Thông tin Khoa học Công nghệ - thuvienhaichau.edu.vnthuvienhaichau.edu.vn/uploads/doc/pdf/a014e710-4967-11e6-a067-d7c... · TS. Trần Quốc Dũng - Ủy viên hS. Trần Khắc

Thông tin

&Công nghệKhoa học

VIỆN NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ VIỆT NAMWebsite: http://www.vinatom.gov.vn

Email: [email protected]

SỐ 45

12/2015

VIỆN NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ VIỆT NAM

TỔNG KẾT CÔNG TÁC 2015 V KẾ HOẠCH CÔNG TÁC 2016CỦA VIỆN NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ VIỆT NAM

THÔNG TINKHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ HẠT NHÂN

BAN BIÊN TẬP

TS. Trần Chí hành - Trưởng banTS. Cao Đình hanh - Phó Trưởng banPGS. TS Nguyễn Nhị Điền - Phó Trưởng banTS. Trần Ngọc Toàn - Ủy viênhS. Nguyễn hanh Bình - Ủy viênTS. Trịnh Văn Giáp - Ủy viênTS. Đặng Quang hiệu - Ủy viênTS. Hoàng Sỹ hân - Ủy viênTS. hân Văn Liên - Ủy viênTS. Trần Quốc Dũng - Ủy viênhS. Trần Khắc Ân - Ủy viênKS. Nguyễn Hữu Quang - Ủy viênKS. Vũ Tiến Hà - Ủy viênhS. Bùi Đăng Hạnh - Ủy viên

hư ký:CN. Lê húy Mai

Địa chỉ liên hệ:Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam59 Lý hường Kiệt, Hoàn Kiếm, Hà NộiĐT: 04. 3942 0463Fax: 04. 3942 2625Email: [email protected]ấy phép xuất bản số: 57/CP-XBBTCấp ngày 26/12/2003

01. VIỆN NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ VIỆT NAMTổng kết công tác 2015 và kế hoạch công tác 2016của Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam

09. MAI TRỌNG KHOAMột số ứng dụng công nghệ bức xạ trong chuẩn đoánvà điều trị bệnh ung thư

17. TRẦN DUY QUÝỨng dụng năng lượng hạt nhân để chọn tạo và phát triểngiống lúa thuần siêu năng suất, chất lượng khá để thay thếgiống lúa lai nhập nội.

27. VÕ THỊ TƯỜNG HẠNHVấn đề xây dựng văn hóa an ninh hạt nhân

32. CAO CHILỗ đen tại gốc thời gian

TIN TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ

36. Hội thảo hợp tác FAO/IAEA về phát triển ứng dụng tia Xvà chùm tia điện tử trong chiếu xạ thực phẩm

38. Khóa đào tạo thực hành về “sẵn sàng ứng phó sự cố bức xạvà hạt nhân lần thứ 7 (NREP7) tại Trung tâm Đào tạo thực hành,Viện Khoa học và Kỹ thuật hạt nhân kết thúc thành công tốt đẹp

39. Chi phí đầu tư điện hạt nhân vẫn mang tính cạnh tranh

40. Các nhà khoa học hỗ trợ việc bảo vệ câc lò phản ứng hạt nhân

NỘI DUNG

Số 45

12/2015

THÔNGTINKHOAHỌCVÀCÔNGNGHỆHẠTNHÂN

1Số 45 - háng 12/2015

TỔNG KẾT CÔNG TÁC NĂM 2015 V KẾ HOẠCH CÔNG TÁC NĂM 2016

CỦA VIỆN NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ VIỆT NAM

Phần I. Đặc điểm tình hình năm 2015

1)TổchứccủaViệnổnđịnh,môitrườnglàmviệctiếptụcđượccảithiệntạosựđoànkếtthống nhất, thúc đẩy nghiên cứu và ứng dụngtrongtoànbộcácđơnvịthuộcViện.

2)LànămViệnNLNTVNtậptrungthúcđẩy hoạt động “nghiên cứu khoa học và ứngdụng”,phátđộngthựchiện“ngàysinhhoạtkhoahọctrongtuần”.Quyếtđịnhsố45/2014/QĐ-TTgchophépnhữngngười làmviệc trong lĩnhvựcNLNTthuộcBộKH&CNđượchưởngphụcấpưuđãinghềnghiệp;đãkhơidậynhiệthuyếtsaymênghiêncứucủacánbộkhoahọctrongđócócánbộkhoahọctrẻ.

3)LànămkếtthúccácđềtàiđộclậpcấpNhànướccủaBộKH&CN,BộCôngthương,vàcácđềtàithuộcchươngtrìnhKC-05.Nhiềukếtquảnghiêncứubướcđầuđượcđưavàoứngdụngnhư:LựachọncôngnghệđiệnhạtnhânNT1vàNT2,nghiêncứuthiếtkếcơsở2nhàmáyĐHN

NT1và2;thiếtbịquantrắccảnhbáophóngxạmôi trường; thiếtbịchụpcắt lớpđiện toánứngdụngtrongcôngnghiệpdầukhí;nghiêncứu,điềuchếcácdượcchấtphóngxạphụcvụytế,…

4)ViệnđãkiệntoànhoạtđộngcủaTrungtâmĐàotạo,xâydựngđượcChiếnlượcđàotạonguồn nhân lực cho Viện NLNTVN (ChươngtrìnhNEST),kếhoạchđào tạochuyêngia,đàotạo cán bộ nghiên cứu đầu đàn theo 16 hướngnghiên cứu ưu tiên, chương trình đào tạo bồidưỡng kiến thức cho cán bộ được cử đi đàotạo nước ngoài cũng như đào tạo đội ngũ cánbộchuẩnbị chodựánTrung tâmKH&CNhạtnhân.Việnđãgửinhiềucánbộ sang LBNga,Belarus,HànQuốc,NhậtBản,HoaKỳđào tạotiếnsĩvàthạcsĩ;gửisangNhậtBảnđàotạovềvật liệu lò phản ứng; gửi 4 cán bộ nghiên cứusang HoaKỳ đào tạo về điện hạt nhân. TrungtâmĐàotạohạtnhânđãtiếpnhận,lắpđặtvàđưavàokhai thác thiếtbịSimulator chocôngnghệlòVVER/AES-2006phụcvụ công tác đào tạo.


2 Số 45 - háng 12/2015


5)ViệntiếptụcđượcBộKH&CNưutiênđầutưcơsởvậtchất,trangthiếtbịcácphòngthínghiệm,nângcaonăng lựcnghiêncứuvà triểnkhaiứngdụng.ViệnđãkhởicôngxâydựngcơsởnghiêncứumớicủaViệntạiĐàNẵng,nângcấpcơsởvậtchấtvàtrangthiếtbịcủaTrungtâmChiếu xạHàNội chuẩn bị cho dự án chiếu xạvải,nhãnxuấtkhẩu.ViệnđãxâydựngKếhoạchđầutưcôngtrunghạn5năm2016-2020trìnhBộKhoahọcvàCôngnghệ.

6) Viện tổ chức thành công Hội nghịKH&CNhạt nhân toànquốc lần thứXI tạiĐànẵng.Hộinghịđãthuhútsựthamgiacủahơn300đạibiểutrongnướcvàhơn50đạibiểuquốctếđếntừcácquốcgiacónềnkhoahọcvàcôngnghệhạt nhân tiên tiến nhưLBNga,NhậtBản,CHPháp,HànQuốc,HoaKỳ,ThụyĐiển,Slovakia...

7) Cùng với đối tác Nga (ROSATOM/ASE),ViệnđãhoànthànhbáocáonghiêncứuTiềnkhả thi (Pre-FS)củadựánTrungtâmKH&CNhạtnhân,đangtrìnhcáccấpxemxét,quyếtđịnhlựa chọn địa điểm cho thành phần phía NamcủaTrungtâmvớilòphảnứngnghiêncứumới.

Phần II. Các kết quả hoạt động chính

1. Hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ

Một số hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ tiêu biểu năm 2015

Nghiêncứucôngnghệlòphảnứng,cácthiết bị đo đạc hạt nhân, xử lý chế biến quặngphóngxạ,nhiênvậtliệuhạtnhânvàxửlýchấtthảiphóngxạ

Nhóm nghiên cứu về công nghệ và antoànđiệnhạtnhâncủaViệnđãxâydựngbộtiêuchí lựachọncôngnghệchonhàmáyĐHNNT1vàNT2,đãđượcBộCôngthươngphêduyệt,raquyếtđịnh.Đầunăm2015,nhómnghiêncứucôngnghệvàantoànđiệnhạtnhânđãhoànthành

1đềtàicấpNhànướcvềcôngnghệVVER-1000.Tiếp theo, đề tài nghiên cứu cấpNhà nước vềthiết kếNMĐHNNT1 vàNT 2, nhằmhỗ trợchoThẩmđịnhthiếtkế2nhàmáynàyđangđượchoàn thành, một số nhóm nghiên cứu về côngnghệ,thiếtkếđiệnhạtnhân,thủynhiệtđãđượchìnhthành,pháttriểnvàcónhữngkếtquảnghiêncứutốt,đặcbiệtlàđộingũcánbộtrẻ.Hiệnnay,cáccánbộcủaViệnđangchuẩnbịcáccôngviệctrongquátrìnhthẩmđịnhantoàndựánđiệnhạtnhânnhằmhỗtrợCụcATBXHNtrongviệcthẩmđịnhantoàndựánNMĐHNNinhThuận1.

NhómnghiêncứuthuộcViệnNghiêncứuhạtnhânđãnghiêncứutínhtoánthiếtkếcơcấutớihạnđamụctiêusửdụngnướcnhẹlàmchậmvànhiênliệuđộgiàuthấptừ1,6%-5%U235;Nghiêncứuthiếtkếhệtiềnkhuếchđạidùngchohệđiềukhiển lò phảnứngnghiên cứu;Nghiêncứu,xácđịnh tiếtdiệnnơtron toànphầnvàbắtbứcxạsửdụngcácdòngnơtronphinlọctrênlòphảnứnghạtnhânĐàLạt,...

NhómnghiêncứucủaViệnKH&KTHNđãtiếnhànhcácnghiêncứutínhtoánmộtsốcácđặc trưng nơtron trong vùng hoạt lò phản ứngVVER-1000đểđàotạođộingũcánbộ,...Thôngquacácnghiêncứunêu trên,đãcôngbốnhiềucông trình khoa học, tham gia nhiều Hội nghịquốctếvàđẩymạnhcôngtácđàotạoNCS,caohọcvàcánbộtrẻ.

Nhóm nghiên cứu của Viện CNXH vềnghiên cứu nhiên liệu củaViệnCNXH đã xâydựngđượcquytrìnhchếtạoviêngốmnhiênliệutừbộtUO2cónguồngốcADUvàAUCvàquytrìnhđánhgiáchấtlượngviêngốm.Cácnghiêncứuvềquảnlý,xửlýthảicủanhàmáyđiệnhạtnhânđãbắtđầuđượctiếnhànhtrongkhuônkhổđềtàicủachươngtrìnhKC-05.

Nghiên cứu phát triển năng lực hỗ trợ kỹ thuật về bảo đảm an toàn, an ninh và bảo vệ môi


3Số 45 - háng 12/2015

trường cho phát triển điện hạt nhân

ViệnđãxâydựngquytrìnhkỹthuậtxácđịnhhàmlượngTritium(H-3)trongkhôngkhí.Quy trìnhnàyđãđượcđánhgiánghiệmthuvàsẽđưavàosửdụngđểxácđịnhhàmlượngTrit-ium (H-3) trong không khí ở khu vựcHàNội,góp phần kiểm soát phóng xạmôi trường, đápứngyêucầuxâydựnghạtầngcơsởbảovệmôitrườngvềmặtphóngxạ.

Việnluônduytrì,cậpnhậtvàbổsungsốliệuquantrắchàngnămthôngquacácnhiệmvụquantrắcmôitrườngthườngxuyêntạiphíaBắc,phíaNamvà tại các địa điểm lựa chọn để xâydựngNMĐHNNinhThuận.CáckếtquảtrongđềtàiKC-05vềNghiêncứu,đánhgiátácđộngmôitrườngcủaphóngxạphátratừnhàmáyđiệnhạtnhânđãđánhgiásốhạngnguồnphátthải,phânbốliềubứcxạđốivớidânchúngtrongkhuvựcdựkiếnxâydựngNMĐHNNinhThuận1,bướcđầuđápứngmụctiêuquantrắcphóngxạvàđánhgiápháttánphóngxạxungquanhcáckhuvựccóxâydựngNhàmáyđiệnhạtnhânđầutiênởViệtNam,cũngnhưcáckhuvựcbiêngiớibịảnhhưởngbởicácnhàmáyđiệnhạtnhâncủaTrungQuốc.

Đốivớilĩnhvựckiểmtrakhôngpháhủy(NDT),Viện đã xây dựng đượcHệ thống đảmbảovàkiểmsoátchấtlượngcáccôngtrìnhđồngthờiViệntiếptụctriểnkhaixâydựngcơsởvậtchấtvàđộingũcánbộvềphươngphápkiểmtrakhôngpháhủy,từngbướcđápứngyêucầukiểmtrachấtlượngvàbảođảmchấtlượngcôngtrìnhvàthiếtbịcủadựánđiệnhạtnhân.Chếtạothiếtbịkiểmtrađánhgiáchất lượngmáyphát tiaXdùngtrongYtếvàtrongCôngnghiệp.

Nghiên cứu ứng dụng bức xạ và đồng vị phóng xạ

Thông qua các đề tài cấp Nhà nước,ViệnđãđượcCụcsởhữutrítuệchấpnhậnđơncho04sángchế(patent)vềcácchếphẩmdược

chất phóng xạ mới như: Dược chất phóng xạ99mTc-NCA90mAb dùng để chụp hình chẩnđoán bệnh viêm tủy xương và nhiễm trùng; 2)DượcchấtphóngxạNa2H32PO4dùngđểgiảmđaudicănungthưxương;3)Dượcchấtphóngxạ 90Y-DOTA-P-BENZYL-NIMOTUZUMABdùngđểđiềutrịbệnhungthưđầucổvà4)Dượcchấtphóngxạkhángthểđơndòng131I-nimotu-zumabdùng trongđiều trịung thưđầucổ.CácnghiêncứucủaViệnđangmởramộttriểnvọnglớn trong lĩnhvựcứngdụngyhọchạtnhânđểđiều trị một số bệnh hiểm nghèo như ung thưmáu, ung thư xươngvà ung thư tuyến nội tiết.

Viện đã và đang xây dựng các tài liệuhướngdẫnkiểmtrachấtlượngchocácmáygiatốc xạ trị và vậnhành, bảodưỡngmáygia tốccyclotronKOTRONS13MeVsảnxuấtđồngvịphóngxạ.Xâydựngquytrìnhsảnxuấtdượcchấtphóng xạ FDG-18 và các quy trình vận hành,bảo dưỡng các thiết bị trênmáy gia tốc nhằmphục vụ quá trình sản xuất đồng vị phóng xạ.

Nghiên cứu cơ bản

Nhóm nghiên cứu cơ bản củaViện vẫntiếp tục triển khai các nghiên cứu cấu trúc vàphânrãβképcủahạtnhândựatrêncácphảnứngtraođổiđiệntích,chuyểnnucleonvàtánxạ(p,p’) trongvùngnăng lượng>100MeV/nucleon.HoànthànhnhiệmvụhợptácNghịđịnhthưvớiCHPhápvềnghiêncứuvậtlýcáchạtnhânkhôngbền.Thôngquahoạtđộngnàynhómnghiêncứuvậtlýhạtnhânđãcónhiềucôngbốquốctếcógiátrịvàđàotạođượcnhiềunghiêncứusinh.

Các nghiên cứu ứng dụng trong Sinh học, Nông nghiệp và Công nghiệp

Nghiêncứuxâydựngquy trìnhchế thửchế phẩm oligochitosan cắtmạch bằng bức xạgammađểứngdụngphòngbệnhvà tăng trọngcho gà; Nghiên cứu hiệu ứng kháng bệnh củaoligochitosan và oligo b-glucan cắtmạch bằng


4 Số 45 - háng 12/2015

phươngphápchiếuxạđốivớicátra;...

ThôngquađềtàithuộcChươngtrìnhKC-05,cáccánbộcủaTrungtâmỨngdụngKTHN-CNđãchếtạothiếtbịchụpcắtlớpđiệntoánlaithếhệ thứnhấtvà thếhệ thứ3ứngdụngtrongcông nghiệp dầu khí.Ngoài ra,Trung tâm còntriểnkhaiđềtàicấpBộvềpháttriểnmôhìnhmôphỏngquátrìnhvậnđộngcủacácchấtchỉthịtựnhiênđểđánhgiátrữlượngdầutrongkhaithác.

Từ các hoạt độngKH&CN,Viện đã cónhiều công trìnhKH&CNđược công bố, cũngnhưviệchìnhthànhvàđẩymạnhhoạtđộngcủamộtsốnhómnghiêncứuưu tiên trongcácđơnvịtrựcthuộc.Trongnăm2015sốcáccôngtrìnhkhoahọcđượccôngbốtrêncáctạpchí,hộinghịquốctếvàtrongnướclà219côngtrình,nhiềuhơnsovớinăm2014(năm2014có190côngtrình).

So sánh về công bố khoa học giữa cácđơnvịtrongViệnNLNTVN

Đơn vị

Tạp chí

quốc tế

Tạp chí

quốc gia

Hội nghị quốc

tế

Hội nghị quốc gia

Ấn phẩm nước ngoài

Tổng

ViệnKHKTHN 9 6 3 16 - 34

ViệnNCHN 3 31 17 27 - 78

ViệnCNXH - 10 1 15 - 26TrungtâmNC&TKCNBX 6 5 4 14 2 31TrungtâmHNTpHCM 2 5 2 9 - 18TrungtâmCXHN 3 - 15 - 18TrungtâmƯDKTHN-CN 2 - - 6 - 8

TrungtâmNDE - - - 6 - 6Tổng 22 60 27 108 2 219

2. Đào tạo phát triển nguồn nhân lực

Đào tạo sau đại học

ViệnNLNTVNthamgiađàotạovàđangquảnlý42NCS(trongđósốNCStuyểnmớinăm2015là07người);đangcó4NCSởKAERI(HànQuốc),6NCSởNhậtBảnvà3NCSởLBNga.CôngtácđàotạoNCSnăm2015cácđiểmnổibậtlàđãbanhànhquiđịnhvềthờigianhọc,thicụthểchocácNCSvàcánbộhướngdẫnnhằmđưa

côngtácđàotạoNCSvàonềnếp.

Đào tạo và huấn luyện chuyên ngành NLNT

ViệntổchứctốtkhóađàotạobổsungkiếnthứcvềĐHNchocánbộcủaViệnNLNTVNvới06mônhọcnhằmbổsungkiếnthứcchocánbộđihọcthạcsĩvàtiếnsĩ tạiLBNgatheoDựán1558củaBộGiáodụcvàĐàotạo,gồm15họcviên, trongđó6 họcviênđã được cử sangLBNgađàotạothạcsỹvàtiếnsỹtrongnăm2015.

PhốihợpvớiCụcNNLTtửtổchứckhóahọcvềPC-basedSimulator chonhàmáyĐHNdùngcôngnghệlòVVER-1200,thờigianhọc3tuầnvớihơn20họcviêntừcácđơnvịthuộcBộKH&CNvàcácđơnvịliênquan.

Ngoàira,ViệnluônduytrìcáchoạtđộnghợptácgiữaViệtNam-NhậtBản,hàngnămtổchứccáckhóahọcnhư:ứngphósựcốbứcxạvàhạtnhân,kiểmsoátphóngxạmôitrường,côngnghệlòphảnứng,ghiđobứcxạ...vớisựthamgiacủacáchọcviêntrongvàngoàiViện.

3. Hoạt động thông tin khoa học và thông tin đại chúng

Năm2015,Việnđãxuấtbản04sốTạpchíNuclearScienceandTechnologynăm2015;xuấtbảnAnnualReportnăm2014;cungcấpthôngtinchoHệ thống thông tin hạt nhân quốc tế; xuấtbảnđiệntửTạpchíThôngtinKH&CNhạtnhân;ViệnđãkếthợpvớiGS.PhạmDuyHiểnvàNhàXuấtbảnKH&KTxuấtbảncuốnsách“Antoànđiệnhạtnhân”.

Tổchứcthànhcông02DiễnđànNghiêncứuvàPháttriểnnguồnnhânlựccôngnghệhạtnhânViệt–Nhậtlầnthứ4vàthứ5,tậptrungchủyếuvàovấnđềxâydựngvàđàotạonguồnnhânlựcchocôngnghệhạtnhân.

Ngoàira,Việnthamgiacácsựkiện:Triểnlãmthànhtựukinhtế-xãhộinhândịp70năm


5Số 45 - háng 12/2015

QuốckhánhvàTechmartdoBộKH&CNtổchức;HộichợcôngnghệvàthiếtbịquốctếViệtNamvới tưcách là tổchứcKH&CNvềNănglượngnguyên tử lớnnhất củaViệtNamvới9đơnvịtriểnkhai.

4. Hoạt động phục vụ quản lý nhà nước trong lĩnh vực NLNT

Xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật

ViệnchủtrìxâydựngdựthảoQuyếtđịnhcủaThủtướngvềcơchế,chínhsáchđốivớichutrìnhnhiênliệuhạtnhân,quảnlýchấtthảiphóngxạvànhiênliệuhạtnhânđãquasửdụng.

Viện đang phối hợp với CụcATBXHNtrongxâydựngvàtrìnhvănbảnquyđịnhvềantoànhạtnhânđốivớiđịađiểmcholònghiêncứu.

Tham gia hoạt động hợp tác quốc tế trong lĩnh vực NLNT

•Triểnkhaithựchiệncácthoảthuậnhợptác cấpChínhphủ:Việnđã thựchiệnviệc bảođảmtuânthủnghiêmtúccácyêucầuthuộctráchnhiệmcủaViệntrongkhuônkhổHiệpướcNPTvàHiệpđịnhĐảmbảo(Thanhsáthạtnhân)đốivớiLòphảnứnghạtnhânĐàLạtvàvậtliệuhạtnhânngoàivùngthanhsát.

•ThựchiệncácthoảthuậnhợptácsongphươngcủaViện

Ngày15/01/2015,Việnđãkýkết01Thỏathuận hợp tác và 01 Bản ghi nhớ với Công tyĐiệnlựcWestinghouse,HoaKỳ.

Tháng6/2015,ViệnđãkýBiênbảnhợptácvớiTrườngĐạihọcNăng lượngMatxcova,Liên bang Nga; Viện Nghiên cứu Năng lượngnguyên tử Hàn Quốc; Cơ quan Năng lượngnguyên tửNhậtBản trong lĩnh vực đào tạo vàpháttriểnkhoahọckỹthuật.Ngoàira,ViệnđãkýBiênbảnhợptácvớiViệnAntoànhạtnhân,ViệnHànlâmkhoahọcLBNgatronglĩnhvựcquantrắcphóngxạvàứngphósựcố.

5. Triển khai thực hiện Dự án Trung tâm Khoa học và Công nghệ hạt nhân

Việnđãxácđịnhrõđịnhhướng,cơcấuvà thành phần của Trung tâm, hoàn thành báocáotiềnkhảthitrìnhHộiđồngthẩmđịnhcủaBộKH&CN để xem xét trước khi trình Hội đồngthẩm định liên ngành để thực hiện các thủ tụctrìnhChínhphủxemxét,quyếtđịnhvềđịađiểmchoTrungtâm.

6. Công tác xây dựng cơ bản

Trongnăm2015,ngoàidựánTrungtâmKhoahọcvàCôngnghệhạtnhânViệnđượcgiaolàmđầumốitriểnkhai,Việncó02dựánđầutưtronggiaiđoạnchuẩnbịđầutưbaogồm:

-DựánxâydựngCơsởnghiêncứumớicủaViệntạiĐàNẵng:dựánđãđượccấpkinhphíđểtriểnkhaithựchiệnđầutư.Ngày15/11/2015,Dựánđãkhởicôngxâydựngnhữnghạngmụcđầutiên.Dựkiến,giaiđoạn1củadựáncóthểhoànthànhvàocuốinăm2016.

-DựánxâydựngTòanhàcủaCơsởhỗtrợkỹthuậtvềbảođảmantoàn,anninhvàbảovệmôitrườngchopháttriểnđiệnhạtnhân.Dựánđã đượcphê duyệt chủ trươngđầu tư tháng5/2015.

-DựánxâydựngPhòngchuẩnđolườngcấp2củaTrungtâmHạtnhânTPHồChíMinh.Đang hoàn thiện hồ sơ trình các cấp có thẩmquyềnphêduyệt,dựkiếnkhởicôngnăm2016.

-CácDựánkhácthuộckếhoạchđầutưtrunghạn2016-2020:Đãcóbáocáođềxuấtxinchủ trươngđầu tưhoàn thiện theoýkiến thẩmđịnhcủaHộiđồngthẩmđịnh,hiệnđangchờphêduyệtgồmcó:DựánxâydựngPhòngChuẩnđolường quốc gia lĩnh vực đo liều lượng bức xạion hóa giai đoạn 2015-2020;Dự án quan trắcvàcảnhbáophóngxạmôitrườngkhuvựcthànhphốHồChíMinh;DựánPhòngthínghiệmXửlý


6 Số 45 - háng 12/2015

chấtthảiphóngxạvànghiêncứunhiênliệu.

7. Một vài vấn đề tồn tại trong hoạt động của Viện

1.ĐộingũcánbộcủaViệnbướcđầuđápứngđượcyêucầunhiệmvụnghiêncứu,tưvấnvềcôngnghệđiệnhạtnhânvàhỗtrợkỹthuật,đặcbiệtlàđộingũcánbộđầuđàn.Mặcdùđãchúýpháttriểncáchướngnghiêncứuưutiên,việcthựcsựđẩymạnhnângcaonănglựccácnhómưutiênvẫnởmứcđộhạnchế.Cácđơnvịvàcáccánbộđứngđầucácnhómnghiêncứuưutiênchưathựcsựquantâmđếnvấnđềđàotạonhânlực,vấnđềđào tạo người kế cận, đào tạo cán bộ đầu đàn.

2. Chất lượng và hiệu quả nghiên cứuchưađồngđềugiữacácđơnvị.Kếtquảnghiêncứuvẫnchỉtậptrungởmộtsốnhómcótruyềnthống.Chấtlượngcácđềtàinghiêncứu,nhiệmvụkhoahọcchưađồngđềuvànhìnchungvẫnthấp,đónggópchopháttriểnkinhtếxãhộichưacao.

3.Hoạtđộngchuyểngiaocôngnghệ,sảnxuấtvàdịchvụvẫngiữđượcổnđịnh,tuynhiênchưađềugiữacácđơnvị,chưatươngxứngvớitiềmnăngvàđầutưcủatừngđơnvị(hoạtđộngkinhdoanhsảnxuấtchưahiệuquảtạinhiềuđơnvị).

Phần III. Các nhiệm vụ và chỉ tiêu chủ yếu của năm 2016

1. Đào tạo phát triển nguồn nhân lực

PhốihợpvớicácđơnvịtrongBộKH&CNtrình phê duyệt Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡngnhânlựcđếnnăm2020phụcvụpháttriểnđiệnhạtnhân.

Xây dựng và triển khai thực hiện kếhoạchđàotạopháttriểnnguồnnhânlựccủaViệnNLNTVN:

+ Triển khai công tác đào tạo cán bộ,đặcbiệtlàcácchuyêngiađầungànhthôngquacácchươngtrìnhnghiêncứuvàhợptáctrongvàngoàinước.Xâydựngkếhoạchgửicánbộđiđào

tạotiếnsĩ,thạcsĩtạiLBNga,NhậtBảnvàmộtsốnướckhácvềđiệnhạtnhânvàhỗtrợkỹthuật.

+MờicácchuyêngianướcngoàivàoViệtNamđểgiúpđàotạocánbộcũngnhưthamgiachủtrìcácđềtàinghiêncứuchomộtsốhướngkhoahọcvàcôngnghệưutiêncủaViện.

+Xácđịnhrõnhucầunhânlựcchocáchướngnghiên cứukhoahọcvàphát triển côngnghệưutiêncủaViệngiaiđoạn2016-2020,trongđócónhucầunhânlựcchoTrungtâmKH&CNhạtnhân.

+Quyhoạchcánbộkhoahọchiệncóvàocác vị trí cụ thể trong từng hướng nghiên cứukhoahọcvàphát triển côngnghệưu tiên.Xâydựngkếhoạchtuyểndụngvàđàotạocánbộhàngnămđểđápứngnhucầuđặtra,trongđócóđàotạocảchuyênmônvàngoạingữ.

PhốihợpvớiCụcNănglượngnguyêntửtổchứckhóađàotạo9thángđểbồidưỡngchocáccánbộtiềmnăngtrướckhicửđiđàotạodàihạnởnướcngoài.

Xây dựng và triển khai thực hiện cácchươngtrìnhđàotạothạcsỹ,đàotạonângcaovàđàotạocấpchứngchỉnhânviênbứcxạvàhoạtđộngdịchvụhỗ trợứngdụngNLNT theoquyđịnhcủaLuậtNLNT.Tổchứccáchoạtđộngđàotạochuyênmôn,nghiệpvụchocánbộtrongViện.

2. Triển khai thực hiện chương trình nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử

Tổchứccáchộithảochuyênđề,cácsemi-narđịnhhướnghoạtđộng,nhiệmvụcủacácnhómưu tiênnhằmxácđịnhcácnhiệmvụKH&CN,xây dựng kế hoạch nghiên cứuKH&CN trunghạngiaiđoạn2016-2020trìnhBộKH&CN.

XâydựngtrìnhBộKH&CNkếhoạchđầutưtăngcườngnănglựcchocácphòngthínghiệmgiaiđoạn2016-2020,ưutiênphụcvụnghiêncứu


7Số 45 - háng 12/2015

pháttriểnđiệnhạtnhân,hỗtrợkỹthuật,ứngdụngbứcxạvàđàotạocánbộ.

Tậptrungđầutưđềtài,nhiệmvụchocáchướngnghiêncứucơbảnvềvậtlýhạtnhân,vậtlýnănglượngcao,côngnghệđiệnhạtnhân,lòphảnứngnghiêncứu,antoànhạtnhân,antoànbứcxạvàquantrắcmôitrường,chutrìnhnhiênliệu,vậnhànhvàbảodưỡnglòphảnứng,hệthốngcungcấp hơi hạt nhân (NSSS), hệ thống đo và điềukhiển(I&C),thiếtkếhệthốngnhàmáyđiệnhạtnhân,đođạcvàbảovệbứcxạ,vậtlýyhọc,khoahọcvật liệu (thép, thépkhông rỉ,bê tông...), ...vớitiêuchíxâydựngđượcmộtsốnhómnghiêncứu xuất sắc và đào tạo được một số chuyêngia trình độ cao trong từng hướng nghiên cứu.

Phấnđấucôngbốkếtquảnghiêncứutrongcáctạpchíquốctếvàtạpchíquốcgiatăng10%sovớinăm2015.CácđềtàinghiêncứucấpBộvàcấpNhànướcđềuphảicóđăngkýcôngbốtạpchíquốctếvà/hoặctạpchítiếngAnhcủaNgành.

Cácđơnvịnghiêncứuvàtriểnkhaicầnthúcđẩyứngdụngkỹthuậtvàcôngnghệ, thúcđẩyđăngkýbảnquyền,cốgắngcóítnhất1đăngkýsởhữutrítuệhoặcgiảipháphữuíchtừcáckếtquảnghiêncứuứngdụngcủacácnămtrước.

Năm 2016 toànViện sẽ tập trung nângcaochất lượngnghiêncứukhoahọc,phát triểncác nhóm nghiên cứu ưu tiên, đẩy mạnh côngbốquốctế trêncáctạpchícóuytínnằmtrongdanh sách Thomson Reuters/ISI Web of Sci-ence List và có Impact Factor. Chú trọng thúcđẩy nghiên cứu và công bố quốc tế của cácnhómnghiêncứuvềđiệnhạtnhân(antoànđiệnhạt nhân, nhiên liệu vật liệu hạt nhân, nghiêncứuvềphát tánphóngxạvàmôi trường, v.v.).

3. Triển khai thực hiện các dự án đầu tư

Vận hành, khai thác hiệu quả máy giatốccyclotron13MeVhợptácvớiHànQuốctạiTrungtâmchiếuxạHàNội.

Tiếptụctriểnkhaicôngtácchuẩnbịchodựánđầu tưxâydựngTrungtâmKH&CNhạtnhânvàdựánđầutưCơsởnghiêncứumớicủaViệntạiĐàNẵng.

Triểnkhaicácdựánkhácnằmtrongkếhoạchđầutưtrunghạn2016-2020đãcóbáocáođềxuấtxinchủtrươngđầutưgồm:DựánxâydựngTòanhàCơsởHỗtrợkỹthuậtđảmbảoantoàn,anninhvàbảovệmôitrườngchopháttriểnđiệnhạtnhân;DựánPhòngchuẩncấp2vàDựánTrạmquantrắcvàcảnhbáophóngxạmôitrườngkhuvựcthànhphốHồChíMinh;DựánPhòngthínghiệmXử lýchất thảiphóngxạvànghiêncứunhiênliệu;DựánxâydựngPhòngChuẩnđolườngquốcgialĩnhvựcđoliềulượngbứcxạionhóagiaiđoạn2015-2020.

4. Triển khai công nghệ, sản xuất và dịch vụ

Tổngdoanh thuvà lợi nhuậnhàngnămcủa hoạt động triển khai kỹ thuật, sản xuất vàdịchvụtăngkhoảng10%/năm.

Tậptrungxâydựngvàcủngcốcácthươnghiệuđãđượcthịtrườngchấpnhận,tìmkiếmcácsảnphẩm và thị trườngmới cho các ứng dụng kỹthuậthạtnhânvàphihạtnhânmàViệncónănglực;HìnhthànhmộtsốCôngtyvềthiếtkế,quảnlýchất lượngvàkiểmtrachất lượng,cungcấpvật tư thiếtbị,đào tạochocácdựánxâydựngnhàmáyđiệnhạtnhântrongtươnglai theomôhìnhdoanhnghiệpkhoahọcvàcôngnghệ.

5. Hợp tác quốc tế

Triểnkhai thựchiệncóhiệuquảcácdựánhợp tácvới IAEA,RCAvàFNCAmàViệnđượcgiaolàmchủdựán,gắnviệcthựchiệncácdựánhợptácquốctếvớicáchoạtđộngnghiêncứu và đào tạo củaViện.Triển khai dự ánTCcủaIAEA(kinhphíIAEA)vềXâydựngvàhoànthiện chương trình nghiên cứu quốc gia về antoànlòhạtnhântạiViệtNam.


8 Số 45 - háng 12/2015

Triển khai các thỏa thuận hợp tác songphươngđãkýgiữaViệnvàcácđốitácnướcngoàitheotinhthầnchỉđạolàthiếtthựcvàhiệuquả.Chútrọngvàưutiênthúcđẩyhợptácđàotạođộingũcánbộđầuđàn,hợptácnghiêncứuvàthúcđẩyứngdụngvớiLBNga,HoaKỳvàẤnĐộ.

ThúcđẩyvàkiếnnghịcácVụchứcnăngphêduyệtcácnhiệmvụhợptáctheoNghịđịnhthưvớicácđốitác,gồmLào,HànQuốcvàPháp.

HợptácvớicáccơquannghiêncứucủaẤnĐộ,Slovakianhằmthựchiệncáchoạtđộngnghiên cứuvà đào tạo nhân lực trong lĩnh vựcnhiênliệuhạtnhânvàquảnlýchấtthảiphóngxạ.

Hợp tácvới cácđối tác củaLBNgavàNhậtBảnvềmộtsốnhiệmvụtrongdựánđiệnhạtnhânNinhThuận1và2.

6. Thông tin khoa học và Thông tin tuyên truyền về Điện hạt nhân

Xuấtbảncácấnphẩmcầnthiếtphụcvụhoạtđộngnghiêncứukhoahọcvàcôngtácthôngtintuyêntruyền.XuấtbảnđủcácsốTạpchíquốcgiaNuclearScienceandTechnologycóchấtlượngcao.

TíchcựcchuẩnbịvàtổchứcthànhcôngHộinghịKhoahọcvàCôngnghệcánbộtrẻlầnthứ3.

Triển khai các nhiệm vụ năm 2016 củaViệnthuộcđềánthôngtintuyêntruyềnvềpháttriểnđiệnhạtnhân,đồngthời,tíchcựcthamgiacáchộinghị,hộithảothôngtintuyêntruyềnvềpháttriểnđiệnhạtnhânvàứngdụngNLNTtheophâncông.

Thamgiacácchợcôngnghệvà thiếtbịquốcgiavàkhuvựcdoBộKH&CNtổchức.Phốihợpvớicácđơnvị,tổchứctrongvàngoàinướcđểtổchứcTriểnlãmvềcôngnghệĐiệnhạtnhân.

7. Công tác tổ chức và cán bộ

Tiếp tục thực hiệnĐề án 115 củaViệnvà các đơn vị trực thuộc đã đượcBộKH&CN

phêduyệt,từngbướckiệntoànlạitổchứcnhằmnângcaonănglựchoạtđộng,thựchiệntốtchứcnăngcủamộtđơnvịnghiêncứukhoahọc,triểnkhaicôngnghệvàhỗtrợkỹthuậtchoứngdụngNLNTởViệtNam.

Tiếp tục phối hợp với các đơn vị trongvàngoàiViệnđể tạonguồncánbộ trẻbổsungchocácđơnvị.Tậptrungxâydựngmộtsốnhómnghiêncứuưu tiên, tuyểndụngcánbộgiỏi,ưutiênkinhphíthựchiệncácnhiệmvụnghiêncứuchocácnhómnày.

8. Công tác quản lý

Đổimớiquảnlýnhằmnângcaochấtlượngvàhiệuquảcôngtácnghiêncứukhoahọcvàtriểnkhai công nghệ; thúc đẩy hoạt động triển khaikỹthuật,sảnxuấtvàdịchvụ;côngtácđánhgiáhoạtđộngcủacáctổchứcvàcánhântrongViện.

Nâng cao trách nhiệm của người đứngđầu các đơnvị trongviệc thựchiện các nhiệmvụđượcgiao,thựchiệnđúngtiếnđộthờigianvàchấtlượngcáccôngviệcđượcgiao.

ĐẩymạnhphongtràothiđuatrongtoànViện,nângcaohơnnữahoạtđộngthiđuakhenthưởngđểđảmbảophongtràothiđuathựcsựlàđộnglựcthúcđẩymọihoạtđộngtrongViện,thựchiệnxửphạtcôngminhtrongmọihoạtđộngcủaViện.

Tổng hợp, Bộ phận thông tin

Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam


9Số 45 - háng 12/2015

MỘT SỐ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ BỨC XẠ TRONG CHẨN ĐOÁN V ĐIỀU TRỊ BỆNH

UNG THƯ

Hiện nay, ung thư là căn bệnh có tỷ lệ mắc và tử vong rất cao trên toàn thế giới. Việc sàng lọc, chẩn đoán sớm được bệnh ung thư là hết sức quan trọng để tăng tỷ lệ chữa khỏi, giảm tỷ lệ tử vong, từ đó giảm gánh nặng cho xã hội. Tiến bộ của các phương tiện ghi hình, đặc biệt là ghi hình kết hợp (X-quang và y học hạt nhân) như PET/CT, SPECT/CT, PET/MRI… đóng một vai trò quan trọng trong việc xác định đúng giai đoạn bệnh và giúp lựa chọn phương pháp điều trị tối ưu nhằm kéo dài thời gian sống cho người bệnh. Kết quả điều trị ung thư đã có những bước tiến đáng kể nhờ vào việc nghiên cứu, ứng dụng các phương pháp điều trị cổ điển như phẫu thuật nội soi, các phác đồ hóa chất kết hợp, xạ trị điều biến liều, xạ trị điều biến thể tích, xạ trị định vị, xạ phẫu, mô phỏng xạ trị bằng PET/CT, cấy hạt phóng xạ, xạ trị trong mổ... cũng như việc tìm ra các phương pháp điều trị mới như điều trị đích, điều trị miễn dịch, điều trị miễn dịch phóng xạ, sử dụng proton và ion nặng. Việc chẩn đoán và điều trị ung thư yêu cầu sự phối hợp của nhiều chuyên khoa khác nhau như: chẩn đoán hình ảnh, y học hạt nhân, giải phẫu bệnh, sinh hóa, miễn dịch, phẫu thuật, xạ trị, nội khoa ung thư… nhằm đạt được kết quả tốt nhất cho người bệnh. Tình hình mắc bệnh ung thư

Ungthưhiệnlàbệnhphổbiếnnhấttrongmôhìnhbệnhtậtvàgâyranhiềuhậuquảnặngnề,làmtănggánhnặngkinhtếchoxãhộivàcộngđồng,ảnhhưởngkhôngnhỏtớisựpháttriểncủatừngquốcgia.Theocác thốngkêvề tỷ lệmắcvà tỷ lệ tử vongdo ung thư từ dữ liệu củaCơquanNghiêncứuungthưquốctế(InternationalAgency forResearchonCancer) cũngnhưcủaĐài quan sát y tế toàn cầu (GlobalHealthOb-servatory) thuộcTổ chứcY tế thế giới (WHO)vàbáocáo triểnvọngdânsố thếgiớicủaLiên

hợpquốcthìtỷlệmắcbệnhungthưcóxuhướngngàycànggia tăngởcảcácnướcphát triểnvàđangpháttriển.Cácloạiungthưđượcchẩnđoán,pháthiệnnhiềunhấtnăm2012làungthưphổi,ungthưvúvàungthưđạitràng,trongkhinguyênnhântửvongphổbiếnnhấtlàdoungthưphổi,ungthưganvàungthưdạdày.

Tại Việt Nam, tỷ lệ được chẩn đoánung thưmới và tỷ lệ tử vong do ung thư năm2012 lần lượt là140,4 (khoảng125.000người)và 108,65 trên 100.000 dân, tổng số tử vongdobệnhlà94,743.Nguycơmắcungthưtrước


10 Số 45 - háng 12/2015

tuổi75là14,5%.Tỷlệtửvongdoungthưphổivẫn cao nhất vàViệtNam trở thànhmột trongnhữngnướccótỷlệtửvongrấtcaodoungthư.

Một số tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị bệnh ung thư

Trong chẩn đoán

Nhưchúngtađãbiết,bệnhungthưnếuđượcpháthiệncàngsớmthìtỷlệchữakhỏivàsốngthêmcàngcao.Cácnhàkhoahọctrênthếgiớiđềuthốngnhấtquanđiểmrằng,cácchươngtrìnhsànglọcungthưsớmlàmộtphầnthiếtyếutrongmọihệthốngchămsócsứckhỏecủatấtcảcácquốcgia.CácchươngtrìnhchụpX-quangvúhàngnămchophụnữtrên40tuổi,nộisoiđạitràngchobệnhnhânnguycơcao,phiếnđồâmđạo/cổtửcung(testpap)địnhkỳchophụnữtrongđộtuổisinhđẻhiệnnằmtrongcáchướngdẫnsànglọccủatấtcảcáctổchứcytếvàđãchứngminhtácđộngđángkểcủanólêncácbệnhungthưnày.Tiêuchuẩnvàngđểchẩnđoánbệnhungthưchínhlàkếtquảgiảiphẫubệnhtừcácmôu/hạch.Cùngvớisựtiếnbộcủachẩnđoánhìnhảnhthìcáckỹthuậtsinhthiết,giảiphẫubệnhngàycàngchínhxáchơn,antoànhơnvàpháthiệnkhốiutốthơn.

Sinh thiết khối u: sinh thiết ngoại biênthuộcnhómkỹthuậtsinhthiếtquada,baogồmcácsinhthiếtphầnmềmvùngđầu-mặtcổ,thànhbụng,thànhngực,tuyếnvú,tứchi.Tổchứccầnsinh thiết có thể là mô mềm hoặc mô xương.Phương tiện chẩn đoán hình ảnh dẫn đườngđược ứng dụng trong kỹ thuật sinh thiết phầnmềm ngoại biên thường dùng là siêu âm. Đốivới sinh thiết xương, cột sống thì chụp cắt lớpvitínhthườngđượcsửdụngđểlàmphươngtiệndẫnđường.SinhthiếttuyếnvúcóthểthựchiệndướihướngdẫncủasiêuâmhoặcX-quangtuyếnvú.Sinhthiếtxuyênthànhcũngthuộcnhómkỹthuật sinh thiết qua da (percutaneous biopsy),đượcthựchiệnđểlấytổchứctừcáctạngtrong

lồngngựchoặcổbụng.Vớinhữngkỹthuậtchẩnđoánhìnhảnhtừ16,32,64,256,320...dãychophépchẩnđoánbệnh,giúpđánhgiátổnthươngu(T),tìnhtrạnghạch(N)vàdicănxa(M).CThayMRIđịnhvị(navigation)thườnglàphươngtiệnhướngdẫnsinhthiếtđượcsửdụngnhiềunhất,kểcảphẫuthuậtsinhthiếtđịnhvịunão.Đốivớicáctạngcótínhchấtdiđộngcaonhưgan,lách,mạctreo,ruộtthìthườngsửdụngsiêuâmlàmphươngtiệndẫnđườngbởisiêuâmcótínhchấttạoảnhtheothờigianthực.

Từ năm 2000 trở lại đây, kỹ thuật sinhthiết trong lòng (intraluminal biopsy) đã đượcápdụngrộngrãitrongyhọcthựchànhởnhiềutrungtâmykhoalớntrênthếgiới,baogồm:sinhthiếttronglòngmạch(nhưsinhthiếtganquatĩnhmạchcảnh trong,sinh thiết thậnqua tĩnhmạchchủ)vàsinhthiếttronglòngđườngbàixuất(nhưsinhthiếtniêmmạcđườngmậtquada,sinhthiếtniêmmạcniệuquảnquada).

Đốivớimộtsốcáccơquannhưtai-mũi-họng,dạdày-thựcquản-đạitrựctràngthìsựtiếnbộcủaphươngphápnộisoiốngmềm,siêuâmnộisoigiúpxácđịnhtổnthươngởgiaiđoạnsớmhơnvàsinh thiếtkhốiu tốthơn (thậmchítrongmộtsốloạiungthưgiaiđoạnsớm,chỉcầnnộisoicắtbỏkhốiulàđủ).

Hóasinhmiễndịch:xétnghiệmcácchấtchỉđiểmkhốiutrongmáu:CEA,PSA,CA125,CA72-4… là các xét nghiệm quen thuộc trongthựchànhlâmsàngungthư.Cácchỉsốnàycóthểlàgiátrịquantrọngđểđịnhhướngpháthiệnbệnhkhimớichẩnđoán,hoặctheodõitiếntriểnbệnh(đápứng,táipháthoặcdicăn).Tuynhiên,cácchấtchỉđiểmnàycònchưađặchiệuvớibệnh.

Xétnghiệmtìmtếbàou lưuhànhtronghệtuầnhoàncũnggiúpíchnhiềutrongviệcchẩnđoánungthư.Chotớinay,CụcQuảnlýthựcphẩmvàdượcphẩmHoaKỳ(FDA)mớichỉthôngqua


11Số 45 - háng 12/2015

phươngphápđếmCTCstrongmáutoànphầnlàhệthốngCellSearch.Quamộtsốlượnglớncácxétnghiệmlâmsàngsửdụngphươngphápnày,ngườitathấysựxuấthiệncủaCTCslàmộtyếutốtiênlượngmạnhđốivớithờigiansốngthêmtoànbộởnhữngbệnhnhânungthưvú,đạitrựctrànghaytuyếntiềnliệtdicăn...

Môbệnhhọc,tếbàohọc,ditruyềnhọc:sựpháttriểncủacácchuyênngànhcậnlâmsàngnhưmôbệnhhọc, tếbàohọc,di truyềnhọcđãgiúp việc điều trị bệnh ung thư tiếnmột bướcquan trọng trongviệc lựachọnmột cáchchínhxác nhất phương pháp điều trị mới cho bệnhnhân,tiếntới“điềutrịtheotừngcáthể”hay“điềutrịcáthểhóa”.Cáckỹthuậtnhuộmhóamômiễndịchnhư:ER,PR,HER2…giúpđolường,đánhgiátrìnhtrạngcácthụthểtrênbềmặttếbào.Cáckỹthuậtgiảitrìnhtựgen(DNAsequencing)hayScorpionsARMS(AmpliicationRefractoryMu-tationSystem)giúppháthiệncácgenđộtbiến:KRAS,EGFR,BRAF…

Yhọchạtnhân:sựpháttriểncủayhọchạtnhâncũngđónggópkhôngnhỏtrongviệcchẩnđoánvàđiềutrịbệnhungthư.KỹthuậtSPECThay PET kết hợp với CT hoặcMRI hiện đangtrởthànhmộtcôngcụthiếtyếuquantrọngchongànhungbướunhưSPECT/CT,PET/CT,PET/MRI.LợiíchcủaviệcghihìnhkếthợplàdoCT(hayMRI)cungcấphìnhảnhcấutrúcgiảiphẫurõ nét, cònPETcung cấphình ảnh tổn thươngởgiaiđoạn rất sớm (ởmứcđộ tếbào,mứcđộphântử).Dođó,PET/CTchohìnhảnhkếthợpđồngthờivàchồnggộptrongmộtlầnchụpvớicácưuđiểmcủacảCTvàPET,từđógiúpchẩnđoánbệnhởgiaiđoạnrấtsớm,chínhxác,tăngđộnhạy,độđặchiệucủakỹthuật.PET/CTcógiátrịđặcbiệttrongungthư,như:chẩnđoánunguyênphát,hướngdẫnsinhthiết;pháthiệndicăn,đánhgiágiaiđoạn;dựbáođápứngđiềutrị;đánhgiáđápứngđiều trị; phát hiện tái phát, di căn sau

điềutrị;môphỏnglậpkếhoạchxạtrị.

Hình minh họa. Giá trị của PET/CT trong phát hiện tổn thương và lập kế hoạch xạ trị ở bệnh nhân ung thư phổi. Chẩn đoán: U thuỳ trên phổi trái gây xẹp phổi. Trên CT không thể phân biệt được tổ chức u với mô phổi xẹp. PET/CT phân biệt được rõ ràng, chỉ điểm vị trí tổn thương để sinh thiết và lập kế hoạch xạ trị vào tổ chức u, tránh tổ chức phổi xẹp làm giảm thể tích xạ trị, giảm biến chứng do tia xạ.

Ghi hình miễn dịch phóng xạ (RIS):nguyên lýcủaphươngphápnày làdùngkhángthểđơndòng(KTĐD)đãđượcđánhdấuđồngvịphóngxạphát tiagamma(g),positron...đểkếthợpvớikhángnguyên(KN) tươngứngcóở tếbàoungthưvàtạoraphứchợp(KN-KTĐD).Sauđó,khốiusẽtrởthànhnguồnpháttiaphóngxạvàgiúptaghiđượchìnhảnhđặchiệucủakhốiungthư.NhiềuloạiđồngvịphóngxạđượcdùngtrongRISlà131I,123I,111In,Tc-99m,18F…RISgiúppháthiệncáckhốiuáctínhtạichỗvàdicăn,đánhgiáhiệuquảđiềutrị,táiphát,làcơsởđểtínhliềuđiềutrị.GhihìnhRISvớiSPECT,SPECT/CTvàvớiPEThayPET/CTđượcgọilàghihìnhmiễndịchPET(immuno-PET).RISvàImmuno-PET,PET/CTcóđộnhạyvàđộđặchiệucaovìphốihợpđược:độđặchiệucaocủaphảnứngmiễndịchvàtínhchínhxáccủaphépđophóngxạ(KTĐDđánhdấuphóngxạ).RISlàkỹthuậtghihìnhcóđộchínhxáccao,ởmứcđộphântử,mứcđộtếbào.

Trong điều trị

Việcđiềutrịkháphứctạpvàđaphầnlà


12 Số 45 - háng 12/2015

phảiphốihợpnhiềuphươngpháp.Cácphươngphápđiềutrịungthưhiệnnayvẫnbaogồmbaphươngphápcổđiển:phẫuthuật-hóachất-xạtrị.Ngoàira,còncócácphươngphápmớinhưđiềutrị trúngđích,điều trị nội tiết, quangđộnghọc(photodynamictherapy),gentrị liệu(genether-apy),điềutrịtếbàogốc(stemcelltherapy),điềutrịmiễndịchphóngxạ (Radioimmuno therapy-RIT),điềutrịbằngbứcxạproton,điềutrịbằngionnặng,điềutrịbằnkỹthuậtcấyhạtphóngxạ(điềutrịung thưganbằnghạtvicầuphóngxạY-90,điềutrịungthưtuyếntiềnliệtbằngcấyhạtphóngxạI-125...),điềutrịmiễndịch(vắcxinungthư)...

Các tiến bộ trong điều trị nội khoa ungthưđãđưatớikhảnăngkiểmsoátbệnhtoànthântốthơn.Hóachấtbổ trợvàđiều trịnội tiết trởthành một phần quan trọng của điều trị và đãmanglạilợiíchđángkểvềthờigiansốngthêmởcácbệnhnhânungthưvú,đạitràngvàphổi...Gầnđâynhất,vớisựpháttriểncủacácđiềutrịsinhhọcphântửtrúngđíchvớihiệuquảđiềutrịcao,giảmtácdụngphụsovớiđiềutrịhóachấttruyềnthốngđãtạoramộtxuhướngmớitrongcuộcchiếnchốnglạicănbệnhác tínhnày.CácchấtứcchếHer2đốivớiung thưvú, Imatinibđốivớiumôđệmdạdày-ruột,cácchấtứcchếBRAFvớiuhắctố,cácchấtứcchếmentyros-inekinasecủa thụ thểyếu tốphát triểnbiểubì(EGFR)chỉlàmộtsốvídụvềcácđiềutrịtrúngđíchhiệntrởthànhđiềutrịchuẩn.

Điều trị tân bổ trợ hiện đang được sửdụngđểgiảmgiaiđoạnbệnh,giúptăngtỷlệđiềutrịkhỏivàkéodàithờigiansốngthêmkhôngtiếntriểnbệnh(PFS)cũngnhưthờigiansống thêmtoànbộ.Hóachấtvàxạtrịcũngnhưđiềutrịnộitiết đối vớimột số loại ung thưphụ thuộcvàonộitiếtđượcsửdụngtiềnphẫuđãchothấygiảmphạmvixâmlấncủakhốiu,tăngsốlượngbệnhnhâncóthểphẫuthuậtđượcmàkhôngcầnphảicắttoànbộcơquanbịbệnh.Cóthểtómtắtmột

sốtiếnbộcủacácphươngphápđiềutrịungthưnhưsau:

- Phẫu thuật: phẫu thuật nội soi, phẫuthuậtdướihỗtrợcủahìnhảnh(video),robot…

-Xạtrị:xạtrị3D,xạtrịđiềubiếnliều,xạtrịđiềubiếnthểtích,cấyhạtphóngxạ,xạtrịápsát,xạphẫu,môphỏngxạtrịbằngPET/CT,xạtrịtrongmổ,ionnặng,xạtrịtrongchọnlọc(điềutrịungthưbằngvicầuphóngxạ)…

- Hóa trị: thuốc hóa chất thế hệ mới(nano),cácphươngphápđưathuốcvàotậnkhốiu(nútmạchbằnghóachất),cácphácđồphốihợphóachất,điềutrịbổtrợvàtânbổtrợ,kếthợpvớithuốcđiềutrịđíchvàcácphươngphápkhác.

-Điềutrịcáthểhóahayđiềutrịtheotừngcánhân:khángthểđơndòng,thuốcphântửnhỏ,miễndịchphóngxạ,vắcxintrongđiềutrịungthư.

Phẫu thuậtung thư: làmột trongnhữnglĩnhvựcpháttriểnnhanhchóngtrongnhữngthậpkỷvừaquavà cónhiều thayđổi đángkể.ĐầuthếkỷXX,quanđiểmtrongphẫuthuậtungthưlàcốgắngmổcắtbỏcàngnhiềucàngtốt,ởmứctốiđamàcơthểbệnhnhâncóthểchịuđượcđểcóthểkiểmsoátđượcbệnh(điềunàydẫntớicáccanthiệpquámứcvàkhôngcầnthiết,ảnhhưởngnghiêmtrọngđếnchấtlượngcuộcsốngcủabệnhnhâncũngnhưcácbiếnchứng,dichứngsaumổ).Đếnnhữngnăm90củathếkỷtrướckhicácnhàkhoahọcpháthiệnraảnhhưởngcủadicănxathìquanniệmngượclạiđãxuấthiện,tứclàcácnhàphẫu thuật cốgắng tìmđượcphươngpháp canthiệptốithiểunhấtmàvẫnđảmbảohiệuquảđiềutrịvàtăngchấtlượngcuộcsốngchongườibệnh.Các phương thức phẫu thuậtmới nhất là phẫuthuậtnộisoi(laparoscopic)hayphẫuthuậtdướihỗtrợcủavideovàphẫuthuậtrobot...Cácphươngpháp này đều nhờ vào cuộc cách mạng côngnghệ,chophépbácsỹphẫuthuậttiếpcậnđượccáckhoangtrongcơthểvàphẫuthuậtởbêntrong


13Số 45 - háng 12/2015

nhờsửdụngcácthiếtbịchuyêndụngchínhxác.

Điềutrịhóachất:nhờcóhóachấtmàkếtquảđiềutrịbệnhungthưđãcảithiệnmộtcáchđángkể,tuynhiênvẫncònnhiềuloạiungthưrấtkhókiểmsoát,khángvớiđiềutrị,dễtáiphát.Bêncạnhđó,tácdụngphụcủahóachấtcònkhálớn,ảnhhưởngnặngnềđếncuộcsốngcủabệnhnhân.Chínhvìvậy,việcnghiêncứucácthuốchóachấtmớisửdụngcáccôngnghệmớinhưcôngnghệnanogiúpđưathuốcvàotếbàoungthưmộtcáchchọnlọchơnhaypháttriểncácthuốclàmgiảmtácdụngphụcủahóachấtbảovệtim,amifostinebảovệthận,vàmesnabảovệbàngquang],hoặccácthuốccótỷlệkhángthuốcthấpsẽgiúptănghiệuquảcủađiều trịhóachất.Cácnghiêncứulâmsàngcũngtậptrungnhiềuvàoviệctìmracácphácđồkếthợpvàliềulượngđiềutrịtốiưucủathuốchóachấtchotừngloạiungthư.

Điềutrịcáthểhóahayđiềutrịtheotừngcánhân:tứclàsửdụngcácthôngtinvềkiểuhìnhgenvàsinhhọckhốiuđểđưaracácchiếnlượcphòngngừa,sànglọc,điềutrịbệnhhiệuquảhơnvàíttácdụngphụhơnsovớiđiềutrịchuẩnhiệnnay.Cácchiếnlượcđiềutrịsẽđượcđiềuchỉnhchophùhợpnhấtvới từngngườibệnh.Mộtkếhoạchsànglọcvàđiềutrịcáthểhóabaogồmcácnộidung:(1)xácđịnhnguycơngườibệnhcókhảnăngbịungthưvàxâydựngcácchiếnlượchạthấpnguycơ;(2)đưarađiềutrịphùhợpnhấtvà(3)tiênlượngkhảnăngtáiphát.

Gầnđây,cácnhàkhoahọcCubavàAr-ghentinađãcôngbốhailoạivắcxinđiềutrịungthư phổi là CIMAvax EGF và Racotumomab(Vaxira).CIMAvaxEGFgồmhai protein trongđócóEGF(yếutốpháttriểnbiểubì),vắcxinnàykíchthíchđápứngmiễndịchcủacơthểsinhrakháng thểcókhảnăngnhận ravàbắt lấyEGFlàmgiảmEGFtrongmáuvàchậmthờigianpháttriểncủakhốiu.Tuynhiên,dữliệunghiêncứuvềhailoạivắcxinnàymớichỉgiớihạnởCubavà

Arghentina,cầncóthêmkếtquảcủacácnghiêncứu đa trung tâm, đa quốc gia khác để chứngminhkhảnăngcủahailoạivắcxinnày.

Xạtrịungthư:giátrịcủađiềutrị tiaxạđược tất cả các nhà khoa học công nhận và làphươngphápđiềutrịthiếtyếuđểđạtđượckiểmsoáttạichỗ.Sựpháttriểncủakỹthuậtgiúpnângxạtrịtừhaichiều(môphỏngbằngphimX-quang)lênbachiều(môphỏngtáitạonhờCT,mớinhấtlàmôphỏngvớiPET/CT),vàgầnđây làxạ trịđiềubiếnliều(IMRT).Xạtrịdướihướngdẫncủahìnhảnh,xạtrịđịnhvịthân,xạphẫuđịnhvị,xạtrị điều biến thể tích quay... làmột vài tiến bộtronglĩnhvựcxạtrịmớixuấthiệntrongthậpkỷvừaqua.Xạtrịápsátvàxạtrịtrongmổlànhữngphươngthứctiếpcậnmớiđầyhứahẹn,chophépđưa bức xạ trực tiếp tới khối u trong thời gianngắnhaythậmchílàtrongquátrìnhphẫuthuật,từđólàmgiảmviệcmởrộngtrườngchiếu(giảmbứcxạlêncáccơquanlànhxungquanh)vàđiềutrị tập trungtrongmột lần(giảmthờigianđiềutrị),kếtquảlàlàmtăngchấtlượngsốngcủabệnhnhân(kiểmsoátbệnhtốtmàíttácdụngphụ,thờigiannằmviệnngắn,khảnăngphụchồitốthơn).

LiênquantớixạtrịcầnquantâmtớikỹthuậtPET/CTmôphỏnglậpkếhoạchxạtrị.Việcxácđịnhchínhxác thể tíchđiều trị (targetvol-ume)luônlàmụctiêuđặcbiệtquantrọngquyếtđịnhchấtlượngcủaxạtrị.Đểmôphỏnglạikhốiu trongcơthểbệnhnhânvàxácđịnhđượccácthểtíchđích:thểtíchkhốiuthô(GTV),thểtíchđích lâm sàng (CTV), thể tích điều trị (PTV),người tacó thểdùngCTmôphỏng tạo rahìnhảnhkhônggian3chiều.Kỹthuậtnàyphổbiếntạiđasốcáccơsởxạtrị,tốthơnmôphỏngbằngX-quang nhưng nó cũng còn một số hạn chế.Chính vì vậy, kỹ thuật mô phỏng với PET/CTcótấtcảhìnhảnhCTvàPETsẽgiúpkhắcphụcđược các nhược điểm của CTmô phỏng; pháthiệntổnthươngởmứcphântử,độchínhxáccao,


14 Số 45 - háng 12/2015

cókhảnăngxácđịnhmậtđộtếbàoungthưcũngnhưvùngkhốiuthiếuoxy(làvùngkhángvớitiaxạ),giúpphânbốliềuxạtốthơn(chỉđịnhxạbổsungliềuchovùngkhốiuthiếuoxy).Ngoàira,PET/CTmôphỏngcòngiúpphânbiệtchínhxáctổchức lành (vídụnhưvùngxẹpphổivàkhốiu),từđótránhtiaxạquámứcvàotổchứclành,thểtíchđíchsinhhọc(BTV)xácđịnhnhờPET/CTgiúpgiảm thể tíchxạ trị,giảmbiếnchứng.Kỹ thuậtPET/CTmôphỏngđãđược tiếnhànhởmộtsốnướcpháttriểnnhưMỹ,Đức,Ý,Úc…

Tháng8.2009,TrungtâmYhọcHạtnhân-Ungbướu(BệnhviệnBạchMai)lànơiđầutiênứngdụngthànhcôngkỹthuậtPET/CTmôphỏngcholậpkếhoạchxạtrịgiatốc(3DvàIMRT:xạtrịđiềubiếnliều)vàchođếnnayđãcógần800bệnhnhânđượcmôphỏngnhờPET/CTtạiTrungtâm,gópphầnvàokhảnăngđiềutrịthànhcôngbệnhungthư.

(a)(b)

(c)(d)

(e)

Hình 2. (a) Hình CT: Không nhìn thấy u để lập kế hoạch xạ trị; (b) Hình PET: tổn thương tăng hấp thu FDG, max SUV= 8. (c) Hình PET/CT: dễ dàng xác định được BTV để lập kế hoạch xạ trị. (d) Kế hoạch xạ trị, (e) Sau xạ trị, u tan hết, bệnh nhân hết ho máu…

So sánh hình ảnh CT và PET/CT chẩnđoánvàtronglậpkếhoạchxạtrịbệnhnhânungthưphổiT1NoMo.Bệnhnhântừchốiphẫuthuật.Hướngđiềutrị:hóaxạtrị.TrênhìnhchụpCT64dãykhôngxácđịnhđượcuđểlậpkếhoạchxạtrị.BệnhnhânđượcchỉđịnhchụpPET/CTmôphỏngđểđánhgiátoànthânvàlậpkếhoạchxạtrị.Kếtquả:PETpháthiệnđượcvàđịnhvịvịtrítổnthươngumộtcáchchínhxácchoviệclậpkếhoạchxạtrị.

Kết luận

Hiệnnaycórấtnhiềutiếnbộ,đặcbiệtlàcáckỹthuậthiệnđạiứngdụngnănglượngbứcxạđểchẩnđoánvàđiềutrịbệnhungthư,từđóđãtăngđượctỷlệchẩnđoánsớmbệnhungthư,tăngtỷlệđiềutrịkhỏibệnh,tăngthờigiansốngthêmvànângcaochấtlượngsốngchongườibệnh.TạiViệtNam,một số kỹ thuật như PET/CT, PET/CTmôphỏnglậpkếhoạchxạtrị,xạphẫu(daogamma quay, Cyber Knife...), xạ trị trong mổ,cấyhạtphóngxạ,điềutrịnútmạchvicầuphóngxạ…đãnganghàngcácnướctrongkhuvựcvàmộtsốnướctrênthếgiới.NhữngtiếnbộnàyđãgópphầnnângcaohơnchấtlượngchẩnđoánvàđiềutrịbệnhnhânungthưởViệtNam.

GS.TS Mai Trọng Khoa

Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai

Giám đốc Trung tâm Y học hạt nhân và

Ung bướu, Bệnh viện Bạch Mai


15Số 45 - háng 12/2015

ỨNG DỤNG NĂNG LƯỢNG HẠT NHÂN ĐỂ CHỌN TẠO V PHÁT TRIỂN GIỐNG LÚA THUẦN SIÊU NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG KHÁ

THAY THẾ GIỐNG LÚA LAI NHẬP NỘI

Ba giống lúa NPT3, BQ và TQ14 là các giống được chọn tạo bằng phương pháp đột biến chiếu xạ bằng tia gamma nguồn C060 ở dạng hạt khô,độ ẩm hạt 13% là 25-30krad. Giống lúa NPT3 là giống siêu năng suất với các đặc điểm ưu việt nổi trội như: thời gian sinh trưởng ngắn (105-110 ngày vụ mùa; 130- 135 ngày trong vụ xuân, năng suất bình quân đạt 9-10 tấn/ha), cứng cây, lá đứng, phù hợp với khả năng thâm canh, có khả năng chống chịu sâu bệnh và điều kiện bất thuận đặc biệt các yếu tố cấu thành năng suất và chất lượng gạo tốt. Giống lúa BQ có chất lượng cao, năng suất trung bình đạt 75-80 tạ/ha tương đương với lúa lai, thời gian sinh trưởng ngắn (105-110 ngày vụ mùa; 120- 130), chất lượng gạo tốt. Giống TQ14 là giống cảm ôn cây được 2 vụ/năm, có nhiều đặc điểm nông sinh học quý, năng suất trung bình đạt từ 5,9 – 6,2 tấn/ha, thời gian sinh trưởng ngắn (105-110 ngày vụ Mùa; 130-135 ngày vụ Xuân), kháng sâu bệnh khá, chất lượng gạo phù hợp với công nghệ chế biến như bánh phở, mỳ tôm, bún, Ethanol.. I. MỞ ĐẦU

Bằng phương pháp chọn tạo giống độtbiến,chođếnhiệntạiViệtNamđếnnayđãtạorađược78giốngcâytrồngđộtbiếnvàđứngthứ8trênthếgiớivềthànhtựuchọngiốngđộtbiến(Martinvàcs.,2009;TạMinhSơnvàcs.,2006;VũVănLiếtvàcs.,2009;IAEA/FAOnăm2014).Cây lúachiếm32giống, tiêubiểu làcácgiốngnhư: DT10, DT11, DT13, DT33,A20, DT21,ĐV2, ĐCM1, Khang Dân Đột Biến, DT37,DT39,VND-95-20,VND-99-3,TàiNguyênĐộtBiến,TámThơmĐộtBiến,P6ĐB,ST3ĐB,ĐB5.Vớikinhnghiệmnhiềunămnghiêncứuvàchọntạocácgiốngđộtbiếnđặcbiệtlàcâylúachúngtôi cùngvớicáccộngsựcủaviệnNghiêncứuHợptácKHKTChâuÁTháiBìnhDương(IAP),

ViệnDiTruyềnNôngNghiệp tiếp tụcchọn tạocác giống lúa đột biến có năng suất siêu cao,chất lượng tốt, chống chịu sâu bệnh khá thíchứngrộngđểđốiphóvớinhữngbiếnđổikhíhậuđang diễn ra ngày càng phức tạp trên toàn cầutrongđócóViệtNamlànướcđangvàsẽbịảnhhưởng năng nề nhất, đồng thời có thể thay thếmộtphầncácgiốnglúalaiđangphảinhậpnộitừTrungQuốcvàcácnướckhác.TheosốliệutừBộNôngnghiệpvàPháttriểnNôngthôn,diệntíchgieotrồnglúacủacảnướcđạtkhoảng7,8triệuhanăm2014,trongđódiệntíchgieocấylúalaichiếmkhoảng10%.Songlượnggiốnglúalaisảnxuấttrongnướcchỉvàokhoảng30%,cònlạiphảinhậpkhẩu70%.Mặcdùlúalaicóưuthếchủyếulàchonăngsuấtcao,nhưngtrongthựctếlúalai


16 Số 45 - háng 12/2015

khôngchịusâubệnhhơnlúathuầnnhấtlàbệnhbạc lá,càng trồng lúa lainhiềucàngbị sâuhạilớn,đặcbiệtcáctổhợplúalaicủaTrungQuốc.HơnnữanăngsuấtlúalaibìnhquântrồngởViệtNamchỉcaohơnlúathuầnkhoảng10-15%.VìvậynếuViệtNamkhôngchủđộngnghiêncứutạoracácgiốnglúalaivàlúathuầntrongnướccónăngsuấtvàchấtlượngtươngđươngvàcaohơnlúalaithìchúngtaluôntốnngoạitệnhậpkhẩulúalaivàluônphụthuộcvàoTrungQuốcvàcácnướckhác.ĐiềunàygâyảnhhưởngkhôngnhỏđếntìnhhìnhanninhlươngthựcvàpháttriểnbềnvữnglúagạocủaViệtNam.Vìthếtrongbáocáonày chúng tôimuốnđề cậpđếnnhữngkết quảnổi trộikhiứngdụngcôngnghệbứcxạđể tạoracácgiốnglúathuầnsiêunăngsuất,chấtlượngcao,chốngchịusâubệnhkhátiếntớithaythếlúathuầnvàlúalainhậpnội.BagiốnglúaBQ,NPT3vàTQ14là3giốngđộtbiếnmớiđượcchúngtôichọntạoratừgiốngĐH18,giốngQKvàBaoThaiHồngnhờxử lí tiaGammanguồnnguồnC060trên hạt khô, có thời gian sinh trưởng ngắn vụmùa105-110ngày,vụxuân120-135ngày,năngsuất trung bình đạt 7-10tấn/ha, chống chịu đạoôn,bạclá,rầynâukháthíchứngrộng.CácgiốnglúanàyhoàntoàncókhảnăngthaythếmộtphầnlúalaivàcácgiốnglúathuầnnhưKhangDân18vàQ5cónguồngốcnhậpnộitừTrungQuốcđápứngđượcnhữngđòihỏicấpbáchnêutrên.

II. VẬT LIỆU V PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Vật liệu nghiên cứu

Hạtkhôcủa3giốngĐH18,QKvàBaoThaiHồngđượcthuthậpvàlưutạiBộmônĐộtbiếnvàƯuthếlai,ViệnDitruyềnNôngnghiệp.

2.2. Phương pháp nghiên cứu

Hạt khô của3 giốngđộ ẩm13%đượcchiếuxạbằngtiagammanguồnC060ởliềulượng25-30KradtạiTrungtâmchiếuxạCầuDiễnvà

ViệnhạtnhânĐàLạt.Saukhixử lý, hạtđượcgieocấybình thường tại khu ruộng thínghiệmcủaViện IAPvàViệnDiTruyềnNôngNghiệptheocácphươngphápnghiêncứuchọntạogiốngđộtbiếncủaIAEA,1970vàViệnDitruyềnNôngNghiệp,1985.

Cácchỉtiêuchọnlọc:Đánhgiáthờigiansinhtrưởng,chiềucaocây,chiềudàibông,sốhạttrên bông, tỷ lệ hạt chắc, dạng hạt, khối lượng1000 hạt,mức độ bạc bụng vv.Thí nghiệm sosánh được bố trí theo phương pháp khối ngẫunhiênhoànchỉnh tạiViện IAP,ViệnDiTruyềnNôngNghiệp;

ĐánhgiámộtsốđặcđiểmchínhcủadòngNPT3,BQvàTQ14theoSES,2012.Đánhgiákhảnăngchốngchịutheothangđiểm9cấp(IRRI),luợng phân bónNPK/ha. theo tỷ lệ 100N:90P;80K;

Khảo nghiệm cơ bản theo “Quy phạmkhảonghiệmgiá trị canh tácvà sửdụnggiốnglúa 10TCN558-2002”củaBộNôngnghiệp&PTNT;PhântíchchấtlượnglúagạotheoTCVN1643:1992;Khảonghiệmsảnxuất:Diệntíchmỗiđiểmítnhất1000m2,ápdụngquytrìnhtiêntiếnnhấtcủađịaphươngnơikhảonghiệm,giốngđốichứnglàgiốngđượcgieotrồngphổbiếntạiđịaphương.Số liệu đượcxử lý bằng chương trìnhIRRISTATvàExcel

2.3. Địa điểm và thời gian thực hiện

Địa điểm: Viện IAP và Viện Di truyềnNôngnghiệp;Thờigianthựchiện:2007-2015.

III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

3.1. Sơ đồ chọn tạo giống siêu lúa NPT3, BQ và TQ14

CácgiốnglúaNPT3,BQ,vàTQ14độẩm13%đượcchiếuxạbằngtiagammanguồnC060ởliềulượngkhácnhau.Dophátsinhnhiềudạngđộtbiến, chúng tôi tôi đãphân thànhcácdòng


17Số 45 - háng 12/2015

BQ, BQ1, BQ2, BQ3, BQ4, các dòng NPT-1,NPT-2,NPT-3,NPT4...vàcácdòngTQ1,TQ2,TQ3TQ7,TQ8,TQ9vàTQ14.CácdòngởvụmùaNPT1cóthờigiansinhtrưởnglà115ngày,NPT2là115ngày,NPT3là105-110ngày.DòngNPT3đượcgọilàgiốnglúasiêunăngsuấtvìcócác yếu tố cấu thành năng suất rất cao như sốhạttrênbôngtừ450-600hạt,chiềudàibôngtừ27-35cm.DòngBQlàdònglúachấtlượng,năngsuấtưuviệthơnsovớicácdòngkhácvàcóthờigiansinhtrưởngngắn(105-110ngày).Còntrongcác dòngTQ thì dòngTQ14 có thời gian sinhtrưởngngắn (105-110ngày)vànhiềuđặcđiểmưu việt so với giốngBaoThaiHồng nên đượcđưađikhảonghiệmquốcgia.

3.2. Kết quả chọn tạo giống siêu lúa NPT3, giống lúa chất lượng BQ và giống TQ14

3.2.1. Một số đặc điểm giống siêu lúa NPT3, BQ và giống TQ4

Quathínghiệmnhiềuvụ,chúngtôithấy,đặc điểm nổi bật của giốngNPT3 là thời giansinh trưởngngắn vụ đôngXuân130-135ngày,vụMùa 105-110 ngày tương đương với giốngKhangDân18,ngắnhơnsovớiđốichứngĐH18từ3-4ngày;códạnghìnhgọn,thâncứng,lácómàuxanhnhạt,bảnládầy,cứng,phùhợpvớikhảnăngthâmcanh.NPT3cótốcđộsinhtrưởngvàthờigiantừvàochắcđếnchínnhanh,sốhạt/bôngnhiều,xêdịchtừ450-600hạt/bông,dạnghạtnhỏdài,xếpxít,mầuhạtvànghơixẫm,khối lượng1000hạtkhoảng17-18gram,tỷlệléptrungbình

15-20%(Bảng1).

VớigiốngBQ,quathínghiệmởnhiềuvụkhácnhauchothấygiốngBQcóthờigiansinhtrưởngvụMùangắnhơnsovớigiốnggốcQKlà5ngày,dàihơnsovớiKhangDân18là5ngày.TuynhiênvụXuânngắnhơnsovớihaigiốngđốichứngtừ10-15ngày.Thâncứng,lácómàuxanhnhạt,trỗthoáthoàntoàn,hạtthócthonnhỏdàimàuvàngsáng.Sốhạt/bônghơnhẳnsovớigiốnggốcvàtươngđươngvớigiốngKhangDân(180-200hạt).

Đối với giốngTQ14, qua thí nghiệm ởnhiềuvụkhácnhauchothấygiốngTQ14cóthờigian sinh trưởng vụMùa tương đương với BTHồng(110-115ngày),dàihơnsovớiKhangDân18là5ngày(Bảng1).TuynhiênvụXuânngắnhơnsovớihaigiốngđốichứngtừ10-15ngày;códạnghìnhgọn,thâncứng,lácómàuxanhnhạt,bản lá dầy, cứng, phù hợp với khả năng thâmcanh.HạtcủaTQ14làhạtbầu,xếpsítcósốhạt/bônghơnhẳnsovớiKhangDân18vàBTHồng(185-210hạt),tỷlệléptrungbìnhtừ8-10%.

3.2.2. Năng suất của các giống lúa NPT3, BQ, và TQ14

KếtquảthínghiệmtạiViệnIAPtrong3năm2013-2015chothấy,giốngsiêulúaNPT3cónăngsuấttrungbìnhcaohơnsovớinhiềugiốnggốc, các giống lúa lai như Nhị ưu 868, Thiênnguyênưu9,HYT100vàđốichứngKhangdân18(Bảng2).

Hình 1: Giống siêu lúa NPT3, giống BQ, TQ4 được chọn tạo từ đột biến


18 Số 45 - háng 12/2015

Bảng 1: Một số đặc điểm giống NPT3 tại Viện IAP, Bình Xuyên Vĩnh Phúc năm 2015Chỉ tiêu NPT3 BQ TQ14 KD18 Nhị ưu

86b

HYT100 Thiên

nguyên

ưu 9

Thời gian

s inh trưởng

+Vụ xuân

(ngày)

+Vụmùa

(ngày)

130-135 125 - 130 130-135 130- 135 135-145 130-135 130– 135

105-110 105- 110 105-110 100- 105 110-120 105-110 110- 115

Chiềucao

cây(cm)

120-130 105- 110 100-105 105- 110 115- 120 105-112 110-115

Dạngcây V Vgọn Vgọn Vgọn Vgọn Vgọn Vgọn

Gốclá

đòng

Hơi

ngang

Thẳng Thẳng thẳng Thẳng Thẳng Thẳng

Sốhạt/

bông(hạt)

450-600 180- 200 185-210 180-200 130-160 190-220 180-20

Dạnghạt

thóc

Nhỏdài,

xếpxít

Thon,

nhỏ

Bầu,xếp

s ít

Nhỏ,xếp

xít

Dài,xếp

xít

Dàixếp

xít

Nhỏ,xếp

xít

Tỷlệhạt

lép(%)

15-20 10-12 8-10 12- 14 10-12 12-15 12-15

Khốilượng

1000hạt

(gam)

17-18 21-22 21-22 19-20 27-28 23- 24 27-29

Năngsuất

(tạ/ha)

95-100 65-70 55- 65 50- 65 70– 75 80-85 80-85

Hàmlượng

amyloza

(%)

15,9 16-18 28 26-27 16-17 20-21 16-17

Nhiệtđộ

hoáhồ

Thấp Thấp Cao Cao Thấp Thấp Thấp

Độpháhủy

kiềm

4,8 3,3 4,9 4,9 4,2 3,9 4,3

Tỷlệgạo

lật(%)

77,7 80,0 81,7

79,8

78,2 79,6 72,0

Tỷlệgạo

xát(%)

70,5 66,7 74,5 70,2 70.4 70,8 65,6

Chiềudài

hạtgạo

mm)

6,3 5,67 6,6 5,7 6,8 7,0 6,4

TỷlệD/R2,79 2,9 2,89 2,7 2,85 3,05 2,3


19Số 45 - háng 12/2015

Dòng, giống Xuân 2013 Mùa 2013 Xuân 2014 Mùa 2014 Xuân 2015 Trung bình

NPT3 100,7 83,5 100,1 91,5 100,6 95,3

BQ 80,2 72,5 80,5 73,2 82,5 77,8

TQ14 65,2 55,5 64,7 59,5 66,3 62,24

ĐH18 85,1 64,8 87,4 70,9 85,7 78,8

K. dân 18 (đ/c) 67,5 55,6 65,4 54,7 65,2 61,7

Nhị ưu 86b 80,5 70,5 80,2 72,4 81,5 77,1

HYT100 82,6 73,5 83,4 73,8 84,2 79,5

Thiên nguyên ưu

9

85,5 75,5 85,9 74,5 86,5 81,6

CV (%) 4,8 6,6 7,4 5,3 7,5

LSD05 2,1 2,7 1,9 2,4 2,6

Bảng 2: Năng suất của giống NPT3, BQ, TQ14 trong thí nghiệm so sánh tại Viện IAP, Thanh Hóa, Hải Dương, Hà Tây, Nam Định và Vĩnh Phúc (tạ/ha)

Hình 2: Giống lúa thuần NPT3 so sánh với lúa lai Nhị ưu 86b và Thiên nguyên ưu 9


20 Số 45 - háng 12/2015

Giống Rầy nâu (điểm) Bạc lá (điểm) Đạo ôn (điểm)

NPT3 1-3 3-5 1-3

Khang Dân 18 3-5 3-5 3-5

TQ14 3-5 2-3 2-3

BQ 1-3 1-2 1-2

Bảng 3: Khả năng chống chịu sâu bệnh hại chính trong điều kiện nhân tạovụ xuân và mùa 2013 tại Viện IAP và Viện Bảo vệ thực vật

3.2.4. Chất lượng giống NPT3, BQ và TQ14

CácgiốngNPT3,BQvàTQ14đượcđánhgiáchấtlượnggạo.Quakếtquảởbảng4chothấy,giốngNPT3cótỷlệgạonguyêncaohơnhẳnsovớicácgiốnglúalaivàhàmlượngamylasethấphơn(15-16%).SovớicácgiốnglúathuầnBC15,Thiênưu8vàKhangDân18vàcácgiống lúa

laiThiênưu9,Nhịưu868.DođóNPT3vừacónăngsuấtcaohơnvàchấtlượnghơnsovớimộtsốgiống lúa laiđangsảnxuấtđại tràhiệnnay.GiốnglúaBQcócácchỉ tiêuchất lượngtươngđươngvớigiốngThiênưu8nhưngtỷlệcaoxátvàgạonguyênđềucaohơnsogiốngBC15dođógiốngBQđượcngườidân rấtưa chuộngvà sẽthaythếgiốngBC15(Bảng4).

Quakếtquảởbảng2chothấy,giốngsiêulúaNPT3cónăngsuấtcaohơnhẳnsovớicácgiốnglúalai.Trungbìnhlà95,3tạ/hatrongkhiđócácgiốnglúalaicủaTrungQuốcnhưNhiưu838,Thiênnguyênưu9cónăngsuấttrungbìnhtừ77,1-81,6tạ/ha.GiốngBQcónăngsuấttươngđươngvớigiốnglúalaiNhịưu868vớinăngsuấttrungbìnhcủagiốngBQlà77,8tạ/ha,hơnsovớigiốngBC15vàcácgiốngnhưTQ14,KhangDân18.ĐốivớigiốngTQ14,năngsuấtmặcdùkémsovớigiốngBC15nhưnghơnsovớigiốngđốichứngKhangDân18.

3.2.3. Khả năng chống chịu của các giống BQ, NPT3 và TQ14

Ba giống NPT3, BQ và TQ14 có khảnăngchốngchịukhávớimộtsốloạisâubệnhhạichínhsovớigiốnggốcvàKhangDân18làgiốngđangchiếmdiệntíchlớntrênMiềnBắchiệnnay.ĐốivớigiốngBQ,khảnăngkhángbạclávàđạoôntốthơnsovớicácgiốnglúalaivàgiốngĐC-KhangDân18.Ngoàiviệcđánhgiángoàiđồngruộng, các giốngNPT3, BQ vàTQ14 cũng đãđượcđánhgiákhảnăngchốngchịusâubệnhhạichínhtrongđiềukiệnnhântạo.Kếtquảtrìnhbàyởbảng7chothấyNPT3vàTQ14bịnhiễmnhẹrầynâu,đạoônvàbạclá.Tuynhiên,giốngBQkhángrấttốtbạclá,đạoônsovớicácgiốngcònlại(Bảng3).


21Số 45 - háng 12/2015

Tên giống

Tỷ lệ gạo

lật

(%)

Tỷ lệ gạo

xát (%)

Tỷ lệ gạo

nguyên

(%)

Chiều dài hạt

gạo

(mm)

Tỷ lệ

D/ R

Hàm lượng Amylose

(%)

Độ ẩm

(%)

Khang Dân 18 79,8 70,2 84,5 5,68 2,72 26-27 13,5

BC15 83,33 54,17 33,93 5,70 2,9 18-20 13,5

Thiênưu8 80,00 64,00 48,00 6,11 3,7 18-20 13,5

NPT3 77,7 71,5 78,2 6,12 2,69 15 - 16 13,5

BQ 80,00 66,67 48,00 5,67 2,9 16-18 13,5

TQ14 79,7 71,5 65,7 6,12 2,89 28-29 13,5

Nhịưu86b

79,1 67,5 56,3

6,2 2,3 23-25 13,5

HYT100 80,0 65,5 55,7 6,7 2,9 18-20 13,5

Thiênnguyênưu9 79,5 64,1 54,7 6,9 3,0 20-22 13,5

Bảng 4: Một số chỉ tiêu chất lượng gạo của giống NPT3 vụ Mùa 2015 tại Cẩm Giàng Hải Dương


22 Số 45 - háng 12/2015

2.5. Diện tích, năng suất của NPT3, TQ4 tại một số điểm khảo nghiệm

Diện tích, năng suất giống NPT3 tại một số điểm khảo nghiệm

Địa điểm Hà Nội Thanh Hóa Vĩnh Phúc Hải Phòng Hải Dương Trunh bình

Năng suất

85,9 90,3 87,8 86,5

88,5 87,8tạ/ha

Diện tích 20 30 30 20 20

Diện tích, năng suất giống TQ14 tại một số điểm khảo nghiệm


Năng suất 62,8 64,5 60,2 61,7 62,0 62,24tạ/ha

Diện tích 5,0 5,0 10,0 5,0 5,0

Diện tích, năng suất giống BQ tại một số điểm khảo nghiệm


Năng suất

75,2 80,2 76,5 78,5

75,5 77,18tạ/ha

Diện tích 10 10 25 10 30

Bảng 5: Diện tích, năng suất của NPT3, BQ và TQ4 tại một số điểm khảo nghiệm 3 năm 2013-2015


23Số 45 - háng 12/2015

Bảng 5 cho thấy, trong 3 năm từ năm2013-2015,diệntíchkhảonghiệmsảnxuấttại5tỉnhvớicácgiốngnhưNPT3là120ha,giốngBQlà85ha,vàgiốngTQ14là30ha.ĐốivớigiốngNPT3,đâythựcsựlàgiốngsiêulúacónăngsuấtvượttrộicònhơncảgiốnglúalaicủaTrungQuốc

nhưNhị ưu 868,Thiên nguyên ưu 9,HYT100vớitrungbìnhlà87,8tạha,giốngBQtrungbìnhlà77,18ta/hatươngđươngvớilúalai,vàgiốngTQ14trungbìnhlà62,24tạ/ha.HaigiốngNPT3vàBQđanglàmthủtụcđểcôngnhậngiốngtrongnăm2015.

IV. KẾT LUẬN, ĐỀ NGHỊ

4.1. Kết luận

CóthểsửdụngtiagarmanguồnC060đểxửlýhạtkhôcácgiốnglúađểtạonênnguồnvậtliệukhởi đầu cho công tác chọn tạogiống lúa.Liềulượngthíchhợpnhấtđểtạoracácgiốnglúacónăng suất cao, thíchứngdụngkhi sử lýhạtkhô,độẩmhạt13%là25-30krad.3giốnglúalàcácgiốngNPT3,BQvàgiốnglúaTQ14đãđượcchọntạobằngphươngpháptrên:

-GiốnglúaNPT3cónhữngđặcđiểmưuviệtnổitrội:GiốngNPT3cóthờigiansinhtrưởngcựcngắn(105-110ngàyvụmùa;130-135ngàytrongvụxuân),thíchhợpgieotrồngtrênchânđấtvàn,vàncao,rấtcứngcây, láđứng,mầusắc láxanhđậm,phùhợpvớikhảnăngthâmcanh,cókhảnăngchốngchịusâubệnhvàđiềukiệnbấtthuận đặc biệt các yếu ttố cấu thành năng suấtđềuvượttrộisovớigiốngđốichứngvàcácgiốngđang sản xuất đại trà kể cả lúa lai nhưNhịưu868,Thiênnguyênưu9,HYT100.NPT3cóđộthuầnkhá,tốcđộsinhtrưởngnhanh,năngsuấtlýthuyết12-14tấn/ha,năngsuấtthựcthuđạt87,8tạ/ha, có chất lượng gạo ngon, hàm lượng am-ylozatừ15-16%nhưngcónhiệtđộhoáhồcaonêncơmkhôngdính.

-GiốnglúaBQcóchấtlượngcao,năngsuấttrungbìnhđạt77,18tạ/hatươngđươngvớilúalai,thờigiansinhtrưởngngắn(105-110ngàyvụmùa;120-130),chất lượnggạo:hàm lượngamylose 16-18%, cơmngon đậmđể nguội vẫndẻohơnBC15vàđậmcơmhơnThiênưu8.

-GiốngTQ14làgiốngcảmôncâyđược

2vụ/năm,cónhiềuđặcđiểmnôngsinhhọcquýthíchứngrộngnhưKhangDân18,cótiềmnăngnăngsuấtcao,năngsuấttrungbìnhđạt62,24tạ/ha,thờigiansinhtrưởngngắn(105-110ngàyvụMùa; 130-135 ngày vụXuân), kháng sâu bệnhkhá,chấtlượnggạophùhợpvớicôngnghệchếbiếnnhưbánhphở,mỳtôm,bún,Ethanol(hàmlượngamyloza28%).

4.2. Đề nghị:

Cầntiếp tụckhảonghiệmDUSvàkhảonghiệmsảnxuấtởnhiềuvùngsinhtháiđặcbiệtlàhoànthànhquytrìnhcôngnghệthâmcanhtăngnăngsuấtđốivớigiốnglúaTQ14đểtiếntớicôngnhậngiốngtrongthờigiantới.

PGS.TS. Trần Duy Quý

Viện Di truyền Nông nghiệp

TI LIỆU THAM KHẢO

1.ThốngkêcủaChicụckiểmdịchthựcvậtvùngVIII,2013.

2. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nôngthôn,2014.Niêngiámthốngkêvềdiệntíchlúa.

3. Tạ Minh Sơn, Nguyễn Tấn Hinh,LêVĩnhThảo,VũTuyênHoàng,NguyễnHữuNghĩa,TrươngVănKính,NghiễnTrọngKhanh,2006.Kếtquảnghiêncứuchọntạogiốnglúagiaiđoạn2001-2005.KỷyếuHộinghịtổngkếtkhoahọcvàcôngnghệnôngnghiệp2001–2005.ViệnKhoa họcNông nghiệpViệt Nam,NXBNôngnghiệp,HàNội.


24 Số 45 - háng 12/2015

Igor Khripunov là giáo sư, một chuyên gia hàng đầu về an ninh và văn hóa an ninh hạt nhân, Ông đang giảng dạy tại Trung tâm Thương mại và An ninh quốc tế, trường Đại học Georgia, Hoa kỳ (CITS/UGA). Đây là bài viết của Ông về vấn đề xây dựng văn hóa an ninh hạt nhân, sẽ được đệ trình tại Hội nghị thượng đỉnh về An ninh hạt nhân 2016 Chỉ cần 1 lượng rất nhỏ uranium đượclàmgiàucaocóthểgiếtchếthàngnghìnngười.Điềunàychưatừngxảyranhưngkhôngcónghĩalàkhôngxảyrakhimàcótới2.000tấnvậtliệuphóngxạnguyhiểmcóởhàngtrămnơitrêntoàncầuvàđãcó tới2.300 trườnghợpmấthoặcbịđánh cắp các vật liệu hạt trên toàn thế giới từnhữngnăm1990.

Một trongnhữnghiểmhọa lớnnhấtđốimặtvớicộngđồngthếgiớilàrủirodolựclượngkhủngbốcóđủ lượnguraniumhoặcplutoniumđểchếtạobomhạtnhânthôhoặclàkếthợpcácvậtliệuchếtạobomthôngthườngđểtạothànhbomgọilàbom“bẩn”.Loạibomnàycókhảnăngpháttáncácchấtphóngxạtrêndiệnrộng.

Đểngăncảnthảmkịchđóxảyra,mộtliênminhkhoảng80tổchứcxãhộidânsựtrêntoàncầuđãliênkếttrongvòng5nămquađểcảithiệnvấnđềanninhchocácvậtliệuphânhạch.Đượcbiếtnhưlà“Nhómlàmviệcvềvậtliệuphânhạch(Fissile MaterialsWorking Group)” đã ủng hộmạnhmẽđểngănchặnkhủngbốhạtnhân.Đóng

gópgầnđâynhấtcủaNhómlàbáocáo“Kếtquảchúngtôicầntrongnăm2016:Cáckhuyếncáovềchínhsáchchocuộchọpthượngđỉnhanninhhạt nhân “đã được xây dựng bởi nhómchuyêngia quốc tế.Hội nghị thượngđỉnh sẽ tập trungvàoviệctăngcườnganninhchocácvậtliệuhạtnhândùngtrongquânđội,chiasẻthôngtin,kinhnghiệmthựctế,loạibỏuraniumcóđộgiàucaotrongcácứngdụngdândụng.ĐểlàmđượcđiềuđóNhómlàmviệcvềvậtliệuphânhạchđãnângcaovai trò củaquầnchúng trongvấnđềvề anninhhạtnhânvàđặcbiệtđốivớinhữngcáccơsởlàmviệcliênquanđếnhạtnhân,chúngtakhôngnênbàngquangtrướcvấnđềanninhhạtnhân.Đặcđiểmduynhấtcủabáocáonàylàchúngtaphảinhìnnhậnvấnđềanninhhạtnhânởphạmvirộnghơn,lâudàihơnchứkhôngnênnhìnnhậnởphạmvihẹpnhưcácchuyêngiacủacácchínhphủđãtừngnhìnnhậnvềvấnđềnày.

Cómộtđiềulạlàchúngtachỉquantâmđếnanninhcácvậtliệuhạtnhânhơnmàchúngtalạibỏquaviệcbảovệthựcthểhoặcchúngtachỉquantâmđếnkiểmđếmuraniumcóđộgiàu

VẤN ĐỀ XÂY DỰNG VĂN HÓA AN NINH HẠT NHÂN


25Số 45 - háng 12/2015

cao.Thậtkhóđểđịnhnghĩavềvănhóaanninhhạtnhânnhưngcáiquan trọngđó là“vănhóarộnglớnhơnvàbaotrùmlêntấtcả”vềanninhhạtnhânvàtrongđóhệsốconngườiphảiđượcđưa vào. Được biếtVăn hóa an ninh hạt nhânbaogồmcácchương trình liênquanđếnđộ tincậyvàoconngườivàchươngtrìnhđàotạo,ngănchặnbuônbánbấthợppháp,anninhhảiquan,biêngiới,kiểmsoátxuấtkhẩu,anninhthôngtin,đâycũngchỉlàvàivídụđượcnêutên.Vănhóaanninh là cụm từ thông thường trong lĩnhvựcliênquanđếnanninh.BáocáocủaNhóm làmviệcvềcácvậtliệuphânhạchđangtìmcáchđểnângtầmvấnđềnày.

Lýdocănbảnđằngsauviệcxâydựngvănhóaanninhtrongtưduylàlàmthếnàođểngănchặnkẻđịchvốnrấtkhônngoantrướchệthốnganninh thôngminh làmộtmộtvấnđề rất lớn.Khimàkẻđịchsànhsỏihơn,thủđoạnhơn,cácviễncảnhđedọamớisẽhìnhthànhvàlúcnàyhệthốnganninhphảipháttriểnnhanhhơnđộkhônngoan,thủđoạncủakẻđịch.Chỉcóconngườicóvănhóaanninhvàhệthốnganninhphảiliêntụcđượcpháttriển,dựđoáncácviễncảnhđedọavàhệthốnganninhphảiđitrướcđểngănchặncácmốiđedọađó.

MộtđiểmnhấnrấtcóýnghĩatrongthôngcáoHaguetạiHàLannăm2014đãđưavănhóaanninhhạtnhânlàmộttrong3phầnchínhcủachương trình an ninh hạt nhân (hai phần kháclà:bảovệthựcthểvàkiểmđếmcácvậtliệuhạtnhân).Vềlogicmànói,vănhóaanninhhạtnhânchắcchắnsẽphảiđượcđưaratạihộinghịthượngđỉnhvềanninhhạtnhân2016.

Nhưng văn hóa an ninh nói một cách chính xác là gì?

NguyêntửNăngquốctế(IAEA)đãđịnhnghĩavănhóaanninhhạtnhânlà“mộtchuỗicácđặc tính, tháiđộ, tínhcách,hànhvi củacáccá

nhân,cáctổchứcvàcáccơsởnghiêncứu,cácchuỗitínhcáchnàyđượccoinhưlàcácphươngtiệnđểủnghộvànângcaovấnđềanninhhạtnhân”.PhạmviứngdụngvănhóaanninhtheoIAEAcóthểlàrấtlớn,tuynhiênmụctiêucơbảncủa IAEA là ngăn chặn, phát hiện và ứng phóđốivớiviệcăncắp,pháhoại,tiếpcậntráiphép,chuyểngiaotráiphéphoặccáchànhđộngcốtìnhphá hoại khác liên quan đến vật liệu hạt nhân,chấtphóngxạtạicáccơsởhạtnhân.

Vănhóaanninhhạtnhânđượcxâydựngsauhậuquảkhủngbốngày9/11vàđãtrởthànhmộtkháiniệmđượcđưaranhưmộtquitắcứngxửvàhơnbaogiờhếtvănhóaanninhhạtnhânđã đượcmở rộnghơn so với ý tưởngbanđầu.Mặcdùkháiniệmvănhóaanninhhạtnhânmớiđầucònrấtmơhồtuynhiênngaysauđóđãtrởthànhquitắcứngxửmởrộng,đachứcnăng.Đểxâydựngđượcvănhóaanninhhạtnhânđòihỏiphải có các phương pháp và các kỹ năng như:chiasẻcáccơsởdữliệuvềcáctainạnthựccó,cácbàihọckinhnghiệmcùngvớicácthửnghiệmthựctếđểtìmravàkhắcphụcnhữngđiểmyếumànhữngkẻkhủngbốhoặcnhữngkẻ lấy cắpcó thểkhai thácđể lợidụngcácđiểmyếunày.Vănhóaanninhhạtnhângầngiốngvớivănhóaan toàn,vănhóaan toànđãxuấthiệnsớmhơnngaysauthảmhọaChernobyl,mànguyênnhâncủathảmhọanàyđượccholàdohệsốconngười.Cảhaiquitắcứngxửnàyđềulàcácquitắcứngxửvănhóacủacáctổchứcdựatrênnguyêntắcchiasẻvàtheođuổimụcđíchchung:vậnhànhcácthiếtbịhạtnhânởmứcđộrủirocóthểchấpnhậnđược.

Cái gốc ban đầu là trong ngành côngnghiệphạtnhânvà IAEA,vănhóaanninhhạtnhânđãcómộtkhuônkhổpháplývữngchắc,cóthểthấytrongsửađổibổsungchưađượcthôngquanăm2005đếncôngước1980vềbảovệthựcthểcácvậtliệuhạtnhân,trongđókêugọitừng


26 Số 45 - háng 12/2015

chínhphủchịutráchnhiệmthựchiện.Vàbộluậtnăm2004vềcácqui tắcứngxửan toànvàanninhchocácnguồnphóngxạ,kêugọimọiquốcgiathúcđẩyvănhóavềantoànvàanninhliênquanđếnnguồnphóngxạ.

Để khuyến khích xây dựng văn hóa anninh hạt nhân, IAEAđã đóng vai trò như điềuphốiviêntoàncầu,xâydựngcáctàiliệuhướngdẫnvàthựchiệncácchươngtrìnhtiếpcậncộngđồngvàđàotạotrêntoànthếgiớitrongvàinămqua.Vídụ,năm2008,IAEAđãxuấtbảntàiliệuhướngdẫn,tàiliệunàykhôngchỉđịnhnghĩacáckháiniệmvềvănhóaanninhhạtnhânmàcònchỉrađượcđặcđiểm,môtảvai tròvàtráchnhiệmcủacáctổchức,cánhânđượcgiaophó.Đểđạtđượcmụctiêuvănhóaanninhcácnhàlãnhđạophảihànhđộngnhưnhữngmôhìnhmẫutiêubiểuvà sửdụnghệ thốngquản lýđược thiếtkếđặcbiệt mang tính chuyên nghiệp, có trách nhiệmcánhân,tuânthủquitrình,làmviệctheonhóm,hợptácvàcảnhgiáclẫnnhautrongcáccơsởhạtnhân.Trong7nămqua,IAEAđãtiếnhànhhơn25cuộchộithảoquốctế,khuvựcvàquốcgiađểthúcđẩyvănhóaanninhvàđàotạonhânviênanninhhạtnhânởtấtcảcáccấp.

IAEAđãđưarahaitàiliệuhướngdẫnkỹthuật-vẫnđangcònởdạngdựthảo-tựđánhgiávàtăngcườnganninhhạtnhân,dựkiếntàiliệukỹthuậtnàysẽđượcpháthànhvàocuốinăm2015hoặc2016.PhiênbảndựthảovềphươngpháptựđánhgiáđãđượcđưarathửnghiệmthànhcôngtạicơsởcólòphảnứngnghiêncứucủaIndone-sia(2012-2013),nhàmáyđiệnhạtnhânBulgar-ia(2014)vàbệnhviệncósửdụngnguồnphóngxạởMalaysia(2014-2015).KếtquảcủacácthửnghiệmnàyđãđượctrìnhlêncuộchọpkỹthuậtvớiIAEAcũngnhưcáchộinghịquốctếvàđượccôngbốtrêncáctạpchíchuyênngành.Mộtđiềuquantrọngchochúngtathấylàphươngpháptựđánhgiákhôngphải làphươngphápkiểmtoán

màphươngphápnàynhấnmạnhvàocácphầnkỹthuậthơnlàyếutốconngười.

Đâylàmộtphươngphápphứctạprấtkhóđểmôtảtrongmộtvàiđoạn.Tôi(IgorKhripu-nov) là người soạn thảo chính trong nhóm cácchuyêngiaquốctế,phảimấtgần3nămđểpháttriển và thử nghiệm ở Indonesia và Bulgaria.PhầnvănbảnđãđượcchấpthuậnbởicácnướcthànhviêncủaIAEAvàấnphẩmdựkiếnsẽđượcxuấtbảncuốinăm2015hoặcđầunăm2016.

E ngại rủi do do quá đơn giản, phươngpháptựđánhgiálàmộtquátrìnhgồmnhiềugiaiđoạntậptrungchủyếuvềnhậnthức,quanđiểmvàhànhvi,mụctiêulàđểgiúphiểuđượcđượchànhvicủatổchức,vạchrakếhoạchanninhtốiưu,dựđoánvàchuẩnbịlựclượngứngphótrongtừnghoàncảnhcụ thể.Nhậndạngnhữnghiểmhọasớmsẽđưa ranhữnghànhđộngchínhxáclàmgiảmthờigianngăncảnvàgiảmthiểurủiro.

Phươngpháptựđánhgiácóthểpháthiệnnhiều vấn đề liên quan đến văn hóa trongmộttổchức,chẳnghạnnhưquátựtinvàsựtựmãn,thiếuhệthốngtiếpcậnrủiroanninh, lãnhđạovàquảnlýphụthuộcquánhiềuvàohệthốnganninhvàđánhgiáthấpởyếutốconngười,sựthờơhayphớtlờvănhóaanninh,bỏquacáckinhnghiệmcủangườikhác.Việcsửdụnghệsốbềnvữngnhưmộtchỉthịđểgiúpviệcquảnlýđưaracáckếhoạchhànhđộnglàmthayđổivănhóa.

Văn hóa an ninh hạt nhân thu hút cộngđồngquốctếnhưthếnào?.Indonesialàmộtđiểnhình tốt. Indonesia tiênphong sửdụngphươngpháptựđánhgiávàđãđưaphươngphápnàyvàothửnghiệmởgiaiđoạnđầutiênvàsauđóthànhlậpTrungtâmVănhóaanninhvàĐánhgiá-cókhảnăngtrở thànhtrungtâmduynhấtcủakhuvựcvề lĩnhvựcanninh.KếtquảđánhgiáđầutiêncủaIndonesiađãchothấyquanhệrấtkémgiữa lãnh đạo và người lao động về vấn đề an


27Số 45 - háng 12/2015

ninh,khôngđủđộngcơđểkhuyếnkíchnhânviênđóng góp cải thiện an ninh, khoảng cách trongcácchương trìnhđào tạovàcác lĩnhvựckhác.Vàonửacuốicủanăm2015,Trungtâmđangcókếhoạch thựchiệndự án tựđánhgiá lần2đểđánhgiákếtquảvềsựthayđổisauđánhgiálần1nhưthếnào.

Các bước tiếp theo

Độnglựcchomộtnềnvănhóaanninhhạtnhânhiệnnaylàcầncómộtlộtrình,mộtchiếnlượchợptáctoàncầu.ChiếnlượcnàyIAEAvẫnphảitiếptụclàngườitiênphongvàtậptrungvàomộtsốlĩnhvực,chẳnghạnnhưlựachọnmôhìnhchungcủaIAEAvềvănhóaanninhhạtnhânchotừngnhucầucụthểchomỗilĩnhvựccụthểnhư:chutrìnhnhiênliệu,nghiêncứuhạtnhân,nhàmáyđiệnhạtnhân,sửdụngnguồnphóngxạvàvậnchuyểnnguồnphóngxạchotừnghạtầngcơsởcủamỗiquốcgia.Mỗimộtlĩnhvựccómứcđộ rủi rovà thách thức anninhkhácnhauphụthuộc vào vật liệu hạt nhân họ quản lý và phụthuộcvàovị trímôi trườngxungquanhmà cơsởđóđanghoạtđộng.Vídụlòphảnứngnghiêncứuvớiuraniumđộgiàucaothìhệthốnganninhphảinghiêmngặthơnrấtnhiềusovớicáccơsởdùng nguồn phóng xạ. Tiếp theo những ngườithựchiệncầncóbộcôngcụcụthểvàdễápdụng,mụctiêulàgiúpcáccơquanphápquyxâydựngcáctàiliệuhướngdẫnphùhợpvớihạtầngcơsởhạtnhânchomỗiquốcgia.

Ngoàira,vănhóaanninhhạtnhânkhôngtồntạitrongmôitrườngchânkhôngmàvănhóaanninhhạtnhânđượccoinhưmộtphạmvihoạtđộngrộngvớilựclượngchuyêngiaởnhiềulĩnhvựckhácnhaubaogồmcảcáccởsởnghiêncứu.Dođómôhìnhcủa IAEA tập trungvàonhữngyếutốvôhìnhcủaconngườinhư:niềntin,tháiđộvàgiátrịnhưhìnhtháihànhvicủaconngười,cáccôngcụchomôhìnhcủaIAEAphảibaogồmcácngànhkhoahọcxãhội : cáccuộcđiều tra,

phỏngvấn,đánhgiátàiliệuvàquansát.Đểsửdụngnhữngcôngcụnàycóýnghĩa,cácnhàxãhộihọc, tâmlýhọcnghềnghiệpvàcácchuyêngiavềantoànphảiđượcthamgia.

Vàchúngtaphảinhậnthứcđượcrằngđểpháttriểnbềnvữngthìvănhóaanninhhạtnhânphảitíchhợpđượclịchsử,truyềnthốngvànhữngtậpquántốtcủamỗiquốcgia.Nhữngđiềunàykhácnhaurấtlớngiữacácquốcgia.Đâylàvấnđề đặc biệt quan trọng đối với cái được gọi là“ngườimớithamgiahạtnhân”-cácnướcđangpháttriểncơsởhạtầngchonănglượnghạtnhân.CácnướcnhưNigeria,TiểuvươngquốcẢ rậpthống nhất, Việt nam, Jordan và một số nướckháccóthểhòahợpcáctậptụccủahọvớicácphươngphápđãđượcthiếtlậpđểđảmbảorằngcácthiếtbịhạtnhânđượchoạtđộngởmứcđộrủirocóthểchấpnhậnđược.

Đểhoànthiệnvấnđềnày,vănhóaanninhhạtnhânphảitrởthànhmộtcôngtrìnhkiếntrúcliênkết toàndiệnnângcaoanninhchoxãhội.Chiasẻcáctiếntriểntronglĩnhvựchạtnhânvớicáclĩnhvựckhácđặcbiệttronglĩnhvựchóahọcvàsinhhọc,kêugọisựhợptácđốithoạisâuhơn.Đểcósựliênkếtlẫnnhau,cácchuyêngiaanninhcầnphảicócùngquanđiểmchiasẻđểphốihợpcùnglàmviệc.

Cuốicùngchúngtaphảicoivănhóaanninh hạt nhânnhưmột qui tắcứngxử liên tụcpháttriểnvàhoànthiệntrongcáctrườngđàotạovàgiáodục.Sựhợptácgiữacácchínhphủ,cácngànhcôngnghiệp,vàkhoahọcđểvănhóaanninhhạtnhânpháttriểnthịnhvượngvàrộnglớn.Điềunàycónghĩalàmuốnthúcđẩyvănhóaanninhhạtnhâncầncómộtcáchtiếpcậnđaphương,nhiềuchiều.

Võ Thị Tường Hạnh, biên dịch

Trung tâm Chiếu xạ Hà Nội


28 Số 45 - háng 12/2015

Các nhà khoa học đã cố gắng mô tả lịch sử vũ trụ qua dòng thời gian song nhiều câu hỏi vẫn tồn đọng. Một trong các câu hỏi đó là bản chất của Big Bang và tiếp theo là một thời kỳ lạm phát làm dãn nở vũ trụ lên nhiều lần. Các tác giả Niayesh Afshordi, Robert B.Mann & Razieh Pourhasan (Đại học Waterloo) đưa ra một giả thuyết giải trình cách hiểu Big Bang. Họ hình dung Big Bang đã đột sinh từ sự hình thành một lỗ đen trong một vũ trụ có 4 chiều không gian. Giả thuyết này cung cấp câu trả lời cho cách hiểu Big Bang và loại bỏ thời kỳ lạm phát. Theo các tác giả thì giả thuyết này có khả năng kiểm chứng được. Vũtrụhiệntạicókhônggian3chiềuvàmộtchiềuthờigian.Vàtahãygọiđólàvũtrụ3chiều.TacóthểnghĩrằngtrướcBigBang,vũtrụđãsởhữuthêmmộtchiềukhônggiandư(extradimension)nữa.

Trongkịchbảnchúngtôiđềrathìvũtrụ3chiềuhiệntạichỉlàcáibóngcủamộtvũtrụ4chiều(tứccó4chiềukhônggian).

Mộtvụnổhướngnội(implosion)đãtạonênmộtcấutrúc3chiềuchungquanhmộtlỗđen:vũtrụchúngtachínhlàcáicấutrúcđó(xemhình1).

Giả thuyếtcủachúng tôidựa trêncơsởcủa nguyên lý toàn ảnh (holography). Nguyênlý toàn ảnh (xemphần chú thích) là nguyên lý

chuyểnsựmôtảvậtlýtừmộtkhônggianvớisốchiềunàysangkhônggianvớimộtsốchiềukhác.

Sự thắng lợi củanguyên lý toànảnhđãthuyếtphụcnhiềunhàkhoahọcrằngđâykhôngchỉđơnthuầnlàmộtphéptoánhọc.Cólẽranhgiớigiữacáckhônggianvớisốchiềukhácnhaulàítổnđịnhhơnchúngtatưởng.Cóthểcácđịnhluật của vũ trụ được tạo nên trongmột khônggianvớisốchiềunàođóvàsauđượcchuyểndịchsangmộtkhônggianvới sốchiềumàchúng taquansátđược.Chúngtasốngtrongkhônggian3chiềunhưngnếuđàosâuvấnđềchúngtacóthểthấyrằngnguồngốcđểtrảlờicáccâuhỏilạinằmtrong không gian 4 chiều.Vũ trụ 4 chiều đángđượctưduyđếnvìnócóthểchophépchúngta


29Số 45 - háng 12/2015

hiểuđượcnhữngbíẩnvềnguồngốcvàbảnchấtcủavũtrụchúngta.

Hình 1. Một vụ nổ trong vũ trụ 4 chiều có thể tạo nên vũ trụ 3 chiều của chúng ta

HãyxétBigBang- sựbùngnổđầu tiêndẫnđến sựhình thànhvũ trụcủachúng ta.CácnhàlýthuyếthiệnđạichorằngsauBigBanglàmộtthờikỳ“lạmphát”–mộtthờikỳdãnnởcựcnhanhlàmchokíchthướcvũtrụtănglên1078lầnhoặchơn.SongquátrìnhlạmphátnàykhônghềcungcấpđượcmộttiasángnàovàocâuhỏiđiềugìđãgâynênBigBang.Ngượclạigiảthuyếtvũtrụ4chiềumàchúngtôigiảitrìnhsauđâycócơgiúptìmhiểuđượccáibíẩntốihậulàBigBangvàloạibỏthờikỳlạmphát.

Nhìntừxalỗđenlàmộtvậtthểrấtđơngiản.Lỗđenchỉcònlàmộtcấutrúcphẳngphiuđặctrưngbởikhốilượng,momengóc(vàcóthểbởiđiệntíchnếucó).Cácnhàvậtlýgọiđặctrưngđólà“lỗđenkhôngcótóc”.

Hình 2. Kính viễn vọng đặt tại Nam cực để truy tìm những thời điểm đầu tiên của vũ trụ. Ngày

17/3/2014 nhóm Bicep2 thông báo đã tìm thấy dấu vết phân cực của sóng hấp dẫn từ lạm phát.Điều này nếu đúng thì khẳng định được quá trình lạm phát. Kết quả của Bicep2 cho thấy mức quan sát được của sóng hấp dẫn có thể so sánh với mức các mật độ và nhiệt trong vũ trụ sơ sinh.Tuy nhiên kết quả của Bicep2 cần được kiểm tra xem những dữ liệu đó có thuộc về CMB (thuộc về phông-background) hay lẫn với bức xạ vi ba từ bụi các thiên hà ( thuộc bình diện phía trước

phông-foreground).

NgượclạiBigBangkhôngcóvỏbọcnàocả.BigBangkhôngcó-chântrời(mặtbiênsựcố).Chúng tamongmuốn tạomột vỏ bọc chođiểmkỳdịBigBangtựanhưchântrờisựcốcủalỗđen.

Các tácgiảbàibáonàychínhđang làmviệcđókhiđưa rakịchbản trongđóBigBangbiếnthànhmộtảoảnhvũtrụ.ĐiềunàysẽgiúpchúngtathoátkhỏiviệccầnthiếtphảithấutriệtmọihệquảbấtthườngvàbíẩncủaBigBang.

Thứ nguyên dư đã co lại (EXTRADIMENSIONAL COLLAPSE)

Hãy hình dung rằng vỏ bọc được hìnhthànhsaumộtquátrìnhcovũtrụ-giốngynhưđường chân trời 2 chiều của lỗ đen được hìnhthànhsauquátrìnhcocủamộtsao3chiều.Nhưvậynếuquá trìnhconóiởđâyđược thựchiệntrongmộtvũtrụ4chiềukhônggianthìchúngtasẽcómộtvỏbọc3chiều.

Ở đây ta gặp lại ý tưởng của TheodorKaluzanăm1919vàsựpháttriểncủaOskarKleinnăm 1920 về sự tồn tại những chiều dư (extradimensions).ÝtưởngnàybịlãngquêntronghơnnửathếkỷvàđượcphụchồinhờLTD(Lýthuyếtdây-Stringtheory)năm1980.Hiệnnaycácnhàvậtlýđãsửdụngýtưởngđóđểxâydựngmộtvũtrụgọilàvũtrụmàng(braneworld).

Ý tưởng chính của vũ trụ màng là vũ


30 Số 45 - háng 12/2015

trụ 3 chiều của chúng ta chỉ làmột vũ trụ con(subuniverse)nhúngtrongmộtvũtrụcósốchiềukhônggian lớnhơn (4hoặcnhiềuhơn).Vàvũtrụ3chiềucủachúngtasẽđượcgọilàmộtmàngcònvũtrụlớnđượctạmgọilà“siêuvũtrụ”.Mọidạng khối lượng và năng lượng đều dán dínhtrênmộtmàng3chiềugiốngnhưmộtphimđượcchiếutrênmộtmànảnh.

Chỉriêngcóhấpdẫnlàcóthểthoátrakhỏimànghaynóicáchkháchấpdẫnthẩmthấukhỏimàng lansangsiêuvũ trụcósốchiều lớnhơn.

Hãyhìnhdungrằngsiêuvũtrụ4chiềucóthểtồntạitrướcBigBang.Chúngtacóthểtưởngtượngsiêuvũtrụđượclấpđầybởinhữngđốitượngnhưsao4chiều,thiênhà4chiều.Nhữngthiênthể4chiềunàycóthểtiêuthụcạnnhiênliệugiốngnhưcácthiênthể3chiềuvàcolạithànhlỗđen.

Mộtlỗđen4chiềusẽđượchìnhdungrathếnào?Chúngphảicómộtchântrờikhôngphảilàmộtmặt2chiềunhưtronglỗđenmàlàmộtchântrời3chiềukhônggiannhưtrênđãnói.

Khimôhìnhhoámột quá trình chết dosựcohấpdẫncủamộtsao4chiềuchúngtôithấyrằngtrongnhiềutrườnghợpcácvậtliệubịbắnratừvụcohấpdẫncủasaocóthểtạonênmộtmàng3 chiều dãn nở chậm quanh chân trời 3 chiều(giốngnhưhaimặtcầubaoquanhmộtquảcầu).Vũtrụchúngtalàmộtmàng3chiều–đóchínhlàmộthologram(toànảnh)củamộtsao4chiềuđãcolạithànhlỗđen.NhưvậyđiểmkỳdịBigBangsẽbịgiấukínđốivớichúngtasaumộtchântrời3chiều(xemhình3).

Giả thuyết này có thực tế không?

Giảthuyếtnàycủachúngtôicóưuđiểmlàloạibỏđượcđiểmkỳdị(gắnliềnvớiBigBang).Vậycácvấnđềcònlạinhưtínhgầnphẳngvàtínhđồngnhấtcaocủavũtrụthìsao?

Vìrằngsiêuvũtrụ4chiềutồntại trong

một thờigianvô tận trongquákhứchonênnócóđủthờigianđểlàmcânbằngmọiđiểmnóngvàđiểmlạnh.Ngoàirasiêuvũtrụvốnlàphẳngcho nên vũ trụ của chúng ta cũng thừa hưởngđượctínhphẳngđó.Hơnnữalỗđen4chiềucũngkhôngcótócchonêncáimàng3chiềucũngdođómàphẳngphiu.

Hình 3. Trong lý thuyết chuẩn Big Bang bắt đầu từ một điểm kỳ dị.Tuy nhiên điểm kỳ dị là một điều đáng lo ngại : ở đấy mọi định luật vật lý phá sản và khó hình dung được từ kỳ dị có thể đột sinh một vũ trụ như chúng ta quan sát hiện tại. Thay vì vào đó các tác giả bài viết này đưa ra giả thuyết mọi việc bắt đầu bằng sự cố một vũ trụ 4 chiều co lại thành một lỗ đen tại gốc thời gian. Vũ trụ của chúng ta được bảo vệ khỏi điểm kỳ dị ở tâm lỗ đen đó bởi một chân trời sự cố 3 chiều. Trên hình vẽ chúng tôi mô tả quá trình trong 3 chiều bởi vì không ai biết được một vũ trụ 4 chiều trông

ra như thế nào.

Vậytínhphẳngcủavũtrụchúngtalàsựtàndưcủaquátrìnhcomộtcủasiêuvũtrụ

Nhưvậygiảthuyếtcủachúngtôikhôngnhữnggiảiquyếtvấnđềvềtínhgầnphẳngvàtínhđồngnhấtcaocủavũtrụmàkhôngcầnđếnlạmphátvàcũngđồngthờilàmtriệttiêumọihệquảkhókhăngâyrabởiđiểmkỳdịbanđầu.

Ý tưởng của chúng tôi trông có vẻ kỳlạ song có nhiều con đường để kiểm nghiệm.Một con đường đó là nghiên cứu CMB.


31Số 45 - háng 12/2015

Chúng tôi có thể chỉ ra rằng các thănggiángnhiệttrongsiêuvũtrụđósẽtạonênnhữngthănggiángtrênmàng3chiềuvàchúnglạilàmnhiễuCMBbằngnhữngđạilượngnhỏsongghiđođược.NhữngtínhtoáncủachúngtôicókhácvớinhữngdữliệucuốicùngcủađàiPlanckcủaEuropeanSpaceAgencyvào khoảng4%.Songnhữngchênhlệchnàycóthểdonhữnghệquảthứcấpmàchúngtôichưatínhđến.

Ngoàiranếulỗđenbốnchiềucóchuyểnđộngquaythìmàng3chiềusẽtrôngkhácnhautheocáchướng,vậyvềcấutrúcquymôlớnthìvũtrụchúngtasẽcótínhbấtđẳnghướng.Cácnhàvũtrụhọccóthểpháthiệnđượcsựbấtđẳnghướngnàykhinghiêncứucácbiếnđổi tinh tếcủaCMB.

GS. Cao Chi, biên dịch và chú thích

TI LIỆU THAM KHẢO

[1]Nguyênlýtoànảnh:năm1993Gerard‘tHooftđềranguyênlýtoànảnh(holographic):theonguyênlýnàytồntạimộtvậtlýnchiềutrênmặtbiênmôtảđượchoàntoànvậtlý(n+1)chiềucủahệnằmtrongmặtbiên.Mộtvídụứngdụngnguyênlýtoànảnh:theonguyênlýholographiccácquyluậtvậtlýtrênmặtbiên(xemlàhologram)mô tả tương tác giữa các hạt nhưquark, gluontrongkhicácquyluậtvậtlýcủakhônggiannằmtrongmặtbiênđượcmôtảbởilýthuyếtsiêudâynhưthếcóchứacảhấpdẫn.

[2]OutoftheWhiteHole:AHolographicOrigin for the Big Bang. Razieh Pourhasan,NiayeshAfshordiandRobertB.ManninJournalof Cosmology and Astroparticle Physics, Vol.2014.

[3] Out of the Darkness. Georgi Dvali;February2004.

[4] The Illusion of Gravity. JuanMaldacena;November2005.


32 Số 45 - háng 12/2015

TIN TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ

HỘI THẢO HỢP TÁC FAO/IAEA VỀ PHÁT TRIỂN ỨNG DỤNG TIA X V CHÙM TIA ĐIỆN TỬ TRONG CHIẾU

XẠ THỰC PHẨM

Hội thảo hợp tác nghiên cứu phát triểnứngdụngchiếuxạthựcphẩmbằngtiaXvàchùmtia điện tử (electron beam – EB) do Tổ chứcNôngLươngLiênhiệpquốc(FAO)vàCơquanNăng lượng Nguyên tử quốc tế (IAEA) thôngqua Chương trình hợp tác FAO/IAEA về ỨngdụngkỹthuậtHạtnhântrongthựcphẩmvànôngnghiệptổchứctạiTrungtâmHộinghịQuốctếVienna,CộnghòaÁotừngày19đến23/10/2015.Hội thảonàynằm trongkhuônkhổDựánhợptácnghiêncứu(CoordinatedResearchProject -CRP)củaIAEAvớimãsốCRPD61024.DựánCRPnàydựkiếnsẽkéodàitrongvòng5năm,bắtđầutừtháng9/2015vàkếtthúcvàonăm2020.

Mục đích củaHội thảo nhằm thảo luậnchitiếtcácnộidungnghiêncứuvàkếhoạchthựchiệncủacác thànhviên tronghợpđồngnghiêncứuđãđượcđệ trìnhvàchấp thuậnbởi IAEA.Hộithảocũngnhằmtăngcườngsựhiểubiếtlẫnnhauvàxúctiếnmốiquanhệtrongnghiêncứugiữa các nhà nghiên cứu khoa học, các cơ sởchiếuxạ,cácnhàsảnxuấtthiếtbịchiếuxạ,cácchuyêngiatronglĩnhvựcđoliềuvàcácbêncóliênquantrongphạmvicôngnghệnôngnghiệp–thựcphẩm.

Tham dự hội thảo có 15 thành viênchính thức đến từ 13 quốc gia: Trung Quốc,Indonesia,AiCập,Pháp,NhậtBản,HànQuốc,Pakistan, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Syria, Mỹ,

TháiLan vàViệtNam.Ngoài ra, hội thảo còncósựgópmặtcủamộtsốquansátviênđến từNhậtBảnvà chuyêngia IAEA, các kháchmờilà các nhà sản xuất và cung cấp thiết bị chiếuxạ đến từ Trung Quốc, Bỉ, Nga và Thụy Sỹ.

Hình 1. Đại diện các nước tham gia hội thảo CRP

Tạihộithảo,ĐạidiệncủaIAEAđãcungcấpthêmvềmụctiêuchungcủaDựánhợptácnghiêncứulàthúcđẩypháttriểnvàtạođiềukiệnchophépứngdụngthựctếchiếuxạthựcphẩmvàcácsảnphẩmnôngnghiệpbằngmáygiatốcchùmtiađiệntử(EB)vàtiaXthôngquaviệcxâydựngmộtmạnglướicộngtácquốctế.Đặcbiệtlàý tưởngmớiđượcđềxuấtchomáychiếuxạchùmtiađiệntửEBnănglượngthấpvàtiaXcóthểlắpđặtdễdàngvàodâychuyềnchếbiếnthựcphẩm hiện có. Các sản phẩm thực phẩm đónggóisẽđượckỳvọnglàcảithiệnmứcđộvệsinhantoànvàtiệnlợithôngquaviệcchiếuxạbằngthiếtbịchiếuxạEBvớimứcnăng lượng<300keVhoặctiaXđượclắpđặtngaytạidâychuyềnsảnxuất.VớitiêuchíđặtralàcácthiếtbịchiếuxạnàysẽdầnthaythếmáychiếuxạtiagammanguồnCobalt-60côngnghiệptrongtươnglaido


33Số 45 - háng 12/2015

longạivềvấnđềanninhvàan toàn trongvậnchuyển nguồn phóng xạ, cũng như vấn đề lưugiữnguồnthảisaukhiđãsửdụng.Đểđápứngtiêuchínày,cầnphảicóthêmminhchứngvềmặtkhoahọchiệuứnggâychếthoặcbấthoạtcácvisinhvậtgâybệnhcó trong thựcphẩm,đặcbiệtlàcácvisinhvậtsinhbàotửcókhảnăngkhángxạcaođốivớitiaXvàEBvớimứcnănglượngthấpsosánhvớihiệuứngcủatiagammanguồnCobalt-60.Thêmvào đó, cần làm sáng tỏ rằngcóhaykhôngđồngvịphóngxạhìnhthànhtrongthựcphẩmdochiếuxạtiaXtừmáychiếuxạcómứcnănglượng5-7,5MeVvàchùmtiađiệntửtừmáygiatốccómứcnănglượng10MeV.CáckếtquảđạtđượccủadựánhợptácCRPlầnnàysẽlàcơsởđểthuyếtphụccácnhàsảnxuấtchếbiếnthựcphẩmđầutưvàsửdụngcôngnghệchiếuxạngaytạinhàmáycủahọ.TạihộithảoIAEAcũngkhuyến cáo các cơ sở chiếu xạ thực phẩm cầnThựchànhchiếuxạtốt(GoodIrradiationPractice-GIP)trongđóchúývaitròquantrọngcủaviệcđoliều,phươngphápđo,chuẩnliềuvàlựachọnliềukếđoliềuthườngquy.Đặcbiệtlàlựachọnhệ thốngđo liều thíchhợpđểcóđộ tin cậyvàchínhxáccaotrongchiếuxạEBvớinănglượng<300keVvàtiaXnănglượng5,0-7,5MeV.Dokhảnăngđâmxuyênkémcủachùmtiađiện tửnênsảnphẩmthựcphẩmbaogóisẵncóthểchiếuxạđượctrênmáyEBlàkháhạnchế.Dovậy,đểứngdụngmộtcáchcóhiệuquảchiếuxạtrênmáygiatốccầnphảinghiêncứuxâydựngquytrìnhchiếuxạchungchomộtsốloạihàngthựcphẩmcótỷtrọngkhácnhauvàquycáchđónggóicũngnhưcáchsắpxếphàngtrongthùnghàng,cụthểlàxácđịnhphânbốliềutrênmộtsốloạihàngcótỷtrọngđặctrưngquatínhtoánmôphỏngbằngchươngtrìnhMCNPvớicácmôhìnhphùhợp.

Tham gia vào CRP lần này, nội dungnghiêncứucủaphíaViệtNambaogồm:1)LựachọnliềukếphùhợpvớichiếuxạEBvớidảiliều

chiếuxạthựcphẩmtừ0,1kGyđến10kGy;2)SosánhhiệuứngchiếuxạEBtừmáygiatốc10MeVvàtiagammaCo-60đếnkhảnăngbấthoạtmộtsốvisinhvậtgâybệnhvàmộtsốloạicôntrùnggâyhạihiệndiệntrênsảnphẩmthựcphẩm;3)XácđịnhphânbốliềuchiếuxạEBtrênmộtsốsảnphẩmthựcphẩmđặctrưng,baogồmmộtsốloạigiavị, tráicâycắt látđônglạnhvàhảisảnđônglạnh.

Hộithảocũngđãthảoluậnvàlậpracácnhóm có cùng nội dung để trao đổi học thuật,phươngphápnghiêncứuvàchiasẻkinhnghiệmthựctế.Cáckếtquảnghiêncứuđạtđượctrongnămđầutiênsẽđượcbáocáotạihộithảolầnthứ2diễnratạiStrasbourg,Pháptháng3/2017.

Đoàn Thị Thế

Trung tâm NC&TK Công nghệ Bức xạ

KHÓA ĐO TẠO THỰC HNH VỀ “SẴN SNG ỨNG PHÓ SỰ CỐ BỨC XẠ V HẠT NHÂN LẦN THỨ 7 (NREP-7)” TẠI TRUNG TÂM ĐO TẠO THỰC HNH (HANOI-NUHR-DEC), VIỆN KH&KTHN KẾT THÚC

THNH CÔNG TỐT ĐẸP

Thực hiện Thông tư số 25/2014/TT-BKHCNngày08/10/2014củaBộKhoahọcvàCôngnghệquyđịnhviệc chuẩnbịứngphóvàứng phó sự cố bức xạ và hạt nhân, lập và phêduyệt kế hoạch ứng phó sự cố bức xạ và hạtnhâncáccấp,đồngthời tiếptụctriểnkhai thoảthuậngiữaViệnNănglượngnguyêntửViệtNam(VINATOM) và Cơ quan Năng lượng NguyêntửNhậtBản(JAEA)vềhợptácpháttriểnnguồnnhân lựchạtnhân,ViệnKhoahọcvàKỹ thuậthạtnhân(KH&KTHN) đãphốihợpvớiJAEAtổchứcKhóađàotạothựchànhvề“Sẵnsàngứng


34 Số 45 - háng 12/2015

phósựcốbứcxạvàhạtnhânlầnthứ7(NREP-7)” từngày28/9đến02/10/2015 tạiTrung tâmĐàotạothựchành(Hanoi-NuHRDeC,INST).

Các thành viên tham gia khóa học

Viện KH&KTHN vui mừng được đóntiếp25họcviênlàcáccánbộtừcáctỉnhthànhtrongnướckhácnhaunhư:ĐiệnBiên,SơnLa,PhúThọ,BắcKạn,LạngSơn,QuảngNinh,BắcNinh,HàNội,ThanhHóa,LongAn,HậuGiangvàSócTrăngđãđếnthamdựkhóađàotạothựchànhnày.Đâylàmộttrongnhữngkhóađàotạocó số lượng người theo học đông đảo nhất từtrướctớinay.

Khóa học do các giảng viên Việt NamđãđượcđàotạotạiNhậtBảncùngvới2chuyêngiaNhậtBảnđếntừJAEAtrựctiếpgiảngdạyvàhướngdẫnthựchành,diễntậptrêncácthiếtbịvàdụngcụdoNhậtBảnviệntrợ.

Với 12 bài giảng lý thuyết, 4 bài thựchànhtiêubiểuvà1bàidiễntập,khoáhọcnàyđãcungcấpmộtkhốilượngkiếnthứccơbảnvàcầnthiết nhất cho các cán bộ đangđảmnhiệm cáccôngviệcliênquanđếncôngtácđảmbảoATBXcủacáccơquan,đơnvịnhưngchưacóđiềukiệnđểtiếpcậnvớicáckiếnthứcthựctế,cũngnhưcáccánbộsẽtrựctiếpthamgiavàocáchoạtđộngứngphósựcốbứcxạ,sựcốhạtnhânởcácmứcđộkhácnhau.

Saumộttuầnhọctậplýthuyết,thựchiệncác thí nghiệmvà trao đổi tích cực, sôi nổi và

nghiêm túc, khóa học đã kết thúc thành côngchiềungày02/10/2015.Tấtcả25họcviênthamdựkhóahọcđềunhậnđượcchứngchỉhoànthànhchươngtrìnhcủakhóađàotạo.Trongbuổilễbếgiảngkhóahọc,ViệnTrưởngViệnKH&KTHNTrịnhVănGiápđãthaymặtđơnvịtổchứcphátbiểu đánh giá cao kết quả học tập của các họcviên,ghinhậnnhữngcốgắngvàsựtrưởngthànhcủađộingũgiảngviênViệtNam,chânthànhcảmơncácchuyêngiaNhậtBảnvềsựnhiệttình,tậntụygiúpđỡViệntrongcôngtácđàotạovàpháttriểnnguồnnhânlựchạtnhântrongsuốtthờigianqua,đồngthờimongmuốntiếptụcnhậnđượcsựhỗ trợ nhiều hơn nữa của phíaNhậtBản trongnhữngnămtiếptheo.

TS. Vương Thu Bc

Viện KH&KT hạt nhân

CHI PHÍ ĐẦU TƯ ĐIỆN HẠT NHÂN VẪN MANG TÍNH CẠNH TRANH

Chiphíđầutưnhàmáyđiệnhạtnhântươnghợpvớichiphíđầutưcácnhàmáyđiệnchạyphụtảinềnkhác,nhưngcácnhàmáyđiệnhạtnhânmớicó thể phát nhiều điện hơn và rẻ hơn chạy hếtcông suất trong suốtđờihoạtđộngnếuchiphítài chính thấp.Đây là kết luận củamột nghiêncứumớiđâydoCơquanNăng lượnghạtnhân(NEA)củaOECDvàCơquanNănglượngquốctế(IAEA)cùngthựchiện.

Chi phí đầu tư dự kiến cho phát điện:Nghiêncứu2015 làbảnnghiêncứu thứ 8củaIEAvàNEAvềchiphíphátđiệnđượccàobằngchosuốtđờihoạtđộngcủanhàmáyđiệncócôngnghệphátđiệnkhácnhau.Nghiêncứu2015tậptrungvàovàochiphíđầutưdựkiếnchocácloạicông nghệ phát điện đang được xây dựng hiệnnaygiờđivàophátđiệnvàonăm2020.


35Số 45 - háng 12/2015

Bảnnghiêncứulầnnàytínhtoánchiphíphátđiệnđượccàobằng(LCOE)ápdụng3mứctriếtkhấu:3%,7%và10%,sửdụngsựkếthợptiêu thụ điện theo công nghệ phát điện cụ thể,quốcgiacụthểvàtổngquátđểtínhtoánchiphíđầutưchocácnhàmáyđiện.Báocáodựavàosốliệucủa181nhàmáyđiệnở22nước,baogồmcả3nướckhôngphảilàthànhviênOECD(Bra-zil,TrungQuốcvàNamPhi),gồmcácnhàmáyphátđiệnvàphátnhiệtbằngkhíđốtthiênnhiên,than,hạtnhân,nănglượngmặttrời,phongđiệnởtrênđấtliềnvàngoàikhơi,thủyđiện,địanhiệt,sinhkhốivàkếthợp.Trongđócósựsosánhchiphínănglượngtáitạovớicácbáocáotrướcđâyđể tìm ra sự quan tâm ngày càng tăng đối vớinhữngloạicôngnghiệpphátthảicarbonthấpởcácnước.

Đốivớiphátđiệnphụ tảinền–kếthợptuốcbinkhíchutrìnhkếthợp,điệnhạtnhânvàthan–bảnnghiêncứunàychothấyđiệnhạtnhâncóchiphíđầutưthấpnhấtđốivớitấtcảcácnướcvớichiếtkhấu3%.Tuynhiên,cácnhàmáyđiệnhạtnhânđòihỏivốnđầutưlớnhơnsovớikhíđốthoặcthan,vàđiềunàycũngchothấychiphíđầutưdựkiếntănglênđốivớichiếtkhấu7%và10%.Chi phí nóng đối với xây dựng các công nghệhạtnhânởcácnướcOECDnằmtrongphạmvi$2020/kWecôngsuất(ởHànQuốc)-$6125/kWe(ởHungary),nhưngchiphíđiệnhạtnhânđượccàobằng,ởmứcchiếtkhấu3%,nằmtrongphạmvi$29/MWh(HànQuốc)-$64/MWh(Anh).Vớimứcchiếtkhấu7%thìchiphínàytănglênđến$40-101/MWhvàchiếtkhấu10%thìchiphínàylà51-136/MWh.

Sốliệucũngchothấy:chiphíđầutưphátđiệnphụtảinềntăngtheoBáocáo2010,nhưngbáocáo2015thìchiphínàyđãdừnglại.Đặcbiệtlàchiphíđầutưcáccôngnghệhạtnhâncũngchữnglại,làmtiêutancâuchuyệnbấylâunaylàchiphíhạtnhântiếptụctăngtrêntoàncầu.

Báocáocũngxemxétchiphíđầutưvàviễncảnhtriểnkhaicáclòphảnứngmodulnhỏ(SMRs)và thiếtkế lòphảnứng thếhệ4–baogồmlòphảnứngnhiệtđộrấtcaovàlòphảnứngnhanh–có thểbắtđầu triểnkhai trongkhoảngthờigian2015-2030. Mặcdùsuấtđầu tư mỗiMWcủaSMRcóvẻnhưcaohơn50đến100%sovớicáclòphảnứngthếhệ3,vấnđềnàycóthểđượcbùtrừchonhữngnướccótiềmnăngđểsảnxuấtsốlượnglớnSMR,thêmnữalàchiphíđầutưnóichungthấphơnvàthờigianxâydựngcũngngắnhơn,nhưvậychiphívốnxâydựngnhữngnhàmáycũngthấphơn.“SMRsđượckỳvọnglàgiảipháptốtnhấtcùngvớiđiệnhạtnhânlớnnếutấtcảlợithếcạnhtranhđượcthựchiện”,báocáochohay.

Côngnghệthếhệ4-BáocáonhấnmạnhlòphảnứngnhiệtđộcaonguyênmẫucủaTrungQuốcvànhữnglònguyênmẫuphảnứngnhanhlàmlạnhbằngsodium–hướngtớicạnhtranhvớicôngnghệthếhệ3xétvềchiphíphátđiện.Ngoàiratínhtrộikhácsovớicáclòphảnứngthếhệ3,xétvềviệcsửdụngnhiênliệuvàquảnlýchấtthảihoặchiệusuấtnhiệtcao,thìcôngnghệthếhệ4cũngđemlạinhữngưuthếkinhtếtiềmnăngsovớinhữngcôngnghệthaythếkhác.

Cuốicùng,Báocáođềcậpđếnviệckéodàituổithọcácnhàmáyđiệnhạtnhânhiệncó.Vìmộtsốlớncácnhàmáyđiệnhạtnhânhiệnnayđãgầnbướcvàocuốiđờihoạtđộngtheothiếtkế30hoặc40năm,cầnphảinângcấpvàxácđịnhchiphíđầutưvốnchoviệcnày.

Báocáochothấychiphíđầutưđượccàobằngchoápdụngcôngnghệtáitạo,nhấtlàđiệnmặttrời,đãgiảmđángkểtừ5nămquavàcóthểsản xuất ra điệnởmứcgầnvới, thậmchí thấpdưới chi phí của các nhà máy điện chạy bằngnhiênliệuhóathạchmới.

Tuy nhiên, chi phí đầu tư cho các công


36 Số 45 - háng 12/2015

nghệkhácnhauvẫnthayđổitùytheothịtrườngvàcôngnghệcụ thể.Khôngcócôngnghệduynhấtnàocóthểnóilàrẻnhấttrongmọikhíacạnh.Báo cáocho thấychiphíhệ thống. cơcấu thịtrường,môitrườngchínhtrịvàsựgiàucóvềtàinguyênsẽtiếptụcđóngmộtvaitròquantrọngđểxácđịnhchiphíđầu tưđượccàobằngcuốicùngchobấtcứmộtđầutưnào.

Trần Minh Huân, biên dịch

World Nuclear News, 01 September 2015

CÁC NH KHOA HỌC H TRỢVIỆC BẢO VỆ CÁC

L PHẢN ỨNG HẠT NHÂN

Giốngnhưphầncònlạicủathếgiới,hàngnghìnnhàkhoahọavàkỹsưđãchứngkiếncácvụnổxảyratạikhutổhợpnhàmáyđiệnhạtnhânFukushimaDaiichi-NhậtBảnvàotháng3/2011.Chuỗicácsựkiệnbắtđầutừmộttrậnđộngđất9.0độritterởngoàikhơiTohokuđãgâyramộttrậnsóngthầnmàđãvôhiệuhóakhảnănglàmlàmmátnhiênliệutrongcáclòphảnứng.

Vỏthanhnhiênliệu,làmộthợpkimcủaZirconiđượcdùngđểchứacácviênnhiênliệuvàcácsảnphẩmphânhạchphóngxạ,phảnứngvớihơinướcsinhrakhíH2,màsauđódẫnđếnhiệntượngcháynổH2,gâyrathảmhọaliênquanđếnnăng lượnghạtnhân lớnnhấtkể từsau tainạnChernobyl.

Bị thách thứcbởivấnđềnày,hainhómnghiên cứu đã tiến hành phát triển các loại vỏthanhnhiênliệumàcókhảnăngchịuđượcnhiệtđộcaotrongkhixảyrasựcốmấtchấttảinhiệt(LOCA),giốngnhưtạiFukushima.CảhainhómđãđưarakếtquảtạiBuổitriểnlãmvàhộinghịquốctếAVSlầnthứ62,đượctổchứcngày18-

23/10/2015tạiSanJose,California.

Phương pháp kiểm tra các v thanh nhiên liệu mới – các thí nghiệm và mô hình kết hợp

TạiViệnkỹthuậtIllinois(IIT),JeffTerryvà các cộng sự đang nỗ lực tìm cách xác địnhliệurằngsiliconcarbide(CSi)cóthểlàvậtliệuthíchhợpchovỏthanhnhiênliệu,trongkhilàmgiảmnguycơcháynổH2.Vỏthanhnhiênliệucóvaitròngănchặncácsảnphẩmphânhạchphóngxạthoátvàotrongchấtlàmmát,vàphảiduytrìnhiệmvụdướicácđiềukiệncựcđoanmàcóthểxuất hiện trong suốt quá trình diễn biến sự cố.Đểđi tớikết luận, cácnhànghiêncứuđã thựchiệnmộttrongcácthínghiệmđầutiênđểmôtảcácđặcđiểmhóalýcủacácthànhphầnphóngxạtrongCSidướicácđiềukiệntainạn.

Phương pháp của Terry là kết hợp lýthuyếtvàthựcnghiệm,sửdụngcácnguồndữliệutừmộtvàiviệnnghiêncứuvàphòngthínghiệmđểliênkếtkhoảngcáchgiữacácdựđoántừmôhìnhlýthuyếtvàdữliệuthínghiệmtừcácphépđođạcđượctiếnhànhtrướcđó:“Cácmôitrườngphứctạpmàthôngthườngrấtkhóđểdựđoánvềmặt lý thuyết.Nhómhợp tác của chúng tôi tạiPhòng thínghiệmquốcgiaOakRidgeđãhoànthànhxuấtsắcviệcdựđoánhoạtđộcủacácsảnphẩm phân hạch trên các bề mặt đơn tinh thểCSi,”Terrychohay.

Điều mà Terry cần đó là một phươngphápđểđođạcvịtríthựctếcủacácthànhphầnnguyêntốtrongcácvậtliệuđểmàđộchínhxáccủacácmôhìnhcóthểđượckiểmchứng.TạiIIT,nhómnghiêncứunàyvừacóthể tạoracácvậtliệumôhìnhđượcsửdụngtrongcáctínhtoánvàvừaxácđịnhbằngthựcnghiệmmôitrườngcủamỗinguyêntố,trongcảcácvậtliệumôhìnhvàcácvỏthanhnhiênliệubịchiếuxạ.

“Nhưvậysẽkhôngcầnkiểmtrathựctếmỗinguyêntốtrongmộtlòphảnứnghạtnhân,”


37Số 45 - háng 12/2015

Terry cho hay. “Chúng ta cần có các mô hìnhmàdựđoánthựctếđiềugìsẽxảyra.”Đểthúcđẩyquátrìnhpháttriểncácmôhìnhtincậyhơn,nhómnghiêncứuđãsửdụnghệthốngphântáchvịtríbằngxunglaser(PulsedLaserPeposition–PLD)củaIITđểpháttriểncácmàngcủacácbềmặtmôhình tương tựnhưcácbềmặtđượcsửdụngtrongcácnỗlựcmôhìnhhóa.

CácphépđosửdụngchùmtiatừmáygiatốcSynchrotron (phépđoSynchrotron)củacácmàngmô hình bằng phương pháp PLD sau đóđược so sánh với các loại vật liệu phức tạp đãđượcchiếuxạ trongcác lòphảnứnghạtnhân,đểxácđịnhcácquátrìnhhóahọcmàxảyrabêntrongvật liệuvàbiếtđượcsốphậncủacácsảnphẩmphânhạchtronglớpCSi.Vềcơbản,điềunàysẽmanglạicácmôhìnhvớicácdữliệumàhọcầnđểdựđoántốthơnnhữnggìcóthểxảyratrongcácsựcố.BướctiếptheođốivớicácnhànghiêncứulàkếthợpkiếnthứcthuđượctừphổkếtrongSynchrotronởIITvớicácphépđobằngkínhhiểnvihiệnđangđượcthựchiệntạiPhòngthínghiệmquốcgiaOakRidge.

Kim cương bao bọc nhiên liệu hạt nhân

Mộtnỗlựchoàntoànkhác,cũngđượcbắtnguồntừsau tainạn tạiNhậtBản,đứngđầu làIrenaKratochvilovathuộcViệnVậtlýkhoahọc,CộnghòaCzech.Kratochvílová,FrantišekFend-rych,vàmộtnhómcácnhàkhoahọcvàkỹsưđếntừViệnVậtlý,hợptácvớiWestinghousevàđạihọckỹthuậtCzech,đãpháttriểnmộtcôngnghệmớichophépbảovệbềmặtlớpvỏthanhnhiênliệu.Họ đã phủmột lớp kim cương đồng nhấtdướidạngkhítrongmôitrườngplasmađểngăncáchvậtliệuvỏhạtnhânvớimôitrườngtronglòphảnứnghạtnhân.

“Lớpkimcươngmanglạinhiều lợi thế.Hơnnữađốivớicáchạtkimcương,nócònchứacacbon vô định hình, vì thế nó vừa cứng vừa

mềm,tạoramộtlớpvỏmàcóđộbềncơhọcvàcókhảnăngdãnnởdonhiệttrongsuốtquátrìnhlòphảnứnghoạtđộng,”Kratochvílovágiảithích.

“Quátrìnhbayhơihóahọccác lớpkimcương đa tinh thể (Chemical vapor depositionofpolycrystallinediamond[PCD]ilms) làmộtphươngpháptácđộngmạnh,cungcấpchochúngtacáchthứcđểthựchiệnquátrìnhmạđồngnhấtcác loại vật liệu 3D vớimộtmàng kim cươngchấtlượngcao,”PeterAsheulov,thuộcViệnVậtlýASCRchobiết.Gầnđâynhómnàyđãthànhcôngtrongviệcphủmộtlớpkimcươngđatinhthểdày300nanomét(nm).

Với độ nhám thấp và thành phần tinhthểkimcươngcao,PCDcóthểbảovệvỏthanhnhiênkhỏicácphảnứngôxihóavàcủngcốtínhổnđịnhhóahọccủavỏ thanhnhiên liệu, trongkhivẫnđảmbảonhiệmvụcủanó.Saukhichiếuxạbởimộtchùmtiaion(đượckiểmtratạiđạihọcTexasA&M),màngkimcươngvẫngiữđượctínhtoànvẹnthỏađángvềmặtcấutrúc.Thậmchíđốivớinhiệtđộtrên850oC,bềmặtvỏthanhnhiênliệuvẫnđượcbảovệmộtcáchhiệuquảkhỏiquátrìnhănmònbởihơinóng.

Bước tiếp theosẽđượcđánhgiáđểxácđịnhtínhkhảthicủacôngnghệnày.“Kềtừbâygiờ, tất cả cácquá trìnhkiểm trađãđược thựchiệntrongmôitrườngtươngtựnhưviệccácvỏthanh nhiên liệu được phủmột lớp kim cươngở trong lò phản ứng hạt nhân. Tuy nhiên, quátrìnhkiểmtratiêntiếntrongcáclòphảnứngthựcđượcnhìn thấy,”Ashcheulovnói.“Điềunàycóthểgiúpchúngtapháttriểnkhôngchỉcôngnghệvàcácquátrìnhmạmộtlớpkimcương,màcònsửdụngkimcươngđatinhthểnhưmộtvậtliệuchốngănmòntrongcôngnghiệpnănglượng.”

Đoàn Mạnh Long, biên dịch

Trung tâm Đào tạo hạt nhân

DIN ĐN NGHIÊN CỨU V PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ HẠT NHÂN VIỆT NAM

– NHẬT BẢN LẦN THỨ 5

VIỆN NĂNG LƯỢNG NGUYÊN TỬ VIỆT NAM TIẾP THỨ TRƯỞNG CHU NGỌC ANH

Documents

Thông tin Khoa học Công nghệ - thuvienhaichau.edu.vnthuvienhaichau.edu.vn/uploads/doc/pdf/a014e710-4967-11e6-a067-d7c... · TS. Trần Quốc Dũng - Ủy viên hS. Trần Khắc