1 BÁT NHÃ BA LA MẬT ĐA TÂM KINH SỚ 般若波羅蜜多心經疏 Vạn Tục Tạng, Vol. 26, No. 522 Đời Đường, Tam tạng Pháp sư Huyền Trang dịch Kinh. Đời Đường, chùa Đại Từ Ân, Sa-môn Tĩnh Mại soạn Sớ. 1 Việt dịch: Quảng Minh. Chân lý mà rỗng không và vi diệu, thì ý niệm tu tập bị dẹp bỏ, năm mắt 2 hết soi, bốn trí 3 mờ biết. Làm sao nằm bệnh mà gửi gắm sự biểu huyền của ‘vô thuyết’, báo chết mà tuyệt hẳn sự chương diệu của ‘vô ngôn’? Thế nhưng, chân tục tuy khác mà vô tướng không khác, động tịnh đổi khác mà ly ngôn ấy đồng. Đồng mà chưa từng dị, dị mà chưa từng đồng; chưa từng có dị đồng, tự đồng giống dị; chưa từng có đồng dị, tự dị khác đồng; dị khác tự dị, dị giống bất dị; đồng giống tự đồng, đồng khác bất đồng. Đồng dị chưa từng một, chân tục chưa từng khác, mà 1 Tĩnh Mại 靖邁/靜邁: Cao tăng Trung Quốc sống vào đời Đường, một trong những đệ tử danh tiếng của ngài Huyền Trang, người huyện Tử Đồng, tỉnh Tứ Xuyên. Tính sư trầm lặng, khí tiết thanh cao, hiểu sâu kinh luận, không kết giao nhiều. Năm Trinh Quán thứ 19 (645), ngài Huyền Trang từ Ấn Độ trở về nước Đường, phụng sắc của Thái hậu Thái Mục, xây dựng chùa Hoằng Phúc ở kinh đô, và triển khai công việc phiên dịch. Ngài Huyền Trang triệu tập 11 vị đại đức tinh thông am hiểu kinh luận Đại Tiểu thừa, là những bậc tôn cao giữa đời, để chứng nghĩa. Còn Sư là 1 trong 9 vị đại đức khác lo việc chỉnh lý văn cú. Sư trụ tại chùa Từ Ân, cùng với các vị: Thê Huyền chùa Phổ Quang, Minh Tuấn chùa Hoằng Phúc, Biện Cơ chùa Hội Xương, Đạo Tuyên chùa Phong Đức núi Chung Nam, dịch kinh Bản Sự 7 quyển. Lại cùng với ngài Thần Phưởng, sư nhận chức bút thọ chùa Từ Ân. Sư có các tác phẩm: Cổ Kim Dịch Kinh Đồ Kỷ 4 quyển; Bát Nhã Tâm Kinh Sớ 1 quyển; Phật Địa Kinh Luận Sớ 6 quyển; Thập Luân Kinh Sớ 8 quyển. [X. Tống Cao Tăng Truyện Q.4; Khai Nguyên Thích Giáo Lục Q.8]. 2 Ngũ nhãn: Nhục nhãn, Thiên nhãn, Tuệ nhãn, Pháp nhãn và Phật nhãn. 3 Tứ trí: (1) Đại viên kính trí, Bình đẳng tánh trí, Diệu quan sát trí và Thành sở tác trí. (2) Đạo tuệ, Đạo chủng tuệ, Nhất thiết trí và Nhất thiết chủng trí.
Microsoft Word - Tâm Kinh SÛ T)nh M¡i
i ng, Tam tng Pháp s Huyn Trang dch Kinh.
i ng, chùa i T Ân, Sa-môn Tnh Mi son S.1
Vit dch: Qung Minh.
Chân lý mà rng không và vi diu, thì ý nim tu tp b dp b, nm mt2
ht
soi, bn trí3 m bit. Làm sao nm bnh mà gi gm s biu huyn ca ‘vô
thuyt’,
báo cht mà tuyt hn s chng diu ca ‘vô ngôn’? Th nhng, chân tc
tuy
khác mà vô tng không khác, ng tnh i khác mà ly ngôn y ng. ng
mà
cha tng d, d mà cha tng ng; cha tng có d ng, t ng ging d; cha
tng có ng d, t d khác ng; d khác t d, d ging bt d; ng ging t
ng, ng khác bt ng. ng d cha tng mt, chân tc cha tng khác, mà 1 Tnh
Mi /: Cao tng Trung Quc sng vào i ng, mt trong nhng t danh ting
ca
ngài Huyn Trang, ngi huyn T ng, tnh T Xuyên. Tính s trm lng, khí
tit thanh cao, hiu sâu
kinh lun, không kt giao nhiu. Nm Trinh Quán th 19 (645), ngài Huyn
Trang t n tr v nc
ng, phng sc ca Thái hu Thái Mc, xây dng chùa Hong Phúc kinh ô, và
trin khai công vic
phiên dch. Ngài Huyn Trang triu tp 11 v i c tinh thông am hiu kinh
lun i Tiu tha, là nhng
bc tôn cao gia i, chng ngha. Còn S là 1 trong 9 v i c khác lo vic
chnh lý vn cú. S tr
ti chùa T Ân, cùng vi các v: Thê Huyn chùa Ph Quang, Minh Tun chùa
Hong Phúc, Bin C
chùa Hi Xng, o Tuyên chùa Phong c núi Chung Nam, dch kinh Bn S 7
quyn. Li cùng vi
ngài Thn Phng, s nhn chc bút th chùa T Ân. S có các tác phm: C Kim
Dch Kinh K 4
quyn; Bát Nhã Tâm Kinh S 1 quyn; Pht a Kinh Lun S 6 quyn; Thp Luân
Kinh S 8 quyn. [X.
Tng Cao Tng Truyn Q.4; Khai Nguyên Thích Giáo Lc Q.8].
2 Ng nhãn: Nhc nhãn, Thiên nhãn, Tu nhãn, Pháp nhãn và Pht
nhãn.
3 T trí: (1) i viên kính trí, Bình ng tánh trí, Diu quan sát trí và
Thành s tác trí. (2) o tu, o
chng tu, Nht thit trí và Nht thit chng trí.
2
ngi mê m nói, ‘ng tc là ng cái d ca nó; d tc là d cái ng ca
nó’.
Tánh Bin k nhân ó mà có tng ích, tánh Viên thành nhân ó mà có tn
gim,
khin cho nc ln chy dc, tàn phá mi vt; la d t cháy, san bng mi
th.
Ch có ng Pháp vng Vô thng mun che ch nhng iêu tàn y, em gng
tròn xoay chuyn làm m ánh uc, dùng ánh sáng rc r xua bóng ti,
khin
cho cnh không tr tâm, tâm không ly cnh. Cnh không tr tâm, vì cnh là
vô
tng. Tâm không ly cnh, vì tâm là vô kin. Th nên, ngi nào vn dng
c
diu tu ‘vô kin’ thì soi chiu c chân cnh ‘vô tng’. Tâm và cnh cha
tng
sai bit, duyên và chiu cha tng ng nht. B tình cm cht cha bi c
chp,
tr u phin gom góp bi [phân bit] mình ngi. Thn chú vô thng có
phi
ch này không?
Mt-a: ng ngôn gi là áo.
‘Tu’ so vi ‘ngn’ (: b), cng là ‘danh’ i vi ‘tng’, chúng u vn
chng có, sao li có nhim và tnh, kia và ây th c? Vì khen ngi bát-nhã
mà
gng nói vy thôi. Ri sc tng, lìa hai bên, gi ó là tâm. Th nên trong
kinh
có nói: “Cng nh tâm thc ca chúng sanh, th ca nó tuy là có mà không
có các
tng: ln, nh, dài, ngn, vuông, tròn, xanh, vàng, v.v…” Li nói: “Thân
này là
ngôi thành, vua tâm trong ó.”4 Nay nêu ‘tu’ và ‘ngn’ là hin l s
tht
trong ó. Ly ‘tu’ làm danh là cùng tn s chiu ca nó. Ly ‘ngn’làm xng
là
cc s dng ca nó. Ly ‘tâm’ làm mt là trit s tht ca nó. S chiu
4 Kinh i Bát Nit Bàn, No.374, quyn 1, tr. 367b01: “Thân này là ngôi
thành cha máu tht gân xng
c da bc lên trên y. Tay chân dùng làm mc chn, vng lâu y lui ch. Mt
là l ca s, u là
in ng mà vua tâm trong ó. Ngôi thành thân xác nh vy là b i ca các c
Pht Th Tôn
mà ngi ngu phàm phu thì thng m trc.”
3
không cùng tn thì không so vi ánh sáng rc r ca tu giác. S dng
không cc thì cha th em phòng ti sánh vi cung in Huyn ô5. S
tht
cha trit thì ch làm ch da cho s ngu ti ca cõi hu vô, chân tc.
i Phm Bát-nhã có vn n gin, ngha bao hàm, t hoa m, ý diu
huyn. Nó bao gm ngha sâu kín ca mi th tch, nm gi lý diu huyn ca
các
kinh in. Th nên, mi khi tôi tng c Bát-nhã thì ôm p ý v ca Tam tng,
ti
lui nhng ý t sâu xa, nh ó mà không gì chng ngi. Bát-nhã tuy trc có
ph
dch, nhng c qua ri quên mt vn. Nay ây gi xem li, vn không gì
hoài
nghi, chm chú vào vic hc, ri thì tng trì. Nay tôi n tui nh thun6,
vn
không dám tán tng, ch trân trng nghin ngm, tm thc hin ý ngh nông
cn
vi lòng ngng m i n bn b, chng dám truyn ng.
Gii thích kinh này, i lc có bn câu phân bit: I. Nguyên do phn
u
không có ‘Nh th’, phn kt thiu ‘Phng hành’; II. Ý ngha ca Bát-nhã;
III.
Tông ch ca giáo; IV. Phân vn mà gii thích.
I. Nguyên do phn u không có ‘Nh th’, phn kt thiu ‘Phng
hành’:
5 Huyn ô : trú x ca thn tiên trong truyn thuyt, hay ch cho cõi gii
ca ch v Thánh.
6 Lun ng: “Lc thp nhi nh thun. .” 60 tui thì không còn chng tai gai
mt; do lý gii
úng cn nguyên ca mi vic din ra xung quanh và thu hiu nhân tình th
thái, nên d thông cm và
có thái khoan dung hn - nhìn s vic không còn thy chng tai gai mt
(thun nh); không nh tui
tr hiu bit còn nông cn, nên trc nhiu s vic thng cm thy khó chu, bc
mình.
4
Hi: Tm phu7, Huyn tch8, Cách ngôn9 và các Kinh chng khác
nhau.10
Phn u Kinh t li ‘Nh th’ và phn cui Kinh gn câu ‘Phng hành’,
ngi
noi theo a n hài hòa, làm ngn èn hng chiu vô tn. Th nhng, biên t
ca
Nê-vit11 vn trói buc ngi mà lun bàn v Tu-a-la12, ca tng ý ch ca nó.
Gi
nói n chun tc, phn u không có li ‘Nh th’, phn kt thiu câu
‘Phng
hành’, vì sao nh vy?
áp: Nguyên lai Lc Dã vn chuyn o huyn, Kinh vn cha bày trên bi
dip; Hc Lâm13 r che thân Pht, ch Thánh mi nói trong kim th; khin
cho
7 Nh truyn Mnh Khng N Tm Phu . Câu chuyn i khái c k rng: Ngay
trong
êm tân hôn ca Mnh Khng N vi tân lang là mt th sinh Giang Nam tên,
chng Mnh Khng N
b triu ình bt i xây dng Vn Lý Trng Thành. n mùa ông, Mnh Khng N an
áo cho chng
và ã ln li tìm chng trao áo. Mnh Khng N ã i khp theo chiu dài ca
Trng Thành, hi
thm nhiu ngi và cui cùng nhn c hung tin chng mình b cht vùi thây di
Trng Thành. Nàng
Mnh Khng au bun khóc lóc thm thit 3 ngày 3 êm, nc hòa ln máu. Ting
khóc ca Mnh
Khng vang xa 800 dm Trng Thành, làm sp mt khúc thành, l xác cht ca
chng mình.
Nàng an táng cho chng xong lin nhy xung bin t vn.
8 Huyn tch : Th tch huyn vi, là th tch ca o giáo hay Pht
giáo.
9 Nh Tr Gia Cách Ngôn ca Hàn D (768 – 824).
10 Tc thng có 3 phn: m bài, thân bài và kt lun, hay phn t, phn
chánh tông và phn lu thông.
11 Nê-vit = Nê-hoàn , Bát-nê-hoàn , Nit-bàn , Bát-nit-bàn .
12 Tu-a-la (stra): Kinh, tuyn kinh , diên kinh .
13 Hc Lâm : Cng gi Bch Hc Lâm, Bch Lâm, Hc Lâm . Ch cho rng Sa
la
song th gn sông Bt , thành Câu thi na yt la, n , là ni c Pht vào
Nit bàn. C theo kinh
i bát nit bàn, hu phn, quyn thng chép, thì khi c Th Tôn vào Nit
bàn, rng Sa la r lá che
thân Nh lai, lá các cây Sa la bin thành trng nh chim hc, bi th có
tên Hc lâm. Li vì c Th Tôn
nhp dit rng này nên danh t Hc lâm c dùng ch cho vic Pht vào Nit
bàn. Ngoài ra, c
theo i bát nit bàn kinh ngha ký, quyn 1, thì có 2 thuyt v nguyên
nhân cây Sa la bin thành màu
trng. 1. Màu trng là tng cht ca cây, biu th s nhp dit ca bc Thánh.
2. Màu trng là gc ca
các màu, hàm ý c Pht vào Nit bàn là tr v ngun gc. n i sau, khu vn
ca chúng tng
cng c gi Hc lâm hoc Hc uyn. [X. kinh i bát nit bàn Q.1 (bn Bc); Ma
ha ch quán Q.1 phn
5
tám vn pháp tng14, tri âm thanh k c ni ng thiên15; mi hai chân
thuyên16,
din ch thú huyn diu cu hu17. Nh th bao quát các Kinh, i cách ch
có
trên, Q.7 phn trên; i bát nit bàn kinh tp gii Q.3; Ch quán ph hành
truyn hong quyt Q.1 phn
1. Qung hong minh tp Q.20].
14 Bát vn t thiên pháp tng : Tám vn bn nghìn pháp tng. Ch cho toàn
b giáo pháp do
c Pht nói. Cng gi bát vn t thiên môn, bát vn t thiên pháp t, bát vn
t thiên pháp un. Nêu
s chn thì gi Bát vn pháp tng, Bát vn tng. Tng, ngha là cha ng, bao
hàm. ng v phng
din giáo pháp do c Pht nói gi là pháp tng, ng v phng din ý ngha ca
giáo pháp gi là pháp
môn. Chúng sinh có tám vn bn nghìn bnh phin não, c Pht nói tám vn
bn nghìn pháp môn
i tr bnh ca chúng sinh. C theo Duy ma ngha kí quyn 7 ca ngài Tu vin
nói, thì cái gi là tám
vn bn nghìn môn là trong ba trm nm mi môn công c ca Pht, mi môn u
có sáu b
thí, gi gii, nhn nhc, tinh tin, thin nh, trí tu, cng li thành 2100
(350x6) môn. i vi các phin
não tham dâm sân si mà chia thành bn loi chúng sinh, mi loi u dùng
2.100 môn này mà giáo
hoá m bày, hp li thành 84.000 (2.100x4) môn, mt bin làm mi
(84.000x10), thành tám vn bn
nghìn môn. [X. Tát bà a tì ni tì bà sa Q.1; lun Câu xá Q.1].
15 Ng Tnh C Thiên , cng gi Ng bt hoàn thiên, Ng tnh c x, Ng na hàm
thiên, Ng tnh
c, ch cho 5 tng tri trong T thin thuc cõi Sc, là ni sinh n ca các
bc Thánh qu A-na-hàm.
ó là: 1. Vô phin thiên; 2. Vô nhit thiên; 3. Thin kin thiên; 4.
Thin hin thiên; 5. Sc cu cánh thiên.
16 Mi hai b kinh: Th vn và s lý trong tt c các kinh chia ra 12 loi
(b = b phn, hay chi = thành
phn), mà có b hay cun kinh c 12 loi, có b hay cun ch là 1 loi cho n
11 loi. ó là: 1. Tu a
la (Stra = kh kinh, vì kh hp chân lý và tâm lý) là th vn trng hàng
trong các kinh, nói thng pháp
ngha; 2. K d (Geya = ng tng hay trùng tng) là th vn chnh cú ng vi
vn trng hàng mà lp li
pháp ngha trc; 3. Già à (Gth = phúng tng hay cô khi) là th vn chnh
cú không theo trng
hàng mà t nói pháp ngha; 4. Ni à na (Nidna = nhân duyên) là thut li
lý do thy Pht nghe pháp, lý
do và a im Pht thuyt pháp giáo hoá; 5. Y mc a (Itivuttaka = bn s)
là Pht thut li nhân
duyên quá kh ca t; 6. Xà a già (Jtaka = bn sanh) là Pht nói v nhân
duyên quá kh ca ngài;
7. A phù t ma (Adbhutadharma = v tng hu) là ghi li nhng vic bt t
ngh ca thn lc Pht th
hin; 8. A ba à na (Avadna = thí d) là nói nhng ví d; 9. u bà xá
(Upadesa = lun ngha) là vn
áp tho lun v pháp ngha; 10. u à na (Udna = t thuyt) là Pht t nói ch
không ai hi c; 11.
T pht lc (Vaipulya = phng qung) nói v chân lý chính xác và rng ln;
12. Hoà già la (Vykaraa
= th ký) th ký thành Pht cho b tát. Tu trung, 3 loi u là chia theo
th vn, 9 loi sau là chia theo
s lý ca th vn y.
17 Cu hu : ch cho 9 x s c trú ca chúng hu tình, hay 9 loi sinh tn
ca th gii hu tình, còn
gi là Cu C, Cu Chúng Sanh C, Cu Hu Tình C, Cu Môn, Cu a; có th chia
thành Dc Gii,
6
hai: Mt là, t hp nhiu hi, nh pháp thoi thi Hoa Nghiêm, A-hàm; Hai
là, t
hp mt hi, nh pháp thoi thi Pháp Hoa, Nit-bàn. Nhng kinh in xp
theo
th t khác, hoc kinh in xut t nhiu hi, thng có ‘Nh th’ phn m u
và ‘Phng hành’ phn kt thúc, nh Kinh Nhân Vng18, Kinh Thp a19;
hoc
kinh in xut t mt hi, thì không có ‘Nh th’ phn m u, thiu ‘Phng
hành’ phn kt thúc, nh Kinh Quan Âm20, Kinh Di Giáo. Tâm Kinh xut x
t
mt hi trong Kinh Ma-ha Bát-nhã, cho nên không có ‘Nh th’ phn m
u,
thiu ‘Phng hành’ phn kt thúc.
II. Ý ngha ca Bát-nhã:
Ý ngha là phá tr tánh Bin k s chp. Chúng sanh s d b ngn che
bi
ngn núi trn lao, b chìm m trong bin c phin hoc, há chng u do s
trói
buc ca tánh bin k v nhân và pháp?21 Th nên trong Trung Lun có ghi:
“Có
ngi cho rng, vn vt t i T ti thiên sanh. Li cng có ngi cho rng,
t
Sc Gii và Vô Sc Gii. Tùy theo tam mui Thin nh sâu hay cn mà Sc Gii
và Vô Sc Gii li chia
thành T Thin Thiên và T Vô Sc Thiên; nh vy cng vi Dc Gii thành 9
cõi gm: 1. Dc gii Ng
thú a; 2. Ly sanh h lc a; 3. nh sanh h lc a; 4. Ly h diu lc a; 5. X
nim thanh tnh a; 6.
Không vô biên x a; 7. Thc vô biên x a; 8. Vô s hu x a; 9. Phi tng
phi phi tng x a.
18 Pht Thuyt Nhân Vng Bát Nhã Ba La Mt Kinh , No.245, do ngài Cu
Ma
La Thp dch, gm 2 quyn, 8 phm.
19 Pht Thuyt Thp a Kinh , No.287, do ngài Thi-la-t-ma dch, gm 9
quyn.
20 Quan Th Âm B Tát Ph Môn Phm – Kinh Pháp Hoa.
21 Tt c kin thc u nm trong phm trù khái nim ch nh mà phn ln là th c
bng cách vay
mn t bên ngoài, thuc khái nim ch nh trong lãnh vc th tc nên có th
úng, có th sai, có
th thin, có th bt thin, nhng xác thc thì bt nh. Khi sai lch cao có
th d dàng tr thành
vng thc. Vng thc a n o kin hay tà kin. Nói cách khác, s nhn thc ca
chúng ta toàn là
tánh bin k s chp. Tánh bin k chp ca các pháp thì vô th, vì phân bit
h vng mà s biu hin
ca các pháp là tht s không có.
7
cõi tri V Nu sanh; có ngi cho rng t s hòa hp mà sanh; có ngi
cho
rng t Thi sanh, có ngi cho rng t Th tánh sanh; có ngi cho rng, t
s
bin hóa mà sanh; cng có ngi cho rng, t t nhiên sanh, có ngi cho
rng,
t vi trn sanh… ã có nhiu sai lm nh vy, cho nên sa vào các thuyt mê
chp,
on, thng, không nhân, tà nhân, ngã và ngã s hu, mà không bit n
chánh
pháp. c Pht mun on tr các tà kin y làm cho hiu c Pht pháp,
nên trc ht i vi hàng Thanh vn, Ngài nói mi hai nhân duyên, sau li
vì
nhng ngi ã tu tp hành trì, có tâm chí ln, có kh nng lãnh th giáo
pháp
thâm sâu, Ngài mi em pháp i tha, nói v tánh cht ca nhân duyên, ó
là
‘Tt c các pháp không sanh, không dit, không mt, không khác, cu cánh
Không,
vô s hu’. Nh trong kinh Bát-nhã Ba-la-mt, c Pht dy Tu-b- rng,
‘Khi
B tát ngi ti o tràng quán chiu mi hai nhân duyên, nh h không,
không
th cùng tn.’22 ”23 ‘em pháp i tha, nói v tánh cht ca nhân duyên’:
Tánh cht ca nhân
duyên là tánh Y tha khi và tánh Viên thành tht. trong hai tánh y
vin vnh
tiêu dit tt c: tâm lý, ngôn ng, bn tánh, sc tng. Chúng sanh mê hoc
iên
o, i vi các pháp có nhng nhn thc sai lm, cho nên sanh khi chp
trc,
bin k i vi nhân và pháp. i tng c chp trc, bin k vn là không
tht, cho nên nói, ‘Tt c các pháp không sanh, không dit, không mt,
không
khác, cu cánh Không, vô s hu.’24
22 Kinh i Bát-nhã Ba-la-mt-a, quyn 348, phm Vô Tn, tr. 787b18:
“Thin Hin phi bit, các B-tát
Ma-ha-tát nh vy quán sát mi hai duyên khi thì xa lìa hai bên. Các
B-tát Ma-ha-tát này chng có
chung diu quán. Thin Hin phi bit, các B-tát Ma-ha-tát ngi tòa B- nh
tht quán sát mi hai
duyên khi in nh h không chng th cùng tn, nên mau chng c trí Nht
thit trí.”
23 Trung Lun, phm Quán Nhân Duyên.
24 Các pháp ch là thi thit gi danh. i vi các un trong, gi lp các
danh nh ngã, hu tình, mng
gi, v.v...; i vi các sc ngoài, gi lp các danh nh cái l, chic áo, xe
c, v.v... Kinh Gii thâm mt,
phm Vô t tánh tng: “Thng ngha sinh, hãy nhn thc rng Nh lai cn c ba
vô tánh sau ây mà
8
Hi: Tánh Y tha khi có th là nhân duyên, nhng tánh Viên thành tht
cng
c gi là nhân duyên, vì sao?
áp: sáng t ngha [ca tánh Viên thành tht] phi nh cánh ca ‘nhân
duyên’. Chân nh, tht t25 cng c nói là nhân duyên, bi l tánh Viên
thành
tht không tách ri nhân duyên.
Li na, trong lun Trí có ghi: “Hi: Vì nhân duyên gì mà Pht
thuyt
Bát-nhã? Thí nh núi Tu-di và i a không vì vô s và nhân duyên nh mà
rung
ng, nay có s kin ln lao gì mà Pht thuyt Bát-nhã? áp: Pht vì mun
tuyên
thuyt B-tát hnh, vì nhn li thnh cu ca Phm Vng, vì mun dt ht
thy
nghi ng ca chúng sanh mà thuyt Bát-nhã. Tt c chúng sanh chu s não
lon
ca bnh kt s; t vô thy n nay không ai cha c bnh y, li thng b
ngoi o, tà s mê hoc; Pht làm v Y vng nói ra thuc Bát-nhã tr
bnh
y. Pht mun kéo chúng sanh ra khi s chp kin Nh biên, a h i vào
Trung
mt ý nói các pháp toàn không, y là tng vô tánh, sinh vô tánh, thng
ngha vô tánh. Tng vô tánh là
th nào, là chính bin k chp tánh ca các pháp, ti sao, vì tánh y do
gi danh thit lp ch không phi
do t tng thit lp, nên gi là tng vô tánh. Sinh vô tánh là th nào, là
chính y tha khi tánh ca các
pháp, ti sao, vì do cái khác là duyên t mà có ch không phi t nhiên
mà có, nên gi là sinh vô tánh.
Thng ngha vô tánh là th nào, là (mt mt), các pháp do sinh vô tánh
mà nói là vô tánh, có ngha chính
các pháp duyên sinh cng gi là thng ngha vô tánh, ti sao, vì ni các
pháp, nu là thanh tnh s duyên
thì Nh lai nói là thng ngha vô tánh, mà y tha khi tánh không phi
thanh tnh s duyên nên cng gi là
thng ngha vô tánh. Thêm na, (mt khác), viên thành tht tánh ca các
pháp cng gi là thng ngha vô
tánh, ti sao, ti pháp vô ngã ca tt c các pháp thì gi là thng ngha,
thng ngha này cng gi là vô
tánh, vì nó mi là thng ngha ca các pháp và do vô tánh hin l, nên
(viên thành tht tánh) gi là thng
ngha vô tánh.” (tr. 694a13~b02, H.T Thích Trí Quang dch)
25 Chân nh: là ngha vô sai bit, ngha là các pháp do tt c nhân duyên
to thành nên có các sc thái
khác nhau, nhng ch có t tánh không ca các pháp không có sai bit,
nên gi là nh. Pháp tánh: là
ngha bt bin, ngha là các pháp do tt c nhân duyên to thành, xét theo
thi gian thì các pháp sanh
dit bin hóa trong tng sát na, nhng ch có tánh không ca các pháp mi
thng hng bt bin, nên
gi là pháp tánh. Tht t: là ngha không có h vng, ngha là trên bình
din lý chân tht thì không th
chp mt my bi trn, tt c các pháp u là cu cách không tch, chân tht
không có h di.
9
o nên thuyt Bát-nhã. Pht vì mun cho các nhà i lun ngh nh ông
Phm
chí Trng Tro sanh lòng tin i vi Pht pháp nên thuyt Bát-nhã. Pht vì
mun
nói tht tng ca các pháp nên thuyt Bát-nhã. Pht vì nhiu s kin ln lao
nh
th mà thuyt Kinh Bát-nhã Ba-la-mt.”26
III. Tông ch ca giáo:
ó là ly tht tng Bát-nhã làm tông ch. Bát-nhã, chính là tánh Y tha
khi.
Tht tng, chính là tánh Viên thành tht. Tánh Bin k s chp hoàn toàn
không
có tht, nh lông rùa, sng th, cho nên Kinh nói rng, ‘Tt c các pháp
không
sanh, không dit, không mt, không khác, cu cánh Không, vô s hu.’ V
tánh Y
tha khi, trên mt tc là có, mt thng ngha thì không có. Du nói [các
pháp]
là tc hu27, nhng tánh, tng, danh t hoàn toàn không có. Y tánh cht
ca thng
ngha thì tâm lý, ngôn ng, tánh, tng vn t không có. Vì tr tc hu, phi
nh
thng ngha dit nó. Tc hu ã tr, thng ngha cng dit. i vi hai tánh
y,
ch có th ly trí tu thm hiu, không th dùng tình cm suy t mà hiu c.
ó
là cnh gii bình ng ca tht tng Bát-nhã. Nh vy, vi pháp thì dt các
trn
cnh, vi Thánh thì dit các giác tri. Dt các trn cnh thì bên ngoài
không níu,
dit các giác tri thì bên trong không nm. bên ngoài không níu, bên
trong
26 Lun i Trí , quyn 1, tr. 57c23~62b02: “Hi: Vì nhân duyên gì mà
Pht thuyt Kinh i Bát-nhã
Ba-la-mt? Phép tc ca ch Pht không vì vô s và nhân duyên nh mà t
ging pháp; cng nh núi
Tu-di cng không vì vô s và nhân duyên nh mà rung ng. Vy, nay có
nhân duyên to ln gì mà Pht
thuyt Kinh i Bát-nhã Ba-la-mt? áp: trong Tam Tng, Pht dùng loi thí
d thuyt pháp cho
hàng Thanh-vn mà không thuyt n B-tát o. Duy trong kinh Bn-mt ca
Trung-A-hàm, Pht tuy có
th ký cho B-tát Di-lc rng: ‘i sau ông s c thành Pht hiu là Di-lc,’
mà cng không nói n B-
tát hnh. Nay Pht mun ging các B-tát hnh cho Di-lc v.v… cho nên
thuyt Kinh i Bát-nhã Ba-
la-mt….”
27 Trên bình din th tc thì các pháp là gi danh không tht.
10
không nm, thì bên trong, bên ngoài u thm hiu, tâm cnh cùng vng lng,
sao
phi cy nh n chân tc? Mun nói nó có, thì nó không dng không hình;
mun
nói nó không, thì Thánh ly nó làm linh.28 àm lun v chân tc, nh nh,
tht t,
pháp tánh, tht tng u là s trình bày gng ép mà thôi.
IV. Phân vn mà gii thích:
Chánh vn c chia làm hai phn: A. Lc thuyt; B. Qung thuyt. Phn
Lc thuyt có bn: 1. Bc kin to s tu; 2. Trí tu phi tu (Hành thâm
Bát-nhã);
3. Cnh gii kh chng (Chiu kin ng un); 4. Lý viên c qu ( nht
thit
kh ách). Qung thuyt là phn phân bit rng ra, t ‘Xá-li t …’ tr v
sau.
A. Lc thuyt:
Quán T Ti B-tát
B-tát Quán T Ti là ch cho ch i s ã ng a29 tr lên, vi nhng
phm c v i, gm c c tánh T ti. B-tát Quán T Ti chng phi ch cho
28 Dc ngôn k hu, vô trng vô hình; dc ngôn k vô, Thánh d chi linh. ,
; ,
. Câu này có trong Triu Lun, Bài lun th 3: Bát-nhã Vô Tri, do ngài
Tng Triu (384 -
414) son, và i Phng Qung Pht Hoa Nghiêm Kinh Tùy S Din Ngha Sao,
No.1736, quyn 30, tr.
229b12, do ngài Trng Quán (737 – 838) thut.
29 ng a : Phn: bhmykramana. Tc là giai v ca nhng ngi tu theo hnh
B-tát mà tin lên
S a theo thuyt ca tông Thiên thai. S tu hành ca B-tát i tha có 52
giai v là: Thp tín, Thp tr,
11
v B-tát ph giúp bên trái c Pht A Di à mà thôi. Ly gì chng minh?
Pháp
Bát-nhã này kin to s tu, phát xut t phm Tp ng trong kinh i
Bát-nhã30:
“c Pht hng v tôn gi Xá-li t, dy rng: Ch B-tát khi tp hành
B-tát
cn phi suy ngh nh vy: Pht, B-tát, Bát-nhã, nm un, tt c các pháp ch
có
danh t. Nh ngã, chúng sanh, [th gi, mng gi, sanh gi, dng dc gi,
tác
gi, s tác gi, khi gi, s khi gi, th gi, s th gi, tri gi, kin gi] u
là
bt kh c. Vì là bt kh c nên rng không.” ây là nói tt c B-tát nhp
a
khi tp hành Bát-nhã, phi suy ngh, quán sát rng, tt c các pháp th
gian và xut
th gian ch có danh t, theo th tc mà gi lp. Các pháp hoàn toàn không
có chân
tc, tánh tng, bi vì c tng ca các pháp ch là tánh bin k s chp,
hoàn
toàn trng rng. Do có s ng gii nh th, B-tát quán ‘Các pháp toàn
Không’,
nên không chng ngi vi mi hoàn cnh, gi là Quán T Ti. Cu kinh gi
là
Quán Th Âm. Âm, ngha là âm thanh, danh t. Quán Th Âm, ngha là quán
sát
các pháp ch có âm thanh, danh t, theo th tc mà gi lp mà thôi.
Hi: Làm sao bit c rng, s tp hành Bát-nhã này là ca B-tát nhp
a, chng phi B-tát giai v trc nhp a?
Thp hnh, Thp hi hng, Thp a, ng giác và Diu giác. Trong ó, B-tát tin
lên S a gi là
ng a, phi tu hành qua mt i a tng k kip; ri t S a n Thp a, phi tu
hành qua 2 i a
tng k kip. S a cng gi là Hoan h a. Tông Thiên thai cho rng B-tát
Bit giáo mt khi ã lên n
Hoan h a, lin bt u dt tr mt phn phin não, cu chng mt phn lý chân
nh, thì mãi mãi
không còn tr li 3 cõi na, mà dn dn tin ti qu Pht. Nhng, ng v phng
din tu hành ca B-
tát Viên giáo mà nói, thì vì giai v Thp tr ca B-tát Viên giáo tng
ng vi giai v Thp a ca B-
tát Bit giáo, cho nên, mt khi B-tát Viên giáo ã tin vào giai v S tr
thì tc là ã tr b mt phn
phin não mà chng chân lý pháp tánh vy.
30 Kinh Ma-ha Bát-nhã Ba-la-mt-a, No.223, quyn 1, phm Tp ng (Tu tp
Tng ng), do ngài Cu-
ma-la-thp dch. Xem Ph Lc.
12
áp: Cn c theo kinh mà gio lng. S tp hành Bát-nhã, ch tr tu
giác
ca Pht, các bc khác u không t ti, cho nên bit là s tp hành
Bát-nhã
chng nói cho B-tát giai v trc nhp a.
B-tát, vn ây nói gn, nu nói theo Phn ng là B--tát-a, Ma-ha-
tát-a.31 B- (Bodhi), ng ngôn gi là Giác; phái c dch là o, là
lm
vy.32
Hi: Pht-à (Buddha), ng ngôn gi là Giác, cho nên B- dch là o.
Hai danh t không sai, s rng d tha, sao nói là lm?
áp: Pht-à, là nói ngi ‘nng chng giác’, không nói v giác. B-,
là
nói cái giác ca ‘nng chng’, không nói v ngi. Danh t ‘Giác’ ging
nhau,
nhng ngi và trí chng phi mt. Không th dch Mt-già là o33. B-,
dch
31 D danh ca B tát: Khai s (B--tát-a ), i s (Ma-ha-tát-a ).
32 H.T Thích Trí Quang gii thích trong dch phm Khuyn Phát B Tâm Vn:
“Danh ngha ca b
tc là nh ngha v ch y. B là dch âm Phn ng Bodhi. Dch ý ch này, nhiu
ch nói phái c dch
là o, phái mi dch là giác. Nhng c là ai, không thy ch rõ, còn mi
thì chính là ngài Huyn Trang.
Ch o có hai ngha: ngha thông thng là ng, ngha suy din là c lý (bn
th siêu vit). B
mà dch là o, là ly cái ngha c lý, và c lý y chính là s y ca b s nói
ngha th 8. B
mà dch là giác, là cái giác trong ch giác ng. Tuy giác là ngha
chính ca b , nhng không bao hàm
c ngha c lý, hung chi còn có th ln ln vi cm giác, tri giác, ác
giác, là nhng cái giác trái vi b
. Tt c cái giác này, i vi b , ích th gi là mê. Do ó, b là giác,
nhng là cái giác chng
mê, ht mê, cái giác thun chính mi là ngha ch b . Vì ngha ca ch b nh
trên ây nên ngài
La Thp ã dch là vô thng trí tu - tu giác siêu vit (Trí lun cun 44),
và ngài Tng Triu cho bit
không có ch nào hn dch, vì b là cái chân trí giác ng bn th siêu vit
mt cách chính xác (Duy
ma kinh chú).”
33 Trong Hán tng, ch Phn “mrga” c dch âm là “mt-già” ; dch ngha là
“o” . Mrga là
con ng dn ngi hc t kh au n gii thoát, t i dng sinh-t n thành ph
Nit-bàn. Khi i
trên con ng này, ngi hc c trang b 37 pháp; trong ó có 8 pháp làm
thành 8 li i dành riêng
cho ngi hc khi i lc vào các li i khác ca th gian.
Khi gii thích v "Bn S Tht Thánh Thin", các lun s Pht giáo thng phân
thành 2 cp nhân-qu:
(1) Kh là qu ca Tp, vì khát ái là nguyên nhân chính dn n kh au; và
(2) Dit là qu ca o, vì
o là con ng dn ti cnh gii tch dit.
13
là Giác, vì ó là chân . Da trên qu mà xem xét [B-] thì lm ln vy.
Rõ
ràng thì xem ni Nhip Lun34, há chng tin sao!
Tát-a , ng ngôn là Hu tình, phái c gi là Chúng sanh, là lm
vy. Bc-hô thin-na , ng ngôn là Chúng sanh. Hu tình và Chúng
sanh, Phn ng khác nhau hoàn toàn, không th chuyn dch ba
bãi.35
Trong Pht hc, “o” là con ng, là phng tin; vì th thuc phm trù các
pháp hu vi, tc các pháp
sinh và dit ph thuc vào nhân duyên.
Sau khi ngài Huyn Trang du hc n- tr v, vào nm Trinh Quán th 21
(khong nm 646 T.L.) vua
ng Thái Tông lnh cho ngài và hn ba mi o s tp hi Ng Thông quán, kho
cu tng tn
o c Kinh, tham cu bàn lun tng ngày, ngài dch ra ting Phn nhm gii
thiu vn hóa Trung
Hoa cho n-. Khi trình bày Pht Pháp vi các o s, ngài không dch ch
Phn "mrga" là (o),
mà dch âm là "" (mt-già) vì s các o s ng nht ch "o" là con ng trong
Pht Pháp vi
ch "o" là o c, o lý trong trit hc Lão-Trang. Ngài phân tích tng
câu, tng ý trong o c
Kinh xong thì nói: "Pht giáo và o giáo, v lý cc k trái ngc nhau;
làm sao có th dùng Pht lý
làm rõ ngha ca o giáo c." (, , . Trang vit, Pht giáo o
giáo lý trí thiên quai, an dng pht lý thông minh o ngha). Hn na tm
c nh Lão-Trang, n- có
n ‘chín mi sáu trng phái trit hc khác nhau’; "có phiên dch ra cng
ch làm trò ci cho thiên h"
(. Nhc phiên lão t b tt d vi tiu lâm). Lúc by gi quan Trung Th và
các bn
ng liêu u công nhn li nói thng thn ca ngài mà hy b vic phiên dch.
(T52n2104_003, tr.
386c07~387a29, , Tp C Kim Pht o Lun Hành) [o Sinh – o Trong Pht
Pháp
& Lão Trang]
34 Nhip i Tha Lun , do i s Vô Trc son, bn Hán dch gm No.1592 ca
ngài Pht à
Phin a, No.1593 ca ngài Chân , và No.1594 ca ngài Huyn Trang.
35 Chúng sanh : Phn ng là Bahu-jana, Jantu, Jagat hoc ý dch là
Sattva. Âm dch là Bc-hô thin-
na , Bc-hô thin-na , Thin-u , X-già , Tát-a . Còn dch là Hu
tình
(Tát-a, Sattva), Hàm thc (: hàm hu tâm thc), Hàm sanh , Hàm tình ,
Hàm linh
, Qun sanh , Qun manh , Qun loi .
Chúng sanh là t thng dùng ch cho hu tình cõi mê. Theo Kinh Tp A-hàm
6: “Nhng loài hu tình
m nhim sc, th, tng, hành, thc, gi là chúng sanh.” Theo phm Th Bn
Duyên trong Kinh
Trng A-hàm 22: “Không lun là nam n, sang hèn, cao thp, hay các loài
khác, h cùng sng trên th
gian này thì gi là chúng sanh.” Câu-xá Lun Quang Ký 1, gii thích:
“Vì chu nhiu sanh t nên gi là
chúng sanh.” Theo Lun i Trí 31, Kinh i Tha ng Tánh, quyn thng:
“Chúng sanh là do các
14
Ma-ha , là i. Tát-a , là Hu tình. Ma-ha tát-a, là Giác hu
tình, i hu tình. Giác, là i tng mong cu. Hu tình, là ch th mong
cu.
Bc giác ng là mt hu tình có danh ting vang khp ba tha, nên nói gn
là i
hu tình. Rõ ràng v y là mt hu tình giác ng, chng mong cu qu Trung
tha
và H tha. Li na, Giác, là cnh s cu; hu tình, là cnh s vi. Giác hu
tình,
ngha là bc có i nguyn cho mình và ngi: cu qu Diu giác và làm li
ích
duyên 5 un gi hp mà sanh.” Theo Kinh Bt Tng Bt Gim: “Pháp thân b
phin não trói buc, qua li
sanh t, gi là chúng sanh.” Thông thng nhng gì b vô minh phin não
che y, lu chuyn trong
sanh t, gi là chúng sanh. Nu nói rng, thì chúng sanh bao gm Pht và
B-tát. Ma-ha Ch Quán,
quyn 5, thng (i 46, 52 h) ghi: “H có nm m thì gi là chúng sanh.
Chúng sanh chng ng: Nm
m tam là chúng sanh ti kh. Nm m nhân thiên là chúng sanh c vui. Nm
m vô lu là chúng
sanh Chân thánh. Nm m t bi là chúng sanh i s. Nm m thng tr là chúng
sanh Tôn cc.” [Kinh
Tp A-hàm 45; Pháp Hoa Vn Cú 4; i Tha Ngha Chng 6; Vãng Sanh Lun
Chú, thng.]
Hu tình : Phn: Sattva. Pàli: Satta. Dch âm: Tát-a-bà , Tát-a-ph ,
Tát-a .
Cng gi: Hu thc, Hu linh. Dch c: Chúng sanh. Loài có tình thc và có
s sng còn. V mi quan h
gia Hu tình và Chúng sanh có nhiu thuyt khác nhau. Có thuyt cho rng
Hu tình ch riêng cho
nhng sanh vt có tình thc nh loài ngi, các tri, qu ói, súc sanh,
A-tu-la, v.v. còn nhng vt không
có tình thc nh c cây, gch á, núi sông, t lin, v.v. là loài vô tình.
Còn chúng sanh thì bao quát c 2
loi Hu tình và Vô tình. Nhng có thuyt li cho rng Hu tình tc là tên
khác ca chúng sanh, c 2
cùng mt th nhng khác tên. [X. Thành duy thc lun thut ký Q.1 phn u;
Câu xá lun bo s Q.1;
Huyn ng âm ngha Q.23].
Du Già S a Lun, quyn 2, Ý a, tr. 288c26: “Sáu mi hai chng loi hu
tình: 1. Na-lc-ca; 2. Bàng
sanh; 3. Qu; 4. Tri; 5. Ngi; 6. Sát--li; 7. Bà-la-môn; 8. Ph-xá; 9.
Th-à-la; 10. N; 11. Nam; 12.
Bán nam bán n; 13. Hèn kém; 14. Trung bình; 15. Gii; 16. Ti gia;
17. Xut gia; 18. Kh hnh; 19.
Chng phi kh hnh; 20. Lut nghi; 21.. Không lut nghi; 22. Không lut
nghi không phi không lut
nghi; 23. Ly dc; 24. Cha ly dc; 25. Nhóm tà tánh nh; 26. Nhóm chánh
tánh nh; 27. Nhóm bt nh;
28. Bí-sô; 29. Bí-sô-ni; 30. Chánh hc; 31. Sa-di; 32. Sa-di-ni; 33.
Cn s nam; 34. Cn s n; 35. Ngi
tp on tr; 36. Ngi tp c tng; 37. Ngi tnh thí; 38. Ngi già; 39. Trung
niên; 40. Thiu niên; 41.
Bc thy mô phm; 42. Thân giáo s; 43. t cng trú và t cn tr; 44. Tân
khách; 45. Ngi lo
vic Tng; 46. Ngi tham li dng cung kính; 47. Ngi chán lìa; 48. Ngi a
vn; 49. Ngi i
phc trí; 50. Ngi tùy thun chánh pháp tu hành; 51. Ngi trì kinh; 52.
Ngi trì lut; 53. Ngi trì
lun; 54. Ngi d sanh; 55. Ngi kin ; 56. Ngi hu hc; 57. Ngi vô hc;
58. Thanh vn; 59. c
giác; 60. B Tát; 61. Nh Lai; 62. Chuyn luân vng.”
15
cho hu tình. Li na, Tát-a, có ngha là Dng mãnh. Tinh tin dng mãnh
cu
qu i giác, gi là B- tát-a. Nay phng này khéo thu gn: b ch sau
ch B, b ch a sau ch Tát, ch gi là B-tát. B-tát bao gm các giai
v,
nhng ây ch nói B-tát nhp a tr lên. L ra nên thêm Ma-ha-tát [sau
B-tát,
nh trong i Phm Bát-nhã], nhng Tâm Kinh không có, là c ý b bt
vy.
2. Trí tu phi tu:
Hành thâm Bát-nhã Ba-la-mt-a thi.
Hành thâm Bát-nhã: Ánh sáng v i thì vô tng, trí tu vi diu là vô
tri36.
Vô tng nên các tng ã dit, nhng có tng ni không th có tng; vô tri
nên
mi bit u mt, nhng nhn bit cái không th nhn bit. Tuy nhn bit
cái
không th nhn bit, mà ánh sáng yên lng ca Viên kính soi thu pháp
gii. Du
có tng ni không th có tng, mà ba ngàn tán nh ca Pháp thân vn r
hình
xung vn hu. ó gi là ‘hu hình vi vô tri’ vy.
Hu hình vi vô tri, thì suy ngh sao ây v hu hình vi hu tri? Th
nên
trong i Kinh có ghi: “Khi B-tát hành Bát-nhã, không ngh mình hành
Bát-nhã,
không hành Bát-nhã, chng không hành Bát-nhã. B-tát hành nh vy thì
có kh
nng làm li ích cho vô lng chúng sanh, nhng cng không ngh có làm li
ích,
vì sao? Vì B-tát y không thy có mt pháp ngoài pháp tánh. S hành
Bát-nhã
nh vy là ti nht, ti tôn, ti thng, là không pháp nào trên.” Pháp
Bát-nhã
thì thâm sâu, chng cng nên !
36 Vô tri bi vì trí tu Bát-nhã không có phân bit, không có dy khi
nhng li có công dng y Lc
thông và m rng T trí.
16
Chiu kin ng un ng giai Không.37
Sc, th, tng, hành, thc, gi là ng un. ng, là nói 12 x, 18 gii,
12
duyên khi và t . Nm loi này38 u là Không, nên nói là ‘ng giai
Không’.
Nm un bao gm c nhân và qu, cùng t tp và m ng các pháp hình
thành các pháp, gi chung là un. i vi s th t tp và m ng này,
ngoi
o và các tà thuyt chp nm un u có tht th. Li na, nm un hoc ‘tc
là’,
hoc ‘tách ri’, c chp rng có ng T Ti vn dng nó làm ‘ngã’. Nay
nói
‘ng giai Không’, ngha là chp trc và bin k rng, mi mt un có ‘tht
th
tánh’. Nhng chp trc y u là rng không. Thêm na, nm un hoc ‘tc
là’
ngã và ngã s, hoc ‘tách ri’ ngã và ngã s, cng u rng không, cho nên
gi là
‘giai’. Th nên i Kinh có nói: “Này Xá-li-pht! Lúc tu tp by môn
Không, i
B-tát chng thy sc hoc tng ng hay không tng ng, chng thy th,
tng, hành, thc hoc tng ng hay không tng ng; chng thy sc hoc
sanh
tng hay dit tng, chng thy th, tng, hành, thc hoc sanh tng hay
dit
tng; chng thy sc hoc cu tng hay tnh tng, chng thy th, tng,
hành, thc hoc cu tng hay tnh tng; chng thy sc hp vi th, chng
thy
th hp vi tng, chng thy tng hp vi hành, chng thy hành hp vi
thc.
Ti sao vy? Vì tánh ca các pháp vn rng không nên không có pháp nào
hp vi
37 Tâm Kinh S Tnh Mi và Tâm Kinh U Tán ca ngài Khuy C u có ch ‘ng’,
các bn chú s khác
không có.
38 Nm loi: 5 un, 12 x, 18 gii, 12 duyên khi và 4 . Un, x và gii, c
gi là ba khoa.
17
pháp nào.”39 ây nói hai chp u là Không. Trong tánh Không, làm sao
có sanh
và dit, hp và không hp?
4. Lý viên c qu:
nht thit kh ách.
nht thit kh: ây là nói v qu Vô d y Nit-bàn: thông t qu ng
un là Không, thì vt qua mi qu kh sanh t, c Vô d y Nit-bàn.
nht thit ách: ây là nói v qu Hu d y Nit-bàn: thông t nhân ng
un là Không, thì vt qua mi ách nn. S trói buc ca phin não, ây gi
là
ách. Hiu rõ rng tt c phin não có kh nng gây kh au và trói buc
chúng
sanh, ch chng phi ch có bn ách40. Bi vì thông t nhân và qu ng un
u
Không, mà nói là Nit-bàn. Nit-bàn gi là gii thoát. Không, Vô tng và
Vô
nguyn là ba cánh ca gii thoát. Ba cánh ca gii thoát ã thành tu thì
mi kh
ách lin dit tr, chng c gii thoát vy.
Hi: ‘Nhp Nit-bàn’ c hiu là do Vô tng, Vô nguyn, vì sao ch nói
do Không?
39 Kinh Ma-ha Bát-nhã Ba-la-mt, No.223, quyn 3, phm Tp ng, tr.
223a02-09, do ngài Cu-ma-la-
thp dch.
40 Bn ách: Dc ách, hu ách, kin ách và vô minh ách. [Kinh Tng Chi B,
phm Bhandagana, (10) Các
Ách.] Kinh Tiu B, chng 6, phm Sanh Ra ã Mù, (VII) (Ud 71): “Nh vy
tôi nghe: Mt thi Th Tôn
trú Sàvatthi, ti Jetavana, khu vn ca ông Anàthapindika. Lúc by gi,
Tôn Gi Subhùti ngi không
xa Th Tôn bao nhiêu, ngi kit-già lng thng, nhp nh không tm. Th Tôn
thy Tôn gi Subhùti ngi
không xa bao nhiêu, ngi kit-già lng thng, nhp nh không tm. Th Tôn
sau khi hiu bit ý ngha
này, ngay trong lúc y ni lên li cm hng: Vi ai, tm quét sch/ Ni tâm
khéo ct t/ Không còn chút
d tàn/ Vt qua ái nhim y/ Ðt c tng vô sc/ Vt khi bn ách nn/ Không i
n th sanh.”
(H.T Thích Minh Châu dch)
18
áp: Không nm gi mà mô phng là o lý ln lao. Vì Không nên Vô
tng, vì Vô tng nên Vô nguyn. ã nói [vn pháp] là Không, thì vn pháp
là
huyn ng41, lo gì hai ‘Vô’ kia chng là Không ? Li na, vì Không ng
u,
qua ó có th bit vy. S thác sanh là do nghip; vin theo Không thì s
thác sanh
mt i. Phin não sanh thì o lý b che giu, ht hoài nghi thì o lý c
hin
bày. Nm un là Không, vt mi kh ách, t ti ây là ‘cc dit’ (: Nit-bàn),
nó
phi nh th.
B. Qung thuyt:
T ây là nói rng v Bát-nhã, vn chia làm 4 phn: 1. Tr chp nói
Bát-
nhã (Xá-li-t …); 2. Chng qu nói Bát-nhã (D vô s c c …); 3.
Rng
khen hin th thù thng (C tri Bát-nhã …); 4. Tng kt Kinh vn, nh thn
chú
hin th thù thng (Tc thuyt chú vit …)
Tr chp nói Bát-nhã, vn cng có 2 phn: a. i tng chp trc u
Không (Xá-li t …); b. Ch th chng c cng Không.
41 Huyn ng : Thái sng huyn hóa, sinh ng, quân bình vi Tri, vi o, vi
vn hu. o
c Kinh, chng 56: “Ngi bit thì không nói, ngi nói không bit. Ngm
ming, bt tai, làm nht s
bén nhn, tháo g s tn phin, gim ánh sáng, hòa mình cùng bi bm, th gi
là huyn ng. Cho nên
thân cng không c, s cng không c, li cng không c, hi cng không c,
quý cng không
c, tin cng không c. Vì th nên quý nht thiên h.” (. . , , ,
, , , . , ; , ; ,
. . Tri gi bt ngôn. Ngôn gi bt tri. Tc k oài, b k môn, ta k nhu,
gii k
phân, hòa k quang, ng k trn. Th v huyn ng. C bt kh c nhi thân, dic
bt kh c nhi s;
bt kh c nhi li, dic bt kh c nhi hi; bt kh c nhi quý, dic bt kh c
nhi tin. C vi thiên h
quý.) Cùng mt s vt nhng tùy duyên, tùy thi, tùy cnh, tùy dng mà thy
nh khác nhau, hay tùy
theo phng din mà t tên sai bit. Nhng ng vì vy mà em tâm phân bit,
tr nên phin din, c
chp, nh nguyên. Cho nên, huyn ng chính là bình ng, vô phân bit, dù
khi cn phi phân bit rõ
ràng.
19
i tng chp trc u Không: Pháp môn thì vô lng, nay i lc có 5
môn phi tr b: i. Nm un toàn Không; ii. Mi hai x toàn Không; iii.
Mi
tám gii toàn Không; iv. Mi hai duyên khi toàn Không; v. Bn toàn
Không.
S tr b 5 môn này, vn chia làm 5. Trong mi môn u có s tr b s
bin k s chp v nhân và pháp, nh trên ã bin gii.
1. Tr chp nói Bát-nhã:
a. i tng chp trc u Không:
i. Nm un là Không:
i.1. Gii thích vì sao soi thy nm un là Không:
Xá-li-t
Tôn gi Xá-li-t là i tng mà c Pht mun ch dy. Y theo Phn bn,
nên gi là Xá-li-pht-át-la42. Xá-li là tên mt loài chim, cu dch là
cù dc
, hoc gi là thân . Tam tng [Pháp s Huyn Trang] nói, “Hoàn toàn
sai!”
Chim Xá-li, là chim xuân oanh43, ging nh chim cù dc (: chim sáo).
Con chim
này rt là thông minh, ting hót bin chuyn, bay nhy t ti; nó hn hn
các loài
chim khác. Tuy nhiên, phng này gi con chim này bng nhiu tên khác
nhau. Vì
không th xác nh loài nào nên gi bng âm gc. Pht-át-la (: putra),
i
42 Xá-li-pht (s: riputra, p: Sriputta, ): mt trong 10 v t ln ca c
Pht, còn gi là Xá-li-
pht-a , Xá-li-pht-la , Xá-li-pht-át-la , Xá-li-pht-a-la ,
Xà-li-phú-a-la , Xà-li-pht-a-la ; ý dch là Thu l t , , Cù dc
t
, , Thu t ; thng gi là Xá-li t , cu dch là Thân t .
43 Trng H (785-849): Ni nhân d xng xuân oanh chuyn : Nhng ngi
múa
ca trong cung ct ting hát, ting chim vàng anh mùa xuân uyn chuyn.
(Xuân oanh chuyn )
20
ng dch là t . Xá-li là tên ca m tôn gi. M ngài t cht thông minh
và
rt gii bin lun, c ví nh chim oanh ca nc n , nhân ó mà c t
tên. M ngài tài trí hn ngi, nhng mi ln i lun u thua ông anh ca
mình
là Cu-ch-la . L lùng thay lúc bà th thai, mi lun gii u vt hn
ông
anh. Nm lên 8 tui, ngài ã gii ngôn lun, khin các lun s ca nhiu
nc
không phi là i th. Thi y mi ngi nói rng, ngi m thông minh,
nhng
ngi con còn thông minh hn m. Mun chng t m con u thông minh, trí
tu
trác vit, cho nên dùng m xng ca ngi m th hin danh hiu ca tôn
gi.
Hi: Nhng gì cn phá hy ã nói, và lý ‘chp trc dit tn’ cng ã
nói,
ó là trách v ca bc i s, chng phi công vic ca bc tiu hc. c Pht
ã
chn tôn gi Xá-li t làm i tng tán dng, không phi là lm sao?
áp: Trong s giáo hóa ca Pht, tên gi B-tát là ng ng, sao li làm
k
k d kén chn ngi Nh tha gi vng ‘pháp tình’? Tt nhiên, trong hàng
Nh
tha, tôn gi Xá-li t là bc trí tu nht, bit pháp tánh là Không, c v
cùng
bc lên [c xe v i], thông t các pháp là vô tánh, không nên chp là
tht. Li
na, tôn gi Xá-li t c Pht lc gia b, khin ngài ‘gii Không tr
chp’,
khuyn khích ngi cha t ti.
Sc bt d Không, Không bt d sc; sc tc th Không, Không tc th
sc; th, tng, hành, thc, dic phc nh th.
Lý do ca s ‘chiu kin ng un giai Không’ là gì? By gi, i chúng
hoài
nghi rng, ‘tt c chúng sanh u thy bit nm un: sc, th, tng, hành và
thc,
toàn là tht hu.’ Vì sao nói, ‘B-tát thy Không’? ó là vì nm un: sc,
th,
tng, hành và thc, c bin k và chp trc thì bn lai rng không. Thí
nh
ngi bnh màng mt thy th hình sc hin không trung. Sc y và không
21
trung, là mt, không hai. Bin k chp tánh v sc cng li nh vy, vì bnh
màng
mt ‘phin não’ mà hin ra nhng n tng, hình sc trong h không ‘ni
tâm’.
Nhng sc tánh và Không tánh không khác nhau, u là ‘vô s hu’. Th nên
c
Pht dy ngài Xá-li t rng, ‘sc bt d Không’. Nu sc là tht hu, và sc
cùng
Không khác nhau, thì trong Không nên có nm un. Các B-tát em chánh
trí chân
tht mà soi thy ‘sc un c bin k’ t nó vn rng không, nên nói, ‘sc bt
d
Không’. Sc ã không khác vi Không, thì Không không th khác vi sc
c,
cho nên nói, ‘Không bt d sc’. Sc và Không ã không khác nhau, cho
nên nói,
‘sc tc th Không, Không tc th sc’. Sc bình ng vi Không, Không
bình
ng vi sc, không có sai bit. Vì vy mà bit, sc y bn lai t Không,
chng
phi B-tát gng gng quán chiu làm cho nó Không. Nu sc là tht hu,
chng
phi Không, và B-tát gng gng quán chiu làm cho nó Không, thì B-tát
tr
thành iên o. Phàm phu thy tht, nên chng iên o. Nh s tht không
nh
vy, nên bit ‘sc là Không’.
Th, tng, hành, thc, dic phc nh th: Nh sc vi Không không hai,
bn un còn li, lý l cng ging sc un.
i.2. Gii thích làm sao vt qua mi kh ách:
Xá-li t, th ch pháp Không tng, bt sanh bt dit, bt cu bt
tnh, bt tng bt gim.
22
Vt qua c mi kh ách là do nm un: sc, th, tng, hành và thc là
tuyt i Không. Không có sanh dit, cu tnh, tng gim, cho nên kh ách
cng
không có, ó gi là . n on vn này, i khái có bn môn44 phân bit.
(a) Tr sanh dit môn: Hin th ‘tuyt i Không’ vt qua kh ách.
Có ngi nói: “nh tánh ca các pháp: sc, th, tng, hành và thc,
là
tht hu. Vì sao? ó là vì nhng ngi có trí cho rng, các pháp: sc, v.v…
t ‘t
th sanh’, hoc cho rng t ‘tha sanh’, hoc cho rng ‘t tha cng sanh’,
hoc ‘vô
nhân sanh’.”
Có nhiu hc thuyt nói v s phát sanh ca các pháp. Lý do gì nói
‘Các
pháp là tuyt i Không thì không có kh ách’?
c Pht bo tôn gi Xá-li t: “Các pháp: sc, v.v. y ch có tng
Không45, nên không có sanh. Nu ông nói, các pháp: sc, v.v. t ‘t th
sanh’, thì
mt pháp có hai th. Nu ch có mt th, thì không có ‘sanh’. Nu nói t ‘t
th
sanh’, thì có t th làm ‘nng trng sanh’46. Li na, có t cái gì sanh,
nên có hai
th. Nu t th là ‘nng sanh’, còn có ‘t cái gì sanh’, thì s sanh t
‘cái gì’ là vô
cùng. Nu t th ‘nng sanh’ không t cái gì sanh ra, thì s sanh không t
âu
sanh. Nu không t âu sanh, thì không có ‘t th sanh’. Nu không có ‘t
th
sanh’, ó là không có ‘t tánh sanh’. ‘T tánh sanh’ mà không có, thì
‘tha tánh
sanh’ cng không có. Vì sao? Vì có t tánh cho nên có tha tánh. Tha
tánh cng 44 Bn môn: (1) Không, hu, va hu va Không và phi hu phi
Không. (2) Bt sanh, bt dit, bt cu và
bt tnh. (3) Bt cu, bt tnh, bt tng và bt gim. (4) T sanh, tha sanh,
cng sanh và vô nhân sanh.
45 Bát-nhã Tâm Kinh Thut Ngha, No. 2202, Trí Quang son (Nht Bn,
A.D. 752): “Tng tc là th. Vì
ht thy các pháp ly lý Nh nh tuyt i Không làm th tánh.” (.
.)
46 o c Kinh, chng 7: “Thiên trng a cu. Thiên a s d nng trng th cu
gi, d k bt t
sanh, c nng trng sanh.” (, , Tri dài, t lâu.
Tri t s d dài lâu chính vì không t dc, không mong cu s sng riêng t,
vì th nng trng sanh.)
23
không phi là t tánh. T tánh không có cho nên tha tánh cng không có.
Th nên
các pháp không phi t ‘tha sanh’. Nu t tánh và tha tánh u không có,
thì
không có ‘cng sanh’. Nu nói rng, các pháp là ‘vô nhân sanh’, iu ó
cng
không th c. Vì sao? Có nhân sanh mà còn b phá hoi, hung là ‘vô
nhân’ mà
có sanh c. Nu vô nhân mà có sanh, thì b thí, trì gii nên a a ngc;
thp
ác, ng nghch s c sanh thiên, bi vì chúng u ‘vô nhân’. Nu tht có
sc,
v.v. sanh ra, thì có th nói có dit. Nay ã không có sc, v.v. sanh
ra, thì cng
không có dit.”
Bin k s chp v t tánh ca sc, v.v. thì sanh và dit u không có47,
ti
sao chng phi là Không? Bi vì có sc, v.v. cho nên có kh ách. Nu sc,
v.v. là
Không, thì vt qua kh ách ây.
(b) Tr cu tnh môn: Hin th tng ‘tuyt i Không’ ca sc, v.v.
Có ngi hi: Hin thy các nhim sc, v.v. hu lu sanh ra t nhân
duyên
‘cu’, và các tnh sc, v.v. vô lu có ra t nhân duyên ‘vô nhim’. ó là
sc, v.v.
các pháp có cu, có tnh. ã có cu, tnh, thì là chng phi Không. c gì
mà nói,
sc, v.v. các pháp ging vi Không? Lun Trung Quán nói: “Nu bo rng
trong
duyên không có qu, nhng qu t trong duyên sanh. Nu vy, qu y sao
không
t trong phi duyên sanh ra? 48 Nh trong t không có bình, vn sanh ra
bình, sao
không t trong sa không có bình vn sanh ra bình?” Nu xác quyt rng
không
có qu, không cu, không tnh, không có kh ách, thì không có phàm
Thánh, có li
ln tà kin.
47 Khi dit thì không nên có sanh, khi sanh thì không nên có dit, bi
vì sanh và dit trái nghch nhau.
48 Trung lun, phm Quán nhân duyên, k 14: Nhc v duyên vô qu, Nhi
tùng duyên trung xut; Th qu
hà bt tùng, Phi duyên trung nhi xut? , ; , . (Nu bo rng
trong duyên không có qu, nhng qu t trong duyên sanh. Nu vy, qu y
sao không t trong
phi duyên sanh ra?)
24
áp: Ngi có bnh màng mt nhìn thy không hoa, âu bit hoa m chính
là h không. Lun Trung Quán nói: “Nu qu t duyên sanh ra, mà duyên
y
không có t tánh, vy t cái không có t tánh sanh ra, thi âu c nói
là
t duyên sanh ra?”49 Duyên mà không có t tánh, thì duyên y là chng
có. T th
duyên ã không có, làm sao sanh ra qu c? Th nên, các qu cu tnh: sc,
v.v.
không t duyên sanh ra, cng không t ‘phi duyên’50 sanh ra. Duyên còn
không th
sanh ra, làm sao phi duyên sanh ra c? Nu phi duyên có kh nng sanh
ra qu,
thì to thin nên a a ngc, gây ác nên c sanh thiên. Vì phi duyên, cho
nên
sc, v.v. các pháp không t duyên hay phi duyên sanh ra. ó là không
có sc, v.v.
Vì không có sc, cho nên duyên và phi duyên cng không có.
Li na, lun Trí có ghi: “Nu các pháp bt sanh, bt dit nh h
không,
vì sao có cu, có tnh? Thí nh h không du muôn tui, nhng ma chng có
th
làm t h không, la d chng có th t cháy c h không, [khói cng
không
th bám c]. Vì sao? Vì bn tánh ca h không là vô sanh.”51 Bin k s
chp
v t tánh ca sc, v.v. là không có, cho nên không nói ‘có cu, có
tnh’. Cu và
tnh ã không có, làm sao có kh ách?
(c) Tr tng gim môn: Hin th tng ‘tuyt i Không’ ca sc, v.v.
49 Trung lun, phm Quán nhân duyên, k 15: Nhc qu tùng duyên sanh, Th
duyên vô t tánh; Tùng
vô t tánh sanh, Hà c tùng duyên sanh? , ; , ? (Nu qu
t duyên sanh ra, mà duyên y không có t tánh, vy t cái không có t
tánh sanh ra, thi âu c nói
là t duyên sinh ra?)
50 Trung lun, phm Quán nhân duyên, k 7: Nhân th pháp sanh qu, Th
pháp danh vi duyên, Nhc th
qu v sanh, Hà bt danh phi duyên? , ; , (Nhân pháp y
sanh ra qu, cho nên pháp y c gi là duyên, vy nu qu khi cha sanh,
sao không gi pháp y là
phi duyên.)
51 i Trí Lun, quyn 35, phm Báo ng (Phng Bát), tr. 319a15.
25
Có ngi hi: Hin thy các sc, v.v. t nhân duyên mà tng: nh thành
ln,
t nhân duyên mà gim: ln thành nh. Các pháp t nhân duyên tng gim mà
có
c, thì các pháp chng phi Không, vì sao nói, ‘sc, v.v. u là Không,
thì vt
qua mi kh ách’?
áp: Cái thy ca mt ngi tùy thuc phin não, khát ái, nh nhìn
sóng
nng52 mà tng là nc. Nc không có tht, ch là rng không. Nhip i
Tha
nói n s i tr ‘tán ng tng ích’.53 Th nên trong Kinh [i Bát-nhã] nói,
‘t
tánh ca sc là Không, v.v.’54 ó là bin k s chp v sc, v.v. Lun v t
tánh
ca sc, v.v., nó hoàn toàn không có. Sc, v.v. ã hoàn toàn không có,
sao có th
52 Dng dim : Sóng nng là nhng dn sóng do hi nng bc lên, làm cho con
nai phát sanh o
tng là nc.
53 Tán ng thêm lên. Nhip i Tha Lun Bn, No.1594, tr. 140a01: “Mi là
phân bit tán ng, là 10
th phân bit ca b tát : th 1 là tán ng không tng, th 2 là tán ng có
tng, th 3 là tán ng
thêm lên, th 4 là tán ng bt i, th 5 là tán ng ng nht, th 6 là tán
ng bit lp, th 7 là tán
ng t tánh, th 8 là tán ng sai bit, th 9 là tán ng ly ngha theo tên,
th 10 là tán ng ly tên
theo ngha. i tr 10 th tán ng nh vy, các kinh ca Bát nhã ba la mt a
u nói n trí vô phân
bit.”
54 Kinh i Bát-nhã Ba-la-mt-a, No.220, quyn 4, phm Hc Quán, tr.
17c01-14: “Xá Li T! Vì t
tánh B-tát là không, tên B-tát là không, vì sao vy? Vì t tánh ca sc
là không, ch chng phi do
không có mà không, cái không ca sc chng phi sc, sc chng lìa không,
không chng lìa sc; sc
tc là không, không tc là sc; t tánh ca th, tng, hành, thc là không,
ch chng phi do không có
mà không, cái không ca th tng hành thc chng phi là th tng hành thc;
th, tng, hành, thc
chng lìa không, không chng lìa th, tng, hành, thc; th, tng, hành,
thc tc là không, không tc
là th, tng, hành, thc. Vì sao? Xá Li T! Vì ây, ch có tên gi là B-;
ây, ch có tên gi là Tát-
a; ây, ch có tên gi là B--tát-a; ây, ch có tên gi nên gi ó là
không; ây, ch có tên gi ó là
sc, th, tng, hành, thc; t tánh là nh vy, không sanh không dit,
không nhim không tnh. i B-
tát tu hành Bát-nhã-ba-la-mt-a nh vy, chng thy sanh, chng thy dit,
chng thy nhim, chng
thy tnh. Vì sao? Vì ch gi lp nhng cái tên tm i vi các pháp, phân
bit; gi lp cái tên tm,
theo ó, khi lên ngôn thuyt, gi nh th này, nh th kia, ri sinh khi
chp trc th này, th n. Khi
i B-tát tu hành Bát-nhã-ba-la-mt-a, i vi tt cà nhng cái nh th, chng
thy có; do chng thy
có, mà không sanh chp trc.” (H.T Thích Trí Nghiêm dch)
26
nói ‘tng: nh thành ln, gim: ln thành nh’? ã không có tng gim, sao
li có
kh ách? Th nên nói, ‘vt qua mi kh ách’ vy.
i.3. Trong Không không có nm un:
Th c Không trung vô sc, vô th, tng, hành, thc.
T trc n ây, qua bn môn phân bit, thy rng, sc, v.v. nm un toàn
là ‘tuyt i Không’. Mi hai x, mi tám gii, mi hai duyên khi và bn
,
qua bn môn phân bit, cng bit chúng là bin k s chp tánh, u là Không.
Vì
sao bit? Y tha khi tánh và Viên thành tht tánh vn tách ri danh
ngôn, khái
nim, phân bit.55 Các bc hin Thánh mun hu tình có ch thú nhp, bèn
mn
hai tánh này ca các pháp gi lp ‘khách danh’ (: tên gi tm b). S gi
lp
khách danh, theo ó to nên s khác bit gia cái này và cái kia mà
thôi. Nhng
khách danh y hoàn toàn không nói lên c t tánh ca các pháp. Qua hai
tánh Y
tha khi và Viên thành tht, các pháp tách ri c tánh và tng, tt c tâm
hành
55 Nhip lun nói, A li da có 3 s huân tp sai bit: 1. Danh ngôn huân
tp sai bit; 2. Ngã kin huân tp
sai bit; 3. Hu chi huân tp sai bit. H.T Thích Trí Quang gii thích:
Danh ngôn huân tp: danh ngôn là
các pháp. Các pháp mà gi là danh ngôn, là vì các pháp là nhng khái
nim. Khái nim là danh ngôn.
Danh ngôn có 2 loi: chính khái nhim là biu th các pháp, nên gi nó
là danh ngôn hin cnh; ri ngôn
ng vn t truyn t danh ngôn hin cnh thì gi là danh ngôn biu ngha. Nói
danh ngôn huân tp cng
nh nói các pháp huân tp, huân tp thành ra chng t tng lai ca các
pháp, các pháp tng lai do
chng t y mà hin hành. Nên danh ngôn huân tp là duyên khi th nht,
duyên khi ra t tánh khác
nhau. Ngã kin huân tp là mt na (ý ô nhim) ý thc A li da làm t ngã.
Ý thc t ngã này huân tp
thành ra chng t thy có mình có ngi, t th (sanh mng) khác nhau. Hu
chi huân tp, hu chi là 12
nhân duyên. Do hu chi huân tp, bng các nghip phc, phi phc và bt ng,
mà có ra t th (và
qu báo ca t th) là 3 cõi 6 ng áng a và áng ghét. Ngã kin huân tp và
hu chi huân tp là
tng thng duyên, tc duyên khi ra t th khác nhau. Tóm li, do 3 s sai
bit trên ây mà thy A li
da va là cht liu, va là t hp, i vi nhân sanh v tr.
27
cng không có ch vin bám. Tuy nhiên, các hu tình không thu rõ rng,
‘danh
ngôn là khách’, chp trc cho là tht. Li na, các hu tình không thu rõ
rng,
‘các pháp không có tánh tng’, nên chp trc tánh tng cho là tht, s
dng
tánh tng ca các pháp cho mi hot ng ca tâm lý. Nh vy là vng
tng,
nhn thc k c, nên xác quyt rng danh tng là tht có. Bin k s chp
tánh
hoàn toàn không có, nh a con ca thch n, nh lông rùa, v.v. Qua ý
ngha ây,
có th nói bin k s chp tánh là Không. Bin k s chp v sc, v.v. ã là
Không,
cho nên lý l ca bin k s chp tánh ni mi hai x, mi tám gii, mi
hai
duyên khi và bn , qua bn môn phân bit, cng ging nh vy.
ii. Mi hai x toàn Không:
Vô nhãn, nh, t, thit, thân, ý; vô sc, thanh, hng, v, xúc,
pháp.
Mi hai pháp này, mi pháp kt hp vi ý thc sanh trng [tâm và tâm
s], nên gi là x. Li na, mi hai pháp này, mi pháp mang cái ngha
‘hu
tng sai bit’, cho nên gi là x. Mi hai x là: 6 cn x: nhãn cn x, nh
cn
x, t cn x, thit cn x, thân cn x, ý cn x, và 6 trn x: sc trn x,
thanh
trn x, hng trn x, v trn x, xúc trn x, pháp trn x. Mi hai x c
trình bày y trong Kinh.56 Ngha ca 12 x là: mt thy sc, tai nghe
ting,
mi ngi mùi, li nm v, thân xúc chm, ý tip xúc pháp trn. Mi hai x
này
u là gi thi thuyt, nhng hàng d sanh57 không bit h gi, ni các pháp
mà k
56 Kinh Tp A-hàm, quyn 13; Lun i T-bà-sa, quyn 71.
57 D sanh (S. Blaprthagjana) = Phàm phu chúng loi .
28
c, xác nh là tht có ngang qua danh, ngha, t tánh và sai bit58, gi
là Bin k
s chp tánh. Mi hai x c bin k, chp trc, chúng bn lai là Không,
cho
nên gi là ‘vô’, chính là “vô nhãn, nh, t, thit, thân, ý; vô sc,
thanh, hng, v,
xúc, pháp.”
Vô nhãn gii, nãi chí vô ý thc gii.
Mi tám pháp c gi chung là gii, vì có ngha ‘chng t’. Trong thc
A-li-da có chng t ca các pháp, gi tên là gii. Gii, còn mang ngha
‘nhân t’.
Gii, là kh nng duy trì tánh cht ca chính nó và kh nng duy trì tánh
cht ca
nhân qu. Li na, nhip trì s sai bit ca tt c pháp, nên gi là gii. a,
thy,
ha, phong, v.v. tuy sai bit vô lng vn gm trong 18 gii. Mi tám gii
là:
nhãn gii, sc gii, nhãn thc gii; nh gii, thanh gii, nh thc gii; t
gii,
hng gii, t thc gii; thit gii, v gii, thit thc gii; thân gii, xúc
gii, thân
58 Danh và vt, là danh và ngha ca các pháp. T tánh và sai bit, là c
tánh và chi tit ca danh và
ca vt, nên gi là t tánh ca danh, t tánh ca ngha, sai bit ca danh,
sai bit ca ngha. Nhip lun
nói v quán trí ng nhp duy thc nh sau: “Do cái gì và làm th nào c ng
nhp? Do cái ý thc
thuc chng loi a vn huân tp và thuc v tác ý úng lý, mà kin phn ca nó
có cái n tng tng
t pháp và ngha, (do cái ý thc y mà phân thành 4 tm t và 4 tht trí).
Bn tm t là suy tìm ch là gi
thit v danh, ngha, t tánh, sai bit. Bn tht trí là bit chc ch là gi
thit v danh, ngha, t tánh, sai
bit. C 4 tm t và 4 tht trí nh vy ng là không th th c. Ch v b tát
mun ng nhp duy thc
mt cách úng nh s tht, nên n lc mà tu - tc là em cái ý thc có cái n
tng tng t v danh và
ngha mà suy tìm danh ch là ý thc, suy tìm ngha da vào danh cng ch
là ý thc, suy tìm t tánh và
sai bit ca danh và ngha cng ch là gi thit. Bao gi chng c ch là ý
thc, thì by gi chng bit
danh, ngha, t tánh, sai bit, toàn là không tht, ng là không th th
c. Nh vy, do 4 tm t và do 4
tht trí mà chính ni cái ý thc có n tng tng t danh và ngha mà ng nhp
c o lý duy thc.”
(H.T Thích Trí Quang dch)
29
thc gii; ý gii, pháp gii, ý thc gii.59 Danh, ngha, t tánh và sai
bit ca mi
tám gii này u là gi thi thuyt; nhng hàng d sanh ni ó mà k c,
khng
nh là tht có, ngang qua danh, ngha, t tánh và sai bit. Mi tám gii c
bin
k, chp trc, chúng bn lai là Không, cho nên gi là ‘vô’, chính là “vô
nhãn gii,
nãi chí vô ý thc gii.”
iv. Mi hai duyên khi toàn Không:
Vô vô minh, dic vô vô minh tn; nãi chí vô lão t, dic vô lão t
tn.
Mi hai pháp này i duyên mà khi, cho nên gi là duyên khi. Mi
hai
duyên khi là: vô minh, hành, thc, danh sc, lc x, xúc, th, ái, th,
hu sanh,
lão, t. Mi hai duyên khi này gm có 4 chi: (a) Giai on nhân, gm có:
chi
nng dn và chi s dn; (b) Giai on qu, gm có: chi nng sanh và chi s
sanh.60
Chi nng dn: vô minh, hành và thc, chúng khi sinh i sng tng
lai.
Chúng dn phát chng t t vô thy ca danh sc, lc x, xúc và th, huân
tp
ni A-li-da thc tâm hin ti, to ra công nng cm qu.
Chi s dn: ó là chng t ca danh sc, lc x, xúc và th. Do nng lc
huân tp bi ba chi vô minh, hành và thc nh là tp khí trong tâm, khin
cho
chng t ca thc và chng t ca ba chi sau nng theo chng t ca danh
sc.
qu d thc tng lai, tt c chng t tun t sanh khi và c tng trng.
Chi nng sanh: ó là ái, th và hu. giai on mng chung, qu d thc
xut hin tùy thun theo hình thái dc tham, vì tùy theo s hin din ca
mt trong
59 Trung A-hàm, phm Tâm, Kinh a Gii.
60 Xem A-t-t-ma Tp Tp Lun, tr. 711b22; và Thành Duy Thc Lun, tr.
43b27.
30
các loi tp khí ca nghip. Chính là ‘hu’ làm iu kin dn phát bn chi s
dn
nói trên chiêu cm qu d thc.
Chi s sanh: ó là sanh và già - cht. Do ba chi nng sanh nói trên tùy
thun
theo hình thái dc tham, vì tùy theo s hin din ca mt trong các loi
tp khí ca
nghip, và tùy vào chúng ng phn61 mt i, mà qu d thc ca bn chi
s
dn nói trên c sanh khi, gi là sanh và già – cht.
Mi hai duyên khi này có hai th thun th và hai th nghch th .62
Vn ý ây ch nói hai th thun th : (1) Tp nhim thun th : vô minh
duyên hành, cho n sanh duyên lão t. (2) Thanh tnh thun th : vô minh
dit
nên hành dit, cho n sanh dit nên lão t dit. i vi hai th nhim tnh
ca
mi hai duyên khi, mà chp trc, khng nh là tht có, n