LABORATORYJNEJ HEMATOLOGII MEDYCZNEJ...2. Immunologia: odporność komórkowa i humoralna z uwzględnieniem stosowanych testów diagnostycznych, główny układ antygenów tkankowych,

CENTRUM MEDYCZNE KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO

Program specjalizacji

w

LABORATORYJNEJ HEMATOLOGII MEDYCZNEJ

Program dla diagnostów laboratoryjnych posiadających specjalizację II stopnia

w diagnostyce laboratoryjnej lub analityce klinicznej albo tytuł specjalisty w laboratoryjnej diagnostyce medycznej

Program przygotował zespół ekspertów

Prof. dr hab. Wiesław Jędrzejczak Dr hab. Milena Dąbrowska Dr med. Jadwiga Nowicka Prof. dr hab. Danuta Rość

Warszawa 2004

Laboratoryjna hematologia medyczna - program specjalizacji dla diagnostów laboratoryjnych posiadających specjalizację II stopnia w diagnostyce laboratoryjnej lub analityce klinicznej albo tytuł

specjalisty w laboratoryjnej diagnostyce medycznej

CMKP 2004 2

1. ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO-PROGRAMOWE A) Cele kształcenia specjalizacyjnego Cele edukacyjne Celem kształcenia specjalizacyjnego diagnostów laboratoryjnych w laboratoryjnej hematologii medycznej jest uzyskanie wysokich kwalifikacji, umożliwiających zgodnie ze współczesną wiedzą medyczną udział w doborze badań laboratoryjnych, ich wykonywanie lub nadzorowanie wykonania oraz interpretację ze szczególnym uwzględnieniem czynników interferujących.

W dążeniu do osiągnięcia tego celu zakłada się uzyskanie przez specjalizującego się diagnostę laboratoryjnego pełnego zakresu wymaganej wiedzy oraz wymaganych umiejętności praktycznych, nakreślonych przez niniejszy program.

Ponadto założeniem kształcenia specjalizacyjnego jest rozwijanie pożądanych cech osobowości specjalizującego się diagnosty laboratoryjnego, kształtowanie postaw etycznych, wypracowanie obowiązku ciągłego samokształcenia, poszerzania i pogłębiania wiedzy i umiejętności praktycznych oraz wprowadzania nowych osiągnięć do praktyki zawodowej.

Uzyskane kompetencje Celem studiów specjalizacyjnych jest uzyskanie przez diagnostę laboratoryjnego szczególnych kwalifikacji w dziedzinie laboratoryjnej hematologii medycznej umożliwiających, zgodnie ze współczesną wiedzą medyczną:

• udział w doborze badań laboratoryjnych przydatnych w rozpoznawaniu i kontroli efektywności leczenia nowotworowych i nienowotworowych chorób krwi oraz zaburzeń hematologicznych występujących w pierwotnych chorobach innych narządów,

• wykonywanie tych badań lub nadzorowanie ich wykonania, • wdrażanie nowych badań, zgodnie z zaleceniami komitetów ds. standaryzacji w

hematologii, • laboratoryjną interpretację wyników tych badań ze szczególnym uwzględnieniem

czynników interferujących oraz samodzielne rozwiązywanie problemów związanych ze wszystkimi etapami prowadzącymi do powstania wyniku, od chwili pobrania materiału, poprzez proces analityczny do końcowej autoryzacji i interpretacji wyniku,

• współdziałanie w tworzeniu algorytmów postępowania w skład których wchodzą laboratoryjne badania hematologiczne,

• udzielanie konsultacji w zakresie doboru badań hematologicznych, technik ich wykonania i laboratoryjnej interpretacji wyników,

• prowadzenie indywidualnej lub grupowej praktyki laboratoryjnej w dziedzinie hematologii laboratoryjnej,

• kierowanie laboratorium hematologicznym, • kierowanie specjalizacją w laboratoryjnej hematologii medycznej innych diagnostów, • uczestniczenie w doskonaleniu zawodowym innych pracowników medycznych.

Rozwijanie pożądanych cech osobowości Specjalizujący się diagnosta będzie rozwijał pożądane cechy osobowości:

• umiejętność współpracy ze zleceniodawcami badań i odbiorcami wyników badań, • przyjmowanie odpowiedzialności za postępowanie swoje i podległego mu zespołu,



CMKP 2004 3

• umiejętność zorganizowania warsztatu pracy sobie i podległemu zespołowi, • kierowanie się w swoich działaniach wyłącznie dobrem chorego, ze szczególnym

uwzględnieniem dostępu do badań i ich poufności.

Po uzyskaniu specjalizacji diagnosta laboratoryjny będzie realizował następujące cele edukacyjne:

• będzie stale aktualizował posiadaną wiedzę w oparciu o samokształcenie, uczestnictwo w kursach kształcenia ustawicznego oraz sympozjach i zjazdach naukowych,

• będzie dzielił się swoim doświadczeniem zawodowym poprzez publikacje, wykłady, udział w konferencjach,

• będzie dbał o stałe aktualizowanie i podnoszenie kwalifikacji podległego mu personelu poprzez opracowanie i realizowanie systemu szkoleń.

B) Czas trwania specjalizacji

Specjalizacja w zakresie laboratoryjnej hematologii medycznej dla diagnostów posiadających specjalizację II stopnia w diagnostyce laboratoryjnej lub analityce klinicznej albo tytuł specjalisty w laboratoryjnej diagnostyce medycznej trwa 3 lata (w tym staże, kursy i urlopy). C) Wymagana wiedza Oczekuje się, że diagnosta laboratoryjny po ukończeniu specjalizacji w laboratoryjnej hematologii medycznej wykaże się wiedzą w zakresie poniższych zagadnień:

I. Wiadomości ogólne z laboratoryjnej hematologii medycznej

1. Zasady organizacji laboratorium z uwzględnieniem systemu sterowania jakością (organizacja pracy, określenie zadań i odpowiedzialności, obieg informacji, dobór badań i ich walidacja, rejestracja i archiwizacja wyników, wyliczanie kosztów badań oraz zasady bezpieczeństwa pracy dla pacjentów i personelu).

2. Wdrażanie systemu sterowania jakością zgodnie z normą ISO/ EN/PN 15 189 i opracowanie księgi jakości. Pojęcie akredytacji.

3. Walidacja badań oferowanych przez laboratorium po rozpoznaniu oczekiwań zleceniodawcy: − techniki instrumentalne w laboratorium hematologicznym (zastosowanie wirówek,

łaźni wodnych, spektrofotometrów, aparatów do barwienia rozmazów), − automatyzacja w laboratorium hematologicznym, techniki pomiarowe (typy

analizatorów hematologicznych, koagulologicznych, cytometrów przepływowych). − personel: wykształcenie i kompetencje, − szacowanie budżetu niepewności fazy przedanalitycznej i postanalitycznej (ocena

wiarygodności badań, czynniki wpływające na wynik badania laboratoryjnego z uwzględnieniem błędów analitycznych i pozaanalitycznych, pojęcie zmienności wewnątrz- i międzyosobniczej oraz rytmów biologicznych, interferencje zewnątrz- i wewnątrzpochodne (czynniki środowiskowe, leki) wpływające na wynik laboratoryjny, ocena wiarygodności wyników i ich użyteczności diagnostycznej. Sposoby wyznaczania zakresów wartości referencyjnych, wartości decyzyjne, dopuszczalne granice błędów, sposoby ich definiowania i oceny, procedury



CMKP 2004 4

naprawcze, pojęcie czułości, swoistości diagnostycznej oraz wartości predykcyjnej, interpretacja krzywych ROC.

4. Procedury ogólne (zasady pobierania i przechowywania materiału z uwzględnieniem przygotowania pacjenta, doboru odpowiednich antykoagulantów i środków konserwujących, zasady pracy z materiałem biologicznym, systemy informatyczne w laboratorium hematologicznym).

II. Podstawy naukowe hematologii.

1. Hematopoeza: definicja komórki macierzystej, podścielisko krwiotwórcze, szeregi rozwojowe i kinetyka komórek, apoptoza, geny regulujące krwiotworzenie, onkogeny i antyonkogeny. Regulacja hematopoezy przez cytokiny i cząstki adhezyjne.

2. Immunologia: odporność komórkowa i humoralna z uwzględnieniem stosowanych testów diagnostycznych, główny układ antygenów tkankowych, autoagresja.

3. Mechanizmy krzepnięcia i fibrynolizy. Udział płytek krwi. III. Diagnostyka chorób krwi - logistyka diagnostyczna i interpretacja wyników badań.

1. Parametry morfologiczne krwi obwodowej i szpiku, normy (z uwzględnieniem wieku i płci pacjenta).

2. Oznaczanie morfologii krwi oraz wyliczanie i interpretacja wskaźników hematologicznych.

3. Retykulocyty - oznaczanie i znaczenie diagnostyczne. 4. Wykonanie, ocena i interpretacja leukogramów i mielogramów. 5. Zastosowanie badań biochemicznych, cytochemicznych, immunologicznych (z

uwzględnieniem cytometrii przepływowej), molekularnych (PCR) i cytogenetycznych w laboratoryjnej diagnostyce hematologicznej.

6. Diagnostyka zaburzeń hemostazy z uwzględnieniem różnych metod pomiarowych. 7. Monitorowanie leczenia nienowotworowych i nowotworowych chorób krwi.

IV. Szczegółowa wiedza o patofizjologii, diagnostyce i strategii leczenia poszczególnych chorób krwi.

1. Definicja niedokrwistości: podziały, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia niedokrwistości niedoborowych, hemolitycznych, pokrwotocznych, hipo- i aplastycznych.

2. Zaburzenia gospodarki żelazem - laboratoryjna ocena zasobów Fe w ustroju. 3. Hemoglobinopatie, talasemie i enzymopatie: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie. 4. Definicja pancytopenii i granulocytopenii: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie, monitorowanie leczenia. 5. Morfologiczne i czynnościowe zaburzenia w układzie białokrwinkowym i ich

diagnostyka. 6. Definicja małopłytkowości: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. 7. Niedobory odporności wrodzone i nabyte: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie, monitorowanie leczenia.



CMKP 2004 5

8. Definicja przewlekłych zespołów mieloproliferacyjnych: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

9. Definicja zespołów mielodysplastycznych: podziały, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

10. Definicja ostrej białaczki nielimfoblastycznej: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia. Diagnostyka choroby resztkowej (MRD) i oporności wielolekowej (MDR).

11. Definicja ostrej białaczki limfoblastycznej: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia. Diagnostyka choroby resztkowej (MRD) i oporności wielolekowej (MDR).

12. Definicja chłoniaków ziarniczych i nieziarniczych: podziały, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

13. Gammapatie mono- i poliklonalne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

14. Definicja przewlekłej białaczki limfatycznej: podział, patogeneza, diagnostyka, czynniki rokownicze, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

15. AIDS: patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia. 16. Naczyniowe i płytkowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie. 17. Wrodzone osoczowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. 18. Nabyte osoczowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. 19. Definicja trombofilii: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie

leczenia. 20. Zasady monitorowania leczenia przeciwkrzepliwego, fibrynolitycznego oraz

przeciwpłytkowego: dobór badań, interpretacja wyników. 21. Diagnostyka żylnej choroby zatorowo-zakrzepowej i nadkrzepliwości.

V. Przeszczepianie szpiku i komórek krwiotwórczych uzyskiwanych z innych źródeł.

1. Wskazania do przeszczepiania allogenicznych i autologicznych komórek krwiotwórczych. 2. Zasady poszukiwania dawcy komórek krwiotwórczych. Źródła komórek krwiotwórczych,

ich zalety i ograniczenia. 3. Badania laboratoryjne w kwalifikacji do przeszczepienia komórek krwiotwórczych auto- i

allogenicznych. 4. Badania laboratoryjne w prowadzeniu chorych po przeszczepieniu komórek

krwiotwórczych. 5. Układ HLA, metody serologiczne i molekularne ich oznaczania.

VI. Immunohematologia i transfuzjologia

1. Zróżnicowanie antygenowe krwinek czerwonych, płytek krwi, granulocytów, metody serologiczne i molekularne ich oznaczania.

2. Alloimmunizacja i autoimmunizacja w zakresie komórek krwi. 3. Preparaty krwiopochodne: charakterystyka, preparatyka i zasady stosowania.



CMKP 2004 6

4. Zasady i stosowane metody zapewniające bezpieczeństwo i skuteczność przetaczania preparatów krwinek, w tym płytek krwi.

5. Konflikty matczyno-płodowe w zakresie komórek krwi – metody diagnostyczne (serologiczne i molekularne, nieinwazyjne i inwazyjne).

6. Nowoczesne metody immunologiczne i molekularne stosowane w transfuzjologii. 7. Diagnostyka i monitorowanie powikłań poprzetoczeniowych i poprzeszczepowych.

VII. Powikłania hematologiczne w przebiegu chorób o różnej etiologii.

1. Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna w położnictwie i ginekologii. 2. Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna u chorych “chirurgicznych”. 3. Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna w chorobach narządowych (wątroba, nerki,

itd.). 4. Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna w chorobach autoimmunizacyjnych. 5. Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna w nowotworach litych. 6. Odrębności hematologiczne u dzieci. 7. Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna w chorobach zawodowych.

D) Wymagane umiejętności praktyczne Oczekuje się, że diagnosta laboratoryjny po ukończeniu specjalizacji w zakresie laboratoryjnej hematologii medycznej wykaże się umiejętnością:

1) biegłego pobierania krwi żylnej i włośniczkowej (z palca, płatka ucha, pięty - u noworodków) i zabezpieczania materiału zgodnie z obowiązującymi przepisami,

2) biegłego wykonania badania morfologii krwi metodą automatyczną i manualną oraz jego interpretacji,

3) biegłego wykonania rozmazu krwi obwodowej i szpiku i ich oceny, 4) biegłego wykonania badań cytochemicznych i cytoenzymatycznych oraz ich oceny, 5) wykonania badań immunofenotypowych i ich oceny, 6) biegłego wykonania badania standaryzowanego czasu krwawienia i interpretacji wyniku, 7) wykonania badania Hb wolnej, HbF, MetHb, karboksy-Hb, testu glicerolowego,

elektroforezy Hb, przeciwciał antyfosfolipidowych oraz interpretacji wyników, 8) biegłego wykonania badań koagulologicznych (APTT, PT, TT, APC-R, czas lizy skrzepu

euglobulin, fibrynogen, ATIII, dimer-D, aktywność i/lub stężenie czynników krzepnięcia, funkcja płytek) i interpretacji wyników,

9) biegłego wykonania badań grup krwi i dobrania krwi do przetoczenia, 10) biegłej interpretacji wyników badań morfologicznych, cytologicznych (leukogram,

mielogram, cytochemia, immunofenotypowanie), biochemicznych, koagulologicznych, 11) biegłego tworzenia algorytmów postępowania diagnostycznego w rozpoznawaniu,

różnicowaniu i monitorowaniu leczenia chorób krwi, 12) biegłego posługiwania się współczesnymi technikami diagnostyki hematologicznej, 13) biegłego posługiwania się systemem informatycznym w laboratorium hematologicznym, 14) praktycznego stosowania metod zapewniania jakości badań, 15) dokumentowania badań laboratoryjnych i ich archiwizacji.



CMKP 2004 7

2. PLAN KSZTAŁCENIA

Nazwa modułu nauczania

Nazwa kursu Czas trwania

kursu/rok kształcenia

Nazwa stażu Czas trwania

stażu

I. Laboratoryjna diagnostyka zaburzeń erytropoezy.

1) Diagnostyka laboratoryjna niedokrwistości 2) Diagnostyka hemoglobinopatii, talasemii i enzymopatii krwinkowych.

5 dni/I

4 dni/I

1) Staż kierunkowy w pracowni morfologii 2) Staż kierunkowy w pracowni diagnostyki hemoglobinopatii, talasemii i enzymopatii krwinkowych.

3 miesiące

2 tygodnie

II. Laboratoryjna diagnostyka zaburzeń układu białokrwinko-wego

1) Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń układu granulocytarnego. 2) Diagnostyka laboratoryjna chorób limfoproliferacyjnych 3) Badanie cytologiczne szpiku 4) Diagnostyka immunofenotypowa. 5) Diagnostyka cytogenetyczna i molekularna nowotworów krwi

5 dni/I

5 dni/I

5 dni/II

5 dni/II

5 dni/III

1) Staż kierunkowy w pracowni cytomorfologii 2) Staż kierunkowy w pracowni cytometrii przepływowej. 3) Staż kierunkowy w pracowni cytogenetyki 4) Staż kierunkowy w pracowni biologii molekularnej

8 miesięcy

4 miesiące

2 tygodnie

3 tygodnie

III. Laboratoryj-na diagnostyka zaburzeń hemostazy

1) Diagnostyka laboratoryjna wrodzonych i nabytych zaburzeń hemostazy 2) Diagnostyka wrodzonej i nabytej trombofilii

5 dni/II

5 dni/II

1) Staż kierunkowy w pracowni hemostazy 2) Staż kierunkowy w pracowni diagnostyki trombofilii

3 miesiące

2 tygodnie



CMKP 2004 8

IV. Podstawy immunohemato-logii transfuzjologii i transplantologii

1) Immunohematologia i transfuzjologia 2) Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

5 dni/II

2 dni/II

1) Staż kierunkowy w Regionalnym Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa 2) Staż kierunkowy w ośrodku przeszczepiania szpiku

4 tygodnie

4 tygodnie

V. Organizacja laboratorium hematologicz-nego

1) Zasady organizacji pracy i zarządzania w laboratorium medycznym. Systemy sterowania jakością.

4 dni/III

1) Staż kierunkowy w oddziale hematologii

3 miesiące

3. PROGRAM KSZTAŁCENIA Program podstawowego stażu specjalizacyjnego

a) Zakres wiedzy teoretycznej Zakres wiedzy teoretycznej będącej przedmiotem podstawowego stażu specjalizacyjnego obejmuje zagadnienia przedstawione w punkcie 1. C (Wymagana wiedza) oraz wszystkie zagadnienia przedstawiane w ramach modułów specjalizacji.

b) Wykaz umiejętności praktycznych W czasie stażu diagnosta laboratoryjny powinien nabyć umiejętności praktyczne przedstawione w punkcie 1. D (Wymagane umiejętności praktyczne) oraz umiejętności przedstawione w ramach modułów.

c) Miejsce podstawowego stażu specjalizacyjnego Miejscem podstawowego stażu specjalizacyjnego jest miejsce pracy, którym może być jednostka prowadząca działalność diagnostyczną dla oddziałów szpitali i oddziałów klinicznych, w tym oddziału lub kliniki i poradni hematologicznej.

d) Czas trwania podstawowego stażu specjalizacyjnego Wymagany czas trwania stażu specjalizacyjnego wynosi 3 lata. Podzielony jest na kształcenie i zdobywanie niezbędnego doświadczenia zawodowego w wyżej wymienionej placówce oraz czas spędzony na kursach specjalizacyjnych, stażach kierunkowych i poświęcony na samokształcenie, przygotowanie pracy poglądowej, studiowanie zalecanego piśmiennictwa i uczestniczenie w innych formach kształcenia wskazanych przez kierownika specjalizacji.

e) Sposób zaliczenia podstawowego stażu specjalizacyjnego Zaliczenie podstawowego stażu specjalizacyjnego następuje na podstawie: • zaliczenia z oceną pozytywną wszystkich kursów specjalizacyjnych i staży kierunkowych

objętych programem specjalizacji, • przedłożenia przygotowanej pracy poglądowej lub oryginalnej zaliczonej pozytywnie

przez kierownika specjalizacji,



CMKP 2004 9

• przedstawienia potwierdzenia uczestnictwa w konferencjach naukowo-szkoleniowych i / lub zjazdach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów,

• zaliczenia praktycznej znajomości języka obcego na podstawie zaświadczenia ze studium języków obcych,

• pozytywnej opinii dotyczącej przebiegu specjalizacji i uzyskanych przez diagnostę laboratoryjnego umiejętności wydanej przez kierownika specjalizacji,

• zaliczenia specjalizacji w formie kolokwium końcowego u kierownika specjalizacji i uzyskanie dopuszczenia do egzaminu państwowego.

Program poszczególnych modułów specjalizacji Moduł I. Laboratoryjna diagnostyka zaburzeń erytropoezy Cele modułu: Uzupełnienie wiedzy z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki hematologicznej, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapoznanie się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni morfologii oraz pracowni diagnostyki hemoglobinopatii, talasemii i enzymopatii krwinkowych. Nabycie umiejętności praktycznych objętych programem tego modułu.

Moduł realizowany jest w formie 2 kursów specjalizacyjnych i 2 staży kierunkowych. 1) Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka laboratoryjna niedokrwistości” a) Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Hematopoeza, apoptoza, hemoliza. • Niedokrwistości: podziały, patogeneza. • Szereg rozwojowy erytrocytów (cytomorfologia form rozwojowych). • Parametry morfologiczne krwi obwodowej i szpiku, normy (z uwzględnieniem wieku i płci

pacjenta). • Znaczenie diagnostyczne, metody oceny i interpretacja wyników retykulocytów. • Metabolizm żelaza, jego rola w organizmie, ocena zasobów w ustroju. • Diagnostyka niedokrwistości z niedoboru i zaburzeń wykorzystania żelaza (w tym ACD-

niedokrwistość w przebiegu chorób przewlekłych). • Diagnostyka niedokrwistości aplastycznej. • Diagnostyka niedokrwistości megaloblastycznych. • Diagnostyka niedokrwistości hemolitycznych.

b) Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • oceny i interpretacji zmian w morfologii erytrocytów barwionych MGG, • oceny preparatów krwi obwodowej i szpiku w w/w niedokrwistościach, • interpretacji wyników badań morfologicznych, cytologicznych i biochemicznych

przydatnych w rozpoznawaniu, różnicowaniu i monitorowaniu leczenia niedokrwistości.



CMKP 2004 10

c) Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, I rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostce prowadzącej działalność diagnostyczną (zgodną z tematyką kursu) dla oddziałów szpitali klinicznych, w tym oddziału i poradni hematologicznej. Osoby prowadzące: Zajęcia prowadzi zespół złożony z trzech nauczycieli akademickich posiadających co najmniej stopień naukowy doktora, prowadzących działalność naukową, dydaktyczną i usługową zgodną z tematyką kursu, w tym, co najmniej dwóch specjalistów z hematologii lub diagnostyki laboratoryjnej/ analityki klinicznej. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania badań objętych programem kursu.

2) Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka hemoglobinopatii, talasemii i enzymopatii

krwinkowych” a) Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę • Hemoglobinopatie, talasemie i enzymopatie krwinkowe: patogeneza i objawy kliniczne. • Hemoglobina: biosynteza, struktura, funkcja, degradacja. • Pochodne hemoglobiny. • Zaburzenia syntezy i budowy hemoglobiny. • Anomalie cyklu glikolizy i metabolizmu nukleotydów w krwinkach czerwonych. • Badania laboratoryjne użyteczne w diagnostyce.

b) Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • wykonania elektroforezy Hb i interpretacji wyników, • oceny Hb wolnej, HbF, MetHb, karboksy-Hb.

c) Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Pomoce dydaktyczne: jednostka kształcąca zapewnia aparaturę specjalistyczną do realizacji programu kursu Osoby prowadzące: zajęcia prowadzi zespół złożony z co najmniej dwóch specjalistów prowadzących działalność usługową zgodną z tematyką kursu. Czas trwania kursu: 4 dni, I rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostce prowadzącej rutynową działalność diagnostyczną zgodną z tematyką kursu. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania i interpretacji badań objętych programem kursu.

1) Staż kierunkowy w pracowni morfologii Program stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki hematologicznej, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni morfologii oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.



CMKP 2004 11

Zakres wiedzy teoretycznej

W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Niedokrwistości: podziały, patogeneza. • Szereg rozwojowy erytrocytów. • Parametry morfologiczne krwi obwodowej i szpiku, normy (z uwzględnieniem wieku i

płci pacjenta). • Oznaczanie morfologii, wyliczanie i interpretacja wskaźników hematologicznych. • Znaczenie diagnostyczne, metody oceny i interpretacja wyników retykulocytów. • Małopłytkowości: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie

leczenia. • Ocena i interpretacja zmian w morfologii erytrocytów barwionych MGG. • Metabolizm żelaza, jego rola w organizmie, ocena zasobów w ustroju. • Diagnostyka niedokrwistości z niedoboru i zaburzeń wykorzystania żelaza. • Diagnostyka niedokrwistości megaloblastycznych. • Diagnostyka niedokrwistości hemolitycznych. • Ocena mikroskopowa preparatów krwi obwodowej i szpiku w niedokrwistościach. • Interpretacja wyników badań morfologicznych i cytologicznych przydatnych w

rozpoznawaniu, różnicowaniu i monitorowaniu leczenia niedokrwistości niedoborowych, hemolitycznych, pokrwotocznych, hipo- i aplastycznych.

• Odrębności morfologii krwi u chorych “chirurgicznych”. • Odrębności morfologii krwi w chorobach narządowych (wątroba, nerki, itd.). • Odrębności morfologii krwi w położnictwie i ginekologii. • Odrębności morfologii krwi u chorych z nowotworami litymi. • Odrębności hematologiczne u dzieci. • Laboratoryjna diagnostyka hematologiczna w chorobach zawodowych.

Umiejętności praktyczne

W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • pobierania krwi żylnej i włośniczkowej (z palca, płatka ucha, pięty - u noworodków), • oceny czynników analitycznych i pozaanalitycznych, wpływających na wynik morfologii

krwi, • wykonania badania morfologii krwi metodą automatyczną i manualną oraz jego

interpretacji, • wykonania i laboratoryjnej oceny mielogramów w niedokrwistościach, • tworzenia laboratoryjnych algorytmów postępowania diagnostycznego w rozpoznawaniu,

różnicowaniu i monitorowaniu leczenia niedokrwistości, • oceny wpływu i dynamiki zastosowanego leczenia niedokrwistości na wynik morfologii,

retykulocytów i mielogramu, • posługiwania się metodami zapewniającymi jakość badań morfologii krwi, • oceny wiarygodności wyniku morfologii krwi, • prowadzenia dokumentacji w pracowni morfologii, • posługiwania się systemami informatycznymi w pracowni morfologii.



CMKP 2004 12

Forma zaliczenia stażu Zaliczenie stażu kierunkowego odbywa się u kierownika specjalizacji lub osoby przez niego wyznaczonej w formie kolokwium i sprawdzianu praktycznego a oceny wpisywane są do karty specjalizacyjnej. Kolokwium: z wiedzy teoretycznej objętej programem stażu. Sprawdzian praktyczny: potwierdzenie wykonania wyżej wymienionych badań i stosowania procedur.

d) Wskazówki dotyczące realizacji programu stażu Czas trwania stażu: 3 miesiące. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium medyczne z pracownią hematologii.

2) Staż kierunkowy w pracowni diagnostyki hemoglobinopatii, talasemii i enzymo-

patii krwinkowych” Program stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki hemoglobinopatii, talasemii i enzymopatii krwinkowych, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w Pracowni diagnostyki w/w zaburzeń oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Hemoglobinopatie, talasemie, enzymopatie krwinkowe: patogeneza i objawy kliniczne. • Hemoglobina: biosynteza, struktura, funkcja, degradacja. • Pochodne hemoglobiny. • Zaburzenia syntezy i budowy hemoglobiny. • Anomalie cyklu glikolizy i metabolizmu nukleotydów w krwinkach czerwonych. • Badania laboratoryjne użyteczne w diagnostyce.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • wykonania elektroforezy Hb i interpretacji wyników, • oceny Hb wolnej, HbF, MetHb, karboksy-Hb.

Forma zaliczenia stażu Zaliczenie stażu kierunkowego odbywa się u kierownika specjalizacji lub osoby przez niego wyznaczonej w formie kolokwium i sprawdzianu praktycznego a oceny wpisywane są do karty specjalizacyjnej. Kolokwium: z wiedzy teoretycznej objętej programem stażu. Sprawdzian praktyczny: potwierdzenie wykonania wyżej wymienionych badań i stosowania procedur.



CMKP 2004 13

Wskazówki dotyczące realizacji programu stażu Czas trwania stażu: 2 tygodnie. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium diagnostyczne, które ma możliwość realizacji programu specjalizacji w tym zakresie.

Moduł II. Laboratoryjna diagnostyka zaburzeń układu białokrwinkowego Cele modułu: Uzupełnienie wiedzy z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki cytologicznej, cytometrycznej, cytogenetycznej i molekularnej, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapoznanie się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości, prowadzoną w pracowni cytomorfologii, cytometrii i biologii molekularnej. Nabycie umiejętności praktycznych objętych programem modułu.

Moduł realizowany jest w formie 5 kursów specjalizacyjnych i 4 staży kierunkowych. 1) Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń układu granulocyto-

wego” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Granulopoeza, cytomorfologia form rozwojowych granulocytów. • Morfologiczne i czynnościowe zaburzenia w układzie białokrwinkowym. • Pancytopenie i granulocytopenie: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Przewlekłe zespoły mieloproliferacyjne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Zespoły mielodysplastyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Ostre białaczki nielimfoblastyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Zastosowanie badań biochemicznych, cytochemicznych i cytoenzymatycznych w

laboratoryjnej diagnostyce zaburzeń układu białokrwinkowego.

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • wykonania, oceny i interpretacji leukogramów i mielogramów w w/w patologiach, • laboratoryjnej interpretacji wyników badań przydatnych w rozpoznawaniu zaburzeń układu

granulocytarnego, ich różnicowaniu i monitorowaniu leczenia.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, I rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania badań objętych programem kursu.



CMKP 2004 14

2) Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka laboratoryjna chorób limfoproliferacyjnych” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Limfopoeza, cytomorfologia form rozwojowych limfocyta. • Ostra białaczka limfoblastyczna: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Chłoniaki: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia. • Gammapatie mono- i poliklonalne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Przewlekłe białaczki limfocytowe: podział, patogeneza, diagnostyka, czynniki rokownicze,

różnicowanie, monitorowanie leczenia. • Zastosowanie badań biochemicznych, cytochemicznych i cytoenzymatycznych w

laboratoryjnej diagnostyce chorób limfoproliferacyjnych.

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • wykonania, oceny i interpretacji leukogramów i mielogramów w w/w patologiach, • laboratoryjnej interpretacji wyników badań przydatnych w rozpoznawaniu chorób

limfoproliferacyjnych, ich różnicowaniu i monitorowaniu leczenia.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, I rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

3) Kurs specjalizacyjny: “Badanie cytologiczne szpiku” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Warunki, którym musi odpowiadać prawidłowo wykonany rozmaz szpiku, sposób

barwienia. • Różnicowanie szeregów komórkowych. • Barwienia cytochemiczne: POX, FAG, Esterazy, Sudan, PAS, FK, syderoblasty. • Ocena preparatów w nienowotworowych i nowotworowych chorobach krwi. • Ocena mielogramu w przebiegu chorób innych narządów, w tym przerzuty nowotworowe

do szpiku.

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • barwienia POX, FAG, Esterazy, Sudan, PAS, FK, syderoblastów i interpretacji wyników, • oceny preparatów szpiku w nienowotworowych i nowotworowych chorobach krwi.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5dni, II rok specjalizacji.



CMKP 2004 15

Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

4). Kurs specjalizacyjny: “ Diagnostyka immunofenotypowa” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Techniczne podstawy cytometrii przepływowej. • Antygeny różnicowania wykorzystywane w diagnostyce hematologicznej (w tym antygeny

płytkowe). • Immunofenotypowa diagnostyka ostrych białaczek. • Immunofenotypowa diagnostyka chłoniaków. • Ocena ilościowa komórek CD34-dodatnich. • Diagnostyka choroby resztkowej (MRD) i oporności wielolekowej (MDR). • Badanie subpopulacji limfocytów (w tym u nieleczonych i leczonych pacjentów z AIDS). • Ocena niedoborów odporności humoralnej i komórkowej. • Diagnostyka nocnej napadowej hemoglobinurii.

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • wykonania i interpretacji badań cytometrycznych objętych programem kursu.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, II rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

5). Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka cytogenetyczna i molekularna nowotworów

krwi” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Patogeneza nowotworów krwi – podstawy molekularne. • Klasyfikacja nowotworów krwi wg WHO. • Podstawy technik cytogenetycznych: cytogenetyki konwencjonalnej i molekularnej. • Cytogenetyka białaczek, zespołów mielodysplastycznych i chłoniaków. • Diagnostyka molekularna białaczek, zespołów mielodysplastycznych i chłoniaków. • Monitorowanie leczenia białaczek: ocena remisji genetycznej i choroby resztkowej. • Aberracje chromosomowe jako niezależny czynnik prognostyczny. • Ocena chimeryzmu po allotransplantacji komórek krwiotwórczych.



CMKP 2004 16

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • Oceny remisji genetycznej i choroby resztkowej.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, III rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

1) Staż kierunkowy w pracowni cytomorfologii Cel stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki cytologicznej, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni cytomorfologii oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Pancytopenie i granulocytopenie: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Morfologiczne i czynnościowe zaburzenia w układzie białokrwinkowym. • Zastosowanie badań biochemicznych, cytochemicznych i cytoenzymatycznych w

laboratoryjnej diagnostyce zaburzeń układu białokrwinkowego. • Przewlekłe zespoły mieloproliferacyjne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Zespoły mielodysplastyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Ostra białaczka nielimfoblastyczna: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Ostra białaczka limfoblastyczna: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Chłoniaki ziarnicze i nieziarnicze: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Przewlekła białaczka limfocytowa: podział, patogeneza, diagnostyka, czynniki

rokownicze, różnicowanie, monitorowanie leczenia. • Gammapatie mono- i poliklonalne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Wykonanie, ocena i interpretacja leukogramów i mielogramów w w/w patologiach. • Interpretacja wyników badań przydatnych w rozpoznawaniu zaburzeń układu

białokrwinkowego, ich różnicowaniu i monitorowaniu leczenia.



CMKP 2004 17


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • oceny czynników analitycznych i pozaanalitycznych, wpływających na wiarygodność

leukogramu i mielogramu, • wykonania rozmazu krwi obwodowej, płynów z jam ciała i szpiku i ich oceny

(potwierdzone prawidłowe policzenie i interpretacja co najmniej 100 mielogramów w różnych chorobach krwi),

• wykonania badań cytochemicznych i ich oceny, • doboru badań przydatnych w rozpoznawaniu i kontroli efektywności leczenia wyżej

wymienionych jednostek chorobowych, • zbiorczej interpretacji wyników badań morfologicznych, cytologicznych (leukogram,

mielogram), cytochemicznych i cytoenzymatycznych w wyżej wymienionych jednostkach chorobowych,

• oceny wartości parametrów morfologii krwi, decydujących o kontynuowaniu lub przerwaniu leczenia cytoredukcyjnego,

• posługiwania się metodami zapewniającymi jakość badań w pracowni cytomorfologii, • prowadzenia dokumentacji laboratoryjnej w pracowni cytomorfologii, • posługiwania się systemami informatycznymi w pracowni cytomorfologii.

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 8 miesięcy. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium medyczne z pracownią cytomorfologii. 2) Staż kierunkowy w pracowni cytometrii przepływowej. Cel stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki cytometrycznej, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni cytometrii przepływowej oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Techniczne podstawy cytometrii przepływowej. • Antygeny różnicowania wykorzystywane w diagnostyce hematologicznej (w tym

cytometryczna ocena czynności płytek). • Immunofenotypowa diagnostyka ostrych białaczek. • Immunofenotypowa diagnostyka chłoniaków. • Ocena ilościowa komórek CD34-dodatnich. • Diagnostyka choroby resztkowej (MRD) i oporności wielolekowej (MDR). • Badanie subpopulacji limfocytów (w tym u nieleczonych i leczonych pacjentów z AIDS). • Niedobory odporności wrodzone i nabyte: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie, monitorowanie leczenia.



CMKP 2004 18

• Ocena niedoborów odporności humoralnej i komórkowej. • Diagnostyka nocnej napadowej hemoglobinurii.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • wykonania badań immunofenotypowych, przygotowania wyniku i jego laboratoryjnej

interpretacji, • tworzenia algorytmów postępowania w cytometrycznej diagnostyce chorób krwi i

niedoborów immunologicznych, • zbiorczej, laboratoryjnej interpretacji wyników badań morfologicznych, cytologicznych i

cytometrycznych, • posługiwania się metodami zapewniającymi jakość badań cytometrycznych, • prowadzenia dokumentacji w pracowni cytometrii przepływowej.

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 4 miesiące. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium diagnostyczne, które ma możliwość realizacji programu specjalizacji w tym zakresie. 3) Staż kierunkowy w pracowni cytogenetyki Cel stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki cytogenetycznej, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni cytogenetyki oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Pobieranie i transport materiału do badań. • Schematy hodowli komórkowych. • Techniki badań (prążki G i C, cytogenetyka molekularna). • Podstawowe elementy nomenklatury ISDN, zasady formułowania wyniku. • Aberracje chromosomowe: swoiste i/lub typowe dla poszczególnych jednostek

chorobowych, wartość prognostyczna. • Badania cytogenetyczne w monitorowaniu leczenia chorych na ostre białaczki, przewlekłą

białaczkę szpikową oraz inne choroby układu krwiotwórczego ze zmianami cytogenetycznymi.

• Znajomość czynników wpływających na wiarygodność wyniku badania cytogenetycznego.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • interpretacji wyniku badania cytogenetycznego.



CMKP 2004 19

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 2 tygodnie Miejsce stażu: akredytowane laboratorium diagnostyczne, które ma możliwość realizacji programu specjalizacji w tym zakresie. 4) Staż kierunkowy w pracowni biologii molekularnej Cel stażu Poznanie znaczenia biologii molekularnej w diagnostyce hematologicznej oraz opanowanie podstawowych umiejętności warunkujących ich wykorzystanie.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Struktura i funkcje genów. • Geny regulujące hematopoezę. • Onkogeny i antyonkogeny istotne w patogenezie nowotworów. • Teoria reakcji łańcuchowej polimerazy oraz PCR w czasie rzeczywistym. • Zasady przygotowania starterów do badania PCR. • Zasady sekwencjonowania kwasów nukleinowych i ich wykorzystanie w diagnostyce

hematologicznej.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • pobierania materiału do izolacji DNA i RNA, • przechowywania materiału do badania DNA i RNA, • izolacja DNA, • izolacja RNA, • badania RT-PCR na bcr/abl.

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy objętej programem stażu, b) sprawdzian praktyczny: potwierdzenie umiejętności wykonania wyżej wymienionych badań. Czas trwania stażu: 3 tygodnie Miejsce stażu: akredytowane laboratorium diagnostyczne, które ma możliwość realizacji programu stażu. Moduł III. Laboratoryjna diagnostyka zaburzeń hemostazy Cele modułu: Uzupełnienie wiedzy z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki hemostazy wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapoznanie się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni hemostazy. Nabycie umiejętności praktycznych objętych programem tego modułu.

Moduł realizowany jest w formie 2 kursów specjalizacyjnych i 2 staży kierunkowych.



CMKP 2004 20

1) Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka laboratoryjna wrodzonych i nabytych zaburzeń hemostazy”

Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę • Mechanizmy krzepnięcia i fibrynolizy. • Zaburzenia hemostazy jako czynnik ryzyka miażdżycy. • Mechanizmy i skutki działania promieniowania jonizującego na układ krwiotwórczy. • Metody pomiarowe w badaniach układu krzepnięcia i fibrynolizy. • Diagnostyka wrodzonych i nabytych zaburzeń krzepnięcia (naczyniowych, płytkowych i

osoczowych). • Hemostaza w ciąży i połogu. • Diagnostyka złożonych skaz krwotocznych (DIC). • Laboratoryjna kontrola leczenia przeciwzakrzepowego.

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • Laboratoryjnej interpretacji wyników badań przydatnych w rozpoznawaniu i różnicowaniu

zaburzeń hemostazy.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, II rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

2) Kurs specjalizacyjny: “Diagnostyka wrodzonej i nabytej trombofilii” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę • Przyczyny i diagnostyka wrodzonej trombofilii: niedobór naturalnych inhibitorów

krzepnięcia (antytrombiny III, białka C, białka S), oporność na aktywne białko C, mutacja Leiden genu czynnika V, polimorfizm genu protrombiny, zwiększona aktywność czynnika VII i VIII hyperhomocysteinemia).

• Nabyta trombofilia – zespół antyfosfolipidowy, laboratoryjne kryteria diagnostyczne (diagnostyka antykoagulanta toczniowego, przeciwciał antyfosfolipidowych i antykardiolipinowych).

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • wykonania oraz interpretacji wyników badań objętych programem kursu (z wyjątkiem

badań genetycznych i oznaczania stężenia homocysteiny).

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, II rok specjalizacji.



CMKP 2004 21

Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

1) Staż kierunkowy w pracowni hemostazy Cel stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki hemostazy, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni hemostazy oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Hemostaza - teoria, diagnostyka zaburzeń. • Metody pomiarowe w badaniach układu krzepnięcia i fibrynolizy. • Płytkowe i naczyniowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie. • Wrodzone osoczowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Nabyte osoczowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Diagnostyka hemostazy u chorych “chirurgicznych”. • Diagnostyka hemostazy w chorobach narządowych (wątroba, nerki, itd.). • Diagnostyka hemostazy w położnictwie i ginekologii. • Diagnostyka hemostazy u chorych nowotworowych. • Zasady monitorowania leczenia przeciwkrzepliwego, fibrynolitycznego oraz

przeciwpłytkowego: dobór badań, interpretacja wyników.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • oceny czynników przedlaboratoryjnych i laboratoryjnych, wpływających na

wiarygodność wyników badań koagulologicznych, • pobierania krwi na badanie hemostazy, • wykonania badania standaryzowanego czasu krwawienia i interpretacji wyniku, • wykonania badań koagulologicznych (APTT, PT, TT czas lizy skrzepu euglobulin,

fibrynogen, ATIII, dimer-D, aktywność i/lub stężenie czynników krzepnięcia, czynność płytek) i interpretacji wyników,

• zbiorczej interpretacji wyników badań koagulologicznych, • tworzenia algorytmów postępowania diagnostycznego w rozpoznawaniu, różnicowaniu i

monitorowaniu leczenia zaburzeń hemostazy, • oceny wpływu leczenia heparyną i doustnymi antykoagulantami na wyniki badań (PLT,

INR, APTT(R), • posługiwania się metodami zapewniającymi jakość badań koagulologicznych,



CMKP 2004 22

• oceny wiarygodności badań koagulologicznych, • prowadzenia dokumentacji laboratoryjnej w pracowni hemostazy.

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 3 miesiące. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium medyczne z pracownią hemostazy. 2) Staż kierunkowy w pracowni diagnostyki trombofilii Program stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny uzupełni wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych oraz diagnostyki trombofilii, wyszczególnionych w programie specjalizacji. Zapozna się z wyposażeniem, organizacją pracy i kontrolą jakości prowadzoną w pracowni diagnostyki trombofilii oraz nabędzie umiejętności praktyczne objęte programem stażu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę • Przyczyny i diagnostyka wrodzonej trombofilii: niedobór naturalnych inhibitorów

krzepnięcia (antytrombiny III, białka C, białka S), oporność na aktywne białko C, mutacja Leiden genu czynnika V, polimorfizm genu protrombiny, zwiększona aktywność czynnika VII i VIII, hyperhomocysteinemia).

• Nabyta trombofilia – zespół antyfosfolipidowy, laboratoryjne kryteria diagnostyczne (diagnostyka antykoagulanta toczniowego, przeciwciał antyfosfolipidowych i antykardiolipinowych).


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • wykonania oraz interpretacji wyników badań objętych programem kursu (z wyjątkiem

badań genetycznych i oznaczania stężenia homocysteiny).

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 2 tygodnie. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium diagnostyczne, które ma możliwość realizacji programu specjalizacji w tym zakresie. Moduł IV. Podstawy immunohematologii, transfuzjologii i transplantologii Cele modułu: Przyswojenie zasad pracy pracowni immunohematologii oraz specyfiki badań laboratoryjnych związanych z procedurami leczenia preparatami krwiopochodnymi, aferezami leczniczymi, przeszczepianiem szpiku i komórek krwiotwórczych z krwi obwodowej oraz pępowinowej. Nabycie umiejętności praktycznych objętych programem tego modułu.

Moduł realizowany jest w formie 2 kursów specjalizacyjnych i 2 staży kierunkowych.



CMKP 2004 23

1) Kurs specjalizacyjny: “Immunohematologia i transfuzjologia” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Zróżnicowanie antygenowe krwinek czerwonych, płytek krwi, granulocytów, metody

serologiczne i molekularne ich oznaczania. • Alloimmunizacja i autoimmunizacja w zakresie komórek krwi. • Preparaty krwiopochodne: charakterystyka, preparatyka i zasady stosowania. • Zasady i stosowane metody zapewniające bezpieczeństwo i skuteczność przetaczania

preparatów krwinek, w tym płytek krwi. • Konflikty matczyno-płodowe w zakresie komórek krwi – metody diagnostyczne

(serologiczne i molekularne, nieinwazyjne i inwazyjne). • Nowoczesne metody immunologiczne i molekularne stosowane w transfuzjologii. • Diagnostyka i monitorowanie powikłań poprzetoczeniowych i poprzeszczepowych. • Przeciwciała indukowane lekami. • Wskazania do aferez leczniczych (leukafereza, erytrocytafereza, trombocytafereza,

plazmafereza, granulocytafereza).

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • oznaczania grup krwi, • wykrywania i identyfikacji allo- i autoprzeciwciał czerwonokrwinkowych, • wykonania próby zgodności przed przetoczeniem krwi, • wykonania testów przesiewowych dla diagnostyki nocnej napadowej hemoglobinurii, • wykrywania przeciwciał antylimfocytarnych, • wykrywania przeciwciał przeciwpłytkowych, • wykonania reakcji PCR, • wykonania testu glicerolowego.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, II rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w akredytowanych jednostkach krwiodawstwa i krwiolecznictwa, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy teoretycznej i sprawdzian praktyczny z wykonania procedur objętych programem kursu.

2) Kurs specjalizacyjny: “Przeszczepianie komórek krwiotwórczych” Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Koncepcja krwiotwórczej komórki macierzystej. • Podścielisko krwiotwórcze. • Szeregi rozwojowe i kinetyka komórek krwi. • Regulacja krwiotworzenia przez cytokiny i cząstki adhezyjne. • Geny regulujące krwiotworzenie, onkogeny i antyonkogeny.



CMKP 2004 24

• Apoptoza. • Źródła komórek krwiotwórczych, ich zalety i ograniczenia. • Wskazania do przeszczepiania allogenicznych i autologicznych komórek

krwiotwórczych. • Zasady poszukiwania dawcy komórek krwiotwórczych. • Badania laboratoryjne w kwalifikacji do przeszczepień komórek krwiotwórczych auto- i

allogenicznych. • Badania laboratoryjne w prowadzeniu chorych po przeszczepieniu komórek

krwiotwórczych. • Zasady preparowania komórek krwiotwórczych. • Zasady zamrażania, przechowywania i rozmrażania komórek krwiotwórczych. • Układ HLA, metody serologiczne i molekularne ich oznaczania. • Aspekty prawne pobierania, przechowywania i przeszczepiania komórek krwiotwórczych.

Umiejętności praktyczne W czasie kursu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętność: • interpretacji badań HLA w doborze dawcy i biorcy komórek krwiotwórczych. • oceny potencjału proliferacyjnego w materiale przeszczepowym.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 5 dni, II rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: akredytowane ośrodki przeszczepiania szpiku po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: a) kolokwium z wiedzy objętej programem kursu przeprowadzane przez kierownika kursu, b) potwierdzenie wykonania procedur objętych programem kursu.

1) Staż kierunkowy w regionalnym centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa Cel stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny przyswaja zasady pracy w pracowni immunohematologii oraz specyfiki badań laboratoryjnych związanych z procedurami leczenia preparatami krwiopochodnymi, aferezami leczniczymi, przeszczepianiem szpiku i komórek krwiotwórczych. Nabywa umiejętności praktyczne objęte programem tego modułu.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Zróżnicowanie antygenowe krwinek czerwonych, płytek krwi, granulocytów, metody

serologiczne i molekularne ich oznaczania. • Alloimmunizacja i autoimmunizacja w zakresie komórek krwi. • Konflikty matczyno-płodowe w zakresie komórek krwi – metody diagnostyczne

(serologiczne i molekularne, nieinwazyjne i inwazyjne). • Preparaty krwiopochodne: charakterystyka, preparatyka i zasady stosowania. • Zasady i stosowane metody zapewniające bezpieczeństwo i skuteczność przetaczania

preparatów krwinek, w tym płytek krwi. • Nowoczesne metody immunologiczne i molekularne stosowane w transfuzjologii.



CMKP 2004 25

• Diagnostyka i monitorowanie powikłań poprzetoczeniowych i poprzeszczepowych. • Przeciwciała indukowane lekami. • Wskazania do aferez leczniczych (leukafereza, erytrocytafereza, trombocytafereza,

plazmafereza, granulocytafereza).


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • oznaczania grup krwi, • wykrywania i identyfikacji allo- i autoprzeciwciał czerwonokrwinkowych, • wykonania próby zgodności przed przetoczeniem krwi, • wykonania testów przesiewowych dla diagnostyki nocnej napadowej hemoglobinurii, • wykrywania przeciwciał antylimfocytarnych, • wykrywania przeciwciał przeciwpłytkowych, • wykonania reakcji PCR, • wykonania testu glicerolowego,

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 4 tygodnie. Miejsce stażu: Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. 2) Staż kierunkowy w ośrodku przeszczepiania szpiku Cel stażu W ramach stażu diagnosta uzupełnia wiedzę z zakresu wiadomości ogólnych (hematopoeza) oraz opanowuje zasady pracy w laboratorium przygotowującym komórki krwiotwórcze do zabiegów przeszczepień autologicznych oraz allogenicznych.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę.

• Program poszukiwania i dobór dawcy szpiku. • Badania laboratoryjne w kwalifikacji do przeszczepień auto- i allogenicznych. • Badania laboratoryjne w prowadzeniu chorych po przeszczepieniu komórek autologicznym

i allogenicznym. • Pobieranie krwiotwórczych komórek macierzystych ze szpiku, krwi obwodowej oraz krwi

pępowinowej. • Otrzymywanie limfocytów dawcy dla przetoczenia biorcy przeszczepu komórek

krwiotwórczych. • Preparowanie komórek krwiotwórczych do przeszczepień autologicznych. • Preparowanie komórek krwiotwórczych do przeszczepień allogenicznych. • Zamrażanie, przechowywanie i rozmrażanie komórek krwiotwórczych.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • wykonania hodowli komórek krwiotwórczych,



CMKP 2004 26

• oceny morfologicznej kolonii krwiotwórczych i interpretacji wyniku, • oceny ilościowej komórek CD34 dodatnich w materiale transplantacyjnym.

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur. Czas trwania stażu: 4 tygodnie. Miejsce stażu: akredytowane laboratorium diagnostyczne, które ma możliwość realizacji programu stażu. Moduł V. Organizacja laboratorium hematologicznego Cele modułu Zapoznanie się z zasadami organizacji laboratorium hematologicznego i systemem sterowania jakością. Zapoznanie się z zasadami funkcjonowania opieki nad pacjentem hematologicznym, procedurami diagnostyki przedlaboratoryjnej, trybem zleceń, zasadami planowania procedur diagnostycznych, leczniczych i monitorujących skuteczność leczenia oraz zasadami komunikacji oddział – laboratorium w przypadku zleceń pilnych, rutynowych i uzgadnianych. Nabycie umiejętności praktycznych objętych programem tego modułu.

Moduł realizowany jest w formie 1 kursu specjalizacyjnego i 1 stażu kierunkowego. 1) Kurs specjalizacyjny: “Zasady organizacji pracy i zarządzania w laboratorium

medycznym. Systemy sterowania jakością”. Zakres wiedzy

W czasie kursu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę • Struktura organizacyjna laboratorium jako wypadkowa wiedzy medycznej i rachunku

ekonomicznego (organizacja pracy, określenie zadań i odpowiedzialności, obieg informacji, dobór badań i ich walidacja, rejestracja i archiwizacja wyników, wyliczanie kosztów badań oraz zasady bezpieczeństwa pracy dla pacjentów i personelu).

• Wdrażanie systemu sterowania jakością zgodnie z normą ISO/ EN/PN 15 189 i opracowanie księgi jakości.

• Walidacja badań oferowanych przez laboratorium po rozpoznaniu oczekiwań zleceniodawcy: − techniki instrumentalne w laboratorium hematologicznym (zastosowanie wirówek,

łaźni wodnych, spektrofotometrów, aparatów do barwienia rozmazów), − automatyzacja w laboratorium hematologicznym, techniki pomiarowe (typy

analizatorów hematologicznych, koagulologicznych, cytometrów przepływowych) − personel: wykształcenie i kompetencje, − szacowanie budżetu niepewności fazy przedanalitycznej i postanalitycznej (ocena

wiarygodności badań, czynniki wpływające na wynik badania laboratoryjnego z uwzględnieniem błędów analitycznych i pozaanalitycznych, pojęcie zmienności wewnątrz- i międzyosobniczej oraz rytmów biologicznych, interferencje zewnątrz- i wewnątrzpochodne (czynniki środowiskowe, leki) wpływające na wynik laboratoryjny, ocena wiarygodności wyników i ich użyteczności diagnostycznej.



CMKP 2004 27

− sposoby wyznaczania zakresów wartości referencyjnych, wartości decyzyjne, dopuszczalne granice błędów, sposoby ich definiowania i oceny, procedury naprawcze, pojęcie czułości, swoistości diagnostycznej oraz wartości predykcyjnej, interpretacja krzywych ROC.

• Procedury ogólne (zasady pobierania, transportu i przechowywania materiału z uwzględnieniem przygotowania pacjenta, doboru odpowiednich antykoagulantów i środków konserwujących, zasady pracy z materiałem biologicznym, systemy informatyczne w laboratorium hematologicznym).

• Akredytacja w medycznym laboratorium diagnostycznym. Procedury uzyskiwania certyfikatu.

Wskazówki dotyczące sposobu realizacji programu kursu Czas trwania kursu: 4 dni, III rok specjalizacji. Miejsce kształcenia: w jednostkach akredytowanych, po zatwierdzeniu przez konsultanta krajowego. Forma zaliczenia kursu: kolokwium z wiedzy objętej programem kursu, przeprowadzane przez kierownika kursu.

1) Staż kierunkowy w oddziale hematologii Cel stażu W ramach stażu diagnosta laboratoryjny poznaje sposób pracy oddziału hematologicznego, zasady funkcjonowania opieki nad pacjentem hematologicznym, procedury diagnostyki przedlaboratoryjnej, tryb zleceń, zasady planowania procedur diagnostycznych, leczniczych i monitorujących skuteczność leczenia oraz zasady komunikacji oddział-laboratorium w przypadku zleceń pilnych, rutynowych i uzgadnianych.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny opanuje przedstawioną poniżej wiedzę. • Niedokrwistości: podziały, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie

leczenia niedokrwistości niedoborowych, hemolitycznych, pokrwotocznych, hipo- i aplastycznych.

• Zaburzenia gospodarki żelazem - laboratoryjna ocena zasobów Fe w ustroju. • Hemoglobinopatie, talasemie, enzymopatie krwinkowe: podziały, patogeneza,

diagnostyka, różnicowanie. • Pancytopenie i granulocytopenie: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Morfologiczne i czynnościowe zaburzenia w układzie białokrwinkowym. • Małopłytkowości: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie

leczenia. • Niedobory odporności wrodzone i nabyte: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie, monitorowanie leczenia. • Przewlekłe zespoły mieloproliferacyjne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia.



CMKP 2004 28

• Zespoły mielodysplastyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

• Ostre białaczki nielimfoblastyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

• Ostre białaczki limfoblastyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

• Chłoniaki ziarnicze i nieziarnicze: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

• Gammapatie mono- i poliklonalne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

• Przewlekłe białaczki limfatyczne: podział, patogeneza, diagnostyka, czynniki rokownicze, różnicowanie, monitorowanie leczenia.

• AIDS: patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia. • Płytkowe i naczyniowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka,

różnicowanie. • Wrodzone osoczowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Nabyte osoczowe skazy krwotoczne: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie,

monitorowanie leczenia. • Trombofilie: podział, patogeneza, diagnostyka, różnicowanie, monitorowanie leczenia. • Żylna choroba zatorowo-zakrzepowa - klinika, diagnozowanie, leczenie. • Zasady monitorowania leczenia przeciwkrzepliwego, fibrynolitycznego oraz

przeciwpłytkowego: dobór badań, interpretacja wyników. • Powikłania hematologiczne w przebiegu chorób o różnej etiologii. • Tryb zleceń w oddziale hematologicznym, komunikacji oddział-laboratorium w

przypadku zleceń pilnych, rutynowych i uzgadnianych. • Strategia leczenia i diagnostyki nowotworowych chorób krwi. • Zasady doboru badań przydatnych w rozpoznawaniu i kontroli efektywności leczenia

nowotworowych i nienowotworowych chorób krwi oraz zaburzeń hematologicznych występujących w pierwotnych schorzeniach innych narządów.


W czasie stażu diagnosta laboratoryjny nabędzie umiejętności: • oceny czynników pozalaboratoryjnych, wpływających na wiarygodność wyników badań, • interpretacji wyników badań morfologicznych, cytologicznych (leukogram, mielogram,

cytochemia, immunofenotypowanie), biochemicznych, koagulologicznych, • oceny wpływu i dynamiki zastosowanego leczenia substytucyjnego, cytoredukcyjnego lub

przeciwzakrzepowego na wyniki laboratoryjne (decyzyjne wartości Hb, leukocytów, płytek krwi, % młodych granulocytów, wartości INR, APTT(R) itd., decydujące o kontynuowaniu lub przerwaniu leczenia),

• oceny potrzeb zleceniodawcy związanych z wynikiem badania (wynik jako wypadkowa informacji i nośnika).

Forma zaliczenia stażu u kierownika stażu: a) kolokwia z wiedzy teoretycznej b) potwierdzenie znajomości wyżej wymienionych procedur.



CMKP 2004 29

Czas trwania stażu: 3 miesiące. Miejsce stażu: akredytowana klinika hematologii. 4. FORMY I METODY SAMOKSZTAŁCENIA

Diagnosta laboratoryjny specjalizujący się w laboratoryjnej hematologii medycznej powinien systematycznie kształcić się – uczestniczyć w konferencjach, seminariach, posiedzeniach szkoleniowych, zbierać piśmiennictwo, pogłębiać wiedzę przez stałe śledzenie literatury fachowej a także korzystać z innych form zdobywania wiedzy wskazanych przez kierownika specjalizacji.

Przygotowanie pracy poglądowej Specjalizujący się diagnosta laboratoryjny zobowiązany jest do przygotowania pod kierunkiem kierownika specjalizacji pracy poglądowej lub oryginalnej, w której będzie głównym autorem, z dziedziny laboratoryjnej hematologii medycznej oraz opublikowanie jej w czasopiśmie lub wygłoszenia w formie referatu na posiedzeniu towarzystwa naukowego, konferencji lub w czasie innego posiedzenia.

Uczestniczenie w działalności edukacyjnej towarzystw naukowych Specjalizujący się diagnosta laboratoryjny powinien brać udział we wskazanych przez kierownika specjalizacji wybranych kursach, seminariach, posiedzeniach, sympozjach, konferencjach lub innych formach kształcenia, organizowanych przez Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów, lub inne towarzystwa naukowe, dotyczących problematyki laboratoryjnej hematologii medycznej, w tym: uczestnictwo w przynajmniej jednym Krajowym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów, uczestnictwo w przynajmniej jednym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej oraz uczestnictwo w posiedzeniach Oddziałów Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej.

Studiowanie piśmiennictwa Diagnosta laboratoryjny w toku całego procesu specjalizacyjnego jest zobowiązany pogłębiać wiedzę przez stałe śledzenie i studiowanie literatury fachowej polskiej lub obcojęzycznej dotyczącej laboratoryjnej hematologii medycznej.

Zalecane piśmiennictwo

Monografie i podręczniki:

1. Dąbrowski Z. Fizjologia krwi. Wybrane zagadnienia. PWN, Warszawa, 1998. 2. Dmoszyńska A, Robak T.: Podstawy Hematologii”. Wyd. Czelej, Lublin 2003. 3. Hołowiecki J: Choroby układu krwiotwórczego w Choroby wewnętrzne t. 2, Januszewicz

W., Kokot F. (red). PZWL, Warszawa, 2001. 4. Jędrzejczak WW, Podolak-Dawidziak M. (red): Standardy w hematologii, Volumed,

Wrocław 2000. 5. Krzakowski M (red.): Onkologia kliniczna, Borgis, Warszawa, 2001. 6. Lewandowski K, Hellman A: Cytologiczny atlas hematologiczny. Via Media, Gdańsk

1999. 7. Łopaciuk S (red.): Zakrzepy i zatory. Wydanie II, PZWL, Warszawa 2002.



CMKP 2004 30

8. Łopaciuk S: Zaburzenia krzepnięcia krwi, w Choroby wewnętrzne, t.2, Januszewicz W., Kokot F. (red):. PZWL, Warszawa, 2001.

9. Mariańska B., Fabijańska-Mitek J., Windyga J.: Badania laboratoryjne w hematologii. PZWL, Warszawa, 2003.

10. Mintz PD (red.) Leczenie krwią. Zasady postępowania leczniczego. ST PTHiT, Warszawa, 2001.

11. Pawelski S.: Diagnostyka laboratoryjna w hematologii. PZWL, Warszawa, 1990. 12. Robak T (red.) Hematologia kliniczna w zarysie. Akademia Medyczna w Łodzi, 1998. 13. Skotnicki AB, Nowak WS: Podstawy hematologii dla studentów i lekarzy. Medycyna

Praktyczna, Kraków 1998. 14. Skotnicki AB, Sacha T: Zaburzenia krzepnięcia krwi. Medycyna Praktyczna, Kraków,

1997. 15. Sułek K (red.): Hematologia. Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław, 2000. 16. Zawilska K: Płytkowe i naczyniowe skazy krwotoczne. w Choroby wewnętrzne t. 2.

Januszewicz W., Kokot F. (red), PZWL, Warszawa, 2001.

Czasopisma: 1. Acta Haematologica Polonica 2. Badanie i Diagnoza 3. Blood 4. Diagnostyka Laboratoryjna 5. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 6. Przegląd Lekarski 7. Seminars in Hematology 8. Thrombosis and Haemostasis

Szczegółowe wskazówki odnośnie aktualnego piśmiennictwa powinien diagnosta laboratoryjny otrzymać od kierownika specjalizacji. 5. METODY OCENY WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI PRAKTYCZNYCH A) Kolokwia i sprawdziany umiejętności praktycznych

Specjalizujący się diagnosta laboratoryjny zdaje kolokwia: - po każdym kursie specjalizacyjnym z zakresu wiedzy objętej programem kursu - u

kierownika kursu; - po każdym stażu kierunkowym z zakresu wiedzy i umiejętności praktycznych

objętych programem stażu - u kierownika specjalizacji lub osoby przez niego wyznaczonej,

- na koniec podstawowego stażu specjalizacyjnego – kolokwium końcowe u kierownika specjalizacji.

B) Sprawdziany umiejętności praktycznych Ocena umiejętności praktycznych jest przeprowadzana w trakcie trwania specjalizacji przez kierownika specjalizacji i kierownika stażu/kursu, lub osoby przez nich wskazane.

C) Ocena znajomości piśmiennictwa Diagnosta laboratoryjny przedstawia sprawozdanie z przeglądu literatury fachowej - 1 raz w roku. Oceny dokonuje kierownik specjalizacji.



CMKP 2004 31

D) Ocena publikacji Oceny i zaliczenia przygotowanej publikacji dokonuje kierownik specjalizacji. Jeżeli praca nie została opublikowana, po ocenie przez kierownika specjalizacji powinna być załączona do dokumentów zakończenia specjalizacji.

E) Ocena uczestniczenia w działalności edukacyjnej towarzystw naukowych Zaliczenia uczestniczenia w wybranych formach kształcenia organizowanych przez Polskie Towarzystwo Hematologów i Transfuzjologów, lub inne towarzystwa naukowe dokonuje kierownik specjalizacji w oparciu o zaświadczenie towarzystwa naukowego.

6. ZNAJOMOŚĆ JĘZYKÓW OBCYCH

Specjalizujący się powinien wykazać się czynną znajomością przynajmniej jednego z następujących języków: angielskiego, francuskiego, niemieckiego hiszpańskiego lub rosyjskiego, w stopniu umożliwiającym:

a) rozumienie tekstu pisanego, w szczególności literatury fachowej, b) porozumiewanie się z pacjentami, diagnostami laboratoryjnymi i przedstawicielami innych zawodów medycznych.

Obowiązuje zaliczenie znajomości języka obcego w studium języków obcych uczelni medycznych.

7. PAŃSTWOWY EGZAMIN SPECJALIZACYJNY Specjalizacja z laboratoryjnej hematologii medycznej kończy się złożeniem egzaminu państwowego. Egzamin państwowy składa się z trzech części – egzaminu testowego, egzaminu praktycznego i egzaminu ustnego. Egzamin testowy przeprowadzany jest przed egzaminem praktycznym i jego pozytywny wynik jest warunkiem dopuszczenia do egzaminu praktycznego. Pozytywny wynik egzaminu praktycznego dopuszcza do egzaminu ustnego.

Egzamin testowy Celem egzaminu testowego jest ocena wymaganej od specjalisty wiedzy teoretycznej będącej przedmiotem specjalizacji punkt 1. C. Egzamin testowy polega na rozwiązaniu zestawu pytań wielokrotnego wyboru.

Egzamin praktyczny Celem egzaminu praktycznego jest ocena wymaganych od specjalisty umiejętności praktycznych wymienionych w punkcie 2. D. Egzamin praktyczny polega na:

• ocenie 2 leukogramów i 2 mielogramów, • samodzielnej analizie przypadku: ocenie wyników badań, ustaleniu wstępnego rozpoznania

i wykazania się znajomością objawów klinicznych, • zaplanowaniu laboratoryjnej strategii diagnostycznej w wybranych chorobach krwi.

Egzamin ustny Egzamin ustny ma za zadanie wykazać umiejętność posługiwania się nabytą wiedzą w rozwiązywaniu problemów, z którymi kandydat będzie się stykał w praktyce zawodowej. Egzamin ustny polega na udzieleniu odpowiedzi na losowo wybrany zestaw pytań problemowych obejmujących zakres wiedzy określony w programie specjalizacji.



CMKP 2004 32

8. EWALUACJA PROGRAMU SPECJALIZACJI Program specjalizacji będzie okresowo poddawany weryfikacji i co najmniej raz na 5 lat modyfikowany przede wszystkim w związku z postępami wiedzy i koniecznością ciągłego doskonalenia procesu specjalizacji diagnostów laboratoryjnych - po zasięgnięciu opinii nadzoru specjalistycznego, Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych, właściwego towarzystwa naukowego, CMKP i Ministerstwa Zdrowia. Aktualna, obowiązująca specjalizujących się diagnostów laboratoryjnych wersja programu specjalizacji w zakresie laboratoryjnej hematologii medycznej, jest dostępna na stronie Internetowej CMKP: www.cmkp.edu.pl .



CMKP 2004 33

Aneks 1 STANDARDY KSZTAŁCENIA SPECJALIZACYJNEGO Kadra prowadząca kształcenie 1) Specjalizację w laboratoryjnej hematologii medycznej może prowadzić szkoła wyższa

(jednostka kształcąca), która prowadzi studia na kierunku analityka medyczna. 2) Jednostka kształcąca zapewnia kadrę dydaktyczną posiadającą merytoryczną wiedzę i

umiejętności praktyczne związane z realizowanym programem specjalizacji, stanowiące gwarancję wysokiego poziomu kształcenia.

3) Kursy oraz staże kierunkowe prowadzą nauczyciele akademiccy oraz inni pracownicy z wyższym wykształceniem, posiadający umiejętności praktyczne związane z realizowanym programem kursu lub stażu kierunkowego, z którymi jednostka kształcąca podpisała umowę na realizację kursu lub stażu.

4) Jednostka specjalizująca zapewnia, co najmniej: a. jednego pracownika posiadającego tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora

habilitowanego, prowadzącego działalność dydaktyczną i naukową w dziedzinie związanej z realizacją programu specjalizacji,

b. trzech nauczycieli akademickich posiadających stopień naukowy doktora w dziedzinach związanych z realizacją programu, prowadzących działalność naukową i dydaktyczną, w tym dwóch specjalistów z hematologii lub laboratoryjnej hematologii medycznej lub diagnostyki laboratoryjnej/analityki klinicznej, prowadzących działalność usługową zgodną z programem specjalizacji.

5) Opiekunem stażu kierunkowego może być osoba posiadająca tytuł specjalisty w danej dziedzinie, lub która posiada stopień naukowy doktora i prowadzi działalność naukową i badawczą w zakresie tej specjalności.

6) Kierownikiem specjalizacji jest osoba, która posiada tytuł specjalisty w hematologii lub laboratoryjnej hematologii medycznej lub diagnostyki laboratoryjnej/analityki klinicznej lub osoba, o której mowa w § 35.1, rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 kwietnia 2004 w sprawie specjalizacji i uzyskiwania tytułu specjalisty przez diagnostów laboratoryjnych.

Baza dydaktyczna 1) Baza dydaktyczna do zajęć i staży powinna być dostosowana do liczby osób specjalizujących

się. Kształcenie specjalizacyjne powinno odbywać się w placówkach posiadających: • sale seminaryjno-wykładowe i ćwiczeniowe stosownie wyposażone w niezbędne pomoce

dydaktyczne (sprzęt audiowizualny i komputerowy, ekrany, tablice, rzutniki do folii, rzutniki multimedialne),

• pracownie specjalistyczne wyposażone w specjalistyczny sprzęt i aparaturę, • bibliotekę i czytelnię posiadające zalecane w programie specjalizacji piśmiennictwo,

dostęp do Internetu. 2) Zajęcia teoretyczne i praktyczne (kursy, szkolenia w ramach modułów) mogą odbywać się we

właściwych tematycznie jednostkach organizacyjnych wyższych uczelni medycznych i instytutów naukowo-badawczych w resorcie zdrowia.

3) Jednostka kształcąca zapewnia, odpowiednie do liczby osób specjalizujących się, miejsce odbywania kursów oraz staży kierunkowych, uwzględniając właściwy sposób wyposażenia



CMKP 2004 34

stanowisk pracy w sprzęt niezbędny do kształcenia umiejętności praktycznych objętych programem specjalizacji.

4) Staże kierunkowe oraz kursy organizowane poza strukturą jednostki kształcącej odbywają się na podstawie umowy zawartej pomiędzy jednostką kształcącą a podmiotem prowadzącym te formy zdobywania wiedzy i umiejętności praktycznych.

5) Miejscem podstawowego stażu specjalizacyjnego (miejscem zdobywania niezbędnego doświadczenia zawodowego) jest miejsce pracy, którym może być jednostka prowadząca działalność diagnostyczną dla oddziałów szpitali i oddziałów klinicznych, w tym oddziału lub kliniki i poradni hematologicznej.

Sposób realizacji programu specjalizacji 1) Jednostka kształcąca zapewnia sprawną organizację procesu dydaktycznego oraz prowadzi w

sposób ciągły wewnętrzny system oceny jakości kształcenia specjalizacyjnego. 2) Realizacja programu specjalizacji uwzględnia aktualną wiedzę, osiągnięcia teorii i praktyki

oraz wyniki badań naukowych istotnych dla specjalizacji w zakresie laboratoryjnej hematologii medycznej.

3) Dobór metod kształcenia jest właściwy dla realizowanych celów kształcenia. 4) Realizacja programu specjalizacji odbywa się na podstawie harmonogramu zajęć

opracowanego w formie pisemnej. 5) Ocena wiedzy i nabytych umiejętności uwzględnia metody oceny wiedzy i umiejętności

praktycznych określonych w programie specjalizacji. 6) Jednostka kształcąca prowadzi dokumentację przebiegu specjalizacji. Wewnętrzny system oceny jakości kształcenia specjalizacyjnego Przedmiotem oceny jakości kształcenia jest:

• zakres informacji przekazanej osobom specjalizującym się o przebiegu specjalizacji, programie specjalizacji, harmonogramie kursów i staży kierunkowych, sposobie oceniania,

• stopień przydatności przekazywanej wiedzy oraz umiejętności praktycznych, • sposób prowadzenia zajęć, stosowane metody kształcenia i pomoce dydaktyczne.

Specjalizujący się będą objęci sondażem (drogą anonimowej ankiety) o poziomie i jakości kształcenia (przygotowaniu kadry, bazy, programu itp.), na podstawie wyników sondażu proces studiów specjalizacyjnych w zakresie laboratoryjnej hematologii medycznej będzie w razie potrzeby modyfikowany.

Documents

LABORATORYJNEJ HEMATOLOGII MEDYCZNEJ...2. Immunologia: odporność komórkowa i humoralna z uwzględnieniem stosowanych testów diagnostycznych, główny układ antygenów tkankowych,