TO ΠEPIO.IKO TAN SUPER MARKET XAΛKIA.AKH ΤΕΥΧΟΣ 83 ... · Τοπίο λιτό. Πέτρες και λίγο τσιμέντο ριγμένο πρόχειρα για να σιμώνει

ΥΠΕΡΤι φορούσαν οι Κρητικοί του 1830

Τα λησμονημένα μας τζίτζιφα, οι περίφημοι «κρητικοί χουρμάδες»

TO ΠEPIOΔIKO TΩN SU PE R MAR KE T XAΛ KIA Δ AKH ΤΕΥΧΟσ 83 ΦΘΙνΟΠΩΡΟ 2017 ΔΙανΕΜΕ ΤαΙ ΔΩΡΕαν

ΧασAν ΤαΧσIνΟ Τούρκος Πασάς που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους Έλληνες

Ο Άγιος Τίτοςμε… κρητική κατσούνα!

www.xalkiadakis.gr

Tριμηνιαία έκδοσητων σ/M XAΛKIAΔAKH1o χιλ. Γαζίου-Κρουσώνα 7005 Ηράκλειοτηλ. 2810 824 140

Διανέμεται δωρεάν από τα καταστήματα της εταιρείας

Yπεύθυνη σύμφωνα με το νόμο:ΧΡΙσΤΙνα ΧαΛΚΙαΔαΚΗ

Eκδοτική φροντίδα:Tμήμα Δημοσίων Σχέσεωντης A.E. XAΛKIAΔAKH

Σύμβουλος έκδοσης:NIKOσ ΨIΛAKHσ

Υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων της Α.Ε. Χαλκιαδάκη: ΤΙνα ΜΥΛΩναΚΗ

Σχεδίαση εντύπου:NIKOσ NTPETAKHσ

ΦωτοστοιχειοθεσίαMακέτες - Eκτύπωση:TYΠΟΚΡΕΤαBI.ΠE. Hρακλείου Tηλ. 2810 382800 FAX: 2810 380887

Tα κείμενα που δημοσιεύονται δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκην και την άποψη της εταιρείας ή του περιοδικού.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

>

6 ΦωτογραφήματαΦωτογραφίες & κεIμενα: Νίκος Ψιλάκης

16 ΤΑ ΝΕΑ ΜΑΣ

18 Μια φωτογραφία - ένα ποίημαΦωτογραφίζει & επιλέγει η Έφη ψιλάκη

26 ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

28 ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΗΣΕΙΣ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ

30 Ο Άγιος Τίτος με… κρητική κατσούνα!Του Ν. Ψιλάκη

30 ΚΛΗΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΔΩΡΑ

40 Τι φορούσαν οι Κρητικοί του 1830

48 Τα λησμονημένα μας τζίτζιφα,οι περίφημοι «κρητικοί χουρμάδες»Του Ν. Ψιλάκη

58 Χασάν Ταχσίν.Ο Τούρκος Πασάς που παρέδωσε τη Θεσσαλονίκη στους ΈλληνεςΤων Ανδρέα Μανιού - Ν. Ψιλάκη

68 ΠΑΡΑΚΕΛΕYΣΤΙΚΑ:Λέξεις που διατηρήθηκανατόφιες από την αρχαιότηταΤου Γιάννη Καραβαλάκη

74 Ο βαρκάρης της ΣπιναλόγκαςΤου Ν. Ψιλάκη

6

48

18

58

30

68

40

74

6

Ταπεινά σεβάσματα σπαρμένα στην ύπαιθροτης Κρήτης

Γαλήνη νωχελική που θυμίζει θάνατο, σχήμα κυ-κλικό, περιχαρακωμένο με ταντάλειους λίθους,έναυσμα μνήμης!Ναι, είναι μνημείο και τούτο. Έργο της ανάγκης, σμι-λεμένο από ανθρώπους που ξέρανε τι θα πει σιτάρι,αλεύρι, ψωμί.Μελαγχολώ κάθε που βλέπω τούτα τα ταπεινά σε-βάσματα να αναπολούν τις μέρες που πέρασαν. Όχιεπειδή αρνείται κανείς την εξέλιξη, όχι επειδή ανα-πολεί τον καιρό του άμετρου μόχτου και της βασα-νιστικής δουλειάς (χωρίς υποδομές και χωρίςμηχανικά μέσα), μα γιατί όσα δεν φθείρει ο χρόνοςτα καταστρέφει ο άνθρωπος. Έρχεται ο οδοστρω-τήρας που τον βαφτίσαμε ανάπτυξη και σαρώνει ταίχνη των παλιότερων ανθρώπων και των παλιότε-ρων πολιτισμών. Φωτογράφισα το αλώνι στην Ανώπολη, στα Σφακιά.Και χάρηκα που, αν και ξεχασμένο, παραμένει γερόσαν καινούργιο. Ευτυχώς κάποιες ορεινές περιοχέςσυντηρούνε ακόμη τη μνήμη. Ίσως επειδή δεν άλ-λαξε χρήσεις η γης, ίσως επειδή η αξία της παρέ-μεινε περισσότερο ηθική.

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: νΙΚΟσ ΨΙΛαΚΗσ

Φωτογραφήματα

N

Ναι, είναι μνημείο και τούτο. Έργο της ανάγκης, σμιλεμένο από ανθρώπους που ξέρανε τι θα πει σιτάρι, αλεύρι, ψωμί.

◗

7

ΥΠΕΡ ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2017

NΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ & ΚΕIΜΕΝΑ: νΙΚΟσ ΨΙΛαΚΗσ

8

Κράτησα το ταξίδιστη θύμηση...

Τοπίο λιτό. Πέτρες και λίγο τσιμέντο ριγμένοπρόχειρα για να σιμώνει κάποιο καΐκι στηνακτή. Εδώ, στην άπλα του Αιγαίου, η αφαίρεσηκάνει τα πράγματα μαγικά, βγαλμένα από κά-ποιο παλιό παραμύθι. Ή από κάποιο συναξάριαγνώστων αγίων. Είναι καλοκαίρι, ο ήλιος στηφούρια του.Εδώ, στην άπλα του κόσμου, σμίγει το φως μετα βλέμματα, νομίζεις πως στην κάθε στιγμήσυμπτύσσονται κάμποσοι αιώνες και πο-ρεύονται μαζί προς το άδηλο. Μήτε κι εγώ θυμάμαι πόσων χρόνων είναι ηφωτογραφία. Την «ανακάλυψα» στο συρτάριξεφυλλίζοντας τις μέρες που πέρασαν. Βρισκό-μουν στο καΐκι, δίπλα στην πλώρα. Κράτησα στη μνήμη μόνο την άπλα, την αφαί-ρεση του τοπίου, την προσμονή, το αργό βά-δισμα στην πρόχειρη προκυμαία, τη μοναξιάπου ψαλμουδίζει σχεδόν ψιθυριστά τους αρ-χαίους ύμνους. Κράτησα στη μνήμη τα ου-σιώδη.

Εδώ, στην άπλα του κόσμου, σμίγει το φως με τα βλέμματα, νομίζεις πως στην κάθε στιγμή συμπτύσσονται κάμποσοι αιώνες και πορεύονται μαζί προς το άδηλο.

◗

9

Όμορφη που' σαι, πατρίδα μου!

Η γεωμετρία της φύσης! Ή, μήπως, γραφές μυ-στικές που αναδύονται μεσ' από το άδυτο τουάχρονου για να συναντήσουν τον χρόνο; Χρόνια πριν, κρατούσα μια διοπτική μηχανή,φιλμ 6 Χ 6, γονάτισα· κι ήταν σαν ν' άνοιγεμπροστά μου ένα μεγάλο βιβλίο για να δια-βάσω την ιστορία του κόσμου. «Γενηθήτω στε-ρέωμα!». Γραφές βιβλικές, φθόγγοι μουσικής, οι αιώνεςταξιδεύουν στον λόγο: «Να γίνει στερέωμα ανάμεσα στα νερά, να χω-ρίσουν τα νερά από τα νερά». Έτσι κι έγινε!Και φανερώθηκε η στεριά, κι άρχισαν τα κύ-ματα ν' αναδεύουν τη θάλασσα, κι άρχισαν οιπέτρες να ταξιδεύουν. Η διοπτική σε δράση. Γοητευμένη κι αυτή. Τοπρώτο «κλικ». Το χρώμα. Ή μάλλον τα χρώ-ματα. Κόκκινο προς το βυσινί, γκρι προς τομπλάβο, τα κύματα βρέξανε το χρυσάφι τηςάμμου, οι μικρές πινελιές προτιμούν να παί-ζουν κρυφτό στον φακό μου. Όμορφη που 'σαι, πατρίδα μου Κρήτη! Ακόμηκι ένα γλυμμένο βότσαλο, από γεννησιμιού τουκατάγραφο, το φωνάζει.

Λευκές πινελιές στα ελληνικά καλοκαίρια μας

Δεν μπορείς παρά να υποκλιθείς μπροστά στομέγα θαύμα! Ένα κρινάκι της άμμου, ένα μόνο,ξεκομμένο από την παρέα του σαν αγρίμι πουξεστράτισε και τώρα πια ροβολά στις πλαγιέςολομόναχο. Υποκλίνομαι κι εγώ. Έτσι όπως υποκλίνεται κιο κρίνος στον ήλιο. Ή στον πλάστη του, νομίζω.Έχει γείρει τ' άνθη μα δεν λυγίζει, ρουφάει τηζωή, χορταίνει το φως, σκορπά τις λευκές πινε-λιές του στο ελληνικό καλοκαίρι.



ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ανΙΚΗΤΕσ ΜνΗΜΕσ

...Ήταν τότε που ανυψώθηκε η γης κατά εξήμισι

μέτρα! Το μικρό περίκλειστο λιμάνι της παράκτιας

πόλης σκεπάστηκε από πέτρες και χώματα, κατα-

κρημνίστηκαν τα ψηλώματα, όρμησε το κύμα προς

το απέραντο πέλαγος παρασέρνοντας τα τελευταία

λείψανα της ανθρώπινης παρουσίας· σειούνταν ο κό-

σμος και βρουχούνταν ο φοβερός Εγκέλαδος από τα

βάθη της γης, άλλαξε ο τόπος μορφή, άλλαξαν οι επι-

κράτειες, ανακατεύτηκαν στεριά και θάλασσα.

10

Έτος 365 μετά Χριστόν. Μια σεισμική δό-νηση καταστρέφει τη δυτική πλευρά τηςΚρήτης. Η Φαλάσαρνα, πόλη σπουδαίαμε ισχύ ναυτική και πλούτο μεγάλο, αφα-νίζεται από το πρόσωπο της γης. Παρατηρώ το τοπίο, την άπλα του πε-λάγους, κοιτάζω τη γης που απλώνεταιμάλλον νωχελικά μπροστά μας· σκουρό-χρωμοι θάμνοι, άλικα βράχια κι ελιέςγκριζοπράσινες διαλέγονται με τ' αχνόγαλάζιο τ' ουρανού, με το βαθύ μπλάβοτης θάλασσας· είναι ακόμη πρωί κι ηπλάση λουφάζει στην αγκαλιά του Αυ-γούστου.

Η Φαλάσαρνα είναι σήμερα προορισμόςτουριστικός, μαγευτική γωνιά της Κρή-της. Μα αν την προσέξεις καλύτερα, θαδεις τα σημάδια που άφησαν οι χθόνιεςδυνάμεις, ο χρόνος δεν κατάφερε να τασκεπάσει. Ανασκάφτηκε τα τελευταίαχρόνια το λιμάνι, φάνηκαν τα ίχνη της αρ-χαίας ζωής, η κτιστή προκυμαία, οι δέ-στρες των πλοίων, οι δεξαμενές, τ'απολειφάδια των λουτρών · όλα ψηλό-τερα, εξήμισι μέτρα ψηλότερα. Όσοκατάφερε ν' ανασηκώσει τη γης ο Εγκέ-λαδος. Ανασκάφτηκαν μαζί κι οι ναοί. Κά-ποτε λάτρευαν εδώ την αγαπημένηγυναικεία θεότητα των Κρητών, τη Δί-κτυννα, πανίερη μορφή με ρίζες μινωι-κές, που ταυτίστηκε αργότερα με τηνΆρτεμη των δασών και της αδάμαστηςφύσης. Λάτρευαν, όμως, και ως εφέστιαθεότητα τη νύμφη Φαλάσαρνα, εκείνηέδωσε τ' όνομά της στην πόλη.

11


ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ανΙΚΗΤΕσ ΜνΗΜΕσ

Περπατώ στα χώματα

της Φαλάσαρνας, σκόνη

κι επιχώσεις έχουν σκεπάσει

τους αρχαίους δρόμους.

Αλλά ξέρω... Κάτω από τα δικά

μου βήματα είναι λιθωμένα

τα βήματα των απόντων.

◗

≫

12


Αναζητώ τα ορατά ίχνη της περασμένηςζωής, ο «θρόνος» εκεί κι ας μην ήτανθρόνος ποτέ, μάλλον λείψανο της προ-σπάθειας του ανθρώπου να δαμάσει τηνπέτρα θα ήταν, τμήμα λατομείου που τοταρακούνησε και το διασκόρπισε ο σει-σμός. Θαύμα δεν είναι να βλέπεις όσαφαίνονται, θαύμα είναι να βλέπεις όσακρύβει ο χρόνος από τα γήινα μάτια σου.Περπατώ στα χώματα της Φαλάσαρνας,σκόνη κι επιχώσεις έχουν σκεπάσει τουςαρχαίους δρόμους. Αλλά ξέρω... Κάτωαπό τα δικά μου βήματα είναι λιθωμένατα βήματα των απόντων. Πάνω, ψηλάστο ακρωτήρι Κουτρί, ίσως στην άκρητων λειψάνων της αρχαίας ακρόπολης,είναι στοιχειωμένο το βλέμμα της Δί-κτυννας. Και της νύμφης Φαλάσαρναςίσως. Εκεί κοντά που χτίσαν οι νεότεροιτους Άη Γιώργηδες τους δρακοντοκτό-νους.

Άη Γιώργης η μια εκκλησιά, Τρεις Ιεράρ-χες η άλλη. Η τρίτη, Αγιά ΠαρασκευήΣπηλαιώτισσα. Πιο κει ο Απόστολος Παύ-λος. Κι ο Άγιος Ιωάννης ο Ξένος (ο ΚρηςΕρημίτης). Ο κύκλος κλείνει πάλι με μνή-μες: Φώτιος και Ανίκητος· αρχαίος ναός,σπηλαιώδης λίγο πιο πέρα, προς τοννότο.Άγιος Ανίκητος, σκέφτομαι, καθώς με πο-λιορκούν οι ανίκητες μνήμες...

13


Παρατηρώ το τοπίο,

την άπλα του πελάγους,

κοιτάζω τη γης που

απλώνεται μάλλον

νωχελικά μπροστά μας...

◗

ΦΑΛΑΣΑΡΝΑ ανίκητες μνήμες...


Φραγκοσυκιά... γελαστή!

Χαιρετισμός ή χαμόγελο; Φωτογράφισα τη φραγκοσυκιά στο έμπα του Δραπανιά, στην Κίσαμο. Σαν καλωσόρισμα την είδα κι ας μηνήξερα αν χαμογελούσε, αν χαιρετούσε, αν φώναζε. Συκή οπουντία η ινδική, φυτό με εξαιρετικές αντοχές, κακτοειδές, που απαντάταιπαντού στον ελληνικό χώρο, αλλά χαρακτηρίζει τα νησιά και τα ξεροτόπια. Συνήθως τη φυτεύουν για φράκτη μα και για τους καρ-πούς, που χρειάζεται μαστοριά για να μπορέσει κανείς να τους απολαύσει. Φραγκοσυκιά το κοινό της όνομα για να παραπέμπει στηνκαταγωγή της: είναι φυτό του Νέου κόσμου. Στην Κρήτη ακούγεται και καπλοσυκιά. Ή και παπουτσοσυκιά, σε κάποιες περιοχές τουνησιού. Κάποιος θέλησε να δώσει ανθρώπινη μορφή στο υδαρές ινώδες φύλλο και το φυτό επούλωσε τις πληγές του φτιάχνοντας μια ξερήεπικάλυψη που διατηρεί αυτούσια την ανθρώπινη παρέμβαση. Γλυπτική με φύλλα φραγκοσυκιάς; Μάλλον όχι, παιχνίδι μου φαίνεται. Απέριττο καλωσόρισμα σ' ένα ζωντανό κισαμίτικο χωριό...

14

16

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

> Yποδεχόμαστε τη νέα σχολική χρονιά με κέφι και όρεξη για μάθηση!

Στα super market Χαλκιαδάκης σκε-φτήκαμε έναν δημιουργικό τρόπο γιανα ξεκινήσει όμορφα η νέα σχολικήχρονιά για τους μικρούς μας φίλους!

Έτσι, καλέσαμε την «κυρία Σιντορέ» στακαταστήματά μας, παρέα με το νέο τηςβιβλίο για τις περιπέτειες της Γραμματι-κής! Τα παιδιά και οι γονείς τους από-λαυσαν αποσπάσματα του παιδικούμιούζικαλ, ενώ ακολούθησαν εκπαιδευ-τικές δραστηριότητες με κατασκευές καιθεατρικό παιχνίδι. Το ξεκίνημα έγινε στο

super market Max Αλικαρνασσού, ενώσυνέχεια είχε το Happy Home Χαλκια-δάκης στη Σητεία και το κατά-στημα της Ιεράπετρας! Θαακολουθήσουν παρόμοιεςεκδηλώσεις και στους υπό-λοιπους νομούς του νησιούμας!

Επιπλέον, στα καταστήματάμας φροντίσαμε να έχουμε ταπάντα για τη σχολική λίστα των μι-κρών μας φίλων στις καλύτερες τιμές τηςαγοράς. Μέσα στο κλίμα των ημερών

τρέξαμε διαγωνισμό για 5 σχολικά πα-κέτα (σχολικές τσάντες, μαρκαδόρους,

κασετίνες, μπλοκ ζωγραφικής, μο-λύβια, στυλό, γόμες, ξύστρες,

διορθωτικές ταινίες). Οι μικροί μας φίλοι

πλημμύρισαν με όμορφα καιχαμογελαστά πρόσωπα τους

διαδρόμους των καταστημά-των μας παίρνοντας τα δώρα στα

χέρια τους. Καλή σχολική

χρονιά σε όλους!

ΜΑΧ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟY

_ΙΕΡΑΠΕΤΡΑ _ΣΗΤΕΙΑ

Xtra card Χαλκιαδάκης:Στηρίζουμε τα κρητικά προϊόντα όλο τον χρόνο! Η στήριξη της εταιρείας Χαλκιαδάκηςστους κρητικούς παραγωγούς και στακρητικά προϊόντα είναι αποδεδειγμένηεπί σειρά ετών, καθώς είναι σταθερή καιδιαρκής.Γι' αυτό και συνεχίζουμε, προσφέροντας5% έκπτωση σε όλα τα κρητικά προ-ϊόντα με την Xtra Card! Μερικά χρήσιμανούμερα:

— Για το 2016 προσφέραμε, με απευ-θείας έκπτωση στο λογαριασμό τωνπελατών, 735.000 €.— Για το 2017 έχουμε ήδη προσφέρει σεπελάτες περισσότερα από 520.000 €.Πέρα από τη συλλογή πόντων, οι πελά-τες μας έχουν τη δυνατότητα, με τηχρήση της xtra card, να συμμετέχουν σεκληρώσεις, όχι μόνο του φυλλαδίου

αλλά και σε κληρώσεις-έκπληξη πουλαμβάνουν χώρα μέσα στα καταστή-ματα, και να κερδίζουν χρήσιμα δώρααπλά και μόνο κάνοντας τις αγορές τουςαπό τα super market Χαλκιαδάκης! Για ακόμα πιο εύκολη έκδοση Xtra CardΧαλκιαδάκης μπορείτε να επισκεφτείτετο site της εταιρείας μας

xalkiadakis.gr

>

Ανανεωμένα μανάβικα!

ΕΝΗΜΕΡΩθΗΤΕΜΕΣΩ ΤΗΣ

ΚΑΙΝΟΤΟΜΟυΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣe-cert

Τα μανάβικα στα super market Χαλκιαδάκης ανανε-ώθηκαν και… καρποφόρησαν πληροφορίες για όλαπρος όλους!

Με μία επίσκεψη στα μανάβικά μας μπορείτε να διαπιστώσετεότι γέμισαν χρώμα και πληροφορίες – νέο φυλλάδιο ενημέ-ρωσης της καινοτόμας πλατφόρμας ιχνηλασημότητας e-cert, ώστε όλοι οι πελάτες μας να μάθουν τι είναι το e-cert και

πώς έχουν τη δυνατότητα, κάνοντας τις αγορές τους σε φρούτακαι λαχανικά κρητικών παραγωγών, να μάθουν, μέσω του lotnumber, τον παραγωγό και όλη την ιστορία του προϊόντος πουαγόρασαν, από τη σπορά μέχρι τη συγκομιδή του και τον τε-λικό προορισμό του στο κατάστημα που μόλις το αγόρασαν.

Μη διστάσετε να ρωτήσετε τον μανάβη που σας εξυπηρετείστο δικό σας super market Χαλκιαδάκης!

17

www.xalkiadakis.gr

18

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛαΚΗ

ΤαξΙΔΙα ΠΟY ΔΕν ΤΕΛΕΙΩσαν Στα λιμάνιατην Κυριακή σαν κατεβούμε ν’ ανασάνουμεβλέπουμε να φωτίζονται το λιόγερμασπασμένα ξύλα από ταξίδια που δεν τέλειωσαν…

Γιώργος Σεφέρης

ΚαΤΕβΗΚα σΤΟ ΛΙΜανΙ...Κατέβηκα στο λιμάνι κι είδα τα χρόνια μου και τα καράβια να φεύγουν.Ήτανε όμορφα η θάλασσα στολισμένη,αλλά ήσουν μακριά.Και παρακάλεσα το Θεό να μ' αφήσει να ξενυχτήσω,να σταματήσει για λίγο στη θάλασσα τα καράβια,να σταματήσει τα χρόνια μου, γιατί ήσουν μακριά.

Νικηφόρος Βρεττάκος

Μια φωτογραφίαένα ποίημα

>

19


20


ΜΕ ΤΗν ΕYΚH ΤΟY ΘΕΟY...

...Ένα πρωί κίνησα, μισό χαρούμενος, μισό αλαφιασμένος, και με κρατούσε ο πατέραςμου από το χέρι. Η μητέρα μού είχε δώσει ένα κλωνί βασιλικό να τον μυρίζουμαι, λέει,να παίρνω κουράγιο, και μου κρέμασε το χρυσό σταυρουλάκι της βάφτισής μου στολαιμό.— Με την ευκή του Θεού και με την ευκή μου…, μουρμούρισε και με κοίταξε μεκαμάρι.Ήμουν σαν ένα μικρό καταστολισμένο σφαγάρι κι ένιωθα μέσα μου περφάνια καιφόβο· μα το χέρι μου ήταν σφηνωμένο βαθιά μέσα στη φούχτα του πατέρα μου κι αν-τρειευόμουν. Πηγαίναμε, πηγαίναμε, περάσαμε τα στενά σοκάκια, φτάσαμε στηνεκκλησιά του Αι Μηνά, στρίψαμε, μπήκαμε σ’ ένα παλιό χτίρι, με μια φαρδιάν αυλή,με τέσσερις μεγάλες κάμαρες στις γωνιές κι ένα κατασκονισμένο πλατάνι στη μέση.Κοντοστάθηκα, δείλιασα· το χέρι μου άρχισε να τρέμει μέσα στη μεγάλη ζεστήφούχτα.O πατέρας μου έσκυψε, άγγιξε τα μαλλιά μου, με χάδεψε· τινάχτηκα· ποτέ δε θυμό-μουν να μ’ έχει χαδέψει· σήκωσα τα μάτια και τον κοίταξα τρομαγμένος. Είδε πωςτρόμαξα, τράβηξε πίσω το χέρι του:— Εδώ θα μάθεις γράμματα, είπε, να γίνεις άνθρωπος· κάμε το σταυρό σου.

Νίκος Καζαντζάκης

(Η φωτογραφία είναι από τα γυρίσματα της καινούργιας ταινίας του Γιάννη Σμαραγδή που έχει ως θέμα τη ζωή του Κρητικού συγγραφέα και αναμένεται να προβληθεί τον Νοέμβριο. Στο παραπάνω απόσπασμα ο Καζαντζάκης περιγράφει την πρώτη του εμπειρία από το σχολείο.Με την ευκή του Θεού, Γιάννη Σμαραγδή!)

>

21


22


...ΚαΘΩσ Ο σΤΡαΤΟΚΟΠΟσ!

…Αυτό το ρέμα που τραβάει το δρόμο του και που δεν είναι τόσο διαφορετικό από το αίμα των ανθρώπων κι από τα μάτια των ανθρώπων όταν κοιτάζουν ίσια-πέρα χωρίςτο φόβο μες στην καρδιά τους,χωρίς την καθημερινή τρεμούλα για τα μικροπράματα ή έστω και για τα μεγάλα·όταν κοιτάζουν ίσια-πέρα καθώς ο στρατοκόπος που συνήθισεν' αναμετρά το δρόμο του με τ' άστρα...

Γιώργος Σεφέρης

23


>

Έχω ανάγκη τη θάλασσα γιατί με διδάσκει:δεν ξέρω αν μου δίνει μουσική ή συνείδηση:Δεν γνωρίζω αν είναι κύμα μονάχα η πλάσμα βαθύή μονάχα βραχνή φωνή ή θαμβωτική εικασίαιχθύων και καραβιών.Γεγονός είναι ότι και κοιμισμένος ακόμαμε κάποιο μαγνητικό τρόποκυκλοφορώστην παγκοσμιότητα των κυμάτων.

Δεν είναι μονάχα τ’ αλλοιωμένα κοχύλια,σα ν’ ανάγγελλε κάποιο αργό θάνατοτρεμουλιάρης πλανήτης,όχι, με τη λεπτομέρεια ανοικοδομώ την ημέρα,με μια ριπή αλατιού το σταλακτίτη,και με μια κουταλιά τον άπειρο θεό.

Πάμπλο Νερούντα

EΧΩ ανAγΚΗ ΤΗ ΘAΛασσα γΙαΤI ΜΕ ΔΙΔAσΚΕΙ!

... ανοικοδομώ την ημέρα,με μια ριπή αλατιού τον σταλακτίτηκαι με μια κουταλιά τον άπειρο Θεό.

24

ΦΩΤΟΓΡΑΦIΖΕΙ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Η ΕΦΗ ΨΙΛαΚΗ >

25


ΤΕΡασΤΙΟ ΚYΜα Ο ΛαOσ ΜΟY! …Τεράστιο κύμα ο λαός μουπου μ’ ανασηκώνεικαι με φέρνει όπως η αγκαλιά το βρέφοςτων Ουρανών η Πλατυτέρα

Μάρκος Αυγέρης

ΜHΤΗΡ ΘΕΟY... Το πράσινο δρεπανωτό πατάς φεγγάρικι όλες στα χέρια σου κρατώντας τις ελπίδες μας,στον άγριο ουρανό τρεμάμενη ανεβαίνειςκι αχνογελώντας στέκεσαι πλάι στο γυιό Σου.Εσύ ’σαι το ανθισμένο το κλαρί στην άβυσσοτης δύναμής Του· εσύ ’σαι ο στοχασμός ο πράοςμέσ’ στο φλεγόμενο καμίνι της οργής Του.

Ανακαινίσαμε έξι ακόμη κατα-στήματα κατά τους τελευταίουςτρεις μήνες. Έτσι, για να σας εξυ-πηρετούμε καλύτερα και για ναγίνονται ακόμη πιο ευχάριστες οιαγορές σας.

Άσπρα αστραφτερά πλακάκια και φώταενεργειακής εξοικονόμησης LED τοπο-θετήθηκαν σε όλα τα καταστήματα τωνΧανίων καθώς και στο Ηράκλειο στηνΟύλαφ Πάλμε, στο κατάστημα της Κο-ρωναίου στο κέντρο, και στο ΜΑΧ στηΝ. Αλικαρνασσό.

Στο τελευταίο έγινε αλλαγή της εξω-τερικής όψης του κτιρίου, όπου χρησι-μοποιήσαμε για πρώτη φορά νέα υλικάπου συνδυάζουν το μέταλλο και το βιο-μηχανικό ξύλο. Εσωτερικά, εκτός από τοιχθυοπωλείο, τη ζεστή γωνιά με τα φρε-

26

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΑΜΕ 6 ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑ

>

6 ΑΚΟΜΗ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΜΕΝΑ

ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΑΤΑ

ΣΑΣ ΠΕΡΙΜΕΝΟYΝ

σκοψημένα αρτοσκευάσματα, την ψη-σταριά, τον καφέ και τα γλυκά, τη γωνιάτου Βιδάκη με την τεράστια ποικιλία σε

ξηρούς καρπούς και τα γλυκί-σματα, φτιάξαμε για εσάς μίαμοντέρνα και ενημερωμένη οι-νοθήκη με ετικέτες από τηνΚρήτη, την Ελλάδα και όχι μόνο.Ποικιλίες για όλα τα γούστα και

σε μεγάλη γκάμα τιμών θασυντροφέψουν την παρέασας και καλαίσθητες συ-σκευασίες δώρων θα σαςδώσουν λύση σε πολλέςπεριστάσεις. Σε όλη τηδιάρκεια της χρονιάς θαδιοργανώνονται γευσι-γνωσίες στον χώρο απότους οινοπαραγωγούς. "Παράλληλα, φροντίσαμενα εκπαιδεύσουμε σχετικά

τους υπαλλήλους μας, ώστενα έχουν τις απαραίτητες γνώσεις και ναείναι ικανοί να εξυπηρετήσουν ικανοποι-ητικά τους πελάτες μας, όπως και να προ-

τείνουν το κατάλληλο κρασί ανά περί-σταση".

Το ΜΑΧ της Λεωφόρου Σούδας σταΧανιά ανανεώθηκε και έγινε ακόμα πιοάνετο για την εξυπηρέτησή σας. Άνετοιφωτεινοί χώροι και χώροι ανάπαυσηςκάνουν πιο ευχάριστη την παραμονή τουεπισκέπτη. Το νέο τμήμα ιχθυοπωλείουμε καθημερινά φρέσκα αλιεύματα έρχε-ται να συμπληρώσει τις ανάγκες του νοι-κοκυριού για ένα υγιεινό και γευστικόγεύμα.

ΝΕΑ

ΕΝΗ

ΜΕΡ

ΩΜ

ΕΝΗ

Ο

ΙΝΟ

θΗ

ΚΗΣΤ

Ο Μ

ΑΧ Α

ΛΙΚΑ

ΡΝΑΣ

ΣΟY

www.xalkiadakis.gr

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

H MΑΡΙΝΑ21 χρόνια, σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα,έζησε μαζί μας η κυρία Μαρίνα Μακρι-δάκη. Άνθρωπος δυναμικός, πάντα με τοχαμόγελο, κατάφερε να μεγαλώσει και νασπουδάσει δυο γιούς, κατάφερε να κερδί-σει τη ζωή με τον αγώνα και με τον καλόχαρακτήρα της. Ξέρομε πως θα συνεχίσεινα βιάζεται, έτσι έκανε πάντα, βιαζόταν γιανα μην αφήσει τίποτα στην τύχη, να βάλειπαντού μικρές και μεγάλες πινελιές, ναομορφύνει τον κόσμο. Ξεκίνησε από τοτμήμα μαναβικής, τότε που το συγκεκρι-μένο τμήμα στηνόταν έξω από τα κατα-στήματα, κι έζησε όλες τις αλλαγέςφτάνοντας μέχρι την πρωτοποριακή γιατην Ελλάδα εποχή της πλήρους ιχνηλασι-μότητας των προϊόντων.

Κομψή και περιποιημένη, όπως πάντα,ήρθε να μας χαιρετήσει κι άφησε τις ανα-μνήσεις της να ξεχειλίσουν. «Κάποτε πα-ράγγειλα από λάθος 50 κιλά αχλάδια, μόνο5 είχα σκοπό να παραγγείλω, αλλά έβαλαένα μηδενικό παραπάνω και την επόμενημέρα που είδα τα καφάσια να καταφτά-νουν έμεινα με το στόμα μου ανοικτό. Μαδεν το έβαλα κάτω. Είπα μέσα μου: Εγώέκαμα το λάθος, εγώ θα το διορθώσω. Καιτο διόρθωσα. Με τις πελάτισσες είχαμεγίνει φίλες. Κάθε μέρα με ρωτούσαν τι ναμαγειρέψουν κι εγώ έπρεπε να ξέρω συν-

ταγές, να δίνω συμβουλές, να βρίσκω λύ-σεις. Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, σύστηνα σεόλες... γλυκό αχλάδι! Μέχρι το μεσημέριείχα ξεπουλήσει. Φανταστείτε, όμως, τιχαρά ένιωσα όταν ήρθαν την επόμενημέρα και μου έλεγαν ευχαριστώ. Το γλυκότους είχε γίνει θαυμάσιο· τόσο νόστιμο,που έφτιαξα κι εγώ για το σπίτι μου».

Όλες οι δουλειές έχουν μικρά μυστικά.Κι όσο καλύτερα τα γνωρίζει κανείς τόσοκαλύτερος γίνεται. Όπως η Μαρίνα μας!Που είχε, λέει, βαλθεί να προτρέπει τουςφοιτητές να μαγειρεύουν μοναχοί τους!Τους διάλεγε προϊόντα, τους έδινε συμ-βουλές και... παρακολουθούσε την εξέλιξήτους. Τώρα πια θα παρακολουθούμεεμείς... τη δική της εξέλιξη. Όχι τι θα μα-γειρεύει κάθε μέρα, αλλά ποιους ωραίουςτρόπους θα βρει για να διοχετεύει τον δυ-ναμισμό της!

Ο ΚΛΕΑΡΧΟΣΑπό τη Γαλλία μας ήρθε ο κ. Κλέαρχος Λια-νουδάκης. Ευγενικός και προσηνής, έμεινεγια 11 χρόνια στο κρεοπωλείο του κατα-στήματος στην περιοχή Κολωνέλου Ση-τείας. Όλα αυτά τα χρόνια ήταν ομαέστρος που δεν άφηνε μήτε στιγμή τηνορχήστρα του, φρόντιζε όχι μόνο τους πε-λάτες αλλά και τους νεότερους συναδέλ-φους, που τους μάθαινε τα μυστικά της

δουλειάς. Ο κ. Κλέαρχος ήταν ο ειδικόςκρεοκόπτης, η εμπειρία του επιτρέπει ναξέρει πως ένα καλό προϊόν - όπως είναι τακρέατα της εταιρείας μας - θέλει και καλήμεταχείριση! Κι ένα καλό πόστο στα κατα-στήματα απαιτεί να κερδίζει κανείς την εμ-πιστοσύνη του κοινού, να προσφέρει στονκαταναλωτή αυτό που χρειάζεται, ακόμηκι όταν πρέπει να του δώσει κάποιες συμ-βουλές βγαλμένες μέσα από εμπειρίες καιγνώσεις.

Ο κ. Κλέαρχος μας είπε ότι τώρα πια θααφιερώνει τον χρόνο του στη γη. Στις ποι-οτικές καλλιέργειες, για τις οποίες είναιπάντα περήφανο το ανατολικότερο άκροτου νησιού μας. Είμαστε σίγουροι πως θαπετύχει κι εκεί. Και θ' απολαμβάνει όχιμόνο τους καρπούς του μόχθου του, αλλάκαι τη γεμάτη ποιότητα καθημερινότητατης Σητείας.

Πολλές ευχές απ' όλους εμάς

Μαρίνα και Κλέαρχε, σας ευχαριστούμεγια τα όσα ωραία ζήσαμε τόσα χρόνιαμαζί, σας ευχαριστούμε για τα χαμόγελαπου μοιραστήκαμε, για τα χαμόγελα πουκοσμούσαν τα πόστα σας. Και σας ευχό-μαστε ολόψυχα ν' απολαμβάνετε την πο-λυτέλεια του ελεύθερου χρόνου.

Αριστερά: Η κ. Χριστίνα Χαλκιαδάκη με την κ. ΜαρίναΜακριδάκη

Δεξιά: Oι ΜανόληςΚουρουπάκης,Γιάννης Ροζάκηςκαι ΚλέαρχοςΛιανουδάκης

σύνταξη δεν είναι το τέλος μιας διαδρομής,αλλά η αρχή μιας καινούργιας!

ΟΛΟΘΕΡΜΕσ ΕYΧΕσ σΤΗ ΜαΡΙνα ΚαΙ ΤΟν ΚΛΕαΡΧΟ

Έζησαν πολλά χρόνια δίπλα μας, μοιραστήκαμε μαζί τους χαμόγελα, είδαμε τον καθένα απ' αυτούς να βάζει το δικό του λιθαράκιπροκειμένου να γίνει η εταιρεία μας πρώτη αλυσίδα στην Κρήτη. Και τώρα, που ήρθε η ώρα ν' αφήσουν τα πόστα τους, στεκόμα-στε δίπλα τους με σεβασμό και με αγάπη, διστάζουμε να μιλήσομε γι' αποχαιρετισμούς, επειδή ξέρουμε πως πάντα θα νοιάζονταιγια μας κι εμείς θα νοιαζόμαστε για κείνους· επειδή θα συνεχίσουμε να τους βλέπουμε, μα κι επειδή στις θέσεις τους θα μένουν στοι-χειωμένες οι καλές αναμνήσεις. Είναι συγκινητικό ν' αποχωρίζεται κανείς συναδέλφους όταν φτάνει η ώρα της σύνταξης κι ας ξέρειπως τούτη η ώρα είναι για όλους μας ιερή, γιατί δεν σημαίνει μόνο το τέλος μιας διαδρομής αλλά και την αρχή μιας καινούργιας.

>

29


Ονομαζόταν Τίτος και καταγόταν από την Αν-τιόχεια· γόνος ελληνικής οικογένειας με σπου-δαία μόρφωση και ισχυρό χαρακτήρα. Έμεινεόμως στην ιστορία ως Κρητικός, πρώτος Επί-σκοπος Κρήτης. Μορφή εμβληματική, στενόςσυνεργάτης του Παύλου, ταυτίστηκε με τη διά-δοση του Χριστιανισμού στο νησί και κατάφερε να οργανώσεικατά τρόπο μάλλον υποδειγματικό την τοπική Εκκλησία.

Στα χρόνια των Βενετών ήταν ο προστάτης του «Βασιλείουτης Κρήτης» και ο ναός του βρισκόταν στη Ρούγα Μαΐστρα (ση-μερινή οδό Μαρτύρων 25ης Αυγούστου), επίκεντρο της ζωήςόχι μόνο του Χάνδακα μα και ολόκληρου του νησιού. Εδώ τε-λούνταν οι επίσημες γιορτές του Βασιλείου, σημαίες και λάβαρατης βενετικής κυριαρχίας κυμάτιζαν ολόγυρα, αξιωματούχοι συ-νωστίζονταν δίπλα στον Δούκα, μεγάλες πομπές με κορυφαίοτον Λατίνο αρχιεπίσκοπο κατέκλυζαν τους δρόμους της πόλης,σαλπιστές και τυμπανιστές έδιναν τόνο και πρόσθεταν μεγαλο-πρέπεια στη γιορτή.

Οι Ορθόδοξοι Κρήτες τιμούσαν τη μνήμη του αγίου τουςκαλοκαίρι, στις 25 Αυγούστου, όπως και σήμερα. Η ημερομη-νία αυτή, όμως, δεν βόλευε τους Βενετσιάνους. Τότε, στα τέλητου Αυγούστου, άδειαζε η πόλη και γέμιζαν οι αμπελώνες. Ήτανη εποχή του τρύγου. Και σε μια περιοχή που χρωστούσε ένα με-

γάλο κομμάτι του πλούτου της στις εξαγωγέςτου κρασιού ο τρύγος αποτελούσε γεγονός μειδιαίτερη βαρύτητα: τρύγος, θέρος, πόλεμοςλέει μια παλιά παροιμία. Αποφάσισαν, λοιπόν,να μεταθέσουν τη γιορτή στις αρχές του Οκτώ-βρη.

Το μεγάλο πανηγύρι του μητροπολιτικού ναού ήταν από τακορυφαία γεγονότα της πόλης. Οι Βενετσιάνοι κυρίαρχοι τουνησιού προσπαθούσαν να προσδώσουν πολιτικό χαρακτήραστη γιορτή του Κρητικού αγίου. Να ταυτιστούν με τα έθιμα τουτόπου, να υπεισέλθουν στις τοπικές συνήθειες. Και, ταυτόχρονα,να επιδείξουν την ισχύ της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, να δια-μορφώσουν συνειδήσεις επηρεάζοντας την τοπική κοινωνία.Άλλωστε, οι κάτοικοι του νησιού σέβονταν πάντα και τιμούσαντη μνήμη του πρώτου Επισκόπου· σ' εκείνον είχαν αφιερώσειέναν από τους μεγαλύτερους ναούς που χτίστηκαν ποτέ στηΒαλκανική, την περίφημη Βασιλική που βρίσκεται στο έμπα τουσημερινού οικισμού Μητρόπολη της Μεσαράς. Κι αργότερα,όταν μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα του νησιού από τη Μεσαράστον Χάνδακα, οικοδόμησαν νέο περίλαμπρο ναό και σ' αυτόνφύλασσαν -κειμήλιο ιερό και πολύσημο- την κάρα του αγίου.

Οι προθέσεις της πολιτικής εξουσίας συμβάδιζαν με τουςστόχους της καθολικής Εκκλησίας. Η πρώτη προσπαθούσε να

30

ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

ΜΙΚΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΙΣ ΔYΤΙΚΕΣ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟY

Ο AγΙΟΣ ΤIΤΟΣΜΕ… ΚΡΗΤΙΚH ΚΑΤΣΟYΝΑ!Στη μια εικόνα τον βλέπομε να κρατά κατσούνα κρητική, στην άλλη να φορά μίτρα

Λατίνου επισκόπου. Είναι οι πολλαπλές αποτυπώσεις του βίου ενός αγίου που ταυτίστηκε με την Κρήτη. Του πρώτου επισκόπου της.

Του νίκου Ψιλάκη

τονώσει την κυριαρχία της στο νησί, η δεύτερη να αλλάξει τοορθόδοξο φρόνημα των κατοίκων. Ο «πάτρωνας της Κρήτης»προσφερόταν ως σύμβολο ενότητας και οι Βενετοί είχαν επι-δείξει μιαν αξιοπρόσεκτη δεξιοτεχνία στο να αξιοποιούν τοπι-κές παραδόσεις προκειμένου να ενδυναμώνουν την ισχύ τους.

Γράφοντας τούτες τις φτωχές αράδες δεν έχομε σκοπό ναμιλήσομε για τον Άγιο Τίτο. Ούτε να περιγράψομε τους μεγαλο-πρεπείς εορτασμούς του στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα.Στην εικονογραφία του πρώτου επισκόπου Κρήτης θα στα-θούμε για λίγο. Στον τρόπο που τον έβλεπαν οι Βενετσιάνοι, μιακαι σώθηκε σημαντικός αριθμός χαλκογραφιών κυρίως σε συ-ναξάρια και άλλα θρησκευτικά βιβλία της Ευρώπης.

Ασφαλώς η δυτική ζωγραφική είναι πιο κοσμική, δεν χαρα-κτηρίζεται από την έντονη πνευματικότητα της βυζαντινής, δενπροβάλλει τον εσώτατο κόσμο αλλά εστιάζει κυρίως στα φυ-σικά χαρακτηριστικά των εικονιζομένων προσώπων. Το βλέ-

πομε έντονα στις ωραιότατες Μαντόνες που κοσμούν τουςναούς και τα μουσεία του δυτικού κόσμου, το βλέπομε -γενικό-τερα- στους τρόπους απεικόνισης του θείου.

Πρόκειται για χαλκογραφίες και γκραβούρες του 17ου, 18ουκαι 19ου αιώνα που έχουν δημοσιευτεί σε βιβλία, σε διάφορεςχώρες της Ευρώπης (Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία κ.α.). Ο Άγιος Τίτοςαναφέρεται παντού ως Επίσκοπος Κρήτης, χωρίς όμως να προ-βάλλεται μόνο η δράση του στο νησί. Οι δυτικοί εστιάζουν τόσοστην προσπάθεια διάδοσης του Χριστιανισμού όσο και στις επι-τυχημένες αποστολές που του είχε αναθέσει ο Παύλος, με χα-ρακτηριστικότερο παράδειγμα το ταξίδι στην Κόρινθο, όπου οΤίτος επέδειξε υποδειγματική άνεση στον χειρισμό δύσκολωνθεμάτων. Σε κείμενα της δυτικής Εκκλησίας αναφέρεται ως ει-ρηνοποιός, ιεραπόστολος και άνθρωπος που ήξερε να λύνειπροβλήματα.

31


Η κατσούνα του Αγίου Τίτου

Ο Τίτος οδοιπορεί στην ύπαιθρο τηςΚρήτης. Εικονίζεται ασκεπής, ντυμένοςμε μανδύα και χιτώνα, στιβαρός και μάλ-λον αυστηρός. Είναι προχωρημένης ηλι-κίας, με λευκά μακριά μαλλιά και επίσηςλευκή μακριά γενειάδα. Πίσω του ακρι-βώς φαίνονται κτήρια, μάλλον κάποιοςκρητικός οικισμός. Κρατά ένα βιβλίο στοαριστερό του χέρι και μια... κρητική κα-τσούνα στο δεξί. Ο εικονογράφος γνώ-ριζε φαίνεται τη μορφή και το σχήμα τηςράβδου που κρατούν οι οδοιπόροι στηνΚρήτη. Κάτω από την εικόνα και τον τίτλο «ΆγιοςΤίτος» παρατίθενται δυο αποσπάσματααπό την 2η προς Τιμόθεον Επιστολή τουΠαύλου (Β′Τιμ. 1,7: «ου γαρ έδωκεν ημίνο Θεός πνεύμα δειλίας, αλλά δυνάμεωςκαι αγάπης και σωφρονισμού»).

Ο Τίτος καταστρέφει αρχαία αγάλματα!

Για τους εικονογράφους του δυτικού κό-σμου η διάδοση του Χριστιανισμού ήτανσυνδεδεμένη με την καταστροφή τωναρχαιότερων μνημείων, των αγαλμάτωντων θεών και των παλαιότερων ναών. Ανκαι στο συναξάρι του Αγίου Τίτου δενγνωρίζω ν' αναφέρεται καμιά κατα-στροφή ελληνικών ναών, ο καλλιτέχνηςακολουθεί το στερεότυπο που κυριάρ-χησε στις σχετικές αφηγήσεις. Έτσι ο ει-ρηνοποιός Άγιος Τίτος έγινε... γκρεμιστήςκαι καταστροφέας ναών!

Σ' αυτή τη χαλκογραφία βλέπομε τονΤίτο μπροστά σ' έναν αρχαίο ναό, πίσω

32

Ο Τίτος κηρύττειΓκραβούρα από συναξάρι όπουαναφέρεται η εορτή του ΑγίουΤίτου (στις 4 Ιανουαρίου τον τι-μούσε παλαιότερα η καθολική Εκ-κλησία, αλλά σήμερα η μνήμη τουτιμάται στις 26 του ίδιου μήνα).

Ο Τίτος εικονίζεται σε πρώτοπλάνο κρατώντας με το αριστερόχέρι ράβδο που απολήγει σεσταυρό και έχοντας το δεξί χέριτεντωμένο σε στάση που θυμίζειαγόρευση. Ο μανδύας του ανεμί-ζει και το ύφος του είναι αυστηρό,άγριο θα μπορούσε να πει κανείς.Αριστερά, τέσσερις άνθρωποιακούνε το κήρυγμά του. Οι δυοαπ' αυτούς, ένας άνδρας και μιαγυναίκα, έχουν κιόλας υψώσει ταχέρια σε στάση μετάνοιας.

Με μίτρα Λατίνου επισκόπου!

Στις περισσότερες χαλκογραφίες, όπως και στις λιθογραφικές αναπαραγωγέςτου 19ου αιώνα, ο Τίτος εικονίζεται με μίτρα δυτικού Επισκόπου (είναι χωρι-σμένη σε δυο οξυκόρυφα πανομοιότυπα τμήματα, ραμμένα στα πλάγια). Συ-νήθως εικονίζεται σε προχωρημένη ηλικία με άσπρα γένια, άλλοτε έχονταςυψώσει τους οφθαλμούς προς τον ουρανό και άλλοτε με χαμηλωμένο βλέμμα.

του οπλισμένοι Ρωμαίοι στρατιώτες καιμπροστά του σπασμένα μέλη αρχαίωναγαλμάτων. Ένα άγαλμα έχει ήδη κατα-πέσει στο έδαφος, δίπλα του το κομμένομαρμάρινο χέρι και πιο πάνω άλλο σπα-σμένο άγαλμα σε ελεύθερη πτώση.Δόμοι από τον ναό πέφτουν ολόγυρα,ενώ ο ίδιος ο Τίτος κρατά ένα κομμάτιαπό σπασμένο κίονα.

Με τους αγγέλους...

Ο Τίτος με στολή Λατίνου επισκόπου συ-νομιλεί με δυο αγγέλους μπροστά σε(προφανώς καθολικό) ναό.

Και οι ορθόδοξες εικόνες

Με την ευκαιρία ας προσέξομε λίγο τιςκαταπληκτικές εικόνες που βρίσκονταιστον ναό του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο.Τις φιλοτέχνησε κατά τη δεκαετία του1960 ο εισηγητής της νεοβυζαντινήςαγιογραφίας στην Κρήτη (και εξαίρετοςζωγράφος) Δημήτρης Σαριδάκης. Εδώαναδύεται έντονα ο εσώτερος κόσμοςτων εικονιζόμενων μορφών. Ο Σαριδά-κης δημιουργεί πολυπρόσωπα σκηνικάστα οποία κυριαρχούν οι καθαγιασμένεςμορφές, όχι μόνο λόγω των σωματικώνδιαστάσεων και της υπέρβασης τωναναλογιών. Ακόμη και η τοποθέτησήτους στο τρίτο περίπου της εικόνας(χρυσή τομή) φανερώνουν τις προθέ-σεις του δημιουργού.

Πρόκειται για αφηγηματικές εικόνεςεμπνευσμένες από τον βίο του Τίτου, κυ-ρίως από τα στοιχεία που προέρχονταιαπό τη γνωστή «προς Τίτον» επιστολή

του Αποστόλου Παύλου. Ο ζωγράφος ει-κονογραφεί την επιστολή αφηγούμενοςμε τον τρόπο του όσα ακούγονται στηλειτουργία της εκκλησίας.

Στην πρώτη, «Ο Άγιος Παύλος κατα-λείπει τον Παύλον εν Κρήτη», στη δεύ-τερη «Ο Άγιος Τίτος χειροτονείπρεσβυτέρους» και στην τρίτη «Ο ΆγιοςΤίτος λαμβάνει την επιστολήν του Παύ-λου».

Στις εικόνες αυτές κυριαρχεί η ηρε-

μία των μορφών, που συνδυάζεται μετην ηρεμία του τοπίου. Ο ζωγράφοςακολουθεί τους ενδυματολογικούς κώ-δικες της εποχής στην οποία αναφέρε-ται και εντυπωσιάζει με τις κινήσεις τωνσωμάτων, τις πτυχώσεις και τις χρωματι-κές διαβαθμίσεις του. Και σ’ αυτά τα έργαβλέπομε γέροντες να κρατάνε κατσού-νες, χαρακτηριστικό γνώρισμα της ζωήςστην ύπαιθρο της Κρήτης, που ο ζωγρά-φος τη γνώριζε πολύ καλά.

33


≫

Στις δυο από τις τρεις εικόνες με σκηνές από τον βίο του ΑγίουΤίτου (που, όπως τονίσαμε ήδη, βρίσκονται στον λαμπρό ναότου Μεγάλου Κάστρου, έργα του Δ. Σαριδάκη) ο ζωγράφοςκάνει ένα πολύ τολμηρό βήμα συναιρώντας διαφορετικές επο-χές της κρητικής ιστορίας. Τα αφαιρετικά τοπία κοσμούνται μελιτά παραλληλόγραμμα κτήρια, μερικά από τα οποία είναι σκε-πασμένα με κεραμίδια. Τα υπόλοιπα έχουν επίπεδα δώματα,παράθυρα, αίθριους χώρους, και η μορφολογία τους παρα-πέμπει στην προϊστορική εποχή, στην αρχιτεκτονική του μι-νωικού κόσμου, με τους μεγάλους λαξευμένους λίθους και τιςισοδομικές κατασκευές. Ο προσεκτικός παρατηρητής θα προ-σέξει τους βαθυκόκκινους μινωικούς κίονες που συγκρατούντις στέγες και θυμίζουν τις αναστηλώσεις του Έβανς στηνΚνωσό. Η λεπτότερη άκρη τους είναι τοποθετημένη στη βάση,στο δάπεδο και στην κορυφή τους διακρίνονται ευμεγέθη κιο-νόκρανα βαμμένα στο ίδιο χρώμα.

Προφανώς ο λόγιος ζωγράφος ήξερε ότι η αρχιτεκτονικήτης μινωικής Κρήτης ήταν διαφορετική από την αρχιτεκτο-νική των ρωμαϊκών χρόνων, αλλά δεν δίστασε ναπροχωρήσει σε μιαν εντυπωσιακή καινοτομία

μεταφέροντας στοιχεία του μακρινού παρελθόντος σε πολύ νε-ότερες εποχές. Προφανώς δεν πρόκειται για τυχαία επιλογήκαι, επίσης προφανώς, τα κριτήρια του δεν ήταν μόνον εικα-στικά. Πιθανότατα ήθελε να αποτυπώσει χαρακτηριστικάστοιχεία του κρητικού τοπίου αποτυπώνοντας παράλληλα καιτην πολιτισμική ενότητα του χώρου. Όποιος έχει διαβάσειακόμη και στοιχειώδη πράγματα για τον προϊστορικό πολιτι-σμό της Κρήτης, τον αποκαλούμενο μινωικό, γνωρίζει και τησχέση του προϊστορικού Κρητός με το θείον. Οι περίφημες θε-οφάνειες της μινωικής θρησκείας αποτελούν ανεξίτηλες εγ-γραφές στο πολιτισμικό DNA μας. Το ίδιο και η λατρευτικήσυμπεριφορά που τότε, στα χρόνια του Σαριδάκη, μπορούσενα τη βιώσει κανείς στη μεγαλοβδομαδιάτικη μέθεξη, ακόμηκαι στη δομή των κρητικών πανηγυριών.

Δεν ξέρω τις βαθύτερες σκέψεις του ζωγράφου. Βλέπον-τας, όμως, αυτές τις εικόνες, τις μορφές τον ανθρώπων, τον δο-μημένο χώρο, τις εκφράσεις των προσώπων, καταλαβαίνει

κανείς πως ήθελε να πει πολύ περισσότερα απ' αυτά που(νομίζομε ότι) βλέπομε. x

34

ΜινωικοI κIονες ςτην αγιογραφIα!≫

ΣΥΛΛΙΓΑΡΔΟΣ ΟΕΝεάπολη Λασιθίου 724 00, Κρήτη

τηλ: 2841 034113 , mail: [email protected], web: www.silligardos.grsocial: www.facebook.com/silligardosCo/

Ποιοτικά προϊόντα γάλακτος

Η παρά

δοση

μέσα από

τη

σύγχρονη

τεχνολογ

ία

36

Με αφορμή τον έναν χρόνο λειτουργίαςτου καταστήματός μας στην πλατεία Σι-νάνη έγινε μεγάλος διαγωνισμός την Πα-ρασκευή, 22 Σεπτεμβρίου, με δώρα πουθα ζήλευε κάθε νοικοκυρά πραγματο-ποιώντας αγορές αξίας μόνο 20€.

Δώρα όμως κληρώσαμε και στα Χανιά,στα καταστήματά μας στη Λ. Καραμανλήκαι στα Κουνουπιδιανά, την Πέμπτη 31Αυγούστου, όπου, ανάμεσα σε άλλα,χαρίσαμε υπέροχες κούνιες κήπου,ψησταριές και πολλές πολλές δωροεπι-ταγές!!!

ΚΛΗΡΩΣΕΙΣΕΚΠΛΗΞΗ>

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

> ΚΛΗΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΔΩΡΑ!Μείνετε ‘’updated’’ με τους Facebookδιαγωνισμούς μας!Μπείτε στη σελίδα μας και κερδίστε! Η μέθοδος απλή, τα δώρα πολλά!

Αφήνετε ένα σχόλιο που θα σας ζητηθείκάτω από την ανάρτηση και αυτόματασυμμετέχετε στον διαγωνισμό. Με τοντρόπο αυτό δώσαμε 30 δωρεάν προ-

σκλήσεις σε θέατρο και μουσική στοτέλος του καλοκαιριού και μοιραστή-καμε ιδιαίτερα όμορφες στιγμές με τουςφίλους μας στο Facebook σε Ηράκλειο,Ρέθυμνο και Χανιά. Έτσι, δώσαμε τηνευκαιρία στους τυχερούς να δουν απόκοντά την Ελένη Τσαλιγοπούλου, τονΛαυρέντη Μαχαιρίτσα, τον Γιάννη

Ζουγανέλη, αλλά και να παρακολουθή-σουν μία από τις ωραιότερες δημιουρ-γίες του Ευριπίδη, την τραγωδία«Ιφιγένεια εν Αυλίδι», όπως και μία απότις μεγαλύτερες καλλιτεχνικές και εμπο-ρικές θεατρικές επιτυχίες της σύγχρονηςΑθήνας, την παράσταση «Μπαμπά μηνξαναπεθάνεις Παρασκευή».

ΠΟΛΛΑΔΩΡΑ ΚΑΙ ΔΩΡΟΕΠΙΤΑγΕΣ

γΙΑ ΤυΧΕΡΟυΣ

37


Στείλαμε 10 πελάτες... σε ξενοδοχεία!

Διήμερη διαμονή στα ξενοδοχεία Galaxyστο Ηράκλειο και Creta Palm Resort σταΧανιά απόλαυσαν 10 πελάτες μας μεαγορά προϊόντων Noxzema. Βρεθήκαμεαπό κοντά με τους τυχερούς της κλήρω-σης και τους δώσαμε όλες τις απαραίτη-τες πληροφορίες για τη διαμονή τους! Στοsite μας www.xalkiadakis.gr έχουν αναρ-τηθεί οι νικητές, καθώς και φωτογραφικόυλικό από τους νικητές.

Σεμινάρια μαγειρικήςΤο Lurpak μας επιφύλαξε έναν πολύπρωτότυπο διαγωνισμό! 20 τυχερές μα-μάδες μαζί με τα παιδιά τους θα παρακο-λουθήσουν ένα απολαυστικό σεμινάριομαγειρικής με τον αγαπημένο μας σεφΑλέξανδρο Παπανδρέου.

Υγιεινά και γρήγορα πιάτα κάνουν τημαγειρική οικογενειακή υπόθεση, καιμέσα από το σεμινάριο μαθαίνουν να τηναπολαμβάνουν μικροί και μεγάλοι.

>

www.xalkiadakis.gr

R

38

ΤΑΝΕΑΜΑΣ

ΣΤΗΡΙΖΟYΜΕ TΟN ΑθΛΗΤΙΣΜΟ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ

ΠΑΕ ΠΛΑΤΑΝΙΑΣ

Η εταιρεία μας στηρίζει εδώ και πολλάχρόνια τον αθλητισμό και τις ομάδες τουτόπου μας. Στο πλαίσιο αυτό υποστηρί-ζει ως χορηγός και την ΠΑΕ ΠλατανιάςΧανίων και βρίσκεται δυναμικά στοπλευρό της!

Ταυτόχρονα, ανταποδίδοντας τηναγάπη και την εμπιστοσύνη των πελατώνμας στα Χανιά, προσφέραμε σε 10 τυχε-

ρούς καταναλωτές εισιτήρια διαρκείαςγια να παρακολουθήσουν από κοντάόλους τους εντός έδρας αγώνες της ομά-δας που μας κάνει υπερήφανους με τησυμμετοχή της στη Super League! Η κλή-ρωση πραγματοποιήθηκε σε ανοικτήεκδήλωση στο σούπερ μάρκετ Χαλκια-δάκης στη Λεωφόρο Καραμανλή, την Τε-τάρτη 20 Σεπτεμβρίου, στις 20:00. Στηνεκδήλωση συμμετείχαν και παίκτες τηςομάδας του Πλατανιά, γνωρίστηκαν απόκοντά με τους φιλάθλους της ομάδας,φωτογραφήθηκαν μαζί τους, και μοίρα-σαν αυτόγραφα, καθώς και αναμνηστικάδώρα στους μικρούς μας φίλους.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣΜέσα στον επόμενο μήνα, έρχονται δια-γωνισμοί και events με τους αθλητέςκαι τις αθλήτριες των παρακάτω ομάδων:

ΜΟΙΡΕΣ: Volley Γυναικών ΜεσαράςΑθλητική Ένωση Μοιρών (Ποδόσφαιρο)

ΧΑΝΙΑ: AOX Κισσαμικός (Ποδόσφαιρο)

ΡΕθYΜΝΟ Cretan Kings (Μπάσκετ).

Με μεγάλη μας χαρά υποδεχτήκαμε τον αγαπημένοσε όλους μας ποδοσφαιριστή Ντανιέλ Μπατίστα στοκατάστημά μας Happy Home στη Σητεία το Σάββατο,2 Σεπτεμβρίου!

Οι μικροί μας φίλοι ήταν ενθουσιασμένοι από την επίσκεψη τουαγαπημένου ποδοσφαιριστή, τον οποίο γνώρισαν από κοντά,φωτογραφήθηκαν μαζί του και έφυγαν από το κατάστημά μαςμε μπάλες, αυτόγραφα και πολλά δωράκια που φροντίσαμε ναετοιμάσουμε για όλους όσους βρέθηκαν εκεί!

Ο ΝΤΑΝΙΕΛ ΜΠΑΤΙΣΤΑ ΣΤΟ HAPPY HOME

Στηρίζουμε τον αθλητισμό σε όλη την Κρήτη και είμαστε δίπλα σε όλα τα αθλήματα και τις αξιόλογες προσπάθειες, για ευγενή άμιλλα!

>

www.xalkiadakis.gr

39

ΝEα κριτσιΝAκια

‘’ΘΕικΗ ΓΕΥσΗ ’’από την οικογένεια ΤΣΑΤΣΑΚΗΣ…

Τι φορούσαν οι Κρητικοίτου 1830

«...Γράφω όσα είδον ιδίοιςόμμασι και όσα επιτοπίωςεπληροφορήθην»

Είναι από τα βιβλία που αγάπησα. Μικρό, μόλις 130 σελίδες, τυ-πωμένο σε λεπτό χαρτί, κιτρινισμένο από τον χρόνο, μα γεμάτοπληροφορίες. Τίτλος μονολεκτικός: Κρητικά, έκδοση του 1842(«Εν Αθήναις, εκ της του Ηλία Χριστοφορίδου τυπογραφίας»).Και συγγραφέας ένας εξαιρετικά δραστήριος λόγιος του 19ουαιώνα, ο Κωνσταντινουπολίτης Μιχαήλ ή Μιλτιάδης Χουρμού-ζης - Βυζάντιος. Το αγάπησα γιατί μου φανέρωσε ψηφίδες μιαςάγνωστης Κρήτης. Ήθη, έθιμα, καλλιέργειες, προϊόντα, οικονο-μία, πολιτική και κοινωνική κατάσταση...

Δεν είχε γεννηθεί στην Κρήτη ο συγγραφέας, αλλά - πνεύμαανήσυχο - είχε ταξιδέψει πολύ (κι είχε πολεμήσει πολύ). Νέοςακόμη, λίγο μετά το ξέσπασμα της μεγάλης ελληνικής επανά-στασης του 1821, ήρθε στις επαναστατημένες περιοχές, πήρεμέρος σε πολλές μάχες στη Ρούμελη, στην Πελοπόννησο και σεκοντινά νησιά και, κάπου προς το τέλος της επανάστασης, βρέ-θηκε στην Κρήτη. Όπως γράφει ο ίδιος, παρέμεινε σχεδόν έξιχρόνια στο νησί και έλαβε «μέρος ενεργόν εις τους υπέρ τηςελευθερίας πολέμους (1828-1830)». Φαίνεται πως είχε λόγουςπολλούς ν' αγαπήσει με πάθος την Κρήτη. Πιθανότατα είχε ρίζεςστο νησί, ίσως να είχε γεννηθεί εδώ η μητέρα ή ο πατέρας του.

Το πραγματικό του όνομα δεν ήταν ούτε Μιχάλης ούτε Μιλ-τιάδης. Αλλά και το επώνυμό του δεν ήταν ούτε Χουρμούζηςούτε Βυζάντιος. Σ' ένα άλλο βιβλίο του (Η Νήσος Αντιγόνη, ΕνΚωνσταντινουπόλει 1869) περιγράφει τη γενέθλια γη του καιαναφέρεται αναλυτικά στους συντοπίτες του, τους οποίους είχενα δει 35 ολόκληρα χρόνια, όσα έλειπε στην Ελλάδα. Η ανα-φορά στον πατέρα του είναι συγκινητική:

«Κωνσταντίνος Τριανταφύλλου (ο μακαρίτης πατήρ μου)ήτον 78 ετών πλήρης υγείας, και άνευ σχεδόν ρυτίδων, όταν την5 Μαρτίου 1820 ένεκα μεγίστης θλίψεως απέθανεν εν Γαλατάαπόπληκτος». Τριανταφύλλου ήταν λοιπόν το επώνυμο τουσυγγραφέα. Το βαφτιστικό του δεν είναι γνωστό. Πιθανόν ναήταν Χουρμούζιος. Εξίσου πιθανόν, όμως, είναι να διατηρούσεο πατέρας του το Χουρμούζιος ως δεύτερο οικογενειακό όνομα.Με τον καιρό το Τριανταφύλλου ξεχάστηκε, καθώς ο ίδιος οσυγγραφέας απέφευγε να το χρησιμοποιεί, έμεινε το Χουρμού-ζης, σ' αυτό προστέθηκε το Βυζάντιος (προσδιοριστικό τουτόπου καταγωγής) και ο λαμπρός αγωνιστής του '21 έμεινε στηνιστορία ως Μ. Χουρμούζης (δεν χρησιμοποιούσε πάντα το Βυ-ζάντιος, ίσως για να ξεχωρίζει από άλλον συμπατριώτη του, επί-

41


Του νίκου Ψιλάκη Ένας λόγιος συγγραφέας που έμεινε έξι χρόνια στο νησί και πολέμησε

στην επανάσταση του 1821 περιγράφειτη ζωή, τα έθιμα, την καθημερινότητα

των κατοίκων...

σης λόγιο και ομότεχνο, τον Δημ. Χατζηασλάνη - Βυζάντιο).Πρέπει, ωστόσο, να διευκρινίσομε εδώ ότι ο Χουρμούζης δενέμεινε στην ιστορία της ελληνικής γραμματολογίας για τα πε-ριηγητικά, λαογραφικά ή γεωγραφικά του έργα. Ως θεατρικόςσυγγραφέας έμεινε. Κι ας είχε ξεχαστεί για έναν αιώνα περίπου.Τις τελευταίες δεκαετίες η θεατρική κριτική ανακάλυψε ένανπρωτοπόρο συγγραφέα με πολλές αρετές και πηγαίο ταλέντο.

Ωστόσο, ο πολυσχιδής Χουρμούζης δεν ασχολήθηκε μόνο

με τη γραφίδα του μετά την επανάσταση και τη δημιουργία τουΕλληνικού Βασιλείου. Έχοντας τιμηθεί με τον βαθμό του τα-ξιάρχου, λόγω της συμμετοχής του στον αγώνα της ανεξαρτη-σίας, άρχισε να πολιτεύεται, και το 1851 πέρασε τις πύλες τουκοινοβουλίου ως βουλευτής Φθιώτιδας. Λίγο αργότερα τον συ-ναντάμε αντιπρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων, αλλά και πάλιδεν καταλάγιασε· πήρε μέρος στη θεσσαλική επανάσταση, ξα-νάπιασε το ντουφέκι κι ήταν ήδη πάνω από 50 χρονών. Ο Χουρμούζης αγωνιζόταν σε όλη του τη ζωή. Πότε για την απε-λευθέρωση από την οθωμανική κυριαρχία, πότε για την απε-λευθέρωση από τη βαυαρική εξουσία. Έγραφε άρθρα στις

εφημερίδες, στηλίτευε και χλεύαζε τον αυταρχισμό των Βαυα-ρών, τύπωνε βιβλία, εκφωνούσε πύρινους λόγους στο κοινο-βούλιο. Επέστρεψε στην Πόλη το 1856, μάλλον απογοη τευ-μένος μετά την καταστολή της θεσσαλικής επανάστασης. Τοστενόμυαλο βασίλειο δεν ανεχόταν εύκολα ανθρώπους με φι-λελεύθερο πνεύμα, όπως ο Χουρμούζης. Πέθανε το 1882 στηνιδιαίτερη πατρίδα του, σε ηλικία 78 ετών (όπως ακριβώς και οπατέρας του).

η κρήτη του Χουρμούζη

Από τον πρόλογο κιόλας των «Κρητικών» ο Χουρμούζης ξεκα-θαρίζει τις προθέσεις του. Ήθελε να συγγράψει την «Τοπογρα-φίαν και την Στατιστικήν της ωραίας αλλ' ατυχούς Κρήτης», στηνοποία είχε ζήσει ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωήςτου, είχε γνωρίσει την οθωμανική και την αιγυπτιακή εξουσίακαι είχε καταγράψει τα πάντα:

«Αναγνώστα! καμμία υπερβολή, κανέν ψεύδος δεν μολύ-νουν τα Κρητικά μου· διατρίψας εξ έτη σχεδόν εις Κρήτην, καιλαβών μέρος ενεργόν εις τους υπέρ της ελευθερίας πολέμους

42

Κρητική οικογένεια. Φωτογραφία G. Gerola, αρχές 20ού αιώνα.

(1828-1830) γράφω όσα είδον ιδίοις όμ-μασι και όσα επιτοπίως επληροφορήθηναπό αξιόπιστα υποκείμενα».

Παρατηρητικός και φιλέρευνοςκαθώς ήταν δεν άφησε σχεδόν κανέναντομέα που να μην τον προσέξει. Ιδιαί-τερα, όμως, σταμάτησε στις κεντρικέςεπαρχίες του νησιού· πιθανότατα διέμενεστο Μεγάλο Κάστρο (που μόλις εκείνα ταχρόνια είχε αρχίσει ν' ακούγεται και ωςΗράκλειο) και είχε την ευκαιρία όχι μόνονα γυρίσει τις κοντινές επαρχίες χωριό μεχωριό, αλλά και να κρατήσει στατιστικάστοιχεία για το καθένα· πόσους κατοίκουςείχε πριν την επανάσταση, πόσους μετά,πόσοι ναοί καταστράφηκαν, πόσες υπο-δομές αφανίστηκαν. Πάνω από το ένατρίτο του βιβλίου καλύπτει η περιγραφήτριών επαρχιών («ακριβή Τοπογραφία καιΣτατιστική», τη χαρακτηρίζει): Πεδιάδος,Μονοφατσίου και Καινουργίου. Σε μιαυποσημείωση, όμως, τονίζει ότι γύρισεολόκληρο το νησί και γνώρισε τα οροθέ-σια των επαρχιών: «Μήτε περιηγητήςμήτε Κρης εγνώρισαν ακριβέστερονεμού τα οροθέσια και των 20 επαρχιώντης Κρήτης». Και σε άλλη, εντυπωσιασμέ-νος από τις διατροφικές συνήθειες τωνκατοίκων (ιδιαιτέρως δε με την ευρύτατηχρήση ελαιολάδου) αναφωνεί έκπληκτος:«Ως και το χοιρινόν κρέας με έλαιον τομαγειρεύουν».

Η πολυετής παραμονή του στηνΚρήτη και μετά το άδοξο τέλος της επα-νάστασης ενισχύει τις υποψίες για τουςσυγγενικούς δεσμούς ή την καταγωγήτου από το νησί.

Οι πληροφορίες που παραθέτει είναιπολύτιμες. Μας δίνουν μιαν ολοκάθαρηεικόνα της Κρήτης, ο συγγραφέας εισχω-ρεί ακόμη και στον ψυχισμό των Κρητι-κών, θαυμάζει τις αρετές τους, επαινεί τοφιλόξενο πνεύμα τους και στηλιτεύει ταελαττώματά τους. Ιδιαιτέρως επισημαίνειότι μπορούσε να τους εξαπατήσει κανείςεύκολα, σημειώνοντας: «Άπαξ απατάται οΠελοποννήσιος, δις ο Στερεοελλαδίτης,και χιλιάκις ο Κρης».

Δυστυχώς οι περισσότερες πληροφο-ρίες παρατίθενται περιληπτικά. Υποθέτω

πως ο συγγραφέας θα μπορούσε να είχεεπεκταθεί σε πολλές λεπτομέρειεςακόμη, αλλά αυτό θα επιβάρυνε το εκδο-τικό κόστος. Αυτό όμως δεν μειώνει κα-θόλου την αξία του έργου. Απεναντίας,αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για όποιονθέλει να γνωρίσει την Κρήτη του 1830 καινα αποκτήσει μιαν αληθινή εικόνα της κα-θημερινότητας των ανθρώπων. Ευτυχώςη πολύ ενδιαφέρουσα περίοδος στηνοποία αναφέρεται ο Χουρμούζης δεν

είναι από τις πιο σκοτεινές της ιστορίαςμας. Εκτός από τα Κρητικά, πολλά καιεξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία μπορείνα αντλήσει κανείς από περιηγητικά κεί-μενα της ίδιας εποχής, όπως τα έργα τουRobert Pashley και του T.A.B. Spratt, τοΗμερολόγιο του Κωνσταντή Κοζύρη απότην Κριτσά κ.α.

43


◗

Τρεις Σφακιανοί (γύρω στο 1900-1910).

Βράκες, στιβάνια, τραχηλιές

Επιλέξαμε ένα μικρό απόσπασμα και το παραθέτομε εδώ. Πε-ριγράφει συνοπτικά την κρητική φορεσιά του 1830 και τις τοπι-κές ιδιομορφίες της. Σίγουρα δεν είναι πλήρης η περιγραφή του.Είναι, όμως, πολύτιμη γιατί μας βοηθά να ξεκαθαρίσομε κάπωςτα πράγματα, ιδιαίτερα σήμερα που ο καθένας ονοματίζει «πα-ράδοση» ό,τι τον βολεύει.

Ο Χουρμούζης δεν έκανε ειδικές ενδυματολογικές μελέτες.Απευθυνόταν σ' ένα ευρύτερο κοινό, αυτό που διψούσε να γνω-ρίσει την «ωραία αλλ' ατυχή» νήσο. Ήταν τα χρόνια των μεγάλωναναβρασμών και των μεγάλων πόθων, λίγο μετά διατυπώθηκεο ορισμός της Μεγάλης Ιδέας, η Κρήτη αναζητούσε πεισματικάκαι επίμονα το δίκιο της και οι κάτοικοι των περιοχών που είχανενσωματωθεί στο νεοσύστατο βασίλειο διψούσαν να μάθουνγια το νησί.

Όπως είναι γνωστό από δημοσιευμένα έγγραφα, το οθω-μανικό κράτος καθόριζε σε γενικές γραμμές την ενδυμασία τωνμη μουσουλμάνων υπηκόων του, απαγορεύοντας γενικώς ταπολυτελή και τα φανταχτερά ρούχα. Οι απαγορεύσεις αυτές,

όμως, δεν ίσχυαν πάντα, συχνά λησμο-νούνταν ή αγνοούνταν από τους κρατι-κούς λειτουργούς που ήταν επιφορτι-σμένοι με την τήρηση των σχετικώνδιατάξεων.

Πώς ντύνονταν, λοιπόν, οι Κρητικοίτου 1830; Παραθέτομε στη συνέχεια τοκείμενο του Χουρμούζη με την επισή-μανση ότι η ενδυμασία δεν είναι ποτέστατική, εξελίσσεται, αλλάζει, μορφοποι-είται για να καλύπτει τις ανάγκες και τιςαισθητικές αντιλήψεις της κάθε κοινω-νίας και της κάθε εποχής. Κατά τις αμέσωςεπόμενες δεκαετίες, και καθώς το ελλη-νικό στοιχείο ισχυροποιούνταν διαρκώς,οι απαγορεύσεις των τουρκικών αρχώνξεχάστηκαν εντελώς και είχαν αρχίσει νααμβλύνονται οι διαφορές ανάμεσα στιςενδυμασίες των χριστιανών και των μου-σουλμάνων. Τις αλλαγές αυτές, μαζί με τογεγονός ότι είχε αρχίσει να εξαπλώνεταισταδιακά η ευρωπαϊκή ενδυμασία, επε-σήμανε ευφυώς ο T.A.B. Spratt, που επι-σκέφτηκε το νησί σχεδόν δυο δεκαετίεςμετά τον Κωνσταντινουπολίτη λόγιο: «ΟιΚρητικοί και των δύο δογμάτων ντύνον-ται τόσο όμοια ώστε συχνά οι μόνιμοι κά-τοικοι αλλά και οι Έλληνες των γειτονικώννησιών να μην τους ξεχωρίζουν. Ψηλέςδερμάτινες μπότες [στιβάνια], καφέ ήκόκκινες, και συχνά καλοραμμένες και μεκορδόνια είναι το χαρακτηριστικό εξάρ-τημα της ενδυμασίας του Κρητικού. Χρη-σιμεύουν και ως παπούτσια και ωςεφαρμοστό πανταλόνι, ενώ οι κάλτσεςείναι άχρηστο εξάρτημα για τον Κρητικόχωρικό. Η μορφή ενός καλοντυμένουΚρητικού είναι εντυπωσιακή, με τη γιορ-τινή ενδυμασία, με τις εφαρμοστές ψηλέςτου μπότες σε ζωηρό κόκκινο χρώμα καιμε το καλοκεντημένο γιλέκο του. Μερικέςφορές οι νέοι και πλούσιοι Κρητικοί τηςεπαρχίας επιδεικνύουν πολλή φιλαρέ-σκεια στην ενδυμασία τους, αλλά στις πό-λεις η ευρωπαϊκή ενδυμασία εκτοπίζειγρήγορα την κρητική» (T.A.B. Spratt, Ταξί-δια και Έρευνες στην Κρήτη του 1850, Με-τάφρ. Μαρία Ψιλάκη, Σχολιασμός ΝίκοςΨιλάκης, Ηράκλειο 2007, σελ. 84-86).

44

Νεότερες κρητικέςενδυμασίες

φτιαγμένες ειδικάγια κοινωνικές

εκδηλώσεις. Αναμνηστική φωτογραφία

μετά από κάποιαπαρέλαση (μάλλον

δεκαετία 1960).

◗

45


ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟY ΧΟΥΡΜΟYΖΗ:

Ενδυμασία ανδρών

Οι άνδρες φορούσι φέσι περιτυλιγμένον μελευκόν τι περικάλυμμα (πέτσα ονομαζόμε-νον) του οποίου η μία άκρα κρέμαται όπισθεν,και φθάνουσα πολλάκις έως την ζώνην. Ταβρακιά των είναι κοντά, έως τα γόνατα, καιστενά, και των μεν ορεινών (οίτινες και Αο-ρείται λέγονται) είναι μάλλινα, των δε πεδι-νών (οίτινες και Κατωμερίται λέγονται) είναιβαμβακερά και λευκά ως επί το πλείστον. Ειςτους πόδας φορούσιν υποδήματα φθάνονταέως τα γόνατα. Έχουν δε τριών ειδών: Τσαρ-δίνια, τα οποία είναι ωραία, Στιβάλια μονά,και Στιβάλια διπλά. Και τα τρία ταύτα είδηείναι κάλλιστα, διότι προφυλάττουν τουςπόδας από ακάνθας, ψύχος, λάσπην, και λ. π.

Εις τους ώμους των φέρουν (οδοιπορούν-τες) μίαν πήραν (βούργια λεγομένην)

ένθα βάζουν τα χρειώδη των.

Όπως είναι γνωστό από

δημοσιευμένα έγγραφα,

το οθωμανικό κράτος καθόριζε

σε γενικές γραμμές την ενδυμασία

των μη μουσουλμάνων

υπηκόων του, απαγορεύοντας

γενικώς τα πολυτελή και

τα φανταχτερά ρούχα.

Ε�

Documents

TO ΠEPIO.IKO TAN SUPER MARKET XAΛKIA.AKH ΤΕΥΧΟΣ 83 ... · Τοπίο λιτό. Πέτρες και λίγο τσιμέντο ριγμένο πρόχειρα για να σιμώνει