Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 365

ÇEVRESEL DEĞİŞİMİN TARIMSAL METEOROLOJİK ETKİLERİNİN TAHMİNİ

Levent SAYLAN* Umut ÖZEN*

ÖZET

5c« yıllarda gerek doğal süreçler gerek insan kay-naklı endüstiiriyel işlemlerle meydana gelen küreseliklim değişikliğinin bir sonucu olarak, dünyanınbirçok bölgesinde gözlenen şiddetli sel ve kuraklıkgibi benzeri ekstrem atmosferik olayların ekosis-teme verdiği zararları belirlemek, en aza indirmekve bu olaylara karşı bitki, insan ve hayvanların gös-terdiği tepkiyi belirlemek için araştırmacılar,atmosferik olayların ölçek, boyut ve zaman olarakçözümünde en sağlıklı tahminsel yaklaşımlarıgetiren simulasyon modellerini kullanmayabaşlamışlardır. Özelikle, günümüzde dünyanınbesin ihtiyacının karşılanmasına yönelik yapılançalışmalarda, değişen küresel ildim ile birlikte elealınması gereken bitki gelişiminin analizi çalış-malarında kullanılan bitki-iklim simulasyon model-leri sağlıklı ve yerinde tahminsel yaklaşımlarıyla,tarımla uğraşan insanları gereksiz müdahale, mas-raf ve zamandan kurtamaktadır. Bu çalışmadaSOYGRO bitki-iklim simulasyon modeli kul-lanılarak sıcaklık ile yağışta meydana gelebilecekdeğişikliklerin ve farklı sulama uygulamalarınınbitki gelişimine etkileri analiz edilmiştir.

Prediction of Effects of Environmental Changeon Agricultural Meteorology

Abstract

In order to reduce time damage of atmosphericextreme events on ecosystem, to minimise theireffects and to determine plant, human and animalreactions the researchers have started to use ratherprecise model for scale, dimension and temporalsolutions of atmospheric events which are conse-quences of human and industrial activities causingto global climate changes as natural disasters.Especially studies for meeting nutrient demand inour days, precise plant-climate simulation modelsare used for proper estimation approaches such thatthose in the agricultural sector will not have unnec-essary interferences wastage of time and money. Inthis study, SOYGRO plant-climate simulationmodel is used for investigating the changes in thetemperature and precipitation leading to analysis ofdifferent watering systems application in the plantgrowth.

1. GİRİŞ

Yerleşik hayata geçildikten sonra, toplum hayatınıkolaylaştırmaya yönelik her fikir ve buluş günümüzekadar gelişen ve gelişmesini nereye kadar sürdüreceği-ni henüz tam olarak bilemediğimiz teknoloji kavramınıortaya çıkarmıştır. Teknoloji hayatımızı olumlu veyaolumsuz biçimde değiştirmede daha fazla etkin olmayabaşladıkça, ülkeler sahip oldukları bilimsel alt yapıyıgeliştirmeye ve en ileri teknolojiyi kendi ülkelerindegeliştirmeyi amaçlayan bir politika izlemeyebaşlamışlardır. Bu noktada, bilimle uğraşan insanlarıngösterdikleri çaba, mensubu oldukları toplumlarınrefah düzeylerini belirliyici bir unsur olarak karşımızaçıkmaktadır.

Son yıllarda bilim adamları ve araştırmacılar, teknolo-jinin son harikası olan bilgisayarlar sayesinde olaylaradaha hızlı ve daha ayrıntılı yaklaşabilmekte, kısacasıbilgiye çok daha rahat ulaşabilmektedirler. Bilimdünyasında model kavramı, bilgisayar kullanımıyaygınlaştıkça özellikle kaotik davranış gösteren bilimdallarında, problemlerde çözüme duyulan ihtiyacıngiderilmesine yönelik bir zorunluluk olarak kullanıl-maya başlanmasıyla önem kazanmıştır. Yirminciyüzyılın ortalarına doğru, bilim dünyasında araştırılankonuların çözümlenmesi için konulara tahminsel yak-laşımlar getirme düşüncesi, incelenen konunun zaman,ölçek ve boyut olarak yüksek mertebelere sahip olmasınedeniyle tercih edilmiştir. Model esas olarak çok kar-maşık işlemlere sahip sistemlerin basitleştirilmişifadeleri olarak tanımlanabilir. Modeller olaylaragenelde tahminsel bir yaklaşım getirmekte ve budaolayın çözümlenmesi hakkında kullanıcıya iyi bir görüşaçısı vermektedir. Günümüzde modeller genelde,matematik, tıp, meteoroloji, biyoloji fizik, kimya ve

* İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü 80626 Maslak-İstanbul

[I] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 366

benzeri bilim dallarında sıkça kullanılmaktadır. Günümüzde tanımlamalı, açıklamalı, istatistik,dinamik, deterministik, fizyolojik ve benzeri model türleri araştırmacılar tarafından kullanıl-maktadır. Model, gerek olayların işleyişini basitleştirmesi, gerek sonucun kısa sürede çok fazlapara ve emek harcanmadan elde edilmesi sebebiyle, günümüzde yaygın bir şekilde kullanıl-maktadır. Son yıllarda dünyanın sosyo-ekonomik durumunun önem kazanmasıyla birlikte,dünyanın besin ihtiyacının, artan dünya nüfusu karşısında giderilmesi amacına yönelik çalış-malarda önemli bir işleve sahip olan Tarımsal Meteoroloji bilim dalında da, model kullanımımçok yaygınlaşmıştır. Simulasyon modelleri dünyamızdaki sistemlerin yani dünyamızda mey-dana gelen olayların bir ifadesidir. Tarımcı için bu sistem herhangi bir bitki ve onun yaprak,kök gibi organları, gelişimi ve transpirasyonu gibi olaylar olabilir. Bu sistemde meteorolojikolaylar dinamiktir. Zira bu olaylar bitki üzerinde bir hareketlilik, canlılık ve düzenliyicilik et-kisine sahiptir. Dinamik bir sisterrfe sahip olan bitki için simulasyon, bitki sisteminin araştırıl-ması ve dinamik bir model kullanarak, sistemin davranışlarının bir bilgisayar programı ilehesaplanmasidir. Hollandalı araştırmacı de Wit tarafından başlatılan ve günümüze kadar gelenbitki gelişim modelleri oldukça karmaşıktır.

Özellikle son yıllarda dünyada meydana gelen iklimsel değişiklikler sebebiyle, farklı iklimlerekarşı duyarlı olan bitkiler bu doğal sürece tepki gösterek gelişim süreçlerini değiştirmektebuda herhangi bir bölgede yetişen bir bitkinin artık o bölgede sağlıklı bir gelişim sağlıyama-yacağı ya da tam tersi bir durumun meydana geleceğini ortaya koymaktadır. Tam bu noktadabilim adamlarının yardımına, son yıllarda her türlü bilim dalında yaygın olarak kullanılmayabaşlayan modeller, yetişmiştir. Modeller incelenen olaylara tahminsel yaklaşımlar getiren kar-maşık sistemlerin basitleştirilmiş bir şeklidir. Özellikle araştırmacıların, incelenen bitkiningelecekte değişik koşullara nasıl uyum sağlayacı sorusunun yanıtını bulma çabası, modelkulanımmı bir anlamda değişen küresel iklimle birlikte zorunlu hale getirmiştir.Bu çalışmada amaçlanan, yağış ve sıcaklıkta meydana gelebilecek değişikliklerin, neden ola-bileceği kuraklığın bitki gelişimine etkilerinin bir bitki-iklim modeli olan SOYGRO modeli ilebelirlenmesidir. Bunun yanısıra kuraklık sırasında uygulanabilecek farklı sulama planlarınınbitki gelişimine etkileri bu çalışmada ayrıca değerlendirilmiştir.

1.1 Bitki İklim Modellerinde Üretim Seviyeleri

Bitki iklim modellerinde farklı üretim seviyeleri mevcuttur. Bu sistemlerin temel amacı, mo-dellerde olduğu gibi, alınacak ürün miktarının arttırılması ve bitki gelişiminin daha iyianlaşılabilmesi için analizler yapmaktır. Bu sistemler, çevresel parametrelerin, bitki gelişimive ürün miktarı üzerine etkisini inceler. Bazı üretim seviyeleri basit yapıda iken, bazı üretimseviyeleri ise, karmaşık yapıda olabilir. Herhangi bir üretim seviyesinin basit veya karmaşıkyapıda olmasını sistemi kontrol eden parametreler belirler. Her bir üretim seviyesini, farklıparametreler kontrol eder. Sistemi kontrol eden parametre sayısı attıkça, üretim seviyeleri dahakarmaşık yapıda olur. Aşağıda Dünya Meteoroloji Teşkilatı'nm 1990 yılında yaptığı bitkiiklim modelindeki iki farklı üretim seviyesini gösterilmektedir. Bunlar, Üretim Seviyesi 1 veÜretim Seviyesi 2 olarak adlandırılmıştır (WM0, 1990). Aşağıdaki şekil 1, Üretim Seviyesi 1ile ilgili genel bir diyagramı göstermektedir (WM0, 1990). Kesikli çizgiler, bilgi akışını; koyuçizgiler ise, olayların doğal akışını göstermektedir. Kesikli çizilmiş dikdörtgenler, akışları;

Tı-akya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 367

koyu çizilmiş dikdörtgenler, miktarları ve elips ile çizilenler ise yardımcı değişkenleri göster-mektedir. Sıcaklık, ışık ve fotosentetik etki ise, olayı etkileyen dış değişkenlerdir. Şekil l'dende görüleceği gibi, Üretim Seviyesi l 'i kontrol eden temel parametre ışıktır. Fakat, sıcaklık dadiğer önemli bir parametredir. Bitki gelişiminde önemli yerleri olan ET, su gibi önemli para-metreler Üretim Seviyesi l'de gözönüne alınmamıştır.

2. BİTKİ GELİŞİMİ SİMULASYON MODELLERİNİN KULLANIM ALANLARI

Bitki gelişim simulasyon modelleri, özel çevre şartlarında bitkilerin potansiyel üretimininbelirlenmesini amaçlar. Bölgenin toprak çeşidine ve hava koşullarına göre hazırlanan modelleryardımı ile, atmosferik şartlardaki değişikliklerin, mesela yağışta, sıcaklıkta, sulama zamanın-da ki değişimin, don olayının, potansiyel verim üzerindeki etkileri rahatlıkla belirlenebilir.Kullanıcıların modeller yardımıyla potansiyel verimi tahmininden elde edilen sonuçların,gerçek verim ile karşılaştırılmasıyla, verimin ne kadar artabileceği öğrenilebilir. Dolayısıylaverimler arası farkın bilinmesi yolu ile, verimi sınırlandıran faktörlerin araştırılması mümkünolur. Modeller vasıtası ile iklim değişikliklerinin tarla bitkileri üzerindeki etkileri analiz edil-erek gelecek ile ilgili alternatifler üretilip, gelecek yıllarda iklimdeki değişikliklerin verim ileolan ilişkisi değerlendirilebilir.

Bitki gelişimi simulasyon modelleri, iklim bitki sistemindeki faktörlerin birbirleri olan et-kileşimlerini analiz eder. Bitki gelişim simulasyon modellerinin en önemli özelliği, bitki gelişi-mi için farklı planlamaların yapılabilirliğinin araştırılmasına imkan vermesidir. Böylece daha

[ŞJ Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyuma D 368

yüksek verim alınacak bitki çeşitlerinin geliştirilmesi ve yeni bitki tiplerine karar verilmesindemodeller önemli rol oynar. Burada yapılan, gerçek bitki gelişimine benzer bir bitki gelişimiveren ve matematiksel ifadelerden oluşan bilgisayar programları kullanarak bitki gelişiminiönceden tahmin etmektir.

3. DÜNYADA MODEL KULLANIMI

19. yüzyılın sonlarına doğru dünya popülasyonundaki artışa karşılık meydana gelen gıda ihti-yacını karşılamak üzere, ülkeler kaynaklarını en iyi şekilde kullanmak için sahip olduklarıteknolojiyi geliştirme yönünde mücadele vermektedirler. Özellikle son yıllarda patlak verenenerji ve yiyecek ihtiyacı, ülkeleri ulusal ve uluslararası alanda bir işbirliği içine götürmüştür.Küresel besin ihtiyacı sorunu üzerinde yapılan araştırmalara öncülük eden TarımsalMeteorolojinin önemini kavrayan ülkeler bu konudaki araştırmalan destekleyici bir görevüstlenmek zorunda kalmışlardır. Tarımsal Meteoroloji bilim dalının sahip olduğu özel konumnedeniyle incelenen konulara gerek zaman, gerek miktar ve masraf açısından doğru yaklaşım-lar ile birliktte büyük kolaylıklar getirmesi sebebiyle, model kullanımı araştırmacılar arasındason yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. Dünyada özellikle Amerikada ve Avrupa'da bitki gelişi-mini analiz etmek amacıyla kullanılan çeşitli modeller vardır (Özen, 1997).

Bu çalışmada, Florida Üniversitesi tarafından geliştirilen SOYGRO (SOYbean GROwth)modeli soya fasulyesinin gelişimine, toprak bitki ve atmosfer parametrelerinin etkilerini ana-liz etmek amacıyla kullanılmıştır. Model çalışma sistemi ve kullandığı veriler itibariyledünyanı değişik bölgelerinde, o bölgenin toprak, iklim ve bitki veri dosyalan oluşturularak,kullanılabilinir. Çalışmada Florida, Gainesville yöresinde 1985'de soya fasuyesi üzerineyapılan bir deney sonuçları SOYGRO modeli tarafından analiz edilerek, yağış, sıcaklık vesulama planlarmdaki değişikliklerin, bitkinin gelişimine etkileri değerlendirilmiştir.

4. SOYGRO BİTKİ İKLİM SİMULASYON MODELİ

SOYGRO modeli, Florida Üniversitesinde farklı uzmanlık alanlanndan oluşan bir araştırmagrubu tarafından geliştirilmiş, soya fasulyesine yönelik bir bitki iklim simulasyon modelidir.SOYGRO modeli ilk olarak, 1980 ile 1983 yıllan arasında geliştirilmiştir (Wilkerson ve ark.,1983). Bu model, daha sonra Jones ve Smajstrla (1980) tarafından geliştirilen toprak su den-gesi modeli ile takviye edilmiş ve bundan sonra Wilkerson ve arkadaşları tarafından SOYGROV4.2 olarak yayınlanmıştır. Bu model iki çeşit bitkide kumlu topraklarda ve çeşitli sulamarejimlerinde denenmiştir. Daha sonra Florida'da, sulama yönetiminin ekonomik risklerininaraştırılması çalışmalarında kullanılmıştır (Swaney ve ark. 1983; Boggess ve ark. 1983;Boggess ve Amerling 1983).

Araştırmacılar SOYGRO V5.0 modelinden faydalanarak farklı iklim, ekosistem ve toprakçeşitlerinde, modelin başarısını arttırabilmek için bir dizi değişikliklere giderek, modeli dahakullanılabilir hale getirmişlerdir.

SOYGRO modeli, bitkinin kuru madde miktarındaki artışı, yaprak alanı indeksini (LAI), bitki

[§ Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 369

gelişimini ve farklı toprak çeşitleri için Soya fasulyesi verimini, günlük meteorolojik şartlantanımlayan; yağış, güneş radyasyonu, maksimum ve minumum sıcaklıklar gibi verilere bağlıolarak tahmin eder. Toprak karakteristikleri ve atmosfer verileri, ihtiyaç duyulan giriş para-metreleri olarak modelde karşımıza çıkmaktadır. Model ayrıca ekim yapılan toprak çeşidi,ekilecek bitki çeşidi, çimlenme tarihi, sulama yönetimi. seçenekleri ve bitki ömrü içinduyarlıdır.

SOYGRO modelinde kullanıcılar, kendi toprak ve hava verilerinden yararlanabildikleri gibi,arazide yapmış oldukları denemelerin sonuçlarını (fenolojik gözlemler) modele girdi para-metresi olarak yazabilirler. Model bitkinin fenoloji aşamalarından, çimlenme periyodunu, ilkyaprak oluşumunu, olgunlaşma evresini, çiçeklenme başlangıcını, ilk kabuk oluşumunu, daneoluşumunu, yaprak oluşumunun sona ermesini, fizyolojik olgunluğu, hasat olgunuğunu tahmineder.

Günlük olarak ölçülmüş meteorolojik veriler, model için gerekli giriş parametreleridir ve buveriler bitkinin ekim tarihinden başlayacak şekilde olmalıdır. Eğer simulasyon bitki ekimdenönce başlarsa, hava verilerine simulasyon başından itibaren ihtiyaç vardır. Bu halde model,gübreleme ve sulama yapıldığı arazi hazırlığı boyunca bitki ekiminden önce simule edilebilir.Diğer ihtiyaç duyulan günlük meteorlojik veriler; toplam güneş radyasyonu, maksimum havasıcaklığı, minumum hava sıcaklığı ve toplam yağıştır. Güneş radyasyonu, güneş ışığına maruzkalman sürenin bir fonksiyonu olarak tahmin edilmektedir (Elizonda, 1992; Hook veMcClendon, 1992). SOYGRO modelinde, Ritchie tarafından 1985'de geliştirilen tek boyutlutoprak-su denge modelini kullanılmaktadır. Modelde her toprak tabakası için, bitki tarafındankullanılabilir toprak suyu solma noktası (LL), tarla kapasitesi (DU1) ve doymuş su içeriği(SAT) giriş değerlerine ihtiyaç vardır. LL, DUL, ve SAT, DSSAT'm toprak parametresi prog-ramı dahilinde (Ritchie ve ark., 1990), her toprak tabakası için kum, silt, kil ve organik maddeyüzdelerinden hesaplanabilir. Toprağın sınıflandırılması ve içeriği, toprağın yerel eğimi,toprak koruma sevisi (SCS) tarafından geliştirilen işlemlere dayalı akış eğrisi sayılarının tah-mininde kullanılır. Toprak rengi, albedo tahmininde kullanılır. Drenaj ve geçirgenliğin herikisinden de, toprak profili boyunca toprak suyu akışını tahmin etmekte yararlanılır.

SOYGRO bitki simulasyon modelini çalıştırmak için gerekli giriş parametreleri Tablo l'degösterilmiştir.

5. MODEL SONUÇLARININ ANALİZİ

Bu çalışmada, yağış ile sıcaklıkta meydana gelebilecek farklı senaryoların bitki gelişimine et-kisi, üründe, evapotranspirasyonda ve fenolojik gelimde meydana gelen değişimler açısındandeğerlendirilmiştir. Çalışmada kullanılan atmosferik parametrelerden yağış ve sıcaklık ile ilgilisenaryolar aşağıdaki gibidir:

• Yağışta % 20 azalma

• Yağışta % 20 artma

Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II 370

Soya bitkisinin normal verimi 292.26 kg/da'dır. Yine aynı şartlarda hesaplanan toplam eva-potranspirasyon değeri 448 mm'dir. Buna göre hava sıcaklığı yapay olarak 2°C artığında soyabitkisinin verimi 292.26 kg/da'dan 255.12 kg/da'a düşmüştür. Bunun yamsıra bu dönemdemeydana gelen toplam evapotranspirasyon ise sıcaklık artışı ile % 3.6 artmıştır. Aynı şekildesıcaklığın 2°C azalması durumunda ise, verim 304.84 kg/da yükselmiş yani yaklaşık % 4.3artış göstermiştir. Doğal olarak toplam evapotranspirasyon yaklaşık % 1 azalmıştır (444 mm).

Bunun yamsıra sıcaklıktaki bu artış bitki gelişme aşamalanm ve bitkinin topraktan aldığı sumiktarım da etkilemektedir. Bu çalışmada sadece gelecekte iklimde meydana gelebilecekdeğişikliklerin verime ve evapotranspirasyona yaptığı etkiler belirtilmiştir. Modelin diğer çıktıparametreleri burada değerlendirilmemiştir.

Gelecekte yağışta meydana gelebilecek % 20'lik bir azalma, bitkinin gelişmesi için gerekli

[I] Trakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu D 371

suyun toprakta bulunmamasından dolayı, çiçeklenme, dane oluşumu, olgunlaşma gibi gelişimaşamaları, gerçekte gözlenen değerlerden daha geç meydana gelmektedir. Yağışın azalmasıverimin 233.49 kg/da' a kadar düşmesine dolayısıyla toplam evapotranspirasyonun 467mm'ye kadar azalmasına neden olmaktadır.

Yağışta olası bir % 20 oranında bir artışın meydana gelmesi ise verimin 327.49 kg/da'a vetoplam evapotranspirasyonun 467 mm'ye yükselmesine neden olacaktır. Bu artış ve azalmalarmodeller vasıtasıyla test edilebilir. Burada karşımıza çıkan en büyük zorluk modellerin ülke-miz şartllarmda uygunluğunun saptanmasıdır. Bu bağlamda, ülkemizde tarımsal meteorolojikçalışmaların önemi oldukça fazladır.

Hava kirliliği sınır tanımaz. Bu nedenle kirleticilerin ülkemizde bulunmaması veya azlatılmasıyönünde çabalar global anlamda yeterli değildir. Zira kirleticiler hava hareketleri ile taşı-nabilirler. Bu taşınım tamamen meteorolojik kontrollüdür. Bu nedenle Trakya bölgesinde mey-dana gelen bir kirliliğin kaynağı komşu ülkelerde ki kirleticilerden kaynaklanabidiği gibi lokaletkilerde olabilir. Özellikle son yıllarda Tarım ve Orman Meteorolojisi alanında yapılan çalış-malar hava kirliliğinin sonuçlarından olan küresel ısınmanın gelecekteki etkilerini araştırmayönünde yoğunlaşmıştır.

Sanayileşme ve fosil yakıt kullanımı ile artan emisyon atmosferin kirlenmesine ve bununsosyal, ekonomik ve çevresel etkilerininin bereberinde gelmesine neden olmuştur. Tarım alan-larında kurulan sanayi ile ülkemizin kısıtlı olan tarım alanları gün geçtikçe azalırken, bir diğeryandan hiç kuşkusuz artan sanayileşme sonucu çevre kirlenmesi ve tarımsal üretim azalacak-tır. Ekosistemde meydana gelen değişiklikler bu sistemin bir parçası olan canlılarıda olumsuzyönde etkileyecektir. Bütün bu faktörler dikkate alındığında özellikle sanayileşmeye çalışangelişmemiş ülkeler ve kalkınmaya çalışan şehirlerin dikkat etmesi gereken en önemli hususöncelikle tarımsal niteliği yüksek arazilerin sanayileşme alanı olmasını önlemek, çevreyi en azkirleten sanayilerin o şehre gelmesini sağlamak, sanayi bölgelerinin alt yapısını arıtma sis-temlerini tamamlamadan bu işletmelerin faaliyete geçmesini önlemek ve özellikle sanayi alan-larını seçerken meteorolojik koşulları dikkate almak gerekmektedir. Bilhassa kükürt ve azotoksit emisyonlarına neden olan kirleticilerin bulunması durumunda bunun şehir halkında birçok hastalıklarına neden olabileceğini göz ardı etmemek gerekmektedir.

İtakya'da Sanayileşme ve Çevre Sempozyumu II —. 373

KAYNAKLAR

1. Boggess W. C. ve C. B. Amerling, 1983, A hioeconomic simulation analysis of irrigationinvestments. S. J. Agr.. Econ., 15, 85-91.

2. Boggess, W. G., ve J. J. Ritchie 1983, Economic and risk analysis of irrigation of water conversation irrigation strategies. Am. J. Agr.Econ. 68, 298-305.

3. Elizonda, D. A., 1992, Neural network models to predict solar radiation and plant phenology M. S. thesis, Univercity of Georgia, Athens.

4. Hook, J. E. ve R. W. McClendon, 1992, Estimation of solar radiation data missing from long term meteorogical record. AgronmyJournal, 84, 739-742.

5. Özen, U., 1997, SOYGRO Modelinin Analizi, İTÜ Uçak ve Uzay bil. Fak. Meteoroloji Müh.Böl. Bitirme Tezi.

6. Swaney, D. P., J. W. Jones, K. J. Boote, K. J. Ingrom ve J. W. Mishoe, 1983, A crop simulation method for evalution of within seasonirrigation decisions. Trans. ASAE 26, 262-368.

7. Wilkerson, G. G., J. W. Mishoe, J. C. Stimac, ve W. G. Boggess, 1983, SICM: Florida Soybean Integrated Crop Management Model.Report AGE 83-1, Agr. Engr. Dept., Univercity of Florida, Gainesville, FL 32611, 216.

8. WMO, 1990, Agricultural Meteorology Programmme. "Simulation of primacy prediction". CAgM Report No. 33A, Geneva.