TÜRKİYE-SURİYE İŞ ORTAKLIKLARI

Fırsat Yeni Doğuyor Haziran 2018

E

Building Markets

Building Markets

RBu rapor, Building Markets tarafından üretilmiştir ve

Global Affairs Canada’nın cömert destekleriyle mümkün

kılınmıştır. Saha araştırması ve veri toplama Güler Kaya

önderliğinde gerçekleştirilmiştir. Işık Oğuzertem, Kavya

Raman ve Selen Uçak tarafından ek destek ve yazım

sağlanmıştır.

Bu raporun asıl amacı, bugüne kadarki kazanımları

gözden geçirerek Suriyeli - Türk işletmeleri arasında artan

ortaklık fırsatlarını araştırmaktır. Bu konuda yayınlanmış

verilerin yokluğu nedeniyle rapor, masa araştırması, 12

paydaş kurumla yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler

ve çeşitli meslek odaları ile bölgesel ticaret ve sanayi

odalarından ayrı ayrı toplanan verilerin analizi irdelenerek

hazırlanmıştır. Görüşme ve veri analizleri Mart ve Nisan

2018 ayları arasında gerçekleşmiştir.

Türkiye’nin Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununa

(2003) göre; yabancı vatandaşlar tarafından Türkiye’de

kurulan şirketler, diğer tüm Türk işletmeleri ile aynı hak

ve ayrıcalıklardan faydalanmaktadır.1 Bunun anlamı,

Türkiye’deki tüm yabancılar tarafından ve yabancı sermaye

ile kurulan işletmelerin fiilen Türk şirketi olduğudur. Kanun

önünde eşit olmalarına rağmen, anlaşılması amacıyla,

raporda Türkiye’de Suriyeliler tarafından işletilen şirketlere

“Suriyeli işletmeler” ve Türk vatandaşlar tarafından işletilen

şirketlere ise “Türk işletmeler” olarak atıfta bulunacaktır.

Building Markets; genel merkezi Amerika Birleşik

Devletleri’nde New York’ta bulunan, yerel mikro, küçük ve

orta ölçekli işletmeler (KOBİ) ile sivil toplum kuruluşlarını

(STK) yeni fırsatlarla irtibatlandırmak suretiyle krizden

etkilenen ülkelerde istihdam olanağı oluşturan ve

ekonomik gelişmeyi teşvik eden, kar amacı gütmeyen bir

kuruluştur. Kuruluş, yaklaşımı yoluyla 24.000 yerel KOBİ

ve STK’dan oluşan bir ağ oluşturmuş, bu işletmelere ve

kuruluşlara ihalelerden 1,3 milyar dolar kazanmalarına

destek olmuş ve 69.000’i aşkın insan için istihdam

oluşturmalarına yardımcı etmiştir.2

Building Markets ekibi zaman, deneyim ve görüşleriyle

bu rapora katkı sağlayan kuruluşlara minnettarlığını sunar.

Özellikle birebir görüşmelerde deneyimlerini bize aktarark

bu raporun yazılmasında kritik bir rol oynayan görüşmeyi

kabul eden paydaşlara özellikle teşekkür ederiz.

Rapora katkıda bulunacak vaka ve saha örnekleri

memnuniyetle karşılanacaktır. Soru ve yorumlar reports@

buildingmarkets.org adresine gönderilebilir.

TEET

ETTE

TEET

önsöz

içindekiler

T

TEET

ETTE

TEET

ÖNSÖZ 1

YÖNETİCİ ÖZETİ 3

1. TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİ İŞLETMELER 4

2. TÜRK İŞLETMESİ OLAN PAYDAŞLARIN SURİYELİ

İŞLETMELER HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ 6

2.1 Suriyeli İşletmelerin Katkılarının Farkına Varma 7

2.2 Ortaklık Konusunda Algılanan Zorlukların Üstesinden Gelme 8

2.3 Suriyeli İşletmelerin Geleceği 8

3. TAVSİYELER 9

EK 11

DİPNOTLAR 12

KAYNAKÇA 13

Türk-Suriyeli iş ortaklıklar çeşitli yeni fırsatlar sunmakta. Bunlar, ortak büyüme fırsatları, mülteci ve Türk toplumuna ekonomik faydalar, Suriye’nin yeniden yapılanmasına yatırım ve bölgede kalkınma ve istikrara yönelik olanaklar oluşmaktadır. Bu rapor, iş ortaklıkların bugüne kadarki başarıları ve bu potansiyelin nasıl daha da geliştirileceği hususlarını araştırmaktadır.

Türkiye’deki Suriyeli işletmelerin hikayesi bir başarı ve umut hikayesidir. Çok az destek ile, binlerce Suriyeli girişimci Türkiye’de bulundukları bölgenin yerel ekonomi ve kapasitesine yatırım yapıp başarılı işletmeler kurarak kendi yollarını çizebilmiştir. Suriyeliler, 2011 yılından bu yana Türkiye’de 381 milyon dolardan fazla sermayeye sahip ve ortalama dokuz kişi1 istihdam eden toplamda 7.000’inin üzerinde resmi işletme kurmuşlardır.3

Başarılarına rağmen, Suriyeli girişimcilerin önünde farklı bir ekonomi ve mevzuat çerçevesi, sınırlı müşteri tabanı, teşviklere ve işletme desteklerine yetersiz erişim gibi engeller bulunmaktadır. Türk işletmeleri ile kurulan ortaklıklar bu zorlukların bazılarını hafifletebilmektedir. Suriyeli işletmeler, Türkiye’nin Arapça konuşan müşterilerini tanımaları ve Suriye, Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerindeki işletmelerle varolan bağlantıları gibi kendine özgü yetkinlikler sunmaktadır. Bu yetkinlikleri geliştirmek Türk işletmeleri için yeni büyüme fırsatları sunabilir. Esasen, Suriyeli işletmeler yurtdışındaki yeni pazarlara erişim fırsatı sunarken, Türk işletmeler Suriyeli girişimcilerin Türk pazarında başarılı olmasına yardım edebilir. Bu rapor için görüşme yapılan Türk paydaşların çoğu Suriyeli işletmelerin olumlu katkılarının farkında olup Suriyeli işletmelerle ortaklık kurma konusunda istekliler.

Karşılıklı fayda sağlanması için, bu rapor Türk ve Suriyeli işletmeler arasında daha büyük bir etkileşimin ve nihayetinde ortaklıkların geliştirilmesi konusunda aşağıdaki hususları tavsiye etmektedir:

• Suriyeli işletmelerin Türkiye pazarında ve mevzuat çerçevesi içerisinde hareket edebilmesi için kaynaklar sağlanması;

• İşletme ve yabancı yatırımcılara hizmet eden kamu idarelerinin yanısıra, Suriyeli ve Türk işletmeler için eğitim ve kapasite geliştirme fırsatlarına yatırım yapılması;

• Kendi ürün ve hizmetlerini sergileyebilmeleri için Suriyeli işletmelere ağ oluşturma fırsat ve platformların sunulması;

• Türkiye’de uzun dönemli Suriyeli yatırımını teşvik etmek ve kayıtlılığı kolaylaştırmak için politikalardaki belirsizlikleri ve mevzuat yükümlülüklerin sadeleştirilmesi ve azaltılması;

• Özellikle kendi ihracat potansiyelini ve marka gelişimini gerçekleştirmeleri amacıyla, Suriyeli işletmeler için teşviklere adil erişimin sağlanması;

• Daha kapsamlı analizler için Suriyeli işletmeler hakkında ayrıntılı verinin toplanması ve paylaşılması.

3

yönetici özeti

Q

1. TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİ İŞLETMELER

2011 yılında Suriye krizinin başlamasından bu yana 3,5 milyonu aşkın Suriyeli Türkiye’ye gelmiş ve halihazırda geçici koruma altında yaşamaktadır.4 Aynı yıl, Suriyeli işletmeler yabancı sermayeli işletmelerin sadece yüzde ikisini ve Türkiye’deki toplam yabancı sermayenin yüzde birini oluşturmaktaydı.

Yedi yıl içerisinde Suriyeliler, Türkiye genelinde 7000’in üzerinde resmi işletme kurmuş bulunmaktadır.5 Sadece son oniki ayda Suriyeliler tarafından resmi olarak binden fazla işletme kurulmuştur. Bu rakam her işgünü neredeyse dört Suriyeli işletme kurması anlamına gelmektedir.6 Halihazırda Suriyeli işletmeler, Türkiye’de yabancılar tarafından kurulan tüm şirketlerin yüzde 20’sini oluşturmakta ve tüm yabancı sermayenin yaklaşık yüzde yedisine denk gelen 1,2 milyar TL7 (verilerin raporlanması itibariyle 381 milyon doları aşkın)8 yatırım yapmışlardır. Suriyeli işletmeler Türkiye’de yabancılar tarafından sahip olunan tüm şirketlerin beşte birini temsil etmektedir.9

Suriyeli işletmelerin illere göre ve sektörel dağılımına ilişkin veriler yalnızca 2017 yılının ilk döneminden itibaren yayınlanmaktadır. Bu tarihten itibaren, Suriyeliler tarafından resmi olarak kurulan tüm işletmelerin yaklaşık yüzde 94’ü İstanbul, Bursa, Mersin, Hatay ve Gaziantep’te kurulmuştur (Tablo 1’e bakınız). Bu işletmelerin yüzde 80’i ise dört sektörde faaliyet göstermektedir (Tablo 2’ye bakınız).

2010 yılı Suriye krizi öncesi Suriyelilerin ve Suriyeli işletmelerin en yoğun olduğu yedi ilin ihracat veri ile 2017 verileri karşılaştırıldığında, bu illerdeki ihracat artışı ile Suriyelilerin ve Suriyeli işletmelerin sayısın artışında bir bağlantı olduğu görülmektedir. Ancak, Türkiye’nin ihracat mevzuatına göre, vergilendirilmeyen insani yardım bile olsa, sınır ötesi sevkiyatların değerinin toplam ihracat rakamına dahil edilmesini gerektirmektedir. Bu durum, Öncüpınar sınır kapısına ev sahipliği yapan sınır ili olan Kilis’ten yapılan ihracatta meydana gelen dikkate değer artışı kısmen açıklarken, çok sayıda Suriyeli’yi barındıran diğer iller de kendi ihracat rakamlarında genel olarak bir artış yaşamıştır. Bu konunun tek önemli istisnası, yıllardır sınırı fiili olarak kapalı olan Şanlıurfa olmuştur (Tablo 3’e bakınız). Bu ilin diğer pazarlara ihracatı artarken söz konusu olan bu düşüş, temel olarak Suriye’ye yapılan ihracattaki düşüşten kaynaklanmaktadır (Grafik 1’e bakınız).

Suriye’yi terketmeden önce pek çok Suriyeli işletme, Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesindeki müşterilerine ihracat yapmaktaydı. 2010 yılından sonra ise, geleneksel olarak Suriyeli işletmeler tarafından tercih edilen pazarlara Türkiye’den ciddi bir ihracat artışı olmuştur (Grafik 1’e bakınız).

4

“Suriyeli işletmeler Türkiye’de yabancılar

tarafından sahip olunan tüm şirketlerin beşte birini

temsil etmektedir.”

Tablo I: İllere Göre Yeni Suriyeli İşletmelerin Dağılım Yüzdesi (Ocak 2017 - Nisan 2018)

İller Yeni Kurulan Şirketler (%) Suriyeli Sermaye (%)

Bursa 6,7 6,2

Gaziantep 5,4 7,8

Hatay 8,3 10,9

Mersin 20,1 19,1

İstanbul 53,2 49,45 İl Toplamı 93,7 93,4

Tablo 2: Sektörlere Göre Yeni Suriyeli İşletmelerin Dağılım Yüzdesi (Ocak 2017 - Nisan 2018)

Sektörler Yeni Kurulan Şirketler (%) Suriyeli Sermaye (%)

İmalat 8 10

İnşaat 11 18

Toptan ve Perakende Ticaret 49 47

Gayrimenkul Faaliyetleri 12 10

4 Sektör Toplamı 80 84

2010 yılından sonra, Türkiye’deki işletmeler yeni pazarlara ihracat yapmaya başlamıştır:

• Hatay’daki işletmeler Çad’a ihracat yapmaya başlamıştır.

• Mersin ve Gaziantep’teki işletmeler Çad ve Güney Sudan’a ihracat yapmaya başlamıştır.

• Şanlıurfa’daki işletmeler Cezayir, Katar, Sudan ve Yemen’e ihracat yapmaya başlamıştır.

• Kilis’teki işletmeler Cezayir, Mısır, Kuveyt, Libya, Fas, Umman, Katar, Sudan, Tunus, Birleşik Arap Emirlikleri ve Yemen’e ihracat yapmaya başlamıştır.

Grafik 1: 2010 yılına kıyasla 2017 yılında seçili şehirlerden Ortadoğu ve Kuzey Afrika(MENA) bölgesine yapılan Yıllık İhracat Değişim Oranı

Görülen hızlı büyümeye rağmen, Suriyeli işletmelerin Türk pazarında nispeten yeni olduğunu hatırlamakta fayda var. Suriyeli mikro ölçekli işletmeler ortalama 2,2 yıl, küçük ölçekli işletmeler ortalama 3,4 yıl ve orta ölçekli işletmeler ise ortalama 4 yıldır Türkiye’de faaliyet göstermektedir.14 Araştırmalarımız, yeni bir pazarda iş yapmak isteyen Suriyeli girişimcilerin kendilerine özgü ve kayda değer zorluklarla karşılaştıklarını ortaya koymaktadır. Suriyeli işletme sahipleri Türk kanunları, bankacılık düzenlemeleri ve pazar dinamiklerini anlamakta güçlükler yaşadıklarını belirtmişlerdir. Suriyeli işletmelerin Türkiye ekonomisine olumlu katkılarına rağmen, pek çok Suriyeli işletmenin Türkiye’deki geleceği belirsizliğini korumaktadır.

5

Tablo 3: En yüksek Suriyeli nüfusu barındıran 8 ildeki İhracat Verileri

Kayıtlı Suriyeli Nüfus11 Yıllık İhracattaki Yüzdelik Artış 2010 Yılına Göre (%)

İller Nisan 2018 2010’dan 2011’e12 2010’dan 2017’ye13

Adana 195.430 30 35

Bursa 145.197 10 -1

Gaziantep 381.216 35 88

Hatay 442.913 21 37

İstanbul 557.573 16 53

Kilis 130.316 31 206

Mersin 207.318 13.0 28

Şanlıurfa 476.745 -14.0 -11

Türkiye (Toplam) 3.588.877 18.0 38

Suriyeli işletmelerin uzun dönemli başarısı hem Türkiye’nin hem de Suriye’nin uzun dönemli refahı için hayati önemdedir. Suriye’deki çatışma bittiğinde, yeniden yapılanma ve kalkınma sürecindeki işlerin önemli bir kısmı Suriyeli tedarikçiler yapacaktır. Bu işletmeler bir dizi yerel ve uluslararası kaynaktan hızlı bir şekilde kaliteli mal ve hizmetleri temin etmek durumunda kalacaktır. Nihayetinde, Türk ve Suriyeli işletmeler Suriye’deki ihtiyaçları karşılamak üzere ortaklaşa katkıda bulunmak durumunda olacaktır. Suriyeli işletmelerin, Türk pazarında başarısız olmaları, sonrasında Suriye’nin yeniden yapılanması için katkı sağlayamayacak olmaları anlamına gelmektedir.. Bu işletme sahiplerine şimdiden yatırım yapmak, Suriye’nin geleceğine yatırım yapmak demektir.

Suriyeli ve Türk işletmeleri arasında ortaklıklar geliştirmek her iki taraf için de önemli faydalar sunabilir. Suriyeli işletmelerin büyüyen ihracat rakamlarına katkıları ile kayıtlı ve kayıtdışı işgücünü bünyesine katma yönündeki yetenekleri, Türk ekonomisi üzerinde halihazırda olumlu bir etkisağlamıştır.. Suriyeli işletmeler yurtdışındaki yeni pazarlara erişim sağlayabilirken, Türk işletmeler Suriyeli girişimcilerin Türk pazarında başarılı olmasına yardım edebilir.

Suriyeli ve Türk işletmeler arasındaki ortaklıkların sayısı hâlâ sınırlı olmasına karşın, müşterek malikleri veya stratejik ortakları Türk olan Suriyeli işletmeler daha yüksek oranlarda büyüyüp daha çok istihdam sağladıklarını ve bilgiye erişimde daha az zorlukla karşılaştıklarını bildirmektedir.15 Suriyeli-Türk işletme ortaklıklarını kolaylaştırmak sadece Türkiye’de yeni fırsatlar yaratmakla kalmayacak, ayrıca bölge ekonomilerinin gelişimine de katkı sağlayacaktır.

2. İŞDÜNYASI PAYDAŞLARIN SURİYELİ İŞLETMELER HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Görüşme yapılan paydaşlar içerisinde üyeleri olanlar, Suriyeli işletmelerle ortaklık yapma isteğini belirtmiştir. Görüşülen paydaşların yarısı üyelerinin adına ortaklık konusuna ilgilerini belirtirken diğer yarısı üyelerinin bireysel ticari tercihlerine dayanarak üyelerinin bağımsız kararlar aldığını ifade ederken, görüşülenlerin hiçbirisi ortaklık kurma fikrine soğuk bakmamıştır.20

Görüşülen paydaşlar, Suriyeli işletmeleri fikirlerini Türk işletmelerine sunma konusunda teşvik etmiştir. Paydaşlar, kendi faaliyetleri hakkında bilgi sağlama amacıyla Suriyeli iş sahiplerine yönelik olarak ortak bir zeminde sektörel bazda düzenli iş toplantıları yapılmasını tavsiye etmiştir. Ayrıca, hedeflenen ağ oluşturma toplantılarının Suriyeli ve Türk işletmelerinin üretken ortaklıkların yolunu açacak verimli diyaloglar geliştirebilmesine imkan tanıyabilecek ortak bir zemini oluşturabileceği hususunu öne sürmüşlerdir. Paydaşlar, Suriyeli işletmelerin ortaklık fırsatlarının kârlılığını göstermek için Türk işletmeleri ile yakın ilişki kurma ve onlara yaklaşma konusunda çekingen davranmamalarını önermektedir.

6

Suriyeli işletmeler yurtdışındaki yeni pazarlara

erişim sağlayabilirken, Türk işletmeler Suriyeli

girişimcilerin Türk pazarında başarılı olmasına yardım

edebilir.

Mayıs 2017 itibariyle, 12.000 Suriyeli’ye Türk vatandaşlığı verilmiştir.16 Türkiye’deki geri kalan çoğunluğu oluşturan Suriyeliler için geçerli olan geçici koruma kartları, yıllık olarak yenilenen oturma izni, seyahat kısıtlamaları ve işverene bağlı çalışma izni, potansiyel Suriyeli girişimciler üzerinde fazladan baskı oluşturan belirsizlikler ağı yaratmaktadır. Ayrıca, Suriyelilerin kişisel olarak Türkiye’de gayrimenkul satın almasına izin verilmemekte ve sadece işletme adına gayrimenkul satın almalarına izin verilmektedir.17 Ortadoğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesindeki diğer ülkelerde işletme kurmak için Türkiye’yi terk eden Suriyeli girişimciler üzerinden görüldüğü gibi, bu tür politikalar Suriyeliler için uzaklaştırıcı etken olarak anılmaktadır.18

Krizin başlangıcından bu yana, bazı tahminlere göre Suriyeliler Türk ekonomisine 1 – 1,15 milyar dolar veya kişi başına 290-330 dolarlık yatırım yapmıştır. Mısır’ın nispeten daha küçük fakat daha Suriye dostu olan pazarı, sadece 120.000 kayıtlı Suriyelinin varlığı kişi başına 6.500 dolardan fazla bir yatırım yapılmasını sağlamıştır.19

KAYIP YATIRIM

Bu rapor için kendisiyle görüşülen pek çok paydaş, Türkiye’de yatırım yapmak isteyen Suriyeli girişimcilere tahsis edilmiş bir birim veya yardım masasını halihazırda kurmuş bulunmaktadır. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Suriye İş Konseyini kurmuştur ve Gaziantep Ticaret Odası, Suriye Yardım Masasını Suriyeli işletmelerin Türkiye’de faaliyet gösterirken karşılaştıkları zorluklara çözüm bulma amacıyla kurmuştur.

Suriyeli İşletmelerin Katkılarının Farkına Varma

Görüşülen tüm paydaşlar Türkiye’deki Suriyeli işletmelerin Türk pazarına yeni fırsatlar getireceğine ilişkin düşüncelerini belirtmiş ve gıda, tekstil ve inşaat sektörlerine olan katkılarına özel bir ilgi göstermiştir. Bu anekdotlar aşağıdaki şekilde özetlenmiştir:

• Ortadoğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesine gerçekleşen ihracat artışı: Türkiye’ye gelmeden önce pek çok Suriyeli işletme MENA bölgesine ihracat yapmaktaydı. Suriye’yi terk ettikten sonrada, çoğu işletme önceki müşterilerine ihracat yapmaya devam etmiştir. Bu durum kendi başına dahi Türkiye’nin ihracatına önemli bir katkı sağlamış iken, Suriyeli girişimcilerin dil ortaklığı üzerinden sağladığı kolaylıklar da Türk ortaklar için büyüme fırsatları yaratmaktadır . MENA bölgesine yönelik ihracat rakamlarında yukarıda bahsedilen artış herhangi bir özel çaba olmaksızın başarılmıştır.Ancak desteklenip kolaylaştırılırsı durumunda daha fazla büyüme için önemli bir potansiyeli işaret etmektedir.21

• Türk pazarı için yeni sektörler ve ürünler: Pek çok Suriyeli işletme sahibi Suriye’de benzer işletmeleri idare etmiştir ve dolayısıyla yıllara dayanan bilgi birikimine ve sektöre özel deneyime sahiptir. Bu ürün ve hizmetlerin bir kısmı daha önce Türk pazarında bulunmamaktaydı. Suriye’nin gıda ürünlerinin yerel pazarlara tanıtılması, hem Suriyeli hem de Türk tüketiciler için yeni talep oluşturmaktadır. Buna ek olarak, Suriyeli yazılım geliştiricileri, mühendisler ve programcılar Türkiye’nin büyüyen teknoloji sektörünün daha da gelişmesine yardımcı olabilecektir.22

• Düşüşteki sektörlerin yeniden canlanması: Gaziantep’in ayakkabı üretim sanayisi, artan maliyetler ve düşen talep nedeniyle uzun yıllardır düşüş göstermektedir.. Ancak son zamanlarda, sektör üretim ve ticaret hacmi olarak canlanmaya başlamıştır. İl Ticaret Odası kayıtlarına göre, 2016 yılında Gaziantep’te 201 tane kayıtlı ayakkabı ve yan ürünleri imalatçısının 81 tanesi Suriyelilere aitti.23 Odaya göre, sektörün canlandırılmasında en büyük rolü Suriyeli işletmeler oynamıştır ve ayakkabı üretimi için Gaziantep yeniden önemli bir merkez olarak canlandırmıştır.24

• Sosyal kaynaşmaya katkı sağlayanlar: Yerel pazardan mal ve hizmet satın alma, vergiler ve sosyal güvenliğe yapılan prim ödemeleri yoluyla Suriyeli işletmeler kârlarını Türk ekonomisine geri yatırmaktadırlar. Türk vatandaşlarını istihdam edebilen yerel ekonomilere katkı sağlayan Suriyeli işletme sahipleri sosyal kaynaşmayı geliştirmek için üzerlerine düşeni yapmakta ve kültürel ayrışmaları birbirine bağlamaktadır.25

• Suriyeliler için geçim kaynağı fırsatları: Suriyeli işletmeler Türkiye’deki çalışma yaşında olan çok sayıdaki Suriyeli işgücünün işletme bünyesinde istihdama katılmasında kilit bir rol oynamaktadır. Building Markets’in pazar değerlendirmesi Suriyeli işletmelerin ortalama olarak dokuz bireyi istihdam ettiğini tespit etmiştir. Bu işletmelerde çalışanların çoğunluğu Suriyelidir. Suriyelilerin sahip olduğu kayıt içerisindeki 7.000 işletme bünyesinde hızla artan doğrudan ve dolaylı istihdam rakamları yüzbinler düzeyinde olabilir.27

• Çatışma sona erdikten sonra Suriye içinde erişim kolaylığı: Kötüleşen bir çatışmadan kaçmak, girişimciler üzerinde ciddi bir mali yük oluşturmaktadır. Suriyeli işletmeler Türkiye’ye gelirken milyonlarca dolar değerinde ağır makine ve varlıklarını geride bırakmak zorunda kaldıklarını ifade etmektedir. Suriye’deki şartlar yeniden inşasına uygun hale geldiğinde, Türkiye’de faaliyet gösteren Suriyeli işletmeler sınır ötesinde hızlı bir şekilde çalışmaya başlayabilen ilk işletmeler arasında olacaktır. Bu işletmelerin %76’sı, bunu yaparken Türkiye’deki işletmelerini de devam ettirme niyeti taşımaktadır. Suriyeli işletmelerin Türkiye’de işletme sahibi olmaları varlık, sermaye ve bilgiye erişimlerini sürdürerek, zamanı geldiğinde tekrar Suriye pazarına girmek için pozisyon almalarını sağlayacaktır. Dahası, Suriyeli işletmeler Suriye’nin gelecekteki kalkınma çabalarına katkı sağlamak isteyen Türk işletmeleri için de birer rehber ve potansiyel ortak olabilecektir.29

7

Ortaklık İçin Algılanan Zorlukları Aşmak

Paydaşların yarısı kadarı, Suriyeli ve Türk işletmeler arasında karşılıklı fayda doğuran bir ortaklık kurulmadan önce belirli zorlukların üstesinden gelinmesi gerektiğini belirtmiştir. Bunlar aşağıda özetlenmiştir:

1. Taraflar arasındaki önyargılar ve güven yokluğu30

2. Türk mevzuatı ve özellikle Türk Ticaret Kanunu hakkında pratik bilgi yokluğu31 32

3. Sıradan tanışmaları ve akıcı iletişimi aksatan dil engelleri33

4. Yatırım ve ortaklık fırsatları arayan Türk işletmeleri için mevcut Suriyeli işletmelerin potansiyelini sunan verilerin yokluğu34

Görüşülen kurumlar, Suriyeli ve Türk işletmeleri arasında önyargı eğilimlerinin ortadan kaldırılmasına ve güven tesisinin kolaylaştırılmasına katkı sağlayacak farkındalık artırma kampanyaları yoluyla önyargıların üzerine kısmen gidilebileceğini belirtmiştir.35

Paydaşlar, işletmeye ilişkin anlayış eksikliğinin kalkınma ajansları, sosyal kuruluşlar ve sektörde faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları arasında işbirliği kültürü geliştirmek için hükümet teşvikleri yoluyla üzerine gidilebileceğini belirtmiştir.36 Hedeflenen dil eğitimi iş müfredatına da entegre edilebilir.37

Suriyeli işletmelere yönelik veri eksikliğine ilişkin olarak, üyelik sistemine sahip paydaşların hemen hemen tamamı, Suriyeli işletmelere erişmek için Building Markets tarafından işletilen platforma benzer (http://refugees.buildingmarkets.org) bir veri tabanına ilgi göstereceklerini ifade etmişlerdir.. Paydaşlar, üyelerinin Suriyeli işletme profillerini değerlendirirken aşağıdaki bilgilere ihtiyaç duyabileceklerini belirtmiştir: 38

• İletişim bilgisi

• Tescil ve kuruluş detayları

• Faaliyet gösterdiği sektör(ler)

• Bordrolu çalışan sayısı

• Yıllık ciro ve mevcut varlıkları

• Üretim yapısı, hammadde kapasitesi ve ürün

çeşitliliği

• Eğer ihracat yapıyorsa, ihracat miktarı, ihraç edilen

ülkeler ve ihraç edilen ürünler

• Müşteri profili

Suriyeli İşletmelerin Geleceği

Paydaşlar, Suriyeli büyük ölçekli işletmelerin ve ihracatçıların Türkiye’de iş yapmaya daha iyi uyum sağlayabildiğini ve gelecekte de bunu sürdüreceğini düşündüklerini belirtmiştir.39 Bu durum, özellikle Suriye’deki işlerinden tanıdıkları uluslararası müşterileriyle bağlarını koruyan işletmeler için geçerlidir. Bununla birlikte, bu tür bir avantajı korumak yeni bir piyasada büyümeye çalışırken kolay değildir. Paydaşlardan biri, Türkiye’de artan üretim maliyetinin Suriyeli işletmelerin daha önceki kar marjlarını azalttığını, bu koşullarda zararlarını tazmin etmek ve rekabetçi kalabilmek adına kimi şirketlerin faaliyetlerini Mersin’deki serbest bölgeye ve Kilis gibi teşvikli bölgelere taşımaya zorladığını belirtmiştir.40

Görüşme yapılan paydaşların yarısı Suriyeli işletmelerin Türk işletmeleri için rekabet oluşturduğunu düşünmediğini ve paydaşların bu düşünceleri Suriyeli işletmelerin %56’sının diğer Suriyeli işletmeler ile daha fazla rekabet halinde olduğu bulgusunu desteklemektedir.41 Suriyeli işletmelerin daha çok ihracat yoluyla katkı sağladığı ve yerel pazar payından çalmaksızın Türk ekonomisine yatırım yapmakta olduğunu anlamak potansiyel ortaklıklar için önemli bir temel oluşturmaktadır. 42

Kendileriyle görüşülen paydaşlar, Türkiye’nin Avrupa Birliği’yle olan Gümrük Birliği Anlaşmasının (1995) Suriyeli işletmeler için Avrupa pazarlarına erişme fırsatı sunduğunu belirtmiştir.43 Bu paydaşlar ihracat odaklı Suriyeli işletmelerin küresel markalarla rekabet etmesini ve üretim kapasitelerini geliştirmelerini, marka ismi oluşturmalarını ve bunu yapmak için dijital pazarlamaya yatırım yapmalarını tavsiye etmiştir.44

Paydaşların çoğu, gıda, tekstil ve eğitim materyallerinin ortak üretiminde sinerjinin varlığına olan inancı dile getirerek Suriyeli işletmelerle ihalelerde ortak olarak rekabet etmek veya onlarla tedarikçi olarak iş yapmak için Suriyeli işletmelerle ortaklık kurma konusunda üyeleri adına isteklilik sergilemiştir. Paydaşlar, meslek örgütleri ile ticaret ve sanayi odalarının Suriyeli işletmelerin çıkarlarını temsil eden bir platform ile bağlantı kurmalarını tavsiye etmiştir.45 Bu toplantılar ihale fırsatlarını gözden geçirme, tedarik zinciri entegrasyonunu müzakere etme ve yeni iş bağlantıları oluşturma fırsatları sunabilecektir.

8

KAYITDIŞI EKONOMİ VE KAYITDIŞI İSTİHDAM

2015 yılı resmi rakamları Türkiye’de yaklaşık olarak 2.800 resmi olarak tescil edilmiş Suriyeli işletme bulunmaktadır. Kayıtdışı işletmelerle birlikte, toplam Suriyeli işletme sayısı o dönemde 10.000 olarak tahmin edilmiştir.46 Resmi olarak tescil edilmiş işletmelerin sayısı o günden bugüne ikiye katlandığı gibi kayıtdışı işletmeler de benzer oranda artış gerçekleştirmiş olabilir.

Kayıtdışı Suriyeli işletmelerin varlığı haksız rekabete ilişkin suçlamalara hedef olmuş ve bu tür algılar faydalı ortaklıkların kurulmasını geciktirmiş olabilir.47 Küçük yerel işletme sahipleri, kayıtdışı Suriyeli işletmelerin vergi denetimleri, sağlık düzenlemeleri veya belediye zabıtalarının denetimine tabi olmadıklarından şikayet etmektedir. Yerel halk yeni gelenler karşısında kendilerini mağdur olarak görmektedir.48

Tahminlere göre, Türkiye’de 750.000 ila 950.000 kadar kayıtdışı çalışan Suriyeli vardır.49 Ülkenin resmi işsizlik

oranları yüzde 10 üzerinde seyretse de,50 Suriyeliler arasındaki işsizlik oranının yüzde 21 olduğu tahmin edilmektedir.51 Ev sahibi Türkler arasında artan işsizliğin Suriyeliler ile uyuşmazlıklara sebep olması, kaynaklar için rekabet ettiği algısının oluşmasına neden olmuştur.

Ev sahibi toplulukların bu tür endişelerinin olması anlaşılabilir. Aynı zamanda, kayıtdışı işletmelerin istihdam yaratması ve özellikle Türkçe bilmeyen Suriyeli işgücü fazlasını hızlı bir şekilde bünyelerine alma imkanı oluşturduğunu belirtmekte fayda vardır. Kaynaklar kısıtlı olduğunda, dışlanmış grupların az da olsa düzenli bir geliri olması toplumsal gerilimin azaltılması için önemlidir.

Eşitsizliklerin üzerine sürdürülebilir bir şekilde gidilmesi ancak kapsayıcı ekonomik politikalar ile sağlanabilir. Suriyeli işletmeleri kayıt altına alma çabaları, Türkiye’nin cömert ev sahipliği yanısıra yerel insanın haklı ekonomik kaygılarını azaltma bakımından önemli bir adım oluşturmaktadır.

9

3. ÖNERİLER Türkiye’deki Suriyeli işletmelerin hikayesi bir umut ve potansiyel hikayesidir. Çok az destek ile, binlerce Suriyeli girişimci Türkiye’de bulundukları bölgenin yerel ekonomi ve kapasitesine yatırım yapan başarılı işletmeler kurarak kendi yollarını çizebilmiştir. Türk paydaşlar da bu olumlu katkıların ve Suriyeli işletmelerin potansiyel katma değerinin farkındadır. Ancak, önce Türkiye’de sonrasında Suriye’de başarılı olmaları için, bu işletmelerin kanun önündeki eşit hakları ve eşit sorumlulukları olduğu bilgisine erişm ihtiyaçları vardır. Hem Suriyeli hem de Türk işletmeler birbirleriyle düzenli etkileşimden fayda sağlayabilir ve sinerjiler ortaya çıkarabilir. Suriyeli-Türk işletme ortaklıklarını kolaylaştırmak sadece Türkiye’ye yeni fırsatlar oluşturmakla kalmayacak, ayrıca bölgenin ekonomik büyümesine de katkı sağlayacaktır.

Tüm illerdeki ticaret ve sanayi odaları:

• Suriyeli girişimcilerin Türkiye’de işletme kurma ve faaliyet gösterme sürecinde yardımcı olması için Arapça rehberler hazırlayabilir. Gaziantep Ticaret Odası bu konuda deneyimlidir.52

• İşletme kurmak isteyen Suriyeli girişimciler için yardım masaları kurabilir. Türk hukuku ve mevzuatı, bankacılık düzenlemeleri, mevcut yatırım ve ihracat destekleri hakkında eğitim ve destek sağlanabilir.

• İş dünyası toplantıları organize edilebilir. Suriyeli ve Türk işletmeleri tarafsız bir ticaret veya sanayi odaları altında bir araya gelebilir. Suriyeli işletmelerin kendi ticari faaliyetlerini Türk işletmelerine tanıtması için bir platform ve buluşma yeri sağlanabilir. Bu toplantıların İngilizce dilinde yapılması potansiyel ortaklar için ortak bir çalışma dili sağlayabilir.

Hükümetin ekonomik paydaşları:

• Suriyeliler ve yerinden edilmiş diğer girişimciler tarafından daha fazla doğrudan yabancı yatırım yapılması önündeki engelleri ortadan kaldırmak için bir yol haritası hazırlanabilir. Odalar, belediye ve valilik birimleri gibi yatırımcı ve girişimci karşılama kurumlarının kurumsal kapasitelerine yatırım yapabilir.

• Veriler daha erişilebilir kılınabilir. Güvenilir bir platform yoluyla bölgedeki işletmeler hakkında kapsamlı bilgiye erişmek, ilgili yatırımcılar ve potansiyel ortakların aradığı işletme profilleri bulmasını sağlayacaktır. Detaylı veriler ile Suriyeli ve Türk işletmelerin katkıları ve ihtiyaçları hakkında daha ileri araştırmalar yapılabilir.

• Kayıtdışıyla mücadele hızlandırılabilir. Yüksek vergi ve sigorta primlerine ilişkin algı Suriyeli veya Türk olsun pek çok işletmeyi kayıtdışı ekonomiye yönlendirmektedir. Suriyeli ve Türk işletmelere verilen teşvikler, adil rekabeti teşvik edecek ve toplumsal gerilimi düşürecek şekilde tasarlanmış bir çerçeve içinde sunulmalıdır.

Uluslararası paydaşlar:

• Potansiyel iş ortaklıkların kurulabilmesi için doğru ve güvenilir bilginin sunulmasını temin edebilir ve bu verilerin devamlılılğını sağlamak için gösterilen çabaları destekleyebilir.

• Girişimcilerin istihdama en büyük katkı sağlayan taraf olduğunun farkında olarak, onlar için eğitim ve sertifika programlarına yatırım yapabilir.

• İşletme sahiplerini uluslararası ticaret fuarlarına davet ederek ve girişimciler için vize sınırlamalarını hafifleterek bağlantı kurmalarına destek olabilir.

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR):

• İşletmeler için verilen teşviklere eşit erişim sağlayabilir. Suriyeli işletmelerin Türk ekonomisine katkıları, ancak Türkiye’de kalmaları, mültecileri ve yerel çalışanları istihdam etmeleri ve vergi geliri üretmeleri halinde sürdürülebilir. Suriyeli girişimcilerin mevcut iş teşviklerinden nasıl faydalanabileceklerini anlamalarını sağlamak, büyümeleri önündeki engellerin üzerine gitmede ve bu işletmeleri iş ortaklıkları için daha cazip hale getirmede önemli bir adımdır.

• Özgün marka gelişimini destekleyebilir. Marka gelişimi için potansiyel sunan özgün ürünlere sahip olan Suriyeli işletmelere teşvikler sağlayabilir. Vergi ve sigorta muafiyeti, danışmanlık hizmetleri ve Türk şirketleriyle ortaklık gibi fırsatlar sunabilir.

• Suriyeli işletmelerin ihracat potansiyeli güçlendirilebilir. Suriyeli işletmelerin Türk işletmeleriyle birlikte uluslararası fuarlara katılmalarına yardımcı olabilir ve maliyetlerini düşürmeye çalışan Suriyeli ihracatçılara destek sağlanabilir.

10

“[Building Markets’ın ortağından] Türkiye’nin

ihracat mevzuatına ilişkin aldığım bu eğitimden

sonra, yaptığım ihracat işlemlerinden yıllık 35.000

ABD Doları tasarruf edebileceğim.”

- Suriye’li İş Adamı ve Eğitim Katılımcısı

TEET

ETTE

TEET

11

Görüşlerini bizimle paylaşan paydaş kurumların listesi aşağıda verilmiştir.

ek & kaynakça

Q

Kurum İl

TOBB – Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Ankara

TEPAV – Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Ankara

Gaziantep Ticaret Odası Gaziantep

Gaziantep Sanayi Odası Gaziantep

İpekyolu Kalkınma Ajansı Gaziantep

ABİGEM – Doğu Akdeniz Avrupa Birliği Türkiye İş Geliştirme Merkezleri Ağı Hatay

Antakya Ticaret ve Sanayi Odası Hatay

DEİK – Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu İstanbul

GİRVAK – Türkiye Girişimcilik Vakfı İstanbul

KAGİDER – Türkiye Kadın Girişimciler Derneği İstanbul

İstanbul Esnaf ve Sanatkarlar Odası İstanbul

Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği İstanbul

DİPNOTLAR 1 4875 Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, Kanun Numarası, Mad. 3 (Direct Foreign Investment Law, No. 4875, Art. 3). http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4875.pdf

2 Tüm parasal değerler, aksi belirtilmediği sürece, Amerika Birleşik Devletleri para birimi (ABD Doları) cinsinden sunulmuştur.

3 Building Markets, “Another Side to the Story: A Market Assessment of Syrian SMEs in Turkey,” June 2017. (Building Markets,

“Hikayenin Öteki Yüzü: Türkiye’deki Suriyeli KOBİ’lerin Pazar Araştırması,”) 8 Haziran 2018 tarihinde erişilmiştir. http://buildingmarkets.org/sites/default/files/pdm_reports/another_side_to_the_story_a_market_assessment_of_syrian_smes_in_turkey.pdf

4 Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı, “Geçici Koruma İstatistikleri” Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, 2018. 28 Nisan 2018 tarihinde erişilmiştir. http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-koruma_363_378_4713

5 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Kurulan/Kapanan Şirket İstatistikleri, Şubat 2018’de erişilmiştir. 10 Nisan 2018 tarihinde erişilmiştir. https://www.tobb.org.tr/BilgiErisimMudurlugu/Sayfalar/KurulanKapananSirketistatistikleri.php

6 İstanbul Ticaret Odası ve Building Markets arasındaki yazışma. 8 Mayıs 2018.

7 Bu rakam Türk Lirası cinsinden verilmiştir (TRY).

8 TOBB, Kurulan/Kapanan Şirket İstatistikleri, 2018.

9 TOBB, Kurulan/Kapanan Şirket İstatistikleri, 2018.

10 Türkiye İstatistik Kurumu, Dış Ticaret İstatistikleri, 10 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu_ing.zul

11 Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı, “Geçici Koruma Statüsü” Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, 2018. 28 Nisan 2018 tarihinde erişilmiştir. http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-koruma_363_378_4713

12 Hesaplanan rakamlar aşağıdaki gibidir: (2011-2010)/2010.

13 Hesaplanan rakamlar aşağıdaki gibidir: (2017-2010)/2010.

14 “Hikayenin Öteki Yüzü: Türkiye’deki Suriyeli KOBİ’lerin Pazar Araştırması,”), Haziran 2017. 22 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. http://buildingmarkets.org/sites/default/files/pdm_reports/another_side_to_the_story_a_market_assessment_of_syrian_smes_in_turkey.pdf

15 “Hikayenin Öteki Yüzü: Türkiye’deki Suriyeli KOBİ’lerin Pazar Araştırması,”), Haziran 2017. 22 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. http://buildingmarkets.org/sites/default/files/pdm_reports/another_side_to_the_story_a_market_assessment_of_syrian_smes_in_turkey.pdf

16 CNN Türk, Son 10 yılda Türk vatandaşı olan Suriyeli sayısı açıklandı, 2017. 10 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. https://www.cnnturk.com/ekonomi/son-10-yilda-turk-vatandasi-olan-suriyeli-sayisi-aciklandi?page=1

17 2644 sayılı Tapu Kanunu Mad. 35 (Art. 35, Land Registry Law. no. 2644). http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.2644.pdf.

18 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Gıda Programı (WFP), “Jobs Make the Difference: Expanding Economic Opportunities for Syrian Refugees and Host Communities, (İş Fark Yaratır: Suriyeli Mülteciler ve Ev Sahibi Topluluklar İçin Ekonomik Fırsatları Geliştirmek) 2017. https://www.jobsmakethedifference.org

19 Mısır Hükümeti Mısır’da toplamda 300.000 ila 500.000 Suriyelinin yaşadığını tahmin etmektedir. a.g.e.

20 14 – 15 – 21 – 23 – 28 Şubat 2018, 2 – 14 – 23 – 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

21 21 – 28 Şubat 2018, 14 – 23 – 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

22 15 – 21 – 23 Şubat 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

23 ‘WYG Türkiye “Gaziantep’te Yeni İş Alanları ve İstihdam Olanakları Yaratmaya Yönelilk Fizibilite Çalışması Raporu, 2016). Printed report provided by Gaziantep Chamber of Commerce (Matbu Rapor Gaziantep Ticaret Odası Tarafından Sağlanmıştır.)

24 28 Şubat 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

25 15 Şubat 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

26 “Hikayenin Öteki Yüzü: Türkiye’deki Suriyeli KOBİ’lerin Pazar Araştırması,” Haziran 2017). 28 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. http://buildingmarkets.org/sites/default/files/pdm_reports/another_side_to_the_story_a_market_assessment_of_syrian_smes_in_turkey.pdf.

27 21 Şubat 2018 ile 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

28 21 Şubat 2018 ile 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

29 23 Mart 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

30 14 – 15 – 21 - 28 Şubat 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

31 Türk Ticaret Kanunu, 13 Haziran 2011 tarihli ve 6102 sayılı kanun. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110214-1-1.htm.

12

32 28 Şubat 2018, 14 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

33 28 Şubat 2018, 14 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

34 14 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

35 15 – 21 Şubat 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

36 28 Şubat 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

37 23 Mart 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

38 14 - 15 – 21 – 23 – 28 Şubat 2018, 23 - 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

39 14- 23 - 28 Şubat 2018, 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

40 21 Şubat 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

41 “Hikayenin Öteki Yüzü: Türkiye’deki Suriyeli KOBİ’lerin Pazar Araştırması,” Haziran 2017). 2 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. http://buildingmarkets.org/sites/default/files/pdm_reports/another_side_to_the_story_a_market_assessment_of_syrian_smes_in_turkey.pdf

42 23 Şubat 2018, 14 - 26 Mart 2018 tarihlerinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

43 21 Şubat 2018, 14 Mart 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

44 28 Şubat 2018, 13 Mart 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

45 26 Mart 2018 tarihinde Türkiye’de yapılan yüz yüze görüşmeler.

46 Handan Sema, “10 bini geçen Suriyeli şirket sayısı.” Dünya, 2 Eylül 2015. http://www.dunya.com/gundem/suriyeli-firma- sayisi-10-bini-asti-haberi-290981.

47 Uluslararası Kriz Grubu (ICC), “Turkey’s Syrian Refugees: Defusing Metropolitan Tensions,” 29 January 2018 (Türkiye’nin Suriyeli Mültecileri: Büyük Şehirlerdeki Tansiyonu Yatıştırmak). www.crisisgroup.org/europe-central-asia/western-europemediterranean/turkey/248-turkeys-syrian-refugees-defusing-metropolitan-tensions

48 Murat Erdoğan, “Türk İş Dünyasının Türkiye’deki Suriyeliler Konusundaki Görüş Beklenti ve Önerileri,” Türkiye Isveren Sendikalari Konfederasyonu (TISK), Kasım 2015: 46. http://tisk.org.tr/tr/e-yayinlar/353-goc/353-goc.pdf

49 ICC, Turkey’s Syrian Refugees (Türkiye’nin Suriyeli Mültecileri), 2018.

50 Türkiye İstatistik Kurumu, İş Gücü İstatistikleri, Ocak 2018. 1 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=27693.

51 Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Gıda Programı (WFP). “Jobs Make the Difference: Expanding Economic Opportunities for Syrian Refugees and Host Communities.” (İş Fark Yaratır: Suriyeli Mülteciler ve Ev Sahibi Topluluklar İçin Ekonomik Fırsatları Geliştirmek)” Multi-Country Economic Opportunity Assessment. United Nations Development Programme, International Labour Organization, World Food Programme. (Çok Ülkeli Ekonomik Fırsat Değerlendirmesi. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Uluslararası Çalışma Örgütü, Dünya Gıda Programı) 2017’de erişilmiştir. https://www.jobsmakethedifference.org

52 Türkiye’de işletme tesciline ilişkin Arapça dilinde hazırlanmış rehbere bakınız: http://gto.org.tr/ar/Tsti.aspx.

KAYNAKÇA 2644 sayılı Tapu Kanunu Mad. 35. http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.3.2644.pdf.

4875 sayılı Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu, Kanun Numarası, Mad. 3 http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4875.pdf

(Building Markets, “Hikayenin Öteki Yüzü: Türkiye’deki Suriyeli KOBİ’lerin Pazar Araştırması,” Haziran 2017). 8 Haziran 2018 tarihinde erişilmiştir. http://buildingmarkets.org/sites/default/files/pdm_reports/another_side_to_the_story_a_market_assessment_of_syrian_smes_in_turkey.pdf

CNN Türk. “Son 10 yılda Türk vatandaşı olan Suriyeli sayısı açıklandı.” 2017. 10 May 2018 tarihinde erişilmiştir. https://www.cnnturk.com/ekonomi/son-10-yilda-turk-vatandasi-olan-suriyeli-sayisi-aciklandi?page=1

İstanbul Ticaret Odası ve Buildings Markets arasında yazışma. 8 Mayıs 2018.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB). Şirket Kurulan/Kapanan Şirket İstatistikleri.

TOBB tarafından dağıtılmıştır. 10 Nisan 2018 tarihinde erişilmiştir. https://www.tobb.org.tr/BilgiErisimMudurlugu/Sayfalar/KurulanKapananSirketistatistikleri.php

Erdoğan, Murat. “Türk İş Dünyasının Türkiye’deki Suriyeliler Konusundaki Görüş Beklenti ve Önerileri,” Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu (TİSK), Kasım 2015.

http://tisk.org.tr/tr/e-yayinlar/353-goc/353-goc.pdf

13

14

Uluslararası Kriz Grubu. “Türkiye’nin Suriyeli Mültecileri: Büyük Şehirlerdeki Tansiyonu Yatıştırmak.” 29 Ocak 2018.

www.crisisgroup.org/europe-central-asia/western-europemediterranean/turkey/248-turkeys-syrian-refugees-defusing-metropolitan-tensions.

İçişleri Bakanlığı. Geçici Koruma İstatistikleri. 2018. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından dağıtılmıştır. 28 Nisan 2018 tarihinde erişilmiştir. http://www.goc.gov.tr/icerik3/gecici-koruma_363_378_4713

Sema, Handan. “Suriyeli Firma Sayısı 10 Bini Aştı”, Dünya, 2 Eylül 2015.http://www.dunya.com/gundem/suriyeli-firma- sayisi-10-bini-asti-haberi-290981

Türkiye İstatistik Kurumu. Dış Ticaret İstatistikleri. 10 Mayıs 2018 tarihinde erişilmiştir. .https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu_ing.zul

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği. Kurulan/Kapanan Şirket İstatistikleri. Şubat 2018. 10 Nisan 2018 tarihinde erişilmiştir. https://www.tobb.org.tr/BilgiErisimMudurlugu/Sayfalar/KurulanKapananSirketistatistikleri.php

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Dünya Gıda Programı (WFP). İş Fark Yaratır: Suriyeli Mülteciler ve Ev Sahibi Topluluklar İçin Ekonomik Fırsatları Geliştirmek. Çok Ülkeli Ekonomik Fırsat Değerlendirmesi. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Uluslararası Çalışma Örgütü, Dünya Gıda Programı 2017’de erişilmiştir. https://www.jobsmakethedifference.org

WYG Türkiye, “Gaziantep’te Yeni İş Alanları ve İstihdam Fırsatları Yaratma Konusunda Fizibilite Çalışması Raporu, 2016. Matbu Rapor Gaziantep Ticaret Odası tarafından sağlanmıştır.

OKUYUCU NOTLARI

Building Markets

Building Markets

Haziran 2018

TÜRKİYE-SURİYEİŞ ORTAKLIKLARI

Fırsat Yeni Doğuyor

www.buildingmarkets.org