Thiền Sư Việt Nam - Phan 3

8/17/2019 Thiền Sư Việt Nam - Phan 3

1/130


2/130

Đồ bi ểu phái Lân Giác ở Bạch Mai

Hòa thượng Chuy ế t Công (1590 - 1644)

Thi ền sư Minh Hành (1596 - 1659)

Thi ền sư Minh Lương

Thi ền sư Chân Nguyên Tuệ Đăng (1647 - 1726)

Thi ền sư Như Hiện Nguyệt Quang (? - 1765)

Thi ền sư Như Trừng Lân Giác (1696 - 1733)

Thi ền sư Tính Tĩnh (1692 - 1773)

Thi ền sư Tính Tuyền (1674 - 1744)

Thi ền sư Hải Quýnh Từ Phong (1728 - 1811)

Đại sư Kim Liên Tịch Truy ền (1745 - 1816)

Đại sư Tường Quang Chi ế u Khoan (1741 - 1830)

Thi ền sư Phúc Điền (th ế kỷ 19)

Đại sư Phổ Tịnh

Đại sư Thông Vinh

Thi ền sư Nguyên Thiều (1648 - 1728)

Đồ bi ểu phái Nguyên Thi ều - Siêu Bạch

Hòa thượng Thạch Liêm (ĐÀNG TRONG)

Thi ền sư Tử Dung Minh Ho ằng

Thi ền sư Liễu Quán (? - 1743)

Đồ bi ểu phái Thiệt Diệu Li ễu Quán


3/130

TUỆ TRUNG THƯỢNG SĨ

TRẦN TUNG

(1230 - 1291)

Thượng Sĩ là con đầu của Khâm Minh Từ Thiện Thái Vương Trần Li ễu, là anh cả của Hoàng thái hậu

Nguyên Thánh Thiên Cảm. Khi Đại vương mất, Hoàng đế Tr ần Thái Tôn cảm nghĩa phong cho Thượng Sĩtước Hưng Ninh Vương.

Lúc nhỏ, Thượng Sĩ đã tỏ ra b ẩm ch ấ t cao sáng, thu ần hậu có ti ếng. Được cử tr ấ n giữ quân dân đấ t H ồng

Lộ, Ngài đã hai lần ngăn giặc B ắc xâm lăng, có công với nước, l ần h ồi được thăng chuyển giữ chức Ti ế tđộ sứ tr ấ n cửa bi ển Thái Bình.

V ề con người, Thượng Sĩ vốn khí lượng thâm tr ầm, phong th ần nhàn nhã. Lúc còn để chỏm, Ngài đã

chuộng cửa Không. Đế n tham v ấ n Thi ền sư Tiêu Dao ở tinh xá Phước Đường, Ngài lãnh hội được y ế u chỉ,bèn d ốc lòng thờ làm th ầy, l ấ y Thi ền duyệt làm cái vui h ằng ngày, không l ấ y công danh làm ch ỗ sở thích,Ngài lui v ề ấ p Tịnh Bang do Vua phong c ấp cho, đổi tên lại là làng Vạn Niên.

Trộn l ẫn th ế tục, hòa cùng ánh sáng, trong việc đối xử Ngài chưa hề phụ lòng ai, nhân đó tiế p mạnh hạtgi ống pháp, dìu d ắt được người sơ cơ. Người nào đế n hỏi han cũng được Ngài chỉ cho ch ỗ cương yế ukhi ế n tâm tánh họ ứng dụng được nhẹ nhàng, khi hành cũng như lúc tàng, không gì nhất định cả.

Từ lâu, nhà vua nghe đồn đãi về Ngài bèn cho sứ thỉnh vào cửa khuy ế t. Ngài h ầu chuyện lời lời đều tỏ rasiêu tục, nhân đó Vua tôn Ngài là Sư huynh, tặng cho hiệu Thượng Sĩ.

*

* *

Một hôm, có vị Tăng đế n hỏi:

- Bạch Thượng Sĩ, tôi vì sanh tử là việc lớn, vô thường nhanh chóng, song chưa biế t thân này từ đâu sanhra? Ch ế t sẽ đi về đâu?

Ngài đáp:

- Giữa trời dù có đôi vành chuyển,


4/130

Bi ển cả ngại gì hòn bọt sanh.

(Trường không túng sử song phi c ốc,

Cự hải hà phòng nh ất điểm âu.)

Lại hỏi:

- Th ế nào là đạo?

Ngài đáp:

- Đạo không có trong câu hỏiCâu hỏi không có trong đạo.

- C ổ nhân nói: “Không tâm tức là đạo.” Đúng chăng?

- Không tâm ch ẳng phải đạo,Không đạo cũng không tâm.

N ế u họ nói “Không tâm là đạo” thì tấ t cả cây cỏ đều là đạo cả sao? B ằng ngược lại nói “Không tâm chẳngphải đạo” thì cần gì nói có không? L ắng nghe ta nói kệ đây:

V ốn không tâm không đạo,Có đạo ch ẳng không tâm.Tâm đạo v ốn r ỗng lặng,Ch ỗ nào đâu đuổi t ầm?

(Bản vô tâm vô đạoHữu đạo b ấ t vô tâmTâm đạo nguyên hư tịchHà xứ cánh truy t ầm?)

Vị Tăng chợt nhận ra ý chỉ, xá lạy lui ra.

*

* *

Có vị Tăng hỏi:

- Bạch Thượng Sĩ, thế nào là đại ý Phật pháp?

Ngài đáp:


5/130


6/130

- T ổ Qui Sơn nói: “Trăm năm sau, Lão tăng sẽ xu ống núi làm con trâu nước”, ý mu ốn nói gì?

- Lúa n ếp đỏ kêu thừa anh võ hột

Cây ngô bi ếc đậu phượng hoàng cành.

(H ồng đạo vịnh tàn anh võ lạpBích ngô thê lão phụng hoàng chi(1).)

Xưa Thái tử T ấ t-đạt-đa vào miế u th ần, tượng th ần sụp xu ống lạy dưới chân, việc ấ y th ế nào?

- N ắm xòe v ẫn một bàn tayẤn m ắt hóa ngàn sai khác.

- Ngài Nam Tuy ền bán mình(2), ý ấ y là sao?

- Còn lúc Ngài chưa bán mạng thì ý ấ y là sao?

Vị Tăng không đáp được.

Sư hét, đuổi ra.

*

* *

Một vị Tăng hỏi:

- Hòa thượng Thủy Lạo l ần đầu tiên đế n tham bái Mã T ổ hỏi v ề ý nghĩa việc T ổ sư Đạt-ma từ Ấn sang, MãT ổ đạp cho một đạp té nhào. Thủy Lạo l ồm c ồm ng ồi dậy, chợt tỏ ngộ ngay, v ỗ tay cười hả hả. Ấy lànghĩa gì?

Ngài đáp:

- Cái đạp của r ồng voi ch ẳng phải sức lừa chịu n ổi.

Lại hỏi:

- Sau đó Thủy Lạo còn nói với học trò r ằng từ lúc ăn cái đạp của Mã T ổ đến nay, ông ta cười mãi khôngthôi. Th ế lại là nghĩa gì?

Ngài đáp:

- Thực là ti ế ng g ầm h ống của loài sư tử


7/130

Phải đâu giọng kêu the thé của chó rừng.

- Tôi không hi ểu.

Ngài bèn đọc bài kệ chỉ cho:

Một đạp ngã nhào,Ai hay tìm xét.

Đứng dậy cười to,Lại sanh bu ồn thảm.C ần hi ểu Tây sang,

Ngựa tơ ăn cỏ.

(Nh ất đạp đạp đáo Thùy giải t ầm thảo

Đại ti ế u khởi laiTăng sanh áo não Y ế u thức Tây laiMã câu kh ế thảo.)

Vị Tăng xá lui ra.

*

* *

Vị Tăng khác hỏi:

- Bạch Thượng Sĩ, lời xưa nói: “Xanh xanh trúc biế c thảy là Pháp thân”, có đúng chăng?

Ngài đáp:

- Sa-di ăn măng rừng bữa trướcĐâu phải như pháp thân ngươi hôm nay.

Lại hỏi:

- Còn câu nói “Rậm rậm hoa vàng đều là Bát-nhã” là ý nói gì?

- Hoa đào đâu phải cây b ồ-đề Sao lại Linh Vân nhập được đạo(3).

Lại hỏi:


8/130

- Có ba vị Tăng đi hành cước giữa đường gặp cọp, người nào cũng né qua một bên mà đi. Bấ y giờ nhưth ế nào?

Ngài đáp:

- Gió th ổi ngại gì đám hoa rậmTrăng tà đâu quản đáy khe sâu.

(Phong xuy b ấ t ngại hoa gian mậtNguyệt lạc vô phòng giản để thâm.)

Lại hỏi:

- Lúc ấy Qui Tông nói “Giống tợ con mèo”. Đó là ý gì?

- Miệng nói không phải tự mình gặp.

- Còn ngài Trí Kiên nói “Giống tợ con chó”. Đó là ý gì?

- Lão ấ y n ắm được thời cơ gom quét sạch h ết, nhưng có điều đáng tiế c.

- Còn Ngài ý th ế nào?

- Con chó.

- Đến Sư Nam Tuyền nói “Đó là một con cọp”. Ý chỉ th ế nào?

- Gót chân ch ẳng ch ấm đấ t.

*

* *

Tăng hỏi:

- Th ế nào là Pháp thân?

Ngài đáp:

- Bên ao th ấ y hai cái,Dưới trăng vui ba người.


9/130

- Pháp thân với S ắc thân gi ống nhau? Khác nhau?

- Gươm mang hiệu long tuy ền

Ngọc xưng tên hổ phách.

** *

Tăng hỏi:

- Phật Th ế Tôn nói: “Suốt b ốn mươi chín năm, ta chưa từng nói một chữ.” Vậy mười hai ph ần giáo từ đâu mà được?

Ngài đáp:

- Hơi xông khỏi hộp mong khôi phục,Thu ốc thánh mở bình mu ốn bệnh tiêu.

- Th ế nào là Phật của chính mình?

- Ch ẳng đến rượu b ồ đào, Khó gặp người đập hũ.

- Phải hi ểu th ế nào?

- Nhà lớn một đêm ngủ,Sông dài chung đò qua.

- Th ế nào là tâm của c ổ Phật?

- Trọn nói kh ắp thành không qu ốc s ắc,Đâu hay cửa tía có thuy ền quyên.

- C ổ nhân nói “Tức tâm tức Phật”, mà sao không hiện trước m ắt?

- Phanh trai tìm ngọc dù khó gặp,M ổ cá c ầu châu u ổng công thôi.

*

* *

Dám hỏi:


10/130

- Th ế nào là gia phong của Thượng Sĩ?

Ngài đáp:

- Rảnh, ném trái rừng kêu vượn ti ế p,Lười, câu cá su ối khi ế n hạc tranh.

(Nhàn phao nham quả hô viên ti ế p,Lãn điếu khê ngư dẫn hạc tranh.)

Lại hỏi:

- T ổ ý và giáo ý là đồng hay khác?

Ngài đáp:

- Sóng, nước tên tuy khác,Búp, nở một đóa hoa.

- B ồ-đề với phi ền não, khác nhau, gi ống nhau th ế nào?

- Trong nước có vị mu ối,Giữa s ắc có màu keo.

- Th ế nào là nghiệp sanh tử?

- Sương thu lác đác bờ lauTrời đêm tuyế t xu ống nhuộm màu trăng thanh.

(Sương thu trích trích lô hoa ngạnDạ tuy ế t phân phân nguyệt s ắc thiên.)

Lại hỏi:

- Ngài Dật-đa (Di-lặc) không tu định tuệ thì làm sao thành Phật được?

Ngài đáp:

- Đào đỏ trên cây thời ti ết đúng Cúc vàng bên giậu ch ắc gì xuân.


11/130

(H ồng đào thọ thượng chân thời ti ế tHoàng cúc li biên b ấ t thị xuân.)

- Khi ng ồi thi ền tập định thì th ế nào?

- Vua chúa xu ống xe chọi ế ch nhái.

- Khi không ng ồi thi ền tập định thì th ế nào?

- Thuy ền Phạm Lãi sông h ồ vui thú.

*

* *


- Kinh nói: “Muốn đạt đến con đường vô sanh, c ần bi ế t rõ cội ngu ồn.” Thế nào là cội ngu ồn?

Ngài đáp:

- Tìm ngu ồn ch ẳng có cội,N ắm cội cũng không nguồn.

Lại hỏi:

- Trong kinh nói: “Không tức là s ắc, s ắc tức là không”, ý ấ y th ế nào?

Ngài im lặng giây lâu, r ồi hỏi lại:

- Ông hi ểu chưa?

- Chưa hiểu.

- Ông có s ắc thân chứ?

- Có.

- Sao nói s ắc tức là không? Ông th ấy “cái không” có tướng mạo gì không?

- Không.

- Sao nói không tức là s ắc?


12/130

- R ốt cuộc là th ế nào?

- S ắc v ốn không không, không v ốn không s ắc.

Vị Tăng lễ tạ.

Ngài nói:

- Nghe kệ ta đây:

S ắc tức không không tức s ắc,Ba đời Như Lai phương tiện đặt.Không v ốn không s ắc, s ắc không không,Th ể tánh sáng ngời không được m ấ t.

(S ắc tức thị không không thị s ắc,Tam th ế Như Lai phương tiện lực.Không bản vô s ắc s ắc vô không,

Th ể tánh minh minh phi th ất đắc.)

*

* *

Ngày kia, Thái hậu mở tiệc thịnh soạn. Ngài dự tiệc gặp cá thịt cứ ăn. Thái hậu th ấ y lạ hỏi:

- Anh tu thi ền mà ăn cá thịt thì thành Phật sao được?

Thượng Sĩ cười đáp:

- Phật là Phật, anh là anh. Anh chả c ần làm Phật, Phật chả c ần làm anh. Thái hậu ch ẳng nghe C ổ đức nói:“Văn-thù là Văn-thù, Giải Thoát là Giải Thoát” đó sao?

Khi Thái hậu qua đời, nhà vua cúng chay ở cung c ấ m. Nhân l ễ khai đường, Vua thỉnh các vị Tôn túc b ốnphương mỗi vị làm một bài kệ ng ắn trình bày ch ỗ ki ế n giải của mình. K ế t quả bài nào cũng quế n sình ủngnước, chưa tỏ ngộ.

Nhà vua bèn trao gi ấ y mực cho Thượng Sĩ. Thượng Sĩ viế t một hơi bài tụng tự thuật:

Ki ế n giải trình ki ế n giải,Tợ dụi m ắt th ấ y quái.Dụi m ắt th ấ y quái r ồi,


13/130

Rỡ ràng luôn tự tại.

(Ki ế n giải trình ki ế n giải,

Tợ ni ế t mục tác quái.Ni ế t mục tác quái li ễu,

Minh minh thường tự tại.)

Nhà vua vừa đọc xong bèn phê ti ế p theo sau:

Rõ ràng thường tự tại,Cũng ấ n m ắt làm quái.

Th ấ y quái ch ẳng th ấ y quái,Quái ấ y ắt tự hoại.

(Minh minh thường tự tại,

Diệc ni ế t mục sanh quái.Ki ế n quái b ấ t ki ế n quái,Kỳ quái t ấ t tự hoại.)

Thượng Sĩ đọc, th ầm nhận đó.

*

* *

Sau Vua kém vui, Thượng Sĩ viết thơ hỏi thăm bệnh tình. Vua đọc thơ, trả lời b ằng bài kệ như sau:

Hừng hực hơi nóng mồ hôi toát,Chưa hề th ấm ướt kh ố mẹ sanh(4).

(Viêm viêm thử khí hãn thông thânVị t ằng uy ển ngã nương sanh khố.)

Thượng Sĩ đọc kệ than thở giây lâu. Đế n khi nhà vua nhu ốm bệnh nặng, Thượng Sĩ khấ p kh ểnh v ề kinhtrước để chịu tang, nhưng Vua đã qui tiên mấ t r ồi.

*

* *

Thượng Sĩ với tư cách một cư sĩ thọ B ồ-tát giới, s ống đúng theo tinh thần Thi ền nên tâm tư rấ t phiêu dậtphóng khoáng. Những điều luận bàn huy ền diệu của Ngài, cũng như câu chuyện gió mát trăng thanh,hàng thạc đức đương thời đều kính trọng.


14/130

Sau, bệnh sơ sài, Ngài không nằm ở phòng riêng, mà n ằm ở Dưỡng Chân Trang. Tại đây, giữa nhà tr ống,Ngài kê một giường g ỗ, n ằm theo phép ki ết tường, m ắt nh ắm xuôi. Các người h ầu hạ và thê thi ế p khócr ống lên. Thượng Sĩ mở m ắt ng ồi dậy, sai l ấy nước rửa tay súc miệng, đoạn quở nhẹ r ằng:

- S ống ch ế t là lẽ thường, sao bu ồn thảm luy ế n ti ế c chi mà làm não Chân tánh ta.

Dứt lời, Ngài êm th ấ m mà tịch. B ấ y giờ nh ằm niên hiệu Trùng Hưng thứ bảy (1291) đời Tr ần Nhân Tông,năm Tân Mão, ngày mùng một tháng tư, Ngài thọ sáu mươi hai tuổi.

Vua Nhân Tông nhớ ơn Ngài dạy d ỗ, sai thợ vẽ chân dung để thờ và l ấy đạo của Ngài truy ền cho màtuyên dương, lập nên phái Trúc Lâm.

*

* *

Những tác ph ẩm của Ngài còn lưu lại khá nhi ều, ở đây lược chép một ít tác ph ẩm quan trọng.

(1) Hai câu thơ trong khúc Thu hứng của thi hào Đỗ Phủ, dùng theo phép đảo ngữ.

(2) Nam Tuy ền ngày kia bảo Tăng chúng: “Vương lão sư bán mình, có ai mua chăng?” Một vị Tăng đáp:“Con mua.” Sư nói: “Giá bán ông ta không quí cũng không mạt, Th ầy làm sao mua được?” Vị Tăng khôngđáp được.

(3) Thi ền sư Linh Vân ở ch ỗ T ổ Qui Sơn lâu năm không ngộ, một hôm nhân nhìn xem hoa đào nở chợtngộ làm bài kệ:

Tam thập niên lai t ầm ki ế m kháchKỉ h ồi lạc diệp hựu sưu chi Tự tòng nh ấ t ki ến đào hoa hậuTrực chí như kim cánh bấ t nghi.

(4) Bản lai diện mục.

Phụ bản

Tuệ Trung Thượng Sĩ

1. PHẬT TÂM CA

Phật! Phật! Phật! b ấ t khả ki ế n!Tâm! Tâm! Tâm! b ấ t khả thuy ế t!Nhược tâm sanh thời thị Phật sanh


15/130

Nhược Phật diệt thời thị tâm diệt.Diệt tâm t ồn Phật thị xứ vôDiệt Phật t ồn tâm hà thời y ế t

Dục tri Phật tâm sanh diệt tâmTrực đãi đương lai Di-lặc quy ế t.

Tích vô tâm, kim vô PhậtPhàm Thánh nhân thiên như điện ph ấ tTâm th ể vô thị diệc vô phiPhật tánh phi hư hựu phi thực.

H ốt thời khởi, h ốt thời chỉ Vãng c ổ lai kim đồ nghĩ nghị Khởi duy mai một t ổ tông thừaCánh khởi yêu ma tự gia túy.

Dục c ầu tâm, hưu ngoại míchBản th ể như nhiên tự không tịchNi ế t-bàn sanh tử mạn la lung

Phi ền não b ồ-đề nhàn đối địch.

Tâm tức Phật, Phật tức tâmDiệu chỉ linh minh đạt c ổ câmXuân lai tự thị xuân hoa ti ế uThu đáo vô phi thu thủy thâm.

Xả vọng tâm, thủ chân tánhTợ nhân t ầm ảnh nhi vong kínhKhởi tri ảnh hiện kính trung laiB ấ t giác vọng tùng chân lý bínhVọng lai phi thực diệc phi hư Kính thọ vô tà diệc vô chính.

Dã vô tội, dã vô phúcThác tỷ ma-ni kiêm bạch ngọcNgọc hữu hà h ề châu hữu l ỗiTánh để vô h ồng diệc vô lục.

Diệc vô đắc, diệc vô th ấ tTứ thập cửu lai thị th ấ t th ấ tLục độ vạn hạnh hải thượng baTam độc cửu tình không lý nhật.


16/130

Mặc! mặc! mặc! Tr ầm! tr ầm! tr ầm!Vạn pháp chi tâm tức Phật tâm

Phật tâm khước dữ ngã tâm hiệpPháp nhĩ như nhiên cắng c ổ câm.

Hành diệc thi ền, tọa diệc thi ềnNh ất đóa hồng lô hỏa lý liênMột ý khí thời thiêm ý khíĐắc an tiện xứ thả an tiện.

Di! di! di! Đốt! đốt! đốt!Đại hải trung âu nhàn xu ấ t mộtChư hạnh vô thường nh ấ t thi ế t khôngHà xứ tiên sư mịch linh c ốt.

Tỉnh tỉnh trước! Trước tỉnh tỉnh!Tứ lăng đạp địa vật khi khuynhA thùy ư thử tín đắc cập

Cao bộ Tỳ-lô đỉnh thượng hành.

Hát!

Dịch:

KHÚC CA PHẬT TÂM

Phật! Phật! Phật! không th ể th ấ y!Tâm! Tâm! Tâm! không th ể nói!Khi tâm sanh tức là Phật sanhB ằng Phật diệt là lúc tâm diệt.Diệt tâm còn Phật chuyện không đâu Diệt Phật còn tâm bao giờ h ế t.Mu ốn bi ế t tâm Phật, tâm sanh diệtHãy chờ Di-lặc sau sẽ quy ế t.

Xưa không tâm, nay không Phật,Phàm Thánh trời người như điện ph ấ t.Tâm th ể không thị cũng không phi, Phật tánh ch ẳng hư cũng chẳng thực.

B ỗng dưng khởi, b ỗng dưng dừng,


17/130

Xưa nay qua lại lu ống l ẩn qu ẩn.Há chỉ chôn vùi n ế p t ổ tông,Lại khi ế n yêu ma vào nhà lộng.

Mu ốn c ầu tâm, chớ tìm ngoài,

Bản th ể như nhiên vốn không tịch.Ni ế t-bàn sanh tử buộc ràng suông,Phi ền não b ồ-đề hư giả nghịch.

Tâm tức Phật, Phật tức tâm,Linh diệu chi ế u cùng kim c ổ thông.Xuân đế n, tự hoa xuân mỉm miệng,Thu v ề, đâu chẳng nước thu trong.

Bỏ vọng tâm, giữ chân tánh,

Khác nào tìm ảnh mà quên kính.Nào hay ảnh v ốn tự gương ra, Ch ẳng bi ế t vọng do từ chân hiện.Vọng lên ch ẳng thực cũng chẳng hư, Gương nhận không tà cũng không chính.

V ẫn không tội, v ẫn không phúc,L ầm sánh ma-ni cùng bạch ngọc.Ngọc có v ế t chừ châu có tỳ,Tánh v ốn không h ồng cũng không lục.

Cũng không được, cũng không mấ t,B ốn mươi chín ấ y là th ấ t th ấ t.Sáu độ muôn hạnh: bi ển sóng trào,Ba độc chín tình: giữa không nhật.

Lặng! lặng! lặng! Chìm! chìm! chìm!Tâm của muôn loài tức Phật tâm.Phật tâm bèn với tâm ta hiệp,Pháp v ốn như nhiên suốt c ổ kim.

Đi cũng thiền, ng ồi cũng thi ền,Giữa lò lửa rực một cành sen.Ý khí m ất đi thêm ý khí, Được an tiện đấ y cứ an tiện.

Chao! chao! chao! Ối! ối! ối!


18/130

Bọt trong bi ển cả u ổng chìm n ổi.Các hạnh vô thường thảy thảy không,Linh c ốt tiên sư tầm đâu tá!

Thức thức tỉnh! Tỉnh tỉnh thức!

Gi ẫm đấ t b ốn b ề chớ lệch nghiêng.Ai có như lời tin được vậy,Đạp đảnh Tỳ-lô bước bước lên.

Hét!

2. PHÓNG CUỒNG NGÂM

Thiên địa thi ế u vọng h ề hà mang mangTrượng sách ưu du hề phương ngoại phương

Hoặc cao cao h ề vân chi sơn Hoặc thâm thâm h ề thủy chi dương. Cơ tắc san h ề hòa la phạnKh ốn t ắc miên h ề hà hữu hương

Hứng thời xuy h ề vô kh ổng địchTịnh xứ ph ần h ề giải thoát hương. Quyện ti ểu kh ế h ề hoan hỉ địaKhát bảo xuy ế t h ề tiêu dao thangQui Sơn tác lân hề mục thủy c ổ Tạ Tam đồng chu h ề ca thương lang. Phỏng Tào Khê h ề ấp Lư Thị Y ế t Thạch Đầu h ề sài lão BàngLạc ngô lạc h ề B ố Đại lạcCu ồng ngô cu ồng h ề Ph ổ Hóa cu ồng.Đốt đốt phù vân h ề phú quíHu hu quá khích h ề niên quangH ồ vi h ề quan đồ hi ểm trở Phả nại h ề th ế thái viêm lương. Thâm t ắc lệ h ề thi ển t ắc y ế tDụng t ắc hành h ề xả t ắc tàngPhóng tứ đại h ề mạc bả trócLi ễu nh ấ t sanh h ề hưu bôn mang. Thích ngã nguyện h ề đắc ngã sở Sanh tử tương bức h ề ư ngã hà phương.

Dịch:


19/130

KHÚC HÁT ĐIÊN QUÀNG

Trời đấ t li ế c trông chừ sao thênh thang

Ch ống gậy chơi rong chừ phương ngoài phương Hoặc cao cao chừ mây đảnh núi

Hoặc sâu sâu chừ nước trùng dương. Đói thì ăn chừ cơm mười phương góp Mệt thì ngủ chừ nơi chẳng quê hương Hứng lên chừ th ổi sáo không l ỗ Lặng xu ống chừ đốt giải thoát hương. Mỏi nghỉ chút chừ đấ t hoan hỉ

Khát u ống no chừ tiêu dao thangQui Sơn láng giềng chừ chăn con trâu nướcTạ Tam đồng thuy ền chừ th ổi khúc thương lang. Thăm Tào Khê chừ ra m ắt Lư Thị

Vi ế ng Thạch Đầu chừ sánh lão BàngVui ta vui chừ B ố Đại vui sướngĐiên ta điên chừ Ph ổ Hóa điên gàn. Chà chà, bóng ngày chừ qua khe cửaỐi ối, mây n ổi chừ mộng giàu sangChịu sao chừ thói đời ấ m lạnhĐi chi chừ gai góc đường quan.Sâu xo ắn áo chừ cạn nhón gótDùng phô ra chừ bỏ ẩn tàngBuông b ốn đại chừ đừng n ắm b ắtTỉnh một đời chừ thôi chạy quàng.Thỏa nguyện ta chừ được ngã sở S ống ch ế t bức nhau chừ ta v ẫn như thường.

3. SANH TỬ NHÀN NHI DĨ

Tâm chi sanh h ề sanh tử sanhTâm chi diệt h ề sanh tử diệtSanh tử nguyên lai tự tánh khôngThử huy ễn hóa thân diệc đương diệt.

Phi ền não b ồ-đề ám tiêu maĐịa ngục thiên đường tự khô kiệtHoạch thang lô thán đốn thanh lương Ki ế m thọ đao sơn lập t ồi chi ế t.

Thanh văn tọa thi ền ngã vô tọa


20/130

B ồ-tát thuy ế t pháp ngã thực thuy ế tSanh tự vọng sanh, tử vọng tử Tứ đại bản không tùng hà khởi.

Mạc vi khát lộc s ấn dương diệm

Đông tẩu tây trì vô tạm dĩ Pháp thân vô khứ diệc vô laiChân tánh vô phi diệc vô thị.

Đáo gia tu tri bãi vấ n trìnhKi ế n nguyệt an năng khổ t ầm chỉ Ngu nhân điên đảo b ố sanh tử Trí giả đạt quan nhàn nhi dĩ.

Dịch:

SỐNG CH Ế T NHÀN MÀ THÔI

Tâm mà sanh chừ sanh tử sanh

Tâm mà diệt chừ sanh tử diệtSanh tử xưa nay vốn tánh khôngThân huy ễn hóa này r ồi cũng diệt.

Phi ền não b ồ-đề b ỗng m ấ t tiêuĐịa ngục thiên đường tự khô kiệtChảo d ầu lò lửa chợt mát li ềnNúi ki ế m rừng đao chốc g ẫy h ế t.

Thanh văn ngồi thi ền ta không ng ồiB ồ-tát nói pháp ta nói thiệtSanh d ối sanh ch ế t d ối ch ế tB ốn đại v ốn không nương đâu dấ y.

Chớ như hươu khát đuổi bóng n ắngN ắm đông bắt tây không ngớt chạyPháp thân không lại cũng không qua Chân tánh ch ẳng phải cũng chẳng qu ấ y.

Đế n nhà thôi chớ hỏi đường chiTh ấ y nguyệt tìm gì ngón tay ấ yKẻ ngu s ống ch ế t mãi lo âuNgười trí rõ không nhàn thôi vậy.


21/130

4. PHÀM THÁNH BẤT DỊ

Thân tùng vô tướng bản lai khôngHuy ễn hóa phân sai thành nhị ki ế n

Ngã nhân tợ lộ diệc tợ sương Phàm Thánh như lôi diệc như điện.Công danh phú quí đẳng phù vânThân th ế quang âm nhược phi ti ễnMi ế t khởi tinh nhi t ắng ái tìnhTợ mịch man đầu nhi khí mi ế n.

Mi mao tiêm hoành tỷ kh ổng thùyPhật dữ chúng sanh đô nhấ t diệnThục thị phàm h ề thục thị thánhQuảng ki ếp sưu tầm một căn tánh.

Phi tâm vô thị diệc vô phiVô ki ế n phi tà diệc phi chánhQuảng Ngạch đồ nhi quả nguyện vương Khánh Hỷ tỳ-kheo công đức thánh.

Giác tha giác tự bạt mê đồ Bi ế n giới thanh lương tô nhiệt bệnh.Quân b ấ t ki ế nTi ền th ấ t giả thị a thùy?Hậu đắc giả hựu thị thùy?Lưỡng giá ban tâm nh ấ t ban mạng

Đáo đầu bát vạn tứ thiên đà-la-ni chi pháp mônĐồng nhi ế p nhập Như Lai quảng đại viên trí chi kính.Đốt!

Dịch:

PHÀM THÁNH CHẲNG HAI

Thân từ vô tướng xưa nay không Giả d ối nên chia thành “nhị ki ến” Ta người như móc cũng như sương Phàm Thánh như sấm cũng như điện.Giàu sang sự nghiệp đám mây trôi Ngày tháng tên bay thân th ế huy ễnChút tình thương ghét thoáng xẹt quaKhác nào bỏ bột đi tìm bánh. Mày ngang mũi dọc cũng như nhau


22/130

Phật với chúng sanh đồng s ắc mặtAi là phàm chừ ai là ThánhMuôn ki ế p ki ế m tìm m ất căn tánh.

Không tâm thì không phải cùng không qu ấ yCh ẳng ki ến thì không tà cũng không chánh

Đồ t ể Quảng Ngạch: tròn nguyện vương(1)Tỳ-kheo Khánh Hỷ: công đức thánh(2)Giác ta giác người khỏi đường mêMát rượi mười phương dứt tật bệnh.Anh th ấy chăng Người m ất trước đó là ai? Người được sau đó là ai? Hai tâm sai khác chung dòng mạngR ốt cùng tám vạn b ốn ngàn pháp môn đà-la-niCùng nhi ếp vào gương tròn đầy rộng lớn trí Như Lai.

Đốt!

5. THƯỢNG PHƯỚC ĐƯỜNG

TIÊU DAO THI ỀN SƯ

Cửu vi phong th ể Ki ều ký hoang thônThân tuy thiên ngoại chi sâm thương Ý hữu kính trung chi loan phượng.

Nhàn xướng vô sanh chi khúcDụng thù pháp nhũ chi ân Lạm trát già-đà Thượng trình tọa hạ.Thân tuy phì độn ngụ hương quan Tứ trọng ân thâm vị cảm hànÝ chuy ế t thi ểu phùng thiêm ý khíTâm khôi cô thủ th ốn tâm đan. Xuân h ồi hư đối khai đào nhụyPhong khởi không văn kích trúc can Đương nhật đáo gia tham vấ n bãiMột huy ền c ầm tử thỉnh kim đàn. Tạm lai tỉnh v ấ n c ổ chùy thi ềnTướng mạo kỳ di tráng thả kiênHuệ Khả thân tàm bì tủy kýTriệu Châu thiên dữ hạc qui niên.Tu tri th ế hữu nhân trung Phật


23/130

Hưu quái lô khai hỏa lý liênTrân trọng già-đà tùy hứng l ễ Kỷ đa mạn khước tử nhung thi ền.

Dịch:

L Ễ THI ỀN SƯ TIÊU DAO

Ở TINH XÁ PHƯỚC ĐƯỜNG

Hèn lâu xa ánh sáng

Ở gởi ch ốn hoang thônThân tuy ngoài cõi sâm thương Ý v ẫn trong gương loan và phượng.Nhàn nhã ngâm khúc vô sanh

H ầu đáp ân Thầy mớm sữaTrộm có lời thơ tụngCúi dâng lên pháp tòa.

Thân tuy cục mịch ngụ quê này

B ốn trọng ân nào dám lãng khuâyÝ vụng sớm nhờ thêm ý khíLòng tàn riêng giữ chút lòng ngay.Xuân v ề ng ắm lững hoa đào nở Gió động nghe hờ khóm trúc layNgày trước đến nhà thăm hỏi h ế t

Nay đàn chủ thỉnh khúc không dây.Tho ắt qua thăm hỏi c ổ chùy thi ền(3)Tướng mạo mười mươi được khỏe b ềnTùng Th ẩm tu ổi theo rùa hạc thọ(4)Th ần Quang đạo rút tủy da truy ền(5).V ẫn hay Phật s ẵn trong đời cóĐừng lạ sen bừng giữa lửa lênTrân trọng dâng theo lời tụng hi ế nCòn gì l ễ mọn chút quà riêng(6).

6. THỊ CHÚNG

Hưu tầm Thi ế u Th ấ t dữ Tào Khê,Th ể tính minh minh vị hữu mê.C ổ nguyệt chi ế u phi quan vi ễn cận,Thiên phong xuy b ấ t giản cao đê. Thu quang h ắc bạch tùy duyên s ắc,


24/130

Liên nhụy h ồng hương bất trước nê.Diệu khúc bản lai tu cử xướng,Mạc t ầm nam b ắc dữ đông tê (tây).

Dịch:

BẢO CHÚNG

Thôi tìm Thi ế u Th ấ t với Tào Khê,Th ể tánh sáng tròn ch ẳng từng mê.Nào ngại xa g ần trăng vẫn chi ế u,

Th ấ p cao gió th ổi ch ẳng ưa chê. Ánh thu đen trắng tùy duyên hiện,Sen nở hương nồng ch ẳng dính nhơ. Khúc nhạc xưa nay nên gẩy hát,

Chớ tìm nam b ắc với đông tây.

7. KHUY Ế N TH Ế TI ẾN ĐẠO

Tứ tự tu ần hoàn xuân phục thu,Xâm xâm dĩ lão thiếu niên đầu.Vinh hoa kh ẳng c ố nh ất trường mộng,Tu ế nguyệt không hoài vạn hộc s ầu.Kh ổ thú luân h ồi như chuyển c ốc,Ái hà xu ấ t một đẳng phù âu.

Phùng trường diệc b ấ t mô lai tỷ,Vô hạn lương duyên chỉ ma hưu.

Dịch:

KHUYÊN NGƯỜI ĐỜI TI Ế N TU

Ngày tháng xoay v ần xuân lại thu,Xăm xăm tóc bạc đáp lên đầu.Giàu sang, nhìn lại một trường mộng,Năm tháng mang theo vạn hộc s ầu.Nẻo kh ổ luân h ồi như chuyển bánh,Sông yêu, chìm n ổi tợ phù âu.Gặp trường ch ẳng chịu sờ lên mũi, Vô hạn duyên lành chỉ th ế thôi.

(1) Đồ t ể Quảng Ngạch là anh chàng làm hàng thịt, khi nghe Phật nói kinh Đại Bát Ni ế t-bàn li ền ngộ đạo


25/130


26/130

Ngài thường ăn chay lạt thân th ể g ầy ốm. Thánh Tông th ấ y th ế l ấ y làm lạ, nên hỏi nguyên do. Ngài trìnhthật với cha. Thánh Tông khóc bảo: “Nay ta đã già, chỉ trông cậy một mình con, con lại làm như thế , làmsao gánh vác được sự nghiệp của T ổ tiên?” Ngài nghe dạy cũng rơi nước m ắt.

Con người Ngài r ấ t thông minh hi ế u học, đọc h ế t các sách vở, su ốt thông nội điển (kinh) và ngoại điển

(sách đời). Những khi nhàn r ỗi, Ngài mời các Thi ền khách bàn giải v ề Tâm tông (thi ền) tham học thi ềnvới Thượng Sĩ Tuệ Trung, thâm đắc đế n ch ỗ Thi ền tủy. Đối với Thượng Sĩ, Ngài kính lễ làm th ầy.

Những khi giặc Nguyên sang qu ấ y r ối, Ngài phải x ế p việc kinh kệ để lo giữ gìn xã t ắc. Nhờ tình đoàn kế tquân dân, Ngài đã hai lần đuổi được quân Nguyên giữ gìn trọn vẹn đất nước.

Năm Quí Tỵ (1293), Ngài nhường ngôi lại cho con là Tr ần Anh Tông, lên làm Thái thượng hoàng. Ở ngôiThái thượng hoàng để chỉ dạy cho con được sáu năm, Ngài sắp đặt việc xu ấ t gia.

Đến tháng mười năm Kỷ Hợi (1299), Ngài xu ấ t gia vào tu ở núi Yên Tử. Ở đây, Ngài chuyên cần tu tập

theo hạnh đầu-đà (khổ hạnh) l ấ y hiệu là Hương Vân Đại Đầu-đà. Sau đó Ngài lập chùa, c ấ t tinh xá, khaigiảng để ti ếp độ chúng Tăng. Học chúng đua nhau đế n r ất đông. Sau, Ngài đế n chùa Ph ổ Minh ở phủ Thiên Trường lập giảng đường, giảng dạy m ấy năm. Ngài lại vân du đế n trại B ố Chánh lập am Tri Ki ế n r ồiở đó.

Đến năm Giáp Thìn (1304), Ngài dạo đi khắp nơi khuyên dân dẹp bỏ những dâm từ (mi ế u thờ th ầnkhông chánh đáng), và dạy họ tu hành Thập thiện. Vào mùa đông năm ấ y, vua Anh Tông dâng bi ểu thỉnhNgài v ề Đại nội để truy ền giới B ồ-tát tại gia.

Sau đó, Ngài ch ống gậy đế n chùa Sùng Nghiêm ở núi Linh Sơn để truy ền bá Thi ền tông.

Mở đầu pháp hội, Ngài niêm hương báo ân xong bước lên tòa. Vị Thượng thủ bạch chùy v.v... r ồi Ngàinói:

- Thích-ca Văn Phật vì một đại sự mà xu ấ t hiện giữa cõi đời này, su ốt b ốn mươi chín năm chuyển độngđôi môi mà chưa từng nói một lời. Nay ta vì các ngươi lên ngồi tòa này, bi ế t nói chuyện gì đây?

Ng ồi giây lâu, Ngài ngâm:

Thân như hơi thở ra vào mũi, Đời gi ống mây trôi đỉnh núi xa.Ti ế ng quyên từng chập v ầng trăng sáng, Đâu phải t ầm thường qua một xuân.

(Thân như hô hấ p tỷ trung khí,Th ế tợ phong hành lãnh ngoại vân.Đỗ quyên đề đoạn nguyệt như trú,


27/130

B ấ t thị t ầm thường không quá xuân.)

Ngài v ỗ bàn một cái, nói:

- Không có gì sao? Ra đây! Ra đây!

*

* *


- Th ế nào là Phật?

Ngài đáp:

- Nhận đến như xưa vẫn ch ẳng phải.

- Th ế nào là Pháp?


- Th ế nào là Tăng?


- Cứu kính th ế nào?

- Chữ bát đã bày trao hế t sạchĐâu còn có việc nói cùng ngươi.

(Bát tự đả khai phân phó li ễuCánh vô dư sự khả trình quân.)

Lại hỏi:

- Th ế nào là một việc hướng thượng?

Ngài đáp:

- Đầu gậy khêu nhật nguyệt.

- Dùng công án cũ làm gì?


28/130

- Một l ần nh ắc lại một l ần mới.

- Th ế nào là giáo ngoại biệt truy ền?

- Ễnh ương nhảy không khỏi đấ u.

- Sau khi ra khỏi đấ u thì th ế nào?

- Lại theo con ế ch nhảy xu ống bùn.

- V ẫn là nhảy ch ẳng khỏi.

Ngài bèn lớn ti ế ng nạt:

- Kẻ mù! Th ấ y cái gì?

- Đại tôn đức lừa người làm gì?

Ngài li ền “hừ, hừ”.

Vị Tăng suy nghĩ.

Ngài li ền đánh. Vị Tăng lại suy nghĩ để hỏi.

Ngài li ền hét. Vị Tăng cũng hét.

Ngài hỏi:

- Lão tăng bị một cái hét, hai cái hét của ngươi, rốt cuộc th ế nào? Nói mau! Nói mau!

Vị Tăng suy nghĩ.

Ngài lại hét một ti ế ng, nói:

- Con ch ồn hoang quỉ quái! Vừa r ồi tinh lanh giờ ở ch ỗ nào?

Vị Tăng lễ bái lui ra.

Tăng hỏi:

- Đại tôn đức kh ổ nhọc tu hành, đã trải qua nhi ều năm, đối với sáu thông của Phật, Ngài đã được m ấ y


29/130

thông?

Ngài đáp:

- Cũng được sáu thông.

- Năm thông kia gác qua, thế nào là Tha tâm thông?

- Đầy cả qu ốc độ, có bao nhiêu thứ tâm, Như Lai đều bi ết, Như Lai đều th ấ y.

Vị Tăng liền đưa nắm tay lên nói:

- Đã biế t h ế t th ấ y h ế t, vậy bi ế t cái này có vật gì?

Ngài đáp:

- Như có như không, chẳng phải không ch ẳng phải s ắc.

- Xưa Tăng hỏi Hòa thượng Lang Gia: “Thanh tịnh bản nhiên, vì sao chợt sanh sơn hà đại địa?” Ý chỉ th ế

nào?

- Thật gi ống thuy ền chài ra bi ển.

- Ý này th ế nào?

- Ai bi ết nơi chốn khói sóng xa khơi kia, riêng có chỗ nên suy nghĩ.

*

* *

Hỏi:

- Th ế nào là gia phong Phật quá khứ?

Đáp:

- Vườn rừng v ắng vẻ ai chăm sóc Lý tr ắng đào hồng hoa tự nhiên.

- Th ế nào là gia phong Phật hiện tại?

- Gia phong sóng bạc mê y ế n sớm


30/130

Tiên uy ển đào hồng say gió xuân.

- Th ế nào là gia phong Phật vị lai?

- Bãi bi ển chờ tri ều trời đợi nguyệt,

Xóm chài nghe sáo khách nhớ nhà.

- Gia phong Hòa thượng th ế nào?

- Áo rách che mây, sáng ăn cháo Bình xưa tưới nguyệt, t ối u ống trà.

Lại hỏi:

- Ngài Linh Vân khi xem hoa đào ngộ thì th ế nào?

Đáp:

- Tự nở tự tàn theo thời ti ế tĐông quân bị hỏi cũng khôn lời.

- Khi gi ết người không nhìn lại thì sao?

- Gan dạ cùng mình.

- Người đại tu hành lại rơi vào nhân quả hay không?

- Miệng dường chậu máu chê Phật T ổ Răng như kiế m bén gặm rừng thi ền.Một mai ch ết đọa A-tỳ ngụcCười ng ấ t, Nam-mô Quán Th ế Âm.

Hỏi:

- “Dưới ruộng b ầy cò ngàn điểm tuy ế tTrên cây oanh đậu một cành hoa”, thì thế nào?

Đáp:

- L ầm!

- Theo Đại tôn đức thì th ế nào?


31/130

- Dưới ruộng b ầy cò ngàn điểm tuy ế tTrên cây oanh đậu một cành hoa.

- Đó là câu nói của tôi.

- Mu ốn bi ế t th ần tiên lò luyện thu ốcLinh đơn vốn thiệt tử châu sa.

Hỏi:

- Th ế nào là Thanh tịnh Pháp thân?

Đáp:

- Đục vàng rơi trong phân sư tử Người đen đúa vác bó hương thơm.

- Học nhân không hi ểu.

- Chớ học thói h ồ đồ trả giáCười người chân thật d ối l ầm nhau.

- Th ế nào là Viên mãn báo thân?

- Cánh b ằng bay b ổng dừng cơn gió Ly châu l ắng lạnh bi ển trong ng ần.

Vị Tăng lễ bái.

Ngài bảo:

- Nguyên lai đầy đủ nhi ều công dụngBởi chú quàng xiên ch ẳng được thành.

Hỏi:

- Th ế nào là Thiên bách ức hóa thân?

Đáp:

- Mây d ồn sương phủ trời mù mịt


32/130

T ấc nước như xưa trước đỉnh đầu.

Tăng nói:

- Đúng thế .

Ngài bảo:

- Cười ng ấ t kẻ gom mây dưới đảnhB ốn b ề nu ốt l ấ y hòn s ắt tròn.

Vị Tăng lễ bái lui ra.

*

* *

Pháp Loa hỏi:

- Nói huy ền nói diệu, luận c ổ bàn kim, đều thuộc thứ nói đùa, một câu không kẹt trong ngôn ngữ làmsao nói được?

Ngài đáp:

- Gió đông dìu dịu ngàn hoa nở Lách cách vành xe một ti ế ng vang.

Pháp Loa toan mở miệng nói, Ngài li ền bảo:

- Chim hót máu tuôn v ẫn vô dụngNon tây như trước phủ mây chi ều.

- Khi muôn dặm mây tạnh thì th ế nào?

- Mưa tầm tã.

- Khi muôn dặm mây che kín thì th ế nào?

- Trăng vằng vặc.

- Cứu kính th ế nào?

- Chớ động đến, động đến ăn ba mươi gậy.


33/130

- Th ế nào là Bản lai diện mục?

Ngài im lặng giây lâu hỏi:

- Hi ểu chăng?

- Ch ẳng hi ểu.

Ngài li ền đánh.

Pháp Loa hỏi:

- Th ế nào là ba mươi hai tướng t ốt tám mươi vẻ đẹp?

Ngài đáp:

- N ế u dùng s ắc th ấ y ta,Dùng âm thanh c ầu ta,Người ấy hành đạo tà,Không th ể th ấy Như Lai.

- Th ế nào là Phật?

- T ấ m cám ở dưới c ối.

- Th ế nào là ý T ổ sư từ Ấn sang?

- Bánh vẽ.

- Th ế nào là đại ý Phật pháp?

- Cùng h ầm, đấ t không khác.

- Xưa có vị Tăng hỏi Triệu Châu “con chó có Phật tánh không”, Triệu Châu nói “không”. Ý chỉ th ế nào?

- Ch ấ t mu ối ở trong nước,Keo xanh ở trong s ắc.

- Hữu cú vô cú như bìm leo cây, khi ấ y th ế nào?

Ngài bèn nói kệ:


34/130

Hữu cú vô cúBìm khô cây ngã

M ấ y kẻ nạp tăng U đầu sứt trán.

Hữu cú vô cúTh ể lộ gió thuH ằng hà sa s ố Va dao chạm bén.

Hữu cú vô cúLập tông lập chỉ Đập ngói dùi rùaTrèo non lội nước.

Hữu cú vô cúCh ẳng có ch ẳng khôngKh ắc thuy ền tìm ki ế m

Tìm ngựa cứ hình (bản đồ).

Hữu cú vô cúH ồi h ỗ, hay khôngNón tuy ế t giày hoaÔm cây đợi thỏ.

Hữu cú vô cúTự xưa tự nayCh ấp tay quên trăng Đấ t b ằng ch ế t chìm.

Hữu cú vô cúNhư thế như thế Chữ bát mở raSao không n ắm mũi?

Hữu cú vô cúNgó tả ngó hữuLau chau m ồm mépỒn ào náo động.

Hữu cú vô cú


35/130

Đau đáu lo sợ C ắt đứt s ắn bìmĐó đây vui thích.

(Hữu cú vô cú

Đằng khô thọ đảoCơ cá nạp tăng Chàng đầu khái não.

Hữu cú vô cúTh ể lộ kim phong

H ằng hà sa s ố Phạm nh ẫn thương phong.

Hữu cú vô cú

Lập tông lập chỉ Đả ngỏa toản quiĐăng sơn thiệp thủy.

Hữu cú vô cúPhi hữu phi vôKh ắc chu c ầu ki ế mSách kị án đồ.

Hữu cú vô cúH ỗ b ấ t h ồi h ỗ Lạp tuy ế t hài hoaThủ chu đãi thố.

Hữu cú vô cúTự c ổ tự kimCh ấ p chỉ vong nguyệtBình địa lục tr ầm.

Hữu cú vô cúNhư thị như thị Bát tự đả khaiToàn vô bả tỷ.

Hữu cú vô cúC ố tả c ố hữuA thích thích địa


36/130

Náo quát quát địa.

Hữu cú vô cúĐao đao phạ phạ Tiệt đoạn cát đằng

Bỉ thử khoái hoạt.)

Ngài bèn bước xu ống tòa.

*

* *

Ngày mùng một tháng giêng năm Mậu Thân (1308), Ngài sai Pháp Loa đế n huyện Siêu Loại tại Báo Ânthi ền tự khai giảng trụ trì. Tháng tư năm ấy, Ngài đến chùa Vĩnh Nghiêm ở Lượng Giang ki ế t hạ và saiPháp Loa khai giảng trụ trì. Chính Ngài giảng Truy ền Đăng Lục, bảo Qu ốc sư Đạo Nh ấ t vì chúng giảng kinh

Pháp Hoa. Bãi hạ, Ngài vào núi Yên Tử, đuổi h ế t những người cư sĩ theo hầu hạ và những kẻ nô dịchtrong chùa, không được chực h ầu như trước. Chỉ để lại mười vị Thị giả thường theo Ngài. Ngài lên ở amTử Tiêu, vì Pháp Loa giảng Truy ền Đăng Lục. Thị giả xu ống núi g ần h ết, duy có đệ tử thượng túc là PhápLoa còn ở thôi.

Từ đây, Ngài leo khắp các núi, tìm ki ếm các hang động, ở tại thạch th ấ t. Pháp Loa th ấ y th ế bạch:

- Tôn đức tu ổi đã già yếu, mà xông pha trong sương tuyế t, lỡ có b ề gì thì mạng mạch Phật pháp trôngcậy vào ai?

Ngài bảo:

- Ta thời ti ết đã đế n, mu ốn tạo cái k ế lâu dài vậy.

Ngày mùng năm tháng mười năm ấy, người nhà của Công chúa Thiên Thụy lên núi bạch Ngài: “Côngchúa Thiên Thụy bệnh nặng mong được th ấy Tôn đức r ồi ch ết.” Ngài bùi ngùi bảo: “Thời ti ết đã đế nvậy.” Ngài bèn chống gậy xu ống núi, chỉ cho theo một người Thị giả. Ngày mùng mười Ngài v ề đế n kinh,dặn dò xong, ngày r ằm Ngài trở v ề núi. Ngài dừng nghỉ ở chùa Siêu Loại. Hôm sau vừa rạng đông, Ngài đibộ đế n chùa làng C ổ Châu, tự đề bài kệ r ằng:

S ố đời một hơi thở Lòng người hai bi ển vàngCung ma d ồn quá l ắmCõi Phật vui nào hơn.

(Th ế s ố nh ấ t tức mặcThời tình lưỡng hải ngân


37/130

Ma cung h ồn quản thậmPhật qu ốc b ấ t th ắng xuân.)

Đế n ngày 17, Ngài dừng nghỉ ở chùa Sùng Nghiêm tại Linh Sơn, Tuyên Từ hoàng thái hậu thỉnh Ngài vàoam Bình Dương cúng trai. Ngài vui vẻ nói: “Đây là bữa cúng dường r ốt sau.”

Ngày 18, Ngài lại đi bộ đế n chùa Tú Lâm ở ngọn An Kỳ Sanh. Nghe nhức đầu, Ngài gọi hai vị Tỳ-kheotrong chùa bảo:

- Ta mu ốn lên ngọn Ngọa Vân mà chân không th ể leo n ổi, phải làm sao?

Hai vị Tỳ-kheo bạch:

- Hai đệ tử có th ể giúp được.

Đế n am Ngọa Vân, Ngài tạ hai vị Tỳ-kheo r ằng:

- Xu ống núi tu hành đi, chớ xem thường việc sanh tử.

Ngày 19, Ngài sai Thị giả Pháp Không lên am Tử Tiêu ở núi Yên Tử gọi Bảo Sát đến đây gấ p.

Ngày 20, Bảo Sát quảy gói sang, đi đế n Doanh Tuy ền th ấ y một v ầng mây đen từ ngọn Ngọa Vân bay quaL ỗi Sơn và hạ xu ống Doanh Tuy ền, nước đầy tràn lên cao m ấy trượng, giây lát lại bình xu ống. Lại th ấ y haicon r ồng đầu b ằng đầu ngựa ngóc cao hơn trượng, hai con m ắt như sao, chốc lát lại lặn xu ống. Đêm ấ yBảo Sát nghỉ trong quán trọ dưới núi, mộng th ấy điềm ch ẳng lành.

Ngày 21, Bảo Sát đế n am Ngọa Vân. Ngài trông th ấ y mỉm cười bảo:

- Ta s ắp đi đây, nhà ngươi đế n sao tr ễ vậy? Đối với Phật pháp, ngươi có chỗ nào chưa rõ hãy hỏi mau.

Bảo Sát hỏi:

- Như khi Mã Tổ bệnh, Viện chủ hỏi: “Những ngày g ần đây Tôn đức th ế nào?” Mã Tổ bảo: “Nhật diệnPhật, Nguyệt diện Phật.” Nói thế ý chỉ làm sao?

Ngài lớn ti ế ng đáp:

- Ngũ đế Tam hoàng là vật gì?

Bảo Sát lại hỏi:

- Chỉ như “Hoa sum sê chừ g ấm sum sê, tre đấ t nam chừ cây đấ t b ắc”, lại là sao?


38/130

Ngài đáp:

- Làm mù m ắt ngươi.

Bảo Sát bèn thôi.

Su ốt m ấ y hôm trời đất u ám, chim vượn kêu hót r ấ t bi thảm.

Đế n ngày mùng 1 tháng 11, đêm nay trời trong sao sáng, Ngài hỏi Bảo Sát:

- Hiện giờ là giờ gì?

Bảo Sát bạch:

- Giờ Tý.

Ngài l ấ y tay vén màn cửa s ổ nhìn xem, nói:

- Đế n giờ ta đi.

Bảo Sát hỏi:

- Tôn đức đi đế n ch ỗ nào?

Ngài nói kệ đáp:

T ấ t cả pháp ch ẳng sanhT ấ t cả pháp ch ẳng diệtN ế u hay hi ểu như thế Chư Phật thường hiện ti ền.

(Nh ấ t thi ế t pháp b ấ t sanhNh ấ t thi ế t pháp b ấ t diệtNhược năng như thị giảiChư Phật thường hiện ti ền.)

Nào có đến đi ấ y vậy.

Bảo Sát hỏi:

- Chỉ như khi chẳng sanh ch ẳng diệt là th ế nào?


39/130

Ngài li ền nh ằm miệng Bảo Sát tát cho một cái, nói:

- Chớ nói mớ.

Nói xong, Ngài bèn n ằm như sư tử lặng lẽ mà tịch, vào niên hiệu Hưng Long thứ mười sáu (1308), thọ năm mươi mốt tu ổi.

Pháp Loa theo lời di chúc của Ngài làm l ễ hỏa táng, lượm ngọc c ốt có năm màu để vào bình. Vua AnhTông cùng đình thần đem long giá rước ngọc c ốt v ề tôn thờ nơi Đức Lăng và xây tháp ở chùa Vân Yêntrên núi Yên Tử, để hiệu là Huệ Quang Kim Tháp và dâng tôn hiệu là Đại Thánh Tr ần Tri ều Trúc Lâm Đầu-đà Tĩnh Tuệ Giác Hoàng Điều Ngự T ổ Phật.

Ngài còn lưu lại những tác ph ẩm:

1) Thi ền Lâm Thi ế t Chủy Ngữ Lục

2) Đại Hương Hải Ấn thi tập

3) Tăng-già Toái Sự

4) Thạch Th ấ t Mị Ngữ do Pháp Loa soạn lại lời của Ngài.

*

Phụ trích vài bài thơ của Điều Ngự Giác Hoàng:

1. ĐĂNG BẢO ĐÀI SƠN

Địa tịch đài du cổ Thời lai xuân vị thâmVân sơn tương viễn cậnHoa kính bán tình âm.

Vạn sự thủy lưu thủyBách niên tâm ngữ tâmỶ lan hoành ngọc địchMinh nguyệt mãn hung khâm.

Dịch:

LÊN NÚI BẢO ĐÀI


40/130

Đấ t v ắng đài thêm cổ Ngày qua xuân chửa n ồng.G ần xa mây núi ng ấ t

N ắng rợp ngõ hoa thông.Muôn việc nước trôi nước

Trăm năm lòng nhủ lòng.Tựa lan, nâng ống sáoĐầy ngực ánh trăng lồng.

(Ngô T ấ t T ố)

2. XUÂN VÃN

Niên thi ế u hà t ằng li ễu s ắc khôngNh ấ t xuân tâm sự bách hoa trung.

Như kim khám phá Đông hoàng diệnThi ền bản b ồ đoàn khán trụy h ồng.

Dịch:

CUỐI XUÂN

Thuở bé chưa từng rõ s ắc khôngXuân v ề hoa nở rộn trong lòngChúa xuân nay bị ta khám pháChi ế u trải giường thi ền ng ắm cánh h ồng.

3. SƠN PHÒNG MẠN HỨNG

I

Thùy phược cánh tương c ầu giải thoátB ấ t phàm hà t ấ t mích th ần tiênViên nhàn mã quyện nhân ưng lão Y cựu vân trang nh ấ t tháp thi ền.

II

Thị phi niệm trục triêu hoa lạcDanh lợi tâm tùy dạ vũ hàn Hoa tận vũ tình sơn tịch tịchNh ất thanh đề điểu hựu xuân tàn.


41/130

Dịch:

PHÒNG NÚI KHỞI HỨNG

I

Ai trói lại mong c ầu giải thoátCh ẳng phàm nào phải ki ế m th ần tiênVượn nhàn, ngựa mỏi, người đã lão Như cũ vân trang một chõng thi ền.

II

Phải qu ấ y niệm rơi hoa buổi sớm

Lợi danh tâm lạnh với mưa đêm Mưa tạnh, hoa trơ, non vắng lặngChim kêu một ti ế ng lại xuân tàn.

4. ĐỀ PHỔ MINH TỰ THỦY TẠ

Huân tận thiên đầu mãn tọa hương Thủy lưu sơ khởi b ất đa lương Lão dung ảnh lý tăng quan bế Đệ nh ấ t thi ền thanh thu tứ trường.

Dịch:

ĐỀ NHÀ THỦY TẠ CHÙA PHỔ MINH

Ngàn hương thắp h ết ngát đầy tòaLàn nước nhẹ nhàng gió lạnh quaDưới bóng đa già chùa cửa đóng Ve ngâm d ấ y khởi tứ thu xa.

*

Ch ẳng những Trúc Lâm Đầu-đà làm thơ chữ Hán mà còn làm phú, ca chữ nôm nữa. Như Cư Trần Lạc ĐạoPhú và Đắc Thú Lâm Tuy ền Thành Đạo Ca... Ở đây chúng ta trích vài hội trong bài Cư Trần Lạc Đạo để th ấ y rõ tinh th ần của Ngài.

CƯ TRẦN LẠC ĐẠO PHÚ


42/130

- Hội thứ nh ấ t -

Mình ng ồi thành thị.N ết dùng sơn lâm

Muôn nghiệp lặng an nhàn th ể tánh,Nửa ngày r ồi tự tại thân tâm.Tham ái ngu ồn dừng, ch ẳng còn nhớ châu yêu ngọc quí,Thị phi ti ế ng lặng, được d ầu nghe y ế n th ốt oanh ngâm.Chơi nước bi ế c, ẩn non xanh, nhân gian có nhi ều người đắc ý,Bi ết đào hồng, hay li ễu lục, thiên hạ năng mấ y chú tri âm.

Nguyệt bạc, vừng xanh, soi mọi ch ỗ thi ền hà lai láng,Li ễu m ềm hoa t ốt, ng ấ t qu ần sanh tuệ nhật sâm lâm.Lo hoán c ốt, ước phi thăng, đan thần mới phục,Nh ắm trường sanh, v ề thượng giới, thu ốc thỏ còn đâm.

Sách dịch xem chơi, yêu tánh sáng hơn yêu châu báu, Kinh nhàn đọc d ấ u, trọng lòng r ồi trọng nửa hoàng kim.

- Hội thứ hai -

Bi ế t vậy!Mi ễn được lòng r ồi,Ch ẳng còn phép khác.Gìn tánh sáng, tánh mới h ầu an,Nén ni ềm vọng, ni ềm dừng ch ẳng thác.Dứt trừ nhân ngã thì ra tướng thực kim cương, Dừng h ế t tham sân mới lảu lòng m ầu viên giác.Tịnh độ là lòng trong sạch, chớ còn ngờ hỏi đế n Tây phương, Di-đà là tánh sáng soi, mựa phải nhọc tìm v ề Cực lạc.Xét thân tâm, rèn tính thức, há r ằng mong quả báo phô khoe,C ầm giới hạnh, địch vô thường, nào có sá c ầu danh bán chác.Ăn rau ăn trái, nghiệp miệng ch ẳng hi ềm thửa đắng cay.Vận gi ấ y vận s ồi, thân căn có ngại chi đen bạc.Nhược chỉn vui b ề đạo đức, nửa gian l ều quí nữa thiên cung,D ầu hay m ế n thửa nhân nghì, ba phi ến ngói yêu hơn lầu gác...

Đế n sau hội thứ mười, k ế t thúc b ằng bài kệ chữ Hán. Kệ r ằng:

Ở tr ần vui đạo hãy tùy duyên,Đói đế n thì ăn nhọc ngủ li ền,Trong nhà có báu thôi tìm ki ế m,Đối cảnh không tâm chớ hỏi thi ền.


43/130

Cư trần lạc đạo thả tùy duyên,Cơ tắc san h ề kh ốn t ắc miên,

Gia trung hữu bảo hưu tầm mích,Đối cảnh vô tâm mạc v ấ n thi ền.

Thi ền sư Pháp Loa

(1284 - 1330)

(T ổ thứ hai phái Trúc Lâm)

Sư tên thật là Đồng Kiên Cương, sanh năm Thiệu Bảo thứ sáu (1284) ngày mùng 7 tháng 5, quê làng CửuLa, phủ Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Cha là Đồng Thu ần Mậu, mẹ là Vũ Từ Cứu. Trước khi sanh Sư, thânm ẫu n ằm mộng th ấy có người trao cho thanh th ần ki ế m, bà thích l ắm nhận l ấ y. Từ đó, bà biế t có thai. Vì

trước kia bà sanh li ền tám người con gái nên chán ngán, phen này bà c ố tình u ống thu ốc phá thai, nhưngđều vô hiệu. Đến khi sanh ra Sư, bà mừng l ắm, đặt tên là Kiên Cương. Sư thiên tư dĩnh ngộ, miệng khôngnói lời ác, ăn không thích thịt cá.

Niên hiệu Hưng Long thứ mười hai (1304), Điều Ngự (Nhân Tông) dạo đi các nơi, phá dâm từ (mi ế u thờ th ần không chánh đáng) và ban pháp dược, đế n mạn sông Nam Sách. Sư đế n l ễ bái xin xu ất gia, năm nàySư được hai mươi mốt tu ổi. Điều Ngự trông th ấ y b ằng lòng, nói: “Kẻ này có đạo nhãn, sau ắt làm phápkhí, vui vẻ tự đến đây.” Ngài bèn cho hiệu là Thiện Lai, d ẫn v ề liêu Kỳ Lân ở Linh Sơn cạo tóc và thọ giớiSa-di. Ngài dạy đế n tham v ấ n với Hòa thượng Tánh Giác ở Quỳnh Quán. Ở đây, Sư tìm đủ cách thưa hỏimà không được khai ngộ. Sư tự đọc bộ kinh Hải Nhãn (có lẽ kinh Lăng Nghiêm) đế n bảy ch ỗ hỏi tâm và

đoạn dụ khách tr ần ở sau, xem đi xem lại nhi ều l ần, b ỗng nhiên Sư có chỗ vào. Sư từ tạ Hòa thượngTánh Giác, trở v ề tham y ế t với Điều Ngự.

Gặp lúc Điều Ngự thượng đường, Sư ra thưa hỏi li ền được tỉnh. Điều Ngự nhận bi ết bèn cho Sư theo hầuhạ Ngài. Một hôm, Sư trình cả ba bài tụng, bị Điều Ngự chê cả. Sư thưa thỉnh m ấy phen, Điều Ngự dạyphải tự tham. Sư vào phòng đầu óc nặng trĩu, thức đế n quá nửa đêm, trông thấy bông đèn tàn rụngxu ống, Sư chợt đại ngộ. Sư đem chỗ ngộ trình lên Điều Ngự, Ngài th ầm nhận ấ n khả. Từ đây, Sư thệ tutheo mười hai hạnh đầu-đà (khổ hạnh).

*

* *

Đế n niên hiệu Hưng Long thứ mười ba (1305), Điều Ngự đem Sư lên liêu Kỳ Lân cho thọ giới Tỳ-kheo vàgiới B ồ-tát. Th ấ y ch ỗ tham học của Sư đã thành đạt, Điều Ngự cho hiệu là Pháp Loa.

Năm Hưng Long thứ mười lăm (1307), Sư được hai mươi bốn tu ổi, Điều Ngự trụ ở am Thiên Bảo Quancó bảy tám người Thị giả mà Sư là đứng đầu. Điều Ngự vì Sư giảng Đại Huệ Ngữ Lục. Đến tháng năm,


44/130

Điều Ngự lên ở am trên đảnh Ngọa Vân Phong. Ngày r ằm làm l ễ B ố-tát (sám h ối tụng giới) xong, ĐiềuNgự đuổi mọi người xu ống, l ấ y y bát và vi ế t tâm kệ trao cho Sư dạy khéo gìn giữ.

Năm Hưng Long thứ mười sáu (1308) vào ngày mùng một tháng giêng, Sư vâng lệnh Điều Ngự làm l ễ n ốipháp Trụ trì tại nhà Cam L ồ chùa Siêu Loại. Khai l ễ có vua Anh Tông và đình thần đế n dự. Điều Ngự lên

đàn thuyế t pháp r ồi nhường ch ỗ cho Sư giảng đạo. L ễ xong, Điều Ngự đặt Sư kế th ế trụ trì chùa Siêu Loạivà làm chủ sơn môn Yên Tử, là đời thứ hai của phái Trúc Lâm. Điều Ngự còn trao cho Sư hơn hai trăm bộ kinh sử và bảo Anh Tông sung cúng vào chùa cả trăm khoảnh ruộng.

Tháng mười một năm ấy (1308), Điều Ngự tịch, Sư phụng mạng cung nghinh xá-lợi v ề kinh đô. Trở v ề núi, Sư soạn lại những bài tụng của Điều Ngự lúc ở Thạch Th ấ t làm thành quy ển Thạch Th ấ t Mị Ngữ.

Năm Hưng Long thứ mười chín (1311), Sư phụng chi ế u ti ế p tục kh ắc bản Đại Tạng Kinh. Sư giao Bảo Sátlàm chủ việc này. Tháng tư, Sư giảng Truy ền Đăng Lục tại chùa Siêu Loại. Sau đó, Huyền Quang trình ki ế ngiải, Sư đều ch ấ p nhận.

Năm Hưng Long thứ hai mươi mốt (1313) vào tháng 9, Sư phụng chi ếu đến chùa Vĩnh Nghiêm ở LượngGiang định chức cho Tăng đồ. Chúng Tăng từ đây mới có s ổ bộ, chính Sư là người c ầm s ổ bộ ấy. Lúc đó,Sư độ hơn một ngàn vị Tăng. Về sau cứ ba năm một l ần độ Tăng như thế .

Năm Đại Khánh thứ tư (1317) đời Tr ần Minh Tông, vào tháng 2, Sư bệnh nặng. Sư đem y của Điều Ngự và vi ế t bài tâm kệ trao cho Huy ền Quang, pháp khí và gậy trao cho Cảnh Ngung, ph ấ t tử trao cho CảnhHuy, gậy tre trao cho Huệ Quán, pháp thơ và pháp cụ trao cho Huệ Nhiên, linh vàng trao cho Hải Ấn, sử vàng trao cho Huệ Chúc. Sau ít hôm, bệnh Sư được lành.

Những hàng Thái hậu, Công chúa, Vương công, quí khanh đều thỉnh Sư truyền giới xu ấ t gia hoặc giới B ồ-tát, cho đế n vua Tr ần Anh Tông cũng xem như đệ tử. Họ đua nhau cúng đấ t, vàng, ti ền để Sư lập chùa,đúc tượng Phật, in kinh quá nhi ều, đế n n ỗi Sư phải tự xin giảm d ần những s ố quyên cúng, thuy ền củaVua c ấp cho Sư tiện việc đi lại và v ề kinh đô, Sư cũng từ ch ối không nhận.

Năm đầu Khai Hựu (1329) đời Tr ần Hi ến Tông, Sư mở thêm cảnh Côn Sơn và Thanh Mai Sơn, làm thànhdanh lam th ắng cảnh. Sư có làm bài thơ đề là Luy ế n Thanh Sơn:

Thưa gầy làn nước vút,Chót vót ánh soi trong.

Ng ẩng đầu coi ch ẳng h ế t,Đường tới lại trùng trùng.

(Tr ần Tu ấ n Khải)

Sơ sấ u cùng thu thủySàm nham lạc chi ế u trung


45/130

Ngang đầu khán b ấ t tậnLai lộ hựu trùng trùng.

Một hôm mở hội thuy ết pháp, Sư lên tòa nói:

- Đại chúng! N ế u nh ắm th ẳng vào đệ nh ất nghĩa đế mà nói, thì động niệm li ền sai, mở miệng là l ầm, làmsao mà xét? Làm sao mà quán? Hôm nay căn cứ vào đầu thứ hai mà nói, cũng không được th ế ấ y.

Sư bèn nhìn hai bên nói:

- Trong đây có người nào đầy đủ con m ắt lớn chăng? Nế u có, hai cặp chân mày ch ẳng c ần vén lên. B ằng

không, b ần đạo ch ẳng khỏi miệng nói ba hoa, đề ra những điều hủ mục, đáp những lời tạp nhạp. Chỉ vìcác ông nh ồi lại thành một kh ối h ỗn độn. L ắng nghe! L ắng nghe!

Đại đạo rộng su ốt nào có ràng buộc, Bản tánh lặng lẽ không thiện không ác. Bởi do chọn lựa chợt sanh

nhi ều l ỗi, vừa khởi mảy may đã cách xa trời đấ t. Phàm Thánh v ốn đồng một m ối, phải qu ấy đâu có haiđường. Cho nên bi ế t, tội phước v ốn không, cứu kính nhân quả ch ẳng thật. Người người s ẵn đủ, kẻ kẻ trọn thành. Phật tánh Pháp thân như hình như bóng, tùy ẩn tùy hiện, ch ẳng tức ch ẳng ly. L ỗ mũi duỗith ẳng xu ống, chân mày n ằm ngang mặt, ở trên m ắt mà không d ễ gì nhìn th ấ y. C ần phải tìm xét, đâu

ch ẳng nghe nói “Ba ngàn pháp môn đồng v ề t ấ c vuông, hà sa diệu dụng đều ở ngu ồn tâm” nên nói: Cửagiới cửa định cửa tuệ, ông không thi ế u sót, c ần phải phản quán nơi mình. Phàm những ti ế ng ho ti ế ngt ằng h ắng, nhướng mày chớp m ắt, tay c ầm, chân đi, ấ y là tánh gì? Bi ết được tánh này, ấ y là tâm gì? Tâmtánh r ỗng sáng, cái nào phải, cái nào ch ẳng phải? Pháp tức là tánh, Phật tức là tâm. Tánh nào ch ẳng phảilà pháp? Tâm nào ch ẳng phải là Phật? Tức tâm tức Phật, tức tâm tức pháp. Pháp v ốn ch ẳng phải pháp,pháp tức là tâm. Tâm v ốn ch ẳng phải tâm, tâm tức là Phật.

Các nhân giả! Ngày tháng d ễ dàng qua, mạng người không chờ đợi, sao cam ăn cháo ăn cơm mà chẳngrõ việc bát việc mu ỗng? Tham!

*

* *

Có vị Tăng bước ra nói:

- Mặc áo ăn cơm là việc t ầm thường, đâu cần phải sanh nghi ngờ?

Ông l ễ bái xong, đứng dậy hỏi:

- Cõi Thi ền không dục là khỏi hỏi, cõi Dục không thi ền xin nói cho một câu.

Sư lấy tay điểm trong hư không.


46/130

Vị Tăng nói:

- Dùng đàm dãi cổ nhân làm gì?

- M ỗi l ần nh ắc lại m ỗi l ần mới.

Vị Tăng thưa:

- C ổ nhân đều hỏi: “Thế nào là Phật, th ế nào là Pháp, th ế nào là Tăng?” Chỉ đây thế nào? Việc ấ y th ế nào?

Sư đáp:

- Th ế nào? Việc ấ y th ế nào?

Vị Tăng thưa:

- Trên đàn không dây tri âm ít Cao vút ti ếng đàn cha con hòa...

(Một huy ền c ầm thượng tri âm thi ểuPhụ tử đàn lai cách điệu cao...)

*

* *

Một hôm Sư nghe đồ chúng tụng kinh, bèn hỏi:

- Chúng làm gì?

Có vị Tăng ra thưa:

- Chúng niệm Phật tâm.

Sư bảo:

- N ế u nói là tâm, tâm tức không Phật. N ế u bảo là Phật, Phật tức không tâm. Th ế gọi cái gì là tâm?

Vị Tăng ấy đáp không được.

Sư lại hỏi vị Tăng khác:


47/130

- Chúng làm gì?

Tăng thưa:

- Niệm Phật.

Sư bảo:

- Phật v ốn không tâm thì niệm cái gì?

Tăng thưa:

- Ch ẳng bi ế t.

Sư bảo:

- Ngươi đã chẳng bi ế t, vậy nói đó là ai?

Tăng không đáp được.

*

* *

G ần mãn đời Sư, kiểm những công tác Phật sự: đúc tượng Phật k ể cả lớn và nhỏ có hơn một ngàn batrăm (1300) vị; tạo đại già-lam được hai ngôi; xây tháp được năm ngọn; lập tăng đường hơn hai trăm(200) sở; độ Tăng và Ni hơn một muôn năm ngàn (15000) người; in được một bộ Đại Tạng Kinh; đệ tử đắc pháp hơn ba ngàn (3000) người; thành Đại pháp sư có sáu vị.

Năm Khai Hựu thứ hai (1330) ngày mùng 5 tháng 2, Sư phát bệnh, trong hội giảng kinh Hoa Nghiêm tạiAn Lạc tàng viện. Đế n ngày 11 thì bệnh r ấ t nặng. Ban đêm Huyền Quang đứng h ầu, th ấy Sư ngủ mà nóira ti ếng: “Hồng! H ồng!” Huyền Quang li ền thưa:

- Tôn giả nói mớ chăng?

Sư đáp:

- Ngủ thì nói mớ, ch ẳng ngủ thì ch ẳng nói mớ.

Huy ền Quang:

- Đâu thể ngủ với thức là một?


48/130

Sư bảo:

- Ngủ với thức là một.

Huy ền Quang:

- Đâu thể bệnh cùng ch ẳng bệnh là một?

Sư bảo:

- Bệnh cũng chẳng có can gì y, ch ẳng bệnh cũng chẳng can gì y.

Huy ền Quang:

- Tại sao lại có ti ế ng nói ra ngoài?

Sư bảo:

- Nghe ti ế ng gió th ổi cây thì th ế nào?

Huy ền Quang:

- Ti ế ng gió th ổi cây, người nghe ch ẳng l ầm, trong khi ngủ mà nói mớ thì d ễ l ầm người.

Sư bảo:

- Người ngu cũng vẫn l ầm ti ế ng gió th ổi cây.

Huy ền Quang:

- Chỉ một bệnh này đế n ch ết cũng chẳng mạnh.

Sư bèn đạp. Huy ền Quang lui ra.

Từ đây bệnh lại giảm xu ống. Đến ngày 13, Sư trở v ề viện Quỳnh Lâm nơi phương trượng cũ mà nằm. Đệ tử các nơi dồn v ề thưa hỏi xin kệ. Sư vẫn đối đáp và tùy người cho kệ, không bi ế t mệt mỏi.

Đến ngày mùng 1 tháng 3, Thượng hoàng Tr ần Minh Tông đích thân đến thăm bệnh và gọi Thái y đế n trị cho Sư.

Đế n t ối mùng 3 bệnh Sư trở lại nặng.


49/130

Huy ền Quang thưa:

- Xưa nay đế n ch ỗ ấy, buông đi là tốt hay n ắm lại là t ốt?

Sư bảo:

- Thảy đều không can hệ.

Huy ền Quang:

- Khi thảy đều không can hệ thì th ế nào?

Sư bảo:

- Tùy xứ tát-bà-ha.

Đệ tử đồng đế n thỉnh:

- Người xưa lúc sắp tịch đều có để kệ dạy đệ tử sao riêng Th ầy không có?

Sư quở trách họ. Giây lâu bèn ng ồi dậy bảo đem giấ y vi ế t lại. Sư viế t một bài kệ:

Muôn duyên c ắt đứt, một thân nhànHơn bốn mươi năm giấ c mộng tràngNh ắn bảo mọi người thôi chớ hỏi

Bên kia trăng gió rộng thênh thang.

(Vạn duyên tài đoạn nh ấ t thân nhànTứ thập dư niên mộng huy ễn gianTrân trọng chư nhân hưu tá vấ nNa biên phong nguyệt cánh man khoan.)

Vi ết xong, Sư ném bút, an nhiên thị tịch, thọ b ốn mươi bảy tu ổi. Đệ tử theo lời phó chúc của Sư, đemnhục th ể lên nhập tháp tại Thanh Mai Sơn.

Đến ngày 11 tháng 3, Thái thượng hoàng ngự bút ban hiệu Sư là Tịnh Trí tôn giả, tháp tên Viên Thông,tặng mười lượng vàng để xây tháp và đề một bài thi vãn:

Đã hế t duyên tr ần thõng tay đi Giác Hoàng kim tuy ến được truy ền yThanh Sơn cỏ mọc che ph ần mộ Cây bi ếc trong sương để xác ve.


50/130

Đêm phủ giảng đường trăng kim cổ Ngày ngày trượng th ấ t khói mờ cheThân m ế n bi ế t bao, ôi luy ế n ti ế c!

Nhớ công giáo hóa lệ đầy mi.

(Thùy thủ tr ần hoàn dĩ liễu duyênGiác Hoàng kim lũ đắc nhân truy ềnThanh Sơn mạn thảo quan tàng lýBích thọ thâm sương xác thuế thi ền.Dạ y ểm giảng đường kim c ổ nguyệtHi ểu mê trượng th ấ t hữu vô yênTương đầu châm giới ta phi tíchTrác tựu ai chương thế lệ huy ền.)

Những tác ph ẩm của Sư còn lưu truyền lại có:

- Đoạn Sách Lục

- Tham Thi ền Chỉ Y ế u (Thi ền Đạo Y ế u Học?)

- Kim Cang Đạo Tràng Đà-la-ni Kinh.

- Tán Pháp Hoa Kinh Khoa S ố.

- Bát-nhã Tâm Kinh Khoa

- và một bài kệ thị tịch...

*

* *

PHẦN PHỤ.- Chúng tôi trích dịch vài bài trong tập “Thiền Đạo Y ế u Học” của Sư để chúng ta hi ểu ph ầnnào tư tưởng Sư đối với Thi ền đạo.

LỜI KHUYÊN XUẤT GIA TI ẾN ĐẠO

(Khuy ế n xu ấ t gia ti ến đạo ngôn)

Kính khuyên chúng xu ấ t gia học đạo, hãy xét kỹ những lời này: Chúng ta nghiệp dày phước mỏng, ra đờich ẳng gặp thời chánh pháp, đức Thích-ca đã nhập diệt, đức Di-lặc chưa sanh, Thánh Hiền ẩn bóng, tàpháp thạnh hành, than ôi bu ồn thay!


51/130

Những vị xu ấ t gia, v ốn vì đền đáp bốn trọng ân, nghĩ cứu giúp ba đường kh ổ. N ế u mu ốn đạt được tâmPhật ý T ổ, bi ế t sanh hi ểu tử, trước phải học hai pháp.

Th ế nào là hai? Một, phải học ba thứ pháp. Hai, phải học pháp c ầu th ầy.

Ba thứ pháp là: 1. Rõ tông sư. 2. Biện pháp chân ngụy. 3. Bi ế t thiện ác.

1.- Rõ tông sư - Kinh B ổn Hạnh nói: Từ trước T ổ sư thuyế t pháp những gì? Có bao nhiêu người đắc đạon ối pháp truy ền tông, đế n nay th ầy nào, chúng nào đáng học?

2.- Biện pháp chân ngụy - N ếu pháp chân là thường giữ giới luật, y pháp ti ế n tu. N ế u pháp ngụy, như

trong lời lục của Đại Huệ nói: Bàn luận ngoại đạo, phỏng đoán nghĩa lý, lập làm tông chỉ, r ồi trao truy ềncho nhau.

3.- Bi ế t thiện ác - N ế u g ần gũi bạn lành là thường khuyên mình sám h ối để diệt những tội l ỗi trước, siêng

năng tìm thiện tri thức, tu hành tinh t ấ n... N ế u g ần gũi bạn ác thì miệng nói xu ấ t gia mà tâm làm theonghiệp th ế tục, tự làm và dạy người làm, tâm không bi ế t h ổ thẹn.

Trên là ba pháp nên g ần gũi và không nên gần gũi.

Hai, phải học pháp c ầu th ầy. Như trong Lễ Tán nói: Thường ở trong tùng lâm của thiện tri thức, h ằngn ằm trong khuôn vức của T ổ sư. Đó là phương pháp chọn bạn tìm th ầy vậy.

N ếu người đầy đủ cả hai pháp trên, tức là đạt được tâm Phật ý T ổ và bi ế t sanh hi ểu tử.

Này các người! Bên trong đã bỏ cha mẹ, bên ngoài thì không thông Phật pháp, tự xưng là tu hành, vậy tuhành là cái đạo gì? Các người nên xét kỹ lời nói này. Trong kinh Đại Báo Phụ M ẫu Ân nói: “Mười thángmang thai, ba năm bú sú, ân nào sánh bằng” mà các ngươi còn bỏ được, hu ống là những kẻ bên ngoài?Th ế lại bo bo ch ấ p tình th ầy trò, không th ể cởi bỏ, không phược trở lại tìm phược, không trói lại c ầu trói.Chỉ vì tham c ầu lợi dưỡng, ch ẳng sợ tr ầm luân. Hoặc đắm mê danh vọng ở đời, hoặc tự mình không hi ểukhông bi ế t, ấy đều là bọn vô minh vậy.

Từ trước, các T ổ sư hành đạo tu thi ền, tâm đồng với hư không, mặc đế n mặc đi, hoặc Nam hoặc B ắc,tham thi ền hỏi đạo, nhân duyên hội ngộ thì tự lợi lợi tha, ấ y mới thật là Phật pháp.

*

* *

KHUYÊN CHÚNG THƯỢNG THỪA TAM HỌC

(Thượng thừa tam học khuy ế n chúng ph ổ thuy ế t)


52/130

Là người học Phật, trước phải th ấ y tánh. Th ấ y tánh, không phải có tánh bị th ấ y. Nói th ấ y, là th ấ y ch ỗ không th ể th ấ y mà th ấ y vậy. Cho nên nói th ấ y, th ấ y không phải th ấ y, thì Chân tánh hiện. Tánh th ấ y là vôsanh, sanh th ấ y thì ch ẳng phải có, ch ẳng có cái tánh thật, mà th ấ y thật không dời đổi. Th ế nên gọi là

chân thật th ấ y tánh.

Sau khi th ấ y tánh, phải gìn giữ giới cho thanh tịnh. Th ế nào là giới thanh tịnh? Nghĩa là trong mười haigiờ, ngoài dứt các duyên, trong tâm không loạn. Vì tâm không loạn động nên cảnh đế n v ẫn an nhàn. M ắtkhông vì cái sở duyên của thức mà chạy ra, thức không vì cái sở duyên của cảnh mà chun vào. Ra, vàokhông giao thiệp nên gọi là ngăn chận. Tuy nói ngăn chận mà không phải ngăn chận. Tai, mũi, lưỡi, thân,ý cũng như thế. Đó gọi là giới Đại thừa, là giới vô thượng cũng gọi là giới vô đẳng đẳng. Tịnh giới n ầy, dùTi ểu tăng cho đế n bậc Đại tăng đều phải gìn giữ.

Nhân giữ giới vững ch ắc không động, k ế đó mới tập Thi ền. Cái y ế u chỉ của Thi ền định là thân tâm đều xả.Trước tập định tâm, thường tự suy xét: Thân này từ đâu mà đế n? Tâm này từ đâu mà có? Tâm khôngthật có thì từ đâu có thân? Thân tâm đều không thì pháp từ đâu mà có? Pháp không thật có, vì không có

cái có, cái có có đó từ đâu mà có? Cái có có đó đã không thì không có pháp có. Mỗi pháp ch ẳng phảipháp, thì m ỗi pháp nương vào đâu? Không có chỗ dựa nương thì pháp không phải m ỗi pháp. Pháp nàykhông thật cũng chẳng phải không thật. Chứng được thật pháp, mới hay chứng nhập thi ền.

Người tu tập Thi ền định không được ch ấ p dụng công, dụng mà không có ch ỗ dụng, gọi là Thi ền thượngthừa. Ngoài tham thoại đầu không cho gián đoạn, miên mật liên tục không có kẽ hở, cũng không điênđảo, không trạo cử cũng không hôn trầm. Phải trong trẻo như viên ngọc lăn trên mâm, phải sáng su ốtnhư gương trên đài. Đế n ch ỗ đất này, đi cũng được, đứng cũng được, ng ồi cũng được, n ằm cũng được,nói hay nín đều cũng được, có ch ỗ nào lại không được?

Đã được th ế r ồi, v ề sau mới nêu lên những câu ngộ: Tam quan, tam huy ền, tam y ếu, ngũ vị, tứ liệu giản,tứ tân chủ, tứ chi ế u dụng v.v... các cơ quan của Thi ền t ổ. Bảy phen soi tám phen dùi, nh ồi đi ép lại, th ấ utriệt chân nguyên, chừng đó, mới hay mượn pháp tòa của Phật Đăng Vương, nắm sừng thỏ, nh ổ lôngrùa, tay hoa một phen chuy ển, b ốn chúng thảy mịt mờ. Phát sanh vô thượng Diệu Huệ, chi ế u soi khôngcùng. Đối với Tứ vô lượng tâm, Tứ niệm xứ, Tứ vô úy, Bát chánh đạo, Thập lực của Phật, Mười tám phápb ấ t cọng, cho đế n tám muôn b ốn ngàn môn đà-la-ni, tr ần tr ần sát sát, t ấ t cả môn tam-muội đều từ nơimình lưu xuấ t m ỗi m ỗi đều đầy đủ.

Tuệ đã đầy đủ, ban cho chúng sanh, nguyện lực không cùng tận, tự giác giác tha, tứ sanh và cửu loại, t ấ tcả đều được th ấ m nhu ần. N ế u tuệ mà không định gọi là càn tuệ (tuệ khô), định mà không tuệ gọi là sithi ền.

Thi ền có chia làm năm:

1) Phàm phu thi ền,

2) Ngoại đạo thi ền,


53/130

3) Ti ểu thừa thi ền,

4) Đại thừa thi ền,

5) Thượng thừa thi ền.

Đây nói thiền, chính là Thượng thừa thi ền vậy. Thi ền này, từ đức Phật Tỳ-lô-giá-na trải qua s ố ki ế p b ấ tkhả thuy ế t b ấ t khả thuy ết đến đức Phật Thích-ca Mâu-ni. Đức Thích-ca truy ền xu ống cho hai mươi támvị T ổ ở Ấn Độ và sáu vị T ổ ở Trung Hoa, r ồi T ổ T ổ trao tay cho nhau truy ền bá kh ắp nơi, tính không thể h ết được. Các vị đều do giới này, định này, tuệ này mà được chứng ngộ, thật không có pháp nào khác.

Các chú! Các chú đã vào trong chùa làm ông đạo, làm học trò, chỉ c ầu danh dự mà ch ẳng chịu tham đế nch ỗ, cái gì là ch ỗ hạ thủ của Phật, T ổ? Cái gì là ch ỗ dụng tâm của ngoại đạo, Ti ểu thừa? Lu ống để chongày lại tháng qua, lăng xăng tìm cầu bên ngoài. Một phen cái ch ết đế n r ồi phải làm sao? Đâu là nơi an

thân lập mạng? Vả lại, ba ngàn oai nghi tám muôn t ế hạnh, chính mình không có một mảy may. Mộthôm nào đó, vua Diêm-la đế n ắt không th ể tha cho ngươi. Ngươi sao chẳng chịu xét lại, chớ l ấ y các việctrong mộng, r ồi bác không nhân quả “mênh mang bát ngát chiêu ương họa”. Như thế ch ẳng những làmđồi bại tông môn, mà cũng khiế n suy tàn chánh pháp.

Ôi! Tôi còn bi ết nói gì hơn!

Thi ền sư Huyền Quang

(1254 - 1334)

(T ổ thứ ba phái Trúc Lâm)

Sư tên Lý Đạo Tái, sanh năm Giáp Dần (1254) ở làng Vạn Tải thuộc lộ B ắc Giang. Thân phụ là Huệ T ổ dòng dõi quan liêu, nhưng đến đời ông thì không thích công danh, chỉ ưa ngao du sơn thủy. Tuy có côngdẹp giặc Chiêm Thành, mà ông không nhận chức quan. Thân m ẫu họ Lê là người hi ền đức.

Nhà Sư ở phía nam chùa Ngọc Hoàng. Năm Sư sanh, một hôm th ầy Trụ trì chùa Ngọc Hoàng là Thi ền sưHuệ Nghĩa, t ối tụng kinh trên chùa xong, xu ống phòng ng ồi trên gh ế trường kỷ, chợt ngủ quên mộngth ấy trên chùa đèn đuốc sáng trưng, chư Phật tụ hội đông vầy, Kim cang Long th ần chật ních, Phật chỉ Tôn giả A-nan bảo: “Ngươi thác sanh làm pháp khí cõi Đông.” Chợt có ông đạo gõ cửa, Ông chợt tỉnhgi ấ c, làm bài kệ vi ế t trong vách chùa:


54/130

Người mà vì đạo chớ tìm đâu Phật v ốn tâm mình, tâm Phật sâuMộng th ấy điềm lành là ảnh hưởngĐời này ắt gặp bạn tâm đầu.

(Nhân chi vị đạo khởi tha t ầmTâm tức Phật h ề Phật tức tâmTuệ địch ki ết tường vi ảnh hưởngThử sanh t ấ t ki ế n hảo tri âm.)

Thuở nhỏ Sư dung nhan kỳ lạ, ý chí xa vời, cha mẹ m ế n yêu dạy các học thuật. Sư học một bi ết mười,

biện tài hi ển Thánh. Niên hiệu Bảo Phù thứ hai (1274) đời vua Tr ần Thánh Tông, Sư thi đỗ Ti ến sĩ (Trạngnguyên), lúc ấy được hai mươi mốt tu ổi. Cha mẹ tuy đã định hôn cho Sư, nhưng chưa cưới. Sau khi thiđậu, nhà vua gả Công chúa cho, Sư vẫn từ ch ối.

Sư được b ổ làm quan ở Hàn lâm viện và phụng mạng ti ếp đón sứ Trung Hoa. Văn chương ngôn ngữ củaSư vượt hơn sứ Trung Hoa, khi ế n họ phải n ể phục.

Một hôm, Sư theo vua Anh Tông đến chùa Vĩnh Nghiêm ở huyện Phụng Nhãn nghe Thi ền sư Pháp Loa

giảng kinh, Sư chợt tỉnh ngộ duyên trước, khen ngợi quí m ế n, tự than: “Làm quan được lên đảo B ồng,đắc đạo thì đế n Ph ổ Đà, đảo trên nhân gian là bậc tiên, cảnh giới Tây thiên là cõi Phật. Sự giàu sang phúquí như lá vàng mùa thu, mây trắng mùa hạ, đâu nên mế n luy ến?”

Sư mấ y phen dâng bi ểu xin từ chức để xu ấ t gia tu hành. Chính nhà vua r ấ t m ế n trọng Phật giáo, nên saucùng mới cho. Đế n niên hiệu Hưng Long thứ mười ba (1305), Sư xuấ t gia thọ giới tại chùa Vĩnh Nghiêm,theo làm Thị giả Điều Ngự, được pháp hiệu là Huy ền Quang.

Niên hiệu Hưng Long thứ mười bảy (1309), Sư theo hầu Pháp Loa y theo lời phó chúc của Điều Ngự.Năm Đại Khánh thứ 4 (1317), Sư được Pháp Loa truy ền y của Điều Ngự và tâm kệ. Sư vâng lệnh trụ trìchùa Vân Yên trên núi Yên Tử. Do Sư đa văn bác học, tinh thâm đạo lý, nên học đồ b ốn phương nghedanh tụ hội v ề tham v ấn thường xuyên không dưới ngàn người.

Sư thường phụng chi ếu đi giảng kinh dạy các nơi và tuyển Ch�

Documents

Thiền Sư Việt Nam - Phan 3