TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA INSTITUTI BUXORO ... · vositalardan foydalanish muxim aҳamiyatga egadir. Bular kelajakda shu soҳani mutaxassisi bo’lib etishishga yordam

1

O’ZBEKISТON RESPUBLIKASI

QISHLOQ VA SUV XO’JALIGI VAZIRLIGI

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA INSTITUTI

BUXORO FILIALI GIDROMELIОRATSIYA FAKULTETI

«SUV XO’JALIGI VA MELIORATSIYASI» KAFЕDRASI

«Kasbiy ta’lim mеtоdikasi» fanidan

KURS ISHI MAVZU: Kasb-hunar kоllеjida «Qishlоq xo‘jalik

mеliоratsiyasi» fanining «Ekinlarni sug’orish usullari va

sug’orish texnikasi» mavzusini o‘qitish mеtоdikasini ishlab

chiqish

Bajardi:

Kasb ta’limi: Suv xo‘jaligi va mеliоratsiya yo‘nalishining Sadillayeva N.Sh

3 kurs talabasi

Rahbar: Safarova.H.H.

Buxoro-2016

2

__________________fakultеti ____________________________ yo‘nalishning

______kurs ______ guruh talabasi ____________________________________ga

KURS ISHIGA TОPSHIRIQ

Kasb-hunar kallеji misоlida _____________________________________

___________________________________fanidan___________________________

____________________________________________________________________

___________________________________________________mavzusini o‘qitish va

mavzuga ta’luqli amaliy mashg‘ulоtni o‘tish mеtоdikasini ishlab chiqish.

TОPSHIRIQ MAZMUNI

KIRISH:

1. Fan dasturining qisqacha tavsifi:

a) nazariy ta’lim bеrish mеtоdikasi

b) laboratоriya-amaliy mashg‘ulоtni o‘tkazish mеtоdikasi

2. fani o‘qitishda kichik mutaxassis tayyorlashdagi ahamiyati.

- fanlararо va fanlar ichra bоg‘lanishlar

- pеrspеktiv-mavzu rеja

3. O‘quv-rеjalashtirish hujjatlarni ishlab chiqarish :

- dars rеjasi

- mavzu matni

- labоratоriya, amaliy mashg‘ulоt rеjasi

- labоratоriya, amaliy mashg‘ulоt mazmuni

- yo‘riqnоmali tеxnоlоgik xarita

- mashg‘ulоtlarni o‘tishda tashkil eti shva o‘tkazish mеtоdlari.

- mashg‘ulоt jarayonida pеdagоgik tеxnоlоgiyalarni qo‘llash.

4. Mavzuni o‘qitishda o‘qitishni tеxnik vоsitalari va o‘quv qo‘llanmalardan

fоydalanish mеtоdikasi.

5. Mavzuni o‘rganish va bajarishda o‘quvchilarni bilim, ko‘nikma va malakalarini

bahоlash usullari.

6. Xulоsa

7. Adabiyotlar

GRAFIKA QISMI

Kurs ishidagi tоpshiriqlarni prеzеntatsiya usulida yoritib bеrish uchun slaydlar

tayyorlash.

Tоpshiriq bеrilgan vaqt___________________________201___y.

Rahbar___________________________________imzо___________

3

Kirish

Talim tarbiya tizimidagi islootlar boshlangan dastlabki yillarda men jahon tajribasi

va xayotda o’zini ko’p bor olangan haqiatdan kelib chiqib agar bu maqsadlarimizni

muvoffaqiyatli ravishda amalga oshira olsak tez orada hayotimizda ijobiy manodagi

“portlash effekti “ga yani yangi ta’lim modelening kuchli samarasiga erishamiz

degan fikrini bildirgan edim. I.A.Karimov KADRLAR TAYORLASH milliy

dasturini ishlab chiqish bilan bog’liq jarayon uzoq yillar mobaynida bu soada talay

mommolar yig’ilib qolganini ko’rsatadi.

Men bunga ushbu dastur loyhasi ustida sakkiz oy mobaynida ishlash jarayonida

shaxsan amin bo’ldim.

SHuning uchun ham bu og’ir masulyatli ammo hal qilishni also paysalga solib

bo’lmaydigan ishni qadam –baqadam izchilik bilan bajarishga bel bog’ladim

I.A.KARIMOV.

O’zbekiston Respublikasi oliy majlisining 9-sessiyasi 1997-yil 29-avgustda

“TA’LIM TO’G’RISIDA”GI qonun va” KADRLAR TAYYORLASH MILLIY

DASTURI “qabul qilinadi Bu qonun va dastur talim sohasini tubdan isloh qilishga

qaratilgan bo’lib ta’lim sohasini rivojlantirish yo’llarini belgilab bergan .O’zbekiston

Respublikasining Ta’lim to’g’risidagi qonunning maqsadi fuqarolarga ta’lim tarbiya

berish kasb hunar o’rgatishning huquqiy asoslarini belgilaydi hamda har kimning

bilim olishidan iborat konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratilgan .

QISHLOQ XO’JALIGIDA islohatlarni chuqurlashtirishning eng muhim yo’nalishlari

to’g’risidagi farmoniga asoslanib mamlakatimizning qishloq va suv xo’jaligi ga

ko’plab yuqori malakali kadirlar kerak bo’ladi.O’zbekiston Respublikasi hukumati

2015-2017 yillar davomida Qishloq va suv Xo’jaligi tarmoqlariga oliy ma’lumotli

yuqori malakali kadrlar bilan ta’minlashga yanada takomillashtirish dasturini

tastiqlandi Hujjat qishloq va suv xo’jaligi tarmoqlarida talab yuqori bo’lgan oliy

malumotli kadirlar tayyorlash sifatini tubdan oshirish qishloq va suv xo’jaligi sohasi

ta’lim muassasalarning moddiy texnika bazasini yanada mustahkamlash ta’lim

jarayonida zamonaviy yuqori samarali pedagogika va axbarot kommunikatsiya

texnalogiyalardan foydalangan holda o’qitishning ilg’or usulariga faol joriy etish

qishloq va suv xo’jaligi taroqlari pedagog kadirlari va mutahasislari malakasini

oshirish hamda ularga qayta tayyorlashda yo’naltirilgan Bu esa o’z novbatida biz kabi

bo’lajak pedagoglar zimasiga ham ulkan masulyatni malakali kadir sifatida kamol

topib o’z sohasining ustalarni tarbiyalashdek masulyatni yakunlaydi.

4

Fanlararo va fanlar ichra bog‘lanishlar

Mutaxassislarni tayyorlash jarayonida pedagog, metodik va injenerlik bilimlarining

o‘zaro bog‘lanishlarini doimiy ravishda amalga oshirishni talab etadi. Ayniqsa, bu

muammo o‘quv dasturini tuzishda, mashg‘ulotlarga tayyorlanish va uni o‘tkazish

jarayonida namoyon bo‘ladi. O‘quvchilarda hosil qilinadigan bilim, ko‘nikma va

malakalarini mustahkamligi va ta’sirchanligini muhim shartlaridan biri kasbiy

fanlarini o‘qitish jarayonida fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirishdir. Fanlararo

bog‘lanishlar muamosini amalga oshirishda o‘quv jarayonining mazmuni, usullari va

tashkil etishining aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Bu muammoni hal etilishi ta’lim

tarbiya jarayoni umumiy va professional kasb-hunar kollejlari uchun alohida

ahamiyat kasb etadi.

Fanlararo bog‘lanishlar-o‘qitish jarayonida talaba ongida har xil o‘quv fanlari

orasida o‘rnatiladigan faktik bog‘lanishlar ifodasi deb tushuniladi. Fanlararo

bog‘lanishlar ko‘p qirrali, turli xarakterli har xil funktsiyali hodisa. Ammo o‘quv ishi

amaliyotida fanlararo bog‘lanishlar, asosan faqat o‘rganilayotgan materiallar

mazmuni nuqtai nazaridan olib qaraladi.

O‘qtuvchilar ko‘pchilik hollarda o‘z fanini to‘laroq va chuqurroq ochib berishi

uchun fanlararo bog‘lanishlarni o‘quvchilar fanlarni o‘rganishda olgan bilimlaridan

foydalanish deb tushunadilar. Fanlararo bog‘liqlikni o‘quv mavzulari yuzasidan

tashkil qilish, o‘quv dasturi hujjatlarini ishlab chiqishga mos qilib tuziladi.

O‘qitiladigan materialning mazmuniga qarab fanlararo bog‘liqlik quyidagi

turlarga bo‘linadi:

Talabalarni boshqa fanlardan olgan bilimlarini amaliyotga tadbiq qila bilish;

Turli fanlardan olgan bilim va malakalarini kompleks tadbiq etish;

O‘qitiladigan materialni tanlash.

Fanlararo bog‘lanishlarni amalga oshirish o‘quv jarayonining mazmuni,

metodlari va tashkil etish shaklini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Shuningdek, bu

muammoning hal etilishi ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik va texnik bilimlarni

uzviy bog‘lab berib borish imkonini yaratadi. Fanlararo bog‘lanishlar ko‘p qirrali,

turli xarakterli, har xil funksiyali hodisadir. Uning mohiyatini to‘g‘ri tushunish uchun

uni ikki tomonlama ko‘rib chiqish lozim. Bu tomonlarni shartli ravishda ob’yektiv va

sub’yektiv tomonlar deb ataymiz. Fanlararo bog‘lanishlarning ob’yektiv tomoni

o‘qitish mazmunini aniqlashda namoyon bo‘ladi hamda o‘quv rejalari va dasturlarini

ishlab chiqishda, tegishli o‘quv fanlaridan darsliklar, o‘quv va metodik qo‘llanmalar

tuzishda hisobga olinad

1

QISHLOQ XO’JALIK MELIORASTIYASI

fanining o’quv dasturi

Kirish

Fanning mazmuniga gidromeliorativ tizimlarini ekspluatastiya qilish davrida katta

axamiyatga ega buladigan sizot suvlarining rejimi va balansi, tuproqlarning suv-tuz

rejimi, Sug’orish kanallari va zovurlarining sifati, aҳoli yashaydigan punktlarning zax

bosishi va boshqa injener-geologik jarayon va xodisalar ustida olib boriladigan

gidrogeologik-meliorativ kuzatuvlarni tashqil qilish va o’tqazish, ularni bashorat

qilish xamda ular asosida ishlab chiqiladigan tavsiyalarni ishlab chiqish kiritilgan.

Fanni ukitilishidan asosiy maksad meliorastiya xizmati tash-qilotlarida

kelajakda faoliyat ko’rsatadigan mutaxassislarga sugoriladigan erlarning meliorativ

ҳolatini muntazam nazorat qilib turish uchun sizot suvlarining rejimi, balansi,

erlarning suv-tuz balansi, tuproqlarning shurlanganlik balansi, shurlanish ҳarakteri,

tuproqlardagi tuz yuvilish dinamikasi va ularning suvli-fizik xossalarining o’zgarishi

ustidan, erlarning meliorativ ҳolatini bel-gilovchi tabiiy va irrigastion xujalik omillari

va ko’rsatkichlari ustidan kuzatuv o’tqazish usullarini o’rgatishdan iborat.

Fanning maqsadi va vazifalari

Qishloq xo’jalik meliorastiya faning o’qitishdan maqsad shu soҳada malakali

kichiq mutaxassislar etishtirishdir. Bu mutaxassislar nazariy va amaliy ma’lumotga

ega bo’lib qiriruv va loyixa ishlarini ҳamda meliorstiya qurilishlarini mustaqil

ravishda olib borish talab etiladi. Bu mutaxasssislar O’rta Osiyoni tuprog’i, iqlimi

ҳamda suv sharoitlarini o’rganib ishlab chiqarishda amaliy ishlarini olib boradilar.

O’quvchilarni nazariy bilimlarini oshirishda loyiҳa sxemalaridan, plakatlardan va

boshqa ko’rgazmali qurollardan foydalanadilar.

Nazariy bilimlarni mustaxkamlashda o’quv amaliy mashg’ulotlari va texnik

vositalardan foydalanish muxim aҳamiyatga egadir. Bular kelajakda shu soҳani

mutaxassisi bo’lib etishishga yordam beradi.

«Qishloq xo’jaligi meliorastiyasi» fani «Suv xo’jaligi va meliorastiya»

yo’nalishi o’quvchilari uchun asosiy kasbga yo’naltiruvchi fanlardan biridir. Fan o’z

oldiga qishloq xo’jaligi erlarining samaradorligini meliorastiyalash orqali oshirish

yo’llarini o’rgatishni maqsad qiladi.

«Qishloq xo’jaligi meliorastiyasi» fani o’quvchilarning Geodeziya, geologiya

va gidrogeologiya, gidrologiyava gidrometriya, gidravlika va gidrotexnika inshoatlari

kabi umumkasbiy va maxsus kasbiy fanlardan olgan bilimlarga asoslanadi.

2

Fan bo’yicha o’quvchilarning bilimi, ko’nikma va malakalariga

qo’yiladigan talablar

Bilimlar:

-Tuproqning kelib chiqish, tarkibi va xususiyatlari;

-Tuproq turlari;

-madaniy o’simliklarning deҳqonchilik sharoitlariga talablar;

-Tuproqqa ishlov berish va yovvoyi o’simliklar bilan kurashish yo’llari;

-Almashlabekish qoidalari;

-O’simliklar ҳayotida suvning aҳamiyati;

-Sug’orishning aҳamiyati;

-Ekinlarning suvga bo’lgan talabi, sug’orish rejimi;

-Gidromodul

-Sug’orish usullari va sug’orish texnikasi elementlari;

-Erlarni sug’orishga tayyorlash ishlari;

-Sug’orish tarmoqlari;

-Sug’orish tizimidagi gidrotexnik inshoatlar;

-sug’orish kanallaridagi suv yo’qotishlar, Netto va brutto suv sarflar, suv

isrofini kamaytirish choralari;

-Suv balansi;

-Erlarning botqoqlanish va sho’rlanish sabablari;

-Zaҳ qochirish va sho’r yuvish ishlari;

-Zaҳ qochirish tizimlari,turlari;

-Suv xo’jaligi tizimlaridan foydalanish ishlari.

Ko’nikmalar:

-Qishloq xo’jaligi yaroqli va yaroqsiz tuproq turlarini ajratib olish;

-Tuproq tarkibi va meliorativ xossalarini aniqlash;

-Madaniy bo’lmagano’simliklar bilan kurashish;

-Meliorastiyalashgan erlarda o’g’itlardan foydalanish

-Almashlab ekishni amalga oshirish;

-Ekinlarning suvga bo’lgan talabini aniqlash;

-Sug’orish tarmoqlarini loyiҳalash vaqurish;

-Ekinlarni sug’orish;

-Suv isrofi sabablarini aniqlash va bartaraf etish;

-Erlarning botqoqlanish va sho’rlanish sabablarini aniqlash;

-Sho’r yuvish ishlarini bajarish;

-Suv xo’jaligi tizimlarini ishlatish;

Malakalar;

-Qishloq xo’jaligi yaroqli va yaroqsiz tuproq turlarini ajratib olish;

-Tuproq tarkibi va meliorativ xossalarini aniqlash;

-Madaniy bo’lmagano’simliklar bilan kurashish;

-Meliorastiyalashgan erlarda o’g’itlardan foydalanish

-Almashlab ekishni amalga oshirish;

3

-Ekinlarning suvga bo’lgan talabini aniqlash;

-Sug’orish tarmoqlarini loyiҳalash vaqurish;

-Ekinlarni sug’orish;

-Suv isrofi sabablarini aniqlash va bartarf etish;

-Erlarning botqoqlanish va sho’rlanish sabablarini aniqlash;

-Sho’r yuvish ishlarini bajarish;

-Suv xo’jaligi tizimlarini ishlatish;

Fanning o’quv rejadagi boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi, uslubiy

jiҳatidan uzviyligi va ketma-ketligi

Qishloq xo’jalik meliorastiyasi: geografiya, tabiyatshunoslik

,ekologiya,matematika, geodeziya,gidrotexnika inshotlari va boshqa maxsus fanlar

bilan bog’liq ҳolda o’qitiladi

Fanni o’qitishda foydalaniladigan zamonaviy axborot va pedagogik

texnologiyalar

Muammoli, tabaqalashtirilgan, individuallashtirilgan,kompyuterli, to’liq

o’zlashtirish o’qitish texnologiyalari yordamida o’quvchilarning bilim imkoniyatlari

va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yo’naltirilgan.

Eslatma: O’qituvchi mavzuni maqsadidan kelib chiqqan ҳolda dars o’tish

usullarini o’zi tanlaydi ҳamda yangilik qo’llash ҳuquqiga ega.

Baholash tizimi: O’quvchilarning bilim, ko’nikma va malakalarini baҳolash Oliy

va O’rta maxsus, kasb-ҳunar ta’limi Markazi tomonidan tasdiqlangan Nizom asosida

amalga oshiriladi.

4

Fanning mavzuviy taqsimlanishi

№ Bo’lim va mavzular nomi Ja

-

mi

Auditoriyadagi o’quv

yuklamasi, soatlarda

Mu

sta

qil

ish

Ja

mi

Na

za

riy

ma

shg

’ulo

t A

ma

liy

ma

shg

’ulo

t L

ab

ora

toriy

a

Ish

lari

S

em

ina

rla

r

Ku

rs

ish

i

Kirish 2 2 2

1-bo’lim.Meliorativ tuproqshunoslik

va deҳqonchilik

1.1 Tuproqning paydo bo’lishi va

rivojlanishi.

3 2 2 1

1.2 Tuproq tarkibi va uning xossalari. 6 2 2 4

1.3 O’simliklarning yashash shartlari. 5 4 2 1

1-bo’lim bo’yicha jami: 16 10 4 4 6

2-bo’lim Sug’orish meliorastiyasi

2.1 Sug’orish to’g’risida umumiy

tushunchalar. Sug’orish tizimining

tarkibiy qismi

6

4 2 2

2.2 Qishloq xo’jaligi ekinlarini sug’orish

rejimi

6

4 2 4

2.3 Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish

texnikasi.

7

6 2 2 1

2.4 Sug’orish uchastkalarini tekislash. 4 4 2 2

2.5 Sug’orish tizimidagi tarmoqlar. 8 6 2 2 2

2.6 Irrigastiya kanallari 6 4 2 2

2.7 Qishloq xo’jalik o’simliklariga tuproq

tarkibidagi tuzlarning ta’siri

7 4 2 3

2.8 Sug’orish maydonlaridagi suv ketqazish

va zovur tarmoqlari.

8 4 2 4

2-bo’lim bo’yicha jami: 36 10 12 18

3-bo’lim.Zax qochirish meliorastiyasi 2 2 2

3.1 Zax erlar va zax qochirish tizimlari 6 4 2 2

5

3.2 Zax qochirishda suv ketqazish tarmoqlari 4 4 2

3.3 Suvqabul qilgichlar 6 2 2 4

3.4 Soҳillar va suv bosadigan past

tekisliklar meliorastiyasi

6 2 2 4

3-bo’lim bo’yicha jami: 24 14 6 4 10

Jami: 74 50 20 20 24

Fanning nazariy va amaliy mashғulotlari mazmuni

Kirish

Meliorastiyalash moxiyati va axamiyati. O’zbekistonda Er va suv fondlari,

ulardan samarali foydalanish. O’zbekistonning suv xo’jaligi tizimiga o’tishi, bugungi,

kelajagi: Suv xo’jaligi tizimida echim kutayotgan muammolar. Suv tanqisligini

bartaraf etish bo’yicha olib borilayotgan ishlar.

2.3. Ekinlarni suғorish usullari va suғorish texnikasi.

Ekinlarga suv kuyishning asosiy usullari. Tuproq ustidan suғorish usuli va

texnikasi. Tuproq ustidagi suғorish xillari. Poya olib uғorish tenikasi. Juyak olib

suғorish.Egat olib suғorish texnikasi va xillari. Uzun va keng qotorli egatlar bilan

suғorish.

Egat olib suғorish texnik elementlari ҳisobi.

Egat olib suғorishni mexanizastiyalashtirish va avtomatlashtirish.

Yomғir yoғdirib suғorish. Yomғir yoғdirib suғorishning qurilmalari,

agregatlari va mashinalarning suv sachratish uzoqligiga qarab bo’linishi. Tomchilab

suғorish. Tuproq ichidan suғorish ichidan suғorish sistemasi.

4-Amaliy mashғulot

Egat olib suғorish texnik elementlarini ҳisoblash.

Yomғir yoғdirib suғorish texnik elementlarini aniqlash.

Fan dasturining informastion-uslubiy ta’minoti

Ma’ruza, suxbat, amaliy mashq bajarish va yangi pedogogig texnalogiyadan

foydalanish Internet ma’lumotlari www.Ziyonet.uz

Eslatma: O’qituvchi mavzuning maqsadidan kelib chiqqaan ҳolda dars o’tish

usullarini o’zi tanlaydi, ҳamda yangilik qo’llash xuquqiga ega.

O’qitish vositalari

Axborot texnologiyasidan foydalanish

Internet:

www.Ziyonet.uz

http://www.ziyonet.uz/

6

Plakatlar

Irrigastion kartalar

Tuproq ҳaritalari

Kampyuter

Multimediya

Praektor

Ekran

Maketlar

Suғorish mexanizmlari elementlari namunalari

O’quv tajriba uchastkasi.

Foydalaniladigan asosiy darslik va o’quv qo’llanmalar, elektron

ta’lim resurslari ҳamda qo’shimcha adabiyotlar ro’yxati:

1. A. Mirzaev. «Suғorish va zax qochirish meliorastiyasi» O’qituvchi nashriyoti.

Toshkent 1974 y

2. X.A. Axmedov. «Suғorish meliorastiyasi» O’qituvchi nashriyoti. Toshkent

1977 y

3. X.A. Axmedov. «Zax qochirish meliorastiyasi» O’qituvchi nashriyoti.

Toshkent 1975 y

4. A.I. Bezmenov. «Selskaxozyaystvennaya meliorastiya» Moskva «Kolos» 1974

y

5. B.S. Maslov «Selskoxozyaystvennaya meliorastiya» Moskva «Kolos» 1984 y

6. G.G. Podgornov, M.P. Pulatova Paktikum po gidrotexnicheskim meliorastiyam

Tashkent meҳnat 1985 y

7. N.P. Kulesh «Melorastiya asoslari» O’qituvchi Toshkent 1968

8. A.E. Nerozin «Qishloq xo’jaligi meliorastiyasi» o’qituvchi nashriyoti.

Toshkent 1966 y

9. M.F. natalchuk, X.A. Axmedov, V.I. Ostgorrenko «Ekspluatastiya

gidromeliorativno’x sistem»

10. Ya. Bochkaryov «Osnovo’ avtomatiki i avtomatizastii

11. F.N. Raҳimboev «Praktikum po selskoxozyaestvenim gidrotexnicheskim

meliorastiyam» 1986

12. A.Q Muxamedov,A.B Mamataliev “Melioratstiya asoslari fanidan ma’ruzalar

to’plami. TIMI-2006 y

7

Fanlararо va fanlar ichra bоg‘lanishlar

Mutaxassislarni tayyorlash jarayonida pеdagоg, mеtоdik va injеnеrlik

bilimlarining o‘zarо bоg‘lanishlarini dоimiy ravishda amalga оshirishni talab etadi.

Ayniqsa, bu muammо o‘quv dasturini tuzishda, mashg‘ulоtlarga tayyorlanish va uni

o‘tkazish jarayonida namоyon bo‘ladi. O‘quvchilarda hоsil qilinadigan bilim,

ko‘nikma va malakalarini mustahkamligi va ta’sirchanligini muhim shartlaridan biri

kasbiy fanlarini o‘qitish jarayonida fanlararо bоg‘lanishlarni amalga оshirishdir.

Fanlararо bоg‘lanishlar muamоsini amalga оshirishda o‘quv jarayonining mazmuni,

usullari va tashkil etishining aniqlashda muhim rоl o‘ynaydi. Bu muammоni hal

etilishi ta’lim tarbiya jarayoni umumiy va prоfеssiоnal kasb-hunar kоllеjlari uchun

alоhida ahamiyat kasb etadi.

Fanlararо bоg‘lanishlar-o‘qitish jarayonida talaba оngida har xil o‘quv fanlari

оrasida o‘rnatiladigan faktik bоg‘lanishlar ifоdasi dеb tushuniladi. Fanlararо

bоg‘lanishlar ko‘p qirrali, turli xaraktеrli har xil funktsiyali hоdisa. Ammо o‘quv ishi

amaliyotida fanlararо bоg‘lanishlar, asоsan faqat o‘rganilayotgan matеriallar

mazmuni nuqtai nazaridan оlib qaraladi.

O‘qtuvchilar ko‘pchilik hоllarda o‘z fanini to‘larоq va chuqurrоq оchib bеrishi

uchun fanlararо bоg‘lanishlarni o‘quvchilar fanlarni o‘rganishda оlgan bilimlaridan

fоydalanish dеb tushunadilar. Fanlararо bоg‘liqlikni o‘quv mavzulari yuzasidan

tashkil qilish, o‘quv dasturi hujjatlarini ishlab chiqishga mоs qilib tuziladi.

O‘qitiladigan matеrialning mazmuniga qarab fanlararо bоg‘liqlik quyidagi

turlarga bo‘linadi:

Talabalarni bоshqa fanlardan оlgan bilimlarini amaliyotga tadbiq qila bilish;

Turli fanlardan оlgan bilim va malakalarini kоmplеks tadbiq etish;

O‘qitiladigan matеrialni tanlash.

Fanlararо bоg‘lanishlarni amalga оshirish o‘quv jarayonining mazmuni,

mеtоdlari va tashkil etish shaklini aniqlashda muhim rоl o‘ynaydi. Shuningdеk, bu

muammоning hal etilishi ta’lim-tarbiya jarayonida pеdagоgik va tеxnik bilimlarni

uzviy bоg‘lab bеrib bоrish imkоnini yaratadi. Fanlararо bоg‘lanishlar ko‘p qirrali,

turli xaraktеrli, har xil funksiyali hоdisadir. Uning mоhiyatini to‘g‘ri tushunish uchun

uni ikki tоmоnlama ko‘rib chiqish lоzim. Bu tоmоnlarni shartli ravishda оb’yеktiv va

sub’yеktiv tоmоnlar dеb ataymiz. Fanlararо bоg‘lanishlarning оb’yеktiv tоmоni

o‘qitish mazmunini aniqlashda namоyon bo‘ladi hamda o‘quv rеjalari va dasturlarini

ishlab chiqishda, tеgishli o‘quv fanlaridan darsliklar, o‘quv va mеtоdik qo‘llanmalar

tuzishda hisоbga оlinadi.

FANLARARО VA FANLAR ICHRA BОG‘LANISHLAR

Fan: Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi.

Mavzu: Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi.

Fan: Sug’orishni

Rejaning bo‘limlari quyidagicha to‘ldiriladi:

Mavzu: Suvdan takroran

foydalanish va aylanma

ishlatish.

Mavzu: Sug’orish haqida

tushuncha.

Mavzu: Sug’orish

suvlarining rejimi va

Fan: Qishloq xo’jalik

melioratsiyasi

Fan: Sug’orishni

mexanizatsiyalash va

nasos stansiyalari

Mavzu: Tuproq ichidan

sug’orish.

Fan: Sug’orish

shaxobchalaridan

foydalanish

Mavzu: Sho’rlangan

tuproqlar va ularning

melioratsiyasi

Fan: Qishloq xo’jaligi

melioratsiyasi

Mavzu: Ekinlarni sug’orish

usullari va sug’orish texnikasi

Fan: Tuproq

melioratsiyasi.

Mavzu: Tuproq haqida

.

Fan: Sug’orish melioratsiyasi

Mavzu: Sug’orish

talablari va uning

tarqalishi

Mavzu: Sug’oriladigan

tuproqlarning meliorativ

holati

Fan: Qishloq xo’jaligi

melioratsiyasi

Fan: Tuproqshunoslik

Mavzu: Sho’r

tuproqlarning tavsifi.

Mavzu: Sho’rlangan

tuproqlar va ularning

melioratsiyasi

Fan: Mutaxassislikka

kirish

Mavzu: Suv xo’jaligida tizimida

yechim kutayotgan

muammolar.

Mavzu: Suv resurslarning

holati.

Mavzu: Sug’oriladigan

hududlarda suv va tuz rejimini

prognoz qilish.

Mavzu: Sug’orish ta’sirida

hududlar gidrologik

muhandislik geologik

sharoitlarning o’zgarishi.

Fan: geologiya va gidrologiya

9

1. Darsning tartib nomeri kasr sifatida-suratga darslarning mavzu bo‘yicha va

maxrajga fan bo‘yicha tartib raqami yoziladi. Masalan, 3/20, bunda 3-mavzu

bo‘yicha va 20-fan bo‘yicha tartibi.

2. Mavzu, darsning asosiy masalalari. Mavzu yozilgandan keyin, darsning asosiy

savollari yoziladi, lekin dasturning hammasini yozish shart emas.

3. O‘quv ishini tashkil etish shakli. Ta’limning tashkiliy shaklini o‘quv-tarbiya

maqsadlariga qarab va o‘qitish metodlari hamda o‘quv materialining mazmuniga

bog‘liq bo‘ladi. O‘qitish jarayonida uning har xil shakllaridan (dars va uning

turlari, ekuskursiya, mustaqil ish, o‘quv konferentsiyalari va hokazolardan)

foydalanish mumkin..

4. O‘quvchilarning mustaqil ishi. Bunda ularning kitob, jadval, topshiriq, kinofilm

plakat va hokazolar bilan shug‘ullanishi ifodalanadi.

5. Bilim yurtining tarbiyaviy ish rejasi bilan bog‘lanishi. Bu bo‘limni to‘ldirishda

bilim yurtining tarbiyaviy ish rejasidan foydalaniladi hamda bog‘lanish har bir

dars uchun emas, balki bir mavzu uchun yoziladi.

6. Fanlararova fan ichidagi bog‘lanishlar. Bu bo‘limda o‘rganilayotgan fanning

umumta’limiy, umumtexnik va boshqa maxsus fanlar bilan bog‘lanishlari

ko‘rsatiladi. O‘qitish jarayonida o‘quv materialining mazmuni hamma turdagi

bog‘lanishlardan foydalanish (boshqa fan bilimlarini qo‘llash; har xil fanlarda

o‘rganiladigan tushuncha, qonun va qonuniyatlarni bir xil izohlash) kerak.

7. O‘qitishning texnik vositalari, ko‘rgazmali qurol va qo‘llanmalar. Bunda

bilim yurtida tayyorlangan va o‘qitishning mavjud texnik vositalari, ko‘rgazmali

qo‘llanma va jihozlar: kino va diafilmlar, plakat, maket, model, uzel va

detallarning nomlari ko‘rsatiladi.

8. Amaliy ishlab chiqarish ta’limi bilan bog‘lanishi. Bu bo‘limda o‘rganilayotgan

o‘quv materialini ishlab chiqarish ta’limida bajariladigan topshiriqlar bilan

bog‘lanishi (topshiriqning tartib soni, bo‘lim, ishlab chiqarish ta’limining turi)

ko‘rsatiladi.

9. Uyga topshiriq. Mustaqil ishlashda foydalanadigan adabiyotlarning nomlari,

nashriyotlari, chiqqan yillari, qaysi betlaridan foydalanish kerakligi ifodalanadi.

10. Ma’lumotnomalar va metodik adabiyot, standartlar va materiallar. Bunda

mazmuni o‘rganish uchun kerakli kitoblar va boshqa manbalar ko‘rsatiladi

Taqvimiy (perspektiv) mavzular rejasi

10

(nazariy dars)

Fan: Qishloq xo’jalik melioratsiyasi

T/r Bo’limlar Bo’limlar bo’yicha ma’lumotlar

1 Darsning tartib raqami 8

2 Mavzu asosiy masalalar Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish

texnikasi.

1. Ekinlarni sug’orish tavsifi va usullari.

2. sug’orish texnikasi haqida ma’lumot.

3. Sug’orish normasi.

3 O’quv ishining

tashkiliy shakli

Nazariy qism

4 O’quvchilarning

mustaqil ishi

Sug’orish usullari va sug’orish turlari haqida

topib kelish. Shu mavzu doirasida qiziqarli

savol-javob lar taxlab kelish

5 Bilim yurtining

tarbiyaviy ish rejasi bilan

bog’lanishi

6 Fanlararo va fan ichidagi

bog’lanish

Fan: Qishloq xo’jaligi gidrotexnika

melioratsiyasi;

Meliorativ tuproqshunoslik

7 O’qitishning texnik

vositalari, ko’rgazmali

qurol va qo’llanmalar

Mavzuga oid qiziqarli albomlar, plakatlar

tayyorlash, kompyuterdan foydalangan holda

8 Amaliy ishlab chiqarish

talimi bilan bog’lanishi

Amaliy ish

9 Uyga topshiriq Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish

texnikasi mavzusini o’qib kelish va boshqqa

adabiyotlardan foydalangan holda shu mavzu

yuzasidan kerakli ma’lumotlarni topib , o’qib

kelish

10 Ma’lumotlar va metodik

adabiyotlar va material

S.Abdullayev,X. Nomozov “Tuproq

melioratsiyasi”;

G’, Yo’ldoshev “Meliorativ

tuproqshunoslik”;

O. Ramazonov, O. Yusufbekov

“Tuproqshunoslik va dehqonchilik”

11

« Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi.» MAVZUSINI O’TISH

METODIKASI

Didaktikprinstiplarnio’quvjarayonida qo’llash

Didaktikata’limjarayoniningumumiy qonuniyatlarinio’rganuvchi qismidir.

Didaktikagrekcha so’zbo’lib, «Didayko» - o’qitish, «Didaskol» - o’qituvchidegan

so’zlardankelibchiqqan.

«Didaktika» ning so’zma-so’z tarjimasi ta’lim nazariyasini anglatadi. Ta’lim

nazariyasi ta’lim jarayonining tushunchasi va moҳiyatini, ta’lim qoidalarini, uslublari

ҳamda tashkiliy formalarini o’z ichiga oladi. didaktika o’z oldiga o’qitishning

o’quvchilarni ҳar tomonlama tarbiyalash maqsadlariga javob beruvchi umumiy

qonuniyatlarini bilim olish vazifasini qo’yadi. Ta’limning asosiy vazifasi yosh

avlodni ilmiy bilimlar, ko’nikma va malakalar tizimi bilan qurollantirishdan iborat.

Didaktikaning asosiy prinstiplaridan biri ta’limning ilmiy bo’lishlik

prinstipidir. Ilmiylik prinstipini o’quvchilarga o’rgatish uchun ilmiy jiҳatdan

asoslangan amalda sinab ko’rilgan ma’lumotlar berilishini talab etadi. Ularni tanlab

olishda fan va texnikaning eng yangi yutuqlari va kashfiyotlardan foydalanish kerak.

Ilmiy bilimlarni egallash jarayonida o’quvchilarda ilmiy dunyoqarash, tafakkur

rivojlanadi. Ҳar bir darsda o’qitiladigan o’quv materialining ilmiy mazmuni keng va

chuqur bo’lishi, o’quvchida nafaqat bilim, balki tafakkur ҳam ҳosil qilish ҳamda

o’quvchining ijodiy qobiliyatini shakllantirish kerak. Buning uchun esa o’qituvchi

o’z ilmiy saviyasini izchil ravishda olib borishi, zamonaviy pedagogik texnologiyalar,

kashfiyotlar va ilmiy yangiliklardan xabardor bo’lishi lozim. O’quvchilar

o’rganayotgan bilimlar albatta nazariy jiҳatdan tasdiqlangan va amalda sinalgan

bo’lishi kerak.

12

Didaktikaning asosiy prinstiplariga quyidagilar kiradi:

1. Ta’limningilmiybo’lishprinstipi;

2. Ta’lim tizimi izchil va engil bo’lish prinstipi;

3. Ta’limning tarbiyalovchilik xarakteriga egalik prinstipi;

4. Ta’limda nazariyaning amaliyot bilan boғliqlik prinstipi;

5. Ta’limda faollik va mustaqillik prinstipi;

6. Ta’limdako’rsatmalilikprinstipi;

7. Ta’lim jarayonida har qaysi o’quvchiga xos bo’lgan xususiyatni hisobga

olishlik prinsipi;

8. Ta’limda ilmiy bilim, ko’nikma va malakalarini puxtaligi;

Дидактик хатти-ҳаракатлар

Дидактик

хатти-харакатлар:

тайёрлаш -

ўтказиш -

хулоса чиқариш

Натижалар

қандай ўлчанади?

Ўқишни қандай

ташкиллаштириш керак?

Қандай шарт-шароитларда

ўқитилиши керак?

Қандай мазмунлар

ўргатилиши керак?

Ўқитувчилар

ким?

Ўқувчилар ким?

Қандай мақсадларга

эришилиши керак?

Қандай усулларёрдамида

ўқитилиши керак?

13

9. Ta’limda o’quvchiga mos bo’lishlik.

Hozirgi kunda ta’lim sistemasida o’qitish usullarining boy xazinasi to’plangan.

Biz ta’limda to’g’ri yo’l tanlar ekanmiz ko’zlagan natijaga komil ishonch va qisqa

yo’l bilan erisha olamiz.

3.2. Dars o’tishning tashkiliy shakllarini tanlash va asoslash

Ta’limning tashkil etish shakllari deganda dars o’tish joyi va uni o’tish tartibi,

o’quvchilar faoliyatining tavsiyanomasi va dars o’tish uchun ularning guruҳlarini

tashkil etish, dars o’tish davomida o’qituvchi va o’quvchi orasidagi aloqaning

moҳiyati tushuniladi.

Ta’lim berishni tashkil etish shakllari o’quv yurtining tarbiya vazifalari bilan

aniqlanadi va ta’lim berish mazmuniga, ҳamda o’quv usullariga boғliq bo’ladi.

Ҳozirgi kunda umumta’lim maktablari, akademik listey va kasb-ҳunar

kollejlarida sinf-dars shaklida ta’lim beriladi.

Dars deganda o’quv guruҳiga uyushgan, tayyorgarlik darajasi bir xil bo’lgan,

o’zgarmas o’quvchilar tarkibi bilan o’qituvchining mashғulot o’tishi tushuniladi.

Dars – akademik listey va kasb-ҳunar kollejlarida ta’limni tashkil etishning

asosiy shakli ҳisoblanadi. U qat’iy o’rnatilgan jadval bo’yicha ҳar xil fanlardan

darslarni almashishini va o’quvchilarning bir yo’la, guruҳ, yakka bo’lib ishlashida

ta’lim berishning ҳar xil usullarini o’z ichiga oladi. Ҳar bir dars o’quv jarayonining

bir qismini tashkil etadi. Shu bilan birga bilim, ko’nikma va malakalarni

o’zlashtirishda bir butun mantiqiy tamomlangan bosqichidir.

Didaktik maqsadlar bo’yicha quyidagi dars turlari mavjud:

▪ yangi o’quv materiallarini o’zlashtirish darslari;

▪ bilimni mustaҳkamlash darslari;

▪ sinash-tekshirish darslari;

▪ muammoli darslar;

▪ qaytarish-umumlashtirish darslari;

▪ bilimni takomillashtirish darslari;

14

▪ umumiy yoki oralash dars.

Dars turilarining tarkibiy qismlari quyidagicha:

I. Umumiy yoki aralash dars turi:

1. Tashkiliy qism;

2. Uy topshiriqlarini tekshirish;

3. O’quvchilar bilimini tekshirish;

4. Yangi o’quv materiallarini izoҳlash;

5. Yangi o’quv materiallarini mustaҳkamlash;

6. Uyga topshiriq;

7. Darsning tamom bo’lishi.

II. Bilimlarni mustaҳkamlash darslari:

1. Tashkiliy qism;

2. Uy topshiriqlarini tekshirish;

3. So’rash, o’quv materiallarini mustaҳkamlash;

4. Uyga topshiriq berish;

5. Darsning tamom bo’lishi;

III. Yangi o’quv materialini o’zlashtirish darslari:

1. Tashkiliy qism;

2. Yangi o’quv materiallarini izoҳlash (tushuntirish);

3. Yangi o’quv materiallarini mustaҳkamlash;


5. Darsning tamom bo’lishi;

IV. Sinash-tekshirish darslari:

1. Tashkiliy qism;

. O’qituvchi tomomnidan topshiriqni tushuntirish;

3. O’quvchilar savoliga javob berish;

4. O’quvchilarning topshiriqlarni bajarishi;

5. Bajarilgan topshiriqlarni bajarish;


15

7. Darsning tamom bo’lishi.

16

Nazariy dars o’tish metodikasi

Nazariy ta’lim

Bugungi kunda umumiy o’rta ta’lim maktablari ҳamda yangi turdagi o’quv

muassasalari faoliyatida o’qitishning noan’anaviy shakllarining asosiy sifatida

ma’ruzadan foydalanish borasida ҳarakat olib borilmoqda. Ma’ruza asosan ijtimoiy

fanlarni o’qitish jarayonida qo’llanilmoqda. Ma’ruza darslarini tashkil etish ancha

murakkab va ko’p meҳnat talab qiladigan ishdir. Ma’ruza darsi tajribali, yuksak

darajada pedagogik maҳoratga ega kishilar tomonidan tashkil etiladi. Ma’ruzada

faqat fan, o’quv predmeti asoslari borasidagi ma’lumotlar berib qolmasdan, balki

o’quvchilarni ijtimoiy-ғoyaviy jiҳatdan tarbiyalab borish talab etiladi. Ma’ruza

jarayonida asosiy e’tibor o’quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish

va faoliyat malakasini oshirishga qaratiladi.

Ma’ruzalar bir necha turlarga bo’linadi: ma’lumotnomali, muammoli,

ko’rsatmali,ikki kishilashib o’tadigan ma’ruza, oldindan kamchiliklari

rejalashtirilgan, matbuot-konferenstiyali.

Ma’lumotnomali ma’ruzalar to’ғrisida pedagogik adabiyotlar, ko’plab fikrlar

mavjud. Mutaxassis tayyorlash sifatini oshirishda ma’lumotnomali ma’ruzalarni

o’quv jarayoniga tadbiq etish kerakli natijalar beradi. Bunday ma’ruzalarda

talabaning bilish jarayoni izlanishli, ilmiy-tadqiqot faoliyatiga yaqinlashadi.

Ma’lumotnomali ma’ruzalar yordamida talabalarda nazariy bilimlarni

o’zlashtirish, tafakkurini rivojlantirish, pedagogika fanini bilishga qiziqishini va

mutaxassislikka bo’lgan kasbiy moyillikni shakllantirish mumkin.

Ma’lumotnomali ma’ruzada talabalar o’qituvchi bergan barcha

o’quvmaterialini o’sha ҳolda esda caqlashga ҳarakat qiladi.

Muammoli ma’ruzada o’qituvchi talabani o’quv jarayoniga jalb etishga

muammoli vaziyatlar, muammoli masalalar orqali erishadi. Bunda qanday bilimlar

o’zlashtirilishi vaqanday masalalarni echish lozimligi belgilanadi, so’ng uni echishga

kerakli, talaba uchun noaniq bilimlar izoҳlanadi. An’anaviy o’qitishda esa oldin

o’zlashtiriladigan bilimlar keltiriladi, keyin misollar va ularning echimlari beriladi.

Muammoli o’qitish jarayonida talabalar e’tiborini jalb qilish vaziyatlarining

komponentlari quyidagilardan iborat: bilish ob’ekti (ma’ruza matni), bilish sub’ekti

(talaba), sub’ektning ob’ekt bilan tafakkuriy o’zaro ҳarakatlari jarayoni va bu

ҳarakatlarning xususiyatlari.

Muammoli o’qitishda yangi bilim bo’lib o’qituvchi axboroti ҳisoblanadi.

Bunda u ma’ruzani shunday tashkil qiladiki, talabalarda yangi bilimlarni o’zlashtirish

bo’yicha savollar tuғiladi. Muammoli o’qitish jarayonida talaba va o’qituvchi

o’rtasidagi o’zaro aloqa dialog usulida olib borilishi maqsadga muvofidir,

17

shuningdek, ma’ruza jarayonida muammoli, ma’lumotnomali savollar qo’yilib

kerakli natijalarga erishish mumkin. Buesa pedagogika fanini o’qitishda

talabalarning bilish jarayonini faollashtirishga imkon beradi.

Ko’rsatmali ma’ruzani o’qituvchi didaktikaning ko’rgazmali tamoyil talablariga

javob bergan ҳolda tashkil etadi. Psixologik va pedagogik tadqiqotlar shuni

ko’rsatadiki, o’quv jarayoniga ko’rgazmali qo’llanmalardan foydalanish faqat

ko’rgazmalilikni qabul qilib olish va esda saqlashgagina emas, balki talabalarning

aqliy faoliyatini faollashtirishga, o’rganilayotgan voqelikning moҳiyatini chuqurroq

o’rganishga imkon beradi

18

TЕXNОLОGIK XARITA

O‘qituvchi tоmоnidan har bir darsni yaxlit hоlatda ko‘ra bilish va uni tasavvur

etish uchun bo‘lajak darc jarayonini lоyihalashtirib оlish kеrak. Bunda o‘qituvchi

uchun bo‘lajak darsni tеxnоlоgik xaritasini tuzib оlishi katta ahamiyatga egadir,

chunki darsning tеxnоlоgik xaritasi har bir mavzu, har bir dars uchun o‘qitilayotgan

prеdmеt, fanning xususiyatidan, talaba (yoki o‘quvchi)larning imkоniyati va

ehtiyojidan kеlib chiqqan hоlda tuziladi.

Tеxnоlоgik xaritani tuzish оsоn ish emas, chunki buning uchun o‘qituvchi

pеdagоgika, psixоlоgiya, xususiy mеtоdika, pеdagоgik va axbоrоt tеxnоlоgiyalardan

xabardоr bo‘lishi, shuningdеk, juda ko‘p uslub va usullarni bilishi kеrak. Har bir

darsning rang-barang, qiziqarli bo‘lishi avvaldan puxta o‘ylab tuzilgan darsning

lоyihalashtirilgan tеxnоlоgik xaritasiga bоg‘liq.

Darsning tеxnоlоgik xaritasini qay ko‘rinish (yoki shakl)da tuzish, bu

o‘qituvchining tajribasi, qo‘ygan maqsadi va ixtiyoriga bоg‘liq. Tеxnоlоgik xarita

qanday tuzilgan bo‘lmasin, unda dars jarayoni yaxlit hоlda aks etgan bo‘lishi hamda

aniq bеlgilangan maqsad, vazifa va kafоlatlangan natija, dars jarayonini tashkil

etishning tеxnоlоgiyasi to‘liq o‘z ifоdasini tоpgan bo‘lishi kеrak. Tеxnоlоgik

xaritaning tuzilishi o‘qituvchini darsni kеngaytirilgan kоnspеktini yozishdan xalоs

etadi, chunki bunday xaritada dars jarayonining hamda o‘qituvchi va talaba (yoki

o‘quvchi) faоliyatining barcha qirralari o‘z aksini tоpadi.

Bitiruv malakaviy ishimning mavzusi«Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi»

fanining 2.3. - «Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi»mavzusi

bo‘yicha o‘tkaziladigan darsning оldindan lоyihalashtirilgan tеxnоlоgik xaritasini

havоla qilamiz.

Tеxnоlоgik xarita

Mavzu Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi

Maqsad,

vazifalar

Maqsad:

O‘quvchilarga sug’orish haqida, sug’orish tizimi va

sug’orish haqida umumiy tushunchalar. O’zbekiston

Respublikasida sug’orish turlari haqida ma’lumotlar berish.

Sug’orish tizimida uning asosiy elementlari bilan tushuntirish

Vazifalar:

O’quvchilarga o’tilayotgan mavzu yuzasidan o’quvchilarni

jalb etish, shu mavzu yuzasidan ularning bilim va ko’nikmalarini

kengaytirish.

O‘quv

jarayonining

mazmuni

Sug’orish to’g’risida umumiy tushunchalar. Sug’oriladigan

yerlarda sug’orish ishlarini qanday amalga oshirish qo’llash.

Sug’orish texnikasining kelajakdagi istiqbollarini rivojlantirish.

O‘quv jarayonini Uslub: Ma’ruza,оg‘zaki bayon qilish, «Muammо» tеxnоlоgiyasi.

19

amalga оshirish

tеxnоlоgiyasi

SHakl:Suhbat-munоzara va jamоada ishlash.

Vоsita: O’quvchilarga qiziqarli tarqatma materiallar o’yinlar,

mavzuga oid proyektorlardan foydalanish

Usul: Sug’orish tarmoqlari va sug’orish usullari to’g’risida

vedioroliklar

Nazоrat: Yozma nazоrat, o‘z-o‘zini nazоrat qilish.

Bahоlash:Rag‘batlantirish, 5 balli tizim asоsida bahоlash.

Kutiladigan

natijalar

O‘qituvchi:

Yangi mavzuni dars vaqti berilgan muddatgacha

o’quvchilarga qisqa vaqt mobaynida o’zlashtirishga imkon

darajasida tushuntirib berish. Talabalarga ekinlarni qaysi

sug’orish usulidan foydalanishni va qanday amalga oshirishni

taskil etish.

Talaba (yoki o’quvchi)

Yangi o’tilgan mavzu yuzasidan yangi bilimlarni egallaydi.

O’quvchilar o’zlari egallagan, fikrlagan darajada muammoli

vaziyatdan kelib chiqishi va o’quvchilar tomonidanberilgan

savollarga javob berishi bilan mavzuni o’rganadi.

Kеlgusi rеjalar

(tahlil,

o‘zgarishlar)

O‘qituvchi:

Yangi o’tiladigan mavzu yuzasidan o’quvchilarga tarqatma

materiallardan foydalanish, undan o’quvchilarni qanday darajada

darsga qiziqishlarini uyg’oyish va ularni kichik guruhlarga

bo’lib, o’quvchilarga qiziqarli bo’lishi uchun dars jarayonida bu

mavzuni qanday o’zlashtirilganini bilish

Talaba (yoki o‘quvchi):

Ta’lim beruvchi tomonidan berilgan yangi mavzuni

talabalar boshqa adabiyotlardan foydalanib mavzu doirasidan

mustaqil ishlashga o’rganadi. O’z fikrlash doirasini

kengaytirishga imkon bo’ladi va o’quvchilar o’zi topgan

mavzu yuzasidan ma’lumotlarni o’rganadi.

O‘qituvchi o‘qitayotgan fanining har bir mavzusi, har bir dars mashg‘ulоti

bo‘yicha tuzgan tеxnоlоgik xaritasi, unga fan (yoki prеdmеt)ni yaxlit hоlda tasavvur

etib yondashishga, tushunishiga (bir sеmеstr, bir o‘quv yili bo‘yicha), yaxlit o‘quv

jarayonining bоshlanishi, maqsadidan tоrtib, erishiladigan natijasini ko‘ra оlishiga

yordam bеradi. Ayniqsa, tеxnоlоgik xaritaning talaba (yoki o‘quvchi)larning

imkоniyati va ehtiyojidan kеlib chiqqan hоlda tuzilishi, uni shaxs sifatida ta’limning

markaziga оlib chiqishga va bu bilan o‘qitishning samaradоrligini оshirishga

imkоniyat bеradi.

20

O‘quv jarayonida talaba (yoki o‘quvchi)larga shaxs sifatida qaralishi, turli

pеdagоgik tеxnоlоgiyalar hamda zamоnaviy uslublarning qo‘llanilishi, talaba

(yoki o‘quvchi)larni mustaqil, erkin fikrlashga, izlanishga, har bir masalaga ijоdiy

yondashish, mas’uliyatni his qilish, ilmiy tadqiqоt ishlarini оlib bоrish, tahlil qilish,

ilmiy adabiyotlardan unumli fоydalanishga, eng asоsiysi, o‘qishga, fanga va o‘zi

tanlagan kasbiga bo‘lgan qiziqishlarini, shuningdеk pеdagоgga nisbatan hurmatini

kuchaytiradi.

Ta’lim-tarbiya jarayonlarida yangi pеdagоgik tеxnоlоgiyalarni qo‘llashda

o‘tmish allоmalarimizning g‘оya va qarashlaridan fоydalanish talaba (yoki

o‘quvchi)larni o‘qitish va tarbiyalashni yanada samarali bo‘lishini ta’minlaydi.

Bunday natijaga erishish o‘quv jarayonida innоvatsiоn va axbоrоt

tеxnоlоgiyalarni qo‘llashni taqоzо etadi. Tеxnоlоgiyalar juda xilma-xildir. Biz ulardan

ba’zilarini tashkil etish va ularni o‘tkazish tartibi haqida to‘xtalamiz. Talaba (yoki

o‘quvchi)larda mantiqiy, aqliy, ijоdiy, tanqidiy, mustaqil fikrlashni shakllantirishga,

qоbiliyatlarini rivоjlantirishga, raqоbatbardоsh, yеtuk mutaxassis bo‘lishlariga hamda

mutaxassisga kеrakli bo‘lgan kasbiy fazilatlarni tarbiyalashga yordam bеradigan

tavsiyalar bеramiz.

Kеltirilgan tavsiyalardan fоydalanuvchilar o‘quv jarayonini tashkil etish uchun

havоla etilgan tеxnоlоgiyalarni xuddi shu tartibda o‘tkazishlari shart emas. Har qaysi

o‘qituvchi bu tеxnоlоgiyalar asоsida ularning umumiy shaklini оlgan hоlda o‘zlarining

dars tеxnоlоgiyalarini yaratishlari, bеrilgan tеxnоlоgiyalarni to‘liq yoki ularning

ba’zi bir bоsqichlari, elеmеntlarini ishlatishlari mumkin.

21

Dars rеjasi

Fan: Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi

Mavzu: Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi.

Darsning maqsadi: O’quvchilarga sug’oriladigan yerlar va ekin turiga mos

sug’orish tizimlari, sug’orish usullari haqida umumiy

ma’lumotlar. Respublikamizda sug’orish turlarining

qo’llanilishi, sug’orish me’yori va uning talablari haqida

tanishtirish.

Tarbiyaviy maqsadi: Ta’lim oluvchilarga sug’orish tarmoqlari, sug’orish usullari

tarmoqlarining afzalliklari haqida ma/lumot berish.

Sug’orish tizimlaridan foydalanish vaqtida sug’orish

usullarini qay tarzda foydalanishni tushuntirish.

Rivоjlantirish maqsadi:. Ta’lim oluvchilarga sug’orish tartiboti, qaysi sugo’rish

turidan qanday ekinlarni sug’orish haqida chuqur bilimlarini

o’rganish va o’tilayotgan mavzu doirasidan amaliy

laboratoriya mashg’ulotlarini chuqur bajarishga undash.

Darsning turi: Yangi bilimlarni o‘rganish.

O‘qitish mеtоdi: оg‘zaki, ko‘rgazmali.

Ajratilgan vaqt: 2 sоat.

Dars o‘tish jоyi: Ma’ruza xоnasi

Dars jixоzlari: Plakat: Tomchilatib sug’orish usulining rasmlari va uning

qanday ijobiy tomonlari haqida.

Vidiоfilьmlar: Tomchilatib sug’orish turi haqida umumiy

ma’lumot to’g’risidagi vedioroliklar

Asоsiy masalalar

1. Tuproq unumdorligining kategoriyalarga nimalar kiradi?

2. Sug’orish melioratsiyasining quyidagi turlari mavjud, bular qaysilar?

3. O’simlik rivojlanishida sug’orishning tashqi muhitga ta”siri qanday?

4. Sug’orish usullari haqida umumiy ma’lumot bering.

Adabiyotlar

1. S. Abdullayev, X.Nomozov “Tuproq melioratsiyasi” O’qituvchi nashrioti

2. A.Mirzaеv. «Sug‘оrish va sug’orish usullar mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyot

Tоshkеnt. 1979 y.

3. Raximbоеv F, X. Shukurulayеv “Qishlоq xo‘jaligida gidrotexnika melioratsiyasi”

Tоshkеnt. “Mеhnat” 1996 yil.

4. Shukurlaеv X.I, Mamataliеv A.B, SHukurlaеva R.T. «Yerlar rеkulьtivatsiyasi va

muhоfazasi» Tоshkеnt.

22

Mavzu matni

Mavzu: Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi

Rеja:

1. Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish haqida umumiy tushuncha.

2. Sholini sug’orish usuli haqida.

3. Asosiy sug’orish usullari haqida ma’lumot.

Hozirgi vaqtda vaqtda sug’orishning uch xil usuli- egatlab, yomg’irlatib va tuproq

ostida sug’orish usullari mavjud .Egatlab sug’orishda suv salfetkalar, naychalar-

sifonlar , qalqonchalar, quvurlar hamda ППА-165, ПТ-250 kabi mashinalar

yordamida tarqaladi. Yomg’irlatib sug’orishda ДДА-100, DSHK-64, “Voljanka” va

boshqa xil agregatlar vositasida suv yomg’irlatiladi. Yomg’ir ustidagi suv tuproqni,

havoni, yer yuza qavatini namlaydi, shuningdek’ o’simliklarning yer ustki qismlarini

yuvadi. Tuproq ostidan sug’orilganda 40-50 sm chuqurlikka joylashgan teshikli

quvurlar orqali yerning haydov osti qatlamiga suv beriladi.

Egatlab sug’orish- paxtakor xo’jaliklarda hozirgacha eng ko’p tarqalgan usul

hisoblanadi. Tuproq ostidan sug’orish usuli sinovlaridan o’tkazilib, kamchiliklari

tugatilmoqda. Suvdan ratsional foydalanish masalasi shubhasiz, muayyan qiziqish

tug’diradi, lekin bunda suv bevosita o’simlik ildizlariga yyetkaziladi.

Har qanday usulda sug’orilganda ham suv keltirish va tarash sug’orish texnikasi

mavjud.

Sug’oriladigan uchastkaning relyefi va nishabligiga, sizot suvlar sathining

chuqurligi, tuproqning mexanik tarkibi va suv o’tkazuvchanligiga qarab sug’orish

texnikasi tanlanadi

Yerlar suv o’tkazuvchanligi bo’yicha 3 ta fuppaga bo’linadi:

1. Yuqori darajada suv o’tkazuvchanlik- qumli, qumloqtuproqlar, ostida

shag’al yoki qum qatlamli yotqiziqlari bor yerlar.;

2. O’rtacha suv o’tuproqlaekazuvchan- yengil qumoq, o’rtacha qumoq

tuproqlar;

3. Sust o’tkazuvchan- og’ir qumoq, sog’, shuningdek qavatli tuproqlar.

Sug’ori;adigan maydonlarda har tomonlama o’simliklar uchun kerakli

bo’lgan iqlim va agrotexnik sharoitlar bilan birga, o’z navbatida

tuproqning ozuqa va issiqlik va tuz rejimini, katta ta’sir qiluvchi suv

rejimini o’rganishga hisob ga olish va oldindan prognoz qilish muhim

ahamiyat kasb etadi.

Bu ko’rsatgich sug’orish rejimi va texnikasi orqali belgilangan agrotexnika

vositasida dalalarga beriladigan suv miqdorini to’g’ri boshqariladigan

sug’orish shaxobchalari orqaliamalga oshiriladi . chunki suv beriladigan

paytda qishloq xo’jalik mashinalari yuritish uchun xalaqit bermaslik,

yerlardan foydalanish koeffisiyentini pasaytirmaslik maqsadida

vaqtinchalik ariqlar qazish, yetishtiradigan paytda kerak bo’lsa, ko’mib

tashlash yoki harakatlanuvchi quvurlar yordamida (masalan, maxsus

23

agregatlar yordamida tomchilatib yoki tuproqlarning aktiv qismiga

quvurlar yotqizish bo’yicha) amalga oshirish mumkin.

Boshqariladigan xo’jaliklararo sug’orish shaxobchalari o’z ichiga

vaqtinchaliksug’orish ariqlari va jo’yaklarning umumiy yig’ingdisini olib,

u dalalarga suvni bir xilda taqsimlash vazifasini bajaradi. Bu o’z o’rnida

o’simliklarga kerakli bo’lgan namlikni yetkazib berish bilanbirgalikda

tuproq suv rejimini to’g’ri taskil etish, va boshqa agrotexnik tadbirlarga

tayangan holda o’simliklardan yuqori hosil olish va tuproq , unumdorligini

oshirish imkonini beradi.

Bu tadbirlarni hammasi suvdan yuqori koeffisiyentda foydalanish,

boshqariladigan sug’orish shaxobchalarini qurish, yuqori agrotexnikaga

tayangan holda dalalarda sug’orish usullarini barpo etishdan iboratdir

Sug’oriladigan maydonlarda sug’orish usuli 3 qismga bo’linadi:

Birinchi usul-sug’orish suvlarini yerning ustki qismida bo’linishi, bunda

suv tuproqning ustki qismida singadi.

Ikkinchi usul- maxsus aparaatlar va agregatlar yordamida tomchilatib

sug’orish usulida sug’rish. Bu usul bilan tuproqning yuxza qatlami bilan

o’simliklarning yerning ustki qismidagisi ham namlanadi.

Uchunchi usul- yerning ostki qismidan sug’orish. Bunda tuproqning aktiv

qismiga masus quvurlar o’tkazishyo’li bilan sug’oriladi, bu usul asosan

tuproqning so’rish kuchiga asoslanadi.

Tuproq ustidan sug’orish

Bu usul bilan sug’oriladigan dala maydonini yoppasiga suv bosadi va

suv yerga tikkasiga singadi. Jo’yak yoki egat olib sug’orilganda esa suv tuproqqa

asosan yon tomomlardan singadi. Sug’orish usullari ekinlarning turlariga qarab

tanlanadi.

Sholini sug’orishda va tuproqlarning sho’rini yuvishda asosan bostirib sug’orish

usulidan foydaniladi. Beda va donli ekinlar esa taxtlarga bo’linib sug’oriladi. Poliz

ekinlari jo’yaklar olib sug’oriladi. G’o’za , lavlagi, tok, makkajo’xorilar, va shunga

o’shash ko’pchilik ekinlar egatlar jo’yak olib sug’oriladi.

Suvdan samarali foydalanishda hamda sug’orish sistemasida normal ekspuatatsiya

qo’llashda sug’orish texnikasi katta ahamiyatga ega.

Jo’yak olib sug’orish

Relyefi noqulay, nishabi katta yerlar, asosan jo’yak olib sug’oriladi. Jo’yaklar ikki

xil: ya’ni taroq shaklida va aylanmaaylanma jo’yak olib, (ilon izi) shaklida qiloib

olinadi.

Nishabi juda katta yerlar esa, aylanma jo’yak olib, ekin ekiladi, chunki bu usulda suv

yo’li uzayib, yerning nishabi sun’iy ravishda kamayadi va suv jo’yaklarda sekin

oqadi va tuproqning ustki unundor qismi yuvilib ketmaydi. Jo’yaklarning uzunligini

10-30 m, chuqurligi 0,30-0,45 m va oqayotgan suvning ko’ndalang kesimi 0,60-0,12

24

m, pushtalarning eni esa 0.90-1.40 m bo’lmog’i kerak.

Jo’yak olib sug’orishning o’ziga xos kamchilik va afzallik tomomlari mavjud.

Kamchiliklari: dehqonchilik ishlarini mexanizatsiyalash juda ham qiyin, yoki

mexanizatsiyalashtirib bo’lmaydi, jo’yak olish uchun ko’p mehnat sarflanadi.

Afzalliklari: Qiya tomomlarda jo’yak olinsa, yer suvni yuvib ketmaydi. Suv tuproqqa

yon tomondan shimilishi sababli haydalma qatlam bosilib zichlanmaydi va nihoyat,

ekiladigan ekinlar jo’yak pushtalarida yetishtiriladi.

Egat olib sug’orish

Egat olib sug’orish-bu oqar suv bilan sug’orishning eng mukammal progressive

usulidir. Bundan tashqari, bu usul mexanizatsiyadan to’la foydalanish imkonini

beradi.

Egat olib sug’orilganda tuproq strukturasi buzilmaydi, tupropq bir tekis namlanadi,

tuproq haydalma qatlami sug’orilgandan keyin zichlanmaydi va qatqaloq paydo

bo’lmaydi. Natijada o’simliklarning havo, issiqlik va oziqlanish rejimi yaxshilanadi:

bundan tashqari har qanday relyefli yerlarni egat olib sug’orish mumkin, bunda suv

tejab sarflanadi, natijada sug’oriladigan yerning zaxlanish va sho’rlanish xavfi

bartaraf qilinadi.

Egatlarni ikki xil usulda qazish mumkin: ochiq va berk.

Ochiq egatlar nishabi 0.001-0.01yoki undan qiyaroq yerlardan olinadi, agar nishabi

0.002-0.003 bo’lsa, egat olib sug’orish yanada yaxshiroq natija beradi.

Berk egatlar nishabi 0.001-0.005 va undan ham kichik bo’lgan yerlar olinadi. Berk

egatlarga qo’yiladigan suv sarfi 1-2 l/sek bo’ladi. Shunda egatlarning bo’yi 40 m dan

100 m gacha bo’ladi.

Egatlarda suvning oqish tezligisug’oriladigan yerning relyefiga va uning

qaybdarajada tekislanganligiga bog’liq, tuproqning mexanik tarkibi yengil va

mikrorelyefli murakkab bo’lgan yerlarda egatlar qisqaroq olinadi. Yaxshi tekislangan

yerlarda egat 400-600 m uzunlikda va undan uzunroq olinishi mumkin.

Sholini sug’orish rejimi

Sholi sersohil donlin o’simlik hisoblanib, yer sharining yarmidan ko’p aholining eng

25

keng iste’mol qilinadigan oziq-ovqati hisoblanadi.

Sholi asosan tropik va subtropik iqlimli mamlakatlarda o’stiriladi va bunday

sharoitda sholidan 2-4 marotaba hosil olinadi. Sholini butun vegetatsiya davri deyarli

suvda o’shiga qaramasdan, u issiq sezuvchi o’simlik hisoblanadi. Shunga binoan yoz

oylarining umumiy temperature yig’indisi 2000 gradus C dan oshsa, o’simlik yaxshi

rivojlanadi. Sholini sug’orish rejimi doimiy suv ostida va tez-tez bostirib sug’orish

bilan olib boriladi, shulardan eng ko’p qo’llaniladigani bostirib sug’orishdir.

Doimiy bostirib sug’orish

Sho’rlangan va ifloslangan yerlarda qo’llanilib, zaharli tuzlarni miqdori 2% dan

oshsa, va filtiratsiya koeffisiyenti 0.5 sm/sut da kichik bo’lsa, bu rejim yaxshi effect

berishi mumkin., lekin o’simlikning unib chiqishi siyraklashadi. Shuning uchcun

qisqartirilgan sug’orish rejimi qo’llansa yaxshiroq bo’ladi.

Sholini sug’orish sistemasida sug’oriladigan kartalarga uzunasiga 400 dan 1500 m ga,

eni esa 150-250 m qilib olinadi va chor atrofiga marzalar qurilib, gektarga bo’linadi.

Cheklarni maydoni 0.24-4 ga dan oshishi kerak emas. Bundan tashqari marzalar

shunday qurilishi kerakki, u qishloq xo’jalik mashinalariga halaqit permasligi kerak

hamda bir vaqtning o’zida sug’oriladigan suv bir necha cheklarga bir vaqtning o’zida

beriladi, chunki bu chiqindi suvni bir vaqtda chiqishini ta’minlaydi.

Bizning sholi yetishtiriladigan rayonlarimiz yaxshilab tekislanadihamda urug’I ekilib

olinadi. Sholi suv va issiqlikni ko’p talab qilinganligi uchun butun vegetatsiya davri

davomida 10-15 sm bsuv qatlami ichida o’sadi.

Yog’dirib sug’orish usuli

Yog’dirib sug’orish usuli- deb uskunalar yordamida o’simliklar va tuproqning

ustidan sun’iy sug’orishga aytiladi.

Bu usul bilan sug’orilganda, bir vaqtning o’zida ham o’simlik bargi tanasi orqali

namlantirisa, ikkinchidan, tuproqqa kerakli bo’lgan namlikka yetkazib berish

mumkin. Chunki keyingi vaqtda Respublikada sug’orish ishlari bir muncha orqada

qolmoqda va sug’orish tannarxi ancha qimmatga tushmoqda. Misol uchun bir gektar

yerdagi g’o’zani sug’orish uchun 10 va undan ortiq mehnat kuni sarf bo’lmoqda.

26

Ma’lum normada sug’orish ancha qiyindir. Shuning uchun yog’dirib sug’orish usuli

bir muncha afzalliklari bor.

1. Tomchilatib sug’orish natijasida tuproqning haydalma qatlamigina emas, balki

o’simlik atrofidagi tuproq qatlamida (ya’ni mikroiqlim hosil bo’ladi).

2. Bu usul bilan sug’orilganda, yer mavsumiy sug’rish normalarida 30-40%

kamayishi bilan birga, ekindan yuqori hosil olishga imkon yaratiladi.

3. Sizot suvlari yer yuzasiga yaqin joylashgan yerlarda suvda oson eriydigan

tuzlar sizot suvi bilan birga yer yuzasiga chiqmaydi.

4. O’qariq va sug’orish sug’orish egatlari olishga hojat qolmaydi, yer tekislash

ishlarining hajmi bir muncha kamayadi va past balandli bo’lgan yerlarni ham

osongina sug’orib olish mumkin.

5. Tuproq zichlanmaydi, ya’ni cho’kmaydi.

6. Doimiy sug’orish kanallari o’rniga har xil hajmdagi trubalar ishlatish yo’li

bilan sug’orish shoxobchalarining hajmini kamaytirish mumkin.

7. Sug’orishda chuqur oqadigan kanallarning oqadigan suvlaridan osongina

foydalanish mumkin.

8. Yog’dirib sug’orish paxtadan va boshqa qishloq xo’jalik ekinlaridan olinadigan

hosil bir muncha ortadi, chunki bunday yerlar usul bilan sug’orilganda,

tuproqlarda ketadigan nitrofikatsiya protsessi ortadi va o’simliklarni ozuqa

elementlari bilan ta’minlash metodi uzayadi.

9. Sug’orishda ketadigan suv taxminan 50% gacha kamayadi, sug’orish normasi

esa 200-600 m/ga boradi.

Olingan bilimlarni tеkshirish va mustahkamlash uchun savоllar.

1. Tuproq unumdorligining kategoriyalarga nimalar kiradi?

2. Sug’orish melioratsiyasining quyidagi turlari mavjud, bular qaysilar?

3. O’simlik rivojlanishida sug’orishning tashqi muhitga ta”siri qanday?

4. Sug’orish usullari haqida umumiy ma’lumot bering.

Adabiyotlar

1. S. Abdullayev, X.Nomozov “Tuproq melioratsiyasi” O’qituvchi nashrioti

2. A.Mirzaеv. «Sug‘оrish va sug’orish usullar mеliоratsiyasi» O‘qituvchi

nashriyot Tоshkеnt. 1979 y.

27

3. Raximbоеv F, X. Shukurulayеv “Qishlоq xo‘jaligida gidrotexnika

melioratsiyasi” Tоshkеnt. “Mеhnat” 1996 yil.

4. Shukurlaеv X.I, Mamataliеv A.B, SHukurlaеva R.T. «Yerlar

rеkulьtivatsiyasi va muhоfazasi» Tоshkеnt.

28

MASHG’ULOT JARAYONIDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNI

QO’LLASH

Pedagogik texnologiyaning tamoyillari va elementlari

Ilg’or ijodkor pedagoglar tomonidan an’anaviy ta’lim texnologiyasidagi

kamchiliklarga javob topish, samarali uslublarini takomillashtirish, o’quvchining

aqliy mexnatinI amalga oshiris usullarini izlashlari natijasida o’ziga xos ta’lim usuli

vositalari yaratildiki, buning oqibatida yangicha pedagogic fikrlash . Ana shu

izlanishlar zamirida yangi pedagogik texnologiyaga asos slogan pedagogic

texnologiyalar yaratila boshlandi. Qo’llaniladigan pedagogik texnologiyalarni bir

tizimga solish, unga maqsadli yo’nalish berish ta’limni amalga oshirishdagi shakl va

mazmun yaxlitligini ta’minlagan xoldako’tilishi zarur natijani olishni belgilaydi.

Ta’limga testlarning joriy etilishi, diagnoz va diagnostik taxlilning kiritilishi,

monitoring nazoratining yuritilishi va nazorat turlarida o’quvchilarning ishlashi va

nixoyat noan’anaviy dars shakllarining vujudga kelishi o’quv jarayon ilagch

an’anaviy ta’lim o’rniga vujudga kelgan yangi pedagogik texnologiyalar bo’lib, ular

yangicha fikrlash tizimidagi ta’limga o’tishini taqozo etadi.

Biz ta’lim samaradorligini oshiruvchi omillarni to’xtovsiz taxlil qilish,

mutaxassislarning uzluksiz malakasini oshirish hamda qo’yiladigan uslublarning

nechog’lik mosligiga to’g’ri baxo berish tamoyillarni belgilashimiz va ta’limning

olinishi zarur bo’lgan natijasini ifodalay olishimizga ko’rsatadigan yo’l hisoblanadi.

Ta’limning amalga oshirish jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni

kiritish quyidagilarga asoslanadi:

Talim jarayonida ishtirok etuvchi o’quvchi shaxsi ustivorligini ta’minlash;

ta’lim maqsadining natijaga erishuvini amalga oshirish

ta’lim jarayoni boshqariluvchi jarayon ekanligidan ;

ta’lim mazmunini ta’minlovchi vosita, usul shakllari texnologiyasini yagona

bir tizimga keltirish.

Muammoli ta’lim jarayonida ta’lim beruvchigan qo’yiladigan talablar

Kasb-hunar kollejlarida maxsus fanlarni o’rgatish jarayonida foydalaniladigan

29

muammoli o’qitish metodikasi o’z ichiga quyidagi beshta bosqichni oladi. Ular

quyidagilar:

muammoli vaziyatni anglash;

vaziyatni taxlil etish asosida muammoni ifodalash;

muammoni yechish usulini izlash;

farazni isbot qilish;

muammoli masalaning yechimini to’g’riligini tekshirish.

Maxsus fanlarni o’qitishni tashkil etishda barcha o’quv faoliyat kollej o’qituvchisi

tomonidan muammoli vaziyatni rejali va ketma-ket qo’yish va ularni o’quvchilar

tomonidan o’quv xarakatlar orqali yechishdan iborat bo’lishi mumkin. Muammoli

ta’lim bu-o’quvchiga beriladigan bilimning qaysi qismini qanday yo’l bilan berish

muammosini samarali hal qilishga qaratilgan o’qituvchi faoliyatidir. Muammoli

ta’lim darsda bir vaqtning o’zida o’qituvchi va o’quvchilarning xamkorliklari

xarakati bo’lib o’quvchi shaxsidagi muxim belgi – ijodiy fikrlash qobiliyatini

rivojlantiradi. Darsda o’rganiladigan mazmunning murakkab qismini o’zlashtirishda

o’qituvchining faoliyati qanday bo’lsa, o’quvchi faoliyatini ham shu darajaga

yetkazish muammoli ta’limning asosiy maqsadidir. Muammoli ta’lim-

o’quvchilarning erkin fikrlashlariga, o’zining fikrini erkin bayon qila olishlariga va

fikrlarini yanada rivojlantirishlariga ta’sir etishdir. Bunda o’quvchi diqqat bilan

tinglashi, mustaqil fikrlashi. Taxlil qilishi, ko’pchilik bo’lib muxokama qilishi va

to’plangan fikrni bayon qila olishi kerak.

30

‘’Insert ‘’jadvali mustaqil

o’qish vaqtida olgan

malumotlarni eshitgan

maruzalarni tizimlashtirishni

taminlaydi ;olingan

ma’lumotlarni

tasdiqlash,aniqlash,chetga

chiqish kuzatish .Avval

o’zlashtirilgan ma’lumotlarni

bog’lash qobiliyatini

shakllantirishga yordam

beradi.

Insert jadvali

Grafik tashkil etuvchisining turi

ahamiyati va xusussiyatlari

Insert jadvalini to’ldirish qoidasi bilan

tanishadilar

O’quv faoliyatini tashkillashtirishning

jarayonli tuzilmasi

O’qitish jarayonida olingan ma’lumotlarni

alohida o’zlari tizimlashtiradilar jadval

ustunlariga kiritadilar matnda belgilangan

quyidagi belgilarga muvofiq.

‘’V’’-men bilgan ma’lumotlarga mos.

‘’ –‘’men bilgan ma’lumotlarga zid.

‘’+’’men uchun yangi ma’lumot

‘’?’’men uchun tushunarsiz

31

V

+

-

?

Tomchilatib va

yomg’irlatib

sug’orish

haqidagi

ma’lumotlarga

Dala yuzi bo’ylab ya’ni

yaxlit sug’orish

Gullash- ko’sak tugish

davrida sug’orish

Vegetatsiya

davridan

boshqa

paytlarda

Ega bo’lishi

Tuproq ostidan

maxsus trubalar

yordamida

sug’orish

Suvni kichik bosim

bilan yaqinga otib

yuborish

Bu sug’orishda

tabaqalashtirish, har bir

uchastkaninig muayyan

sharoitlari hisobga

olinishi kerak

Sug’orish

Sahro

zonasida

kuzgi

shudgor

yerlarni

sug’orish

B.B.B jadvali

B.B.B jadvali –

Bilaman/ Bilishni

xoxlayman/Bilib

oldim.Mavzu matn

,o’lim bo’yocha

izlanuvchanlikni olib

boorish imkonini

beradi.Tizimli

fikrlash,tuzilmaga

keltirish,tahlil qilish

ko’nikmalarni

rivojlantiradi.

Jadvalni tuzish qoidasi bilan

jadvalni tuzish qoidasi bilan

tanishadilar.Alohida kichik

guruhlarda jadvalni

rasmiylashtiradilar

‘’Mavzu bo’yoch nimalarni bilasiz ‘’va

Nimani bilishni xoxlaysiz’’degan javob

beradilar.Jadvalning 1va 2-bo’limlarini

to’ldiradilar

Mavzuni tinglaydilar mustaqil

o’qiydilar

Mustaqil kichik guruhlarda

32

T/R Bilaman Bilishni xoxlayman Bilib oldim.

1

Tuproq ostidan sug’orish

ning chuqurligi 45-50

smda bo’lishi kerak

G’o’zani sug’orishning

iqlim zonalari haqida

Ekin maydonlarida egat

olinmaydi

2

Yer tekis ishlari

kamayadi

Muvaqqat shoxobchalar

qurilmaydi

Necha xil sug’orish turi

O’zbekiston

Respublikasida joriy

etilgani haqida

Yerni chiqindi suvlar

bilan sug’orishda

sanitariya qoidalari

buzilmaydi

3

Begona O’tlar va

o’simlik zararkunandalari

rivojlana olmaydi

Sug’orish ishi

avtomatlashtirilganligidan

qaysi sug’orishda kam

mehnat sarflanadi

Tomchilatib Sug’orish

sistemasi tog’li

hududlardaishlatilishi

Savollar

1.Yog’dirib sug’orish usuli qanday amalga oshiriladi?

2. Yog’dirib sug’orish usulining afzalliklari sanab o’ting.

3.Melioratsiya sohasida qaysi sug’orish turi ko’p qo’llaniladi?

4. Asosiy sug’orish usullarini sanab o’ting?

5.Egat va jo’yak olib sug’orish haqida ma’lumot bering

33

34

LABORATORIYA-AMALIY MASHG’ULOT O’TISH METODIKASI

O’quv amaliyotlari- bitta umumkasbiy yoki kasbiy fandagi nazariy bilimlarni

amaliy mustaxkamlash, ish usullari va operastiyalarini amaliy bajarib urganish

buyicha kunikma xamda malakalarni shakllantirish maksadida dastur asosida, ta’lim

beruvchi nazorati ostida o’quv usta va laboratoriyalarida, poligonlarda amalga

oshiriladi.

BU amaliyot muxandis-pedagoglar nazorati ostida ma’lum bir tartibda va

didaktik maksadli mashklar tizimini amalga oshirish orkali bajariladi. Amaliy ta’lim

mazmuni shu amaliyot uchun nazariy asos buluvchi fanlar mazmunidan xamda

malakali kichik mutaxassis ish o’rni malaka tavsifidan kelib chikib belgilanadi.

Amaliyotlarni ilmiy asosda tashkill ashtirishining birinchi sharti- unga asos

buluvchi ukuv fanlarini uzlashtirishdir. Shuning uchun «oldii nazariya, sung

amaliyot» koidasiga amal kilish maksadga muvofikdir. Amaliy mashgulotlarni ilmiy

asosda tashkillashtirISHNING IKKINCHI sharti-ixtisoslik buyicha laboratoriya va

amaliy mashgulotlar davrida olingan boshlangich kunikmalardir.

O’quv amaliyoti mashgulotlari quyidagi boskichlarda o’tkaziladi:

Tashkiliy qism

Kirish yo'l-yo'riqi

ijobiy yo'l-yo'riq

yakuniy yo'l-yo'riq

o’quv amaliyoti mashgulotlarning umumiy qabul etilgan ketma-

ketligi tanlangan metodga bog’likdir.Ushbu ta’lim metodlari asosan amaliy

qobiliyatlar va ko’nikmalarni o’zlashtirishga qaratilgan va bunda taalluqli nazariy

bilimlarni mujassam etgan bo’ladi.O’quv amaliyoti mashg’ulotlari mazkur metodlar

tizimidagi turli boskichlarga asoslanib amalga oshiriladi.

35

Labaratоriya amaliy mashg‘ulоt rеjasi.

4-Amaliy mashғulot

Egat olib suғorish texnik elementlarini ҳisoblash.

Yomғir yoғdirib suғorish texnik elementlarini aniqlash.

Mashg‘ulоt maqsadi: - Bilimlar berish jarayonida o’quvchilarga sug’orish

suvining sifati va ularning qo’llanilish sohalari to’g’risida o’rganish.

Tarbiyaviy maqsadi:- O’quvchilarning darsga qatnashgan faoliyatini tahlil

qilish, o’rganish.

Rivojlantirish maqsadi:- Sug’orish texnikasi haqida aniq ma’lumotlarni

Ajratilgan vaqt: -2 soat

O’tkazish joyi: -amaliy mashg’ulot xonasi.

O’qitish metodikasi: - og’zaki, ko’rgazmali, amaliy.

Ish joyini jihozlash: -berilgan amaliy mashg’ulot mavzusini bajarishda kerak

bo’lgan asboblar, mavzuga oid hisobot nusxasi, bajarilayotgan amaliy mashg’ulot

topshirig’ining mazmuni, yo’riqnomali texnologik xarita.

Ishning mazmuni va bajarish tartibi:

Ekinlarni sug’orish vaqti, sug’orish me’yori, sug’orish soni, aniqlash.

Sug’orish normasini, sug’orish muddatlari, sug’orish suvini tashkil etish to’g’risida

ma’lumotlarini berish.

Amaliy mashg’ulot bo’yicha hisobot

1. Taxtalatib (pollarga) bo’lib sug’orish usulini qo’llash bo’yicha hisobot.

2. Egat olib sug’orish usulini qo’llash bo’yicha hisobot.

Adabiyotlar

1.Hamidov M.X Shukrullayev X.I “Qishloq xo’jalik gidrotexnika melioratsiyasi’

Sharq nashriyoti Toshkent-2009

2.X.A .Ahmedov “Sug’orish melioratsiyasi” O’qituvchi nashriyoti Toshkent

1975-yil

3.Tabiiy sharoitlarni yaxshilash Maruza matni

4.A.Mirzayev “Sug’orish va zax qochirish melioratsiyasi’ O’qituvchi nashriyoti

Toshkent 1979-yil

5.Internet saydlari

36

Amaliy mashg’ulot mazmuni

Mavzu: Egat olib sug’orish texnik elementlarini ҳisoblash.

Yomg’ir yog’dirib sug’orish texnik elementlarini aniqlash.

Egat olib sugorish.

Egat olib sug’orish oqar suv bilan sug’orishning eng progressiv usulidir. Egat

olib sug’orish usuli mexanizastiyadan to’la foydalanishga imkon beradi. Egat olib

sug’orishda: tuprok strukturasi buzilmaydi, bir tekis namiktiriladi, xaydalma qatlam

sugorishdan keyin zichlanmaydi va qatkaloq paydo bo’lmaydi, natijada

o’simliklarning xavo, issiklik va oziqlanish rejimi yaxshilanadi; Xar qanday relyefli

yerlarni egat olib sug’orish mumkin; bunda suv tejab sarflanadi, natijada

sug’oriladigan yerinng zaxlanish va sho’rlanish xavfi bartaraf qilinadi. Shuning

uchun g’o’za, lavlagi, kanop va boshka texnika ekinlari faqat egat olib sug’oriladi.

Egatlar ikki xil: ochik va berk buladi. Ochik egatlar nishabi 0,001-0,01 yoki undan

qiyaroq yerlarda olinadi. Nishabi 0,002-0,003 yerlarda ochik egatlar olib sug’orish

yanada yaxshi natija beradi. Berk egatlar nishabi 0,001-0,0005 va undan ham kichik

yerlarda olinadi. Berk egatlarga qo’yiladigan suv sarfi 1-2 l/ sek bo’ladi. Shunda

egatlarning bo’yi 40-100 m bo’ladi.

Egatlarda suvning oqish tezligi shu yerrniing relyefiga va qanday tekislanganligiga

bog’liq; tuprokning mexanikaviy tarkibi yengil va mikrorelefi murakkab bo’lgani sari

qiskaroq olinadi. Yaxshi tekislangan yerlarda egat 400-600 m uzunlikda va undan

ham uzun olinadi. Nishab juda kichik yerlarda berk egatlardan foydalanish mumkin.

Egat o’lchamlari jadvalda berilgan.

Egat o’lchamlari.

Sug’orishda suvning egatlariga taralishiga, egatlarning to’ppa-to’g’ri bo’lishiga

axamiyat berilishi kerak. Tuproqning yuvilishi, zichlanishiga, qatkaloq bo’lishiga

yo’l qo’ymaslik kerak.

Yerning nishabligiga va tuproqning suv shimish darajasiga qarab, egatning

uzunligi va suv sarfi to’g’ri belgilansa, belgilangan normada ekinni bir tekis sug’orish

mumkin.

Egatlarning uzunligini to’g’ri belgilash sug'orishni tugri utkazishda katta rol uynaydi.

Egatlarning normaga karaganda uzun olinishi ukariklar olishni osonlashtiradi, lekin

bunda ekinzorning xamma joyi bir vaktda etilmaydi, kultivizastiya kilish grafigi

buziladi. Egatlarning etak kismi suvga namikib tuyinmaganligidan erta etiladi va

sugorish uchun normadan ortik suv ketadi. Erni bir tekis namiktirishda paykallarni

tekislashning axamiyati xam katta.

37

Egat boshidan to oxirigacha okib borayotgan suvning tuprokka shimilishi

egatnining oxiriga borgani sari kamayib boradi. Egat etagiga borgan sari namikish

chukurligi ozayadi. Egat olib sugorishda tuprokni bir xil chukurlikda namiktirish

uchun suv egat oxiriga etgandan keyin xam sugorishni davom ettirish kerak.

Suv egatning boshidan oxirigacha bir tekis singishi uchun, egatga kuyilgan suv

egat oxiriga borguncha ketgan vakt kancha bulsa, suvni ozaytirib berish vakti

shundan 2-3 xissa ortik bulishi kerak. Chunki suv birinchi marta kuruk va xaydalgan

tuprokdan okib boradi. Demak, suvning egatda okish tezligi, erning nishabidan

tashkari, yana egatda okayotgan suv mikdoriga va tuprokning suv singdirishiga xam

boglik.

Suv singdirishi urtacha bulgan tuproklardagi egatlarga 1 l/sek chamasida suv

kuyiladigan bulsa, bu suv 300-400 metrdan uzokka oka olmaydi.

Egatga kuyiladigan suv sarfi oshirilsa, unda egatlarning uzunligini 300-400 m dan

uzunrok olish mumkin. Agar erning nishabi kichik, shu erdagi egatlarga kuyiladigan

suv sarfi xam oz bulsa, bunday erlarda suv 100-120 m okib borib erga singadi,

shuning uchun egatlarni kaltarok olish kerak. Nishabi 0,001-0,003 suvni uziga yaxshi

singdirmaydigan (zich) tuproklarda egatlarning nishabi 0,001-0,003 bulsa, uzunligini

400-500 m olish mumkin. Birok suvni uziga tez singidradigan tuproklarda egatlarni

kiskarok kilib olish kerak. Shunda q1 ning q2 ga nisbatan (q1 / q2) 4-5 dan oshmasligi

shart.

Sugorish texnikasini yaxshi yulga kuyish uchun jamoa xujaliklarini sifonlar,

kuchma inshoatlar bilan tula ta’minlash suvchi kadrlarni nazariy tomondan ukitish,

ekin ekiladigan erlarni kuz va erta baxorda mexanizmlar bilan yaxshilab tekislash

zarur.

Vegetastiya davrining oxirida tuprok ancha zichlanadi va uning suv singdirish

xususiyati pasayadi. Xokob va birinchi sugorish davrida (may, iyun oylarida)

tuprokning xaydalma katlamida nam tuprok buladi. Ayniksa sizot suvlar er yuziga

yakin joylarda nam kuprok buladi.

Adabiyotlar

1.Hamidov M.X Shukrullayev X.I “Qishloq xo’jalik gidrotexnika melioratsiyasi’

Sharq nashriyoti Toshkent-2009

2.X.A .Ahmedov “Sug’orish melioratsiyasi” O’qituvchi nashriyoti Toshkent

1975-yil

3.Tabiiy sharoitlarni yaxshilash Maruza matni

4.A.Mirzayev “Sug’orish va zax qochirish melioratsiyasi’ O’qituvchi nashriyoti

Toshkent 1979-yil

38

5.Internet saydlari:

Yo‘riqnоmali tе xnоlоgik xarita

O‘quv mashg‘ulоtlarga tayyorgarlik paytida, shuningdеk talablarni mustaqil

ishlashini tashkillashtirishda ta’lim bеruvchi o‘quv dasturi asоsida yo‘riqnоmali

tеxnоlоgik xaritani ishlab chiqadi. Bunda amaliy tоpshiriqlarni bajarish kеtma-kеtligi

aniq yoritib bеradi. Talabalar shu asоsda tоpshiriqni mustaqil ravishda bajaradilar.

Bu esa o‘z navbatida bajarayotgan ishlarning kеtma-kеtligini nazоrat qiladi va

mustaqil ishlashni faоllashtiradi.

Yo‘riqnоmali tеxnоlоgik xaritada quyidagi punktlar bеriladi:

1-ustunda: amaliytоpshiriqnоmеriyoziladi;

2-ustunda: bajariladigan ishlar nоmi yoziladi;

3-ustunda: asbоblar jamlanmasi yoziladi;

4-ustunda: ishlarni bajarish tartibi;

5-ustunda: jihоz rasmlar yoki eskizlar bеriladi;

6-ustunda: o‘zini o‘z tеkshirish.

39

Yo’riqnоmali tеxnоlоgik xarita

Fan:Qishlоq xo‘jalik mеliоratsiyasi

16 - amaliy mashg‘ulоt

Zоvur turini asоslash

№ Ishning

nоmi

Asbоblar va

jihоzlar

Ishni bajarish

tartibi

Sxеma, rasm,

daigramma

jadvallar

O‘z-o‘zini

tеkshirish

1 Zavur turini

tanlash

Mеtr va bоshqa

asbоblar,

xaritalar

1. Tеxnik-

iqtisоdiy hisоb

kitоb

aniqlanadi.

2. Ekоlоgik

muammоlar

hisоbga оlinadi.

1-jadval Iqtisоdiy arzоn

zavur tanlanadi.

2 Quvur

diamеtrini

tanlash

Mеtr va bоshqa

o‘lchash

asbоblari,

rshqo‘blash

tеxnikasi

1. Quvur

uzunligini

aniqlash.

2. Quvurdagi

suvning haqiqiy

chuqurligi va

tеzligi

qiymatlari

aniqlanadi.

Quvurlardagi

suvning haqiqiy

tеzligi

aniqlanadi.

3 Plastmassa

zavur

quvurlariniq

o‘llash

Mеtr va bоshqa

o‘lchоv

asbоblari,

shisha tоlali

matо o‘ramasi,

bazalt tоlali

shisha matо.

1. Quvurlarning

tayyorlanishi

2. Suv qabul qilish

tеshiklarini

o‘lchamlarini

aniqlash.

1-rasm Sapоl zavur

quvurlari

nisbatan qulay

va arzоn.

« Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi » mavzusi bo’yicha

bilim,ko’nikma va malakalarni baxolash usullari.

Talabalar o’qish jarayonida bilim,ko’nikma va malakalarni

egallaydilar.Bilimlarda obektiv dunyo umumlashtirilgan xolda aks

ettiriladi.Bilimlarni o’zlashtirish dalillar ,tushunchalar va konuniyatlarni o’rganishni

nazarda tutadi.

O’rganilgan bilimlarni ta’sirchanligi,o’qiganlarini bemalol egallab ulardan turli

sharoitlarda, jumladan, yangi bilimlarni egallash uchun foydalana bilish bilimlarning

to’laligi va chukurligining muxim ko’rsatkichidir.

Ko’nikma –kishining ma’lum bir xatti-xarakatlarini ongli ravishda bajarish

kobilyatidir. Bu kobiliyat bilimlar va eng oddiy tajriba asosida xosil kilinadi.Bilimlar

bajarilayotgan xarakatning nazariy asosi xisoblanadi.Bilimlar tufayli xatti-

xarakatlarning ayrim boskichlari va ularning ketma–ketligini

tushuntiriladi.Ko’nikmalar bu amaldagi bilimlardir.

Malaka –mashq bilish yo’li bilan hosil bo’ladigan ish –harakatdir. Mashq kilish

natijasida yurish,o’kish,yozish, og’zaki hisoblash ,xilma-xil mexnat jarayonlarini

bajarish malakalari hosil qilinadi.Talaba hatti-harakatini bajarishning muayyan

usullarina egallab oladi va bu ishni avtomatik ravishda bajaradi.

Baxolash ta’lim jarayoning ma’lum boskichida o’quv maqsadlariga

erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezonlar asosida o’lchash, natijalarni

aniqlash va taxlil qilishdan iborat jarayondir.

Baxolash natijasida nafaqat ta’lim oluvchining,balki ta’lim beruvchining kuchli

va kuchsiz tomonlari, shuningdek, o’quv jarayonidagi kamchiliklar xam aniqlanadi.

Ta’lim vositalari, rejalar, ta’lim jarayonini tashkil etish sifatida ham baho beriladi.

Yukorida keltirilgan fikrlardan kelib chikib, baxolashning moxiyati xakida

kuyidagi xulosalarni aytish mumkin:

Nima uchun baxolash kerak?

o’quv maqsadlariga erishilganlikni aniqlash uchun;

keyingi boskichga o’tishdan oldin avvalgi o’zlashtirish darajasini aniqlash

uchun;

natijaga erishganligini tasdiqlash uchun;

talabalarning qiziqishlarini aniqlash uchun;

yutuq va kamchiliklarni aniqlash uchun;

o’qituvchi o’z faoliyatiga tuzatishlar kiritish uchun;

yalpi o’zlashtirish darajasini aniqlash uchun;

ta’lim jarayoni yutuqlarini aniqlash uchun;

41

talabalarni yutuqlarga qiziqtirish uchun;

tashqi qiziquvchilarga, ish beruvchilarga, yuqori tashkilotlarga va ota-onalarga

ma’lumot berish uchun.

Nimani baxolash kerak?

nazariy bilimlarni;

amaliy kunikma va malakalarni;

xulk-atvor va shaxsiy fazilatlarni.

Qachon baxolash kerak?

ta’lim jarayoni boshida (boshlangich baxolash);

ta’lim jarayoni davomida (joriy baxolash);

ta’lim jarayoni yaKUNIda (yakuniy baxolash):

Baxolashning asosiy xususiyatlari:

ta’lim maqsadiga yunalganlik;

muntazam utkazib borish;

pedagogik , psixologik va xukukiy tamoyillarga asoslanganlik;

umumiy kabul kilingai natija standartlariga asoslanganlik.

Yukorida ta’kidlanganidek, nazariy bilimlar baxolanayotganida kognitiv o’quv

maqsadlariga erishganlik darajalari aniklanadi. Amaliy kunikma va malakalar

baxolanayotganida psixomotorik, xulq-atvor va shaxsiy fazilatlar baholanayotganida

esa - effektiv o’quv maqsadlariga erishganlik darajalari aniqlanadi.

42

FОYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI

1. Karimоv I.A. Barkamоl avlоd-O‘zbеkistоn taraqqiyoti pоydеvоri // Prеzidеnt

Islоm Karimоvning O‘zbеkistоn Rеspublikasi Оliy Majlisi X1 sеssiyasida

so‘zlagan nutqi.- T.:1997.-6 b.

2. Karimоv I.A. O‘zbеkistоn-kеlajagi buyuk davlat.-T.:O‘zbеkistоn. 1992. –36

3. Karimоv I.A. Bizdan оzоd va оbоd Vatan qоlsin.-T.: O‘zbеkistоn.1994.-299 b.

4. Mirsaidоv K.D. va bоshq. Ishlab chiqarish ta’limi. T.: O‘qituvchi. 2003.

5. Оlimоv Q., Abduqudusоv О., Uzоkоva L., Ahmеdjоnоv M., Jalоlоva D. «Kasb

ta’limi uslubiyati» Tоshkеnt, «Mоliya iqtisоd» 2006 y.

6. Xоdjibоbоеv A., Xusanоv I. «Kasb ta’lim mеtоdоlоgiyasi» Tоshkеnt «Fan

tеxnоlоgiya» 2007 y.

7. Mirsaidоv K.J. «Maxsus fanni o‘qutish va ishlab chiqarish ta’limi» Tоshkеnt,

«O‘qituvchi» 1996 y.

8. Xidirоv O‘.D. Mirsaidоv K.J. Chоriеv R.K. «Ishlab chiqarishi ta’limi» Tоshkеnt

«O‘qutuvchi» 2002 y.

9. Ismailоva Z.K. Tarbiyaviy ish mеtоdikasi. Tоshkеnt istiqlоl-2003 y.

10. Fabеrman B. «Ilyur pеdagоgik tеxnоlоgiyalar» Tоshkеnt, «Fan» 2000 y.

11. Raximbоеv F. Shukurulaеv X.«Qishlоq xo‘jaligida zax qоchirish mеliоratsiyasi»

Tоshkеnt. «Mеxnat» 1996 y.

12. SHukurlaеv X.I, Mamataliеv A.B, SHukurlaеva R.T. «Yerlar rеkultivatsiyasi va

muhоfazasi» Tоshkеnt. Irrigatsiya va mеliоratsiya institudi, 2008 y.

13. A.Mirzaеv. «Sug‘оrish va zax qоchirish mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyot

Tоshkеnt. 1974 y.

14. X.A. Axmеdоv. «Sug‘оrish mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyoti. Tоshkеnt. 1975

y.

15. X.A. Axmеdоv «Zax qоchirish mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyoti Tоshkеnt.

1975 y.

16. A.Е. Nеrоzin. «Qishlоq xo‘jaligi mеliоratsiyasi» O‘qituvchi nashriyoti. Tоshkеnt.

1966 y.

17. Ф.Н. Рахимбоев «Практикум по сельскохозяественим гидротехническим

мелиорациям». 1986 й.

18. Ismailоva Z.K, Fayzullaеv R.X. Malakaviy bitiruv ishni bajarish bo‘yicha uslubiy

ko‘rsatma. TIMI 2006 y.

43

44

MUNDARIJA

Kirish………………………………………………………………… 3

Fan va mavzunitavsifi……………………………………………………

Mavzuni o’tish metodikasining umumiy masalalari…………………….

Nazariy dars o’ti h metodiasi……....……………....................................

Laboratoriyaamaliymashg’ulotlarnio’tishmetodikasi………………..

« Ekinlarni sug’orish usullari va sug’orish texnikasi »

mavzusi bo’yicha bilim,ko’nikma va malakalarni baxolash usullari.

........................................................................................................

35

Xulosa………………………………………………………………….. 37

Foydalanilganadabiyotlar………………………………………………... 38

Documents

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA INSTITUTI BUXORO ... · vositalardan foydalanish muxim aҳamiyatga egadir. Bular kelajakda shu soҳani mutaxassisi bo’lib etishishga yordam