29
I. t vn t l ngun ti nguyn v cng qu gi, l ni ch ng ton b cc h
sinh thi c t nhin v nhn to.nhng do sc p dn s con ngi tc ng mnh m n
t, iu gy ra nhiu hu qu nghim trng cho t.Nc ta l mt nc c truyn thng
nng nghip nn ti nguyn t cng tr nn quan trng. Con ngi canh tc trn t
to ra lng thc thc phm p ng nhu cu cuc sng. p ng c nhu cu ca mnh con
ngi tc ng n t rt nhiu: thc hin cc bin php tng nng sut cy trng, bi
thi, khai thc khong sn, vic lm ny gy nhim mi trng t. p lc v dn s
ngy cng gia tng buc phi nh gi mc nhim a ra nhng gii php x l nhim t.
Trong cng tc qun l mi trng hin nay vic nh gi cht lng mi trng thng
qua phng php phn tch ch tiu l ha ang c s dng rng ri. Tuy nhin phng
php ch c th phn nh tunhf trng t ngay ti thi im ly mu kh c th d bo
chnh xc v cc tc ng lu di ca chng n khu t, phi quan trc lin tc vi tn
sut cao gy tn km. Nhng phng php quan trc sinh hc li khc phc c mt s
hn ch ca phng php trn nh cung cp d liu v thi gian, tin li trong s
dng v cho kt qu nhanh, trc tip v nh hng ca hin trng nhim n s pht
trin ca h thng sinh vt trong t. Mi i tng sinh vt c iu kin nht nh v
yu cu sinh thi lin quan n nhu cu dinh dng, hm lng O2, kh nng chng
chu mt hm lng nht nh cc yu t c hi trong mi trng sng. Do s hin din
hay khng ca chng biu th mt iu kin sinh thi ca mi trng sng nm trong
hay vt qu gii hn nhu cu v kh nng chng chu ca sinh vt .II. Ni dung1.
Khi nima. Khi nim ch th sinh hc mi trng-Sinh vt ch th mi trng mi i
tng sinh vt c yu cu nht nh v iu kin sinh thi lin quan n nhu cu dinh
dng hm lng oxi,kh nng chng chu mt hm lng nht nh cc yu t c hi trong
mi trng sng .Do , s hin din hay khng ca chng biu th mt tnh trng iu
kin sinh thi ca mi trng sng nm trong hay vt gii hn nhu cu v kh nng
chng chu ca i tng sinh vt .-Mi loi sinh vt ch th trong mt mi trng
no t, nc, khng kh-i tng sinh vt l sinh vt ch th mi trng v cng c th
l cc loi sinh vt hoc cc tp hp loi.-cc iu kin sinh thi ch yu l cc yu
t v sinh nh hm lng cc cht dinh dng, nhu cu O2 cht c v cc cht gy
nhim khc.b. Khi nim m rng v sinh vt ch th Sinh vt cm ng- SVCT c th
tip tc tn ti trong mi trng nhim d c th bin i do tc ng ca cht nhim .
-Nh c im ny ca sinh vt cm ng m c th nhn bit v c im mi trng. Sinh vt
tch t (SVTT) - SVCT khng b bin i trong mi trng b nhim do c kh nng c
bit trong vic tch t nhng loi cht gy nhim nht nh trong m vi hm lng
cao hn nhiu so vi mi trng. -V vy SVTT khng ch c kh nng ch th cho mi
trng nht nh m cn d b pht hin hn qua nhng phn tch ho hc.-Trong s cc
sinh vt loi ny ru thng c s dng rng ri nht, to, thc vt ln cng thng c
s dng, c v ng vt khng xng sng cng c th s dng. Sinh vt thm d v cnh
bo- L nhng loi sinh vt bn a n l, c kh nng th hin phn ng c th o c i
vi cht nhim. - Sinh vt thm d v cnh bo c s dng nh mt ch th cnh bo sm
v s c mt cc cht nhim trong mi trng.c. Khi nim v mi trng tt l mt mi
trng sng trung gian, chuyn tip vi ba th rn, lng kh, v h thng
khoang, k lin tip,. Mi trng ny cng h cht v sinh v hu sinh trn b mt,
m bo diu kin sng cho nhiu nhm ng vt. Trong ba th ca mi trng t phn
cht rn chim hn 95% khi lng v gm 2 lai cht v c v hu c. Cc th trn to
nn cc tnh cht t, bt k s thay i 3 th ca mi trng t u c kh nng nh hng
n nhng c im t Trong khoa hc sinh thi, th t l mt mi trng sng c th,
nui dng v pht trin nhiu nhm sinh vt: thc vt sng trn mt t, tp on rt
a dang cc sinh vt sngtrong t l mt trong nhng ch tiu nh gi ph nhiu
ca t.Nhng c im khc nhau ca mi trng t to nn tnh a dng v phong ph v
thnh phn sinh vt t lp t mt khong 30 cm thng l ni tp trung sinh sng
ca 60-80% tng s lng ng vt c trong mi trng.2. C s ca vic s dng sinh
vt ch th-Thnh phn loi ca mt qun x sinh vt c xc nh bi cc yu t mi
trngVd:thnh phn sinh vt sng trong mi trng nc ngt khc vi mi trng nc
mn,-Tt c cc c th sng u chu tc ng ca cc yu t mi trng sng, mi trng ny
cng c th b nh hng t moi trng xung quanh, c bit b tc ng bi cc yu t
vt l ha hc.-Yu t tc ng vo mi trng c th c hay khng gy hi cho sinh vt
,th sinh vt ny c hay khng b loi tr ra khi qun th, lm n tr thnh sinh
vt ch th mi trng.-Hiu bit v tc ng ca cc yu t mi trng ln c th sng c
th xc nh c s c mt v mc c ca nhiu cht trong mi trng.Nh vy,c s cho
vic s dng sinh vt ch th mi trng da trn hiu bit ca con ngi v kh nng
chng chu ca sinh vt vi cc yu t ca iu kin sinh thi (yu t v sinh;nh
sng,nhit , m, cht kh, cht dinh dng) vi tc ng tng hp ca chng.a. Tc
ng ca cc yu t v sinh ln sinh vt -nh sng:nh sng cn cho cc hot ng sng
bnh thng ca ng vt,cung cp mt s cht cn thit cho ng vt.-nh sng l nng
lng cung cp cho quang hp thc vt , cng v thi gian tc ng ca nh sng c
nh hng lnTheo P. Theo P.ng vi A.sng Sinh vt c chia thnh hai nhm: a
sng v a ti- a sng: phi lao, b , thuc l, c rt , la , ng - a ti: c c
dc, hnh , dng x, ru, to silic (c kh nng quang hp khi nh sng ngng ti
thiu ca cy trng vi nh sng c th chia ra cy nhit i , cy n i, cy nhit
i Theo P. ca cy trng vi thi gian chiu sng c th chia ra: cy c P ngy
ngn v ngy di Nhit - Trong mt phm vi nht nh, nhit cng tng, cng tng
tc pht trin ca sinh vt - Sinh vt c th phn ng vi nhit bng nhiu hnh
thc khc nhau - Khi nhit cao, cy tch lu nhiu ng, mui, tng kh nng gi
nc, thot hi nc . Cy non thng chu lnh tt hn gi. - Khi b nng ng vt c
th to nhit, dn nhit, bc hi, gin cc mch mu ngoi vi. Khi lnh n co
mch, hnh thnh lp lng v m di da dy, tng sn nhit hoc run ry.-Theo P.
ca cy trng vi nhit c th chia ra cy nhit i , cy n i, cy nhit i
Nc v m -Nc c vai tr rt quan trng i vi sinh vt -Phn loi sinh vt
theo mc ph thuc vo nc:- Sinh vt nc: c, thc vt thu sinh.- SV a m
cao: la , ci, lc .- SV a m va: tch , cc cy h Bch n , tru khng ...-
SV a m thp, chu hn: xng rng , bng n , thu du , trc o, s , vt d , c
ph ch, phi lao , tiu , ru, a y... Cc cht kh Kh quyn cung cp O2, CO2
cho sinh vt, x l mt phn cc cht kh nhim . Khi thnh phn, t trng cc
cht kh trong kh quyn thay i, c th c hi cho sinh vt. - Thc vt c vai
tr quan trng trong x l cc cht kh gy nhim mi trng (CO2; SO2) Cc cht
khong ho tan ( mui) - Cht khong c vai tr quan trng trong c th sinh
vt, gip iu ho cc qu trnh sinh ho, p sut thm thu ca dch m v cc hot
ng chc nng khc. Sinh vt c kh nng hp thu cht khong khc nhau.- i vi
cy trng dinhdng khong quyt nh n tnh trng sinh trng, nng sut, cht
lng sn phm cy trng.-Theo yu cu dinh dng ca thc vt c 14 cht khong l
dinh dng thit yu cn cung cp, c chia thnh 3 nhm theo nhu cu: a lng
(N,P,K), trung lng(Ca,Mg,S,Si) v vi lng (Fe,Mn,Cu,Zn,Bo,Mo,Cl)
(B.QH)-Mi trng mt cn i hm lng cc cht khong c th dn n gy ri lon qu
trnh trao i cht lm sinh vt mc bnh.b. Kh nng bin i thch nghi ca sinh
vt khi mi trng thay iS phn hi ca sinh vt i vi tc ng t mi trngSinh
vt phn ng ln tc ng ca mi trng bng hai phng thc: chy trn (ng vt),
hoc thch nghi.S thch nghi ca sinh vt c th : thch nghi hnh thi v
thch nghi di truyn.+ Thch nghi hnh thi xy ra trong sut thi gian sng
ca c th sinh vt di tc ng ca cc yu t mi trng.+ Thch nghi di truyn
xut hin trong qu trnh pht trin c th, khng ph thuc vo s c hay vng mt
ca cc trng thi mi trng, c xc nh v cng c bi cc yu t di truyn.Bin ng
s lngQa trnh bin i xy ra do tc ng ngu nhin ca cc yu t mi trng, ch
yu l do yu t thi tit v kh hu. c th nh hng ln s lng cng nh cht lng c
th trc tip hay gin tip qua s thay i trng thi sinh l ca cy, thc n,
hot tnh ca thin chDin th sinh thi v tc ng n sinh vt ch th mi trng:
tc ng lm bin i mi trng sng gy thay i qun x sinh vt Tt c cc hot ng
kinh t lin quan n h sinh thi lun chu nh hng v tc ng vo qu trnh din
th sinh thi. . Nguyn nhn xy ra din th:+ Nguyn nhn bn trong: gy nn
ni din th nm trong tnh cht ca chnh h sinh thi, s sinh sn v cnh
tranh sinh tn ca cc SV.+ Nguyn nhn bn ngoi: bao gm cc yu t t bn
ngoi tc ng ln h sinh thi lm thay i n, gy nn ngoi din th.Tc ng lm
bin i ca mi trng gy nh hng trn c th sng c th quan st: - Nhng thay i
v thnh phn loi hoc cc nhm u th .- Nhng thay i v a dng loi - Tng t l
cht trong qun th - Thay i sinh l v tp tnh trong cc c th- Nhng khim
khuyt v hnh thi v t bo trong cc c th- S tch lu dn cc cht gy nhim
trong cc m ca nhng c thDo nh hng ca din th sinh thi m cc ch th sinh
hc c th s dng nh gi tnh trng sinh thi, c bit l iu kin khu cn bo
tn.c. Tnh cht ca sinh vt ch thKh nng chng chu ca sinh vt vi cc yu t
v sinh ca mi trng v tc ng tng hp ca chng (l 1 c im -tnh cht ca
SVCT)c im phn hi ln tc ng ca nhn t mi trng bng 2 hnh thc chy trn
hay thch nghi. ( c im th 2 ca SVCT)Tnh ch th mi trng ca SVCT c th
hin cc bc khc nhau:+SVCT- du hiu v sinh l, sinh ho, tp tnh, t chc t
bo ca c th SVCT.+ Qun th SVCT -cu trc qun th cc loi ch th+Qun x
SVCT - mt s nhm sinh vt ch th no ( SV ni, SV y).Nh tnh cht ca SVCT
c th s dng kh nng tch t cc cht nhim trong c th v gi tr biu th tc ng
tng hp ca cc yu t mi trng ln sinh vt nh gi mi trng thun li v hiu qu
hn so vi PP l ho hc-Vai tr ca CTSH trong nh gi mi trng-S thiu hay
tha dinh dng gy nh hng ln n tnh trng sinh trng v sc sn xut ca thc
vt lm trn l thc vt xut hin nhng du hiu bt thng c th quan st c bng
mt (Cy ci cc, vng l, mu ta, mt mu, hoi t). -Ng c lm thc vt c nhng
du hiu d thng (thp ln, l b mt mu xanh,vng l, hoi t, cy c th cht).
-Da vo nhng du hiu nu trn thc vt cho php nh gi nhanh, r tin, v hiu
qu v nhng cht nhim cc nng khc nhau -Trong nhng trng hp cn thit, b
sung phng php phn tch t, nc v thc vt. -Tuy nhin i vi nhng chuyn gia
CTSHMT khng nht thit phi tin hnh phn tch thm- Trong nhiu trng hp s
dng CTSHMT cn l bc khi u cho vic s dng hiu qu cc PP nghin cu v nh
gi mi trng khc. c bit thng qua vic khai thc kh nng tch t cc cht
nhim trong sinh vt ch th v gi tr biu th tc ng tng hp ca cc yu t mi
trng ln cc sinh vt tch t lm cho ch th sinh hc MT l ch dn quan trng
cho vic thc hin cc PP l ho hc.3. S dng sinh vt ch th3.1 Giun ta.
Vai tr ca giun t trong mi trng t-Giun t l nhm ng vt t tham gia rt
tch cc v thng xuyn vo qu trnh hnh thnh t trng trt. Giun t thng sng
nhng khu vc m t c nhiu mn hu c. Chng c vai tr to ln i vi ngnh nng
nghip do chng lm ti xp v tng ph nhiu ca t: chng vn chuyn cc sn phm
thc vt t trn mt t xung lp t su, o hang lm cho t thong, to iu kin
cho cc sinh vt khc hot ng. Giun t cn lm thc n cho gia sc v gia
cm.-Cc ht t cng vi xc thc vt sau nhiu ln chuyn qua ng tiu ho ca
giun t c gn kt ri p li thnh cc vin t xp lm cho dt c cu trc ht, rt
thun li cho pht trin ca r cy. Phn giun cn ci thin mi trng t theo
hng lm tng ph t y nhanh qu trnh to mn v khong ho cc cht hu c thnh
cc cht dinh dng khong nui sng cy trng.
Phn giun t cn l mt loi phn bn a yu t vi khi lng ln c ti 25- 120
tn/ha/nm, cha phtpho; m amn; 1,52% mn; 0,151% m tng s v 2,37% canxi
xit, thng trung tnh. -Con ngi v ang s dng giun t nh mt yu t bin i
nhanh ph ca t, c th s dng giun t bin cc vng hoang ha, cn ci thnh
nhng vng t ph nhiu. -Da vo c im s dng cc cht hu c ca giun t hin c
phng php s dng chng x l rc thi sinh hot khoa hc v hiu qu.b. Giun t
ch th mi trng t-Xt v thnh phn loi v s lng, l nhm ng vt khng xng sng
ch th rt tt cho ph nhiu t. Cc h giun t c vng phn b gc xc nh, nhng c
mt s loi thch nghi rng, c th di chuyn n nhiu vng theo con ngi cng
vi t xung quanh r cy ging.X hi ca chng ta thi ra mt lng ln cht thi.
Cht thi ny l mt ngun ti nguyn lng ph. Phn ln l cht thi hu c, v cc
phng php x l nh chn lp v t l khng an ton, trong khi giun em li li
th ng k v mi trng so vi cc hnh thc x l khc. Khng c qu trnh nhim mi
trng, tiu th nng lng thp v gn nh 100% cc cht hu c s c s dng.-Giun t
cn l sinh vt ch th cho ngun gc pht sinh v mc bin i ca cnh quan
trong cc sinh cnh t nhin thng c trng bng nhiu loi giun c bit l loi
a phng. -Trong cc sinh cnh nhn to s loi gim st r rt so vi cc HST t
nhin.Thnh phn v mt tng i ca cc loi giun t trong mt vng l yu t ch th
xc nh ngun gc v cc giai on trong din th sinh thi ca vng . -Giun t
cn l vt ch th cho tnh cht t-i vi TPCG t: Giun qun (Pheretima
posthuma) ch th cho t ct pha, TPCG nh ( loi giun ny c c trng xon c
th khi b bt khoi t v phn c dng vin trn ca hang) cn Ph. elongata ch
th cho t thnh phn c gii nng, c c im c th mu nht v mm nhn khi b bt
khi t, chng n phn thnh ng ca hang. -i vi hm lng mn trong t: Ph.
californica v Ph. triastriata c t trong t ngho mn hn cc loi giun t
khc; -i vi pH t: cc loi giun Ph. morrisi v Ph. posthuma thng gp
trong t c phn ng trung tnh , cn Ph. californica v Ph. triastriata
thng gp trong t c phn ng chua . - Lin quan n su tng t,tng A2 thng
gp Oligochae . t mn chng li tp trung nhiu tng A1. Trong cc sinh cnh
v trong cc tng t th giun t (Oligochae) thng cao hn cc nhm khc v phn
trm s lng v sinh khi. 3.2 Thc vt- ch th cho tnh trng cc cht khong
trong t-Mi quan h gia tnh trng cc cht dinh dng khong trong t v thc
vtThc vt i hi nhng cht khong (92) c bit l cc cht dinh dng thit yu
(17) cho sinh trng pht trin v nng sut cht lng sn phm. -Khi cy trng
c cung cp cc cht dinh dng cn thit cy sinh trng pht trin kho mnh cho
nng sut v cht lng sn phm cao . -Khi cc cht dinh dng c trong t khng
p ng hay qu nhiu so vi yu cu u tc ng xu n thc vt. Nhn chung, thiu
hay tha cht dinh dng u lm cho cy trng pht trin khng bnh thng, gim
sc sn xut v gy ra nhng du hiu khng bnh thng c th quan st c bng mt.
hiu bit vai tr ca cc nguyn t dinh dng v tnh linh ng ca chng trong
thc vt c th xc nh nguyn t no gy nn triu chng thiu hoc ng c. - C th
nh gi mi trng t v tnh trng cc cht khong v ph nhiu thc t da vo cc
biu hin trn thc vt rt hiu qu v n gin, thng qua kh nng cung cp dinh
dng cho thc vt khi mi trng t tha hay suy thoi - b thiu dinh
dng.ngng thiuthiungng
ngng c
Sinh trng v sc kho thc vt
Hm lng cc cht dinh dng d tiu
- Mi quan h gia sinh trng, sc kho thc vt v lng cc cht dinh dng d
tiu trong t.c 3 cng c chn on dinh dng ca thc vt: Phn tch t; Phn tch
thc vt v quan st cc du hiu bng mt -Quan st cc du hiu bng mt l php
th cht lng da trn cc biu hin ra bn ngoi hnh thi ca thc vt, c u im
ln khng t tin v nhanh -Tuy nhin vic quan st cc du hiu v tnh trng
dinh dng thc vt thng gp kh khn v:+ Nhiu du hiu xut hin rt ging
nhau. + S thiu hoc tha cht dinh dng xy ra cng mt lc. + Cc loi cy,
thm ch ging ca cng loi cng khc nhau v kh nng chng chu, thch ng vi s
thiu, tha cht dinh dng. + nh hng ca cc yu t gy thiu, tha gi to. +
Nhng du hiu ngoi ng khc vi nhng du hiu l thuyt.3.3 Chn on thiu dinh
dng bng biu th trn thc vta. Nhng du hiu thiu dinh dng thng thng -C
th chia nhng biu hiu thiu cht dinh dng ra 5 th loi: Sinh trng ci
cc; Bnh vng l; Bnh vng gia gn l; Xut hin mu ta; Hoi t.+ Ci cc l du
hiu thng do s thiu nhiu cht dinh dng + Bnh vng l: l b xanh sng n
vng, hoc xut hin nhng m mu trng hay vng do thiu cc cht dinh dng cho
qu trnh quang hp hoc hnh thnh cht dip lc + Bnh vng gia gn l l s vng
cc m l nhng nhng gn l vn gi nguyn mu xanh. Bnh xy ra khi thiu mt s
cht dinh dng nh: B; Fe; Mg;Mn; Ni v Zn. + S xut hin mu ta trong thn
v l thc vt l do tch lu anthocyanin, khi cc chc nng thc vt b ri lon,
thng lin quan n P, nhit thp, bnh, kh hn v s chn gi. + Hoi t thng xy
ra trong cc giai on cui ca s thiu ht dinh dng v nhng b phn thc vt b
tc ng tr thnh mu nu v cht.
Bng1: Cc du hiu c trng l khi thiu cht dinh dngCht dinh dngV tr
trnthc vtBnh vng lmp l b hoi tMu sc V dng l
NTt c cc lCKhngVng cc l v gn l
PNhng l gi hnKhngKhngNhng m tim tm
KNhng l gi hnCCNhng m vng
MgNhng l gi hnCKhngNhng m vng
CaNhng l nonCKhngCc l b bin dng
SNhng l nonCKhngL mu vng
Mn, FeNhng l nonCKhngmu vng gia gn l
B, Zn, Cu,Ca, MoNhng l non--L bin dng
Bng 2: triu chng thiu v ngng thiu cc nguyn t vi lng thc vtNguyn
t b thiuDu hiu thiuNgng thiu ht (mg/kg)
BNhng l non v chi d dng< 15
CuHo nhng l non, Mu vng gia gn l< 4
FeNhng l non nht c mu vng gia gn l< 50
MnNhng m, gii mu vng v tn thng mu nu xm bt u t nhng l non hn<
20
Mo nh v mp l b hoi t, xon trn, i khi c du nhn cc l non nht. 0,07
mg/l trong dung dch t, thng xy ra nu trong t cha nhiu Fe2+.Ng c cc
nguyn t vi lngCc nguyn t vi lng, c nhiu kh nng dn n lm ng c thc
vt.(bng 3.5)Bng 3: Cc du hiu v ngng ng c dinh dng vi lng thc
vtNguyn tDu hiu ng cNgng c hi(mg/kg)
BMu vng v hoi t nh v mp l> 200
CuMu vng v hoi t l gi, r ngn> 20
FeMu ng thau la v mt mu tm nhng cy khc> 500
Mn m mu nu trn gn l, hoi t t nh v mp l, l b xon > 500
Momu vng - vng da cam (i khi tm),dng v t ngn.> 1000
ZnDu hiu ging khi thiu Fe v Mn.> 400
Trong t thng xy ra ng c Fe, Mn, B.
Triu chng ng c Fe-Cc triu chng ng c st thng xut hin 1 -2 tun l
sau khi cy mi trng, trn cc l pha di. Biu hin bng nhng m nh mu nu bt
u t nh l v lan rng ra bn l, sau cc l chuyn sang mu nu da cam ( mu
ng thau) v cht. Cy sinh trng ci cc, gim mnh kh nng nhnh. H r tha
tht v b h hi vi mu nu en n en trn b mt r, nhiu r b cht; nhng r kho
thng mu - da cam.-Cy la c kh nng chng chu c FeTriu chng ng c Mn-Cy
b ng c Mn ban u c cc vt m nu vng gia cc gn l, sau pht trin ra cc
gn, b v bn l tng di . Thc vt ci cc, gim kh nng m chi, nhnh. La c sc
chng chu mnh hn vi ng c Mn. -Ng c Mn c th do: pH thp, ym kh; dinh
dng ngho hoc khng cn i ; cht thi th hoc cng nghip. Triu chng ng c
B
-c im Ng c bo th hin ban u bng bnh vng l nh v mp cc l gi, ri xut
hin nhng im hnh elip mu nu en nhng ch mt mu xanh, sau tr thnh mu
nu. -Ng c Bo c th do: s dng nc ngm giu B; m giu B; s dng nhiu B hay
nhiu phn ph bin nht nhng vng kh hn v bn kh hn.
Bng 4: Mc ti hn ng c ca mt s nguyn t dinh dng vi lngNguyn tGiai
on nh hngMc ti hn ng c (mg/kg)
Fe nhnh >300 500
Mn nhnh> 800 2500
Chn< 0,06
BMc chi100
nhnh35
Chn100
(Ngun: Achim Dobermann & Thomas Fairhurst, 2000)3.7 Ng c cc
cht khong khc Ng c nhm Al3+-Triu chng quan trng nht ca ng c Al3+ l
vng a mu da cam gia cc gn l (c th b hoi t), cc nh l v mp l b cht
ho, h r km pht trin. Thc vt b hn ch sinh trng ca mm, nhnh Thng thy
ng c nhm trn cc t dc, t phn, t ngp nc c pH
