TÜRK STANDARDLARI ENST‹TÜSÜ · edece¤iz” dedi. Ertesi gün, cumhuriyet ilan edildi. Her y›l, bu kutlu günün an›s›na Türkiye ve Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde

TÜRK STANDARDLARI ENST‹TÜSÜ

EK‹M - KASIM - ARALIK 2019SAYI: 92

2Öncü Çocuk 92-2019

SAYI92

EK‹M - KASIM - ARALIK 2019SAYI 92

SahibiTürk Standardlar› Enstitüsü Ad›na

Prof. Dr. Adem fiahin

Sorumlu Yaz› ‹flleri MüdürüMehmet Necmettin Güneri

Yay›n YönetmeniFatih Ayd›nalp

EditörSevilay Ürün

Yönetim YeriTürk Standardlar› Enstitüsü

Kurumsal ‹letiflim ve Pazarlama Müdürlü¤üNecatibey Caddesi No: 112 Bakanl›klar/ Ankara

Telefon: 0 312 416 65 15e-posta: [email protected]

AbonelikDidem Öztop

Telefon: 0 312 416 67 47e-posta: [email protected]

Yay›n Türü: Yerel SüreliBas›m Tarihi: Aral›k 2019

Bask›Sistem Ofset Bas›m Yay›n San. ve Tic. Ltd. fiti.Strazburg Caddesi No: 31/17 S›hhiye Ankara

Telefon: 0 312 231 32 57www.sistemofset.com.tr

Yay›na Haz›rlayanZet Tan›t›m Ltd. fiti.

www.zettanitim.com.tr

‹çindekiler● GÜNDEM

14 Ekim Dünya Standartlar Günü .........................................0429 Ekim Cumhuriyet Bayram›................................................0510 Kas›m Atatürk’ü Anma Günü.............................................0624 Kas›m Ö¤retmenler Günü .................................................07

● KAPAK KONUSUDil Nedir? .............................................................................08-11

● DO⁄ANIN ‹Ç‹NDENKas›rgalar .............................................................................12-15

● ÖNCÜ YOLLARDADünyan›n En Kalabal›k Ülkesi: Ç‹N .................................16-19

● B‹LMECE-BULMACASudoku, Labirent, Fark Bulmaca.....................................20-21

● BUNLARI B‹L‹YOR MUSUNUZ?‹lginç Bilgiler......................................................................22-23

● ONSUZ ASLAHastaneleri Tan›yal›m.......................................................24-27

● TAR‹H‹N PENCERES‹Ünlü T›p Bilginleri ..............................................................28-31

● K‹TAP KURDUSizler ‹çin Befl Kitap Tan›t›m›........................................32-33

● POSTER2020 Takvimi......................................................................34-35

● MESLE⁄‹N ERBÂBIParamedikler.......................................................................36-39

● MERAKLI ÖNCÜNeden Hapfl›r›r›z?.............................................................40-42

● SÖZÜN KISASIKonfüçyüs...................................................................................43

● ÖNCÜ B‹L‹MGurur: Prof. Dr. Aziz SANCAR......................................44-47

● SPOR YAP SA⁄LIKLI KALParaflütle Atlama................................................................48-51

● KONUMUZ STANDARTDünyan›n ‹lk Yaz›l› Standart›........................................52-55

● KONUK YAZARAsl› DER...............................................................................56-57

● B‹L‹ME YOLCULUKOrgan Nakli, Yüz Nakli ve Son Geliflmeler ..................58-59

● MEDEN‹YET YOLCULU⁄UKök Hücre............................................................................60-62

● NE ‹D‹M NE OLDUMPet fiifleler ..........................................................................63-65

● B‹LMECE-BULMACA ÇÖZÜMLER‹Sudoku, Labirent, Fark Bulmaca...........................................66

Sevgili çocuklar, 2019 yılının son sayısı ile karflınızdayız. Sonbahar›n bitip, k›fl›n ve so¤u¤unkendini iyice hissettirmeye bafllad›¤› bu günlerde siz çocuklar›n sab›rs›zl›kla kar ya¤›fl›n›bekledi¤ini biliyoruz. Her mevsimin ayrı güzellikleri var. Kar ya¤›nca; kar topu oynay›p,k›zak kay›p, kardan adam yapaca¤›m›z k›fl e¤lenceleri de bafllayacak. Ama, havalar so¤uyuncakapalı alanlarda daha fazla vakit geçirmeye de bafllayaca¤›z. Evde geçirdi¤imiz zamanlarıdaha aktif ve verimli hale getirebiliriz. ‹flte bu günlerde sizlerle tanıflmak isteyen kitaplarsabırsızlıkla ilginizi bekliyor. Öncü Çocuk’ta bu konuda rehberlik etmeye hazır.Bu sayıda kapak konumuz: Dil. Dilin nasıl do¤du¤u hakkında fazla bilgimiz olmasa da Dünyadilleri ve dil ailesi için hazırladı¤ımız tabloyu hep birlikte inceleyece¤iz.Bu üç ayda gündemimize neleri aldık: Cumhuriyet Bayramımız, Ö¤retmenler Günü, 10 KasımAta’mızı Anma Günü ve 14 Ekim Dünya Standartlar Günü.“Kitap Kurdu”nda okuma önerilerimize ve konuk yazarımız Aslı Der’in tanıtımına bakmanızıöneririz.“Do¤anın ‹çinden” kasırgaları inceledi. “Öncü Yollarda” Dünyanın en kalabalık ülkesi Çin’iziyaret etti.Arkadafllar, bu say›m›zda sizlere hastanelerden bahsettik.Hemen hepiniz en az bir defaziyaret etmifltir hastaneleri. Hastaneler nasıl çalıflır, bölümleri nelerdir? Yazımızabakabilirsiniz. Paramedikler kimlerdir? Bu sorunun cevabı; “Mesle¤in Erbâbı”nda. Tıpdenilince aklımıza kimler gelir? Hekimlerin yemin etti¤i Hipokrat, büyük bilgin ‹bn-i Sinave Dünyanın baflarılarından söz etti¤i Gazi Yaflargil de yine bu say›m›zda yer alan konulararas›nda.Neden Hapflırırız? Siz de merak ettiniz de¤il mi? “Meraklı Öncü“ de merak etti ve sizleriçin arafltırdı.Gurur tablomuz Prof. Dr. Aziz Sancar, gençlere ne tavsiye ediyor? Bu sorunun yan›t›n›Öncü Bilim’de bulabilirsiniz.Son yılların gözde sporu: Paraflüt. Nerelerde ve nasıl yapılır konusunda ki sorularınızıncevabı “Spor Yap, Sa¤lıklı Kal” Bölümünde.Dünya’nın bilinen ilk yazılı standartı Kanunname-i ‹htisab-ı Bursa adını duymadıysanız“Konumuz Standart”ta okuyabilirsiniz.“Medeniyet Yolculu¤u”nda kök hücre çalıflmalarını, “Bilime Yolculuk”da, organve yüz nakli çalıflmalarını anlatt›k.Her gün kullanıp attı¤ımız pet fliflelere ne mi oluyor? Öncü Çocuk bu konuyu“Ne ‹dim, Ne Oldum?” bölümünde arafltırdı.“Sözün Kısası”nda Konfüçyüs’un bir sözü üzerinde düflünmeyi de ihmaletmedik.Kelime avı, sudoku, farkı bulma e¤lenece¤iniz di¤er konular.Yeniden görüflmek üzere sevgili çocuklar.Hoflça kalın, derslerinizde baflarılar…

3 Öncü Çocuk 92-2019


14 EkimDünya Standartlar Günü

Sevgili çocuklar, küresel ekonomi bafldöndürenbir h›zla de¤ifliyor ve gelifliyor. Buna paralelolarak, standartlar; sanayi, üretim, ticaret veekonomide kaç›n›lmaz ve önemli hale geliyor.Peki, standart nedir? Bir iflletmede bir ürününveya bir çal›flma biçiminin nas›l yap›laca¤›n›belirleyen kurallara “standart” denilmektedir.Bir standard›n hedefi, ürün veya hizmetle ilgiliayn› beklentileri paylaflan insanlara güvenilir birtemel sa¤lamakt›r.Bu temelin ifllevleri:◆ Ticareti kolaylaflt›rmak,◆ Tasarruf, verim ve birlikte iflleyebilirlik için

bir çerçeve sunmak,◆ Tüketiciyi korumak ve güvenini pekifltirmektir.1946 y›l›nda, 65 temsilci ile Londra’da Dünyastandart çal›flmalar›n› yönetmek ve ülkeleriyönlendirmek amac›yla uluslararas› bir örgütünkurulmas›na karar verildi.

Böylece Uluslararas› Standardizasyon Teflkilat›(ISO) kuruldu ve çal›flmalar›na bafllad›. ISO’nunçal›flmalar›n› takip eden y›llarda TürkStandardlar› Enstitüsü Baflkan› olan FarukSunter’in ISO’ya teklifi üzerine, 14 Ekim’in tümdünyada “Dünya Standartlar Günü” olarakkutlanmas›na 1968’de karar verildi.Ülkemizde küresel ve yerli standartlar›yerlefltirmek, benimsetmek ve gelifltirmek içinçal›flan Türk Standardlar› Enstitüsü, bu konuylailgili y›llard›r özverili ve baflar›l› çal›flmalar›n›sürdürmektedir. Bizler de bilinçli tüketicilerolarak; bir ürünü sat›n al›rken, o ürünün TSEmarkas›n› tafl›y›p tafl›mad›¤›n› kontrol etmeli;bu markay› tafl›yan ürünleri tercih etmeliyiz.Dünya Standartlar Günü kutlu olsun!


29 EkimCumhuriyet Bayram›

28 Ekim 1923 akflam›yd›. Çankaya’daki akflamyeme¤inde konuklar son derece heyecanl›yd›.Çünkü o akflam yeme¤inin gündemini biliyorlard›.Kurtulufl Savafl› sona ermifl, zaferle taçlananmücadele; özgürlü¤ün, ba¤›ms›zl›¤›n müjdesiniveriyordu. Gazi Mustafa Kemal, konuklaraseslendi: “Efendiler, yar›n Cumhuriyeti ilanedece¤iz” dedi. Ertesi gün, cumhuriyet ilanedildi. Her y›l, bu kutlu günün an›s›na Türkiyeve Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde 29 Ekimgünü milli bayram olarak kutlan›r. Ulusça,coflkuyla, k›vançla, onurla kutlad›¤›m›z en büyükmilli bayram›m›zd›r Cumhuriyet Bayram›.Törenler, fener alaylar›, kültürel ve sanatsaletkinliklerle kutlanan milli bayram›m›z› siz sevgiliçocuklar okullar›n›zda kutluyorsunuz. Kiminizfliir okurken, kiminiz folklor gösterilerinde,kiminiz de tiyatro oyunlar›nda görev ald›n›z.Cumhuriyet kolayl›kla elde edilmedi. Vatan›nher kar›fl›, gö¤üs gö¤üse mücadele ile kazan›ld›.

Mustafa Kemal’in önderli¤inde, Anadolu’nunba¤r›nda Büyük Millet Meclisi kuruldu. Milletintemsilcileri, dört bir yan› iflgal edilmifl vatantopraklar›n›n kurtuluflu için Ankara’dan KurtuluflSavafl›’n› yönettiler. Bütün askeri varl›¤›n› veinsan hazinesini uzun y›llar süren savafllardakaybeden ulusumuz, öz varl›klar›n› ve canlar›n›tereddütsüz ortaya koydu. Mustafa Kemal,cephenin en ileri noktalar›na kadar giderekKurtulufl Savafl›’n› idare etti. Kurtulufl u¤runabir çok can yitirildi. fiehitlerimizi ve gazilerimiziburadan sayg›, rahmet ve minnetle an›yoruz.Kurtulufl Savafl›’nda elde edilen zafer, ulusumuziçin en uygun yönetim biçimi olan Cumhuriyetile taçland›r›ld›. Atatürk’ün “Ey yükselen yeninesil; istikbâl sizsiniz. Cumhuriyeti biz kurduk,onu yükseltecek ve yaflatacak sizsiniz” dedi¤igibi, cumhuriyet bir erdemdir. Ülkemizin do¤umgününü kutlamak, bu günü hakk›nca yaflamakhepimize yak›fland›r. Cumhuriyet bayram›m›zkutlu olsun. Bugün her yer k›rm›z›-beyaz olsun.


10 Kas›mAtatürk’ü Anma Günü

10 Kasım 1938 ulusumuzun büyük Atatürk’ü sonsuz yolculu¤una u¤urlad›¤› gündür. Her y›l, 10 Kasımgünü, atamızın yattı¤ı Anıtkabir ziyaretçilerle dolmakta ve resmi tören burada yapılmaktadır. Tümbayraklar bugün yarıya indirilir. Saat 9.05’de 4 dakika trafik durur ve araçlar anma etkinlikerinekornalarla katılırlar. Atamız, aramızdan ayrılalı 81 yıl oldu. Ama Türk halkı onu kalbinde taflımayadevam ediyor.

MUSTAFA KEMAL’‹ DÜfiÜNÜYORUMMustafa Kemal’i düflünüyorum;�Yeleleri alevden al bir ata binmifl�Aflıyor yüce da¤ları, engin denizleri,�Altın saçları dalgalanıyor rüzgârda,�Iflıl ıflıl yanıyor mavi gözleri...Mustafa Kemal’i düflünüyorum;�Yanmıfl, yıkılmıfl savafl meydanlarında�Destanlar yaratıyor cihanın görmedi¤i�Arkasından da¤ da¤ ordular geliyor�Her askeri Mustafa Kemal gibi.Mustafa Kemal’i düflünüyorum;�Gelmifl geçmifl kahramanlara bedel�Hükmediyor uçsuz bucaksız göklere.�Al bir ata binmifl yalın kılıç�Kofluyorlar zaferden zafere...

Mustafa Kemal’i düflünüyorum;�Ölmemifl bir Kasım sabahı!�Yine bizimle beraber her yerde.�Yaflıyor dört köflesinde vatanın�Yaflıyor damar damar yüreklerde.

Mustafa Kemal’i düflünüyorum:�Altın saçları dalgalanıyor rüzgârda,�Mavi gözleri ıflıl ıflıl görüyorum.�Uykularıma giriyor her gece.�Ellerinden öpüyorum.

Ü. Yaflar O⁄UZCAN


24 Kas›mÖ¤retmenler Günü

Milli Mücadele 1923’de cephede sona erdiktenve Cumhuriyet ilan edildikten sonra, toplum,kültür ve e¤itim alanında daha büyük birmücadele seferberli¤i Atatürk ve arkadafllarınıbekliyordu.Latin alfabesinin kabulü ilebaflö¤retmen Mustafa Kemal genifl bir e¤itimseferberli¤i bafllattı. 24 Kasım 1928’de açılanMillet Mektepleri, yafllı-genç, çocuk-kadındemeden herkese yeni harflerle okuma yazmaö¤retmifltir. 24 Kasım 1928, Türkiye Cumhuriye-ti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e “MilletMektepleri’nin Baflö¤retmenli¤i” unvanınınverildi¤i gündür. Bizler de ülkemizin dört biryanında görev yapan, gelecek nesilleri yetifltirensevgili ö¤retmenlerimize minnettarlı¤ımızın vesevgimizin bir göstergesi olarak her yıl 24 Kasımgününü ö¤retmenlerimize ayırıyoruz.

Türkiye’de her yıl 24 Kasım ö¤retmenler günüolarak kutlanır. Ö¤retmenlerimiz hem bilgilerini,hem sevgilerini ö¤rencileriyle paylaflırlar.Ö¤rencinin bir sorunu oldu¤unda, yanlıflyaptı¤ında, baflarısında, sevincinde yanında hepbir ö¤retmen vardır. Ö¤rencisinin baflarısındangurur duyan, mutlu olan kiflidir ö¤retmen.Günlerinin en uzun saatlerini okulda geçirençocukları, ebeveynlerinden çok ö¤retmenlerigörür ve onlarla ba¤ kurarlar. Bizi yetifltiren,hayata hazırlanmamızda emek sarf edenö¤retmenlerimize saygı ve sevgimizi eksiketmeyelim. Unutmayalım ki, yeni nesillerö¤retmenlerin eseri olacaktır.

8

Kapak Konusu

Öncü Çocuk 92-2019

Sevgili çocuklar, bu sayıda Öncü Çocuk, di¤erinsanlarla iletiflim kurmamızı, düflüncelerimizibaflkalarına aktarmamızı, toplum olarak biraradayaflamamızı sa¤layan “dil” konusunu arafltırdı.

Dil Nedir?

Dil duygu, düflünce, bilgi ve görüfllerimizisözcükler aracılı¤ıyla baflkalarına iletilir.Bununla birlikte, “beden dili” (jest vemimiklerimiz) ve “iflaret dili”nden de sözedebiliriz. Konufltu¤umuz dile eskiden “lisan”den ird i . U lus lararas ı ku l lan ımda‹ngilizcedeki karflılı¤ı “language”dir. Dilinsanlarla anlaflmamızı sa¤layan, kendineözgü yasaları olan ve bu yasalarçerçevesinde geliflen, seslerden örülmüflbir sistemdir. Dilin yasalarına “gramer”denir.

Günlük hayatta kullanılan do¤al dile “konuflmadili” denir. Resmi dil olarak kabul edilen vekurallarla kullanılan dile “yazı dili” denir.

Bir ülkede, bir yazı dili vardır. Ancak, birçokkonuflma dili olabilir. Yazı dili, kurallara ba¤lıdır.Konuflma dili, kurallara ba¤lı de¤ildir.

Her dil bir lisan, her lisan bir insan...


A⁄IZBir ülkede aynı dilin farklı konuflma flekillerine“a¤ız” denir. A¤ız yörelere göre söyleyiflfarklılı¤ıdır. Söz gelimi Karadeniz a¤zı, Denizlia¤zı gibi.

ARGO NED‹R?Bir dilin parçası olmakla birlikte, yalnızca belirlibir toplumsal çevre tarafından kullanılan özeldile “argo” denir. Örne¤in kapalı topluluklar,futbol taraftarları gibi gruplar kendi aralarındabir özel dil alanı oluflturabilirler. Argodakelimelerin anlamı örtüktür. Kelimelerbozulmufltur ve yabancı sözcüklerlebirlefltirilebilir. Sözcüklere yeni anlamlaryüklenir.

D‹L‹ Ö⁄RENME AfiAMALARIMIZDil, do¤ufltan bilinemez. Ancak, onu ö¤renmekapasitesi do¤ufltan zihinde vardır. Bir bebekdo¤du¤unda ilk aylarda a¤lamalar, taklit vehareketlerle kendinianlatır. Daha sonra,içinde yafladı¤ıtoplumun ana diliniuzunca bir süredeö¤renir. Kula¤ınagelen seslerin bellikavramalara ya danesnelere karflılıkgeldi¤ini anlamayabafllar.

Ana Dili:‹nsanın do¤umundanitibaren ö¤rendi¤idil olup, kiflininsosyolojik kimli¤inibelirler.

10

Küresel Dil: En yaygındil, dünya dili, kullanımı enfazla olan dil anlamlarındakullanılır.

Uluslararası iletiflimde küresel dilkullanılır ki, iletiflim hızlansın, yanlıflanlaflılmalar ortadan kalksın,engeller en aza indirgensin. fiuanda “‹ngilizce” uluslararasıiletiflimde kullanılan bir küreseldildir.Son araflt ı rma lara göre ,günümüzde 7 binin üzerinde dilaktif olarak kullanılıyor. Bunlarında yüzde 90’ı 100 binden daha az

kifli tarafından konufluluyor. En fazladil çeflitlili¤ine sahip olan kıta olan

Asya’da en az 2 bin 200 dil oldu¤utahmin ediliyor. Avrupa’da konuflulan dil

sayısı ise yaklaflık 260. Çince’yi Dünyada1 milyar 400 milyon insan konufluyor.

Öncü Çocuk 92-2019


Aynı köktengelen akraba diltopluluklarına“dil ailesi”denir. Yani aynıdil ailesinemensup dillerinaynı köktentüredi¤i kabuledilir. Kökenbakımından dilaileleriafla¤ıdakigibidir.

EmojiGünden güne kullanımı artan ve internettekikonuflmalarımızın vazgeçilmezi olan emojilerarasına bu yıl içinde 230 yeni ifade dahakatılacak.

◆ Tek Heceli Diller:Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir.Kelimelerin çekimli flekilleri yoktur. Kelimelerdaima kök durumundadır. Çin ve tibet dilleri bugruba girer. Cümlenin anlamı kelimelerinsıralanıflından anlaflılır. Birbirine çok benzeyenkelimeleri ayırt etmek için zengin bir vurgusistemi vardır.◆ Bükümlü Diller:Bu dillerde çekim esnasında yeni kelimelertüretilirken kelime kökleri genelikle de¤iflir.Arapça ve Avrupa dilleri bu gruba girer.◆ Eklemeli Diller:Bu dillerde, isim ve fiil çekimleri yeni kelimelerinoluflmasıyla kökü de¤ifltirmez. Kökün önüne veyasonuna bir takım ekler getirilerek, kelime yapımıveya çekimi gerçeklefltirilir. Ural-Altay dilleribu gruptadır. Türkçemiz de eklemeli bir dildir.

Çince, ençok insantarafındankonuflulandillerarasındabirinci sıradadır.‹ngilizce, en çokkonuflulan diller arasında2. sırada yer alıyor. Enyaygın ve küresel dil olmaözelli¤ini sürdürüyor.‹spanyolca, en çokkonuflulan diller arasında 3.sırada yer alıyor.

YAPI BAKIMINDAN DÜNYA D‹LLER‹

D‹L A‹LELER‹


Do¤an›n ‹çindenKas›rgalar

Sevgili çocuklar, Öncü Çocuk çok önemli birdo¤a olayını inceledi bu sayıda: “Kasırgalar.”Kasırga, tayfun ya da siklon aynı do¤a olayınıtarif etmekle birlikte, farklı co¤rafi bölgelereözgü isimler almaktadırlar. Kuzey Pasifik veKuzey Atlas Okyanusu’nda meydana geldi¤indekasırga, Kuzey Pasifik Okyanusu’nun batısında

meydana geldi¤inde tayfun, Hint Okyanusukıyılarında olufltu¤unda siklon adını alır. Tayfun,Çince’de “Büyük Rüzgâr” anlamına gelir.Kasırgalar, Beaufort Ölçe¤ine göre saatte 118km’den fazla hızla dönerek esen büyük tropikrüzgârdır. Bütün sıcak denizlerde genelliklemevsim bafllangıçlarında meydana gelir.


KASIRGALAR NASIL OLUfiUR?Kasırgalar, buharlaflma esnasında nemli havayükselirken, ısı açı¤a çıktı¤ında oluflur. Ortayaçıkan su buharının yo¤unlaflması, siklon rüzgârfırtınalarının oluflumuna ve kutup altlarına ısıverir. Bu do¤a olayı ılık-çekirdekli bir fırtınasisteminin oluflmasına neden olur. Kasırgalar,ekvator ve tropikal bölgeler boyunca mevsimgeçifllerinde gözlenirler. Kuzey yarımküredesaat yönünün tersine, güney yarımkürede saatyönünde dönerler. Yer ve dalgalanmaya göredirençleri de farklıdır. Güçlü rüzgârlar, sa¤anak

ya¤ıfl, yüksek dalgalar kasırgaların karekterstiközelllikleridir. Ço¤u kasırga okyanuslar üzerindegeliflir ve içe do¤ru hareket ederken yaflama veçevreye büyük zararlar verirler. Hareketsırasında geliflen seller ve fırtınalar havasirkülasyonu meydana getirir. Kasırga bittiktensonra, kuraklık hafifler ve troposfer kendidengesini yeniden bulmufl olur. Kasırga, sarmalhava hareketleri yaparak ilerlerken, hortumlarmeydana getirir. Hortumlar, oldukça yıkıcı etkiyesahiptir. Kasırgaların oluflumunda sıcaklık venem önemli iki faktördür.


Kasırgaları meydana getiren bafllıca do¤aolayları:■ Su yüzeyinin sıcaklı¤ının 27°C den yüksek

olması■ Havanın aflırı nemli olması ve basınç

oluflturması■ Ekvator rüzgârlarının birleflerek fliddetli

rüzgâra dönüflmesiGenel olarak kasırgalar denizden karayageçerken hızını ve hareketini bir miktarkaybederler. Kasırgalar da do¤ar, büyür veölürler.

KASIRGA GÖZÜKasırga oluflurken, bir hava çekirde¤ine sahiptir.Buna “kasırga gözü” denir. ‹lginç olan ise buçekirdek bölge, sakin ve bulutsuzdur. Çekirde¤inçapı 2,5 km’den 370 km’ye kadar de¤iflebilirbüyüklüktedir. E¤er çekirdek çok büyük isebuna “stadyum etkisi” adı verilir.

21-27 May›s 2018 tarihlerinde Hint21-27 May›s 2018 tarihlerinde HintOkyanusu’nun kuzeyinde meydana gelen veOkyanusu’nun kuzeyinde meydana gelen veUmman’da büyük zarara yol açan MekunuUmman’da büyük zarara yol açan MekunuKas›rgas›’n›n uydudan al›nan görüntüsü.Kas›rgas›’n›n uydudan al›nan görüntüsü.

21-27 May›s 2018 tarihlerinde HintOkyanusu’nun kuzeyinde meydana gelen veUmman’da büyük zarara yol açan MekunuKas›rgas›’n›n uydudan al›nan görüntüsü.

A F R ‹ K A

Y EM EN


RÜZGÂRDAN KAÇAB‹L‹R‹Z BELK‹AMA YA KASIRGADAN?Kasırgalar, en çok Karayiplerin batısı, OrtaAmerika kıyıları, ABD, Meksika körfezi, BüyükOkyanus açıkları, Asyanın güney kıyılarıMyanmar, Bengal Körfezi, Japonya ve Çin açıklarıile Avustralya kıyılarında görülür. Türkiyetarihinde kayda geçen bir kasırga vakası yok.Ancak, iklim de¤ifliklikleri nedeniyle Akdeniz’detoplanmaya bafllayan rüzgârlar Türkiye’ye ilkkasırgasını yaflatabilir. Bilim insanları kasırgalarabir isim verirler. Böylece, kasırgalar birbirindenayırt edilmifl olur. ABD’de bulunan Ulusal KasırgaMerkezi, 1953 yılından beri kasırgaların kaydınıtutmaktadır. Kasırgalar, hızlarına göre 1’den 5’ekadar bir hız sıralamasına ayrılırlar. 1: Düflük,hız saatte 119-150 km. Hasar: Elektrik ve iletiflimkesintisi. 5: En hızlı, hız saatte 250 km’nin üstü.Hasar: Elektrik ve iletiflim kesintisine ek olaraka¤açlar sökülüyor, ço¤u ev yıkılıyor, ana yollarkapanıyor.

Myanmar’da 2008’de yaflanan Nergis Kasırgası80 bin ölüm ve 50 bin kayba neden oldu.Myanmar’daki pirinç tarlaları sulara gömüldü.Myanmar halkının ço¤u açlık ve evsizlikle karflıkarflıya kaldı. Birleflmifl Milletler; Myanmar’dainsani felaket ve salgın hastalık yaflanmamasıiçin ola¤anüstü hal ilan etti.2017’de ABD’de meydana gelen ‹rma Kasırgasıen üst düzeyde de¤erlendirilen bir di¤er kasırgaoldu. ‹rma Kasırgası baflladı¤ı Karayip Adaları’nınikisini tamamen yerle bir etti. Tahrip gücübakımından kayda giren en güçlü kasırga oldu.Saatte 300 km hızla ilerledi. Kasırga Floridakıyılarına ulafltı¤ında kategori 4’e geriledi.Kasırga, önlenmesi mümkün olmayan bir do¤aolayıdır. Ancak, do¤ayla uyumlu yaflayarak vegerekli önlemleri alarak, kasırganın verece¤izararlar azaltılabilir.


Öncü YollardaDünyan›n En Kalabal›k Ülkesi: Ç‹N

Sevgili çocuklar, bu sayıdaÖncü Çocuk, Dünyanın enkalabalık ülkesi olmarekorunu elinde bulunduranbir ülkeyi; “Çin”i arafltırdı.Bugünkü resmi adıyla ÇinHalk Cumhuriyeti, kuzeydeMo¤olistan, Rusya ve KuzeyKore ile güneyde Vietnam,Hindistan, Nepal batıdaPakistan, Afganistan,Kırgızistan, Kazakistan ilekomfludur.

Çin Medeniyeti; Kuzey Çin Ovası’nda Sarı Nehir havzasındakiverimli arazilerinde Dünya’nın ilk uygarlıklarından biriolarak ortaya çıktı. Çinliler; barut, kâ¤ıt, ipek, pusula,matbaacılık gibi pek çok buluflun sahibidir. Aynı zamandaköklü bir felsefi düflünüfle ve yaflam biçimine sahip olanÇinliler, buna “Taoizm” ve “Buda” ö¤retisi adınıverirler. Do¤ada ve insan hayatındaki neden-sonuçzinciri ile bu düflünce biçimi flekillenmifltir.Çin, bütün dünyaya pirinç, çay, ulaflım ve büromalzemeleri, petrol ürünleri, kimyasalürünler, makineler ve daha birçok malzemesatmaktadır. Birçok ünlü marka, düflükmaliyetler nedeniyle üretim tesisleriniÇin’e taflımaktadır.

Hong Kong’daki Büyük Buda Heykeli


1 milyar 400 milyon nüfusu ile Dünyanın enkalabalık ülkesidir. 9.597.000 km kare topra¤ıolan Çin’in baflkenti Pekin’dir. 22 eyalete ve 5özerk bölgeye sahip olan Çin’de genifl topraklarınedeniyle karasal, çöl, muson ve tropik ikliminpek çok türü görülür. Do¤u bölgeleri ormanlarla,batı bölgeleri çayırlık ve çöl bitkileri ile kaplıdır.Kuzeyde ise sert ve karasal iklim, steplerdeuzun kıflların geçirilmesine neden olur.Turizm açısından da önemli bir potansiyele sahipolan Çin, dünyada en çok ziyaret edilen ülkelerarasında 3. sıradadır. Gelenek ve göreneklerineba¤lı bir halk olarak tanımlanan Çinliler, karflılıklısaygı ve sevgiye çok önem vermektedirler.

Çinlilerinyaflam›nda çay›nönemli bir yerivard›r.

Çinlilerhemenhemen tümyemekleriçubukkullanarakyerler.

Çin Seddi


Çinlilerin görgü kurallarının önemli birbilefleni hiyerarflidir. Aile ve ifldünyasında, iliflkiler dikey bir model üzerineinfla edilir. Daha yafllı ve daha yüksekstatülü insanlarla iletiflim kurmak için birdizi kural ve ritüel vardır. Ebeveynlerionurlandırmak, yıllar içinde de¤iflmeyen eskibir gelenektir. Sebze a¤ırlıklı yemekler, soyasoslu gıdalar, deniz ürünleri, Pekin örde¤i,çubuklarla yenen pirinç, Çin mutfa¤ının vazgeçilmezleridir. Çinliler, çorba dıflında hemenhemen kaflık kullanmazlar. Çin’i ziyaret edecekkiflileri, geliflmifl bir raylı sistemle seyahatbeklemektedir. Dolaflmak ve ifle, okula gitmekiçin de Çinliler, yo¤un olarak bisiklet kullanır.Türkler gibi çaya düflkünlükleri ile bilinenÇinliler, yeflil, siyah ve çiçek çayını, çaysaatlerinde özel bir sunumla tüketirler.

Çin yemeklerisebze a¤›rl›kl›d›r.

Yungang Ma¤araları - Shanxi

The Bund - fianghay


Yükselen ekonomisi ile Dünya gündemindendüflmeyen Çin’in, para birimi Çin Yuan’ıdır.Dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi Çin’dedir. Çin son yıllardauzay ve gözlem çalıflmaları ile de dikkat çekmektedir. Bu nedenlegittikçe artan bir politik a¤ırlı¤a sahiptir.

Potala Sarayı - Tibet, Lhasa

Tiananmen Meydanı - Pekin

Panda Hayvanat Bahçesi

Çin Terracota Askerleri ve Atları Müzesi - Xian

Saray Müzesi - Pekin

Yiheyuan Yaz Sarayı - Pekin


Arkadafllar, saklad›¤› hazineyibulmas› için korsan›n hangi yolutakip etmesi gerekirbulabilir misiniz?

6 7 43 2 6 1 5 9 8

2 1 3 5 7 44 5 2 8 3

3 2 7 9 15 6 8 3 1 9 22 6 5 4 3 15 6 2 3 4 9

4 3 1 5

SUDOKU


‹ki resim aras›ndaki 15 fark› bulabilir misiniz?


Bunlar› Biliyor musunuz??‹guanaların üç gözü oldu¤unu biliyormuydunuz? ‹kisi alıflık oldu¤umuz flekildegörme ifllevini yerine getirirken, üçüncü gözbaflın arkasında bulunur. Neden mi? Iflıktakide¤iflimleri algılar ve Iguanalar bu sayedeyırtıcılardan kaçabilirler.

Napolyon Bonaparte’ınaskerlerini beslemek içinverdi¤i emir üzerine konservesiyapılan ilk balık sardalyadır.

Bugün elektronik cihazları birbirine ba¤layan “bluetooth”teknolojisinin adı geçmiflte ‹skandinavyadaki ülkeleribirbirine ba¤layan Harald Bluetooth adındaki Danimarkakralından gelmektedir. Bluetooth simgesi de Danalfabesindeki “H” ve “B” harflerinin birlefltirilmesindenoluflmufltur.


Dünyada en derine dalankufl türü imparatorpenguenleridir. Buk u fl l a r , y i y e c e karadıkları sırada tam255 metre derinedalarlar. Yani, bu kufllaryaklaflık 18 dakikanefessiz kalabiliyorlar!

Bir fil hortumunda 50 bin kasvardır. Fil hortumu, bir a¤açkütü¤ünü kaldırabilecek kadargüçlü ve yere düflmüfl bir bezelyetanesini alabilecek kadar hassastır.

En küçük kuflyumurtası mineçiçe¤i sinekkufluna aittir.10 mm’den dahakısadır ve0,37 grama¤ırlı¤ındadır.


Sevgili çocuklar, keflke hiç hasta olmasak,sevdiklerimiz hiç hasta olmasa. Ömür boyu, sa¤lıkve sıhhatmizi fiziksel ve ruhsal olarak bir bütünhalinde koruyabilsek.Ama ne yazık ki bu her zaman mümkün olmuyor.Mutlaka hastalanıyoruz, kendimiz olmasa bileyakınlarımız veya çevremizde birileri. Hepimizinyolu ömrümüzde bir kere bile olsa hastanedengeçmekte. Peki, hastaneleri yeterince tanıyormuyuz? Bu yazımızda bunları konuflaca¤ız.

Onsuz AslaHastaneleri Tan›yal›m

Hastaneler denilinceakla önce doktorlargelmektedir. Ancak,hastanede doktorlardıflında çalıflanhemflireler, eczacılar,yardımcı sa¤lıkpersonelleri, röntgenteknisyenleri,sekreterler,laboratuvarçalıflanları, temizlikpersonelleri, idariçalıflanlar, santralgörevlisi, güvenlik,kan bankasıçalıflanları,fizyoterapistlerbulunmaktadır.


Sa¤lık hizmetine do¤ruve etkili bir eriflimsa¤lamak için birmakinenin difllileri gibiherkes kendi payınadüflen görevi yapmakta,sistemin düzenliilerlemesine katkıdabulunmaktadır.

Hastanelerin sürekli açık ve yo¤un bir bölümüvar: Acil servis. Gece-gündüz 24 saat bütüntatiller, bayramlar farketmeksizin bu bölüm,acil tıbbi durumlara müdahale etmek için açıktır.Burada hastalar hastalıklarına göre çeflitlikategorilere ayrılmaktadır. Kırmızı alan: Kritikdurumdaki, en acil müdahalegerektiren; örne¤in kalp krizi, beyin

kanaması, organ yaralanması geçiren hastalaramüdahale edilir. Sarı alan: Daha az aciliyetgerektiren hastalıklar içindir. Yeflil alan isehafif ve hemen mutlak bir aciliyetle müdahalegereksinimi olmayan hastaların tedavisine vetakibine ayrılmıfltır. Acil servise girifl yaptırdı-

¤ınız zaman, ilk muayenenize göreilgili alana yönlendirilirsiniz.

Bu alanlar, renkkodlarına göreaciliyetinizi belirlerken,bekleme süreniz deaciliyet durumunuzagöre de¤iflmektedir.

Hastanelerin bir de sa¤lık bakanlı¤ı tarafındanbelirlenmifl mesai saatleri içerisinde çalıflanpoliklinikler bölümü bulunmaktadır. Her bölüm,kulak burun bo¤az, iç hastalıkları, genel cerrahigibi kendi alanında hizmet vermektedir.Randevumuzu ve sıramızı alarak ilgili bölümdepoliklinik hekimi tarafından muayene edilebiliriz.Buradaki muayene sonrası, hekim gerekirsehastadan kan tahlili, röntgen gibi tetkikler ister.

Hasta, hastanenin ilgili kısımlarında tetkikleriniyaptırarak hastalıkla ilgili teflhisin konulmasınıkolaylafltırır. Bundan baflka, hastanelerin yo¤unbakım ve ameliyathane bölümleri de mevcuttur.Bu bölümler steril alanlardır, görevlilerden baflkakimselerin girmesinin yasak oldu¤u alanlardır.Burada hastalar ameliyat edilir, yo¤un bakımdatedavi edilirler. Dikkat etmemiz gereken birnokta da hastanelerin bu bölümlerinin bizlerinziyaretine açık olmadı¤ını bilmemizdir. Bubölümlere girmek hastalara zarar verebilece-¤inden ve enfeksiyon riski yarataca¤ındanhastanenin belirledi¤i kurallara uymamızgerekmektedir.



Hastaneler de yatan hastaların bulundu¤ubölümlere klinik denir. Her klinik baflka bir kattaolabilir. Hastalar bir sebepten hastaneyeyatmaları gerekti¤inde, hastalıklarına göre ilgilibölümlerde yatarak tedavi edilebilirler. Örne¤inbeyin ve sinir cerrahisi, gö¤üs hastalıkları gibihastalıklarına uygun kliniklerde yatarak tedavialmak da doktorunuzun kararına göremümkündür.Hastanelerin çok önemli bölümlerinden bir di¤eride laboratuvarlardır. Hastanelerde doktorungerekli gördü¤ü kan, salgı, doku vb incelemele-rinin yapıldı¤ı yere “laboratuvar” denir.

Teflhis koyma ve iyilefltirmelerde laboratuvarsonuçları önemli bilgiler sunar. Her alanın kendinegöre düzenlenmifl bir laboratuvarı vardır.Örne¤in kanlar biyokimya laboratuvarlarında,hastalıklı dokular patoloji laboratuvarlarındaincelenir.

Hastanelerin di¤er yardımcı bölümleri arasındaröntgen, MR ve ultrason gibi tıbbi görüntülemebölümleri ile ilaçlar ve tıbbi malzemelerin teminedildi¤i eczane birimi yer alır.Hastaneler bizi sa¤lı¤ımıza kavuflturmak içintüm çalıflanlarıyla gece gündüz demeden hizmetveren önemli kurumlardır. Hastanelerde uymamızgereken kurallar vardır. Bunların baflında di¤erhastalara ve hastane çalıflanlarına saygılı olmak,sıra düzenini ihlal etmemek, hastalarımızın,kendimizin ve sa¤lık çalıflanlarının güvenli¤initehdit edecek davranıfllardan uzak durmak,hastanenin malzemelerine zarar vermemekgelmektedir. Türk Standardları Enstitüsü (TSE)hastanelerde verilen hizmetin ve malzemelerinstandartlara uygun olması için önemli hizmetlervermektedir. Hastanelerde bulunan bir çok aletve makinenin kalibrasyonu TSE tarafındanyapı larak hatas ız sonuçlar a l ›nmasısa¤lanmaktadır.Hepinize sa¤lıklı günler diliyoruz.


Tarihin PenceresiÜnlü T›p Bilginleri

Sevgili çocuklar, büyüklerinizden sık sık“herfleyin baflı sa¤lık” sözünü duymuflsunuzdur.Sa¤lıklı yaflam, hayatın en önemli dayana¤ıdırve mutlulu¤un temelidir. Sa¤lı¤ımız yerindeolmazsa, ifllerimizi sürdürmeye devam edemeyiz.Bu konuda bizlere yol gösteren, hastalandı¤ı-mızda çareler arayan hekimler, tıp bilimi aracılı¤ıile yüzyıllardır bilgilerini gelifltirmekte vegeniflletmektedirler.

Hastalanmayan insan neredeyse yok gibidir. Buhastalıkların önemli bir bölümü kısa süredehekimlerin yardımı ile atlatılmaktadır. Koruyucuhekimlik; önceden yapılan tetkik ve kontrollerile hastalıkların ço¤unu devre dıflı bırakabilmek-terdir. Sa¤lı¤ımızı korumak ve hastalıklarıuzaklafltırabilmek için çalıflan hekimlerin içindebazıları var ki onlar öncü olmufllardır.


Bu hekimler kimler mi? Aklımıza ilk gelenler:Galenos, Hipokrat, ‹bn-i Sina, Fatih SultanMehmet’in doktoru Akflemsettin, Osmanlıdöneminde Amasya’da flifa da¤ıtan Sabuncuo¤lufierefeddin, Behçet hastalı¤ına ismini verenHulusi Behçet, Hacettepe Çocuk Hastanelerininkurucusu ‹hsan Do¤ramacı ve daha birçokları...Öncü Çocuk, bu sayımızda sizleri tarihte yeralan ünlü tıp bilginlerinden Hipokrat ve ‹bniSina ile Türkiye’nin günümüzde bu alandaki gurursimalarından biri olan Gazi Yaflargil ilebuluflturacak.

Tıp fakültelerinden mezun olan doktorlar,hekimlik mesle¤ine bafllamadan önce yeminederler. Bu yeminin adı “Hipokrat Yemini”dir.Merak ettiniz mi? Kimdir bu Hipokrat?Hipokrat (Hippocrates) tıbbın babası sayılan‹yonyalı bir hekimdir. Kendisi de hekim olanbabası Heraklides tarafından yetifltirildi. Tıpdünyası denilince akla ilk gelen isim Hipokrat,‹Ö 460 yılında Ege Denizi’ndeki Kos Adası’nda

do¤du. Hekimlikte hastalıkların gözlemleredayalı olarak teflhis koymasını kendine yolgösterici olarak seçti. Sara (epilepsi) vezatürre hastalıklarının belirtilerini ilk defa

tanımlayan odur.Hipokrat yemini, tıbbi ahlak ile ilgili

bilinen eski bir metindir. Buna göre,hekimin ilk kuralı; seçilen tedavi

yöntemiyle, hastaya en ufak birzarar dokunmamasıdır. Builkeye Hipokrat “önce zararverme!” adını verir.Hipokrat’ın tıp bilimine katkılarıçok büyüktür. Her hastalı¤ınfiziksel ve gerçekçi açıklama-larının oldu¤una inanan Hipokrat,Kos Adası’nda kurdu¤u “KosAdası Hekimlik Okulu”ndabirçok ö¤rencisini ve iki o¤lunuhekim olarak yetifltirmifltir.

Hipokrat

Galenos’unmemleketiBergama’yadikilen heykeli.


‹bni Sina ise 980-1037 yılları arasında yafladı¤ıdüflünülen, 57 yıllık ömrüne yaklaflık 200 adettıp ve felsefe kitabı sı¤dırmıfl ünlü tıp bilginidir.Tıp alanında, özellikle kalp ve damar sistemi ileilgili çalıflmaları dikkat çekmektedir. Tarihte ilkdefa ‹bni Sina, tıp ve cerrahiyi iki ayrı bölümolarak de¤erlendirmifl, bugünkü modern cerrahitekniklerin temel aldı¤ı ameliyat gereçleri ve

ameliyat tekniklerine eserlerinde yer vermifltir.Modern tıbbın babası olarak bilinen ‹bni Sina,tıp bilimiyle ilgili bilgilerini en kapsamlı birbiçimde El-Kanun adlı ansiklopedik kitabındatoplamıfltır. El-Kanun, yüzyıllarca tıp e¤itimindekullanılmıfltır. Batılılar, ‹bni Sina’ya Avicenna(Bilginlerin baflı) adını vermifllerdir. Hastalıklarıntedavisi sırasında kullanılacak ilaçların yapım

‹bni Sina ve El-Kanun


tariflerini de veren ‹bni Sina, özellikle anatomi,koruyucu hekimlik, psikiyatri hastalarının müzikletedavisi gibi konularda önemli bilgilervermektedir. Mikroskobun bilinmedi¤i yıllarda,mikropları ilk defa tarif eden de yine ‹bniSina’dır. ‹bni Sina sadece tıp ile ilgilenmektekalmayıp, matematik, fizik, mekanik, müzik gibikonularla da ilgilenmifl bu konulara dair de önemlieserler vermifl bir bilgindir. ‹bni Sina flöylediyor: “Düflünmeden ö¤renmek faydasız,ö¤renmeden düflünmek tehlikelidir.”Geçmiflten günümüze getirdi¤imiz deneyimler,kazanımlar artarak, katlanarak bilime, sanata,felsefeye, do¤aya katkı sa¤lıyor; onları daha iyianlamamıza, yorumlayabilmemize ve ileriyetaflımamıza ön ayak oluyor. fiüphesiz ki Dünyahakkında artık çok daha fazlasını biliyoruz. Veyine hiç flüphe yok ki bu konuda bilim en büyükyol göstericimiz oluyor. Gelelim tıp biliminekatkı sa¤layan ve Türk tıp tarihinin de önemlibir yeri olan Gazi Yaflargil’e.

Gazi Yaflargil, beyin ve sinir cerrahisi(Nöroflirürji) alanında öncü niteli¤inde bir biliminsanı. Tıp e¤itimini Almanya’da tamamlayan,uzmanlık e¤itimine yine Almanya da devamederek beyin ve sinir cerrahisi alanındauzmanlaflmıfl olan bir tıp doktoru. Mikroskopubeyin ve sinir cerrahisi ameliyatlarının prati¤inesokan Yaflargil, özellikle epilepsi, beyindokusundan kaynaklanan kanser cerrahisi,hareket bozuklukları ve anevrizma (baloncuk)cerrahisinde yaptı¤ı çalıflmalarla adından sözettirmifltir. Yaptı¤ı birçok çalıflma, gelifltirdi¤ibirçok teknik sadece ülkemizde de¤il dünyadada çı¤ır açmıfltır. Mikrocerrahi alanında dünyanınöncü isimlerindendir. Bugün 94 yaflında olanYaflargil, hâlâ çalıflmalarını ülkemizde Yeditepe�Üniversitesi Tıp Fakültesinde sürdürmektedir.

Gazi Yaflargil


Kitap Kurdu

Sevgili çocuklar bu sayıda kitap kurdu sizlere okuma listemizeekleyece¤imiz befl yeni kitaptan söz edecek.

MASAL BATTAN‹YES‹Ferida Wolff & Harriet May SavitzÖzgün Dündar Cihangiro¤lu çevirisiyleyayınlanan “Masal Battaniyesi”nde,uzak bir da¤ köyünde bir masalcınine yaflarmıfl. Bu masalcı ninenin çokbüyük ve çok güzel bir yün battaniyesivarmıfl. O battaniye üzerinde toplanançocuklar ne mi yaparmıfl? Tabii ki masalcıninenin masallarını dinlermifl. Masalcı nineso¤uk kıfl günlerinde masal dinleyen bu çocukların vekomflularının giysilere ihtiyacı oldu¤unu fark etmifl.Battaniyenin yünlerini sökerek bu yünlerden çorap, atkı,eldiven kazak örmeye ve bunları ihtiyacı olanların kapılarınabırakmaya bafllamıfl. Giysileri kimin ördü¤ünü fark edenköylüler, bu duruma sessiz kalmamıfllar. Küçülen battaniyeninyerine ne koymufllar: sevgi ve paylaflım. 25 sayfalık bu küçükve resimli masala bir akflamınızı ayırmanız yeterli olacaktır.‹yi okumalar.

ÇÖP ÇOCUKLARHandan DeryaHandan Derya, çocuk ve gençlik kategorisinde öykü ve romanlarkaleme alan bir yazarımızdır. Handan Derya, “Çöp Çocuklar”kitabında kâ¤ıt toplayıcısı çocuklarını konu almaktadır. Osman,Filiz, Sultan, Yeliz ve Serap ailelerine yardım etmek amacıyla,geçimlerini sokaklardan kâ¤ıt toplayarak geçiren çocuklardır.Bu befl çocuk iki ailenin çocuklarıdır ve okula gidememektedirler.Bir gün Milli E¤itim’de çalıflan Semra Hanım ile karflılaflırlar.Semra Hanım çocuklara yardım eder ve onları okula yazdırır.Ancak, bundan sonra bu befl çocu¤u baflka sorunlar beklemektedir.Önyargı, dıfllanma, kültür farklılıkları gibi sorunlarla çocuklarınbafla çıkma yolları öyküde ifllenmektedir.


ÇILGIN MUC‹TLERYusuf AsalBilim, kurgu ve fantastik romanlar kategorisinde yer alan “ÇılgınMucitler”, Prof. Dr. Lütfü Lafcambazı’nın deste¤iyle çılgın mıçılgın bir bilim kitabı.Hangi bilim insanlarını mı anlatıyor? Einstein, Newton, Pasteur,Arflimed…Gelmifl geçmifl en büyük bilim adamlarının hayatlarını ve bulufllarınıgüldürerek anlatan kitap…

PAL SOKA⁄I ÇOCUKLARIFerenc MolnerÇocuk klasikleri arasında yer alan ve ilk baskısı 1906 yılındayapılan romanın özgün dili Macarca’dır. Dünya dillerine de çevrilenromanda, Budapeflte’de oyun sahalarını Kızıl Gömlekliler denenzengin çocuklardan korumaya çalıflan yoksul çocuklarının mücadelesianlatılır. 244 sayfalık bu eser Türkçe’de neredeyse 50 baskıyapmıfltır. Dünyanın her yerinde milyonlarca çocuk Pal Soka¤ı’nınhikâyesini okumufltur. Henüz okumadıysanız bu romanı okumalistemize ekleyelim.

YARIfiMALAR KENT‹Emin ÖzdemirKitabımızın baflında yazarımız flöyle bir not düflmüfltür: “‹nsanyarıflan bir varlıktır. Kendisiyle yarıflır, çevresindekilerle yarıflır,uygarlı¤ı yaratan etkenlerden biri de yarıflmalardır”.Kahramanımız Erdem, kendini yarıflmalar kentinde bulur. Oradagördü¤ü ve yafladı¤ı her fleyi okuru ile paylaflır. Yarıflmalar kentindeonlarca yarıflma vardır. “eskilerle-yenilerin futbol maçı”, “yılanlarlaköpeklerin dansı”, “bulufllar” Erdem’in izledi¤i ilginç yarıflmalardır.Erdem bu üç yarıflmayı izlemeye karar verir. Sonrası mı? Erdem“yazma evi”ne girecek ve öykü yazma denemesi yapacaktır.Sevgili çocuklar keyifli okumalar…




Mesle¤in Erbâb›Paramedikler

Merhaba sevgili çocuklar, “mesle¤ininerbâbı” bölümünde size aslında belkigördü¤ünüz ama i s im ler i n ibirço¤unuzun belki de ilk defaduydu¤u bir meslek grubunu tanıtmakistiyoruz: “Paramedikler”.Tanıtmadan önce bir an hayal edelim:Trafikte veya sokakta talihsiz birkaza yaflandı, herkes flokta, yaralılarmevcut, acil bir durum söz konusu.‹lk yapılması gerekenlerden birisitabiiki yardım ça¤ırmak. Akla gelenilk telefon numarasını hepimiz ezberebiliyoruz: 112. Karflımızdaki 112çalıflanına durumun aciliyetini anlattık,bulundu¤umuz bölgeyi tarif ettik.


Çok kısa bir süre sonra, önce bir siren sesiduyuldu, tanıdık bir siren sesi, gün içinde belkide çok kere duydu¤umuz ancak dikkatetmedi¤imiz bir ses, iflte o ambulansın sesi.Ambulans olay yerine geldi¤inde içinden inerekacil durum bölgesine hızla yaklaflan sarıye lek ler iy le b i r i l er i var :Paramedikler. Di¤er isimleriyle“acil tıp teknikerleri”.�

Peki, kimdirparamedikler?�Paramedikler: Acildurumlarda hastalarabakım yapan meslek grubu.Aslında, bu meslek grubu ilkolarak Amerika BirleflikDevletleri’nde ortayaçıkmıfltır.

Savafl tecrübelerinde önemi ortaya konmufl bumeslek grubunun ortaya çıkıfl amacı yaralılarıhızlı ve güvenli bir biçimde sa¤lık kuruluflunaulafltırmak. Bu ulaflım esnasında ortaya çıkacakdurumlarda hayat kurtarıcı müdaheleler yapmak.Sonrasında yapılan arafltırmalar göstermifl ki

bu ilk müdahelelerin yaralılarınhayatta kalmasına etkisi olumlu

yönde ve belirgin bir biçimdefaydalı. Bunun üzerine, sadecesavafl durumlarında de¤il,gündelik hayatımızda dakarflılafltı¤ımız özellikletrafik kazaları baflta olmaküzere talihsiz durumlarda bumeslek grubundan yararlanıl-ması düflünülmüfl. ABD’de

düzenlenen bir takım yasalarlaparamedik mesle¤i oluflmaya

bafllamıfl.


Bu alanda e¤itimler verilmifl. Ülkemizde bu meslekgrubunun temellerinin atılması 1985-1990 yıllarınarastlar. 2004 yılına geldi¤imizde ise paramediklerSa¤lık Bakanlı¤ı 112 ambulansında yerlerini almayabafllamıfltır.�Paramedikler, Sa¤lık Bakanlı¤ı tarafından belirlenene¤itimlerini tamamladıktan sonra, acil tıbbi bakımve yardım yapmaktadırlar. Hastaları hastaneyeulafltırıncaya kadar bakanlıkça belirlenen ilaç vesıvıları kullanabilirler. Hastanın güvenli bir biçimdenaklini sa¤larlar. Travma durumlarında, hastayıstabil hale getirmeye yardımcı olup, basit ve hızlıcakanama kontrolünü yaparlar. Kalp ritminide¤erlendirir, gerekirse elektriksel tedaviuygularlar. Hava yolunu de¤erlendirir, nefesalamayan hastanın hava yolunu koruması için gerekligiriflimleri uygulayabilirler. Hamile bir hastanınacil� do¤um eylemine yardımcı olabilirler. Görevleriniuygularlarken hastaneler ve hastane görevlileriylehaberleflirler. Ambulansı, araç-gereç yönündenuygun hale getirmek de görevleri arasındadır.Paramedikler, ambulansları sürme ve ambulanstabulunan bütün malzemeleri kullanma becerisinesahiptir. Hekim bulunmayan tüm acil yardımambulanslarında paramedik bulunması zorunludur.Paramedikler, etik ilkelere ba¤lı olarak çalıflırlar.


Her yıl 22 Aralık “Dünya Paramedikler Günü”o l arak kut l anmakta , fark ında l ı k l arartırılmaktadır.

Acil sa¤lık hizmetlerinde büyük bir özveriile çalıflan paramediklerle karflılafltı¤ımızdaonların ifllerini kolaylafltırıcı flekildedavranmak hepimizin görevidir.

TSE, Sa¤lık Bakanlı¤ı tarafından ambulanslarauygunluk belgesi verecek kurum olarakgörevlendirilmifltir. Sa¤l›k Bakanl›¤› taraf›ndanhaz›rlanan ve 10 Nisan 2012 tarih ve 28260say›l› Resmi Gazete’de yay›mlanan “Ambulanslarve Acil Sa¤l›k Araçlar› ile Ambulans HizmetleriYönetmeli¤i” kapsam›nda TSE ambulansmuayeneler in in yap › lmas › konusundagörevlendirilmifltir.Bu kapsamda; ilk defa ambulans olmufl araçlar›nilk muayeneleri ile daha önce tescilibulunan ambulanslar›n periyodikmuayeneleri yap›lmaktad›r.

Böylelikle ülkemizdeki tüm ambulanslar›n sürekliolarak denetimi sa¤lanmaktad›r.‹lk muayene sonras› düzenlenen belgeningeçerlilik süresi 5 y›ld›r. Bu sürenin ard›ndanher 2 y›lda bir periyodik muayene zorunludur.TSE’nin yapm›fl oldu¤u muayenelerde;ambulansların tasarım ve donanımındaki tümelektrik aksamları ile cihaz ve malzemelerinmontaj ve özellikleri, malzemenin yangınadayanıklılı¤ı, sedye ve koltukların standartı veABS fren sistemi incelenmektedir. Testlerdengeçenlere “Ambulans Uygunluk Belgesi”düzenlenmektedir.

AMBULANSLAR TSE ‹LE ARTIK DAHA GÜVENL‹


Neden hapflırdı¤ımızdan bahsetmeden önce“refleks”in ne oldu¤unu anlamaya çalıflalım.Refleks: dıfltan gelen bir uyarıma karflı vücudunistemsiz verdi¤i, ani, sinirsel bir tepkidir.Refleksin ne oldu¤unu anladı¤ımız zamanhapflırmanın nedenini de anlayabiliriz. Hapflırmakbir reflekstir. Burundaki mukozanın dıflardangelen ve mukozayı tahrifl eden, uyaranparçaçıklara bir refleks yanıtıdır. Bu parçaçıklarkimi zaman havada dolaflan toz parçacıkları,kimi zaman polenler, kimi zaman ise bir karabibertanesi bile olabilir.

Merakl› ÖncüNeden Hapfl›r›r›z?

Sevgili çocuklar, bu yazımızda sizlereçevremizde sıklıkla gördü¤ümüz, özelliklekıfl ve bahar aylarında sıklıkla yafladı¤ımızbir solunum sistemi refleksindenbahsedece¤iz: “Hapflırmak”. Hapflıran birarkadaflımıza hemen cevabımız hazırdır:“Çok yafla!”.�


Alerjik uyaranlar

Hapflırmak, vücudumuzun kendisini bir savunmamekanizmasıdır, her zaman sa¤lıksızlı¤ı göstermez,vücudumuzun yabancı bir parçaçıkla bafla çıkmaya çalıfltı¤ınıgösterir. Ço¤u zaman normal kabul etti¤imiz bu refleks,bazı durumlarda özellikle sık yaflanmaya bafllandıysavücudumuzda üst solunum yollarını ilgilendiren bir hastalı¤ınveya ortamımızda bizde alerjik yanıta neden olacak birmaddenin varlı¤ını da haber veriyor olabilir.

Solunum yolu enfeksiyonlar›

Fiziksel uyaranlarKimyasal uyaranlar


‹nsanların yaklaflık dörtte biri karanlık birortamdan çıkıp, aniden Günefl’e ya da parlak birıflı¤a bakınca hapflırırlar. Bunun kesin nedenibilinmemekle birlikte, genel kanı; görmesinirlerinin beraberinde hapflırmaya neden olansinirleri de beyne iletti¤i yönündedir.Hapflırma, aniden ve irade dıflı meydana gelenbir durumdur. Gün içerisinde çeflitli nedenlerlehepimiz bir ya da daha fazla hapflırabiliriz.Uzmanların önerisine göre, hapflırmak kesinlikleengellenmemelidir. Hapflırı¤ı tutmak burun vebeyin damarlarındaki basıncı artırır. Hapflırıkengellenirse, damarlarda hasar ya da bayılmagörülebilir.Burun tıkandı¤ında, allerjenlerle temas halinde,grip veya so¤uk algınlı¤ı gibi burun hassasiyetidurumlarında, solunan hava kirli ise hapflırma

refleksi artıfl gösterir. Hapflırma sırasındasolunum yollarımızdaki yabancı maddeler dıflarıatılaca¤ından faydalıdır. Bu sayede sinus kanallarıaçılır, akci¤er ve kalp damarları genifller. Burnusık sık temizlemek hapflıran kifliler için etkiliyöntemlerden biridir. Hapflırma sırasındakalbimiz milisaniye kadar çok kısa bir süre dururve tekrar çalıflır. ‹flte bu yüzden hapflıran kifliye“çok yafla” denir.Çok yaflayın, sa¤lıcakla kalın

Hapfl›r›rken a¤z›n›z› ve burnunuzu çevreye zararvermeyecek flekilde; kolunuzla ya da bir mendillekapatmay› sak›n unutmay›n!..


Sözün K›sas›

Sevgili çocuklar, bu sayıda MÖ 500’lerdeyaflamıfl olan Çinli düflünür Konfüçyüs’ün birsözü ile tanıflaca¤ız. Toplumda kabul görende¤erlerimizden en önemlilerinden biri, erdemlibireyler olarak yaflamaktır. Çünkü erdem,do¤rulu¤un ve iyili¤in de bir gere¤idir. Erdem;ahlaki davranıflın toplum tarafından kabul edilmiflen yüce de¤eridir. ‹nsan bu de¤erlebütünleflmedikçe, ne bildi¤inin fazlaca bir önemi yoktur. Çünkü toplumsalyarara dönüflmemifl bilgi, erdemden yoksunsa tutunamaz. Bu tutunamamatoplumsal yaptırım fleklinde olabilece¤i gibi, yasalarca da sınırlandırılabilir.Örne¤in; bir araba tamircisi meslek erbabını düflünelim. Bu kiflinin bilgisiarabanın teknik özellikleri ve donanımı konusundadır. Zaten her meslek grububir bilgi etrafında kurulmufltur. E¤er bu kifli mesle¤in erdeminden, toplumsal

sorumlulu¤undan yoksunsa, para kazanmak için bilgisinisuistimal edebilir. Güzel ahlakla, yani erdemlebuluflmayan bilgi, insanlar için yarar de¤il tam

tersine bu durumda zarar getirebilir. Erdemsizbilgi tek baflına kör ve sa¤ırdır. Sevgiliçocuklar, herbirimiz kendi kiflisel veakademik geliflimimiz sırasındaö¤rendi¤imiz bilgileri erdemle

birlikte taflımaya devametmeyi ilke

edinmeliyiz.

“Bir ‹nsanın Bilgisi Yetse Bile,Onu Taflıyacak Erdemi Yoksa,Neyi Kazanırsa Kazansın,Sonunda Her fieyi Yitirir.”

Konfüçyüs


Öncü BilimGurur: Prof. Dr. Aziz SANCAR

Sevgili çocuklar, son yıllarda adını sıkça duydu¤unuz2015 yılı Nobel Kimya Ödülü sahibi gurur kayna¤ımızProf. Dr. Aziz Sancar’dan söz edece¤iz. Kimdir Sancar?Aziz Sancar’ın, Mardin-Savur’dan ABD’ye uzanan yaflamöyküsü.Sancar, 8 çocukllu bir ailenin 7. çocu¤u olarak Mardin-Savur’da 1946’da dünyaya geldi. ‹lk ve ortaokuluSavur’da, lise e¤itimini Mardin’de tamamladı. 1963yılında ‹stanbul Tıp Fakültesi’ne girdi. 1969 yılındabirincilikle mezun oldu. ‹ki yıl memleketi Savur’dahekimlik yaptı. Sonra ABD Texas Üniversitesi’negiderek Moleküler Biyoloji alanında doktora yaptı.DNA’ların onarımı konulu çalıflması ile doçent oldu.


DNA onarımı, hücre döngüsü ve dizilimi, kansertedavisi, biyolojik saat üzerinde çalıflmalarınıyürüten Sancar, 415 bilimsel makale ve 33 kitapkaleme aldı. Prof. Dr. Aziz Sancar’ın çalıflmaları,di¤er bilim insanları tarafından en sık baflvurulankaynaklar arasına girdi.2001 yılında Amerikan Kimya Cemiyeti tarafındanverilen Kuzey Carolina Seçkin Kimyager Ödülü’nüaldı. 2005 yılında bilim dünyasının en saygınüyelikleri arasında yer alan ABD Ulusal BilimlerAkademisi’ne seçilerek, bu akademiye seçilen

ilk Amerikalı Türk oldu. Bu ödülü aldıktan sonra,ABD’de okuyan Türk ö¤rencilerine yardım etmekve Türk-Amerikan iliflkilerini gelifltirmekamacıyla efliyle birlikte Aziz&Gwen SancarVakfı’nı kurarak ABD’nin Kuzey Carolinaeyaletinde “Carolina Türk Evi” isimli bir ö¤rencimisafirhanesi açtı. 2006 yılında Türkiye BilimlerAkademisi’ne asli üye olarak seçildi. Prof. Sancar,halen ABD’de Chapel Hill’de bulunan KuzeyKarolina Üniversitesi’nin Tıp Fakültesi’ndeçalıflmaktadır.

Biyokimyager, moleküler biyolog ve bilim insanıolan Prof. Dr. Aziz Sancar’ın gelifltirip adınıkoydu¤u�“maxicell”�tekni¤i ile buluflunu yapıpadını koydu¤u�“excinuclease/excisionnuclease”�enzimi terimleri Oxford Biyokimyave Moleküler Biyoloji Sözlü¤ü’ne girmifltir.Sancar, ABD’de Ulusal Bilimler Akademisi veAmerikan Sanat ve Bilimler Akademisi, TürkBilimler Akademisi üyesidir. Vehbi KoçVakfı’ndan 2007 senesinde ödül almıfltır.


Nobel Kimya Ödülü aralar›nda bir Türk'ün debulundu¤u üç bilim insan›na verildi. Aziz Sancar,Thomas Lindahl ve Paul Modrich DNA onar›m›alan›ndaki çal›flmalar›yla ödüle lay›k görüldü.

Aziz SancarThomas Lindahl

Paul Modrich

2015 Nobel Kimya Ödülü

2015 Nobel kimya ödülü, TomasRobert Lindahl ve Paul Modrich ileberaber Prof. Dr. Aziz Sancar’averildi. Neden mi? hücrelerin DNAtahribatına nasıl tepki verdi¤iniarafltıran bu ekip, 2007 yılında DNAonar ımın ı yapan enz imler iayrıfltırmayı baflardı. Bu çalıflmahem kanserin önlenmesi hem dekanser tedavisi için hayati biröneme sahip.

Prof. Dr. Aziz Sancar NobelÖdülü’nü Anıtkabir'e arma¤an etti.

Neden An›tkabir?Atatürk ve arkadafllar›, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulufl y›llar›nda büyük bir e¤itim seferberli¤ibafllatm›flt›r. Vatan sevgisi ile dolu idealist ö¤retmenler Savur gibi ülkenin en uzak köflelerindegenç nesillere en üst düzeyde temel e¤itim vermifltir. Atatürk ve Cumhuriyet yüksek ö¤retimdede devrimsel yenilikler yapm›fl, tüm vatandafllar›na e¤itim olanaklar› sunmufltur. Aziz Sancarbu ileri görüfllü e¤itim reformlar›n›n verdi¤i özgüven ile tüm insanl›¤›n hizmetinde DNA onar›m›araflt›rmalar›n› yapm›flt›r. Bu nedenle Aziz Sancar, 2015 Nobel Kimya ödülünün kendisine de¤il,Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti’ne ait oldu¤una inanmaktad›r.


Halen Prof. Dr. Aziz SancarBiyolojik Saat (Circadian Clock)konusunda çalıflmalarınısürdürmektedir.Nobel Ödüllü bilim insanı Prof.Dr. Aziz Sancar, Türk gençlerine,bütün enerjilerini yaptıkları iflevermeleri ve bilimsel geliflmeleriö¤renmeye çalıflmalarıtavsiyesinde bulundu. Sancaronuruna özel bir doktora programıbafllatılmıfltır. Prof.�AzizSancar�onuruna Fulbright�TürkiyeDoktora Özel Bursu için ilkbaflvurular 2017 yılında alınmıfltır.Ülkemizde daha nice AzizSancar’lar yetiflmesi dile¤iyle...


Spor Yap Sa¤l›kl› KalParaflütle Atlama

Paraflüt, insanların yüksek yerlerden, daha çokuçaklardan yere atlamasında kullanılan araçtır.Dayanıklı bir bezden, özellikle bu ifl içindokunmufl ipekli kumafltan yapılır. Atlayankimsenin sırtına yerlefltirilir.Uçaktan atladıktan belli bir süre sonra,paraflütçü tarafından, paraflütün ipi çekilerekaçılması sa¤lanır.

Paraflüt açılınca, genifl bir yüzey meydana getirir.Bu genifl yüzeye düflen havanın kaldırma kuvvetide büyük olaca¤ı için insanı yere çeken kuvvete,karflı yönde bir kuvvet do¤ar. Bu kuvvetsayesinde insanın yere düflmesi yavafllar. Böylece,hareket halindeki bir uçaktan yere atlamakmümkün olabilir. Paraflüt, askeri amaçla ve sivilamaçlarla kullanılmaktadır.

Paraflüt Ne Zaman veKim TarafındanBulundu?Günümüzde kullanılanparaflütün anatemellerini�Leonardo�Da Vinci’nin�buldu¤ubilinmektedir.Leonardo�Da Vinci’nin

paraflüt çizimleri.

Da Vinci’ninparaflütmodeli.


Dünyada havadan paraflütleilk inifl, 22 Ekim 1797 yılındaFransız AndreGarnerin�tarafındanyapılmıfltır.�Andre GarnerinParis’ten havalanan balonlayükse¤e çıkıp, balonu sepeteba¤layan ipi keserek yereparaflütle inmeye bafllamıfltırve bu inifli baflarıylasonlandırmıfltır.

Uçaktan ilk kez paraflütleatlama�ABD’de�gerçekleflmifltir.�Yüzbaflı Berry, 10 Mart1912 yılında ABD’de�uçaktan atlamıfltır.

1913 yılına�gelindi¤indeise Fransızpilot�Pegoud, uça¤ıngövdesine koyulanparaflütle atlamıfl veAvrupa’daki ilkparaflütle atlamayıgerçeklefltirmifltir.


‹kinci Dünya Savaflına�kadar�paraflütler, keten,pamuk�ve�ipek�gibi do¤al ipliklerden veya viskozve asetat ipli¤i gibi selüloz liflerindenyapılmaktaydı. Günümüz paraflütleri genellikledayanıklı naylon malzemeden yapılmaktadır.Askeri amaçla kullanılan�paraflüt zaman içerisindespor dalı�halini almıfltır. Türkiye’de�de paraflütsporu ilgi görmüfl, özellikle turizm alanında çokfayda sa¤lamıfltır.�Dünya üzerinde aflırı derecedeilgi gördü¤ünü gözlemleyen�Mustafa KemalAtatürk,�paraflüte karflı ilgi duymufltur. Busporun gençler arasında yaygın hale gelmesiniistemifl ve�3 Mayıs 1935�yılında Türkkuflu’nukurdurmufltur.

‹lk TürkKad›nParaflütçü:Y›ld›z Eruçman,AnkaraErgazi’de TürkHava KurumubünyesindekurulanTürkkuflu SivilHavac›l›kOkulu’ndaparaflütçülüke¤itimi ald›.Bu e¤itiminard›ndan 4 Ekim 1935’te Ergazi alan›nda yap›lanparaflüt gösterileri s›ras›nda Rus R-5 bombard›manuça¤›ndan ilk paraflüt atlay›fl›n› gerçeklefltirdi.

Serbest Paraflüt:�Adı serbest, çünkü sporuyapan kifli paraflütünü kendi istedi¤i irtifadaaçar.

Statik Paraflüt:�Statik paraflütlerde, sporuyapan kiflinin paraflütü uça¤a bir statik iple ba¤lıbulunur. Paraflütçünün ilk hareketiyle birlikte,uça¤a ba¤lı ipin çekmesi ile paraflüt çıkar ve ipparaflütten kopar. Bundan sonra, kifli paraflütüidare ederek inifle gider.


Yamaç Paraflütü: Yamaç paraflütü, havasporlarıyla ilgilenen birkaç kifli tarafından 1980’liyılların bafllarında bulunan, serbest paraflütlerleyamaçlardan koflarak kalkmaya olanak sa¤layanbir ekstrem spor türü. Sivil havacılıkmevzuatlarına göre çok hafif hava aracı sınıfınagirer.Günümüz paraflütlerinin pratik, katlanabilir vekolay taflınabilir olması da¤cılarında çok ilgisiniçekmektedir. Da¤ların zirvesine do¤ru yolculukyapanlar bu ekstrem sporu uygun yerlerdemutlaka denemek istiyorlar.

Paraflüt ile ilgili sivil havacılıkta en yetkilikurum:�Uluslararas› Havac›l›k Federasyonudur.Türkiye’de yamaç paraflütü hızla geliflen birspor. Ülkemizde yamaç paraflütü yapılan en iyiyerler:Babada¤-FETH‹YE, Çökelez Da¤-DEN‹ZL‹,Abant-BOLU, Alida¤ KAYSER‹, Munzur Da¤ları-ERZ‹NCAN, Asas Tepesi-KAfi, Dinamit Tepesi-PAMUKKALE, ‹nönü C Tepesi-ESK‹fiEH‹R,Bozda¤-‹ZM‹R, Nemrut-ADIYAMANParaflütün bilinen en ekonomik hava aracı olmasıve do¤a sporları ile iç içe olması bugün geniflbir kitle tarafından sevilerek yapılmasınısa¤lamıfltır. Temelde özel bir yetenek ve aflırıçaba gerektirmeyen Yamaç Paraflütü Sporu,standart bir e¤itim sonrasında oldukça kolayve zevklidir. THK, üniversite kulüpleri ve özelkulüpler tarafından Yamaç Paraflütü E¤itimleridüzenlenmektedir.

Sevgili çocuklar, paraflüt sporu mutlakabir ön e¤itim al›narak yap›lmal›d›r.Uzmanlar›ndan e¤itim almadan bu sporuyapmak, son derece tehlikeli olabilir.

Kanunname-i‹htisab-› Bursa


Konumuz StandartDünyan›n ‹lk Yaz›l› Standart›

Sevgili çocuklar, bu sayıda sizlere Dünyanınbilinen ilk yazılı standart belgesinden sözedece¤iz. Bu belgeyi anlayabilmek için AnadoluSelçukluları ve Osmanlı ‹mparatorlu¤u’ndakiesnaf teflkilatı olan Ahilik’ten bahsetmemizgerekiyor.

Ahilik; Türk-‹slam kültür ve medeniyetiningeliflmesinde Anadolu’da, esnaf ve sanatkârlarınticaret ile sanayi ifllerinin yürütülmesinde asırlarboyu etkili bir kurum olmufltur. Ahilik kültürüçok yönlü yapısı ve usta-çırak iliflkisi ile huzur

içinde kurallara ba¤lı olarak ticaretin ifllemesinisa¤lamaktaydı. Üretici ile tüketici; emek ilesermaye iliflkisi ahilik loncaları tarafındankurulmaktaydı. Ahilikte her fleyden önce esnafındürüst olması temel kofluldu.


Dükkânlara ayet, hadis, fliir ve önemli sözlerinyazılı oldu¤u levhalar ve resimler asılırdı. Bulevhalar bir bakıma esnafın ahlakını yansıtırdı.Örne¤in “müflteri velinimetimizdir” gibi. Çürükmal satmak, yüksek fiyat istemek, baflkasınınmalını taklit etmek suç sayılırdı. Bozuk ölçü aletikullananlar, kalitesiz ve sahte mal satanlarcezaya çarptırılır, hile yapanlar teflhir edilirdi.Cezalar duruma göre, o esnafla selamlaflma-maktan, ikram etmeye zorlamak, mallarınınpiyasadan toplanması, meslekten ihraç edilmesinekadar de¤iflen biçimlerde olabiliyordu. Sattı¤ısüte su katanın kuyuya basıldı¤ı, tartısı hileliolanın çarflı-pazar dolafltırılıp teflhir edildi¤i,dükkânın kapatıldı¤ı durumlarda esnaf günlerceinsan içine çıkamazdı. Bu duruma maruz kalanesnaf, kendini affettirmek ve hatasını telafietmek için büyük çaba harcardı.Ahilerin tüketiciyi koruma ve üretimistandartlafltırma düzenlemeleri marka fikrinido¤uruyordu. Üretimi yapılmıfl nal, kap-kacak,kılıç, bıçak, kaflık üzerine kazınan iflaret onuyapan ustanın amblemiydi. Bu amblem o ürününkalitesinin de garantisiydi. Bu uygulama ileürünün üreticisi belliydi ve taklitlerin önünegeçiliyordu. Her usta, kalfa veya çırak kendiürününün en iyi olmasına gayret ediyordu. Hatalıbir ürün varsa sahibine iade ediliyordu.‹flte bu ahilik faaliyetlerinin standartları padiflahfermanıyla hukuk kuralı haline getirilmifltir.Kanunname-i ‹htisab-ı Bursa (Bursa BelediyesiKanunu) 1502 yılında yayınlanan fermanla ilktüketici kanunu olma özelli¤ini taflıyor. Ferman

II. Beyazıd emriyle yürürlü¤e girmifltir. BöyleceKanunname-i ‹htisab-ı Bursa, Dünya standarttarihine ve tüketici haklarına yönelik faaliyetlereönemli bir veri sa¤lamıfltır.Kanunname-i ‹htisab-ı Bursa’nın, befl yılda odönemin islam hukukunu ve Türk gelenekleriniçok iyi bilen, II. Beyazıt’a da hocalık yapmıfl,Edirne Kadısı Yaraluca Muhyiddin tarafındanhazırlandı¤ı sanılmaktadır. Osmanlının TSEbelgesi sayılan bu belge, bugün Topkapı SarayıRevan Kütüphanesi’nde koruma altındadır.


Kanunname en genifl belediye kanunuolmakla kalmayıp, ilk gıda maddelerive çevre tüzü¤ü olma özelli¤ini taflımaktadır. Kanunda ekmek, çörekve pide a¤ırlıkları, zerdali, elma, armut, üzüm, portakal, erik, zeytin,so¤an gibi çok sayıda gıdanın fiyatı, pazara götürülme biçimi ile ilgilidüzenleme flekilleri mevcuttur. Ayrıca kumafl ve ayakkabıların türleri,cinsi, fiyatı ile ilgili standartlar vardır. Kuyumcular, bakırcılar,keresteciler, nalburlar, hallaçlar, çilingirler gibi meslek grupları ileilgili düzenlemeler ve fiyat birimleri de kanunnamede yer almaktadır.

Kanunnamede;• Ürünlerin ne flekilde, hangi malzeme ile, hangi a¤›rl›k ve

ölçülerde üretilece¤i,• Fiyat aralıkları,• Stokçulu¤un önlenmesi,• Rüflvet ve faizin yasaklanması,• Öksüz ve yetim haklarının korunmaya alındı¤ı bilgilerimevcuttur.


Sevgili çocuklar, bu önemli olayın yeni kuflaklara aktarılmasıamacıyla; Türk Standardları Enstitüsü’nün Ankara’daki merkezbinasının bahçesinde, Kanunnameyi hazırlattıran II. Beyazıd’ınbir heykeli yaptırılmıfltır. Ayrıca, TSE tarafındanKanunname’nin orijinal metni ve günümüz Türkçe’sine çevrilmiflhali basılarak ücretsiz olarak da¤ıtılmaktadır.


Sevgili çocuklar, bu sayıda sizleri yazar veçevirmen Aslı Der ile tanıfltırmak istiyoruz. AslıDer, 1975 yılında ‹stanbul’da Erenköy’de do¤du.‹lk, orta ö¤reniminin ardından GalatasarayLisesi’ne girdi. ‹lk öykü ve kompozisyondenemelerine lisede baflladı. Üniversite’yiBo¤aziçi Üniversitesi, Felsefe Bölümü’nde okudu.Yo¤un bir flekilde ‹ngilizce ve Fransızca ileilgilendi. ‹lk romanı Küçük Cadı fieroks’a 22yaflında iken baflladı. Üniversiteden mezunolduktan sonra, Fransızca ve ‹ngilizcedençeviriler yapmaya baflladı.

Konuk YazarAsl› DER


2001 yılında Küçük Cadıfieroks,2003 yılında Tehlikeye 3 Yolculuk,2007 yılında Büyük Tuzak kitapları yayınlandı.Öykü ve romanlarına felsefi bir derinlikkazandıran Aslı Der’in Büyük Tuzak kitabı,2007 yılında Çocuk ve Gençlik Yayınları Derne¤i(ÇGYD) tarafından en iyi çocuk romanı seçildi.2010 yılında Uluslararası Çocuk kitaplarıKurulu’nun (IBBY) onur listesine girdi.fieroks’un maceraları üçleme olarak di¤erkitaplarında da devam etti. Barıfl Odalarıbunlardan bir di¤eridir.‹lk gençlik romanı “Defne’yi Beklerken”,sonrasında “Darmada¤ın”ı gençler için kalemealdı. Bu romanlarında gençlere duyguları ve çıkıflyolları arama çabalarıyla kulak veren Aslı Der,gençler kadar yetiflkinleri de etkiledi.Yüzbinlerce çocu¤un baflucu kitaplarından olan“Küçük Cadı fieroks”, “Büyük Tuzak”, “BarıflOdaları” üçlemesi; kurgusu, gizemi ve dikkatiniçekti¤i konularla ilgili önemli ipuçları sunuyor.

Sevgili çocuklar, Aslı Der’in kitaplarından biriniokuyup arkadafllarımızla birlikte üzerindedüflünelim.


Bilime YolculukOrgan Nakli, Yüz Nakli ve Son Geliflmeler

Sevgili çocuklar,bu yazımızda 21. yüzyılınen önemli olaylarındanbirinden söz edece¤iz:

Organ nakli ve yüznakli.

Organ nakli, tedavisiolanaks›z, geriyedönüflü olmayan

hasar görmüfl,kendi ifllevini

yerinegetiremeyecek

duruma gelmifl birorganın yerine, canlıdanveya kadavradan (ölümü

gerçekleflmifl) yeni veifllevsel organın alınıp hastaya

yerlefltirilmesi ifllemidir.

Organ nakli ameliyatları belli merkezlerdegerçeklefltirilen çok önemli ve titizlik gerektirenameliyatlardır. Organ nakli ameliyatlarında ikikifli bu durumun öznesidir: Alıcı ve verici (donör).Verici kifli canlı veya ölümü gerçekleflmifl birkimse (kadavra) olabilir. Karaci¤er, böbrek,kornea nakilleri en çok gerçeklefltirilennakillerdendir. Dünya genelinde en çokkadavradan canlıya nakil gerçeklefltirilirken,Türkiye’de ölümden sonra organların ba¤ıfllanmasıistenilen düzeyde olmadı¤ından genellikle canlıdonörden nakiller gerçeklefltirilmektedir. Organnakli ameliyatı üst düzey donanımlara sahiphastanelerde gerçeklefltirilebilir. Sadeceameliyat olarak düflünülmemelidir.

Ameliyat öncesi tetkikler, ameliyat sonrasıbakım, yo¤un bakım ünitesi, birçok farklıbranfltan doktorun bir arada ekip halindeçalıflması ile gerçeklefltirilebilen bir süreçtir.Sa¤lık Bakanlı¤ının yönetmenli¤ine göre kiflinin4. dereceden akrabalarına kadar donör mümkünolabilir. Bir takım etik kurul onayları ile akrabadıflı kifliler de donör olabilirler. Bu süreçleryasalar çerçevesinde gerçekleflmektedir. Organnaklinde Türkiye açısından en önemli sorunlardanbirisi kadavradan organ ba¤ıflının yetersizli¤idir.Toplum bu konuda çeflitli ön yargılara bir takımdo¤ru bilinen yanlıfllara sahiptir. Avrupa veABD’de kadavradan nakil oranı ülkemizin bir kaçkat üzerindedir.


Böbrek, karaci¤er, kemik ili¤i, pankreasnakilleri di¤er nakillere oranla daha sıkgerçekleflmekte iken, giderek kalp,akci¤er, ince ba¤ırsak nakilleri deartmaktadır.Ülkemizde geçti¤imiz yıllarda gündemegelmifl olan bir nakil de yüz naklidir. Cilthastalıkları, yanık, ciddi travmalarnedeniy le c i lt bütünlü¤ü geridönüflümsüz bozulmufl hastalar için ciltnakli, yüzün bir kısmını ya da tamamınıiçerebilir. Dünyadaki ilk yüz nakli 2010yılında ‹spanya’da gerçekleflmifltir.Yüzün tamamının nakledildi¤i, baflarılıilk yüz nakli ise 2012 yılında ülkemizdeAkdeniz Üniversitesi’nde Prof.Dr. ÖmerÖzkan tarafından gerçeklefltirilmifltir.

Sevgili arkadafllar unutmayalım;Organ ba¤ıflı hayatkurtarır.

ORGAN BA⁄IfiIBir kiflinin hayatta iken kendi iste¤i ile tıbben yaflamısona erdikten sonra (beyin ölümü gerçeklefltiktensonra) doku ve organlarının baflka hastaların tedavisiiçin kullanılmasına izin vermesi ve bunu iki flahithuzurunda belgelemesidir. Akli dengesi yerinde 18yaflından büyük olan herkes organ ba¤ıflında bulunabilir.Organlarının birini ba¤ıfllayabilece¤i gibi tamamını daba¤ıfllayabilir. Her yıl 3-9 Kasım arası Organ Ba¤ıflıHaftası yapılmakta, konu ile ilgili farkındalıklarartırılmaktadır.Türkiye’de yapılan ilk organ nakli, Prof. Dr. MehmetHaberal tarafından 1975’te gerçeklefltirilen böbreknaklidir. Ülkemizde, her yıl en az 2000 kifli, OrganNakli için bekleme listesindeyken hayatını kaybediyor.

Ba¤ıfllanan herorgan bir hayattır.


Sevgili çocuklar,yaflamımız hücrelerüzerine kurulu .

Vücudumuzdaki milyarlarca hücre bir araya gelerekdokuları, dokular organlarımızı, organlar sistemlerimizi,bir araya gelen sistemler ise bir organizma olarakbizi oluflturuyor.

Medeniyet Yolculu¤uKök Hücre


Hepimiz biliyoruz ki hücrelerimiz çok çeflitli, hepsiningörevleri, çalıflma prensibi birbirinden farklı. Aralarındabir hücre çeflidi var ki son yıllarda adını sık sık duymayabaflladık. Bilimsel yazılarda hakkında makaleler, çalıflmalaryayımlanmaya bafllandı: “kök hücre”. Peki, nedir kök hücre?Di¤er hücrelerden farkı nedir?

Kök hücre: ‹nsan vücudunda bulunan ve di¤er vücuthücrelerine dönüflebilen ana hücrelerdir. Sınırsız bir ço¤almave farklılaflma kapasitesine sahip oldu¤u bilinmektedir.Vücudun pek çok hücresi (kas hücreleri, sindirim sistemihücreleri vs.) belli bir görev için programlanmıfltır. Kökhücre ise programlanmamıfltır ve baflka bir hücreye dönüflümü

için uyarı alınca programlanır. Kök hücrelerözelleflebilme ve ço¤alabilme potansiyelleriile özeldirler. Bu özellik üzerine çalıflan biliminsanları, bir takım özellikli durumların vehastalıkların tedavisinde kök hücredenyararlanmak için çeflitli çalıflmalaryürütmektedir.

Kök hücre,kendini ço¤altabilir

ya da

birçok hücre tipinedönüflebilir.


Günümüzde kök hücreler organ nakliçalıflmalarında, do¤umsal bozuklukları saptamayave tedavi etmeye yönelik çalıflmalarda, kansereyönelik ilaç gelifltirme çalıflmalarında, yapılandeneysel ilaçların test edilmesine yönelikçalıflmalarda kullanılmaktadır. Kök hücrelerinvücutta bulundu¤u ana merkezlerden enönemlisi kemik ili¤idir.Kök hücreler, temelde ikiye ayrılabilir:Embriyonik tip kök hücreler ve eriflkin tipkök hücreler. Embriyonik kök hücrelerembriyondan, fetal dokudan ve kordonkanından elde edilirler. Bunun yanında kemikili¤i, beyin, deri, göz, kalp, böbrek, akci¤er,gastrointestinal sistem, pankreas, karaci¤er,meme, yumurtalık, prostat ve testis gibi memelieriflkin dokularından da eriflkin tip kök hücreelde edilmifltir. Yaralandı¤ımızda veyahastalandı¤ımızda, hücrelerimiz de yaralanırveya ölürler.

Bu durumlarda, kök hücreleretkinleflerek, hasar gören dokularımızıonarır ve rutin olarak ölen di¤erhücrelerin yerine yenilerini yaparlar.Böylece, kök hücrelerimiz bizi sa¤lıklıtutar ve erken yafllanmaktan korurlar.Kök hücreler, mikroskopik doktorlarordumuz gibidir ve yeni �hücrelerintedarikçisidir.Kemik ili¤inde ve çevre kan dokudabulunan kök hücre, hematopoetik kökhücre oldu¤undan, özellikle bubölgeden kaynaklanan kanserlerintedavisinde kullanılması konusuarafltırılmaktadır.�Özetle; kök hücre üzerine yapılanarafltırmalar ve elde edilecek bilimselveriler oldukça önemlidir. Özellikleiyilefltirilmesi zor olan hastalıklarıntedav is inde devr im yapacakniteliktedir.

Kökhücreler

Sinirhücreleri

Kardiyakhücreler

Kashücreleri

Ba¤›rsakhücreleri

Karaci¤erhücreleri

Karaci¤er

Ba¤›rsak

Kas

Kalp

Beyin


Ne ‹dim Ne Oldum?Pet fiifleler

Sevgili çocuklar, günlük hayat›m›zda evlerde, okullarda,d›flar›da hergün kulland›¤›m›z ve çöpe att›¤›m›z petfliflelerin öyküsünü bu say›da sizlerle paylaflaca¤›z.Suyu genellikle pet fliflede tüketiyoruz. Meyve suyu,süt, ayran gibi içecekler ve temizlik ürünleri petfliflelerin içinde sunulmakta ve market raflar›nda yerinialmaktad›r.Pet flifleleri yapmak için yüksek yo¤unlukta polietilenmadde (Çok çeflitli ürünlerde kullan›lan birtermoplastiktir. Plastik endüstrisinin hammaddesidir.)114ºC’de eritilerek hamur haline geliyor. Her ikisaniyede metal bir kal›p, fliflirilen plasti¤in içine dal›yorve flifle, kal›b›na göre flekil al›yor. Kal›ptan ç›kt›ktansonra 4ºC’lik so¤uk suda so¤utuluyor. K›z›l ötesibilgisayarl› kameralar arac›l›¤›yla flifleler kontroldengeçiriliyor ve gruplara ayr›l›yor. Paketlenmeye gitmedenönce, üzerleri etiketleniyor. Bir tesis tam kapasite ile3 milyon pet flifleyi bir günde üretebilir.


■ Plastikler ve pet flifleler kapaklar›yla birliktegeri dönüflüm kutusuna tüketici taraf›ndanb›rak›l›r.

■ Toplanan flifleler ayr›flt›r›l›r, s›k›flt›r›l›r vebalyalan›r.

Dünyada pet flifle üretimi artan h›zla devametmektedir. Üretilen tüm plastiklerin yüzde 91’igeri dönüfltürülmedi¤inden, milyonlarca parçaplastik çöpünün dünyan›n en ücra köflelerini bilekirletmesine göz yumulmaktad›r. Sonaraflt›rmalara bak›l›rsa 2021 y›l›nda bir y›ldatoplam 580 milyar adet plastik flifle tüketilecek.Bu durumu, uzmanlar “en az küresel ›s›nma kadartehlikeli bir do¤al felaket” olarak tan›mlamakta.Petrolün yan sanayi ürünü olarak ortaya ç›kanpolietilen maddeyi, geri dönüflüme göndermenoktas›nda hemen hemen hepimiz eriflimesahibiz. En az›ndan çöplerde bu plastiklerinayr›flt›r›lmas› söz konusu. Geri dönüflümegöndermeden önce fliflelerin kapaklar›n›üzerlerine takal›m.Kullan›lm›fl plastiklere baflka bir hayat vererek,çevreye yard›mc› olmak istedi¤imizde flu ad›mlartakip edilir.

■ Balyalanan plastikler bir dönüflüm tesisineteslim edilir.

■ Balyalar preslenir, bir makinede sabunlu suile y›kan›r, etiketleri, kirleri ve döküntüleriç›kar›l›r.


■ Ayr›flt›r›lan kapaklar eritme iflleminden sonrasert mutfak araç gereçlerine, kesmetahtalar›na, pil kutular›na, difl f›rçalar›na,saklama kaplar›na dönüflebilir.

■ Eriyen pet flifleler ne mi oldu? % 32’si yenidenpet flifle oldu. Kalanlar uyku tulumu, elyaf,boya f›rças›, can kurtarma simidi, plastiktorba, kova vb olabilir.

Sevgili çocuklar, Dünyam›z›n s›n›rl› kaynaklar›vard›r. Bu s›n›rl› kaynakla Dünya nüfusununihtiyaçlar›n› karfl›lamam›z zor. Pet fliflelerin geridönüflümü bu konuda önemli bir kaynakdurumundad›r. 10 milyar pet flifle, ekonomiye150 milyon liral›k bir katk› sa¤lamaktad›r. “Kullan-at” yerine “tekrar kullan-geri dönüfltür” anlay›fl›gelifltiriliyor. Ülkemizde kullan›lan pet fliflelerinancak %50’si geri dönüflümde ifllenebilmektedir.Hedef %100 olmal›d›r. Geri dönüflüm flampiyonu,bu konuda örnek ülke Almanya’d›r. Pet fliflelerin% 9 3 ’ ü A l m a n y a ’ d a g e r i d ö n ü fl ü m ekazand›r›lmaktad›r.Hep birlikte el ele vererek hem çevremiz hemde ekonomimiz için geri dönüflümü daha dayayg›nlaflt›ral›m.

O zaman yapmam›z gereken belli:

Do¤aya önemsemeyerek rastgele b›rakt›¤›m›zat›klar›n yok olma süreçleri tahmin etti¤imizdençok daha uzun ve Dünyaya verdikleri zarar çokfazla. At›klar›m›z› do¤aya b›rak›rken bir kezdaha düflünelim.25 adet pet flifle geri kazan›ld›¤›nda, bir plastikmont elde edilir. 2,5 lt’lik bir plastik flifle geridönüflüme kazand›r›ld›¤›nda, 60 Watt’l›k birampülün 6 saatlik enerjisi tasarruf edilir.

Cam flifle 4000 y›l

Pil: 300 y›l

Banka ve telefon kart›:1000 y›l

Kâ¤›t-gazete: 3-10 ay

Pet flifle: 400 y›l

Ciklet: 5 y›l

Baz› at›klar›n yok olma süreleri:

Do¤a bizim gelece¤imiz, do¤am›za sahip ç›kal›m,çöplerimizi do¤aya de¤il geri dönüflümeb›rakal›m.

Bulmacalar›n ÇözümleriLAB‹RENT

15 F

ARK

I BU

L

6 8 5 9 7 4 1 3 27 3 4 2 6 1 5 9 82 1 9 8 3 5 7 6 41 9 7 4 5 2 6 8 33 4 2 7 8 6 9 1 55 6 8 3 1 9 4 2 79 2 6 5 4 3 8 7 18 5 1 6 2 7 3 4 94 7 3 1 9 8 2 5 6

SUDOKU



https://dergi.tse.org.tr

1

2

3

4

5

ABONEL‹KHATIRLATMA

ABONEL‹KHATIRLATMA

https://dergi.tse

.org.tr

TSE Öncü Çocuk Dergisi’nin daha fazlaö¤retmen ve ö¤renciye ulaflmas› amac›ylaabonelik sistemimiz her sene 15 Ekim tarihindeyenilenmektedir. Örne¤in; flu anda abone olantüm ö¤renci ve ö¤retmenlerin aboneli¤i 15Ekim 2019 tarihinde otomatik olarak sistemtaraf›ndan silinmifltir. Dergilerin, yeni e¤itimve ö¤retim y›l›nda da size kesintisiz ulaflmas›n›istiyorsan›z; https://dergi.tse.org.trlinkinden aboneli¤inizi yenilemeyiUNUTMAYIN.

Dergilerimize, ö¤retmen ve ö¤renci olmaküzere 2 farkl› türde abonelik yap›lmaktad›r.

Ö¤retmen abonelerimize, her gönderimde 5adet, ö¤rencilere ise 1 adet dergigönderilmektedir.

Dergilerimiz, kargo dahil tamamen ücretsizdir.

Abone olman›za ra¤men, dergileriniz sizeulaflm›yorsa; [email protected] e-postaadresine yazarak ya da 0312 416 67 47numaral› telefonu arayarak bildiriniz.

TSEKurumsal TSEKurumsal

tse.org.tr

TSEKurumsal

Documents

TÜRK STANDARDLARI ENST‹TÜSÜ · edece¤iz” dedi. Ertesi gün, cumhuriyet ilan edildi. Her y›l, bu kutlu günün an›s›na Türkiye ve Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde