PROF. DR. KEMAL ÖDEV

Selçuk Üniversitesi T›p FakültesiRadyoloji Anabilim Dal›, Konya

Geniflletilmifl 2. Bask›

NOBEL TIP K‹TABEVLER‹

TORAKSRADYOLOJ‹S‹

©© 22001100 NNoobbeell TT››pp KKiittaabbeevvlleerrii LLttdd.. fifittii..

TTOORRAAKKSS RRAADDYYOOLLOOJJ‹‹SS‹‹ Geniflletilmifl 2. Bask›

YYaazzaarr:: PPrrooff.. DDrr.. KKeemmaall ÖÖddeevv

Birinci Bask›: 2005

ISBN: 978-975-420-766-8

Bu kitab›n, 5846 ve 2936 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri Yasas› Hükümleri gere¤ince yazar›n yaz›l› izni olmadankitab›n bir bölümünden al›nt› yap›lamaz,; fotokopi yöntemiyle ço¤alt›lamaz; resim, flekil, flema, grafik, vb.’lerkopya edilemez. Her hakk› Nobel T›p Kitabevleri Ltd fiti’ne aittir.

Düzenleme: Nobel T›p Kitabevleri

Hakk› Çak›r

Kapak: Hakk› Çak›r

Bask› / Cilt: Nobel Matbaac›l›k,

Had›mköy-‹STANBUL

NNOOBBEELL TTIIPP KK‹‹TTAABBEEVVLLEERR‹‹ LLTTDD.. fifiTT‹‹..ÇÇAAPPAAMillet Cad. No:111 Çapa-‹stanbul Tel: (0212) 632 83 33 Fax: (0212) 587 02 17

CCEERRRRAAHHPPAAfifiAACerrahpafla T›p Fakültesi Karfl›s› Park içi Cerrahpafla-‹stanbul Tel: (0212) 586 17 58

KKAADDIIKKÖÖYY R›ht›m Cad. Derya ‹fl Merkezi No: 7 Kad›köy-‹stanbul Tel: (0216) 336 60 08

SSAAMMSSUUNNUlugazi Mah. 19 May›s Bulvar› 16/6 Tel: (0362) 435 08 03

EELLAAZZII⁄⁄Yahya Kemal Cad. Üniversite Mah. No: 36/BTel: (0424) 233 43 43

AANNTTAALLYYAAMeltem Mahallesi, Dumlup›nar Bulvar›Falez Sit. Toros Apt. No:183/2Tel: 0 (242) 238 15 55

BBUURRSSAAAlt›parmak Cad. Burç Pasaj›, BursaTel: (0224) 224 60 21

AnkaraMMNN MMEEDD‹‹KKAALL && NNOOBBEELL TTIIPP KK‹‹TTAABBEEVV‹‹Halk Sok. No: 5 S›hhiye-AnkaraTel: (0312) 431 16 33

‹zmir / Bornova‹‹ZZMM‹‹RR GGÜÜVVEENN KK‹‹TTAABBEEVV‹‹168. Sok. No: 10/1 Bornova-‹zmir Tel: (0232) 339 16 96

‹zmir / Konak‹‹ZZMM‹‹RR GGÜÜVVEENN KK‹‹TTAABBEEVV‹‹SSK ‹fl Han› P/36 Konak-‹zmirTel: (0232) 425 27 58

AdanaAADDAANNAA NNOOBBEELL KK‹‹TTAABBEEVV‹‹Adnan Kahveci Bulvar› 31/C AdanaTel: (0322) 233 00 29

Maddi ve manevi deste¤ini esirgemeyen eflim Zerrin ÖDEV’e

sevgilerimle...

VV

SUNUfi

Teknolojideki ilerlemelerin en çok etkiledi¤i t›pdal› kuflkusuz en çok teknolojiye dayanan Radyolo-jidir. Geçen yüzy›l›n sonlar›nda klini¤e giren birçokgörüntüleme yöntemi teknolojik geliflmeler sayesin-de daha h›zl› görüntü oluflturmakta, daha küçük lez-yonlar› görünür hale getirmekte ve lezyonlar›n ka-rakterizasyonuna yard›m etmektedir. Öte yandanyüzy›l›m›z›n bir özelli¤i olan dijitalizasyon sayesin-de görüntüler çok daha iyi ifllenmekte ve istenilenher yere h›zla ulaflt›r›lmaktad›r. Bütün bu geliflmele-re bir de t›ptaki bilgi birikiminin büyük ivmesi ek-lenmifltir.

Teknolojideki bu bafl döndürücü geliflmeler vet›ptaki dev boyutlara ulaflm›fl bilgi birikimi, günü-müz radyologlar›n›n, radyogramlar› yorumlarken

daha fazla bilgiye ihtiyaç duymalar› sonucunu do-¤urmaktad›r. De¤erli meslektafl›m Prof. Dr. KemalÖdev taraf›ndan haz›rlanan elinizdeki TToorraakkss RRaadd--yyoolloojjiissii kitab›n›n 2. bask›s›, radyologlar›n bilgi ge-reksinimine katk› sa¤layan önemli bir kaynak özelli-¤i tafl›maktad›r. Kitab›n çok say›da kaliteli görüntüile donat›lm›fl olmas› ö¤reticili¤ini art›ran bir özelli-¤idir.

TToorraakkss RRaaddyyoolloojjiissii kitab›n›n 2. bask›s›n›n bafltaradyoloji uzmanl›k e¤itimi alan meslektafllar›m›zaolmak üzere, gö¤üs hastal›klar› uzmanlar›na, konuy-la ilgilenen pratisyen hekimlere ve t›p ö¤rencilerinede yararl› olaca¤›n› düflünüyor ve yazar› Prof. Dr.Kemal Ödev’i kutluyor, baflar›l› çal›flmalar›n›n deva-m›n› diliyorum.

PPrrooff.. DDrr.. EErrccaann TTuunncceell

VVII

B‹R‹NC‹ BASKININ ÖNSÖZÜ

W.C. Roentgenin 1695 tarihinde X-›fl›nlar›n› bulu-flundan bugüne kadar radyoloji biliminde önemligeliflmeler kaydedilmifltir. G.N. Haunsfield’in (1971)buluflu ile kesitsel inceleme yöntemi olan bilgisayar-l› tomografinin uygulama alan›na girmedi¤i y›llardasolunum sistemi hastal›klar›n›n tan›s›nda kullan›lanbafll›ca tan› yöntemleri akci¤er radyografisi ve klasiktomografi idi. X ›fl›nlar›n›n bulunmas›ndan sonrakidönemlerde yayg›n olan tüberküloz hastal›¤›n›n ta-n›s›nda mikrobiyolojik yöntemlerle birlikte kullan›-lan bafll›ca yöntem klasik akci¤er radyografisi idi.Yeni tan› yöntemlerinin uygulama alan›na girmedi¤idönemlerde radyografi ile birlikte klasik tomografigerek akci¤er patolojilerinin gerekse tüberküloz has-tal›¤›n›n tan›s›nda ve kavite gibi komplikasyonlar›nortaya ç›kar›lmas› amac›yla uzun y›llar kullan›ld›.Günümüzde ise radyoloji departmanlar›nda bir yan-dan bilgisayar sistemlerinin yer ald›¤› yüksek rezo-lüsyonlu cihazlarla kaliteli ve ayr›nt›l› bilgiler eldeedilmekte, di¤er taraftan elde edilen bilgilerin yo-rumlanmas› için yüksek düzeyde bilgi donan›m›nave iyi bir t›p bilgisine gereksinim vard›r. Radyolojiteknolojiye dayanan bir bilim dal›d›r. Ancak hasta-l›klar›n tan›s›, radyolojik bulgular›n iyi yorumlana-bilmesi için ve kl›nisyenlerin beklentilerine cevapvermek için patolojinin yan›nda normal bulgular›nve variasyonlar›n da iyi bilinmesi gerekir. Her sis-temde oldu¤u gibi bu kitapta gö¤üs hastal›klar›n›ntan›s›nda kullan›lan yöntemlerle ilgili teknik bilgile-re ilave olarak radyolojik anatomiden ve kesitsel gö-rüntüleme yöntemlerine ait normal radyolojik anato-miden bahsedildi. Kitab›n sonunda BT ve MRG ile il-gili kesitsel görüntülere ait resimler ilave edildi. Bu-gün yüksek teknolojiyi gerektiren cihazlar kullan›l-mas›na ra¤men solunum sistemi hastal›klar›n›n tan›-s›nda akci¤er radyografisi hala birincil yöntem ol-maya devam etmektedir. Ayr›ca klinik muayenesin-de kuflkulu olan veya baflka nedenlerden dolay› cer-rahi giriflim uygulanacak olgularda s›kl›kla baflvuru-

lan yöntem akci¤er radyografisidir. Ancak pratikteakci¤er radyografisi yap›lmadan ultrasonografi, bil-gisayarl› tomografi ve manyetik rezonans görüntüle-me gibi yeni modaliteler öncellikle uygulanmakta veneticede, önemli yan›lg›lar ve yorumlama hatalar›ortaya ç›kmaktad›r.

Solunum sistemi hastal›klar›n›n tan›s›nda cihazdonan›m› ve yeni yöntemlerin önemli yeri bulunma-s›na ra¤men, tan› konulmas›nda, uygun tedavi yön-teminin saptanmas›nda klinisyene yön vermede has-tal›klarla ilgili kl›nik bulgular›n yan›nda, hastal›¤›npatogenezi de iyi bilinmelidir. Bu görüflten hareketederek kitapta hastal›klar›n k›saca patogenezindenbahsedildi ve patolojik bilgiler verildi.

Radyolojik bulgular›n iyi yorumlanabilmesi içinsadece radyografi ve kesitsel görüntüleme, bulgular›yeterli olmamaktad›r. Olas› tan›y› ve sonucu söyle-yebilmek için hastaya ait öykü, kl›nik muayene bul-gular›n›n yan›nda laboratuvar bulgular›n›n da bilin-mesin de yarar vard›r. Gö¤üs hastal›klar›n›n birço-¤unda benzer kl›nik muayene bulgular› veya semp-tomlar vard›r. Bu nedenle ay›r›c› tan› ve olaylar›ndo¤ru yorumlanabilmesi için kombine bilgi birikimi-ne gereksinim vard›r.

Ülkemizde ekonomik ve sosyal nedenlerden do-lay› sosyal güvence sistemlerinin farkl› statüde ol-mas› ve eski teknolojiye ba¤›ml› çal›flan birçok sa¤l›kkurum ve kuruluflunun bulunmas› nedeniyle kalite-li görüntüleri elde etmek güç olmaktad›r ya damümkün olmamaktad›r. Dolay›siyle kitapta baz› pa-tolojilere ait tek radyolojik örnek, baz›lar›nda birdenfazla örnekle anlat›lmaya çal›fl›ld›.

Kitab›n t›p ö¤rencilerine, pratisyen hekimlere,gö¤üs hastal›klar› araflt›rma görevlilerine, uzmanla-r›na, radyodiagnostik ihtisas› yapan araflt›rma gö-revlilerine ve uzmanlar›na yararl› olaca¤› düflünce-sindeyim.

OOccaakk 22000055 KKeemmaall ÖÖDDEEVV

VVIIII

‹K‹NC‹ BASKININ ÖNSÖZÜ

Birinci bask›dan 5 y›l sonraki dönemde radyolojibiliminde görülen teknolojik geliflmeler, öncellikledijital teknolojideki ilerlemelerden kaynaklanmakta-d›r. Son y›lllarda klasik akci¤er radyografisi yerineCR (komputerize radyografi) veya DR (dijital rad-yografi) sistemleri ile birlikte PACS (Picture archi-ving communication system) sisteminin kullan›lma-s› ile gerek radyografik görüntülere, gerekse BT veMR ile ilgili bilgilere daha çabuk ulafl›lmakta ve gö-rüntülerin CD’lerde muhafaza edilmesi daha kolayolmaktad›r. Kitab›n birinci bask›s›nda oldu¤u gibiikinci bask›s›nda da solunum sistemi ile ilgili k›sacagenel bilgilerden, radyolojik inceleme yöntemlerin-

den ve normal radyolojik bulgulardan bahsedildi.Ayr›ca her konuda radyolojik bulgularla birlikte kli-nik, patolojik bulgular ve k›saca ay›r›c› tan› bulgula-r› anlat›ld›. Anabilim dal›m›zda 2007 y›l›nda 64 ke-sitli çok kesitli BT’nin kurulmas› ile kitaptaki görün-tülerin ço¤unlu¤unu yeniden düzenledim ve müm-kün oldu¤u kadar çok görüntü ve birinci bask›da bu-lunmayan yeni bölümler ilave ettim.

Geniflletilmifl ikinci bask›n›n t›p ö¤rencilerine,pratisyen doktorlara, gö¤üs hastal›klar› araflt›rmagörevlisi doktorlar›na, radyoloji ihtisas› yapan arafl-t›rma görevlisi doktorlar›na ve radyoloji uzmanlar›-na yararl› olaca¤› düflüncesindeyim.

MMaarrtt 22001100KKeemmaall ÖÖDDEEVV

TEfiEKKÜR

Kitab›n yeni bas›m›n›n haz›rlanmas›nda eme¤igeçen anabilim dal›m›z›n araflt›rma görevlileri Dr.Alaaddin Nayman’a, Dr. Cengiz Kad›yoran’a, Dr.‹brahim Güler’e, Dr. Çi¤dem Samur’a, Dr. SerterGümüfl’e, Dr. Abdülaziz Uslu’ya, Dr. Ahmet Küçükapan’a, Dr. fieyma Saklan’a Dr. Ülkü Koçak’a ve Dr. Leman Günbey Karabekmez’e, teflekkür ederim.

Kitab›n içeri¤ini oluflturan radyografi, BT ve MRgörüntülerinin elde edilmesindeki yard›mlar›ndandolay› gö¤üs hastal›klar› anabilim dal› baflkan›na veö¤retim üyelerine, gö¤üs cerrahisi anabilim dal› bafl-kan›na ve ö¤retim üyelerine teflekkür ederim.

Kardiyak MR, MRA ve ÇKBT koroner anjo ile il-gili arfliv görüntülerinin elde edilmesindeki yard›m-lar› nedeniyle Sn. Doç. Dr. Yahya Paksoy’a teflekkürederim.

Olgular›n histopatolojik sonuçlar› hakk›nda da-n›flmanl›k yapan patoloji anabilim dal› ö¤retim üye-si Sn. Prof. Dr. Salim Güngör’e teflekkür ederim.

Radyonüklid görüntüleme konusunun yaz›lma-s›ndaki yard›mlar›ndan dolay› nükleer t›p anabilimdal› baflkan› Sn. Doç. Dr. Oktay Sar›’ya "Vaskülitler

ve kollajen vasküler hastal›klar" konusundaki yar-d›mlar›ndan dolay› Romatoloji bilim dal› baflkan› Sn.Doç. Dr. Recep Tunç’a teflekkür ederim.

‹nterstisyel akci¤er hastal›klar› ile ilgili arfliv gö-rüntülerinin kullan›lmas›na izin veren ‹stanbul Ü.Cerrahpafla T›p Fakültesi Radyoloji Anabilim Dal›Ö¤retim üyesi Sn. Prof. Dr. Canan Akman’a teflek-kür ederim. Ayr›ca toraksta uygulanan nonvaskülergiriflimsel ifllemler konusunun yaz›lmas›ndaki yar-d›mlar›ndan dolay› Sn. Yrd. Doç. Dr. Orhan Özbek’eteflekkür ederim.

Kitab›n yaz›m›ndaki gerekli düzeltmeleri, re-simlerin yerlefltirilmesini ve resim alt yaz›lar›n›nyaz›lmas›n› ve sayfa düzenini titizce yapan ve buiflleri özveri ile yerine getiren Sn. Uzm. Dr. Ali S.K›vrak’a ve de¤erli araflt›rma görevlisi Dr. Alaad-din Nayman’a, Anabilim Dal› sekreteri Ayla Solak-gil’e, ayr›ca BT ve MR ünitesi teknisyenlerine teflek-kür ederim. Ayr›ca teknik bilgiler konusundakiyard›mlar›ndan dolay› Siemens San. Tic. A.fi.’ye veTürk Philips Tic. A.fi. ye teflekkür ederim.

Nobel T›p Kitabevleri çal›flanlar›nada baflta Sn.Ersal Bingöl’e ve Hakk› Çak›r olmak üzere teflekkürederim.

VVIIIIII

IIXX

‹Ç‹NDEK‹LER

Önsöz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .VII

Teflekkür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .VIII

BÖLÜM 1Solunum Sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

Embriyoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1

Anatomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2

Fizyoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

BÖLÜM 2Solunum Sistemi Hastal›klar›nda Semptomlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9

BÖLÜM 3Radyolojik ‹nceleme Yöntemleri . . . . . . . . . . . .13

Standart Teknikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

Kontrastl› ‹ncelemeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18

Radyonüklid Görüntüleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Pozitron Emisyon Tomografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

Kesitsel Görüntüleme Yöntemleri . . . . . . . . . . . . . . .22

Klasik Tomografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

Ultrasonografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

Bilgisayarl› Tomografi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25

Manyetik Rezonans Görüntüleme . . . . . . . . . . . .42

BÖLÜM 4Radyolojik Anatomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49

Normal Toraks (Klasik Radyografi) . . . . . . . . . . . . .49

Akci¤er Radyografisinin De¤erlendirilmesi . . . . . . .62

Normal Toraks BT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Normal Toraks MRG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92

BÖLÜM 5Akci¤er Hastal›klar›nda Temel Radyolojik Bulgular . . . . . . . . . . . . . . . . .93

BÖLÜM 6Akci¤er Hastal›klar›nda Yüksek Rezolüsyonlu Bilgisayarl› Tomografi Bulgular› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139

BÖLÜM 7Konjenital Hastal›klar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .157

BÖLÜM 8‹nfeksiyon Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173

BÖLÜM 9AIDS Hastal›¤› ve Akci¤erler . . . . . . . . . . . . . .203

BÖLÜM 10Ba¤›fl›kl›k Sisteminin Bask›lanmas›na Ba¤l› Akci¤er ‹nfeksiyonlar› . . . . . . . . . . . . . . .207

BÖLÜM 11Harap Akci¤er . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .211

BÖLÜM 12Mantar Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213

‹Ç‹NDEK‹LERXX

BÖLÜM 13Parazit Kaynakl› Hastal›klar . . . . . . . . . . . . . . .219

BÖLÜM 14Çevre ve Meslek ile ‹lgili Hastal›klar . . . . . .237

BÖLÜM 15‹laçlara ve ‹yonizan Ifl›nlara Ba¤l› Akci¤er Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249

BÖLÜM 16Ba¤›fl›kl›k Sistemi ile ‹lgili Akci¤er Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253

BÖLÜM 17Diffüz Akci¤er Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . .271

BÖLÜM 18Akci¤er Tümörleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295

BÖLÜM 19Pulmoner Vasküler Hastal›klar . . . . . . . . . . . .331

BÖLÜM 20Plevra Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .357

BÖLÜM 21Mediasten Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .383

BÖLÜM 22Hava Yollar› Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . .425

BÖLÜM 23Toraks Duvar› Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . .449

BÖLÜM 24Diyafragma Hastal›klar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . .471

BÖLÜM 25Toraks Travmalar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .481

BÖLÜM 26Solid Tümörlerin Tedaviye Cevab›n›nDe¤erlendirilmesi ‹le ‹lgili Kriterler (REC‹ST) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .491

BÖLÜM 27Giriflimsel Uygulamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . .495

Dr. Orhan Özbek

Ekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .501

Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .507

‹ndeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .515

FFAASSTT FFEE : Fast field eko

FFIIEESSTTAA : Fast imaging with steady-state acquisition

FFLLAASSHH : Fast low angle shot

FFSSEE : Fast spin eko

GGRREE : Gradient recalled eko

HHAASSTTEE : Half-fourier acquisition single shot turbo spin eko

IIRR : Invertion recovery

PPCCAA : Faz kontrast anjiografi

PPrroottoonn AA : Proton a¤›rl›kl› görüntü

SSEE : Spin eko

SSSSFFPP : Steady-state free precession

TT11AA : T1 a¤›rl›kl› görüntü

TT22AA : T2 a¤›rl›kl› görüntü

22BB--TTOOFF MMRRAA : 2-boyutlu time of flight MR anjiografi

33BB--TTOOFF MMRRAA : 3-boyutlu time of flight MR anjiografi

TTRRIICCKKSS : Time resolved imaging contrast cinetics

TTrruuee--FF‹‹SSPP : True -Fast imaging with steady-state precession

TTSSEE : Turbo spin eko

KISALTMALAR

XXII