Təminatlı Əqdlərə

Everett Wohlers

2 of XX

Təminatlı Əqdlərin Məna və Əhəmiyyəti

Təminatlı Əqd nədir? Kreditorun kredit öhdəliyinin təminatı məqsədilə debitorun daşınar əmlakı ilə maraqlandığı bir əqddir.

Kreditin qaytarılmaması riskini azaltmaqla kredit verilməsini asanlaşdırır

Aşağıdakı üsullarla özəl sektorun inkişafına dəstək verir:

- Kreditin əldə edilməsi imkanlarının arıtırılması- Kredit xərclərinin azaldılması

3 of XX

Qanunların tarixi

Şimali Amerikada 50 ildən artıqdır ki, istifadə edilir. Yeni Zelandiya, Avstraliya – Ş. Amerika modeli Qərbi Avropa – müxtəlif qanunlar və kredit reyestri

modelləri; müxtəlif səviyyələrdə əldə edilmiş uğurlar Asiya/Sakit okean ölkələri – son dövrlərdə çox

saylı qanunların qəbulu Mərkəzi və Şərqi Avropa – bir sıra uğurlu

qərarların qəbulu və icra olunmaqda olan layihələr Yaxın Şərq – Şimali Afrika – altı ölkədə bu proses

davam etməkdədir + KTTG təşəbbüsü Afrika – OHADA Model Qanunu və OHADA daxil

olmayan bir neçə digər ölkə Avropa və Mərkəzi Asiya – bir neçə ölkədə proses

davam etməkdədir

4 of XX

Problem nədir?

Əksər özəl şirkətlər (xüsusən KOM-lar) ən azından əlverişli faiz dərəcəsi ilə kredit əldə edə bilmirlər

Kredit sifarişinin təmin edilməməsinin əsas səbəbi qoyulan təminatın yetərsiz olmasıdır

Banklar kredit vermək istəmir və ya risk yüksək olduğundan yüksək faizlə kredit verirlər

5 of XX

Problemin özəyi

Banklar KOM-lara yüksək risk səbəbindən daşınar əmlak əsaslı girovla kredit vermirlər

Yüksək risk aşağıdakı səbəblərdən irəli gəlir:

- Girovda maraqlı olan tərəflərə (alıcılar və ya digər kreditorlar) münasibətdə üstünlüyün təmin edilməməsi; şəffaflığın və dəqiq prioritetlik sxeminin olmaması

- Girovla bağlı qanunun icrasının etibarsız olması, böyük xərcə səbəb olması və ləng aparılması

6 of XX

Azərbaycan qanunvericiliyində problemlər

1998-ci ildə qəbul edilmiş “Girov haqqında” qanununun yaxşı xüsusiyyətləri ilə yanaşı, bir sıra çatışmazlıqları da var idi

İpoteka haqqında qanun heç nə ilə kömək etmir

Daşınar əmlakla bağlı Təminatlıq Əqdlər haqqında yeni Qanuna və Qeydiyyat İdarəsinə ehtiyac var

7 of XX

Cavab?

1. Aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik hüquqi sistemin qəbul edilməsi:– daşınan əmlak girovundan istifadəni

hərtərəfli şəkildə tənzimləyir– öhdəliyə təminat verən, qanunla

müəyyən edilmiş hüquqi maraqların bütün növlərini,və daşınan əmlakın bütün növlərini – maddi/qeyri-maddi, cari/gələcək, ləvazimat, gəlirləri əhatə edir

2. Dəqiq, şəffaf, qiymət baxımından əlverişli qeydiyyat idarəsinin hazırlanması

3. Maraqlı tərəflərin qanundan və qeydiyyat idarəsindən istifadə potensialının formalaşdırılması

8 of XX

Hal-hazırki vəziyyət

Azərbaycandakı reallığa uyğun qanun layihəsi hazırlanmışdır

Layihə sənədə Mülki Məcəllə, Müflisləşmə və İflas, Banklar haqqında və Yol hərəkəti haqqında Qanunlara düzəlişlərin edilməsi və 1998-ci ilin Girov haqqında qanunun əvəzlənməsi üçün müvafiq qanunvericilik aktları daxil edilmişdir

Qanunun qəbulu və Qeydiyyat İdarəsinin yaradılması istiqamətində işlər davam edir

9 of XX

İslahatdan gözlənilən faydaları

Borcalanların, xüsusən kiçik və orta ölçülü müəssisələrin aşağı fazilə kredit əldə etmək imkanının artması

Yeni sahibkarlıq subyektlərinin artması və mövcud biznes fəaliyyətlərinin genişlənməsi

Məşğulluğun artması

Dövlət üçün vergitutma bazasının artması

Kreditor risklərinin azalması/gəlirlərinin artması

10 of XX

Hüquqi islahat

Qanun layihəsi beş əsas hissədən ibarətdir:

Anlayışlar və qanun tətbiq sahəsi

Təminat hüququnun formalaşması

Üstünlük sxemi

Reyestr İdarəsi və reyestr prosesi

Qanunun icrası

11 of XX

Qanunda istifadə edilən vacib anlayışlar

Təminat hüququ – kredit öhdəliyinin təminatı məqsədilə girov üzərində mülkiyyət hüququ –mülkiyyət hüququnun alınması və ənənəvi faiz dəcərəsi ilə girovun qoyulmasını və satışını özündə ehtiva edir

Təminat – buraya hazırki və gələcək, maddi və qeyri-maddi əmlak daxildir, məs: gələcək debitor borcları

Daşınar əmlak – torpaq və binadan başqa maddi və ya qeyri-maddi hər hansı mülkiyyət ola bilər

12 of XX

Qanunun tətbiq sahəsi

Formasından asılı olmayaraq, öhdəliyə daşınan əmlak girovu ilə təminatın verildiyi sövdələşmə

Debitor borclarının satışı (zəmanətli satış müqavilələri daxil olmaqla), malların bir ildən artıq müddətə icarəsi, lakin yalnız üstünlüyün hüququnun müəyyən edilməsi və bildirişin verilməsi məqsədilə

Sahibkarlıq subyektinin satışına, borcun alınması tələbinə, yaxud iddianın işçinin əmək haqqısı əsasında təmin edilməsi məqsədilə ötürülməsinə şamil edilmir

13 of XX

Təminat hüququnun formalaşması –Girov

Təsvir konkret və ya ümumi ola bilər

Təminatı müvafiq qaydada müəyyən etməlidir

“Bütün avadanlıqlar” və ya “ bütün debitor borcları” yetərli təsvirdir

Təminatın təsviri

14 of XX

Təminat hüququnun formalaşması – Müqavilə

Tərəflər zəmanət müqaviləsi bağlayırlarYazılı müqavilə – hər hansı maddi

daşıyıcıda (məs: e-poçtla yazışma)

Tərəflər öz şərtlərini irəli sürürlər – gərəksiz bürokratik müdaxiləyə yol verilmir

Müqavilə bağlandığı andan hər iki tərəf üçün məcburi qüvvəyə malikdir – qeydiyyat tələb olunmur

15 of XX

Təminat hüququnun formalaşması – Öhdəlik

Aşağıdakı xüsusiyyətlərə malik bir və ya daha artıq öhdəliyə təminat verə bilər:

Konkret və ya ümumi təsvir edilə bilən

Monetar və ya qeyri-monetarƏvvəlcədən mövcud olan, cari və ya

gələcək; yaxud kredit xətti

Təminat hüququ:

16 of XX

Təmint hüququnun formalaşması – Maraqlar

Daşınar əmlakın girov qoyulması Mülkiyyət hüququnun alınması ilə

satış Maliyyə lizinqi Hər hansı öhdəliyə təminat verən

daşınar əmlak üzərində hər hansı digər hüquqi maraq

Maraqların növləri:

17 of XX

Təminat hüququnun formalaşması – Təminatın növləri

Avadanlıq Material ehtiyatları və xammal Nağd vəsait axınları (debitor borcları və zəmanətli

satış müqavilələri) Qeyri-maddi aktivlər və sənədlər (məs: qiymətli

kağızlar, anbar qəbzləri, maliyyə instrumentləri, müqavilə hüquqları, əqli mülkiyyət və s.)

Məhsullar – yetişmiş, yetişəcək və ya toplanmış Mal-qara – onların balaları və onlardan əldə olunan

məhsullar (bəhrələr) daxil olmaqla Ləvazimat – daşınmaz əmlaka bərkidilmiş daşınar

əmlak İstehlak məhsulları Kassa və depozit hesabları Torpaqdan əldə olunan minerallar və meşə

materialları

Daşınar əmlakın növləri:

18 of XX

Təminat hüququnun formalaşması –Tələblər

Təminat hüququ tərəflər arasında qanuni qüvvəyə malik olduqda etibarlıdırBunun üç ilkin şərti mövcuddur:Debitor tərəfindən imzalanmış zəmanət müqaviləsi

Təminatlı tərəfin qiymət verməsiDebitorun girov üzərində hüquqlarının olması

Təminat hüququ girovun gəlirlərini əhatə edir

Təminat hüququnun etibarlılığı üçün tələblər

19 of XX

Təminat hüququnun formalaşması – Qüvvəyə minmə

Təminat hüququnun etibarlılığı(hüquqi qüvvəyə malik olma)

Qüvvəyə minmə =

     

               

İmzalanmışMüqavilə

vəTəminatlı

tərəfin verdiyidəyər

vəDebitor girov

üzərində hüquqamalikdir

20 of XX

Prioritetlik Sxemi – Ümumi Qayda

Ümumi prinsip – üstünlük girov hüququ şəffaf olduqda müəyyən edilir

İstisnalar:–Satınalma məbləği–Daxilolmalar –Adi ticarət fəaliyyəti zamanı

satınalma

21 of XX

Prioritetlik sxemi – optimallaşdırılmasi (rəsmilləşdirilməsi)

Rəsmiləşdirmə üçüncü tərəflərə münasibətdə təminatlı kreditorun hüquqlarının optimallaşdırılmasını nəzərdə tutur

Bir qayda olaraq, təminat hüququnun şəffaflaşdırılması nəticəsində əldə olunur

Səmərəlilik və rəsmiləşdirmə üsulları tələb edir Dörd rəsmiləşdirmə üsulu mövcuddur:

– Qeydiyyat idarəsinə bildirişin verilməsi– Sahiblik– Nəzarət (depozit hesabı olduqda)– Avtomatik (istehlak məhsulları, satınalma vəsaiti,

daxilolmalar)

Təminat hüququnun “optimallaşdırılmasi”

22 of XX

Üstünlük (Prioritetlik) sxemi – Qaydalar

Üstünlük qaydaları

Üstünlük

   

                         

Ümumi qayda:

Birinci olmaq:

vəya

Istisna: Satınalma vəsaiti

vəya

İstisna: Adi əməliyyat

vəya

İstisna: İstehlak

məhsulları

vəya

Müxtəlif istisnalar

 

         

Qeydiyyat vəya

Rəsmiləşdirmə

23 of XX

Üstünlük Sxemi – Digər təminat hüquqları

Optimallaşdırılmış rəqabətli girov hüquqları – bildirişi birinci verən və ya ilk rəmsiləşdirmə aparan üstünlük (prioritetlik) hüququna malikdir

Optimallaşdırılmış və Optimallaşdırılmamış – rəsmiləşdirilmiş təminat hüququ üstündür

Optimallaşdırılmış rəqabətli girov hüquqları – ilk formalaşdırılan üstündür

Optimallaşdırılmış satınalma vəsaitinin təminat hüququ – debitor mülkiyyəti barədə bildiriş 5 iş günü ərzində verildikdə, daha əvvlki rəsmiləşdirilmiş girov hüququndan üstün hesab edilir

24 of XX

Prioritetlik Sxemi – Üçüncü tərəflər

Alıcılar və girovun digər indossatları Təminatsız kreditorlar Digər təminatlı kreditorlar Avadanlığın icarəçiləri Digər maraqlar (dövlət və məhkəmə

qərarı əsasında girov hüququ və s.) Likvidator

Saxlama hüququ istisna olmaqla

Aşağıdakılara münasibətdə üstünlük hüququ:

25 of XX

Prioritetlik sxemi – Daşınmaz əmlaka çıxış

Daşınmaz əmlak üzərində təminat hüququ daşınmaz əmlaka aid edilməzdən əvvəl qeydiyyat yolu ilə rəsmiləşdirildikdə davam edir

Üstünlük daşınmaz əmlakın sahibi və girov götürən üzərində üstünlüyü nəzərdə tutur

26 of XX

Reyestr və Reyestr İdarəsi – Prinsiplər

Reyesrt İdarəsinin Başlıca Prinsipləri

Bildirişin verilməsi Qanunla müəyyən edilmliş hüquqi

maraqlar və daşınan əmlak növlərinə münasibətdə bərabərlikSahibliyinin qeydiyyata alınması tələb olunan daşınar əmlak isitisna olmaqla (Bənd 3.2),

Mərkəzləşdirilmiş – coğrafi və struktur baxımdan

Beynəlxalq qabaqcıl təcrübələrə əməl etmə

Elektron, veb-sistem

27 of XX

Reyestr və Reyestr İdarəsi– Bildirişin verilməsi

Təminatlı tərəf zəmanət müqaviləsini deyil, yalnız bildirişi təqdim edir

Qanuni qüvvəyə minməsi üçün bildirişə aşağıdakılar daxil olmalıdır:- Debitorun adı- Təminatlı tərəfin adı və ünvanı- Girov əmlakının təsviri – ümumi və ya konkret

Formallıqlara ehtiyac yoxdur – bildiriş hüquq yaratmır; o sadəcə maraqları ictimaiyyətə açıqlayır

Bildirişin verilməsi

28 of XX

Reyestr və Reyestr İdarəsi – Məqsəd

Təminatlı kreditorların girov üzərindəki marağı haqqında bildirişin verilməsi

Bildirişin verildiyi tarixdə təminatlı kreditorun üstünlüyünün təsbit edilməsi

Reyestr İdarəsinin məqsədi

29 of XX

Reyestr və Reyestr İdarəsi – Qabaqcıl Təcrübələr

Dəqiqlik – təqdim edilən informasiyanı dəqiq əhatə edir

Sürət – qeydiyyat və axtarış sürəti Əlçatanlıq – istənilən vaxt istənilən yerdən əldə

edilə bilmə Qiymətin əlverişliliyi – rüsumlar əməliyyat

xərclərini qarşılayır; dövlət üçün ümumi gəlir mənbəyi deyildir

Sadəlik – səhvetmə riskini azaldır, istifadəyə təşviq edir

Qeydiyyat məqsədlərilə məhdudlaşır – bildirişin verilməsi və prioritetin müəyyən edilməsi

Qaydalara əsaslanan qərar qəbulu – qeydiyyat və axtarışda bürokratik özbaşınalıq olmamalıdır

Qabaqcıl Reyestr İdarəsi Təcrübələri

30 of XX

Reyestr və Reyestr İdarəsi – Qeydiyyat İdarəsinin forması

Elektron reyestr idarəsi - qabaqcıl təcrübələrdən yararlanır

İnternet vasitəsilə bütün istifadəçilərə açıqdırAvtomatlaşdırlmış qəbul və ya imtina cavabıEtibarlı, tam avtomatlaşdırılmış axtarış

prosesi Lüzumsuz formallıqlara yol verilmirBütün növ bildirişlərlə eyni şəkildə davranmaAvtomatlaşdırılmış rüsum ödənişi sistemi Müdaxilə və korrupsiyadan azad

Reyestr İdarəsinin Forması

31 of XX

Qanunun icrası

Qanunun icrası prinsipləri:

Təminatlı kreditor girova sahibliklə bağlı təxirəsalınmaz hüquqa malikdir

Özünümüdafiə və ya sürətləndirilmiş məhkəmə aktı

Təminatlı kreditor girovu kommersiya baxımından məqbul şərtlər daxilində özgəninkiləşdirə və ya digər kreditorlar razılıq verdiyi halda özündə saxlaya bilər

Gəlirin prioritetlik sxeminə əsasən bölüşdürülməsi

Təminatlı keditor debitor və digər iddiaçılarla ədalətli rəftar etməlidir

32 of XX

Əlaqə məlumatı

İştirakınıza görə təşəkkür edirəm!

Everett Wohlers – ewohlers@worldbank.org