TKANKA ŁĄCZNA EMBRIONALNA,

WŁAŚCIWA I TŁUSZCZOWA

Tkanki łączne Ø Ogólna charakterystyka – wspólna dla wszystkich tkanek,

wspólne pochodzenie – mezenchyma (Tkanka embrionalna)

Komórki tkanki łącznej + substancja międzykomórkowa

Tkanka łączna właściwa i Tkanka tłuszczowaTkanka chrzęstna Tkanka kostna Krew i szpik kostny

Tkanki łączne embrionalne Ø Tkanka łączna mezenchymalna (galaretowata niedojrzała)

Komórki kształtu gwiaździstego, łączące się ze sobą wypustkami, ze zdolnością do różnicowania w komórki właściwe dla danej tkanki łącznej (fibroblasty, chondroblasty, osteoblasty). Substancja międzykomórkowa – galaretowata substancja podstawowa bez włókien)

Ø Tkanka łączna śluzowa (galaretowata dojrzała)

Fibroblasty i substancja międzykomórkowa – istota podstawowa (proteoglikany, kwas hialuronowy) pęczki włókien kolagenowych (sznur pępowinowy).

Komórki mezenchymatyczne

Fibroblasty Galareta Whartona

Tkanka łączna właściwa

Fibroblasty Fibrocyty

Substancja międzykomórkowa (ECM)

Istota podstawowa + włókna

Komórki napływowe(czasowo obecne w tkance łącznej właściwej)

Ø Zrąb i ochrona mechaniczna dla innych tkanek i narządów Ø Transport substancji odżywczych i produktów ich metabolizmu Ø Ochrona organizmu przed obcymi związkami chemicznymi m.in.

wirusy, bakterie, inne obce komórki

§ Obecne liczne naczynia krwionośne § Budowa tkanki powoduje łączenie różnych tkanek i stanowi ich zrąb, ale

także nadaje kształt narządom, stanowiąc ich torebkę. §W substancji międzykomórkowej krąży płyn tkankowy (krew ↔ tkanka

łączna), a z nim substancje odżywcze i metabolity – docierają do wszystkich części narządów zawierających tkankę łączną.

§ Substancja międzykomórkowa – filtr zatrzymujący cząsteczki obce, komórki czasowo obecne – fagocytoza, produkcja immunoglobulin

§ Funkcje danej tkanki wpływają na jej budowę (stosunek komórek do ilości ECM).

Komórki tkanki łącznej właściwej (stałe)odpowiedzialne za syntezę substancji międzykomórkowej

v Fibroblasty Fibrocyty(aktywne) (spoczynkowe)

Fibroblasty – syntetyzują substancję międzykomórkową (istotę podstawową oraz włókna – kolagenowe, elastyczne, siateczkowe). U dorosłych w tkance łącznej rzadko przechodzą podziały. Mitozy są nasilone, gdy organizm wymaga dodatkowej liczby fibroblastów, np. uszkodzenie tkanki łącznej.

Tkanka łączna właściwa

Istota podstawowa bezpostaciowa, o charakterze żelu, wiążąca znaczne ilości

wody, podtrzymująca komórki i włókna

ü Glikozaminoglikany (GAG)§ kwas hialuronowy, siarczany chondroityny, siarczan dermatanu,

siarczan heparanu, heparyna, siarczan keratanu ü Proteoglikany § agrekan, betaglikan, dekoryna, perlekan, agryna ü Glikoproteiny (białka niekolagenowe) § fibronektyna, laminina, osteopontyna

Tkanka łączna właściwa

Włókna substancji międzykomórkowej § Kolagenowe - kolagen § Siateczkowe (retikulinowe, srebrochłonne) – kolagen typu III§ Elastyczne (sprężyste) – elastyna + mikrofibrylle glikoproteinowe

Kolagenoblasty Ø Fibroblasty Ø Chondroblasty Ø Osteoblasty Ø OdontoblastyØ Komórki śródbłonka Ø Komórki mięśniowe gładkie

Elastoblasty Ø Fibroblasty Ø Chondrocyty chrząstki sprężystej Ø Komórki mięśniowe naczyń

(miocyty naczyniowe) Ø Komórki śródbłonka

Komórki tkanki łącznej właściwej - napływowe Miofibroblasty

Cechy fibroblastów i miocytów gładkich. Odpowiedzialne za gojenie ubytku po uszkodzeniu tkanki (obkurczanie rany). Wykazują morfologiczne cechy fibroblastów, ale zawierają zwiększoną ilość filamentów aktynowych i miozyny.

Komórki przydanki, PericytyWrzecionowate komórki o cechach zbliżonych do komórek śródbłonka i komórek mięśni gładkich. Leżą wzdłuż naczyń krwionośnych.

Makrofagi (histiocyty – makrofagi tkanki łącznej właściwej) Wywodzą się z monocytów krwi, należą do układu fagocytów jednojądrzastych. Długo żyjące komórki (kilka m-cy w tkance), mogą lokalnie proliferować.

Zawierają liczne lizosomy i fagosomy. Uwalniają kolagenazę, produkują cytokiny, czynniki chemotaktyczne oraz wiele innych substancji.

Makrofagi

Gdy podlegają stymulacji zwiększa się ich rozmiar, mogą ulegać fuzji – komórki olbrzymie (giant cells) (tylko stany patologiczne).Funkcja: § trawienie włókien i elementów substancji międzykomórkowej§ pochłanianie cząsteczek, trawienie przez lizosomy § prezentacja antygenów limfocytom (komórki APC) § sekrecja substancji czynnych – interleukina-1, TNFα (Czynnik nekrozy

nowotworów α) biorących udział w obronnej i naprawczej funkcji.

Komórki tkanki łącznej właściwej - napływowe

Mastocyty (Komórki tuczne)owalne lub wydłużone, w cytoplazmie otoczone błoną zasadochłonne ziarnistości

Ziarnistości - składü Heparyna, ü Histamina, ü Czynnik chemotaktyczny dla granulocytów

kwasochłonnych ü Czynnik chemotaktyczny dla granulocytów

obojętnochłonnych ü Proteazy obojętne

φ 20-30 µm

Komórki tuczne

Komórki tuczne uwalniają: ü Prostaglandyny ü Leukotrieny ü Czynnik aktywujący płytkiü Rodniki tlenowe i hydroksyloweü Nadtlenek wodoru

Ø Komórki tuczne tkankoweGłównie heparyna z działaniem antykoagulacyjnym, chymaza. Cały organizm.

Ø Komórki tuczne błon śluzowychGłównie siarczan chondroityny, trypaza. Błona śluzowa przewodu pokarmowego i dróg oddechowych.

Komórki tuczne – degranulacja 1. Wytwarzanie IgE przez komórki plazmatyczne po pierwszym zetknięciu się z alergenem

1

2. Wiązanie się IgE z receptorami na powierzchni komórek tucznych

3. Powtórny kontakt z alergenem powoduje jego wiązanie z IgE powierzchni komórek tucznych, co powoduje degranulację

23

Ø Substancje czynne wydzielane i uwalniane (mediatory anafilaksji) wywołują miejscowe reakcje alergiczne zw. anafilaktycznymi –natychmiastowa odpowiedź organizmu na alergen (katar sienny, pokrzywka…)

Komórki tkanki łącznej właściwej - napływoweLimfocyty B i T

Komórki plazmatyczneLiczne w miejscach narażonych na penetrację przez wirusy i cząsteczki obce. Wywodzą się z limfocytów B. Odpowiedzialne za syntezę immunoglobulin (przeciwciała).

Komórki tkanki łącznej właściwej - napływowe

Neutrofile, eozynofile (granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne) Zawierają małe ziarnistości specyficzne oraz ziarnistości azurofilne – lizosomy

• Jest bardzo aktywną i dynamiczną tkanką • Obie tkanki mają szczególną zdolność gromadzenia tłuszczu oraz

uwalniania produktów ich degradacji • W warunkach dynamicznej równowagi ilość tłuszczu syntetyzowanego

i degradowanego są równe • W ciągu doby ok. 10% tłuszczu ulega wymianie • W warunkach głodu lub dużych wydatków energetycznych proces

lipolizy przeważa nad procesem lipogenezy • Pełni rolę magazynu substratów energetycznych, izolatora

termicznego, ma właściwości amortyzowania urazów • Tkanka brunatna wytwarza ciepło, dzięki szczególnemu działaniu

mitochondriów.• Czynność tkanki tłuszczowej podlega regulacji przez układ nerwowy

i endokrynny, co służy ogólnoustrojowej homeostazie termicznej

Tkanka tłuszczowa – biała (żółta) i brunatna

Tkanka tłuszczowa – biała (żółta) i brunatna

Komórki tłuszczowe (lipocyty, adipocyty) + niewiele substancji międzykomórkowej

Stanowi największy narząd organizmu?

U mężczyzn o prawidłowej wadze ciała stanowi 15-20% masy, u kobiet – 20-25% masy ciała.

Komórki tłuszczowe występują pojedynczo lub w małych grupach, większość w dużych agregatach – tkanka rozproszona

Tkanka tłuszczowa – biała (żółta)

Jednopęcherzykowa

Filamenty pośrednie

Błona podstawna

Kaweole

Komórki tłuszczowe wyługowane Sudan III

Wielkość komórki tłuszczowej żółtej zmienia się, a wraz z wielkością komórki zmienia się jej metabolizm

Lipogeneza – udział enzymów w tworzeniu z glukozyglicerolu i kwasów tłuszczowych, ich estryfikacja i tworzenie

triglicerydów. Transport glukozy - białko transportujące glukozę GLUT4.

Lipoliza – zapotrzebowanie organizmu na energię. Tłuszcz Rozkładany dzięki aktywności lipazy.

Funkcja sekrecyjna

(Hormon sytości)

Inhibitor Aktywatora Plazminogenu 1

Adiponektyna (Gelatin-binding protein 28)

Estrogeny (P450arom)

rezystyna

Tkanka tłuszczowa żółta

Funkcja: Ø Budulcowa – otacza narządy (nerki) Ø Jest tkanką podporową – podeszwy, pośladki Ø Rezerwuje miejsca dla tkanek i narządów

rozwijających się później (gruczoł piersiowy) Ø Magazynująca § Stanowi energetyczny materiał rezerwowy § Stanowi izolację termiczną, amortyzuje urazy mechaniczne

Ø Przez swą rolę wiązania wody, uczestniczy w jej zatrzymywaniu w organizmie

Tkanka tłuszczowa brunatna Wielopęcherzykowa

Termogeneza

Mitochondria (cytochromy nadają im barwę brunatną) mają tę cechę, że procesy transportu protonów i syntezy ATP są „luźno sprzężone”. Większa część energii zostaje rozproszona w postaci ciepła, dzięki obecności termogeniny w wewnętrznej błonie mitochondrialnej. Bodźcem środowiskowym termogenezy jest zimno. Niska temperatura wywołuje reakcję stresową, a w konsekwencji pobudza wydzielanie noradrenaliny.

Tkanka tłuszczowa brunatna Występowanie: Obficie - u noworodków i dzieci w pierwszym roku życiaØ pod skórą Ø wzdłuż tętnic szyjnych i wokół tętnicy podobojczykowej Ø w dole pachowym, śródpiersiu, okolicy międzyłopatkowej Ø wokół nerek i nadnerczy W dalszych latach życia zanika, a jej miejsce zajmuje tkanka tłuszczowa żółta

Tkanka tłuszczowa

Z tkanki tłuszczowej mogą wywodzić się nowotwory łagodne –lipoma.

Raki wywodzące się z adipocytów – liposarcoma

Znacznie rzadziej zmiany nowotworowe dotyczą tkanki tłuszczowej brunatnej – hibernoma

Rozwój tkanki tłuszczowej

Postnatalny wzrost tkanki tłuszczowej v Objętość masy tkanki tłuszczowej jest sumą liczby adipocytów i ich

objętości: wielkość komórek 20 - 120 µm

v W życiu pre- i pierwszych latach życia postnatalnego prekursory adipocytów proliferują, później – zmiany wielkości komórek –hypertrofia

v W późniejszych okresach życia proces gromadzenia tłuszczu

v Ile komórek tłuszczowych w okresie dzieciństwa, tyle zostaje przez całe życie

v Patologiczna otyłość polega na wzroście liczby komórek i wzroście ich objętości

v Nawet przy intensywnym odchudzaniu liczba komórek nie zmienia się, zmniejsza się tylko ich objętość

Otyłośćv Zaburzenie równowagi energetycznej (pobór energii przewyższa jej zużycie)

Ø Otyłość hipertroficzna – akumulowanie i magazaynowanie tłuszczu w adipocytach (znaczne zwiększenie objętości)

Ø Otyłość hiperkomórkowa (hiperplastyczna) – nadmierna liczba adipocytów (dzielą się w życiu prenatalnym).

Otyłość

Gynoidalna postać otyłości

(u kobiet)

Androidalna postać otyłości (u mężczyzn)

W otyłości gynoidalnej nadmiar tkanki – dolne partie ciała, okolice pośladków, ud. Zaburzenia w układzie kostnym i naczyniowym kończyn – żylaki

Otyłość androidalna – dotyka głównie górnych partii ciała, klatki piersiowej i brzucha.Komplikacje w układzie sercowo-naczyniowym

Przyczyny otyłości: ü czynnik dziedziczny ü sposób odżywiania w dzieciństwie ü rzadko zaburzenia hormonalne

♀ ♂

Otyłość

Nie jest wyłącznie wynikiem niewłaściwych nawyków żywieniowych Leptyna (1994 r.) – syntetyzowana przez adipocyty

Leptyna (Hormon sytości)Hormon polipeptydowy

Gen ob (obesity gen – gen otyłości), gen fat, gen A3 Poziom leptyny w krążeniu skorelowany z ilością tkanki tłuszczowej

Mutacja punktowa w genie ob – otyłość

Z krwią do podwzgórza

Hamowanie syntezy neuropeptydu Y (NPY)

Hormon łaknieniaObniżenie poziomu NPY powoduje zmniejszenie zapotrzebowania

na pokarm i zapobiega nadmiernej konsumpcji

Receptor leptyny - gen db (diabetic – cukrzycowy)

Otyłość

Zwiększenie zachorowalności i umieralność Nadwaga pociąga za sobą: ü Zmniejszenie objętości układu oddechowego i ruchliwości przepony ü Może wystąpić lub nasilić się niewydolność narządów odpowiedzialnych za

oddychanie ü Pojawienie się przepukliny i wypadanie trzewi – obniżenie sprawności mięśni

brzucha i mechanicznego przeciążenia spowodowanego nadmiarem tkanki tłuszczowej

ü W wyniku przeciążenia wagowego – przedwczesne osłabienie chrząstek stawowych kończyn dolnych

ü Miażdżyca i choroba wieńcowa częściej spotykane u osób otyłych – zawał mięśnia sercowego i wylewy

ü Cukrzyca towarzysząca nadwadze

Otyłą jest osoba, u której masa tłuszczu wynosi więcej niż 20% u mężczyzn i 25% u kobiet