Upload
phungthien
View
219
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Tkactwo, koronkarstwo, garncarstwo, zdobnictwo ludowe
Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu
region Południowego Podlasia charakteryzuje się boga-
tymi zasobami sztuki ludowej w zakresie rzemiosła
artystycznego i rękodzielnictwa. Ubywa ich jednak
dość szybko wskutek utraty funkcji użytkowej, a tym samym
braku zapotrzebowania ze strony rynku. Naszym wyzwaniem
staje się znalezienie praktycznego miejsca sztuki ludowej
w życiu młodszych pokoleń, jak również wykształcenie
następców dawnych mistrzów rzemiosła artystycznego
i rękodzieła.
Zadania, obejmującego edukację w zakresie ginących
zawodów, podjął się Gminny Ośrodek Kultury w Białej Pod-
-laskiej wspólnie ze Stowarzyszeniem Tradycja i Współczes-
ność. Od 2013 roku jest ono realizowane w partnerstwie
z Fundacją Wspomagania Wsi. Fundacja, wspierająca inicjatywy
aktywizujące wiejskie społeczności lokalne, opracowała projekt
„Edukacja zawodowa twórców ludowych”, obejmujący m.in.
działania szkoleniowe, przygotowujące twórców ludowych
z obszaru powiatu bialskiego do pełnienia roli instruktorów prak-
tycznej nauki zawodu, w kilku wybranych dziedzinach. Niniejsza
publikacja, promująca twórczość ludową i twórców – uczestni-
ków projektu, jest również jednym z elementów projektu.
Zainteresowanych ocaleniem od zapomnienia, bądź po
prostu poznaniem sztuki ludowej Południowego Podlasia,
zapraszamy do śledzenia witryny twórców www.nadbu-
zanskiuniwersytet.pl i do uczestnictwa w wydarzeniach orga-
nizowanych z ich udziałem.
Fundacja wspomagania wsi
4
TKACTWO
Krosna. Element wałka podtrzymującego osnowę
Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu
6
Historia tkactwa sięga okresu neolitu. Od tamtego
czasu zaszło wiele zmian w technice tkania, rodza-
jach narzędzi tkackich i surowców. W okresie naj-
większego rozwoju tkactwa na Podlasiu, czyli w XVIII i XIX
wieku, tkano zarówno w licznych tkackich manufakturach, jak
i powszechnie w wiejskich chatach. Wyrabiano takie tkaniny
jak: płótna, pasiaki, krajki, kraciaki z przeznaczeniem na odzież,
bieliznę, obrusy, pościel, płachty i worki. W XIX wieku poja-
wiły się tkaniny przetykane, posiadające ornament w kolorze
odmiennym od tła, powstający poprzez przewlekanie dodat-
kowego wątku na tle utworzonym splotem płóciennym. Tylko
nieliczne tkaczki posiadały umiejętność tkania ornamentów i
komponowania wzorów. Bogactwo ornamentów tworzonych
na tkaninach przetykanych uzależnione jest od liczby zastoso-
wanych nicielnic. Na krosnach cztero-, sześcio- czy ośmioni-
cielnicowych tworzone są wzory składające się z różnych figur
geometrycznych, takich jak: kwadraty, prostokąty, romby, czy
koła i elipsy.
Wyjątkowe nadbużańskie perebory, których ornament
pasowy równoległy do wątku stanowił element dekoracyjny
rękawów koszul, spódnic, fartuchów, nakryć głowy i trady-
cyjnych ręczników, już w XIX wieku były tkane sporadycznie.
Wykonywano je techniką wyplatania z wykorzystaniem czte-
rech nicielnic, deseczek i prętów.
Rodzaj surowca (len, konopie, wełna i bawełna) oraz prze-
znaczenie tkaniny (ubraniowe, nakryciowe, dekoracyjne)
decydowały o wcześniejszym wyborze splotu, jakim wyko-
nywano przędzę: płóciennym prostym, płóciennym rządko-
wym, rypsowym, wątkowym i różnymi kombinacjami łączenia
splotów. Przeznaczenie tkaniny decydowało również o dobo-
rze naturalnego barwnika, którym była najczęściej kora dębu,
szyszki olszyny, łuski cebuli, kasztany, owoce jarzębiny, mech,
popiół. W efekcie uzyskiwano kolory szare, brązowe, czer-
wone, różne odcienie pomarańczy, aż do brązu, granatowe
a nawet czarne.
Dzisiaj, tylko nieliczne gospodynie na Podlasiu posia-
dają krosna i wykorzystują je do wyrobu tkanin lub pro-
wadzenia pokazowych warsztatów edukacyjnych. Tkanie
odchodzi powoli w zapomnienie, zaś wiele dawniej wyko-
nanych arcydzieł tkackich zalega na dnie szaf , stanowiąc
zapomnianą sentymentalną pamiątkę po zdolnych i pra-
cowitych przodkach.
7Szpula kołowrotka
8
Młode adeptki tkactwa
Mistrzynie tkactwa Południowego Podlasia
Tka
cTw
o
9Przędzenie nici lnianej z kądziołki
10
Tkaczka podczas pracy na krosnach drewnianych
Tkanie pereborów
Tka
cTw
o
11Naramiennik koszuli tkanej pereborem
12
Tkaczki z Hruda
Rozkładanie osnowy na grabkęŁodygi lnu. W tle tkaniny lniane przygotowane na worki
Liczenie pasem na snowalnicy
Tka
cTw
o
13Dywan wielonicielnicowy wykonany na sześciu nicielnicach
14
Ekspozycja strojów letnich nadbużańskich w Pracowni Tkackiej im. Stanisławy Baj w Hrudzie
Czółenka z nawiniętą cewką przygotowane do robienia wątku
Pokaz tkactwa na festynie w Białej Podlaskiej
KORONKARSTWO
Koronka szydełkowa
Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu
Historia koronkarstwa na świecie sięga czasów staro-
żytnych. W Europie i w Polsce zostało ono spopu-
laryzowane w szesnastym i siedemnastym wieku.
Pierwszymi nauczycielami technik koronkarskich w naszym
kraju byli włoscy mistrzowie rękodzielnictwa zaproszeni
przez królową Bonę. Od tamtego czasu, do dnia dzisiejszego,
koronki pełnią funkcję dekoracyjną, poczynając od ozdoby
strojów i szat liturgicznych, poprzez koronkowe serwetki, koł-
nierzyki i szale, skończywszy na bieżnikach, kapach i firanach.
Najbardziej charakterystycznymi cechami wyrobów koron-
karskich jest ich ażurowy wzór i walory artystyczne. Materia-
łem, z którego wykonywane są koronki, jest najczęściej nić
bawełniana lub lniana. Istnieje wiele technik koronkarskich,
różniących się narzędziami i materiałem niezbędnym do
wytworzenia koronki, powodujących też inny wygląd wyro-
bów. Najbardziej popularne koronki to: frywolitki (wyra-
biane za pomocą czółenka, igły lub szydełka do frywolitek),
klockowe (wykonywane za pomocą nici nawiniętych na
specjalne klocki i wałka z zamocowanym wzorem), igłowe
(wykonywane za pomocą igły), siatkowe (wytwarzane za
pomocą sztabki i specjalnej igły) i szydełkowe (wykonywane
szydełkiem). Pomimo dominującej obecnie maszynowej
produkcji koronek, tradycyjny ich wyrób jest kontynuowany
w wielu miejscach w Polsce. Walory pracy ręcznej, inwencja
twórczyń wiejskich, w połączeniu z tradycją regionu, nadal
budzą zainteresowanie i znajdują wielu odbiorców.
16
17Wykonywanie frywolitki igłowej
18
Uczestniczki warsztatów w Pracowni Koronkarstwa w Sitniku
Prace koronkarskie
koro
nka
rsTw
o
19Wypełnianie siatki wzorem
20
Wykonywanie koronki szydełkiem
Ekspozyja odzieży wykonanej technikami koronkarskimi. Pracownia Koronkarstwa w Sitniku
koro
nka
rsTw
o
21Wykonywanie koronki szydełkowej
22
Koronka szydełkowa
koro
nka
rsTw
o
23Koronka szydełkowa
koro
nka
rsTw
o
24
Firanka koronkowa
Ozdoby z koronki
GARNCARSTWO
Narzędzia garncarskie
Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu
Garncarstwo jest jednym z najstarszych rzemiosł ręko-
dzielniczych. Przyjmuje się, że jego początki sięgają
7 tys. lat p.n.e. Polega ono na formowaniu, a następ-
nie wypalaniu z gliny ceramicznych naczyń i przedmiotów
codziennego użytku. Słowo ceramika pochodzi od greckiego
słowa keramos – glina.
Na terenach polskich garncarstwo zaistniało ok. 5400 r. p.n.e.
Garnki powstawały poprzez ręczne zespalanie nakładanych
kolejno na siebie wałeczków gliny, a gotowy wyrób wypalany
był w ognisku bądź prymitywnym piecu. Z chwilą przybycia ok.
300 r. p.n.e. na ziemie polskie ludności celtyckiej, pojawiło się
prymitywne koło garncarskie, obsługiwane przez dwie osoby.
Z czasem garncarze doskonalili technologie wytwarzania swo-
ich produktów. Pojawiły się dwukomorowe piece do wypalania
naczyń, a później napędzane nogą dwutarczowe koło garncar-
skie, umożliwiające toczenie naczynia z jednego kawałka gliny.
Obecnie przygotowanie surowca do formowania jest już
zmechanizowane, a warsztatem garncarza jest koło garn-
carskie złożone z dwóch tarcz umieszczonych na wspólnej
pionowej osi. Po uformowaniu na kole, naczynie jest wygła-
dzane, a następnie może być zdobione. Najczęściej stoso-
waną techniką zdobienia jest malowanie lub rytowanie.
Można też odciskać wzory stempelkami lub karbowanym
wałeczkiem. Następnie naczynie jest odkładane do powol-
nego schnięcia, które trwa do dwóch tygodni. Kolejny etap
to wypalanie naczynia w piecu. Odbywa się ono przez kilka-
naście godzin w temperaturze ok. 10000 C.
Produktami garncarskimi są przede wszystkim naczynia
użytku domowego: garnki, misy, dzbanki, bańki, dwojaki, ale
również elementy ozdobne: posążki, kropielniczki, figurki, czy
zabawki: grzechotki, ptaszki, gwizdki.
26
27Doklejanie ucha do dzbana
Ga
rnc
ars
Two
28
Praca na kole kopanym
Prezentacja gotowych wyrobów
29Naczynia gliniane przed wypaleniem
Ga
rnc
ars
Two
30 Warsztaty garncarskie w gospodarstwie agroturystycznym „Galeria Wiejska” w Husince
31Ręce mistrza i ucznia przy formowaniu misy
Ga
rnc
ars
Two
32
Proces formowania dzbana
ZDOBNICTWO LUDOWE
Kwiaty z bibuły w koszu słomianym
Twórczość ludowa na Południowym Podlasiu
zdobnictwo ludowe to technika dekorowania, która
nabiera szczególnego znaczenia podczas świąt i wyjąt-
kowych uroczystości rodzinnych. Chęć wyróżnienia
domu i jego mieszkańców ozdobami wykonanymi własno-
ręcznie, od dawna inspirowała rękodzielników do wytwarzania
ozdób dostosowanych do różnych okresów roku kalendarzo-
wego, różnych wydarzeń i okazji dotyczących domowników.
Gospodynie wiejskie wykonywały kwiaty z kolorowego papieru,
pająki z bibuły i słomy zdobiące sufity, palmy wielkanocne,
pisanki, ozdoby choinkowe i wieńce dożynkowe, których kształt
i rodzaj materiału do ich wytworzenia dyktowała przeważnie
fantazja wiejskich artystek.
Kwiaty z bibuły zdobiły wiejskie mieszkania, ale stanowiły
tez dodatek do odświętnych strojów ludowych, ubieranych
przy szczególnych okazjach. Na czas uroczystości zdobione
były sanie, wozy i konie. Najczęściej do wyrobu ozdób stoso-
wano kolorową bibułę, glansowany papier i karton. Wielka-
nocne pisanki zdobiły świąteczne stoły, ożywiając je kolorami
tęczy i bogatą ornamentyką. Wykonywano je różnymi tech-
nikami. Najprostsze, kraszanki, gotowane były w wywarze
z ziół, liści jarzyn i kory dębowej, uzyskując w ten sposób
jednolite zabarwienie. Nie posiadały one żadnych wzorów.
W wielu wsiach wykonywano pisanki techniką batikową pole-
gającą na pisaniu ornamentu gorącym woskiem, aby farba
nie pokryła nawoskowanych miejsc. Najczęściej były dwu-
barwne. Wzory wykonywane z użyciem lejka miały kształty
gałązek, drabinek, wiatraczków, jabłuszek, dzwonków, szelek,
grabelków. Późniejsze pisanki cechowała symetria ornamen-
tyki i wielobarwność.
Współczesne zdobnictwo zatraca swój tradycyjny cha-
rakter, nawiązując tylko w niewielkim stopniu do głębokich,
ludowych tradycji.
34
35Miniaturka kwiatowa
zdo
Bnic
Two
lu
do
wE
36
Palma wielkanocna
Palma wielkanocna
Kwiaty z bibuły Palma wielkanocna
37Miniaturka kwiatowa
zdo
Bnic
Two
lu
do
wE
38
Kwiaty z bibuły Tradycyjne pisanki wykonane techniką batikową
39Pająk współczesny z kolekcji Pracowni Zdobnictwa Ludowego w Worońcu
zdo
Bnic
Two
lu
do
wE
40
Kwiaty z bibuły
41Pająk tradycyjny z kolekcji Pracowni Zdobnictwa Ludowego w Worońcu
Tkactwo:
Małgorzata Chełstowska z Hruda, Aleksandra Denis z Hruda, Marianna Jówko z Hruda,
Zofia Jówko z Hruda, Agata Ławecka z Hruda, Paulina Maksymiuk z Husinki, Magdalena
Papakul z Mord, Marianna Sawczuk z Hruda, Jolanta Zając z Hruda
Koronkarstwo:
Elżbieta Adamiuk z Łukowców, Danuta Bandzerewicz z Dokudowa, Magdalena Besa-
raba z Białej Podlaskiej, Barbara Kamińska z Zawadek, Alina Kolanowska ze Swór, Alek-
sandra Melaniuk z Leśnej Podlaskiej, Katarzyna Niczyporuk z Wyczółek, Zofia Zalewska
z Rakowisk
Garncarstwo:
Małgorzata Hanas z Halas, Jakub Maksymiuk z Husinki, Krystian Nowak z Podedwórza,
Mirosława Parafiniuk z Małaszewicz
Zdobnictwo ludowe:
Anna Bandzerewicz z Dokudowa, Anna Chalimoniuk z Janowa Podlaskiego, Bożena
Gawda z Worońca, Beata Lewczuk z Drelowa, Marta Melaniuk z Sitnika, Agnieszka
Nowacka z Kodnia, Alicja Sidoruk z Łukowców, Anna Waszkiewicz z Łukowców, Teresa
Więckowska z Worońca
UCZESTNICy PROJEKTU
„EDUKACJA ZAWODOWA
TWÓRCÓW LUDOWyCH”
42