the high content of calcium. Therefore, the natural vegetation

113

(QuercusmacrantheraF.et M. and abundant grasses) is also rich in calcium. The intensive

influence of the vegetation in biological turnover processes is the reason for the organo-mineral

composition of the soil and of the deep humus horizons. The humid moisture regime excludes

carbonate accumulation and supports the formation of these soils.

Raw Carbonate Soils (Rendzic Leptosols)

Raw carbonate soils are characterized by weakly differentiated profiles. The soil profiles usually

have the following horizons: A0-A-AB-BC. They are mainly formed in the forest zone on

carbonate rocks (e.g. limestone, marble, dolomite and chalky clay) and are characterized by a

leaching or periodically leaching moisture regime. The soil has a well expressed humus horizon

with a high exchange capacity.

The total area of raw carbonate soils composes 4,5% (317.200ha) of the total area of the country.

These soils are broadly distributed in West Georgia: Abkhazia, Samegrelo, Racha-Lechkhumi

and Zemo Imereti, also in East Georgia: Mtiuleti, Samachablo, Kakheti and Kartli, mostly in

areas with limestone and chalky clays. Apart from the mountain forest belt, raw carbonate soils

are distributed in the humid and the dry subtropical zone of the high mountains.

In the regions with carbonate rocks, we meet two main types of reliefs: glacial and karst. The

first is developed from old glaciers. This type represents a continuous belt in the high mountains

of West Georgia. A glacial relief is mainly found in corridors, circuses, trogs and karst. The karst

relief is widely distributed in West Georgia. The development of karst is connected with the

structure of carbonate systems. In Georgia two forms of karst phenomena can be distinguished:

underground and surface karst. Together with the karst processes in the Abkhazian foothills

landslide phenomena occur, which form landslide-karst.

In areas with raw carbonate soils the relief is erosive and characterized by denudation,

denudation-accumulation and denudation landslide forms.

Limestone mountains form a continuous belt from the river Psou to the Likhi (Surami) range.

Under different climatic conditions the weathering products either preserve their initial

composition or quickly loose carbonates. Much depends on the properties of the rocks, e.g.

density, pore content, “cleanness” of the rock (presence of non carbonatic admixtures).

In the forest zone of Georgia the climate is moderately warm. The temperature in the coldest

month is -1- 4 °C, in the warmest 18-20°C. The sum of the active temperature makes 2.000-

3.500 0C.The total precipitation reaches 1.400-1.600mm.

114

The vegetation mainly consists of oak hornbeam forests with different kinds of grasses.

Cultivated areas are used for vineyards, orchards, among them subtropical orchards , laurels and

other perennial crops.

Raw carbonate soils are characterized by a well expressed humus horizon with sandy and

shallow crumby sand structure. On carbonatic and dolomitic limestone the soils contain more

skeleton than in raw carbonate soils developed on chalky clays. In the same climatic conditions

the soils are more developed on chalky clays than on limestone.

Raw carbonate soils are characterized by a neutral or weakly alkaline reaction. The content of

humus is moderate or low, and in soils developed on chalky clay very low. As a rule, these soils

have a deep humus horizon and a carbonate content between 20-50%. The absorbtion complex

is base saturated with 92% Ca. On limestone they have a clay texture, on chalky clay a loamy

texture.

The less developed soils on limestone have more clay than the well developed ones.

In the clay fraction montmorillonite and hydromicas are dominant with silicate forms of iron.

Summarizing, raw carbonate soils are characterized by well expressed humus horizons, neutral

or weakly alkaline reaction, a moderate content of humus, a high base saturation and a clayey or

loamy texture with predominance of silicate iron.

The basic soil forming processes of these raw carbonate soils are: humus siallitization, humus

formation and structure formation.

Raw carbonate soils differ from brown forest soils by their dark color, high base saturation,

alkaline reaction, weakly expressed clayization and the content of carbonates.

Raw carbonate soils differ from yellow podzolic soils by the absence of a podzolic horizon,

alkaline reaction and a more or less uniform distribution of main oxides and the content of

carbonates.

115

Fig. 9. Basic parameters of raw carbonate soils.

Raw carbonate soils unite three subtypes: typical, leached and red colored (”terra rossa”).

In the raw carbonate typical soils carbonates are contained in the entire humus horizon. The soil

has all properties of a raw carbonate soil. They are developed in the region of brown forest soils

on Ca carbonate. The profile is weakly developed with a great content of skeleton and rock

material. The content of humus is moderate. The base saturation is high, the reaction of the

humus horizon is neutral. In raw carbonate leached soils carbonates are enriched in the illuvial

horizons. The soils are developed on carbonatic sediments. The thickness of the humus horizon

reaches 20-30cm. The illuvial horizon is compact, often with clay texture.

The raw carbonate soil with red color (”terra rossa”) is developed on compact limestones and

chalky clays. The soil is characterized by the presence of carbonates, red color and a weakly acid

or neutral reaction.

The parent rocks of the raw carbonate soils (limestone and chalky clay) contain the main oxides

(SiO2, AL2O3, Fe2O3) in insignificant quantities. Lithophyllic plants like lichens, mosses and

others growing on these rocks contain twice as much silica, seven times more AL203 and five

times more Fe203 than the rock itself. As a result of this biological accumulation of elements by

the vegetation, the fine earth becomes rich in the main oxides mainly through calciphyllic trees

and grasses. This process has the character of sod soil formation, which is caused by a highly

selective absorption ability of the vegetation. The vegetation residues are high in ash. The soils

are characterized by an intensive accumulation of humus. The intensive soil forming processes

are mainly determined by the petrographic content of the rocks and the relief conditions. The

most intensive accumulation of humus occurs in soils which are developed on limestone, less on

dolomite and chalky clays. As a result of the evolution under the influence of climatic

conditions and the vegetation, these soils show transitional characteristics in direction to

rendzic brown forest soils and rendzic-cinnamonic soils.

Grey Cinnamonic Soils (Calcic Kastanozems, Vertic Kastanozems)

The grey cinnamomic soils are characterized by less differentiated profiles which show the

following horizons: ACa-BmCa-BCam-BCCa. The main diagnostic features are low content of

humus and carbonates, in the middle part of the profile a well expressed clayization and

presence of carbonates near the surface.

116

In Georgia the total area of grey cinnamonic soils is 5,8% (402.000ha). These soils are distributed

in the south-east of Marneuli, Gardabani, Sagarejo and other districts. It borders with

cinnamonic, black and meadow grey cinnamonic soils.

Grey cinnamonic soils are formed under the conditions of a moderate dry subtropical climate.

The temperature of the coldest month is 0-10C, the warmest 24-2500C, with an average annual

temperature of 12-1300C. The duration of the vegetation period exceeds seven months (220

days). The sum of the active temperature goes up to 4.000-4.50000C. The average annual

precipitation is 300-500mm with a maximum of precipitation in spring and autumn (80%). A

snow cover is rare. The number of snowy days fluctuates between 20 and40. The average annual

humidity coefficient is 0,4-0,6.

The relief is characterized by plains, foothills and low mountains.

The soil forming rocks are proluvial, alluvial, eluvial deluvial sediments of different texture,

mineralogy and chemical composition. Sometimes these sediments are salty.

The vegetation is dry steppe, represented by Andropogon, Stipa, Artemisia and mixed grasses.

The bush vegetation is Paliurus spina-christi and Carpinus orientalis. Most of the territory is

used for agriculture, e.g. wheat, rye, maize and sunflower. Comparatively small areas are

occupied by perennial crops, orchards and vineyards; amongst melon and other vegetable crops

we also meet geranium. A considerable part of the territory is occupied by winter pastures.

The formation of grey cinnamonic soils is considerably old.

The grey cinnamonic soils are characterized by weakly alkaline or alkaline reaction, with depth

the alkaline reaction increases. The content of humus is low (less than 3%). The type of humus

is fulvate-humate.

One of the characteristic peculiarities is the presence of carbonate precipitations. According to

T. Urushadze (1987),this makes grey cinnamonic soils differ from the light cinnamonic soils.

The content of carbonate fluctuates from 4,2 to 23,1%. Generally, carbonate can be found up to

the soil surface.Therefore, they differ from chestnut soils of the dry steppe of the subboreal belt.

The adsorbtion complex is base saturated. The sum of the base saturation is on average 32,4-

36,34 cmol kg-1. With depth, parallel to the decrease of humus content and the increase of a

light texture, the sum of bases decreases, especially calcium and the content of exchangeable

magnesium increases. At the adsorbtion complex exchangeable sodium is present and

participates, the content of which can amount up to 12-24%.

117

This soil is characterized by heavy loam in the upper and middle part of the profile. In the lower

part the texture becomes lighter. The clayization of the middle part is one of the main

diagnostical characteristics.

In the texture, the content of the fraction 0,05-0,01mm and 0,005-0,001mm is distributed

evenly throughout the profile and is characterized by a symmetrical increase in comparison to

the 0,01-0,005mm fraction. This phenomenon was firststated by R. Kirvalidze (1976), who

identified this as bipolarity of the texture of grey cinnamonic soils and which is characteristic

for dry subtropical soils.

The content of gypsum can reach 8,15%. According to the total chemical composition of the soil

and the silt fraction, the distribution of the main oxides is more or less stable. In the silt fraction

montmorillonite (40-50%) and hydromicas (30-40%) predominate. Kaolinite, quartz and other

minerals are less present.

In grey cinnamonic soils the content of the silicate iron predominates over non silicatic. The

content of non silicate iron is considerably high, both in silt and in the total soil, but the content

ofamorphous iron is low. The maximum content of non silicate and amorphous iron occurs in

the upper part of the soil profile.

The hydrological properties of the grey cinnamonic soils are satisfactory. During irrigation the

morphological structure does not change significantly.

Thus, grey cinnamonic soils are characterized by insignificant humification in the upper

horizons, high clayization of the whole soil profile with a maximum content of silt fractions in

the middle part, a regular distribution of the main oxides, base saturation, predominance of

silicate iron over non silicate, a weak alkaline or alkaline reaction, carbonatization of the whole

profile and the presence of a well expressed carbonate illuvial horizon.

The basic soil forming processes of grey cinnamonic soils are: humus formation, humus

accumulation, carbonatization and siallitization.

Grey cinnamonic soils differ from cinnamonic soils (which are formed in more humid and

cooler conditions) by darker color, less content of humus, with less expressed humus horizons,

carbonatization in the entire profile, higheralcalinity, higher content of different forms of iron

and thepresence of the carbonate illuvial horizons.

The grey cinnamonic soil differs from black soils by a less expressed humus horizon, grey

cinnamonic color,lighter texture, low content of humus, presence of well expressed carbonate

illuvial horizons, with no signs of soil compactness.

118

Grey cinnamonic soils differ from meadow grey cinnamonic soils (which are formed among

grey cinnamonic soilsunder conditions of increased moisture) by smaller depth, absence of

gleyization, and less clayization.

.

Fig. 10. Basic parameters of the grey cinnamonic soils.

Grey cinnamonic soils are divided into three subtypes: dark, ordinary and light.

Dark grey cinnamonic soils develop in comparatively humid areas of the grey cinnamonic soil

region, under artemisia ephemeral grain dry steppe and bushes. The humus profile is

comparatively mighty. The content of humus in the upper horizon is 4-5%, the content of

carbonates in the upper horizon is small and increases with depth and reaches 15-18%. The

reaction of the soil is weakly alkaline, the cation exchange capacity is 30-35 cmol kg-1, without

signs of soluble salts.

Ordinary grey cinnamonic soils are formed in conditions of ephemeral grain dry steppe. The

humus horizon is less mighty than in the dark grey cinnamonic soils. The content of humus in

the upper horizon is 2,5-3,5%. The content of carbonates in the upper horizon is small and

increases significantly with depth, the reaction is weakly alkaline, the exchange capacity is 25-

30mg-equ/100g soil without signs of soluble salts .

The light grey cinnamonic soils are developed in the dryest areas of the grey cinnamonic soils

under ephemeral salsola artemisia dry steppes. The humus horizon is not strongly expressed, the

content of humus 2-2,5%, reaction is weakly alkaline or alkaline, the exchange is 22-25mg-

equ/100g soil, with some signs of salts .

The properties of the grey cinnamonic soils are related to the bioclimatic conditions. The water

regime of this soil is non eluatial. The soil forming process fits into the conditions of an

intensive deficit of moisture for quite a long time

119

As a result, vegetation residues and newly formed humus undergo intensive mineralization. The

peculiarities of the climatic conditions of the dry subtropics (high temperature in combination

with a short period of sufficient moisture) determine the internal soil weathering with

accumulation of clay, hydroxides of iron and carbonate. In the humid period, soil solutions

(hydrocarbonates of calcium and magnesium predominate) are leached, but in dry periods

capillary rise occurs.

Meadow Grey Cinnamonic Soils (Haplic Kastanozems, Gleyic Kastanozems,

Vertic Kastanozems)

The meadow grey cinnamonic soils are characterized by a non differentiated profile, and in

comparison to grey cinnamonic soils with a deeper profile, with gley signs in the entire profile

and with an intensive clayization. The soil profile usually has the following horizons: ACa(g) -

BtCa(g)-BCat(g) -BCCag-Cg.

In Georgia the total area of meadow grey cinnamonic soils is 3,3% (228.800 ha). The meadow

grey cinnamonicsoil isformed from grey cinnamonic soils in condition of increased

moisture.Soils are mainly distributed inthe Marneuli and Gardabani districts, inthe Kaspi district

on a comparatively small area andin the Alazani valley (right side of Alazani, South-East part)

on quite a large area.

Meadow grey cinnamonic soils are developed under moderate dry subtropical climatic

conditions. The temperature of the coldest month is0-100C, the warmest 24-2500C. The duration

of the vegetation period exceeds seven months (220 days). The sum of the active temperature is

4.000-4.50000C. The average annual precipitation is 300-500mmwith amaximum in spring and

autumn (80%).The snow cover is weak. The number of snowy days fluctuates between 20-40.

The average annual moisture coefficient is 0,4-0,6.

The relief consists of lowlands, foothills and low mountains.

The soil forming rocks are proluvial, alluvial, alluvial-deluvial sediments with different texture

and mineralogical and chemical characteristics. Sometimes the sediments are salty.

The vegetation is a dry steppe. A greater part of the territory is occupied by winter pastures.

The antropogenic factor (influence of irrigation) nowadays plays a significant role in the soil

forming process of the meadow grey cinnamonic soils which are comparatively old.

The meadow grey cinnamonic soilsare characterized by a weak alkaline or alkaline reaction, a

low content of humus (in the humus horizon 2,5% C), but a deeply humified profile. Carbonates

120

reach up to the surface, but decrease with depth.The base saturation is high with a

predominanceof calcium. The soil has a low to medium content of clays. In the middle and

lower parts there are signs of clayization.

The basic soil forming processes of the meadow grey cinnamonic soils are: humus formation,

humus accumulation, carbonatization, siallitization and gleyization.

The meadow grey cinnamonic soils differ from grey cinnamonic soils by greater differentiation,

gleyization, withstronger clayization.

Fig. 11. Basic parameters of the meadow grey cinnamonic soils.

Meadow grey cinnamonic soils are divided into three subtypes: surface meadowic grey

cinnamonic, meadowic grey cinnamonic and meadow grey cinnamonic.

Surface meadowic grey cinnamonic soils are formed inplaces with increased surface moisture

and a low ground water table. Gleyization signs are marked in the upper horizon.

Meadowic grey cinnamonic soils are formed in areas with a ground water table not deeper

than3-5m. Gleyization signs are in the lower horizons and soil forming rocks, less expressed in

the upper horizons.

The meadow grey cinnamonic soils are formed in areas with a high ground water level (2-3mof

depth) and signs of surface moisture are also expressed. The intensive gleyization is marked in

the entire profile.

The meadow grey cinnamonic soils are formed under the conditions of specific types of water

regime. The hydrological conditions play a special role in the formation of these soils.

121

The meadow type of soil formation is supported, first of all, by the influence of the underground

water. A significant role is also attributed to anthropogenic factors.

As a result of irrigation, surplus water in the underground moves in a lateral direction, thus

forming ground water, which influences the soil formation process.

Cinnamonic Soils (Chromic Cambisols, Calcaric Cambisols, Humic Cambisols,

Eutric Cambisols)

Cinnamonic soils are characterized by a clear differentiation in colors, a negative water balance

and a distinct clayization process. The soil profile usually has the following horizons: A-B(Ca)-

BC(BCCa)-CCa. The main diagnostic characteristics are a horizon with clay formation and

calcium-carbonates throughout the profile.

In Georgia the total area of cinnamonic soils is 4,8% (311.600 ha). They are distributed in East

Georgia in the subtropical forest steppe mainly between 500m (700m) and 900m(1.3000m) a.s.l. .

At its lower borders there are meadow cinnamonic, grey cinnamonic and black (plain)

chernozems, at the upper border brown forest soils.

Cinnamonic soils are formed under a dry subtropical climate with warm, almost snowless

winters and hot, dry summers. The average temperature in January is -2,6 to 0,600C, the one in

July 20–2400C and the annual temperature ranges from 9,3– 12,500C. The duration of the

vegetation period is about seven months long. The sum of active temperature fluctuates between

2.800 and 3.80000C with an annual average precipitation between 300 and800mm and two

maxima in the end of spring and at the beginning of autumn. In the cold period the

precipitation is very low. The annual humidity coefficient is 0,5-0,8. As a result, the soil water

regime is impermacidic, i.e. the evaporation exceeds the precipitation.

Erosion is the main process of landscape formation, partly even by torrents from the mountains,

cutting numerous wide ravines. In the inner Kakheti, the negative infuence of mountain

torrents is clearly expressed, the intensity of which is supported by friable conglomerate

sandstone neogen ”cold retinue” and paleogen chalk rocks.

The geology of the north-western part of the region consists of paleogen sand clay and

volcanogenic formations, but also conglomerates, sandstones and limestones. The east and

north-eastern part consist of sandstones, friable conglomerates and also limestones (marls) and

sediments similar to loess. Also volcanic rocks, porfyric tuffs, tuffa-breccias, lava flows,

limestones and pleistocene and oligocene sandstones and clays are found.

122

Due to the climate and parent rocks rich in bivalent cations, carbonate layers are developed.

However, the landscape is almost completely of antropogenic nature.

The vegetation consists of dry forests with predominant oaks. According to V. Gulisashvili

(1980), dry forests or light forests belong to the savannas of the subtropical climate. Also

deciduous species such as pistachio trees, wild pears; and bushes such as pome-granats and

others are found and juniperus are found on the slopes. All these plants like sunlight, are

drought resistant and have very deep root systems.

Besides Quercus iberica also Fraxinus excelsior, Acer campestre, Pyrus caucasica, Carpinus

caucasica, Carpinus orientalis, Ulmus foliacea, Acer laetum are present and among the bushes:

Crataegus orientalis,Mespilus germanica, Cornus australis, Piracants coecinea andEvonymus

verrucosa.

After clear cutting of the oak forests pastures for grazing were installed with a vegetation mainly

composed of secondary bushes. Such derivatives of oak forests N.Ketskhoveli named “low and

barbed” forests presented by Pyrus, Crataegus, Paliurus spina-christi and Jasminum. Through

further processes of degradation this vegetation also disappears and secondary steppe appears.

Cinnamonic soils are characterized by comparatively old soil formation.

Cinnamonic soils are characterized by weakly alkaline or neutral reaction. The alkalinity

increases with depth. The content of humus is low to medium, but the soil is deeply humified

(in the deepest layer the humus content often exceeds 1%). Long dry and warm periods are

favoring the polymerisation and fixation of organic matter. In the carbonate cinnamonic soil,

carbonates occur up to the surface, mainly in the AB horizon, but also in the leached C horizon.

Calcium carbonates at different depths form carbonate accumulation horizons.

The cation exchange capacity is sufficiently high and varies on a large range. Leached

cinnamonic soils have the highest capacity. This characteristic decreases in the following order:

typical cinnamonic carbonate, cinnamonic and light cinnamonic soils. Among the exchangeable

cations calcium clearly dominates with the exception of the light cinnamonic soils. Soils contain

little gypsum. Besides the carbonates one of the main diagnostic characteristics of cinnamonic

soils is the clayization (usually in the middle parts of the profile).

According to the total chemical composition in cinnamonic soils no differentiation within the

profile can be observed. However, we find a differentiation in the texture of the profile due to

the maximum clayization in the middle part.

In cinnamonic soils the content of silicate iron is higher than of nonsilicate iron. In addition, an

accumulationoffree (amorphous and cristalline) iron in the upper part of the profile is observed.

123

The hydrothermal regime of the cinnamonic soils supports deep weathering of the primary

minerals, with preservation of the thin disperse products in the middle and upper parts. Among

the minerals of the silt fraction, montmorillonite and hydrous micas are predominant.

The physical properties of the cinnamonic soils in relation to the water holding capacity is quite

favorable. Thehighest soil compactness is reached in horizon B. The general pore space is of 40-

52%, coefficient of wilting at 15-25% with a minimum water holding capacity of 30-45%.

Thus, cinnamonic soils are characterized by a dark brown or cinnamonic color of the humus

horizon, a thin-crumby or sandy structure, weakly alkaline or neutral reaction, a medium

content of humus and a deep humification, carbonatization, clayization, considerable cation

exchange capacity, no variation in the total chemical content of the soil and the silt fraction, a

surplus of silicate iron over non-silicate and a surplus of montmorillonite and hydrous micas in

the clay fraction.

The basic soil forming processes of cinnamonic soils are: ferrallization, humus formation, humus

accumulation, carbonatisation and siallitization.

Cinnamonic soils are different from meadow cinnamonic soils by a stronger clayization, lighter

color, well expressed new carbonate formation, absence of grey colored and iron spots.

Cinnamonic soils are different from grey cinnamonic soils (which develop in less humid and

warmer conditions) by a lighter color, higher content of humus, a mighty horizon and

carbonates in all depths, but not in the surface horizon, less alkaline reaction and a smaller

content of the different forms of iron.

Cinnamonic soils are different from black soils (which develop in the same humid conditions)

by a smaller humus horizon, cinnamonic color, blocky and prismatic structure, compact clay

formation horizon, less sharp transition from the upper humus horizon to the lower horizons, a

higher apparent density and a lower pore space and water permeability.

Cinnamonic soils are different from brown forest soils (which develop under colder and more

humid conditions)by cinnamonic color, illuvial carbonate horizons and a strong clayization in

the middle part of the soil, less humus in the upper horizon, less alkaline and neutral reaction

and a lower base saturation.

124

Fig. 12. Basic parameters of the cinnamonic soils.

Cinnamonic soils are divided into several subtypes: light, carbonate, typical and rendzin-

cinnamonic.

Light cinnamonic soils are formed in the dryest conditions and are characterized by a dark

brown color of the humus horizon and a thin crumby structure, loamy and clayey texture,

clayization of the whole profile, high humification, presence of the calcium carbonate up to the

surface, weak alkaline or alkaline reaction, high variation of the cation exchange capacity, an

insignificant content of exchangeable sodium, a small content of non silicate and especially

amorphic iron, in the clay fraction mainly montmorillonite, hydrous mica and chlorite,

sometimes with an insignificant content of soluble salts and gypsum.

Carbonate cinnamonic soils develop under shrubs and shrub steppes under arid conditions. They

are characterized by a cinnamonic color of the humus horizon and a thin crumby or granular

structure, loamy texture, clayization in the middle part of the profile, carbonatization of the

whole profile, a moderate content of humus, with weakly alkaline reaction, high adsorbtion

capacity, silicate iron predominates over non-silicate iron, a considerable content of non-silicate

iron and low content of amorphic iron, an accumulation of iron in the middle part of the profile,

in the clay fraction mainly montmorillonite, hydrous micas and kaolinite.

Typical cinnamonic soils develop under oak forests with xerophytic vegetation. They are

characterized by a dark cinnamonic color and thin blocky structure, loamy texture, clayization

in the middle part of the profile, a moderate content of humus, a humus horizon free of

carbonates, a neutral to weakly alkaline reaction, considerable cation exchange capacity.

Leached cinnamonic soils are formed under oak and oak hornbeam forests. This subtype is

transitional to brown forest soils. The main peculiarities of its structure are the absence of

carbonate in the humus horizons and strong clayization of the latter. Humus horizons are rather

125

thick with a high content of humus. The reaction of the horizon without carbonate is neutral

with a high content of non-silicate and amorphic iron.

Rendzin cinnamonic soils are transitional soils between raw humus and cinnamonic soils. They

are characterized by a differentiated profile, neutral in the upper horizons and with weakly

alkaline reaction in the lower horizons, a high content of carbonates in the lower part of the

profile, with a moderate content of humus, which strongly decreases with depth and a high

adsorbtion capacity.

The water and temperature regimes are determined by the peculiar bioclimatic rhythm of the

Mediterranean region, with hot and dry summers, intensive spring and weakly expressed

autumn vegetation (due to precipitation) with short and cold winter periods. These

characteristics determine the ”two phase” soil formation process.

During the humid and warm spring and autumn, the biological and chemical processes are very

intense, salts and carbonates are leached down the soil profile. Intensive humus formation and

weathering take place with an accumulation of clays and iron hydroxides. In summer, when the

cinnamonic soils are nearly without moisture, the condensation of the humus and

polymerization process take place. The general movement of soil solutions is upwards.

The dry summer determines a capillary water rise together with solutes, among them Ca(HCO3)2

from lower horizons to the surface. A new formation of calcium carbonates, which are

crystallized around the capillars, take place, forming a type of pseudo-mycellium. The periodical

rise of the soil solutions causes an alkaline reaction in the upper part of the soil and a high base

saturation of the adsorbtion complex.

In cinnamonic soils the process of rubification occurs, which causes a bright cinnamonic color of

the soil. Free iron oxides transported by leaching processes are dehydrated during the dry period

and form films. On the surface of the soil particles, they produce the specific color in the clay

horizons. Usually the most reddish color of the soil indicates the most arid region.

Meadow Cinnamonic Soils (Chromic Cambisols, Calcaric Cambisols, Gleyic

Cambisols, Eutric Cambisols)

Meadow cinnamonic soils are characterized by a weakly expressed differentiation of the profile,

which is deeper than in cinnamonic soils, in the entire profile or in its lower parts with signs of

gleyization, with weakly expressed carbonate-illuvial horizons. The soil profile has the

following horizons: A-AB-B-BC-C or A11-A111-B1-B2-BC.

126

In Georgia the total area of meadow cinnamonic soil is 1,9% (130.400 ha). They are formed in

the depressions of the areas of cinnamonic soils, which are influenced by increased ground,

surface and mixed waters. They are found in the lower and the upper Kartli, Kakheti (right bank

of the river Alazani) and Meskheti.

Meadow cinnamonic soils are distributed in the subtropical steppe zone of Georgia. The climate is

moderately warm with annual temperatures between 9,9 and10,600C; in the coldest month, January, the

temperature falls to -1600C, in the warmest, July, the temperature reaches 21,800C. The absolute

minimum of temperatureis -2900C (Mukhrani). The duration of the vegetation period is six to seven

months. The sum of the active temperature comes up to 2.800-3.80000C. The content of precipitation

fluctuates between 464-512mm with a humidity coefficient of 0,54-0,95.

The soil forming rocks are heavy textured alluvial and deluvial-proluvial sediments, sometimes

up to 100m of depth. The upper layer is loamy, the natural vegetation are oak forests. Nowadays,

greater parts of the territory are under tillage, gardening and vineyards. This soil is normally

irrigated.

Meadow cinnamonic soils are characterized by weak alkaline or alkaline reactions (pH=7,6-

8,1).The content of humus in the arable horizon is low, 2,12-2,90%. The soil profile is

characterized by a deep humification. Despite of the fact that meadow cinnamonic soils have a

low or average clay content, they are characterized by a low sum of exchangeable bases. This is

directly connected with the mineralogical nature of the clay fraction, where hydrous mica(till

70%) are predominant. In some cases a higher exchange capacity is caused by clayization.

Generally, the clayization is well expressed. In the meadow cinnamonic soils silicate forms of

iron predominate over non-silicate iron.

The basic soil forming processes of meadow cinnamonic soils are: humus formation, meadow

formation, siallitization and gleyization.

Meadow cinnamonic soils differ from cinnamonic soils through a higher degree of clayization,

darker color, weak neoformation of carbonate,greyish color and iron spots.

127

Fig. 13. Basic parameters of the meadow cinnamonic soils.

The meadow cinnamonic soils are divided into several subtypes: typical, meadowic cinnamonic,

surface meadowic cinnamonic and leached.

These soils are typically developed on surfaces with a high ground water level (2-3m) and often

additional surface water. The soil is distinguished by dark colors and intensive gleyization.

Meadowic cinnamonic soils develop in areas with deeper ground water (3-5m) and often with

additional surface water. Signs of gleyization are found in the lower horizons.

The surface meadowic cinnamonic soils develop at the border of plains, in areas with additional

surface water and deep ground water tables. Signs of gleyization are marked in the upper

horizons.

Leached meadow cinnamonic soils are free of carbonates in the surface horizon.

The genesis of the meadow cinnamonic soils is connected with the evolution of the vegetation

cover and the anthropogenic influence. The cutting of the forest vegetation increased the level

of the ground water that in turn facilitated the meadowing process. The dark colors of the

profile, a deep humification, a weakly expressed neoformation of carbonates and the absence of

a carbonate illuvial horizon are typical for the meadowing process.

128

Black Soils (Haplic Vertisols)

Black soils (so called plain chernozems) are characterized by a clearly expressed differentiation,

mighty humus horizons, high compactness and clayey texture. The soil profile usually has the

following horizons: A-B(Ca)-BC(BCCa)-CCa. The main diagnostic characters are resin black

color in the upper part of the profile (usually with luster shine), carbonatization and clayization

in the middle part.

In Georgia the total area of black soils is 3,9% (266.800 ha). These soils are distributed in the

hill-plain zone between mountains, in the outer and inner Kakheti, in the lower and

particularly in the Middle Kartli regions.

The intermountainuous lowland zone of West Georgia, where black soils are distributed, was

formed as denudation-accumulation type or geomorphological type based on accumulation

processes. On most of the Mtkvari depressions, from the Suramo to the Shiraki hollow, also on

the Alazani lowland, particularly vast areas are occupied by denudation-accumulation types.

The relief forms of the mountain lowland zone are comparatively young, they belong to upper

tertiary and quarternary periods. Here, deluvial-proluvial sediments were widely distributed.

Generally the deluvial-proluvial lowlands are typical for boundary mountain zones and their

formation is mainly based on temporary flows. In the zones of the black soils slope terraces and

range peneplains of the lowlands are met. Hypsometrically the slope terraces occur between 650

and 750m a.s. l.. This type of lowlands was formed by mass movement in the quarternary period.

Large parts of the black soils are also developed in the range peneplain lowland. The range

peneplain lowland of outer Kakheti is between 700 and 1.000m a.s.l. In the area of the black

soils accumulative relief types are broadly developed, which appear in two forms: hollows and

alluvial lowlands.

The geology is based on sormat and agchagil-apsheron sediments. The rocks of the agchagil serie

are blue, blue-grey and grey-brown colored clays, which usually contain gypsum and are

layered like schists. In the middle part of the Big Shiraki depression white-grey gypsum and clay

rich loamy sediments are broardly distributed, which in the periphery change to carbonatic clay

sediments, which contain large crystals of gypsum. In the Small Shiraki, Shuamta, Zilchi area we

mainly meet conglomerates and sandy-clayey sediments.

The black soils are developed under dry subtropical climate with warm, almost snow free

winters and hot, dry summers. The temperature of the warmest month, June, is 22-23,900C, of

the coldest, January, 0,3,-3,800C. The average annual temperature is 10-11,900C. The sum of the

active temperature reaches 4.00000C. The duration of the vegetation period is six to seven

months. The annual precipitation fluctuates between 400-600mm within a minimum in the

129

winter months and a maximum in May and June. Throughout the year the evaporation is higher

than the precipitation (the moisture coefficient fluctuates within 0,3-0,9). The average annual

air humidity ranges between 64 and 70%.During the year the soil temperature does not fall

below 00C and therefore, the biological activity of the soil is sufficiently high and the soil

forming processes continue with different intensity during the whole year.

The black soils are distributed in the dry subtropical steppe. According to N. Ketskhoveli (1935)

these steppes are divided into two groups, primary and secondary ones. The steppe vegetation is

characterized by Andropogon, Aristella, Stipa and a great diversity of other grasses.

The Andropogon steppe is located in the Inner Kakheti, Outer and Lower and Inner Kartli

between 300 and 700m. The main plants of this steppe are Paliuris spina-christi, Arctostaphylos

uva-ursi and the grassAndropogon ischaemum. Andropogon steppes are distributed in Inner and

Outer Kakheti and Kartli. The indicator plant of this steppe is Andropogon ischaemum. The

variety of species in the Andropogon steppe is influenced by the time and intensity of

exploitation. The Stipa steppe is met in limited areas in the Gareji amd Shiraki range between

600 and 750m. Besides Stipa we also meet Festuca. A great diversity of grasses is mainly found in

the central part of Outer Kakheti, where Dactylis glomerata, Onobrychis iberica and Lotus

dominate.

The black soils are characterized by a weak alkaline reaction. The calcium carbonate is present

in the whole profile. With depth their content gradually increases. The average content of

CaCO3 is 7-20%, the content of organic matter in the horizon is between 4 and 5%, decreasing

with depth. The main component of the humus of the black soil is humic acid, which is

characterized by a humate type of humus. Ratio Ch : Cf in the humus horizon is 2,14. The high

stability ofthe soil humus is based on the content of the humic acid. Mobile humic acids are

found with significant content only in the humus horizon. In the profile the content of humic

acids decreases with depth, with an increase of fulvic acids. This humic fulvic ratio gradually

develops from 2,14 to 1,39. In the fulvic acids predominate II and III fractions. The content of

the agressive fractión (Iª) is insignificant and comes up to 2,36-4,14%, (0,86-1,14%), the content

of mobile fulvic acids is low (I fraction). Insoluble remnants make 39,20-41,82%.

The texture of the black soils is light or average clayey. The physical clay content reaches 60-

80%. At the same time, this soil is characterized by a high content of silt fractions. The coarse

fraction (1-0,25mm) practically does not exist. The content of salt amounts to 0,916-1,515% and

its maximum is observed in the lower part of the soil profile. The content of the salts is mainly

sulphatic. The content of gypsum varies from 2,30-15,70%with the maximum in the middle part

of the profile at a depth of 50-70cm.

130

The mineralogical composition of the light fraction is quartz, feldspar clay and some silica

fragments. Moreover, also magnetic ilmenite, diopsidine, zirkon, biotite and anhydrite are

present.

The total chemical composition of black soils is very homogeneous. In contrast to the

composition of the bulk soil the silt fraction contains a higher content ofR203, Mg0, K20 and a

small quantity ofSi02, Ca0, Na20, S03, Mg0, what can be explained by the presence of smectite

and chlorite in the silt fraction.

The main minerals in the clay fraction are smectite, hydromicas, chlorite, kaolinite, feldspar and

silica. The soils are characterized by the predominance of silicate iron instead of non silicate.

Amorphous iron oxides only exist in the upper part of the profile.

Thus, the black soils are characterized by a black color in the humus horizon, a carbonate

illuviation horizon with the maximum at 60-120cm of depth, clayization, clayey texture,

homogeneous total chemical composition of the bulk soil and the silt fraction, smectite,

hydromicas and chlorite, a moderate content of humus (humate type), weak alkaline reaction, in

some casesaccumulation of soluble salts and gypsum, with signs of compactness.

The basic soil formation processes of black soils are: humus formation, humus accumulation,

salinization, carbonatization, siallitization and siltization.

The black soils differ from cinnamonic soils through their mighty humus horizon, black color,

angular-blocky or angular-crumby structure, heavy texture and no transition between the

humus horizon to the lower horizon.

The black soils differ from grey cinnamonic soils because of a mighty humus horizon, black

color, heavier texture, high content of humus, existence of a weakly expressed carbonate illuvial

horizon, with signs of compactness.

The black soilsdiffer from chernozems through their angular-blocky or angular-crumby

structure, a heavier texture, a clear clayization, more iron oxides and in some cases

accumulation ofeasily soluble salts and gypsum with signs of compactness.

Black soils are divided into several subtypes: meadow-gley, leached, typical, carbonate.

Meadow-gley subtypes are formed in depressions or in former lakes with signs of gleyization

below 50cm. Carbonates are mainly present in form of concretions and white spots. The texture

is heavy loam to clay. The black colored humus layer is deep but with low humus content due to

humus-clay complexes. The type of humus is humate and the soils have a high CEC.

131

Leached black soils are distributed in a comparatively small area. The pH of the upper horizons

is neutral, but in the lower weakly alkaline with free carbonates below 0,5m. The type of humus

is humate-fulvate. The CEC is between 300-400 mmol.kg-1.

Fig. 14. Basic parameters of the black soils.

The typical black soils are distributed in flat areas. In the lower part of the arable layer (below

25-30cm) carbonates appear. The content of humus is medium (humate). Exchangeable sodium

appears with 2-3% of the CEC.

The carbonate black soils are widely distributed. They have carbonates in the whole profile and

little humus. The texture is loamy to clayey and the type of humus is humate.

The formation of the black soils is connected with the evolution of alluvial plains, lakes and

other forms of depression in the late tertiary period, when large areas fell dry and the level of

ground water became much lower. As a result the forest steppe vegetation became dominant.

However, the formation of the black soils in the lake depression (Shiraki) was quite different. At

the beginning of the quaternary period, as a result of the melting of glaciers the depressions

were flooded and the water free areas were occupied by moist meadows. With this, the forest

steppe vegetation became dominant. In the Outward Kakheti region in less arid conditions black

soils developed, but in the most arid areas the grey-cinnamonic soils. The main characteristics of

the black soils (strong clayization, little humification and high CEC) were caused by the

influence of a subtropical climate.

Therefore, the black soils passed a hydromorphic stage of development, during which the

accumulation of the organic matter and weathering processes took place. Later, the soil

developed under automorphic conditions accompanied by an alteration of moisture and

weathering conditions. Long and intensive agricultural use provoke a considerable loss of humus

in the upper parts of the soils with little changes in the lower parts.

Chernozems (Voronic Chernozems, Calcic Chernozems)

Chernozems (so called mountain chernozems) are characterized by a thick humus horizon. The

soil profile usually has the following horizons: A11-A111-AB-BC.In Georgia the total area of

chernozems is 1,4% (99.200 ha). These soils are distributed in the south

mountainousregionsbetween1.200-1.900m a.s.l.

Most of the chernozems of South Georgia were developed on the volcanic plateau, which is of

flat nature. The central part of this region isoccupied by two volcanic mountain massifs, the

Kechit and Amulsamarranges. The plains of Akhalkalaki and Tsalkadistricts are formed of

andesite, andesit-basalt and basalt rocks. In depressions these rocks are covered by lake

sediments. During the glacial period the southern mountainous region was covered with

glaciers, which is documented by moraine sediments.

The belt of the chernozems of Georgia is geomorphologically divided into: denudation surfaces

(volcanic old plateau peneplains and deluvial-proluvial surfaces) amphitheatre like (plain) and

accumulative types (mountain depressions and plains).

The chernozem belts are characterized by a cold climate. The average annual temperature is

5,90C,With the the coldest in January -7,500C, and the warmest in July 16,800C. In winter, the

temperature of ten drops to -20-2500C. The number of days with frost per year reaches 240. The

duration of the vegetation period is five months and the precipitation is 343-746mm with a

maximum in June, and a minimum in winter. The average annual air humidity is 70%.

The vegetation is mainly meadow-steppe type and involves the following groups: Andropogon,

Stipa, Grain-mixtgerbosum, Carex.

Chernozems are characterized by a clayey or heavy loamy texture. The content of the silt

fraction in the upper part of the profile is evenly distributed and decreases with depth. The

content of humus is high and reaches in some cases 10%. Chernozems are characterized by a

weakly acid, neutralor weakly alkaline reaction. They are base saturated. Calcium is the most

abundant exchangeable cation. Chernozems are characterized by the following soil formation

processes: humus formation, humus accumulation and siallitization.

The chernozems are divided into the subtypes: leached and typical. The leached chernozems are

distributed on the highest hypsometric levels. The reaction is weakly acid or neutral, without

free carbonates. Typical chernozems show neutral or weakly alkaline reaction with free

carbonates.

133

Fig. 15. Basic parameters of chernozems.

Mountain chernozems belong to chernozems. They are characterized bythe presence of a

voronic horizon. Voronic means a specific type of a mollic horizon that is thick, with good

structure (grain structure), with black color (volume of color 2 and chroma less than2), high

base saturation(≥80%), high content of organic matter (content of Corg minimum 1,5% and

organic matter 2,5%), high biological activity. To identify this horizon under field conditions

the following morphological characteristics are necessarys: black color (as a result of the

accumulation of the organic matter), well expressed grain structure, high biological activity

(different sizes of pores). The depth of a voronic horizon must be >35cm.

All chernozems have a mollic A-horizon by definition. Specific character of voronic, in

comparison with mollic, is expressed in the higher content of Corg and a darker color and a

depth of more than 35cm.

The classifier calcic means the accumulation of secondary carbonates from the soil surface until

a depth of 100cm. SecondaryCaCO3in the lower part of chernozems is found in diffusive forms

(as thin particle), or as pseudo mycel. In the profil of chernozems argic diagnostic criteria are

expressed by a heavy texture, especially in the middle part of the profile by a minimum content

of 8% of clay, and an accumulation of the silt fraction. The illuvial nature of the argic horizons

is confirmed by the presence of clay cutans on the aggregate surfaces. Chernozems are by

definition eutric because of the base saturation>50.

The formation of chernozems is connected with the formation of secondary meadows after the

disappearence of subalpine forests and the formation of lakes.

134

Mountain-Forest-Meadow Soils (Haplic Umbrisols)

Mountain forest meadow soils are characterized by a non differentiated profile, intensive and

deep humification, small to average depth and strong leaching. The soil profile usually has the

following structure: A0-At-B-BC orA0-AB-BC orA0-A-AB-CD. The total area of these soils

distribution is 492.000 ha, which are 7,2% of the territory.

Mountain forest meadow soils are broadly distributed in the subalpine zone of the Caucasian

and Transcaucasian southern mountains from 1.800 (2.000)m to 2.000 (2.200)m a.s.l..

Mountain forest meadow soils border with mountain meadow and brown forest soils.

Mountain forest meadow soilsare formed in the subalpine zone with short cool summers and

severe long winters. The average annual temperature is 3,2 to 4,100C, withthecoldest ranging

between-4,1 and-7,000C,and the warmest from 12,9 to 13,700C.

The winter is cold with much snow (190 days). The absolute minimal temperature drops to -

2600C. The duration of the vegetation period is three to four months. The period without frost is

one to two months. The average annual precipitation ranges between 605 and 1.675mm. The

precipitation maximum occurs in spring and summer. The average annual relative air humidity

reaches 70 to 79%. The humidity coefficient is 6 to 7, although in warm periods, in spite of

maximal precipitation, it falls to 1,1. This can be explained by the intensity of evaporation.

In the area of the subalpine forest dominates a high-mountain erosive-denudative relief with

additional influence of former glaciation. Some relief forms were created by quaternary

volcanism. Erosive gorges show steep slopes.

In West Georgiathe soil forming rocks consist of cristalline-mica slates and quartz diorite, but

also limestone (Svaneti, Racha-Lechkhumi). Clay-shales, sandstones, limestones and moraine

sediments are mainly met in East Georgia. In South Georgia we usually find andesite,

porphyrite, trachyte as well as syenite and intrusive volcanic rocks.

Among the mountain forests of Georgia the subalpine forest occupies the highest positions up to

the vegetation border. Due to unfavorable ecological conditions subalpine forests show specific

species with specific structure and form of the vegetation (Makhatadze, Urushadze, 1972)

characterized by twisted trunks, low forest and bushes.

It involves beeches, maples, oaks, pines, fir trees and silver firs, also rhododendron, azaleas and

junipers. The subalpine forest is characterized by a limited growth, and as rule low productivity.

Moreover, these forests protect tall forests and agricultural land, in lower positions as well as

135

populated areas against mountain torrents, landslides, winds and snowfall and regulatethe water

regime.

Due to the wide distribution of denudation processes, mountain forest meadow soils are

comparatively young.

The mountain forest meadow soils are acid (pH = 4,8-5,6). The acidity depends on the type of

vegetation residues and the specific character of their decomposition.

The content of humus is high – 15,0%. The soil is deep humic. In lower horizons the content of

humus reaches 5,0%. The soil is rich in nitrogen, but its distribution within the profile depends

on the distribution of humus. The C/N value varies greatly, thus indicating the intensity of

organic matter decomposition.

The soils are unsaturated, with a large variation of adsorption capacity mainly caused by the

influence of the parent rock.

The mountain forest meadow soils are comparatively deep with loamy texture and with an

increase of silt clay with depth. The distribution of oxides and of clay in a profile is practically

uniform. The content of TiO2 fluctuates between 0,70 and 1,70%, but changes insignificantly

with depth, which indicates the weak weathering of this soil.

The clay mineral fraction is characterized by chlorite and mixed layer illite-montmorillonite

and kaolinite-halloysite formation.

The soil is characterized by mobile forms of iron, which are 2 to 4 times higher than in brown

forest soils. Amorphous iron (according to Tamm) is often accumulated in the middle part of the

profile, but in some soils in the humus horizon.The content of nonsilicate iron (according to

Jackson) is quite high and fluctuates in the profile.

Thus, the mountain forest meadow soils are characterized by a non-differentiated profile, dark-

brown humus horizons and brown-rusty color, acid reaction in the entire profile, more or less

uniform distribution of different oxides, low degree of base saturation, high and deep

humification, and of clay minerals which indicate low weathering, rich in mobile forms of iron.

The basic soil forming processes of mountain forest meadow soils are: humus siallitization and

humus formation.

136

Fig. 16. Basic parameters of the mountain forest meadow soils.

The mountain forest meadow soils differ from mountain meadow soils (formed in the upper part

of the subalpine belt) by light color, diffuse and less firm structure, less skeleton, greater depths,

smaller content of humus, more unsaturation, smaller content of mobile forms of iron.

Mountain forest meadow soils differ from brown forest soils (formed under warmer conditions)

by dark color, weak and more friable structure, skeleton, shallow depths, more content of

humus and deep humification, higher unsaturation, more acid reaction, less clay formation and

higher content of mobile forms of iron.

Mountain forest meadow soils involve three types: mountain forest meadow typical, mountain

forest meadow peat and mountain forest meadow dark.

The mountain forest meadow typical soil is the most widely distributed soil in the group of

mountain forest meadow soils. They are formed under birch, beech and maple forests with low

density. The profile has the following horizons: A0-A-BC2. The properties of this soil

correspond fully to the mountain forest meadow soils group.

The mountain forest meadow peat soil with the profile: A0-At-A-BC2is formed under bushes

and is characterized by a well expressed peat horizon, increased skeleton, loamy texture,

irregular distribution of the texture and also of oxides, with accumulation of nonsilicate iron in

the upper part of the profile, with fulvic type of humus, with predominant humic acids 1 and

fulvic acid 111 fractions, acid reaction, high and deep humification, and low base saturation.

The mountain forest meadow dark soil with the profile: A0-A-AB-BC2is formed in East Georgia

under pine and oak forests with density on dry southern slopes. The soil is dark with good

structure, characterized by a mighty humus horizon; A+AB is 4/5 of the total depth of the

profile.

137

The mountain forest meadow soils are formed under rather extreme climatic conditions. As a

result the soil forming process is slow. The soils are not well developed, skeleton with clay

minerals that are close to the unweathered rock. In this case the influence of the rock on soil

properties should be significant, but in reality it is not, because the soils are mainly formed on

transported rock weathering materials. The increased content of rock fragments makes the

podzolic process less expressive. Generally the mountain forest meadow soils are young soils.

Mountain-Meadow Soils (Hyperdistric Umbrisols)

Mountain meadow soils are characterized by non differentiated profiles. The soil profile usually

has the following horizons: At-A-B-BC. The main diagnostical signs are a well-expressed humus

horizon over a small weathering horizon.

In Georgia mountain meadow soils are absolutely dominant. Their total area is 1.758.200 ha,

which is 25,1% of the territory.

Mountain meadow soils are widely distributed in subalpine and alpine zones of the Caucasus

and the Transcaucasia southern mountains, at 1.800 (2.000)m to 3.200 (3.500)m a.s.l.. The

hypsometric limits of their distribution change according to the distance between the mountains

and the sea, the physico-geographic conditions of specific mountain massifs and the farming

influence of man. In the Great Caucasus the hypsometic distribution amplitude of this soil is

over 1.300m, and more than in the Transcaucasian southern mountains.

Mountain meadow soils border with raw soils of the subalpine and alpine belts, mountain

meadow chernozem like and mountain forest meadow soils of the subalpine belt.

The territory of the upper forest belt (above 1.900-2.000m) belongs to the high mountain zone,

i.e. areas without trees and bushes (except Rhodondron). Besides, from 1.900m (2.000m) to

2.800m a.s.l., there is the subalpine zone from 2.800m to 3.200 m the alpine, and higher up the

nival zone.

The mountain meadow soils are formed under extreme climatic conditions, which are

characterized by long winters (with long snow cover) and cool summers. The period without

frost lasts 3-5 months. The period of vegetation growth is 3-4 months. The average temperature

of January fluctuates between -120C and -5,20C, in April between -1,60C and 5,60C, in July

between 7,3 and 14,40C.The average monthly temperature fluctuates strongly. The average

annual precipitation is 718-1.503mm with a maximum in May. The average annual air humidity

138

ranges from 68% to 81% with a humidity coefficient 6-7, but in warm periods, in spite of the

summer maximum precipitation, it sharply drops to 1,1. This may be explained by the high

evaporation. The snow cover remains during 5-7 months and its maximum is in March. The

climate of the mountains is characterized by high sun radiation, but the sum of the active

temperature is low and fluctuates between 600-1.5000C. This cold climate of the high

mountains supports an intensive weathering of the rocks and this leads to an accumulation of a

great number of rock fragments on the soil surface.

The relief of the high mountains reflects the influence of vertical zones. In the zone of the upper

range an erosion-denudation relief predominates, in which forms of frost phenomena

predominate. Besides this, we meet forms of relief created by quarternary volcanism. At lower

levels erosion gorges are common, with sufficiently steep slopes and in some places with vast

areas of alluvial plains. Thus, in the high mountains the following forms of relief can be found:

1) old peneplain-level (“cut”) ranges; 2) glacial relief – care, circus, terrace areas; 3) volcanic

relief – plateaus (south mountains) and 4) erosion relief. Glacial and erosion high mountain

reliefs are mainly covered by rock fragments and stones, but elements of the old peneplain and

volcanic relief are covered with turf of grass vegetation. In spite of the fact that the high

mountain geomorphology is denudative, the destructive type of relief, in comparison with

mountain forest relief, is characterized by soft forms.

The geological structure of the high mountains is rather complex. In West Georgia there are

crystalline schists, crystalline silica schists and crystalline diorites and clay stones (Svaneti,

Racha-Lechkhumi). Acid crystalline rocks, granites and gneises are widely spread (Svaneti and

Abkhazia). The geology of the East Georgian high mountains is characterized by clay-schists and

sandstones. They are the main components, while the peaks of the mountains are buildt by

volcanic rocks. In the construction of the Tsiv-Gombory range tertiary sediments and

conglomerates take part. In the High Caucasus we can find more sediments. In the mountain

meadow zone of the South Caucasus andesites, porfyrites, trachytes and also syenites and

introzonal eruptive rocks are found.

The vegetation of the high mountains is characterized by a sharply expressed zonality. The

vegetation of the subalpine belts is quite inhomogeneous. They unite both meadow and

meadow-steppe types of vegetation including subalpine forests. In the vegetation cover of the

subalpine belt, shrubs, shrub-mixed grasses and mixed grasses communities predominate.

Among them the leading part belongs to Bromus variegatus, Phleum pratense, Agrostis, Festuca

ovina and others. Leguminoses have a moderate distribution and are presented by Trifolium

mountanum and also Medicago glutinosa. The grass cover of the high mountains is dense and

139

high and is mainly presented by different mesophile species. In comparatively dry conditions

the mesophile high grass vegetation changes to xerophytic vegetation.

The subalpine vegetation conditionally includes secondary meadows which are formed at the

upper forest boarder as a result of forest cuttings.

In the alpine belt two types of vegetation predominate – alpine carpet, turf forming grasses with

elements of mixed grasses and grass vegetation with Triticum and Carex on convex relief

surfaces usual Carex-mixed grass or mixed grass-Carex meadows occur. There are also Festuca-

Carex meadows with predominant Carex and Poa. On large areas we meet Nardus. In dry

conditions a xerophyllic vegetation with Artemisia predominates.

In the nival belt higher vegetation is insignificant and appears between stones in safe places.

As a result denudation processes in mountain meadow soils are comparativly young.

Mountain meadow soils belong to the high mountain soils and are formed under meadow

vegetation, e.g. mountain peat near water springs, or mountain meadow humus on plain areas

and secondary mountain meadow soils – in the upper part of the forest belt but without forests.

There is no difference between the mountain meadow soils in the sub-alpine and alpine belt.

They can only be distinguished by the depth of the humus horizon or of the lative profile. The

absence of any further differentiation in the morphology is explained by their deluvial nature.

The latter is proved by their texture. All soils are characterized by a very uneven distribution of

particle sizes. Mountain meadow soils are loamy to clayey and have an acid or weakly acid

reaction, with high and deep humification; in lower horizons the content of humus sometimes

exceeds 1%. The type of humus is fulvate or humate-fulvate, with predominantly water soluble

fractions, with insufficient nitrogen. According to data by D. Kirvalidze (1993), the nitrogen is

mainly located in the water soluble part. The humic acids are characterized by a low degree of

condensation and welldeveloped alifatic structures. There is a surplus of non-specific organic

compounds, e.g. chlorophyll and green pigments, which are mainly the result of the acid

reaction, a fungal microflora and a very high moisture content. The adsorption complex, as a

rule, is weakly unsaturated and on the average unsaturated. The exchangeable cations are

accumulated in the upper part of the profile, which has a “biogenic” nature. Among the

exchangeable cations usually calcium predominates. The sum of exchangeable cations is low or

average. The soil acidity and the content of absorbed cations explain that between the soil

properties and the soil forming rock nearly no connection exists, what can be explained by the

deluvial nature of the soil.

140

The clay minerals of the mountain meadow soils are hydromicas, chlorites, chlorite-

hydromicans and smectite mixed layer minerals and feldspars.

The content of silicate iron increases with depth, which combines with the general bioclimatic

conditions of the high mountains and is proved by a limited active weathering and soil

formation. The distribution of amorphous iron in the profiles is very irregular.

Thus, the mountain meadow soils are characterized by an average or little depth, turf material of

the surface, loamy or clayey texture, mainly acid or weakly acid reaction, with high and deep

humification, with a low or average base saturation, an unequal distribution of mineral fractions

and total oxides, and show a siallitic type of weathering. In the clay fraction hydromicas and

chlorites predominate, fulvate and humate-fulvate type of humus, an increasing content of

silicate iron with depth.

The basic soil forming processes of mountain forest meadow soils are: siallitization and humus

formation.

Mountain meadow soils differ from mountain forest meadow soils (which form in the lower part

of the subalpine belt) by dark color, better and firmer structuring, skeleton, higher base

saturation, higher content of mobile iron.

Mountain meadow soils differ from mountain meadow chernozems by lighter color, more stable

structure, more acid reaction, lower base saturation, less content of humus and fulvatic type of

humus.

Fig. 17. Basic parameters of the mountain meadow soils.

The group of high-mountain soils, besides mountain meadow soils, involves also further soil

types.

141

Mountain peat soils (near water sources, rivers or lakes) are characterized by peat horizons, the

absence of turf, a bad structuring, with signs of gley formation, more or less uniform distribution

of different textural fractions, loamy and clayey texture, insignificant content of main oxides,

siallitic type of mineral weathering, noticeable amount of amorphous and crystalline iron,

fulvatic type of humus, increased content of water-insoluble organic remnants, high and deep

humification, acid reaction, unsaturation.

Mountain meadow humus-illuvial soils are characterized by the existence of a small humus

horizon, (which is the result of humus retinization*), with irregular texture, comparatively

uniform distribution of oxides, fulvatic ar humate-fulvatic type of humus, very high content of

humus in the upper horizon, an average degree of the organic matter humification, acid

reaction,an average base saturation capacity and a high degree of unsaturation.

Secondary mountain meadow soilsare characterized by a sufficiently deep profile, with signs of

“forest” soil formation (nut or firm crumby structure, clayization, presence of incrustation of

clay), loamy or clayey texture, predominantly hydromicas and chlorites in the clay fraction and

an eluvial-deluvial distribution of oxides, fulvatic type of humus, high content of humus in the

upper horizon, sharply decreasing with depth, low degree of the organic matter humification,

low content of the water-insoluble organics, humic and fulvic acids, accumulation of non

silicate iron in the middle and upper part of the profile, a high amount of amorphous iron, acid

reaction, high and deep humification, average base saturation.

Mountain meadow soils are mainly formed by the weathering products of compact rocks and

occupy all positions of the upper parts of the mountains and slopes. The climatic conditions are

characterized by a surplus of precipitation. The precipitation exceeds 2-3 times the evaporation,

which determines the hydrology of the soils. The extreme climatic conditions (limitation of the

vegetation period, frost and snow during winter time, etc.) intensify the physical weathering of

rocks and minerals and limit the chemical weathering. The vegetation cover is medium grass-

subalpine and low-grass-alpine meadows and sometimes bushes.

The soil profile is characterized by a weak differentiation and little depth, high base saturation

(which decreases with depth) and high water permeability (which also decreases in the lower

horizons). They contain a high amount of humus. There are many weakly humified compounds,

which give them a “coarse” character. In the humus fulvic acids predominate. In the mineral

part of the soil a high content of free iron oxides exists. The soil is characterized by acid

reaction, low base saturation and a weak saturation capacity.

*Process of accumulation of coagulated humus through freezing of the upper soil layer. As a specific brown

or brown-red humus-illuvial horizons are formed.

142

The main soil forming process is humus formation, sod formation and also structure formation.

The main process is leaching. During humus siallitization an intensive humus formation and

humus accumulation is visible. The clay formation is without noticeable signs of illuviation. Sod

processes are also characterized by intensive humus formation and humus accumulation under

the influence of a dense grass vegetation. In mountain peat soils the formation of peat and gley

are dominant. Mountain meadow humus illuvial soils are marked by humus illuviation and

retinization processes. Secondary mountain meadow soils are characterized by the processes

lessivage and siallitization under forest vegetation.

The main type of the high mountain soils is the mountain meadow soil, which fully reflects the

main properties of the examined soils. Mountain meadow soils are formed on acid fersiallitic

weathered rocks, which have first developed on saturated siallitic weathered rocks. In this case

first mountain meadow chernozems like and mountain meadow steppe soils were developed.

The following evolution occurred through the change of soil forming conditions by the

anthropogenic change of the vegetation: the felling of forests at their upper border of

distribution promotes the development of grass vegetation with the initiation of meadow

processes and the formation of secondary mountain-meadow soils. In the upper part of the soil

profile morphologically the mountain meadow characteristics dominates, and in the lower parts

the forest soil characteristics do. The evolution of secondary mountain meadow and brown

forest soils is extremely dynamic. Depending on the prevailing local conditions e.g. by the

change of vegetation, the characteristics of the soils also change.

The third soil evolution type is charactized by changes of the geomorphological conditions.

Most typically these relations are expressed between mountain meadow and mountain meadow

humus-illuvial soil and mountain meadow and mountain peat soils.

The fourth group of soil evolution is characterized by natural changes of the vegetation.

Finally, the fifth group of evolution is connected with climatic changes which in their turn

determine weathering changes of the rocks.

Mountain Meadow Chernozems (Phaeozems)

Mountain meadow chernozems are characterized by an undifferentiated profile and a mighty

humus horizon. The soil profile usually has the following horizons: A11-A111-BC or A11-A111-

B-BC. Its main diagnostic signs are well expressed by mighty humus horizons.

In Georgia these soils occupy 109.600 ha, which is 1,6% of the territory.

Mountain meadow chernozems are distributed in South Georgia in subalpine and alpine zones

above 1.800 (2.000)m of altitude.

This soil borders with nival primitive, subalpine and alpine belt mountain meadow and

subalpine belt mountain meadow forest soils.

Mountain meadow chernozems are developed in high mountain zones under alpine and

subalpine steppe meadows or meadow steppes. The relief is characterized by a volcanic plateau,

the central part of which is occupied by two meridian systems of volcanic cones – Kechute and

Abeksamare range. The rocks are mainly basic volcanic rocks, andesite basalts and basalts.

The climate is cold with short, cool summers and long severe winters. The coldest month is

January with a temperature of -7,8 0C, the warmest is August with 13,6 0C. The average annual

temperature is 3,2 0C. The duration of the vegetation period is four months. The period without

frost makes one to two months. The average annual precipitation is 605 mm. The maximum of

precipitation is in April till June. The average annual relative humidity of air reaches 78%, the

humidity coefficient is 1-3. The water regime of the soil is leaching, but in regions with

moderate moisture and with drought periods it is periodically leaching.

In the meadow vegetationFestuca and Carex predominate. Among other species, Bromus

variegatus, Trifolium, Koeleria are worth mentioning. Meadows with Festuca are met in

different conditions – from dry to humid, from steep slopes to leveled areas, what can be

explained by the plasticity of the species. The nutritions value of this meadow is average, but

sheep graze well.Nardus is also frequently met.

Mountain meadow chernozems are characterized by weakly acid reaction, high content of

humus (A11-8,43-12,61 %) and deep humification (in the BC content of humus 2,34-5,35%)

humate type of humus, high base saturation (34,27-47,80cmol kg-1), weakly desaturated, loam

and clay texture, increased content of silt fraction, hydromicas are predominant as clay

minerals.

The basic elementary soil forming processes of mountain meadow chernozems are: humus

siallitization, humus formation, sod formation and structuring.

144

Mountain meadow chernozems differ from mountain meadow soils by a dark color, firm

structure, less acid reaction, high base saturation, high content of humus, deep humification and

a humate type of humus.

Mountain meadow chernozems differ from chernozems by less expressed differentiation of the

genetic horizons, absence of carbonates, higher pore volume.

Mountain meadow chernozems unite three subtypes of soil: typical, leached and carbonatic.

Mountain meadow chernozems by morphological structure correspond to the characteristic

discription of the type. It is characterized by weakly acid or neutral reaction, average sign of

adsorbtion capacity and average degree of base saturation.

Fig. 18. Basic parameters of the mountain meadow chernozems.

Leached mountain meadow chernozems are distinguished from the typical by the fact that it

does not react with 10% HCL; less firm structure, increased depth, weakly acid reaction, low

adsorbtion.

The carbonatic mountain meadow chernozem is characterized by the presence of carbonate in

the whole profile, weakly alkaline reaction and high adsorbtion capacity.

The mountain meadow chernozem is formed on basic rocks, which mainly define the formation

of the humate humus and the increased content of the II fraction of humic acids which are

connected with calcium.

This determines not only the dark color of the profile, but also the compact grain structure. The

petrographic content of the rocks influences not only the accumulation of humus and some

other properties, but also the type of the vegetation cover. All these characteristics resemble to

chernozems without free carbonates.

145

Andosols (Andosols)

Andosols are characterized by a dark color of the upper horizon, a loamy texture, friable

construction and a fine pie-like or lump structure.

Andosols are characterized by the following horizons: A1/-A1//-BC1-BC2orA1/-A1//-B1-B2-

BCor A-B-BC1-BC2 or A-AB-B1-B2-BC or A1/-A1//-C-CD.They are mainly characterized by a

dark or very dark cinnamonic (10 YR 2,5/1,5; 10 YR 2,5/2)color of the humus horizon, well

expressed grain-lump or thin-grain structure, a friable constuction and a loamy texture.

Andosols represent one of the soil groups of the World Reference Base for Soil Resources

(WRB). In the world their total area makes 110 mln ha. The name is of Japanese origin: “An”

means black and “Do” means soil.

Volcanic soils like andosols have different genetic types, which correspond to different

geographic zones. Generally the area of andosols coincides with the area of volcanic rocks. The

soils which are formed on volcanic rocks must have andic and/or vitric properties (World

Reference Base for Soil Resources,2006).

In Georgia these soils are distributed on the Javakheti upland, the Adjara-Trialeti range (in the

environs of the Goderdzi pass), and the Borjomi gorge and its environs.

Javakheti upland belongs to the central volcanic, vast and geomorphologically complex region.

Its foundation is mio-pliocene volcanic sedimentary deposits “Goderdzi retinue”, which is

covered by quarternary dolerite basalt. The Javakheti range is built up of basalt, andesite-basalt

lava, pyroxen-andesite.

On the Javakheti upland we meet the comparatively small plateaus of Akhalkalaki, Gomareti,

Tsalka and Dmanisi. The Tsalka plateau is located in the north-eastern part. It is mainly built of

dolorite, andesic basalt and lake alluvial sediments. The age is between Pliocene and

Holocene(Maruashvili, 1964; Tutberidze, 2004).

In the central part of the Adjara-Trialeti depot system (range), which borders the northern

volcanic region of Georgia, there are paleocene-lower eocene volcanic-sedimentary deposits, so

called Borjomi flysh, which involves the neogen-anthropogene age volcanic and volcanic-

sedimentary deposit formations. Volcanic products of the neogen-antropogene are andesites,

andesite-basalts, basalts, dolorites, obsidians. Volcanic ashes and volcanic sands are also

observed.

The Javakheti and Tsalka-Dmanisi volcanic uplands are characterized by a moderately dry

continental climate. On the Javakheti upland the winter is cold, comparatively dry, while the

146

summer is long and cool. On the Tsalka-Dmanisi upland the climate is moderately moist, with

cold winters, long summers and two maxima of precipitation. The average annual temperature

fluctuates within 3,9-7,8 0C.The coldest month is January, when the temperature falls from 2,8

to -8,1 0C, the temperature of the warmest months, July and August, does not exceed 14,5-18,2 0C. The amount of the annual precipitation reaches 533-698 mm .Most of the precipitation

occurs in the comparatively warm months (IV-X).

In the Adjara-Trialeti range (Environs of Goderdzi pass) the average annual temperature

fluctuates within 3,9-7,8 0C. The coldest month is January, when the temperature falls from -

4,1-0,9 0C, the warmest months are July and August, when the temperature does not exceed

18,6-19,40C. The annual precipitation amounts to 538-1.177mm.

In the Trialeti range (Borjomi gorge and its environs) the average annual temperature fluctuates

within 0,1-7,3 0C. The coldest monthis January, when thetemperature falls to -4,1 --0,9 0C, the

warmest month is August with a temperature of 9,6-18,0 0C. The amount of the annual

precipitation is 569-1.212mm.Most of precipitation occurs in the comparatively warm months

(IV-X).

The vegetation cover of the Javakheti and Tsalka-Dmanisi volcanic gorges is mainly mountain

steppe and a transition to meadow vegetation. The area of mountain steppe is located at 1.200-

1.800m a.s.l. Above these steppes there are subalpine meadows. The mountain steppe vegetation

includes: a) Andropogon, b) Stipa, c) Festuca andd) mixed grass associations.

In the high mountains of the Adjara-Trialeti gorge the subalpine vegetation is composed of

subalpine forests, high mountain bushes (Rhododendron, Juniperus), subalpine high grasses and

subalpine meadows (Makhatadze, Urushadze, 1972).

In the forests of the western part of the Trialeti range beech and dark coniferous forests occupy

a significant area.

Andosols are characterized by acid reaction, loamy texture and a content of silt>10%, high

content of humus and deep humification, high base saturation; within the absorbed bases Ca

predominates over Mg.

Specific physical properties of andosols are low bulk density, partly connected with the

abundance of non-silicate (amorphous) minerals or with presence of Al-humus, water unsoluble

complexes. In andosols the high content of organic matter determines the low bulk density and

the friable texture, which influence soil fertility and play a positive role in the supply of

nutrients.

147

Andosols are characterized by the content of extracted AL and ½Fe in oxalate. This diagnostic

criterium determines the properties of andic or vitric. Diagnostic criterion for andic is: ≥2%

Alox+ ½ Feox, but for vitric - ≥0,4% Alox+ ½ Feox.

An importantindex of andosols is the phosphorusfixation(for vitric ≥25% and for andic ≥85%),

which is related with the formation of unsoluble phosphates. The high adsorption ability of

phosphates is connected with the formation/accumulation of amorphous sesquioxides and the

alophans, which determine the processes of weathering. The fixation of phosphorus by andosols

creates problems in their use in agriculture. To solve this problem it is necessary to carry out

appropriate reclamation measures: liming of the soil, fertilization with organic and phosphorus

fertilizers.

Fig. 19. Basic parameters of Andosols.

The basic elementary soil forming processes of andosols are: humus accumulation, humus

formation, siallitization.

Andosols differ from mountain meadow chernozems by darker color, predominance of

allophane, imogolite and ferric hydrate, andic and vitric diagnostic signs, low bulk density of the

humus horizon, the content of extraction of Al+1/2Fe by oxalate and the ability of phosphorus

fixation.

Andosols differ from mountain forest-meadow soils by darker color, grain structure of humus

horizons, predominance of allophane, imogolite and ferrichydrate, andic and vitric diagnostic

signs, low bulk density of the humus horizon, content of extraction in oxalat(Al+1/2Fe), ability

for phosphorus fixation.

Andosols are divided into two subtypes: typical and southern. The basis of classification is the

different mineral content of the andic horizons.

148

Typical andosols are characterized by a predominance of allophanes.

Southern andosols are characterized by a predominance of volcanic glasses.

Andosols are formed mountainous areas within a broad range of thermic conditions, under

different vegetation (Duchaufour, 2004). The fast weathering of a porus substratum supports the

accumulation of stable organo-mineral junctions and the formation of non crystalline minerals,

especially allophane and imogolite (Targulian, Gerasimova, 2007).

Typical andosols are characterized by a high content of allophans and amorphous minerals and a

significant accumulation of organic matter. Andosols, which are formed on non volcanic rocks,

are non allophane andosols, which are characterized by aid reaction, and a high content of Al in

the exchange complex. The formation of such soils is directly related with cold and humid

climate, also on basic and medium rocks (Delaux, Strebl, Maes and et.al, 2004).

The basic diagnostic feature of the andosols is existence of an andic horizon, which is mainly the

result of moderate weathering of pyroclastic sediments, although they may be found on non-

volvanic materials (loesses, products of ferallitic weathering). The surface andic horizon is very

dark, with a content of >5% of organic matter, friable, characterized by a low bulk density and

mainly loamy and clayey texture. Regarding the reaction they are divided into silandic (pH

fluctuates from acid to neutral and contains allophans) and andic (pH strong acid or acid and

rich in complex organic-aluminum compounds) horizons.

Another important criterion of Andosols is the vitric horizon, which is a horizon rich in

primary minerals formed as a result of volcanic glass from volcanic eruptions. It differs from

andic by less weathering, which is proved by a higher content of volcanic glass, and a low

content of non-crystalline pedogenetic minerals.

The formation of non-crystalline materials (compounds of active Al and Fe)and the

accumulation of organic matter are dominant pedogenetic processes, which take place on

volcanic materials in most soils. The combination of these processes is called “Andosolization”

(Duchaufour, 1978).

Saline Soils (Vertic Solonchaks, Mollic Solonetz)

Saline soils unite solonchaks and solonetzes. Solonchaks contain soluble salts until the surface,

solonetzes only at different depths of the low horizons.

The total area of the saline soils is 1,6% (112.600 ha). These soils are widely distributed on the

plains of East Georgia: the Alazani, Eldari, Taribana-Natbeuli, Lakbe, Shavmindvris

149

accumulative valleys, and on the inclined valleys and slopes of erosive watersheds of the

Chabandari and Donguz-dara desert. Moreover, they are met in Kvemo Kartli (Gardabani,

Marneuli, Samgori and Krtsanisi valley) and fragmentarily in Shua Kartli.

The climate is dry subtropical with hot summers and warm, almost snowless winters. The

average annual temperature is 12,1-12,5 0C. The sum of the active temperature is 4.000-4.500 0C.

The duration of the vegetation period is seven months. The amount of the annual precipitation

is 380- 600mm, with a minimum in winter and a maximum in May and June. The moisture

coefficient is 0,33-0,50.

The relief is characterized by intermountain depressions with aluvial plains and young natural

lakes with water accumulation. Solochaks are mainly distributed in depressions, but solonetzes

on comparatively old elevations. According to the development of the relief the formation level

ground water is high, which significantly influences the soil. Soil forming rocks are from the

upper pliocene, together with aluvial and proluvial-deluvial and saline sediments and clays.

The vegetation is mainly Artemisia and Andropogon.

Saline soils are divided into two groups: 1) solonchaks and 2) solonetzes. Solonchaks are

characterized by a high content of soluble salts, but solonetzes are characterized by absorbed

sodium and alkaline reaction.

Solonchaks are characterized by heavy texture, mainly clays. In the absorbed cations

predominates calcium, but sodium and magnesium are present in a sufficient quantity. The

content of humus is low and decreases sharply with depth. The clay minerals are

montmorillonite and hydrous micas.

Saline soils contain different quantities of salts. In Solonchaks the content within the upper

layers is 1,76-3,18%, but with depth 3,5-3,6%. In strong saline soils the content of salts in the

upper layers is less and increases sharply in the illuvial horizon. In average saline soil the

horizon with salt is deeper and contains soluble salts. Salinization has a chloride-sulphate

character. Here we also meet soda solonchaks. In the saline soils of Georgia mainly sodium

sulphate–glauber salt and chlorides occur. The soil in general is highly alkaline.

Saline are characterized by difficult glauber water and air properties, which are explained by the

heavy texture, bad structure and an increased content of montmorillonite.

Solonetzes are also characterized by heavy texture. Clay minerals are mainly montmorillonite

and hydro micas. The content of the main oxides fluctuates sharply, with depth the content of

silica decreases, while the sesquioxides increase. The soil is characterizedby increased content of

K20 and Na20.

150

In comparison with solonchaks, the solonetzes occupy larger areas.

Also the content of humus fluctuates sharply. A higher content of humus is observed in the

weak solonchaks and a low in strong and average solonchaks.

Solonetzes are characterized by different contents of soluble salts. The formation of solonetzes

depends mainly on the adsorbed Na on the exchange complex, which can reach 40%. Most of

the solonetzes in Georgia are characterized by a high content of adsorbed magnesium, which

reinforces salonetzization. In Georgia we meet sodium, magnesium-sodium and sodium-

magnesium solonetzes.

The solonetzes are characterized by a very low water permeability.

Fig. 20. Basic parameters of saline soils.

Solonchaks contain soluble salts until the surface, but solonetzes only at different depths in the

lower layers.

According to the hydrological conditions, solonchaks and solonetzes are divided into

hydromorphic and automorphic soils. Hydromorphic solonchaks and solonetzes are developed

in conditions of high saline ground-water.

In automorphic solonchaks the saline ground water is located deeply down (to 10 m).

Solonchaks and solonetzes are divided into the following subtypes:1) typical, 2) meadow, 3) bog,

4) secondary.

The profile of typical solonchaks and solonetzes is weakly differentiated and is distinguished by

the content of salts. The ground water is located nearby.

Meadow solonchaks and solonetzes contain comparatively less salts and are formed under less

saline ground water conditions.

151

Bog solonchaks and solonetzes are characterized by a high content of salts and a gleyization of

the profile. They are formed in more humid conditions.

Secondary solonchaks and solonetzes are formed as a result of increased ground water tables due

to improper irrigation and accumulation of salts in the surface.

The humus horizon of the solonetzes does not contain salts but contains adsorbed sodium,

which determines its solonetzization – high alkaline reaction, formation of soda, high

flocculation, soluble humus, peptizaion of colloids and poor water permeability; in dry

conditions with increased compactness, but with moisture swampy.

Solonetzes are divided into: 1) meadow-steppe, 2) steppe, 3) half desert.

According to salinization we distinguish: 1) soda, 2) mixed (soda-sulphate-chloride), 3) chloride

solonetzes. According to absorbed sodium: 1) very little absorbed sodium up to 10%, 2) little 10-

25%, 3) average 25-40%, 4) strong solonetzes >40%.

Saline soils are Solonetzes, due to the presence of a natric horizon or Solonchak due to the

presence of a salichorizon.

Alluvial Soils (Gleyic Fluvisols, Eutric Fluvisols, Dystric Fluvisols)

Alluvial soils are characterized by regular flooding and the sedimentation of new alluvial layers.

This soil is characterized by various hydrological regimes, constructions and properties. Its

properties are mainly determined by the nature of the basin, where these soils are developed.

The soil profile usually has the following structure: A-BC-C-CD.

In Georgia the total area of alluvial soil is 351.400 ha (5,0%). They are formed on the whole

territory of Georgia in different zones.

Alluvial soils are formed in different natural regions and in each specific case they are

characterized by the climate of this area. The alluvial material on which these soils are

developed is also rather diverse.The natural vegetation is a flood vegetation. Great areas of

alluvial soils are under different agricultural cropping.

Alluvial soils are characterized by acid, neutral and alkali reactions depending on the basin in

which they are formed. The content of humus is average or low, the soil profile is deeply

humified, the content of nitrogen is high or average, but the base saturation is low or average.

The layered structure of this soil (first of all according to texture) is one of the diagnosticsigns

because the main oxides are more or less equalin the soil matrix and in the clay fraction.

152

Clay minerals show a broad spectrum – montmorillonite, kaolinite, halloysite, hydrous micas,

and others. The different forms of iron are unevenly distributed. Besides the content of silicate

ironthe non-silicate predominates.

The basic soil forming processes of alluvial soils are humus formation, meadow formation and

gleyization.

Alluvial soils differ from zonal soils by more weakly developed profiles, layered structure, signs

of gleyization.

Alluvial soils belong to the Fluvisols soil group. The following main characteristics have been defined:

classifier fluvic which means presence of fluvic soil matter from soil surface to 100cm of depth. The main

diagnostic criteria is the stratification of the soil mass, which may be marked by Corg, which

decreases with depth or is within 100cm not less than 0,2%. The classifier gleyic means the

presence of gleyic properties from the soil surface to 100cm of depth. Gleyic properties are

expressed by the gleyic color, which is a gleyic index. Gleyic means oxidation-reduction

conditions. The indexes of gley are red, black or yellow color of the surface of aggregates, within

aggregates or in the depth of the soil profile with a grey-blue color. In alluvial soils calcaric and

eutric classifiers are also expressed.

Fig. 21. Basic parameters of alluvial soils.

Alluvial soil unite two soil types: sod acid and sod saturated. Alluvial sod acid soils are mainly

formed in the high mountains and forest zones of West and East Georgia. This type is divided

into several subtypes: layered-primitive, striped, ordinary and podzolized.

The alluvial sod acid primitive soil is the youngest soil. It is formed under scarce grass

vegetation. The morphological signs of soil formation are weakly expressed. The soil has low

productivity.

153

Alluvial sod acid layered soils are characterized by an intensive sod formation, layered structure,

low productivity. It is used for ploughingand hay making.

Alluvial sod acid ordinary soils ate formed on differently textured alluvions on high central

alluvial plains. They are characterized by a deep profile, a well expressed humus horizon, a high

content of humus and contains some nutrients.

The alluvial sod acid podzolized soils are formed on differently textured alluvions on the high

and central alluvial plains under forest with mixed grass meadows and moss-grasses. The profile

is rather differentiated and is characterized by the presence of a podzolic horizon.

The alluvial sod saturated soils are formed mainly in the steppe zone of East Georgia. This typeis

divided into three subtypes: layered-primitive, layered and ordinary.

Alluvial sod saturated layered-primitive soils are characterized by well expressed strongly

layeredsoil forming alluvions with weak humus accumulation. In the soil profile are marked or

weakly expressed sod formations.

The alluvial sod saturated layered soils are characterized by well expressed layering of the soil

forming alluvions. The Humus horizon is well expressed. The soil often has carbonate with signs

of gleyization.

Alluvial sod saturated ordinary soils are characterized by weakly expressed layering and a

mighty humus horizon.

Alluvial soils are formed as a result of two main processes: zonal soil forming and alluvial plains. Far from

river beds zonal processes are strengthened, but near to it, on the contrary, they are weakened.

Fig. 22. Areas occupied by soils of Georgia.*

1 - Brown forest (Cambisols, humic, ferric, eutric, dystric); 2 – Mountain meadow (Umbrisols

hyperdystric); 3 - Cinnamonic (Cambisols chromic, calcaric, humic, eutric); 4 - Alluvial

154

(Fluvisols gleyic, eutric, dystric); 5 – Raw carbonate (Leptosols rendzic); 6 – Yellow brown forest

(Luvisols stagnic, humic, ferric); 7 – Meadow cinnamonic (Cambisols chromic, calcaric, gleyic,

omllic eutric); 8 - Yellow (Luvisols ferric); 9 - Black (Vertisols haplic); 10 – Yellow podzolic

(Acrisols stagnic, efrric); 11 - Chernozems (Chernozems voronic, calcik); 12 - Red (Nitisols

ferralic, haplic); 13 - Bog (Gleysols, dystric, eutric Histosols); 14 – Grey cinnamonic

(Kastanozems calcic, vertic); 15 – Mountain forest meadow (Ubrisols haplic); 16 – Mountain

meadow chernozems (Phaeozems); 17 – Yellow podzolic gley (Acrisols stagnic, ferric, gleyic); 18

– Meadow grey cinnamonic (Kastanozems, haplic, gleyic, vertic); 19 - Saline (Solonchaks vertic,

Solonetzes mollic); 20 - Brown forest black (Chernozems, haplic).

The areas of andosols are not yet defined.

155

HISTORY

The first researchers of red soils were A. Krasnov (1984) and V. Dokuchaev (1899), who

compared them with laterites. K. Glinka (1906) was the first, who separated “Red soils”,

“Laterites” and “Yellow soils” on the world soil map. He regarded red soils as relict soils, which

now undergo the process of podzolization. In the 1930s, under the leadership of B. Polinov

(1933, 1936, 1956) fundamental investigations were conducted, which proved that: 1) in the

humid subtropics of West Georgia on the red color weathering mantle acid soils develop; 2) the

formation of different variations of soils are connected with different forms of the weathering

mantle; 3) in most cases temporary soils are younger than the weathering mantle.

Among Georgian soil scientists D. Gedevanishvili was the first, who studied soils near the

Kintrishi gorge (1912). In his work M. Sabashvili (1936, 1948) distinguished characteristics of

different variations of red soils and regularities of their geographical distribution. The physical

properties, the hydrological regime and the content of soil water were investigated by M.

Daraselia (1935, 1939, 1949, 1974).A. Romaskevich (1974) and Sh. Palavandisvili (1987) wrote

monographs on Georgian red soils.

Yellow soils as an independent type of soils were found and for the first time described in the

Lenkoran region in Azerbaijan by V. Akimtzev (1926). The name “yellow soils” was accepted on

the basis of similarities with the lower horizons of red soils of West Georgia, which developed

on the yellowish colored weathering mantle of rocks. Early descriptions based on data were

presented by P. Kosovich (1910), I. Vitin (1914), S. Zakharov (1913, 1924).

The yellow soils were thoroughly investigated by M. Sabashvili (1936, 1945). He was the first

who found out that their development depends on the nature of the parent rocks. Initially, the

yellow soils were considered as subtypes of red soils. Nowadays, these soils are classified as a

separate genetic type.

One of the first researchers of bog soils in the Kolkheti lowland was D. Gedevanishvili, who

worked out the first genetic classification of these soils in the 1920s. Later, these soils were

investigated by S. Zakharov, B. Philosofov, R. Papisov, G. Kostava, A. Motserelia and T.

Ramishvili.

The interpretations of the bog formation in the Kolkheti lowland differ greatly. According to A.

Motserelia, the formation of bog is connected with precipitation and superficial water from the

rivers beds. According to G. Kostava, bog processes are connected with ground water and soil-

ground water.

156

The first scientist studying yellow podzolic soils was D. Gedevanishvili (1912, 1927), who named

it “Subtropical Podzol”. He distinguished it from northern podzols and connected it with

subtropical (yellow) soils. This name was shared by many scientists (Vitin, 1914; Zakharov,

1924, 1935; Shulga, 1924; Kovda, 1934; Polinov, 1930; Sabashvili, 1937, 1948; Daraselia, 1949

and others).

In B. Polinov’s opinion (1930), the relationship of the yellow podzolic soil to “real” podzols is

similar to the misinterpretation of the relationship between the grey soilsand the chernozems.

V. Kovda (1934) considered thesesoils podzols according to thefollowing indicators: 1) visible

subtropicalpodzol formation by acidity and base desaturation, 2) great thickness of the podzolic

horizon, 3) partial movement of sesquioxides into deeper horizons and accumulation as

concretions, 4) separation of silica and sesquioxides with accumulation of silica in the upper

horizon. Moreover, formation of concretions in the whole soil profile.

M. Sabashvili (1936) noted, that this formation of “ortstein” can be explained by leaching

organic matter and sesquioxides into lower horizons. K. Bogatirev (1954) was the first who did

not classify this soil as podzol, but explained it through surface gley processes.

As a result of a field excursion in 1963 (with the participation of one of the authors, T.

Urushadze), I. Gerasimov called this subtropical podzol of West Georgia “subtropical

pseudopodzol”. S. Zonn (1971, 1974) was of the same opinion. In pseudopodzols two basic soil

forming processes are important: leaching and superficial gleyization. These processes

wereanalyzed in detail by A. Romaskevich (1966), N. Shonia (1970)and S. Zonn and S. Shonia

(1971).

In the article “What is the subtropical podzol of Abkhazia?”I. Gerasimov presumed that the

existence of real podzol at the Black Sea coast of the Caucasus is an absurd paradox. In S. Zonn’s

opinion, the subtropical soil formation, whichis expressed in the accumulation of iron and

aluminum and losses of silica, excludes podzolization.The character of this soil is of gleyic, but

not of podzolic nature.

The water regime of this soil was discussed by M. Daraselia (1947), T. Urushadze and B.

Mlokosevich (1976). V. Lezhava, L. Ilina, S Gendler (1984) investigated the morphology of

concretions, of the microstructure and of the mineralogical compositions.

The yellow podzolic gley soils were investigated in the same way as yellow podzolic soils. A.

Motzerelia (1974) believed that under the conditions of the Kolkheti lowland yellow

podzolicgley soils occur as two subtypes: 1) developed on contemporary river terraces and 2)

developed as yellow podzolicgley soils on old terraces. The yellow podzolic gley soils developed

157

on contemporary terraces of rivers are marked with distinct humus horizons and with well

expressed gleyic features. In the deeper layers the gleyization in creases and below 50-60cm a

typical gley horizon is often visible. In the whole profile concretions can be observed. The

yellow podzolic gley soils formed on the old terraces show well differentiated genetic horizons

with a weak humus horizon. Gleyization is already observed on the surface and gradually

increases with depth. The ortstein horizons are well expressed.

According to G. Tarasashvili (1938), the West Georgian forest soils have increased acidity,

strong desaturation and some other peculiarities. M. Sabashvili (1948) found out, that some

forest soils of West Georgia have a strong desaturation (in comparison to brown forest soils), and

anacid reaction. He attributed them to red colored brown forest soils as a transition from brown

forest soils to red soils.

During a field excursion in 1963 inBatumi, on the slopes of the mountain Mtirala (in which one

of the authors, T. Urushadze, took part), I. Gerasimov called them yellow brown forest soils to

underline the characteristics between brown forest soils of the moderate warm belts and the

soils of the humid subtropics. S. Zonn (1966) expressed his opinion on a possible existence of

yellow brown forest soils.

On the basis of his investignations on soil characteristics and soil forming processes, T.

Urushadze (1967) was the first one who distinguished yellow brown forest soils as a separate

genetical soil type. His investigations were used by Japanese scientists as a basis for their

research. Ichiro Kano (1970) and Sutzuki Nagatsuki (1971) used soil forming factors of yellow

brown forest soils, their diagnostic features and other data to determine yellow brown forest

soils in Japan as an independent soil type. T. Urushadze’s data on yellow brown forest soils were

published in textbooks,in Poland by Z. Prisinkevich (1982) and in Russia by G. Dobrovolsky and

I. Urusevskaia (1984 and 2004 accordingly). These materials were also published in the

monograph “Soils of Georgia” (1997) by T. Urushadze, as well as in the new soil map of Georgia

at a scale of 1:500.000, which was prepared under T. Urushadze’s editorship.

The brown forest soil was firstly described as an independent soil type by E. Ramann in 1905 in

Germany. In his opinion brown forest soils do not contain carbonates and sulphates, but clay,

iron hydroxides and iron silicate compounds. The color (yellow or intensive brown) of this soil

depends on the content and type of iron hydroxides.

Such a general characterization made it difficult to consider it a separate soil type.

In 1909 the idea of E. Ramann to describe the brown forest soil as an individual soil type was

supported in Romania by G. Murgoch, who finally introduced the new name: brown forest soil.

158

Finally, this soil type was officially accepted at the 11th International Congress of Soil Science in

1930.

In Georgia the brown forest soils were firstly investigated by B. Prassolov. Initially, the

investigation was inexact and mistaken. The brown forest soils could not only be restricted to

mountain forests, but to all forests in open areas.

The following investigations answered the questions of genesis, geography and classification of

brown forest soils (G. Tarasashvili, 1939, 1956; Gulisasvili, 1942; Sabashvili, 1948; Nakashidze,

1949; Talakhadze, 1959; and N. Tarasashvili, 1965).

The most detailed and fundamental investigations were done by T. Urushadze (1987), who was

the first in Georgia to use new methods of investigation (e.g. micromorphology, X-ray

diffraction, determination of different forms of iron oxides) and gave a comprehensive

characterization. With the example of the brown forest soils of Georgia S. Zonn and T.

Urushadze (1974) described the process of soil formation as a special interaction under

mountainous conditions.

In Georgia this soil was first mapped under this name by T. Urushadze (1987). He described its

genetic development and proved the necessity to distinguish it as a separate soil type. In

literature, soils with similar properties have been known for a long time. V. Kubiena (1953)

explained inhis monograph on European soils, that eutrophic brown forest soils were distributed

in North Ireland and West Germany. He pointed out that this soil had been described by

Khoning-Khuepenin 1930 by the first time. According to V. Kubiena this soil is characterized by

a thick humus horizon, dark brownish color, more or less neutral reaction with predominanceof

montmorillonitein the clay fraction. Theyare formed on volcanic rocks, such as basalts, diabas

and basaltic tuffs.

In Hungary and Romania this soil is named brown forest chernozem, in Poland eutrophic

brown forest soil, in Mongolia and Middle Asia black brown forest soil.

In Georgia this soil was first investigated by V. Akimtsev (1927) under the name of mountain

forest soil. He found out that this soil is well developed on the weathering products of basaltic

lava. More detailed investigation of this soil under oriental oak forests was conducted by T.

Kvinikhidze (1950). According to her investigations this soil is characterizedby a reaction close

to (pH=6,9), high base saturation with low exchangeable hydrogen (2-36 mg-eqv/kg of soil),

medium loamy texture, medium content of humus, high content of silica and sesquioxides. T.

Kvinikhidze described this soil as brown forest soil.

159

In Georgia raw carbonate (sod cabonate) soils were first investigated by S. Zakharov (1926). He

distinguished two varieties developed on limestone and chalky clay in this soil group. Later, this

soil was investigated by G. Talakhadze (1948), M. Sabashvili (1956, 1965), I. Anjaparidze (1965),

E. Nakaidze, N. Archvadze (1977) and T. Chkhaidze (1977).

M. Sabashvili first investigated the chemical content of these soils and elaborated a classification.

G. Talakhadze distinguisted between ordinary raw carbonate soils and rendzic red soils, so called

“terrae-rossae”. Later he described a transition between “rendzic brown forest” and “rendzic

cinnamonic” soils, which he separated from the mountain meadow raw carbonate soils.

Raw carbonate soils of Georgia were widely investigated by T. Chkheidze (1977), in particular

their genesis, geography and classification.

These soils were first investigated by S. Zakharov (1926), who called them chestnut soils. To M.

Sabashvili’s (1948) opinion chestnut soils of East Georgia are similar to chestnut soils of the

southern and south-eastern regions of Russia (according tomorphological and physico-chemical

characteristics) with few differences.

D. Gedevanisvili was the first soil scientist who observed the discrepancy between the East

Georgian chestnut soilsand the local soil forming factors. To correct this discrepancy he called

this soil chestnut soil. R. Kirvalidze (1985) noted that in the manuscript ”Short industrial

characterization of the soil cover in the suburbanzone of Tbilisi” (1933) D. Gedevanishvili had

first used the right name ”grey cinnamonic soil”, which corresponds to the current conception.

The separation of grey cinnamonic soils as a separate zonal type was done by A. Rozanov (1952),

who on the basis of investigations in the lowlands of Mtkvari and Araks concluded, that

different local soil types (grey, brown, chestnut) belong to a new soil type. S Zakharov

considered grey cinnamonic soils as a soil of the dry steppe of the subtropical belts. In East

Transcaucasia he compared grey cinnamonic soils with Kazakhstan chestnut and grey soils and

with the grey-cinnamonic soils of middle Asia and concluded, that the conception about the

existence of grey and chestnut soils in East Transcaucasia is wrong as aresult of improper

investigations.

The investigations by R. Kirvalidze (1976, 1983) and E. Nakaidze (1976, 1980) state that the grey

cinnamonic soils of the dry subtropics of Georgia differ from chestnut soils of dry steppe of sub

boreal belts by soil forming factors, properties and basic processes.

The characteristics of Meadow grey-cinnamonic soils are presented in the publications of R.

Kirvalidze (1976) and E. Nakaidze (1980).

160

Cinnamonic soils were described in Georgia for the first time by S. Zakharov in 1904.He

investigated this soil in the surroundings of Mtskheta, on the northern slope of the mountain

Didgori in an oak hornbeam forest. Later, he described this soil also in Kakheti, on the Tsiv-

Gombori range, in the surroundings of Akhaltsikhe and in other areas. S. Zakharov

distinguished cinnamonic soils clearly from podzols, kastanozems and chernozems, which are

widely distributed in the dry subtropics of Georgia. Apart from this, he compared this soil with

Ramann’s brown forest soil in the South-East of France. Moreover, in the classification of the

soils of Georgia, S. Zakharov distinguished them as a subtype of the forest grey (now brown

forest) soils.

In 1925, the cinnamonic soils were marked in the soil map of Transcaucasia for the first time by

S. Zakharov, V. Akimtzev and I. Imshenetzky.

V. Akimtsev (1927) mapped cinnamonic soils in the Tetritskaro district. Comprehensive

information about cinnamonic soils is contained in A. Sanikidze’s publication, in which the

author analyzes cinnamonic soils in the Kakheti zone. Important investigations of this soil were

achieved by M. Sabashvili (1948, 1949).I.P. Gerasimov (1949) accepted this soil as an

independent genetic type andnamed it cinnamonic soil ofdry subtropical forests and shrubs.

In Georgia cinnamonic soils were further investigated by I. Anjaparidze (1966), E. Nakaidze

(1970) and T. Urushadze (1987), who described the main properties and peculiarities of these

soils through detailed analysis.

The meadow cinnamonic soils were first described by I. Antipov-Karataev and I. Gerasimov

(1945) in Bulgaria. In Georgia this soil was first described by V. Fridland (1957) as soil of the

East Georgian plains and foothills. M Sabashvili (1948, 1957) called this soil old alluvial

(meadow) soil, later ”meadow cinnamonic”.

In the genesis of the meadow cinnamonic soils M. Sabashvili (1965) distinguished two phases:

first, under clearly expressed stages of flooding, a meadow alluvial soil development in the

direction of the cinnamonic soil, and second, when due to climate and human influence the

forest vegetation changed into steppe vegetation.

G. Talakhadze (1964) considered this soil as the first step of cinnamonic soil evolution, caused

by felling of forest species with the subsequent rise of the underground water table, which

contributed to the process of meadowing and directed the cinnamonic soil to a meadow

cinnamonic one.

Further investigations of this soil were performed by R. Kirvalidze (1958), K. Mindeli (1966), V.

Lataria (1967), E. Nakaidze (1968) and T. Urushadze (1987 ).

161

The first data about this soil were presented by V. Dokuchaev, who divided this soil according

to the content of humus into chernozems and chestnut soils. Later, this soil was investigated by

S. Zakharov (1924), B. Klopotovsky (1930), M. Sabashvili (1948, 1965), G. Talakhadze (1958,

1962, 1964), J. Machavariani (1978), I. Gerasimov (1979) and E. Nakaidze (1980).

According to M. Sabashvili (1948) in the lower relief positions on loess sediments, the high

content ofgypsumseems to originate from former lakes. He thinks that the development of the

soil in the Kakheti is similar to the formation of chernozems after forest vegetation. According

to M. Sabashvili the chernozems of Georgia mainly look like southern and usually low and

mediumhumus content chernozems. Later, the ”classical” chernozem nature of this soil became

the subject of discussion.

This soil was widely investigated by G. Talakhadze, who wrote a monography about it. In his

opinion, the origin of one part of this soil is formed under alluvial plain conditions, the other

part related to the evolution of lakes and other forms of abundant water in relief depressions. G.

Talakhadze related the development of chernozems to the transgression and regression of the

big water reservoirs (Sarmat, Akchigal, Apsheron) considering the soil formation as a historic

feature.He also elaborated a classification of this soil.

In 1963 I.Gerasimov while observing these soils in the Ivory range(with the participation of one

of the authors, T. Urushadze)notedthat local “black” soils have a lot in common with the black

soils (smolnitza) of Bulgaria, former Yugoslavia, Albania and other Balcon regions. Later in his

monography, with the use of the data from T. Urushadze, he named this soil “Genetic type of

the subtropical soils of Transcaucasia” as black compact (Terra negra or vertisol). In the same

period, M. Sabashvili and M. Jikaeva published a research paper, in which the compact

chernozem of Kartli was compared with the South-East European “Smolnitza”. J. Machavariani,

too, published about this soil in the western part of inner Kartli.

In V. Volobuev’s opinion the plain steppe soils of East Georgia belong to the black subtropical

soils. The work of E. Nakaidze, which was devoted to grey cinnamonic and black soils, shows

that the black soils are independent genetic types, distributed in dry subtropical steppes of

Transcaucasia and are rather different from chernozems of the moderate belt.

According to S. Zonn (1986), the black and compact soils are known under different names in

different parts of the world, but all of them can be united in the “vertisols” class.

P. Duchaufour (1968) pointed out, that black soils are different from chernozems by humus

complexes with iron and not with calcium.

162

R. Dudal (1963) realized that this soil is known under 40 different names. In India, they are

called “Regurs” or “Black cotton soils”. In Arabic countries of the Mediterranian basin this soil is

known as “Tirses” or “Tuareses”, in Central Africa as “Black tropical clays”, in South-East Europe

as “Smolnitza”, in Indonesia as “Pearls”, in the USA as “Vertisols”.

The first investigator of Georgian chernozems was the founder of the genetic soil science, Prof.

V. Dokuchaev (1851). The analysis of soil samples was done in Tbilisi by the chemist V.

Stakhovsky. The analitical results revealed that chernozems contain 10% and more humus and

have a good structure. V. Dokuchaev stated that this soil is characterized by zonality.

The chernozems were also investigated by the followers of Dokuchaev, among them S.

Zakharov (1906),who noted, thatthey are characterized by a black color of the humus horizon

and a crumby structure, bya brown yellow color of the illuvial horizon, which becomes grey

with depth and, with fragments of andesitic-basalt in the lower part. S. Zakharov could show

that chernozems are regularly distributed in vertical zones: in the lowest zone carbonate

chernozems, higher up ordinary chernozems and in the highest hypsometric belt leached

chernozems.

The chernozems in the southern mountainous region were investigated by B. Klopotovsky, who

distingushed five subtypes: south, ordinary, friable, leached and mountain-meadow chernozems.

The Georgian chernozems were investigated by S. Tsintsadze (1940), P. Sukhmanov (1940), V.

Chkhikvishvili and V. Ambokadze (1948).

G. Talakhadze’s investigations of the Georgian chernozems were the most fundamental ones. He

published a monograph in 1961(Talakhadze, 1961).

In 1914 S. Zakharov investigated the soil of the Caucasian high mountains near the Tskhratskaro

(Trialeti range) and Jvari (Main Caucasus) pass. He statedas characteristic morphological

features: 1) brown color of the upper and cinnamonic color of the lower horizons; 2) small

depths; 3) weak differention of the soil mass; 4) skeletonization; 5) tender peating and ”rooting”.

In S. Zakharov’s opinion the main soil forming process was the accumulation of organic matter

in the upper horizons.

While investigating the mountain forest soils of the Zakatala district A. Voznesensky (1935)

distinguished as a separate type of podzolic soils of the mixed forests and the high mountain rare

oak forests and bushes. O. Mikhailovskay (1936) investigated the high mountain soils, among

them soils of the subalpine forest of Samachablo. In her opinion mountain forest meadow soils

were formed under subalpine forests, but under Rhododendron – subalpine dark peat soils.

163

K. Bogatirev (1947) considered subalpine forests as a transition belt and believed that under

these conditions sod mountain forest soils were formed, which he considered as a particular

geographical form of the high mountain soil formation. G. Akhvlediani and S. Tsintsadze (1949)

while investigating the soil of the subalpine zone of the Klukhori district, found characteristic

properties of these soils – desaturation and acid reaction.

According to S. Zonn (1950) under the forests dark meadow forest soilswere formed. While

considering the peculiarities of the subalpine meadow forest soils he noted that

theircharacteristic low exchange capacity may be considered as a genetical characteristic, which

could be explained by severe climatic conditions, particularly, short vegetation period. In S.

Zonn’s opinion, in spite of the acid character of soil, morphologically expressed podzolization is

rarely met here; the latter might be caused by disguise under humus and sufficient number of

rock fragments, which, as a result of weathering, enriched the soil mass with secondary minerals

and ensured the supply of colloids.

According to G. Tarasashvili (1956), in the subalpine zone there is mainly a soil transition to

high mountain sod soils. In the subalpine belt A. Gogatishvili (1958) distinguished 3 different

zones: 1) subalpine with meadow-sod soils; 2) subalpine forests with brown forest soils; 3)

transition between them, as a forest meadow transitional and peat soil of Rhododendron. The

subalpine forest meadow transitional soils are characterized by properties of both, the mountain

forest and mountain meadow soils. According to G. Talakhadze (1964) under subalpine

foreststhe subalpine forest meadow sod soil is formed. The soil formation is a result of two

processes influenced on the one hand by forests and on the other hand by grass vegetation.

The most comprehensive investigation of these soils was conducted by T. Urushadze (1972,

1977, 1989)using the most recent methods. He investigated the genetic peculiarities of this soil

and the regularities of their geographical distribution and elaborated their classification.

In the Caucasus the first investigator of mountain meadow soils was the founder of the genetic

soil science, Prof. V. Dokuchaev, who referred them to the turf forming soils. He noted that this

soil is characterized by turf formation, absence of podzolic signs and small depth of the soil

profile.

Fundamental investigations of the high mountain soils were done by S. Zakharov, who wrotea

monograph on this soil. He developed a wide classificationof mountain meadow soils, under

which he distinguished mountain meadow alpine, subalpine chernozem like, raw (on carbonate

rocks) and turf soils (strong skeleton and stone). Under mountain tundra (under

Rhododendron), he distinguished peat-skeleton, peat-turf and in the lower part of the relief, on

river banks semibog and gleyed soil. Later, S. Zakharov distinguished secondary mountain

164

meadow soils, which are formed as a result of a downward shift of the upper border of forests

and also a group of soils under high grasses.

S. Zakharov’s investigations were the basis for intensive investigations of these soils in the

Caucasus and other mountainous areas.

In the high mountains, humid and arid soil formations are distinguished. Mountain meadow

soils of high mountains are the most typical represantatives of the Carpathians, Alps, Balkans,

some regions of Middle Asia and others. High mountain arid soils are widely represented in the

middle and western Asian mountains, in the Himalayas and partly in the Caucasus.

Investigations of O. Mikhailovskaya (1936), M. Sabashvili (1948, 1955), M. Sabashvili and M.

Jikaeva (1950), G. Tarasashvili (1956), T. Urushadze (1974), N. Iashvili (1976), K. Mindeli (1976)

andSh. Shubladze (1987) stated that mountain meadow soils are characterized by the expression

of illuvial processes, strong acid (mainly) reaction, hydrolytic acidity, low degree of base

saturation, high content of humus, fulvic or humic-fulvic type of humus and the mineralogical

content of hydromicas.

Earlier in the Caucasus the mountain tundra soils were distinguished (V. Dokuchaev, S.

Zakharov). It was stated, that this soil occupied the upper belt directly under the nival zone. It

was stated, that along side frost weathering these soils were characterized by the process of

gleyization. These characteristics are lacking in the mountain meadow and mountain tundra

soils. Therefore, the mountain tundra soils could not be identified on the basis of the soil profile

and its specific characteristics(in the northern latitude – mountain tundra, but in the southern

latitude – mountain meadow). A comparative investigation of the main signs of mountain

meadow soils (375 profiles) and mountain tundra soils (97 profiles) shows, that between these

soils there is no principal difference and in reality they are identical.

The classification of the high-mountain soils is rather complicated and can only be based on the

nature of the landscape.

The first mountain meadow chernozems were identified by N. Bogoslovsky (1897) on

limestones in the high mountains of the Krim peninsula. Later two opinions were formulated

regarding this soil. L. Prasolov (1909), S. Neustruev (1908) in Middle Asia, I. Antipov-Karataev

and L. Prasolov (1932) on the Krim peninsula, I. Liverosckyi (1945), V. Pershina (1949), G.

Akhvlediani (1958) and V. Fridland (1966) in the Caucasus, who related the formation of this

soil with carbonate rocks, limestones and carbonatic shales.

In contrast to these authors, K. Pankova (1930) in Mongolia believed that mountain meadow

chernozems were formed in dry regions of high mountains on non-carbonate rocks. S. Zonn

165

came to the same conclusion, when investigating high mountain soils of the Caucasus. This soil

is found on the Transcaucasion range on basic effusive rocks and tuff cones (Talakhadze,

Mindeli, 1980).

According to the latest investigations (Urushadze, Kvrivishvili, Sanadze, 2008) a great part of the

mountan meadow chernozems of Georgia belong genetically to the andosols or soils, which are

developed on volcanic ashes, tuff cones, pumices and other effusive volcanic material and also

on other silicatic sediments under conditions of a hilly and mountain relief with different

thermal conditions and vegetation communites. A quick weathering of the porous substrate

causes the accumulation of the fine organic-mineral complexes and the formation of weakly

cristallized minerals such as allophanes and imogolite

In 1947 andosols were first described in Japan. They are analogous to andisols in the American

classification. They are often called volcanic ash soils (Key to Soil Taxonomy, 2006). According

to the World reference base for soil resources (2006) the certain criterion of andosols is the

presence of vitric or andic diagnostic horizons at 25cm depth from surface.

In 2006-2009 in Georgia the investigations of andosols and generally of soils formed on volcanic

rocks was conducted by financial support of the Rustaveli National Scientific Fund.

The investigations took place on the Javakheti upland, the Adjara-Trialeti range (in the environs

of the Goderdzi pass), and the Borjomi gorge and its environs under the leadership ofT.

Urushadze of the Agricultural University of Georgia, with participation of E. Sanadze and T.

Kvrivishvili. The investigations were supported by W.E.H. Blum, University of Natural

Resources and Life Sciences (BOKU,Vienna, Austria).

In the framework of the grant project “Genetic peculiarities of the Georgian andosols and their

rational use” the main diagnostic criteria of soils formed on volcanic rocks were identified.

These soils include different soils (mountain meadow, mountain forest meadow and mountain

meadow chernozems).

The results of these investigations were published in the monograph “Andosols of Georgia”

(2009), with a series of further publications, among them in the “Eurasian Soil Science”.

In Georgia the systematic investigation of saline soils started in the 1930s. Great contribution in

the investigation of this soil was made by D. Gedevanishvili, M. Sabashvili, N. Dimo, S.

Vaznesenski, G. Akhvlediani, V. Chkhikvishvili, I. Anjaparidze, L. Jorbenadze and others.

Alluvial soils of different regions of Georgia were investigated by S. Zakharov, D.

Gedevanishvili, M. Sabashvili, I. Baratashvili, A. Motserelia, A. Urushadze and others.

166

CARBON TURNOVER PROCESSES IN SOILS AND CLIMATE MITIGATION

Soils contain more than three times as much carbon (C) as either the atmosphere or the

terrestrial vegetation. Therefore, soils play a prominent role in carbon turnover processes, which

are mainly determined by soil microbiological activities.

However, there are very different types of soil and soil management practices and the question

is, which processes contribute to the carbon turnover in soils, especially the C-sequestration

based on soil type, soil management and time.

For understanding the basics behind this question we analysed a chrono sequence of soils

developed on the sediments of the Danube river, east of Vienna, with a soil age from a few years

up to about 18.000 years, all developed on the same parent material and under the same climate,

but under different types of land use (forest, grassland and cropland).

The results show that the C-sequestration rate is strongly decreasing with time, influenced by

the soil development status and the availability of C-binding positions. After 350 years of soil

development, C-sequestration under various land use is extremely limited. – C-accumulation of

more than 4 0/00 per year was only observed within the first 60 years of soil formation.

THREATS TO SOILS AND LANDSCAPES – GENERAL DEVELOPMENTS AND

FUTURE SCENARIOS, A WORLDWIDE PERSPECTIVE

Soils and landscapes are non-renewable resources and must be protected against degradation or

revitalised in case of necessity, especially in view of the fact, that only 12 % of the global land

and soil resources are suitable for food and fibre production, 24% can be used for grazing, and

31% produce forests. The remaining 33 % of land is unsuitable for any kind of sustainable use. –

These two thirds of global land and soil resources, available for sustainable agricultural and

forest land use, are threatened by eight main global developments:

The increase of the world population and its change in spatial distribution; the loss of fertile

soils through sealing and the use of soil material for construction by urbanisation,

industrialisation and further human activities, including agricultural and forest land use;

changes in human life style and increasing demands for living space and specific food stuff;

increasing demands for bioenergy, especially biofuels; increasing globalisation and changes in

world economy, with an increase of speculative performances in agricultural production and

marketing; climate change and its impact on the protection of soils and landscapes; worldwide

decrease in fresh water supply and need for agricultural extension; global spreading of alien and

167

invasive plant and animal species, threatening plant covers which protect against soil and

landscape degradation.

We will show the global distribution of land and soil resources and discuss future scenarios,

based on visible trends in global developments, threatening land and soil protection and the

sustainable use of soil and land resources.

THE RED BOOK OF SOILS OF GEORGIA

Creation of The Red Book of Soils of Georgia means to admit all soils which are distributed

in Georgia, however the country like Georgia, has small landed territory because of the soil has

public-agriculture, scientific and historical meanings. The Red Book of Soils of Georgia will has

a special meaning, where will be introduced almost all distributed soils in Georgia. They need

special warning and protection, however in fact they are under the risk of degradation.

Creation of The Red Book of Soils of Georgia will facilitate protection of soils as one of the

valuable and practically non-renewable resource.

The Red Book of soils gives ability to create new qualitative legislation base for protection of soil

diversity.

The soil as a result of joint influence of biological and geological occasions, present a special

component of ecosystem, like in nature and in human society which has a great role.

By another technological and artificial opportunities, the humanity could not feed human

society without soil.

For agricultural producing the soil is the main and special opportunity.

By the rational land use, which indicates high culture of farming, supposed to be reached the

maximum vegetation of the plant and supposedly, harvested of high and qualitative yield.

The soil has much bigger role in the nature. The soil is the source of the life and this is the result

of influence of vital processes, this leads a special role of the soil in the biosphere. The soil is

natural body, where goes utilization process of waste, disintegration and convention by human

activity.

Unfortunately, in last centuries the progress of increasing of scientific-technical issues and its

negative influence firstly reflected on the soil itself. Decreased arable lands, increased areas of

soil cover, which changed by raw materials, year-by-year increasing pollution by pesticides, by

fertilizers, heavy metals, increased irrigation and especially, water and wind erosions.

168

By the worst understanding, with weak popularization and less consideration of the whole

danger of the issue related to alarming condition caused by other reasons in relation to soil

resources.

For qualitative developing of soil resources and their sustain use, is directed to soil protection.

Creation of The Red Book of Soils of Georgia will facilitate protection of soils as one of the

valuable and practically non-renewable resource. In last period, high attention is payed to

creation of Red Book of Soils and addressing all relevant problematic issues connected to

characterisation of soils that comprise Standard, Rare, Endangered to be destroyed or Extinct

groups. Materials presented in the Red Book have been gathered by multiyear expeditions and

analytical researches. Results of causes of degradation of soils and approaches of their protection

are presented.

The Red Book of Soils gives ability to create new legislation base, for protection of soil diversity.

For creation of the book two main approaches can be determined: 1. Identification of the main

objects of the book – Standard, Rare, Unique or Endangered to extinction that have high

scientific, practical, biospheric and historic importance;

2. Protection of these soils based on creation of relevant legislative document, allowing to

protect soils from destruction and degradation processes (pollution, construction, etc.). One of

the most important basis for creation of The Red Book of Soils is sharing experience from

creation of Red Book of Plants and Animals. As it is well known, the plant/animal red book is

about species that are Endangered with high risk of extinction in the wild. For protection of

these species it is important to know current condition of populations. This was the reason for

creation of „The Red Book of Georgia “, where Endangered species of plants, mammals, birds,

reptiles, amphibians and fishes were included. Its main goal is to ensure protection and

restoration of endangered varieties and conservation of species’ diversity and genetic resources

on the territory of Georgia. The aim was to create similar book for soils as well. But the full

analogy of the book, is not possible to create, because of specificity of soil formation factors,

diversity of soils and anthropogenic factors affecting on it.

Working on issues related to protection of soils became active from the second half of XX

century when rapid degradation processes of were observed. Especially, erosion and pollution

on regional and global scales. During identification of soils, that need to be protected, it is

important to consider three categories: Natural (uncultivated), Used by humans and Cultivated

e.g. high fertility soils that were formed under influence of rational land use. Coming out the

fact that for uncultivated soils effect of changes in soil properties are high by human influences,

in the book must be introduced soils, that are under risk of abrubt change, degradation of

169

vanishing. The main goal for protection of such soils is conservation of diversity of natural soils,

structure of soil cover and their bio-communities. It is still very hard to identify all Rare and

Endangered to vanishing soils, because for Natural soils, reasons for that can be different factors:

erosion, sealing, pollution, etc. In terms of protection, no less important virgin soils, which less

affected anthropogenic pressure, meanwhile, such territories can still be affected by different

degradation processes (depletion, permafrost, salinization, etc.). Since existence of civilization,

because of degradation, humanity has already lost more than 2 billion hectares of fertile land.

The Red Book of Soils represents bases of protection of soils, that are affected by degradation

and could be vanished. The goal for its creation is: assessment of levels of degradation of soils,

raising awareness and paying attention from society to soil protection issues, that can guarantee

sustainable functioning of ecosystems.

Creation of the Red Book is important for development of soil protection and degradation issues

Soil resources for its practical use are under the different treat. Intensive activity of humans

(technogenic, agricultural, recreational, etc.) leads their degradation.

The sustainable management of Soil resources linked to protection strategies and operative

procedures.

The most important global treatment is considered: erosion, pollution (local and diffusive),

organic matters and loss of biodiversity, pressing and worsening the physical features, flooding

and landslides, process of dense, industrial and construction of the city.

The objectives of the book are mainly united into following groups: 1. Rare e.g. raritet soils, that

occupy relatively small area; 2. Unique soils that have significant scientific and historical

meaning; 3. Standard e.g. non-transformed soils that are characterised by more or less complete

relevant natural features of taxonomic units of a classification system (type, subtype, family,

etc.) The red books also comprise soils that are endangered to extinction and need real

protection because they are affected by significant negative agrogenic or technogenic effects.

In the Red Book of Soils of Georgia there could be apply natural and cultural soils, which are

under the risk of degradation.

Working on The Red Book of Soils of Georgia goes through following stages: Processing of

concept of the book; Creation of list of the objective Standard, Rare and Unique soils;

Morphological and results of analysis of the soil profiles that are based on field works according

to the WRB standards.

170

For creation of The Red Book of Soils of Georgia that is being conducted by financial support of

Shota Rustaveli National Scientific Foundation of Georgia (SRNSFG) (State Scientific Grant

Competition, current project, 2016 contract # AR216726).

The research investigates mainly undisturbed, natural dominant soils from West, East and South

Georgia.

For Georgia, as a small area country, it is very important to popularise and protect land

resources, that will be facilitated by creation of the Red Book.

The main arguments for creation the book are: Attracting society’s attention to the importance

of soil cover; Raising educational/awareness and informational levels regarding soils;

Identification of the main reasons for soil degradation and threats; Recommendation for creation

legislative base for protection of the soils.

Georgian law from 12th of May 1994 “About Land Protection” considers individual restrictions

that aim to protect soil and preserve its unity and fertility. According to the law actions that

causes worsening of soils’ properties and degradation are not allowed. Georgia is mountainous

country and 53.6% of its territory is covered by mountains, 33.4% by foothills and only 13% by

lowlands. Because of that, area of non-arable lands is very small. Georgia is small land country.

Per person is available only 0.64 ha of agricultural, including 0.14 ha arable lands. All land

owners must use their lands properly and purposeful, all agricultural areas must systematically

be improved and must not be reduced. Respectively, all landowners must conduct agrotechnical,

meliorative, anti-erosion measures for conservation of soil fertility and ensuring rational use.

In The Red Book of the Soils of Georgia there are three groups of soils: Standard, Rare and

Unique or Memorial. It must be mentioned that there are no internationally agreed standards

for classification of soils for a Red Book and in the book of Georgian authors went partially to

subjective seECOTYRIZMlections, but experiences of other countries were taken into account.

We share the idea that in Rare group must be united such soils, that occupy small area, but for

additional criteria we consider, that soils in the Rare group also have scientific and practical

meaning.

Unique soils are united into separate group, mainly, according to principle: they are unfavoured

with their exotic morphology.

Iniquity is determined by specific factors of soil formation and/or special scientific/historical

meaning (soils at archeologically sites, objectives of long term scientific experiments, memorial

meaning, etc.) In the groupings, presented in the article, we prefer memorial side and include

171

in the Unique group soils, that have historical meaning, because they were first described and

separated as independent genetic types in Georgia.

Standard soils in the most cases are characterised by the most perfect expression of special

features of soil systematics’ taxa. In The Red Book of Soils of Georgia, we consider soil type as

such systematic taxa. Therefore, in the research area in Standard soil group we unite dominant

soil types that preserve features, characterised for the type in general the most.

In the book we do not have separate group for Endangered to vanishing and/or vanished soils

that are mentioned in other Red Books.

It is hardly observable processes of vanishing of soils and together with it ecosystems. Therefore,

their observation (as results of monitoring the degradation processes are available and

observable later and not instantly) and scientific examination needs long period. It is remarkable

that in Georgian soil cover we get across relict soils, as well as buried soils of different ages

(Cinnamonic soils with red horizon, inappropriate thickness of Ornstein layer to age of Yellow

podzolic soils, etc.) that supposedly underwent significant influence from natural (bioclimatic,

geologic) factors and practically are under threat of vanishing or have already vanished.

Unique/Memorial soil group is represented by three types of soils: Cinnamonic, Meadow

cinnamonic and Yellow brown forest. Three of them have special memorial meaning. Firstly, it

was described in Georgia, as an independent type of genesis and only after that they received

the recognition by the world scale.

Rare soil group belongs: Rendzic Red-called “Terra Rossa”, Mountain meadow humus illuvial,

Brown forest black, Andosols.

In Standard group belongs: Red, Yellow, Yellow podzolic, Yellow-gley podzolic, Brown forest,

Grey cinnamonic, Meadow grey cinnamonic, Black, Chernozems, Mountain-forest-meadow,

Saline, Alluvial soils and Primitive soils.

ECOTOURISM

Eco-tourism is one of the most dynamic development areas in the world tourism industry,

which has become a massive direction from the narrow segment. Ecotourism is included in the

five major strategic directions of tourism development. The three main components of

ecotourism are: 1. Knowledge of the balls; 2. Maintaining ecosystem; Protection of interests of

local population. Nowadays eco-tourism has become the most popular and fast developing

industry. Eco-tourism means travelling to see the natural and manmade cultural variety

172

without doing any harm to it. Eco-tourism is considered as one part of natural tourism, which

joins together people who travel with educational purpose. This tourists’ interest is the

environment, its observation, and partly its defending. In this kind of tourism the main

interest represents protectited natural areas. According to this ecological tourism is

considered as strictly specialized kind of brightly marked scientific-cognitive free time

activity.

The growth of demand on eco-tourism predetermined the necessity of founding protected areas

and parks. Nowadays these areas represent the main objects of eco-tourism. In the frame of

especially defended natural area the organizers of eco-tourism prefer scientific–cognitive

tourism, because they think that such eco-tours are easy to make. Ecotourism, to be successful,

must promote sustainable development by establishing a durable productive base that allows

local inhabitants and ecotourism service providers to enjoy rising standards of living. An

ecotourism project must incorporate the social dimensions of productive organization and

environmental conservation.

Georgia according to its geopolitical location and with its natural, historical or cultural

resources has a lot of opportunities to develop tourism. Georgia represents the classical example

of geographical landscape of vertical zones and has its almost complete variety from humid

sub-tropics to nival zone. The most relevant regions to eco-tourism and health resorts are the

regions, which are situated on Caucasian and South-Mtianeti’s mountainous regions and on the

Black Sea Coast. Along with aesthetic factor tourists are attracted by sea and mountainous

medical features, the richest hydro-mineral resources.

There are 11 national parks in Georgia, each of which is unique in terms of landscape,

biodiversity and existing tourist potential. More than a million visitors (1,130,462) visit

Georgian National Parks, which is an increase of 18% compared to the same period of the

previous year. During the year 2018, revenues received from ecotourist services amounted to 8

417 991 lari, which is 87% higher than the same period of the previous year.

For the sake of development of eco-tourism it has to be protected the variety of flora and fauna

of the recreation regions and all natural resources. It is natural that eco-tourism won’t develop

successfully if some amount of means taken from it won’t be used fo th protection of the

recreation zones and for getting results from the recreation profit.

Georgia is rich in recreational resources. Georgia can become one of the powerful center of the

world tourism. A thorough study of the forests we see climates-recreational functions, mineral

and thermal and thermal springs medicinal properties, grotto, spa resorts and places of

functions, we come to the conclusion, that along with the tourism Georgia may become a health

173

cache. Nature has richly rewarded Georgia with tourist recreational resources. The world is not

found in such places, where a small area, which our country has, there are so many different

landscapes. That's why Georgia for its unique natural-gives economic conditions-one of the

strong possibility of becoming a tourist country. Are only a few countries in the world, which is

natural – climate and recreation – spa resources, so the of God “rewarded”.

So, it is necessary for the development of eco-tourism and its functioning in the country the

following: to draw up an inventory of regional natural and historical-cultural resources,

making of the database and identifying of scientifically valid recreation loadings; basic

planning of eco-tourism activities and its integration in the plan of the developing of a region;

certification of routs; creation of minimal infrastructure; the rising of the professional level of a

stuff. In the development of eco-tourism it is important to work out the regional strategy,

Identifying of criteria of eco-tourism and its indicator, their winning mechanism and making

up such system which will prevent any harm to protected areas.

The main principals of eco-tourism should represent the importance of getting rid of

degradation of the resources and making harm to the environment; the usage of resources for

native people and industry; making moral principals and keeping the norms of behavior

towards the natural cultural area, development of infrastructure, the growth of foreign

currency.

174

EROSION

Soil erosion studies started in Georgia in the 30s of last century. Empirical materials were

collected during this period. The main outcome of erosive studies is to work out the method of

forecasting of soils. There are two types of soil erosion projections - physical and empirical-

statistical. In the USA, in the years of economic depression of the 30s of the last century, the soil

erosion stationary investigations began, resulting in the formation of a universal equation

(USLE) of soil loss from erosion in the 60s and 70s.), Predicts the loss of soil from erosion

(t/ha∙year), which was used in Georgia for estimation of soil erosion hazard assessment.

Table 1. Slightly, average, strong and very strong degraded lands in Shida Kartli according to

municipalities.

The

municipality Total area

Degradation level and area, ha

Weak % Average % Strong % Very

strong % Total %

Khashuri 56,187 6,979 12.4 4,281 7.6 686 1.2 243 0.4 12,188 21.7

Khareli 118,090 12,796 10.8 9,882 8.4 11,492 9.7 644 0.5 34,813 29.5

Gori 141,137 8,536 6.0 6,298 4.5 981.8 0.7 311 0.2 16,126 11.4

Kaspi 79,609 7,665 9.6 7,095 8.9 1,288 1.6 554 0.7 16,602 20.9

Khurta 98,633 16,813 17.0 17,240 17.5 3,732 3.8 1,288 1.3 39,073 39.6

Akhalgori 94,785 19,336 20.4 19,695 20.8 4,413 4.7 1,747 1.8 45,191 47.7

Java 95,059 12,621 13.3 15,688 16.5 4,392 4.6 2,180 2.3 34,882 36.7

Total 683,501 84,745 12.4 80,179 11.7 26,985 3.9 6,968 1.0 198,876 29.1

ACTUAL PROBLEMS OF AGROECOLOGY IN WESTERN GEORGIA

By creating sectoral farms in rural areas, soil and biological conditions determine the success of

the employed population in the agro-ecological environment in Western Georgia.

The relief of this part of Georgia is mountainous and hilly, here the main part has the Kolkheti

lowland. It spreads from Imereti to Black Sea area and by shape looks like a Triangle. The soil

cover is constructed with the sediments of rivers, which present disbanded fractional part of

soils by alluvions. In the agro-ecological environment in Western Georgia, Planting of new

175

plants farm by intense pace and it is necessary the substantial studying of agricultural properties

of these soils, on the basis of grouping of agribusiness.

Hilly relief of has the Kolkheti lowland covers Upper Imereti height. It is characterized by a flat

surface and presents Upper Imereti Plateau. Here river Kvirila is very deep in the narrow gorges

and river Rioni by alluvial sediments had formed special environment of agro-ecological

conditions, as well as all resources created by them in agro-ecological conditions converted in

hydro resources of Western Georgia.

Agro-ecological conditions of Western Georgia is adjusted on the regional orographic

peculiarities. Maximum temperature on plain is 440 (Kutaisi, Zestaponi, Zugdidi, Ozurgeti and

etc.), in the upper zones does not exceed 360. In cold period of the year is dominated the winds

of west. In warm period significantly increased frequency of the east winds. It is descending

and has a character of phyones.

The winds of west are ascending and humid, here mostly the rains are coming. For autumn and

winter in the western regions the rainfall comes in abundant quantities. Relatively dry is spring

and especially summer. The number of sediments increases with the increasing of height.

During the year the abundant rainfall comes in autumn-winter, sediments changes between

100-120 mm.

It causes floods and mudflows. From the problems of agro-ecological environment it should be

noted climate conditions in Western Georgia, which reflects the situation under influence

depicting the global warming of the planet. This event is less predictable (expected climatic)

conditions will be displayed in Agroecology. The current situation stops soil-biological factors

of energy, this time will be needed: using of inexperienced chemicals against no traditional

saboteur which are spread on agricultural crops.

The water and wind erosion is the main agro problem in these regions, this event affects on the

soil-agro-climatic conditions, prevents the activity of fertility of soils based on this

circumstance, their warming regime, water managing, microbiological, chemical and biological

speed of the processes and productivity.

Agroecological environment of West Georgia is difficult for farmers and important part of soil

cover needs management and using of agromeliorative technologies. It is required constant

control over risky zones, it is known that mountainous and hilly soil stripe is characterized by

low fertility, which has enhanced by uncontrolled disasters, the global climate change helps to

create fire, lack of wind-shelter belt of forest and other.

176

Especially intensively in hilly stripe of West Georgia, by water erosion is washed slopes with

inclination of 8-120, where the linear erosion is sharply expressed. It by separate water streams

affected on lands, it causes the expansion and division of the area. At this time there was created

various ravines and canyons by depth. This event in canyons is causing the deeping of erosion

processes on the sides and bottom, it creates a worst situation by the influence of surface water

and wind, which moves the parent rock and the particles of soil layer.

The wind erosion in West Georgia is and intensive event and its action is often in the regions of

West Georgia, it causes the moving of the arable layer. At this time the lower layer rises

upwards and the destruction of the bundle of wind-shelter belt of forest is the the result to

disrupt the mechanism of retention of wind, it affects to throw the soil from arable land.

MODERN INTERNATIONAL CLASSIFICATION OF SOILS AND GEORGIAN

NATIONAL CLASSIFICATION

The Caucasus, including Georgia, occupies special place in the history of pedology.

Georgia, as a natural ,,Open-Air Museum of Soils’’, always provokes great interest among the

different generations, including from foreign researchers In the end of twentieth century,

Georgia was the first country in the post-Soviet space, where basic types of soils have been

reconciled to World Reference Base. In 1998–1999, several field trips were organized on the

initiative of the Georgian Soil Science Society with the participation of Georgian and well

known foreign pedologists (J.Deckers, G.V. Dobrovol’skii, S.V. Zonn,F. Ugolini, H.P. Blume, W.

Blum, M. Purnell, an D. Yaalon). In 1999 year was published map of soils of Georgia by scale 1:

500 000, in its legend there is presented nomenclature of soils as national classification, as the

soil resources in the world, according to the database [Soil map of Georgia at a Scale of 1 :

500000, edited by T.F. Urushadze. Tbilisi, “Kartfabrika” 1999 (in Georgian).]. This was the first

important attempt of correlation between Georgian and the main world soils. In 2005 year was

published the first translation in Georgian of the version of 1998 year of the World Reference

Base for Soil Resources [In the recent time studies are going actively, which includes

comparison / reconciliation for the diagnosis of soils of Georgia to the WRB system. For soil

science, as for global science, is very important to have an unified language for soil scientists

from different countries. Such ,,common language of soil’’ presents World Reference Base for

Soil Resources, called WRB - international standard of communication and correlation of soil

World Reference Base for Soil Resources is the most common diagnostic and

classificatory system in the world, which is aimed to promote and support scientists of

international relations from various countries. International classification of soils, by general

177

principle of the WRB, based on unity of soil properties, which can be divided into 3 categories:

diagnostic horizons, diagnostic signs and diagnostic material/substrate; features of these

categories should be measurable and noticeable during the field description. WRB is quite

perfect and complex classification system, which coordinates the national classifications. It

includes two levels: I level - consists of 32 basic (reference) group; II level is presented by

prefixes and suffixes or basic and combination of additional qualifiers, which is added to the

name of soil group and contributes to the individual characteristics of the soil profile and classify

In recent years, several comparative studies on the classification and diagnostics of the

soils of Georgia according to the national soil classification system and according to the WRB

have been conducted. These studies have proved the existence of Andosols in Georgia

These soils occur in the volcanic zone of Georgia, in particular, soils spread on the

Adzhara-Trialetski Ridge and on Javakheti plateau . Previously, they were classified as

mountainous meadow soils developed from effusive volcanic rocks, such as andesite and

andesite–basalt. Their careful examination has proved the development of vitric (the presence of

volcanic glass) and andic (the presence of allophane and/or organo-aluminum complexes)

diagnostic properties. In the soil classification system accepted in Georgia, some soil names

related to landscapes (mountain meadow, mountain forest meadow, mountain forest soils)

should be changed according to the profile genetic principle. This is necessary because soil as

object of classification rather than landscape.

It is known that one of the means to compare soils distinguished in different classification

systems is to describe the particular reference soil profiles using the criteria suggested in the

compared classification systems

These studies are attempt of correlation between the WRB system and the national soil

classification system of Georgia with respect to the major soil types in Georgia.

Along with formal correlation of classification decisions, we tried to verify the results of the

correlation procedure on the basis of available knowledge about the essence of pedogenetic

processes shaping given soil groups. Despite the fact that Georgian soils are rather

comprehensively studied, and their existing classification makes it possible to integrate the

existing data into the international framework, special studies of the soil cover on the basis of

the World Reference Base for Soil Resources (WRB) are also required. The idea of the WRB

consists of the creation of a unified “soil language” making it possible to correlate national soil

classifications with the WRB.

178

Names of the Soils of Georgia according international classification

## National classification According the legend of 1999

years soils map

According version

WRB 2015 year Soils of Georgia

1 Red Alisols Ferralic nitisols Ferralic Nitisols

2 Yellow so Chromic and Ferralic Cambisols Ferric Luvisols Ferric Luvisols

3 Bog Gleysols Gleysols Dystric Gleysols

4 Yellow-podzolic Stagnic Acrisols Stagnic Acrisols Stagnic Acrisols

5 Yellow-brown forest Chromic Cambisols and Stagnic

Alisols Stagnic Luvisols Stagnic Luvisols

6 Brown forest Dystric Cambisols Humic Cambisols Humic Cambisols

7 Brown forest black Humic Cambisols and

Phaeozems Haplic Chernozems Haplic Chernozems

8 Raw carbonate Rendzic Leptosols Rendzic Leptosols Rendzic Leptosols

9 Grey-cinnamonic Calcic Kastanozems Calcic Kastanozems Calcic Kastanozems

10 Meadow grey-

cinnamonic Calcic Vertisols Haplic Kastanozems Haplic Kastanozems

11 Cinnamonic Eutric Cambisols and Calcic

Kastanozems Chromic Cambisols Chromic Cambisols

12 Meadow-cinnamonic Calcaric Cambisols and Calcic

Kastanozems Chromic Cambisols Chromic Cambisols

13 Black Vertisols Haplic Vertisols Haplic Vertisols

14 Chernozem Chernozems Varonic Chaernozems Varonic

Chaernozems

15 Mountain-forest-meadow Humic Cambisols Haplic Umbrisols Haplic Umbrisols

16 Mountain-meadow Leptosols, Cambisols and

Cryosols

Hyperdystric

Umbrisols

Hyperdystric

Umbrisols

17 Mountain-meadow

chernozem like Humic Leptosols Phaeozems Phaeozems

18 Saline Solonetz and Solonchak Vertic and Molic

Solonetz

Vertic Solonchaks

and Molic Solonetz

19 Alluvial Fluvisols Fluvisols Gleyic Fluvisols

179

SCIENTIFIC PRINCIPLES OF INCREASING SUBTROPICAL SOILS

PRODUCTIVITY

At the present stage of chemization, when effectivity of main nutrient elements does not

cause any doubt, attention is directed to the problems of growing productivity and increasing

soil fruitfulness, to improving quality of fertilizers and decreasing ballast substances inthem.

Negative effects should be foreseen during using fertilizers: dehumification, soil acidification,

destruction of biogenic substances, destruction of geological and biological cucles, accumulation

of hard metals and in general accumulation of metals causing pollution. These problems must be

regulated by means of analysis of plant material and soils as precisely as carrying out

agrotechnical measures.

High effects of fertilizers in tea plantations is established by researches of many years

(M. Daracelia, M. Bziava, I. Gamkrelidze), that is expressed in increasing productivity and soil

fruitfulness.

Soil investigation in system ``soil-plant-fertilizer’’ gives foundation to suppose that using

mineral fertilizers in tea plantations (redsoils, yellow soils, yellowsoil podzol) ensures

increasing not only harvest, but pruned material as well, which is left between the rows. By

quantity it is equivalent to the harvest and enriches soil with plant mass considerably.

M.Daraselia studied this problem in a special test after establishing considerable increasing of

humus in soils of long fertilized plantation and confirmed humus significant increasing.

According to Bziava`s data not only humus quantitative increasing takes place in long

fertilized plantation, but increasing of qualitative indices is also significant. Huminic acids are

increased and ratio between huminic acids and phulvoacids are changed (M. Bziava).

Using fertilizers marked with stable isotope gave possibility to study transformation of

applied fertilizers in soil, assimilation by a plant and processes of inclusion in soil mineral and

organic substances.

Fast inclusion of fertilizer nitrogen in every pool. phase and current of biological cycle

was revealed observation of many years. Nirtogen fractionation according to solubility and by

hydrolysis shows that fertilizer nitrogen in soil is mainly in hard hydrolyzed and nonhydrolized

forms. It follows from this that the research is directed to study two phases of humus poolsactive

and passive pools in dynamics. It will give possibity of making prognosis for using fertilizers

effectively and its regulating in case of effectively and of its regulating in case of necessity.

180

REGULATIONS OF VARIATION OF CARBON STOCKS IN DIFFERENT SOILS

Diversity of natural conditions of Georgia, except diversity of forest vegetation, is reflected in its

soil diversity.

The soil is the most powerful reservoir of biological carbon. Researches prove that carbon stock

in the atmosphere of the Earth makes 7×1011 tons, in biomass 4,8×1011 tons, in freshwater -

2,5×1011 tons, in seas and oceans – from 5×1011 to 8×1011, and in soil organic substance - 30×1011

tons. There is two times more carbon in soils of the world, than in atmosphere. The amount of

carbon flow from soil to the atmosphere is also high. Soil generates 20% out of total amount of

carbon dioxide emission into the atmosphere, being the process of the so-called “soil breathing”.

Annual carbon dioxide flow from soil makes 50-70 gigatons (Gt). As in soil organic carbon is

concentrated in humus and generally in organic substances, purpose of the research was to

determines tock of organic substances.

The main forest creator species of grooves, which are spread in Georgia (beech, oak, hornbeam,

chestnut, alder, fir, sitver-fir, pine) was selected pilot regions for determine the stock of organic

substances for each species. Was arranged the sample area, were dug soil profiles, where were

described morphological peculiarities and were taken samples of soils for analysis.

In the period of research, which included about six years in Brown Forest Soil were dug 108 soil

profiles, in Yellow Soils – 11, in Yellow-Brown Forest Soils – 15, in Yellow Podzolic Gley Soils –

6, in Alluvial Carbonate Soils – 4, in Red Soils – 5, in Yellow Podzolic Soils – 4, in Cinnamonic

Soils – 5 and in Bog Soils – 2. Totally was done 165 soil profiles.

In the laboratory in soil samples were determined: pH, texture, humus.

In the different types of soils for determine carbon stocks, was identified the density of soils,

which depends on pH, humus, on content of sand and physical clay. Soil density for individual

horizons was determined by using of empirical formulas. The density for upper humus layer was

determined by formula, which worked by M. D. Bernoux et al (1998), and for the lower

mineralized horizon of soil by formula of Adams W.A. (1973).

The stock of organic substance was determined by indicators of volume weight, granular and

chemical analysis.

In some types of the soil was determined amount of humus and carbon stock per hectare, also

carbon dioxide absorbed from the atmosphere on t/ ha:

In Brown Forest Soil stock of humus was 173,54 ton per hectare, and carbon - 100,48 t/ha,

carbon dioxide absorbed from the atmosphere 368,45 t/ha;

181

In Yellow Soils stock of humus was 190,06 t/ha, and carbon on a hectare - 110,04 t/ha, carbon

dioxide absorbed from the atmosphere - 403.56 t/ha;

Yellow-brown forest Soils stock of humus was 200.33 t/ha, and carbon - 116.02 t/ha, carbon

dioxide absorbed from the atmosphere - 425.45 t/ha;

In Yellow Podzolic Gley Soils stock of humus was 287.75 ton per hectare, and carbon - 166.61

t/ha, carbon dioxide absorbed from the atmosphere - 610.95 t/ha;

In Alluvial Carbonate Soils stock of humus was 360.69 ton per hectare, and carbon - 208.84 t/ha,

carbon dioxide absorbed from the atmosphere - 765.08 t/ha;

In Raw Humus Soils stock of humus was 240.66 ton per hectare, and carbon - 139.34 t/ha,

carbon dioxide absorbed from the atmosphere - 510.98 t/ha;

In Red Soils stock of humus was 265.55 ton per hectare, and carbon - 153.75 t/ha, carbon dioxide

absorbed from the atmosphere - 563.81 t/ha;

In Yellow Podzolic Soils stock of humus was 170.89 ton per hectare, and carbon - 98.95 t/ha,

carbon dioxide absorbed from the atmosphere - 362.84 t/ha;

In Cinnamonic Soils stock of humus was 150.79 ton per hectare, and carbon - 87.31 t/ha, carbon

dioxide absorbed from the atmosphere -320.16 t/ha;

In Bog soils stock of humus was 334.53 ton per hectare, and carbon - 193.69 t/ha, carbon dioxide

absorbed from the atmosphere - 710.27 t/ha;

The highest indicators of stocks of humus and carbon (t/ha) are in Alluvial Carbonate Soils, and

low in Cinnamonic Soils.

182

THE MAIN SOILS OF KAKHETI

The next soils create a soil cover of Kaheti region: Alluvial, Chernozems, Grey-cinnamonic,

Meadow grey-cinnamonic, Cinnamonic, Meadow-cinnamonic, Brown forest, Raw-carbonate

soils.

Alluvial soils are mostly spread on old and new terraces of rivers Alazani and Iori, they are

distinguished by carbonate, deep profile, heavy loam texture, in some places light loam. The

profile is slightly differentiated. The most number of these soils are not provided by humus and

foodstuff.

Chernozems are spread in districts of Dedoflisrskaro, Gurjaani and Sagarejo. They are mainly

spread on flat relief elements. They are characterized by deep profile and carbonate; they belong

to medium and light clays, are characterized by high content of humus and illuviation of

carbonates.

Grey-cinnamonic soils form the main soil cover of dry subtropical steppe and they cover main

part of area of Sagarejo, Sighnaghi and Dedoplistskaro. In the middle part of the profile, the soils

are characterized by clayzation. In the dry conditions they are characterized by clefts and hard

density, deep humus profile, content of humus is medium.

Meadow grey-cinnamonic soils are spread in the south-east part of Alazani valley. In contrast

with Grey-cinnamonic soils, its profile is more monotonous, however it is well observed the

carbonate-illuvial horizon. The soils periodically progress the influence of the water of ground,

which is reflected by signs of gleyzation. The soils belong to heavy loams. The soils contain

small content of humus, however, its content extend to the depth.

Cinnamonic soils are spread on the north-east and south-west slopes of Tsiv - Gombori range.

These soils are the main soil cover of Shida Kakheti district. It is spread on the right bank of the

river Alazani. They belong to clays and heavy loams, in the miidle part of the profile is well

pronounced clayzation. These soils are characterized by the creation of an illusion-carbonated

horizon; the content of humus is medium.

Meadow-cinnamonic soils are spread on the right bank of the river Alazani. The profile of these

soils is weakly differentiated and is characterized by gleyzation in the middle. The soils are in

constant contact with ground water, it is less content of humus, content of movable soluble-

compounding elements and the sum of absorbed bases.

Brown forest soils are spread above sea level from 800-900 m till 1800-1900 m. It bounded by

Cinnamonic soils, sometimes they have similar properties. One of the main feature of this soil is

gleyzation in the middle part of profile, they belong to heavy loams. The content of humus is

183

high and decreases in the depth. The soils are characterized by acid or weak acid reaction, pH

varies 5,4-7,0.

Raw-carbonate soils are characterized by slightly differentiated profile, are developed on

carbonate rocks; are characterized by neutral or weak alkaline reaction, humus content is

moderate or small, humus of soil spreads deeply. Soils contain a large amount of calcium and

magnesium, is distinguished by the high content of saturated basis.