Makam Mziinde Ahenkler ve SeslerUd Akorduna likin Baz Gzlem ve Bilgiler

A) Durum

Krk elli yl nce evremdeki bir ok kii gibi her frsatta radyo dinleyen biriydim. zellikle radyo tiyatrosunu, haberleri, futbol malarn ve elbette mzik programlarn karmamaya alrdm.

1960larn ortalarndan itibaren radyoda alnan arklarn beste ve gftelerinin kimlere ait olduunu ve makamlarn, nce Ziraat Bankasnn bir avuca sabilecek byklkteki ajandalarna, daha sonra daha byk defterlere ve bilgisayar dosyalarna not etmeye baladm. nternetin olaanst olanaklar sayesinde imdi artk aradm her trl bilgiye kolayca eriebiliyorum.

Ama bilgiye kolayca eriebilme imkan benim Makam Mzii ile ilgili olarak yeterli teorik bilgiyi edindiim anlamna gelmiyor. Aksine yeni eyler rendike kafam iyice karyor.

Mzik tarihilerinden bazlar yeryznn ilk mzisyenleri arasnda Orta Asyada yaayan atalarmzn da olduunu sylyorlar. almak iin aba gsterdiimiz udun benzerlerine de rastlanyor Orta Asyada, ilk alfabe esasl notaya da.

Notann mzik kltrnn gelimesinde ok nemli bir ilevi var. Sadece eserlerin kuaktan kuaa tanmasn salamyor, ayn zamanda seslere standart getiriyor.

Belirli sayda titreimi istenildiinde ve dzenli olarak yapabilen cihazlar olarak tanmlayabileceimiz mzik aletlerinin ortaya k, bunlarn, zellikle ayn anda alndklarnda, ayn sesleri karmalarn, yani akort edilmelerini de gerekli klyor. Bunun iin bir akort sesi seiliyor ve kullanlan mzik aleti ona gre ayarlanyor.

Akort ile birlikte, nota, bir eseri herkesin ayn sesleri kullanarak ve ayn melodiyi yaratarak icra etmesini, yani farkl mekanlarda bulunsalar dahi kiilerin kullandklar mzik aletlerinden ayn seslerin kmasn mmkn klyor.

Uygulamada bu pek kolay olmuyor, zellikle ud gibi ok telli bir alet kullanyor iseniz.

Niin kolay deil?

-Tellerin says ve akort edili esaslar yakn zamana kadar sk sk deimitir.

-Tanbur ve keman gibi baka baz enstrmanlara nazaran tel says fazladr.

-Yaps itibariyle akordu abuk bozalan bir algdr.

-Benimsenen ve yaygn olarak kullanlan akort (ahenk) sistemi son derece karmaktr. Bir rnek vermek gerekirse; udumuzun bolahenk ahengine gre 220 frekansllasesi verecek ekilde akort ettiimiz ancak neva, kz neyi ve re gibi isimler verdiimiz 2. telinden kan sese deil, 3. telinden kan 165 frekansl mi sesineladiyoruz. Bunun sonucu uzun sredir uyguladmz bat mzii notalama sistemine gre banda sol anahtar bulunan bir portede alttan 3. aralkta yer alan lanotasn yerinden almak iin lasesini veren 2. teli deil, mi sesini veren 3.teli titretiyoruz. Bu ses arky syleyen soliste uymaz ise drt ses deyip si sesine akortlanan 4. teli kullanyoruz. Ne yerinden deyip yerinden alyoruz, ne drt ses deyip drt ses pesten.

Bu karmaay aklamak iin deniliyor ki, insanlar bir eseri seslendirirken ok farkl zellikte sesler karrlar. Kadn sesi ile erkek sesi arasnda olduu gibi ayn cinsten insanlar arasnda da ok byk ses farkllklar vardr. Buna karlk udun ses kapasitesi 3 oktavdan ibarettir. Btn bu ve benzeri sebeplerle olabildiince ok kiinin sesine uygun bir ahenk-akort dzeni kullanmak gerekiyor. Mansur ve kz neyi gibi ahenklerde seslerin tizlii nedeniyle solistlere elik etmek zorlayor. Bu nedenle, notalar isimlendirmede mansur ahengine nazaran ses isimlerinde karklk yaratmasna ramen, yaygn olarak en pes sesleri elde ettiimiz bolahenk ahengine gre akortlanm enstrmanlar kullanlyor.

B) Aktarm ve Ahenk

Bat mziinde insan sesinin yer ald eserlerde her partisyon onu seslendirecek sanatnn ses yapsna bas, soprano, alto- gre besteleniyor.

Ayrca 20. yzyln banda oktav tampere sisteme tam olarak geilmesiyle birlikte eit aralkl 12 yarm sesten olumu, her ses iin kesin bir frekans deeri ortaya kmtr. Bu gelime aktarm (transpozisyon/grme) teknik olarak mmkn hale getirmitir.

Bizim mziimizde de eserin melodisinde bir deiiklik olmakszn baka bir perdeye aktarm mmkndr ve bu yola sklkla bavurulmaktadr. Bunu yapabilmek iin eserin icrasna balamadan nce yerinden, bir ses, drt ses gibi giderek yaygnlaan kavramlar ya da mstahsen, mansur, kz neyi gibi geleneksel ahenk isimleri kullanlarak uygun perdeler belirlenmektedir. Bylece ayr ayr partisyonlar yazlmadan da, her eseri, sesine uygun icra dzeyi belirlenerek, her sanat seslendirebilmektedir.

Ancak aktarm yaplrken baz glklerle karlalmaktadr.

Bunlarn ilki yukarda deinildii zere ses/nota/perde isimlerinin okluudur. Ama bundan daha nemlisi aktarmdan dolay zellikle baz perdelerde icrann bir hayli zorlaabilmesidir.

Makam Mziimizin en nemli sazlarndan biri olan ney aktarm konusunda istisnai bir zellie sahiptir. ok eskiden beri ana skala kabul edilen rast skalasnn tm sesleri iin ayr ayr boylarda retilen neyler kullanlarak ahenk, yani sabit perde ykseklii ve ona bal olarak aktarm ihtiyac karlanmaktadr. Neylerin eitleri ve ses dzenleriyle ilgili bilgiler iliik tabloda zetlenmitir. (Ek:1 Neyler ve Ahenkler)

Aktarmn yol at zorluklar nedeniyle, neyde olduu gibi utlarn farkl ahenklere-seslere gre akort edilmesi yoluna gidilebilmekte, baz icraclar ayn konserde birden fazla ut kullanmaktadrlar. (*)

Yukarda belirtildii zere bat mziinde her sesin kesin bir frekans deeri olduu halde makam mziimizde perdelerin sabit frekans deerleri yoktur. Perdeler birbirlerine olan uzaklklar, dier bir deyile frekans oranlar ile belirlenmektedirler. rnein kz neyi ahenginde rast perdesi 440 frekansl la sesine akort edildiinde bir sonraki dgah perdesinin frekans 440 saysnn 8e blnp 9la arplmas sonucu 495 olarak bulunmaktadr. Bat mziinde la sesinden sonra gelen si sesinin frekans ise 493,883 tr. Bu farkllk dier seslerde de vardr. (**)

Makam Mziinde 7si ana, 5i ara (mabeyin) olmak zere 12 ahenk kullanlmakta, nsfiye ile birlikte say 13e kmaktadr. Farkl ahenklerde perdeler ana skala olan rast skalas esas alnarak ve herbirinde 440 frekansl bir ses bulunmak zere belirlenmekte, rnein bolahenk ahenginde rast perdesibat mziinde re sesine tekabl eden 147 frekansna, neva perdesi de la sesine tekabl eden 220 frekansna gre dzenlenmektedir.

Geleneksel olarak ut telleri bir oktav pes akort edilmektedir. Buna gre, bolahenk ahenginde ahenklerin rast skalasndaki tamsaylara yuvarlatlm frekanslar, bu frekanslarn bat mziindeki isimleri, utta perdeler ve bunlarn makam mziindeki isimleri ile ses farklar ve sralar aadaki gibidir.

Ahengin AdFrekansBat M. smiUtta PerdeSes FarkSes Sras

Bolahenk147ReRast/Sol6 ses8(.) ses

Bolahenk-Davut Mabeyni156Mi bemolZirgle5,5 ses

Davut165MiDgah/La5 ses

ah176FaKrdi/Si4,5 ses

ah-Mansur Mabeyni185Fa diyezBuselik4ses

Mansur196Solargah/Do3,5 ses5(.) ses

Mansur-Kz Neyi Ma.208La bemolHicaz3 ses

Kz Neyi220LaNeva/Re2,5 ses4(.) ses

Kz Neyi-Mstah. Ma.235Si bemolHisar2 ses

Mstahsen247SiHseyni/Mi1,5 ses

Siprde/Mehtabiye262DoAcem/Fa1 ses

Siprde-Yldz Mabeyni278Do diyezEvi0,5 Ses

Bolahenk Nsfyesi293ReGerdaniye/SolYerindenYerinden

Yukardaki tabloda ahenklerin bir dierine nazaran ka ses tiz ya da pes olduklar grlmektedir. crann yaplaca perde seilirken notalar ka ses pesalnacak ise bolahenk nsfiyesi ahengine gre o ses aral kadar pes ses aral ya da ahengin ismi sylenmektedir. rnein, 1 ses pesten icra iin yerinde 1 ses ya da siprde;1,5 ses pesten icra iin yerinde 1,5 ses ya da mstahsen; 2,5 ses pesten icra iin (gerdaniye ile neva arasnda 2,5 ses fark olduu halde uygulamada ut tellerinin dzeni de dikkate alnarak 4 nc ses anlamnda) yerinden 4 ses,sadece 4 ses ya da kz neyi denilmektedir.

Ud tellerinin farkl ahenklere gre akortlanmasnda Ek:2 tabloda yer alan bilgilerden yararlanlabilir. Ana ahenkler olan bolahenk, davut, ah, mansur, kz neyi, mstahsen ve siprde ahenkleri iin rast perdesinin srasyla 147, 165, 176, 196, 220, 247 ve 262frekansa akort edilmesi gerekir.

Bat mziinde ana makam do majr tonudur. Bu nedenle do notas bir ok konuda esas alnmaktadr. Enstrmanlarn allmn dnda, yani bir ya da birka ses tiz ya da pes akort edilmeleri halinde do perdesinden elde edilen sese gre o enstrmana isim verilmektedir. Makam mziinde de sazlar argah perdesinden elde edilen sese gre isim almaktadr. rnein bolahenk akortta sol ud, kz neyi akortta re ud, mstahsen akortta mi ud gibi.

Ahenklerle ilgili olarak zet bilgiler iliik tablolarda gsterilmitir. (Ek: 3,4)

B) Ses Sistemimizdeki Karmakla are Aray: Yeni Perde simleri

ou zaman bir eyi anlamann, yaygnlatrmann ve asl nemlisi sevdirmenin yolu basitletirmekten geer. Bata resim olmak zere mimarlk dahil bir ok sanat dalnda ve elbette mzikte yaplan ve yaplmak istenilen ey, doadaki renkleri, biimleri ve sesleri kolay alglanabilir, gze ve kulaa ho gelir hale getirmektir.

Trk mziinde bu anlamda atlmas gereken en nemli admlardan birisi ses/perde isimleri konusunda kolay uygulanabilir, anlalabilir ve en nemlisi bize zg bir yap iin zm retmektir.

Uzunca bir sredir yesi olduumbir e-posta gurubunda (turkmusikisi@yahoogroups.com)yukarda deindiim konularla ilgili olarak zaman zaman ok ilgin gr ve neriler dile getirilmektedir. Yaklak 5 yl nce M. Kemal Karaosmanolu isimli bir mzisyen ahenklerle ilgili bir tartma dolaysyla notalama ve solfej sistemlerimizin de gndeme geldiini, sabit bir henk olmamas ve benzeri birok nedenle, Do-Re-Mi solfejinin bize uygun olmadn, bu isimlerin mutlak bir perdeyi anlatmadn vurgulayarak ve baka baz teknik gerekelerle nota/ses/perde isimlerindeki karkla ve notalara frekanslarna uymayan isimler koyma sorununa bir zm olarak Trk mzii perdelerinin ana skala olan rast skalasndaki isimlerden hareketle aadaki gibi isimlendirilmelerini nerdi:

Ra=Sol, D=La, Se=Si, Ca=Do, Ne=Re, H=Mi, Ve=Fa#.

rnek olarak Vasilaki'nin Krdlihicazkr Perevinin ilk notalarn verdi:

Se - Ne - Ca - Ne - Se - D - Ra - Ve - Ra - ...

nerisinin eletirilebilecek bir yn olarak, imdi olduu gibi, 440 (mansur ahenginde), 495 (kz neyi ahenginde), 587 (siprde ahenginde) ve 660 (bolahenk ahenginde) frekanslk seslere "d (la)" demek gibi bir durum ortaya kacan ve bunun en azndan mutlak iitme yetisinin gelimesini nleyebileceini belirtti.

M. Kemal Karaosmanolu, Ozan Yarmann neriyi destekleyerek oktavlk ses alannda oktavlara iaret etmek zere byk ve kk harflerin aadaki gibi kullanlmalarn nerdiini aklad:

RA-D-SE-CA-NE-HU-VE-Ra-D-Se-Ca-Ne-Hu-Ve-ra-d-se-ca-ne-hu-ve

Bu yeni perde adlarnn rast skalasndaki karlklarn iliik tabloda gstermeye altm. (Ek: 5)

Ra-D-Se Solfejinin ses sitemimizdeki karmakln giderilmesinde katks olacan dnyorum.

-------------------------------------------------------------------------------------

(*) Ahenk konusu Kantemirolu, Evliya elebi ve onlar takiben ok sayda yazar ve kuramcnn yaz ve kitaplarnda ele alnm, eitli ve birbirinden farkl ahenk merdivenleri nerilmitir. (Son yzylda tesbit edilen ahenklerin says 36y bulmaktadr! )

(**) Mziimizde kullanlan sazlar genellikle akort aleti ile ve batda kullanlan tampere seslere gre akortlanmakta, uygulama melekeli kulaklarn duyabilecei hatalara yol amaktadr. Bu nedenleteknik olarak, nefesli sazlarn dndaki sazlarda aktarm mmkn deildir. (Tanbur gibi icrann byk lde tek tel zerinde gerekletirildii sazlarda hata pay ok dktr.)

Yararlanlan Kaynaklar:

Bu notu hazrlarken bazlarnn isimlerini aada akladm mzisyen ve yazarlarn grlerinden yararlandm. Metni yazarken ayrntya girmekten kandm. Yorum ve deerlendirme hatalar bana aittir.

Ekrem Karadeniz, M. Kemal Karaosmanolu, Ylmaz ztuna, Erol Sayan, Mutlu Torun, mer Tulgan, Ozan Yarman

............................................................................

EKLER:

NEY ETLERTYPES of NEY

Bolhenk Nsfiye (Ana henk)505-525 mm.

Bolhenk-Siprde Mbeyni (Ara henk)545-565 mm.

Siprde (Ana henk)570-600 mm.

Mstahsen (Ara henk)605-635 mm.

Yldz (Ana henk)640-670 mm.

Kz (Ana henk)680-720 mm.

Kz-Mansur Mbeyni (Ara henk)730-760 mm.

Mansur (Ana henk)770-810 mm.

Mansur-ah Mbeyni (Ara henk)820-860 mm.

ah (Ana henk)865-890 mm.

Dvud (Ana henk)900-940 mm.

Dvud-Bolhenk Mbeyni (Ara henk)960-1000 mm.

Bolhenk (Ana henk)1010-1040 mm.

Bolhenk Nsfiye (Main harmony)505-525 mm.

Bolhenk-Siprde Mbeyni (Mid harmony)545-565 mm.

Siprde (Main harmony)570-600 mm.

Mstahsen (Mid harmony)605-635 mm.

Yldz (Main harmony)640-670 mm.

Kz (Main harmony)680-720 mm.

Kz-Mansur Mbeyni (Mid harmony)730-760 mm.

Mansur (Main harmony)770-810 mm.

Mansur-ah Mbeyni (Mid harmony)820-860 mm.

ah (Main harmony)865-890 mm.

Dvud (Main harmony)900-940 mm.

Dvud-Bolhenk Mbeyni (Mid harmony)960-1000 mm.

Bolhenk (Main harmony)1010-1040 mm.

TRK MSKS NN GELENEKSEL HENK SSTEM VE NEY ETLER The TRADITIONAL HARMONY SYSTEM in TURKISH CLASSICAL MUSIC and TYPES of NEY

Trk Msiksi nin Geleneksel henk Sistemi nden bahsederken ncelikle yzylmzn balarna kadar 700 yldr anlatlagelen, bugn ise tamamen uzaklalan geleneksel ses sistemimizden bahsetmek gerekir.When we speak of the traditional harmony system of Turkish Classical Music, we should first speak of the traditional sound system that had been narrated until the beginning of the century, but has been totally diverged today.

Elimizdeki kaynaklara gre ilk kez XIII. yzylda Safiyddn Abdl-mmn Urmev (1237-1294) (ztuna 1990) tarafndan anlatlan, bir sekizlinin on yedi arala blnd bu sistemde ana dizi (bugn kullandmz yazm sistemiyle) aadaki gibi gsterilebilir:In this system, explained first in 13th century by Safiyddn Abdl-mmn Urmev (1237-1294) (ztuna, 1990) according to the available resources, in which an octave is divided into seventeen intervals the main scale can be shown (with the present writing system) as follows:

Bu ana dizinin perdeleri nceleri srasyla Yegh, Dgh, Segh, argh, Pengh, egh, Heftgh ve Hetgh (1., 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. yer) adlaryla adlandrlrken, sonralar yine srasyla Yegh, Hseynaran, Irak, Rast, Dgh, Segh, argh ve Nev adlaryla adlandrlmtr (Tura 1988). Bu dizi bugn kullandmz sistemle T K S aralklaryla ifade edilen bir Rast drtlsnn tiz tarafna T K S T aralklaryla ifade edilen bir Rast belisinin eklenmesiyle olumu grnmektedir.Daha anlalr olabilmesi asndan diziyi Rast perdesine grrsek u ekilde olduunu grrz:The pitches of this main scale used to be called Yegh, Dgh, Segh, argh, Pengh, egh, Heftgh and Hetgh (1st, 2nd, 3rd, 4th, 5th, 6th, 7th and 8th place) respectively, but later they have been called Yegh, Hseynaran, Irak, Rast, Dgh, Segh, argh and Nev respectively (Tura 1988). It seems that this scale has been formed by adding a Rast fifth titled as T K S T to the higher end of a Rast fourth titled as T K S intervals in the system we use today. If we move the scale to the Rast pitch to make it more clear, we see that it is as follows:

Bu dizi (Yegh perdesinde) Rast makamn tam olarak ifade edebildii gibi eski nazariyat kitaplarnda Rast makam dizisinin nc perdesinde yarm yedenli karar eden Rast seyrinde bir makamdr diye tarif edilen Segh makamn da (Irak perdesinde) mkemmel ifade edebilmektedir.This scale (at Yegh pitch) not only accurately figures the Rast mode but also perfectly figures the Segh mode as well (at Irak pitch), which was described in old books of theory as a mode in the course of Rast that determines at half yeden at the third pitch of the Rast mode.

Tekrar eski yerinde incelemeye devam ettiimiz ses sistemimizin ana dizisi ayn zamanda sistemin asl diye adlandrlan perdelerinden olumaktadr.The main scale of our sound system that we continue to explore is at the same time formed of the pitches called asl.

Sistem yukarda grdmz asl perdelerin aralarndaki tam ikili aralklarn ikier; mcennep aralklarn ise (byk ve kk mcennep) birer rz perdeyle blnmesiyle on sekiz perdeye tamamlanmakta, dolaysyla on yedi eit olmayan arala blnmektedir.The system is completed to eighteen pitches by the splitting of full second intervals between the main pitches we have seen above by two pitches, and of mcennep intervals (big and small mcennep) by one rz (temporary) pitch. So it is divided into seventeen unequal pieces.

1Yegh 2Pest Beyt 3Pest Hisar 4Hseyn Aran 5Acem Aran 6Irak 7Rehvi8Rast 9r 10Zengle 11Dgh12Krd13Segh 14Bselik15argh 16Sab 17Uzzl18Nev

Sekizliyi eit olmayan on yedi arala blen bu sistem hesapa ak, ancak uygulamada kapal bir sistemdir. Sistemin kapan rz perdelerin aslnda (dar veya geni) birer frekans bandn yani, bir noktay deil; alt ucu, gbei ve st ucu olan bir blgeyi ifade etmesiyle mmkn olmaktadr. Ayn zamanda o henkte (veya akortta) yaplm neylere ismini de vermi olan Trk Mzii henk Sistemi, yukarda ksaca anlatmaya altmz geleneksel ses sistemimizden domaktadr.This system, which splits the eighth into seventeen unequal intervals, seems like an open system, but is a closed one in practice. The system is a closed one, because the rz pitches figure not a frequency band (narrow or wide), that is, a point, but a part with a lower and upper end, and a center. Turkish Classical Music Harmony System, which at the same time gives its name to the neys with the same harmony (or tune), stems from the traditional sound system that we have explained briefly above.

Ana dizinin I. perdesinin dizinin dier perdelerine uygulanmasyla Trk Mziinin Geleneksel henk Sistemi oluur.The Traditional Harmony System of Turkish Classical Music is formed by means of applying the first pitch of the main scale to the other pitches of the scale.

Ana dizinin I. derecesi olan Yegh perdesinin dizinin II. derecesi haline getirilmesi ile Siprde hengi elde edilmektedir Siprde harmony is obtained by turning the Yegh pitch, the first degree of the scale, into the second degree of the scale.

Bolhenk hengi (Yerinden) Bolhenk harmony (at its main position)

Siprde hengi ( Bir tam ikili -T- kadar pestten icr ettirir.)Ayn ekilde Yegh perdesinin dizinin III. derecesi haline gelmesi Yldz hengi dirSiprde harmony (makes perform at low as one full second -T-)Likewise, when the Yegh pitch becomes the 3rd degree of the scale, it is called Yldz harmony.

Yldz hengi ( T+K kadar pestten icr ettirir.)Yegh perdesinin dizinin IV. derecesi haline gelmesi ise Kz hengiYldz harmony (makes perform at as low as T+K )When the Yegh pitch becomes the 4th degree of the scale, it is called Kz harmony.

Kz hengi (T+K+S kadar pestten icr ettirir.)Yegh perdesinin dizinin V. derecesi haline gelmesiyle Mansur hengi oluur.Kz harmony (makes perform at as low as T+K+S)When the Yegh pitch becomes the 5th degree of the scale, it is called Mansur harmony.

Mansur hengi (T+K+S+T kadar pestten icr ettirir)Yegh perdesinin dizinin VI. derecesi haline gelmesi ah hengi dir.Mansur harmony (makes perform at as low as T+K+S)When the Yegh pitch becomes the 6th degree of the scale, it is called ah harmony.

ah hengi (T+K+S+T+K kadar pestten icr ettirir.)Yegh perdesinin dizinin VII. derecesi haline gelmesi ise Dvud hengi dir.ah harmony (makes perform at as low as T+K+S+T+K)When the Yegh pitch becomes the 7th degree of the scale, it is called Dvud harmony.

Dvud hengi (T+K+S+T+K+S kadar pestten icr ettirir.)Son olarak Yegh perdesinin dizinin VIII. derecesi (oktav) haline gelmesi ile Bolhenk hengi oluur.Dvud harmony (makes perform at as low as T+K+S+T+K+S)Finally, when the Yegh pitch becomes the 8th degree of the scale, it is called Bolhenk harmony.

Bolhenk hengi (T+K+S+T+K+S+T - oktav - kadar pestten icr ettirir.)Bolhenk harmony (makes perform at as low as T+K+S+T+K+S+T -octave-)

Bu henk sistemlerinin her biri iin imal edilmi olan neyler de o hengin adyla anlmaktadr (Siprde ney, Yldz ney, Kz ney, Mansur ney, ah ney, Dvud ney ve Bolhenk ney). Asl perdelere gre dzenlenmi olan ana henkler iin imal edilen bu neyler, ana neylerdir.Neys that are made for each of these harmony systems are named after the related harmony (Siprde ney, Yldz ney, Kz ney, Mansur ney, ah ney, Dvud ney and Bolhenk ney). Being made for the main harmonies, arranged according to the main pitches, are the main neys.

rz perdeler birer noktay deil birer frekans bandn ifade ettiinden, her biri iin ayr birer henk sistemi oluturulmam, sadece T ve K gibi geni aralklar iin birer ara henk sistemi oluturularak msikmiz 12 henk sistemiyle icr edile gelmitir.Because the temporary pitches denote frequency bands, instead of points, there is not separate harmony systems formed for each of them. Instead, our music has been performed with 12 harmony systems by constructing one mid harmony system for wide intervals like T and K.

1- Bolhenk

2- Bolhenk-Siprde Mbeyni

3- Siprde

4- Siprde-Yldz Mbeyni (Mstahsen)

5- Yldz

6- Kz

7- Kz-Mansur Mbeyni

8- Mansur

9- Mansur-ah Mbeyni

10- ah

11- Dvud

12- Dvud-Bolhenk Mbeyni

1- Bolhenk

2- Bolhenk-Siprde Mbeyni

3- Siprde

4- Siprde-Yldz Mbeyni (Mstahsen)

5- Yldz

6- Kz

7- Kz-Mansur Mbeyni

8- Mansur

9- Mansur-ah Mbeyni

10- ah

11- Dvud

12- Dvud-Bolhenk Mbeyni

Ara henklerde ise Yegh perdesi;Yegh pitch in mid harmonies;

Bolhenk-Siprde Mbeyninde I. ve II. derecelerin ortasnda kalmakta yani bir tam ikili araln yars kadar pestten icra edilmekte,InBolhenk-Siprde Mbeyniit remains between 1st and 2nd degrees, that is, it is played at a level as low as half of a whole second interval.

Siprde-Yldz Mbeyni nde II. ve III. derecelerin ortasnda kalmakta yani dizi bir tam ikili arala ilaveten ikili araln yars kadar ( tane tam ikili araln yars) pestten icra edilmekte,InSiprde-Yldz Mbeyniit remains between 2nd and 3rd degrees, that is, the scale is played at a level as low as half of a whole second interval (three halves of whole second interval) in addition to a whole second interval.

Kz-Mansur Mbeyni nde IV. ve V. derecelerin ortasnda kalmakta yani dizi bir tam drtlye ilaveten bir tam ikili araln yars kadar pestten icra edilmekte,InKz-Mansur Mbeyniit remains between 4th and 5th degrees, that is, the scale is played at a level as low as half of a whole second interval in addition to a whole fourth interval.

Mansur-ah Mbeyni nde V. ve VI. derecelerin ortasnda kalmakta yani dizi bir tam beliye ilaveten bir tam ikili araln yars kadar pestten icra edilmekte,InMansur-ah Mbeyniit remains between 5th and 6th degrees, that is, the scale is played at a level as low as half of a whole second interval in addition to a whole fifth interval.

Dvud-Bolhenk Mbeyni nde ise VII. ve VIII. derecelerin ortasnda kalmakta yani dizi bir tam sekizliden bir tam ikili araln yars kadar eksik pestten icra edilmektedir.InDvud-Bolhenk Mbeyniit remains between 7th and 8th degrees, that is, the scale is played at a level as low as a whole eighth interval minus half of a whole second interval.

Bu henklerin herbiri iin de ayn adlarla anlan birer ney imal edilmitir (Bolhenk-Siprde Mbeyni ney, Mstahsen ney, Kz-Mansur Mbeyni ney, Mansur-ah Mbeyni ney, Dvud-Bolhenk Mbeyni ney). Bunlar da ara neylerdir.For each of these harmonies there is a ney called with the same name (Bolhenk-Siprde Mbeyni ney, Mstahsen ney, Kz-Mansur Mbeyni ney, Mansur-ah Mbeyni ney, Dvud-Bolhenk Mbeyni ney), and these are mid-tune neys.

Dolaysyla Trk mzii henk sistemi ve neyler u ekilde dzenlenmitir.So, the harmony system of Turkish music and neys are arranged as follows.

Bolhenk Nsfiye (Ana henk)

Bolhenk-Siprde Mbeyni (Ara henk)

Siprde (Ana henk)

Mstahsen (Ara henk)

Yldz (Ana henk)

Kz (Ana henk)

Kz-Mansur Mbeyni (Ara henk)

Mansur (Ana henk)

Mansur-ah Mbeyni (Ara henk)

ah (Ana henk)

Dvud (Ana henk)

Dvud-Bolhenk Mbeyni (Ara henk)

Bolhenk (Ana henk)

Bolhenk Nsfiye (Main harmony)

Bolhenk-Siprde Mbeyni (Mid harmony)

Siprde (Main harmony)

Mstahsen (Mid harmony)

Yldz (Main harmony)

Kz (Main harmony)

Kz-Mansur Mbeyni (Mid harmony)

Mansur (Main harmony)

Mansur-ah Mbeyni (Mid harmony)

ah (Main harmony)

Dvud (Main harmony)

Dvud-Bolhenk Mbeyni (Mid harmony)

Bolhenk (Main harmony)

Kaynaklar:Resources:

Ahmet Polatz, Sazlarmz Ney adl makalesinden Adana 1985, Adana Msik Dernei Konser Kitap.Amil elebiolu, Mesnevi-i erif Manzum Nahifi Tercmesi, stanbul 1967, Cilt 1, Sayfa 1-3.Fuat Yndemli, Mevlevilikte Sema Eitimi, Ankara 1997, Sayfa 33-34.Laike Karabey Aknc, Garpl Gzyle Trk Musikisi, stanbul 1963, Sayfa 18.Mehmet Ycel, Ney, zmir, 1998, Sayfa 1- 44.Rauf Yekta Bey, Trk Musikisi, stanbul 1986, Sayfa 90-92.Sadeddin Nzhet Ergun, Trk Musikisi Antolojisi, stanbul 1942, Cilt 1, Sayfa 8.Sleyman Erguner, Ney-Metod, stanbul 1986, Sayfa 10.Timuin evikolu, Trk Musikisinin Geleneksel Ahenk Sistemi, Konya 1997, Sayfa 1-14.Yaln Tura, Trk Musikisinin Meseleleri, stanbul 1988, Sayfa 174-176.Ylmaz ztuna, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara 1990, Cilt 2, Sayfa 250.Ahmet Polatz, from the article Sazlarmz Ney, Adana 1985, Adana Msik Dernei Concert Booklet.Amil elebiolu, Mesnevi-i erif Manzum Nahifi Tercmesi, stanbul 1967, Volume 1, Page 1-3.Fuat Yndemli, Mevlevilikte Sema Eitimi, Ankara 1997, Page 33-34.Laike Karabey Aknc, Garpl Gzyle Trk Musikisi, stanbul 1963, Page 18.Mehmet Ycel, Ney, zmir, 1998, Page 1- 44.Rauf Yekta Bey, Trk Musikisi, stanbul 1986, Page 90-92.Sadeddin Nzhet Ergun, Trk Musikisi Antolojisi, stanbul 1942, Volume 1, Page 8.Sleyman Erguner, Ney-Metod, stanbul 1986, Page 10.Timuin evikolu, Trk Musikisinin Geleneksel Ahenk Sistemi, Konya 1997, Page 1-14.Yaln Tura, Trk Musikisinin Meseleleri, stanbul 1988, Page 174-176.Ylmaz ztuna, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara 1990, Volume 2, Page 250.