5
Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 Taariikhdy Af- Yaal Sahal Mo’im Isse Alla ing nahriisdy Af-yaal Sahal Mo’allin Iise wey dhalthy sanakii 1948, weyne ki dhalathy haafady Berdaale ee bededky Baydhopy e ku tirsyng gobolky Baay e koonfurty Soomaaliye. Af-yaalky wey ku dha- lathy heer eed ing bileereng o eed i jeeleyi dhag- heyny i suugaanty. Dugsigy hoosy wey ky bilaaby be- ledky Baydhabo. Mardii Af-yeelky deeri dugsigy kore, wey ing safari Muqdishu meelaas o usy ki sii wathat- hy walbarashooda dugisgha sare e usy ku bahi dugsi- ga sare e Raage Ugaas ee beledky Muqdishu. 1 Walaa Tirooduung ki jero Taaariiikhdy Af-yaal Sahal Mo’alim Isse Dhawaaghee ii harfoo af Soo- maalighy Af Soomaalighy Maayky inta ilaa hatty la adegsithoohaayo ama li qoroohaayo Maay Ki Shal Geddisinyiing Lamaada Af Guri (lahjathood) Af-Soomaaliga (Maay ii Mahaa- tiri Dhaghanky Magmaag Mahadnaqow i Talo Tifaftire: Abdullahi Sheikh ============== Aasaasy - Founder Goobty Horumariyoky Afky Maay- ka (Afmaay Develomment Center), wey la aasaasy sandky 2017. Ujeedoody liing aasaasy maaybu waa horumariyowky afky i dhe- genky maayky. Wey ha dhawaayany dhammang dadky ky holang horumariyowky luqady afky-aayow, Af-Maay. Abdulkadir Abukar Sheikh, Founder -Afmaay Development Center (ADC) Email: [email protected] Facebook:https://www.facebook.com/ afmaaydevelopment/ Offfice: Baidoa, Sheekh (S/Land), Muqdishu i Örebro(Sweden). HOGOL Dooqaadka Af Soomaaligy - Maayky - HOGOL Soomaali Maay Newsletter | |

Tiry: 3 HOGOL€¦ · Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Tiry: 3 HOGOL€¦ · Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka

Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019

Taariikhdy Af-Yaal Sahal Mo’llim Isse

Alla ing nahriisdy Af-yaal Sahal Mo’allin Iise wey dhalthy sanakii 1948, weyne ki dhalathy haafady Berdaale ee bededky Baydhopy e ku tirsyng gobolky Baay e koonfurty Soomaaliye. Af-yaalky wey ku dha-lathy heer eed ing bileereng o eed i jeeleyi dhag-heyny i suugaanty. Dugsigy hoosy wey ky bilaaby be-ledky Baydhabo. Mardii Af-yeelky deeri dugsigy kore, wey ing safari Muqdishu meelaas o usy ki sii wathat-hy walbarashooda dugisgha sare e usy ku bahi dugsi-ga sare e Raage Ugaas ee beledky Muqdishu.

Dooqaadka Hogol !1

Walaa Tirooduung ki jero

• Taaariiikhdy Af-yaal Sahal Mo’alim Isse

• Dhawaaghee ii harfoo af Soo-maalighy

• Af Soomaalighy Maayky inta ilaa hatty la adegsithoohaayo ama li qoroohaayo

• Maay Ki Shal Geddisinyiing Lamaada Af Guri (lahjathood) Af-Soomaaliga (Maay ii Mahaa-tiri

• Dhaghanky

• Magmaag

• Mahadnaqow i Talo

Tifaftire: Abdullahi Sheikh ============== Aasaasy - Founder Goobty Horumariyoky Afky Maay-ka (Afmaay Develomment Center), wey la aasaasy sandky 2017. Ujeedoody liing aasaasy maaybu waa horumariyowky afky i dhe-genky maayky.

Wey ha dhawaayany dhammang dadky ky holang horumariyowky luqady afky-aayow, Af-Maay.

Abdulkadir Abukar Sheikh, Founder -Afmaay Development Center (ADC)

Email:

[email protected]

Facebook:https://www.facebook.com/afmaaydevelopment/

Offfice: Baidoa, Sheekh (S/Land), Muqdishu i Örebro(Sweden).

HOGOL Dooqaadka Af Soomaaligy - Maayky - HOGOL Soomaali Maay Newsletter

| |

Page 2: Tiry: 3 HOGOL€¦ · Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka

Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019

Afyaaal Sahal suugaanty wey bilaaby sa-nadkii 1963, madaas o usy eed in jeelaayi suugaanty o usy dadky ky maaweeliyi jiri haafathoo i goobo dadky insky kooyaan. Sugaanty bathanh o usy tiriyi intiyoo bat-hang mal qorony, laakin heestii inky ho-reyty e afyaalky alify e la hasuusado wey haytee ” Sheleedeya Shib ley Haathy ” o abweenky tiriyi sanadki 1967.

Afyaalky walbarashadiisi wey ku sii wet-hethi wadanka banaanshee, 1973-1976 way ku mid noqothy iidanky hoogy ee dalky Soomaaliye, weyney deery daraje-dy sere ee iidanky (korneel). Abweenky wey ki shaqeeyi goboly bathang o ku tirsang dalky Soomaaliye. Afyaal Sahal, wey liky hasuusathe kaalinty I dethaalky usy ku jeedsethy horumariyowky dhag-hanky Afky Aayow, e Afky Maaky I Mahaa-tiri. Afyaalky wey abuury ama dhiirige-lin ki suubiyi kulishoo afyaalke iyo faa-naaninty i dhaqanky Afky-Maaaky, kaas oo isbedel feyly ki suubiyi.

Sugaanty eedky liinky kasaayi o Af-yaal Sahel Mo’allin Isse tiriyi wey ku mid hay-tii tii silsiladii huburow i heesty Haka Ba-bananshy iyo Iri Dhiimo.

Afyaalky inti usi ki dhejiry suugaanty Afky-Maaky, suugaanty usy tiriyaayi qaar, wey ku horkeyty siyaasady kely teliyowky Mohamed Siyaad Berre (1969-1991), arin-taas oo liinky shakiyi. Ku reed afyaal Sa-hal wey in roory wadanky dibeediis, geer ahaang, wadanka Imaareedka i wadamee ale, meelaas ooo usi ki noolaayi mudo badang. Ku reed madiii kely teliyowky Mohamed Siyaad Barre cafis ing fidiyi afyaal sahal, ya wadanka haka noqothy.

Afyaal Sahel Mo’allim Isse, wey laka ha suuusathee qeybtii usy ki qaadatyn shirky Soomaalida e Arta ee ky dhiyi dalky wa-

laaloo ena ee Jibuuti, sanadky 2000. Suu-gaanty Af-yaal Sahal Mo’allin Isse usy meela haka bandhiky wey ku mid haay-een heesytii ”Nebethaa Naas le nulghe

le” i heetsy ” Ey Jinkee eh”, oo Af-yaal Sahal leki siiyi abaal maring qareng”

Sahal wey eed inky shaqeeyi suugaanty Soomaalidy kulishoo, kaas haang, Af-Maay i Mahaa tiri , haanaas oo dadky ki nool dibedee (diaspora) ee ky hathalaaw afky Maayky iyoo gudoonsiyeen Shehaado sha-ref ky saabsang horumaiyowky Afky- Maaky, oo ha diyaasiye urur le row CPBI o hogaamiyow Prof. Mohamed Haji Mukhtaar 2014, beledky London.

Ally ing nahiisatha, Sahal Mo’allim Isse wey ky geeriyoothy beledky London taari-ikhdy madii i hayty November 09, 2013, weyna ku tabee afar qof usy dhaly i haas. Wey kaloo jirtee in wadanky Iswedhen laku aasaasy urur liinky magha dary ”Sa-

hal Mo’allim Isse Foundation” oo ku shaqeeyow arimoo horumariyowky Afky-Maay i dhaghanky Maayky, Abdulkadir Abukar Sheikh

Dhawaaghee ii harfoo af Soomaalighy

Guud ahaang af Soomaalighy maay ku koo-binyaa Ilaaheey ing apuureey soddong ii shang naghaar ama dhawaaq. Guud ahaang dha-waaghee Latingky shal eh (V iyoonaay Z) af Soomaalighy dhawaag miing leh. Madduung dhawaaghee af Soomaalighy maaybuwaaha hang hoos ki qorong:

Af Soomaalighy Maayky inta ilaa hatty la adegsithoohaayo ama li qoroohaayo

Shibliyaal: Bb Pp Tt Jj JHjh Dd THth Rr Ss SHsh DHdh Gg GHgh Ff Qq Kk Ll Mm Nn NGng NYny Ww Hh Yy (y)

Shagil gab: Aa Ee Ii Oo Uu; Shagil dheer: AAaa EEee IIii OOoo UUuu

Af Soomaalighy Mahatirighy inta ilaa hatty la adeegsithoohaayo ama li qorrohaayo;

Dooqaadka Hogol !2

Page 3: Tiry: 3 HOGOL€¦ · Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka

Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019

Shibbiniyaal: Bb Tt Jj Xx KHkh Dd Rr Ss SHsh DHdh Cc Gg Ff Qq Kk Ll Mm Nn Ww Hh Yy Shaghal gab: Aa Ee Ii Oo Uu; Shaghal dheer: AAaa EEee IIii OOoo UUuu

Af Soomaalighy maay leyaa afaf gury (dia-lects) oo li shal erraaw (Maay ii Mahaatiri). Af guri kastiny maay leyaa af guriyaal hoose (subdialetcs). Lammatha af guri dhawaagheet-hiyoo isku toowu maddii luku reepo meelo yar yar oo ki shal geddisinyiing.

Maay Ki Shal Geddisinyiing Lamaada Af Guri (lahjathood) Af-Soomaaliga (Maay ii Mahaatiri).

1. Maay ki shal geddisinynaa inii Soomaa-ligha Maayky ingka jerne ama ing la-haayne dhawaaghee shibliyaalky (X, C, KH) oo asal ahaang haku jeethaang afka Arabigha oo usu reed hanoo deeeri maddii diinta Islaamka ha bati waana haki faafti geeska Afrrica ama ku horba hab gannaa ha deerti.

2. Inii af soomaaligha Mahaatiriga ingka jerene ama ing lahaayne dhawaaqa shib-lighy (jh, iyoonaay dhawaaqa shaghilky shorongshoor y) inta kalena shibly iyo shagilby Maay ii Mahaatiri ku siminyiing.

Maddaama af Soomaalighy guud ahaang liki tiriyaaw afafky Kushitigha bary (East Cus-

hitic), Lammaada af guri (Maay ii Mahaa) ee af Soomaaliga kee eed ungku darraahi assalky afky Kushitiga?

Lahajadda Mahaatirga iyee eed ungku darraati maay weeli maaybaa eed hang dha galeey afaf shisheeye kale gaar ahaang afka Arabiga, Hin-digha iyo Ingriisika.

Maay tusse ama daliil ing eh ing arrinta saas ety?

Ereyo maay jeraane tusaayaang inii Maayka ky dhowyi asalky Kushittiga maayna ku mid ahaa tirooda “lammy’’ iyoonaay erayka “gaal’’. Soomaalida ki dowahaaso Mahaatiriga madii iyoo ku hadalaayang harti ii habar is qabaang ama neef onog wedeto maay arraay-aane “lammaane iyo lammaanang’’ ee ma araayaang “labaane ama labaanang’’ maay weeli iyo tirooda “laba’’ yee arraayaang. Ereyky gaal iyoo maay araayaana “geel’’ laa-king walaa kale oo gaala la hariiro “gaal’’ iyee ki daraayaang tusaale emeelka ama gorofky liki maalaaw maay araayaane “haruub gaal’’, tinty tuurty/kurusky ki taallo maay araayaane “baar gaal’’, jirry gaala asiibaaso maay arraay-aang (lahaw gaal); qabiilkoo dhong yee maay araayane “gaal jeel’’. Madduung lamaaduung erey iyo haanoo kale hithidshoo (roots) Maaywu laaking fara’yi Mahaatiri eh iyee ing istimaalayaang.

Af Soomaalighy dhonyaa dhimaatirinyaa misi ki naghathoow (revision) iyee ing baa-hiny?

Af gurighy Soomaalighy ilaa hatty qorong oo Manaahijty walabarsashoohy dalky ki qorong kang Mahaatirighiwu lahaku billaawo 1972 maana dhong maana dhimmaatiring ki naghat-hoow iyoonaay dhimaatiroow iyee ing baa-hiny.

Af gurighy Maayky usuuna wal qori lahaku billawo 1994 wal istimaalohaaye buughaag iyoonaay afyaally iyee lahaki saari, wargeesy-

aalaa lahaki saaroohaaye ing kastoo in deerne ing manahijty wal barashootha liki qoro, haa-too wili daraasathaa ki jere, dad eed ing bat-

Dooqaadka Hogol !3

Page 4: Tiry: 3 HOGOL€¦ · Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka

Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019

hang oo shely sheli iyoonaay kooh kooh ii hi-ring hiring ingki hoolling sithii hal mar usug-hoo dhimaatiring lahang saari lahaayi hoo Ilaaheey erra.

Maay ku dhimming af gurighy Mahatirighy?

Maay ku dhiminaa dhawaaghy ama naghaar ilaa shang eh iyee harfooshoo luku tabi sithy (p, th, gh, ng, ny). Harfooghuung maayba luku tapeey maddii af Soomaaliga Mahaatirga li qori 1972dii amarky askarty liki qori laaking dadwiinaaghy Soomaaliyeed liingkula tallane..

Dhaghanky

Soomaalithyaf Maayky ki dowahaaso sedditha adduunyba dhaghathaayaa maayna liing shal gorotheey sitha hoos ki qorong. Waana adky ingki hooly bathangwu Soomaliya.

Usjhing/Ishing gaal/camel

!

!

loo/cattle

Ereng/goat/sheep

! Ereng (Ereng ed iyoonaay Ithaaleey)

Magmaag Kutaabty Afky Aayoow

Abdirahman Sheek Kor jere kaayaa liing dhikee kooyiiny wal ki-laangkilee Lamby dubsheeyaa baalsheey liingki suri Shimbir buubtoo buubtoo onfoshee dhulkaa yaale. Shimbir buub bathang mathy abeesii ki deg-hee.

Abdirahiing Sheekh Umur (Hidig) Langkii hunduri saathiis dupii dhalli Dupuneeng ii karsaneeng dhatiyoo fuuthaa ki dhumee Kusaar aawshee majarathii kotholoopaa ki ruu bahee Kas dory kusaar dhuroowaa lety

Maalling Abdinuur Waayeel olaad damiyee maa ma apaapulaaw Doory kiinkgurtoo tifoowkaa li jeed Muthu ii missar kibby meel muthung Mathy hortiis ming may galaaw

Mahadnaqow i Talo Maamulky Goobty Horumaiyowky Afky Maay (Af-Maay Development Center) way inky hambalyeeyaany Agaasimy Guud ee Wisaaredy Dastuuky DG KMS Mr. Mustaf Abdillahi Hasinow iny bilaaby iny Afky Aayow (Af-Maay) liky qoro waraaqoo hafiisky

Dooqaadka Hogol !4

Page 5: Tiry: 3 HOGOL€¦ · Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019 ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka

Dooqaadka Hogol Tiry: 3 31 Maarso 2019

ha ku bahaayaang. Weyny ky dhiirigeliyaa-nee Maamulka Koofur Oris inii ky dhi-irigeilyaan hafiisyoo shal duwang ee maa-mulka inii bilaabaan qoraaky Afky Aayow (Af-Maay). Iyoo ing goobo beemushterky laky abtugho Af-Maay.

Wargeliyow: Dooqaadka Hogol maaybaa ha dhawaayase kully walaaghy talo iyo fikrady e ky saabsang hurumariyoky Afky-Maayky: Haniikalaly hariir: Eamil. [email protected]

Goobty Horumriyowky Afky- Maayky (Afmaay Developm-ment Center (ADC)c/o Sydvästsomaliska Riks-förbundet I SverigeFöreningarnas Hus Slottsgatan 13A, 70361Örebro, Sverige Tel. 019-133110

Dooqaadka Hogol !5