Embed Size (px)
Citation preview
Prof. d-r Goran Koevski
Op{to za trgovski dogovori- Kako se ureduvaat obligacionite
odnosi NORNATIVNO?o Dualizam (Fr. Ger. i monizam It.
[v i anglosaksoni kaj nas)- povratno dejstvo na trgovsko kon
gra|ansko - komercijazacija na odnosi me|u Fiz. lica
- karakteristiki na MKD trgovsko dogovorno pravo - kaj nas ZOO monizam so soodvetni otstapki, iako ima i Zakon za lizing
„Примена на обичаите и практиката
Член 15
(1) Во облигационите односи се применуваат обичаите кога нивната примена е договорена или со закон предвидена.
(2) Во облигационите односи меѓу трговците се применуваат трговските обичаи кои овие ги договориле и трговската практика која ја
1
воспоставиле дури и кога се во спротивност со диспозитивните норми.
(3) Во облигационите односи се применуваат и узансите (општи и посебни), кога нивната примена е договорена или таа неспорно произлегува од околностите на случајот.“
„Примена на други закони и меѓународни договори
Член 16
Врз облигационите односи кои се уредуваат со други закони и со меѓународни договори кои ги ратификувала Република Македонија се применуваат одредбите на овој закон (КАКО КОМПЛЕМЕНТАРНИ) во прашањата што не се уредени со тој закон, односно меѓународен договор.“
„Понуда од неовластено лице
Член 30-а
2
Писмената понуда го обврзува понудувачот иако не е потпишана од овластено лице само кога е
(1) дадена на деловна хартија (меморандум) со која тој се служи во деловното работење
(2) и е потпишана на вообичаен начин, (3) се однесува на дејноста со која тој редовно
се занимава и е во нејзиниот редовен обем и
(4) ако понудениот не знаел ниту можел да знае дека понудата е потпишана од неовластено лице.“ – КУМУЛАТИВНО, РАЗЛИКА СО АЛТЕРНАТИВНО
TRGOVSKI DOGOVORIObjektiven (FR), subjektiven (GER), kombiniran, [p. MK - kombiniran
- dali dr`avata treba da ima aktivna uloga vo sklu~uvaweto na trgovskite dogovori (dozvoli i sli~no)???
Poim na trgovski dogovor spored ZOO ~len 17 (juli 2008)
“Трговски договори, во смисла на овој закон, се договори што (KOJ ГИ СКЛУЧУВА) трговските друштва, трговците поединци и другите правни или физички лица кои вршат трговска дејност, во
3
вид на занимање, ги склучуваат меѓу себе во вршењето на дејностите што го сочинуваат предметот на нивното работење или се во врска со тие дејности.“
Na~elo na sovesnost i ~esnost (bona fides, good faith, treu und glauben) – moralizacija na obligacionite odnsi ,,i ona {to ne e zabraneto mo`e da ne bide po{teno” (odreknuvawe od primena na promeneti okolnosti, kaj vodewe na prigovori, koga se bara pro{irena odgovornost na dol~nikot) i novo na~elo na ZOO
„Начело на справедливост
Член 10-а
Начелото на справедливост се применува во случаите точно определени со закон, како што се одделни случаи поврзани со одговорноста за штета, општите услови на договорот, раскинувањето на договорот поради променети околности и слично.“
-
4
- Zgolemeno vnimanie (dobar trgovec, dobar stru~wak - objektivizirawe, nezavisno od li~ni okolnosti)
- Na~elo na tovarnost - ne mora da se predvidi nadomest, taa se pretpostavuva
- Na~elo na neformalnost - renesansa na formalizam
Ad probationem – ad validitatem(solemnitatem) (gradewe, zastapuvawe, izdava{tvo)
Ќе ги споменеме и одредбите од членовите 20, став (2), 24-а, а особено членот 64 став (4) од Законот за облигационите односи според кој
- барањето на писмената форма е исполнето и кога страните ќе разменат писма или ќе се спогодат со помош на некое комуникациско средство што овозможува со сигурност да се утврдат постоењето и содржината на изјавата, како и идентитетот на лицето кое ја дава.
- Во овој контекст ќе ја споменеме и одредбите од член 10, ставови (3) и (4) од Законот за електронска трговија според кои на договорот
5
склучен во електронски облик нема да му се оспори полноважноста поради тоа што е направен со електронска порака, односно во електронски облик. Кога за полноважноста и склучувањето на договорот е потребен потпис на лицето, ќе се смета дека тој услов е исполнет со електронска порака потпишана со електронски потпис во согласност со прописите за електронски потпис.
„Писмена потврда на усно склучениот договор
Член 59-а
(1) Секоја од страните може да бара од другата страна писмена потврда за усно склучениот договор се додека другата страна не ја исполни својата обврска од договорот.
(2) Страната која ја бара писмената потврда ќе и достави на другата два истоветни примерока кои ги потпишала
6
со повик да и врати еден од примероците откога ќе го потпише.
(3) Ако повиканата страна во рок од осум дена од денот кога го примила повикот не и ја предаде потврдата на другата страна, самата или преку друго лице, или не ја прати препорачано, другата страна може да бара од судот да го утврди постоењето на договорот и неговата содржина (ИНДИРЕКТНО ВРАЌАЊЕ НА ФОРМАЛНОСТ – ПРЕКУ СУД).
(4) Судот ќе го отфрли барањето за утврдување на постоењето на договорот и неговата содржина, доколку страната која ова утврдување го бара не успее да го стори веројатно постоењето на правен интерес за вложување на барањето за утврдување.
(6) Договорот е полноважен иако писмената потврда не е дадена – МНОГУ, МНОГУ ВАЖНО.
(7) Овие правила се применуваат и во случај кога страните се согласиле на
7
својот усно склучен договор да му дадат писмена потврда.“
- Pregovori- Op{ta ponuda, povik da se napravi
ponuda
Понуда направена со комуникациско средство
Член 24-а
(1) Понудата направена со комуникациско средство се смета за понуда меѓу отсутни лица.
(2) Ако во конкретниот случај може веднаш да се даде одговор на понудата, се смета дека понудата дадена со комуникациско средство е направена меѓу присутни лица, освен ако со посебен закон поинаку не е определено.“
ZO[TO E VA@NA PODELBATA NA PRISUTNI I OTSUTNI LICA????
8
- Obezbeduvawe na dogovori (realno (zalog, hipoteka), personalno-emstvo,
- Odgovornost od dogovori - pretpostvena odgovornost na dol`nik, osven ako ne doka`e deka ne e vinoven za {tetata. Za zakonsko osloboduvawe treba kumulativno da se ispolnat slednive uslovi: postoewe na {teta, nemo`nost za ispolnuvawe na obvrskata; nemo`nosta da nastanala po sklu~uvaweto na dogovorot; dol`nikot da ne mo`el da go spre~i nastanuvaweto na tie okolnosti
- Kamata - zadol`itelna i stranite ne mo`e odnapred da se otka`at od pravoto na kaznena kamata (no mo`at koga ve}e dol`nikot }e padne vo docnewe za glavniot dolg, da se otka`at od kamatata) , kaj zaem- zaemoprima~ot dol`i kamata i ako taa ne e dogovorena
- Arbitra`a
9
DOGOVORI SO OSNOV VO DOGOVOROT ZA NALOG (posreduvawe, trgovsko zastapuvawe, komision, kontrola, skladi{tewe, osiguruvawe, turisti~ki uslugi, ekspedirawe ({pedicija, otprema) - (dogovori za stopanski uslugi)
DOGOVORI SO SVOJA OSNOVA VO DOGOVOROT ZA DELO (dogovor za gradewe; dogovorite za prevoz na stoka po morski pat; dogovor za vle~ewe-teglewe; dogovorite za prevoz na stoka so `eleznica; dogovorite za prevoz na stoka po vozdu{en pat; dogovorite za prevoz na stoka po kopnen pat; dogovor za kombiniran prevoz na stoka; dogovor za prevoz na patnici; dogovor za prevoz na baga`)
DOGOVOR ZA PRODA@BA
Moment na sklu~uvawe na dogovor - zapo~nuvawe na te~ewe na rokovi za ispolnuvawe na prava ili obvrski
10
RAZLIKA: (1) Obvrski (predmet na obvrski, pa sami obvrski), (2) Prava, (3) Odgovornost NA DOGOVORNI STRANI(TAKA I TE^E PREDAVAWETO)
* Vle~e koreni od rimsko pravo - emptio venditio* Osnoven dogovor vo prometot na stoki i uslugi* Poim: ~len 442-542 ZOO
^l. 442 od ZOO - So dogovorot za proda`ba prodava~ot se obvrzuva predmetot {to go prodava
(1) da mu go predade (ispora~a) na kupuva~ot, taka {to
(2) kupuva~ot da stekne pravo na sopstvenost, a
(3) kupuva~ot se obvrzuva da mu ja plati na prodava~ot cenata i
(4) da ja prezeme stvarta.
* Kaj trgovska proda`va bitni se dva momenta:
1) subjekti - koj se javuva kako strana na dogovorot
11
2) predmet - kupuvawe zaradi dorabotka, prerabotka, preproda`ba, a vo ramki na registrirani dejnosti vo predmet na rabotewe
Naj~esto podvi`ni stvari, no mo`e i prava (~l. 442, stav 2).
* Bitni elementi:- 1. esentiatlia naturalii (po priroda na
samta rabota)- 2. esentialia negotii (po volja na
dogovornite strani)
1. Po prirodata na rabotata (esentiatlia naturalii):
- stvarta i cenata - poradi brzinata, masovnosta i
sigurnosta na pravniot promet, cenata se relativizira kaj trgovskite dogovori
2. Po volja na dogovornite strani (esentialia negotii) - ~l. 114 (fiksni-ro~ni dogovori) i 115 ZOO
3. Nebitni (sporedni) elementi na DP: ne e ni{toven i se nadopolnuvaat so
12
dispozitivni pravni normi, uzansi ili obi~ai 1139 ZOO (rok, mesto i na~in na pla}awe, prevoz i rok na otpremuvawe, ambala`a i sli~no)..
* Karakteristiki na dogovorot:- imenuvan, - neformalen;- ednostaven, a ne me{ovit;- dvostrano-obvrzuva~ki;- kauzalen, a ne apstrakten;- komutativen, a ne aleatoren- ne e intuitu personae karakter, osven
po isklu~ok
* Dejstvo na DP - razlika dali se stava akcentot na dejstvoto (1. obligacijata - predavawe ili pla}awe) ili 2. na stvarno pravniot moment (predmetot na prestacijata):
- Francusko-italijanski sistem na stvarno pravno dejstvo na DP - sopstvenosta pominuva na kupuva~ot avtomatski so sklu~uvawe na DP;
- Obligaciono-pravno dejstvo na DP (na{eto pozitivno pravo)
13
pokraj sklu~uvaweto na dogovorot, potreben e i materijalen akt na fizi~ko ili simboli~no predavawe na podvi`nata stvarta;
- Germanski sistem - dva dogovora: prviot sklu~uvawe DP so obligaciono-pravno dejstvo i vtoriot, predavawe na stvarta i sklu~uvawe na nov DP so stvarnopravno dejstvo so koj se vr{i prenos na sopstvenost
- Me{ovit anglosaksonksi sistem: sega{na proda`ba (sale) so koj sopstvensta se prenesuva so samoto sklu~uvawe na dogovorot i idna proda`ba (contract to sale) so obvrska da se sklu~i iden DP
* Vidovi DP:- svojstvoto na dogovornite strani:
gra|anski i trgovski (ZOO - ~len 17)
VIDOVI DP:
- predmetot na dogovorot: podvi`ni, nedvi`ni (avioni, brodovi)
14
- sedi{teto na dogovornite strani: doma{na, me|unarodna
- na~in na pla}awe cena: gotovinski, na rati (530-539), kredit
- sprema sodr`ina: i. fiksna proda`ba koga rokot e
biten element na DP i se raskinuva avtomastki ako kupuva~ot sam ne go odr`i na sila;
ii. proda`ba so pravo na prvenstveno kupuvawe (515-521); kupuvawe na proba (522-526);
iii. proda`ba so specifikacija (527) = proda`ba na idna stvar;
iv. so zadr`uvawe na pravoto na sopstvenost (retention of title sale) (528-529); prodaven nalog (540-542);
* Izvori na DP;- doma{ni: ZOO, zakon za trgovija,
nadvore{no-trgovsko rabotewe; Op{ti uzansi za promet na stoka od 1954 godina;
- me|unarodni:
15
- Evropska ekonomska komisija (tipski dogovori i op{ti uslovi za nabavka na investiciona oprema;; za monta`a na investiciona oprema; za `ito, za re`ena gra|a, itn);
- ICC Pariz - INCOTERMS - UNCITRAL – 1980 Vienska
konvencija za me|unarodna proda`ba na stoka
- Dve ha{ki konvencii od 1964 godina za skluvawe i izvr{uvawe na dogovori za me|unarodna proda`ba na telesni podvi`ni stvari
- Lando na~ela na Evropsko dogovorno pravo
RAZLIKA!!!!! (1) Obvrski (predmet na obvrski, pa sami obvrski), (2) Prava, (3) Odgovornost NA DOGOVORNI STRANI(TAKA I TE^E PREDAVAWETO)
GLAVNI OBVRSKI NA PRODAVA^* PREDMET na glavnite obvrski na prodava~ot (P):
16
Stvari kako predmet na proda`ba:
(1) proizvodi na ~ovekoviot trud (2) koi zadovoluvaat odredeni
~ovekovi potrebi i (3) se nameneti za razmena na
pazarot, a ne za neposredna potro{uva~ka.
Energijata i HV se vo promet, no se predmet na ureduvawe vo drugi dokumenti (konvencii, direktivi), a ne so poznatite konvencii
Prodava~ot treba da e sopstvenik vrz stvarta (442, stav 2 - kupuva~ot da stekne pravo na sopstvenost), no kaj nas mo`e i tu|a stvar
(448 ZTD) - Proda`ba na tu| predmetProda`bata na tu| predmet gi
obvrzuva dogovara~ite, no kupuva~ot koj ne znael ili ne moral da znae deka predmetot e tu| mo`e, ako poradi toa ne mo`e da se ostvari celta na dogovorot, da go raskine dogovorot i da bara nadomest na {tetata.
17
Po pravilo ve}e postojna stvar, no mo`e i proda`ba na idna stvar-so specifikacija (oprema koja dopolnitelno treba da se proizvede - stan, umetni~ko delo), no treba da se pravi razlika so dogovor za delo ili gradewe (~len 527 ZOO).
GENERI^KI STVARI KAKO PREDMET NA PRODA@BA:
- vid, koli~ina i kvalitet
Vid (vrsta) mora jasno i precizno da se opredeli, inaku ne postoi DPKoli~ina mo`e precizno ili ramkovno (odokolu):
- circa dozvoleno pre~ekoruvawe +- 5%, a koga ne e dogovorena tolerancija c-ca, toga{ +- 2%
- vagon = 10.000 kg bruto, ako so dogovorot ne e poblisku opredeleno;
- cisterna= 10.000 litri neto, ako poinaku ne e opredeleno
- odrediva = porane{ni dogovori
18
- ako treba vagawe toga{ bruto za neto (opfatena ambala`a)
- sli~no kako vagawe e i zapremnina
Kvalitet: (1) sloboda na volja (DOGOVORNO!!!), osven so dva isklu~oka (imperativni javno-pravni propisi za kvalitet-prehrambeni proizvodi i zadol`itelni standardi-JUS, MKD, ISO, HASAP).
Koga kvalitetot ne e od imperativen karakter:
- specifikacija (527 ZOO), - primerok, mostra, model, - kakva-takva (telle-quelle) koga se
ispora~uva stoka od opredeleno stovari{te, berba i sli~no),
- voobi~aen kvalitet (vo mestoto na prodava~ot redovno se bara za taa vrsta na stoka); ako kvalitetot na stokata ne e dogovoren ili propi{an, toga{ uzansi ili obi~ai;
- kaj nas spored Uzansi: ako na Prodava~ot mu e poznata celta poradi koja Kupuva~ot ja kupuva
19
stokata toga{ toj kvalitet, a ako ne Prodava~ot ne mu e poznata celta, toga{ ne smee pod sreden kvalitet.
Individualno opredelena stvar: ili unikat ili individualizirana generi~ka stvar (jasno izdvojuvawe).
Prava kako predmet na proda`ba - vidi: ~len 442, stav 2 ZOO - Prodava~ot na nekoe pravo se obvrzuva na kupuva~ot da mu go pribavi prodadenoto pravo, a koga vr{eweto na toa pravo bara dr`ewe (vladenie) vrz predmetot, i da mu go predade predmetot.
Koi prava? Slu`benost (zaedno so povlastenoto dobro), plodou`ivawe, zaloga (no po pravilo ne odvoeno od dolgot). Sporno pravo: 449 ZOO.
(1) Sporno pravo mo`e da bide predmet na dogovor za proda`ba.
(2) No, ni{toven e dogovorot so koj advokat ili nekoj drug nalogoprima~ bi kupil sporno pravo ~ie{to ostvaruvawe mu e dovereno, ili bi dogovoril za sebe
20
u~estvo vo podelbata na iznosot dosuden na negoviot nalogodavec.
GLAVNI OBVRSKI NA KUPUVA^* PREDMET na glavnite obvrski na kupuva~ot (K):Cena:
- pandan na obvrskata na Prodava~ot da ja ispora~a stokata;
- ekonomski pari~en ekvivalent na vrednosta na stokata {to e predmet na DP;
- odreduvawe na poim na cena ne e isto {to i optredeluvawe na na~in na pla}awe;s
- dali cenata e biten element na DP? Dolgo se smetalo deka DA, no sé pove}e NE, ako e odrediva, pa duri ekstrem deka ne e biten element (no mo`e po volja na stranite). Kaj nas kako? 450 (1) ZOO.
Vo STOPANSTVO (trgovski dogovor), 450, STAV (2).
^len 450 ZOO
21
(1) Ako so dogovorot za proda`ba cenata (a) ne e opredelena, a (b) ni dogovorot ne sodr`i dovolno podatoci so ~ija pomo{ taa bi mo`ela da se opredeli, dogovorot nema pravno dejstvo.
(2) Koga so dogovorot za proda`ba vo stopanstvoto (NEDOSLEDNOST - ili e stopanstvo ili trgovski dogovor) (a) cenata ne e opredelena, (b) nitu vo nego ima dovolno podatoci so
pomo{ta na koi taa bi mo`ela da se opredeli,
Kupuva~ot e dol`en da ja plati cenata {to prodava~ot redovno ja naplatuval vo vreme na sklu~uvaweto na vakvi dogovori, a vo nedostig na ovaa, razumna cena.(4) Kako razumna cena se smeta
tekovnata cena vo vremeto na sklu~uvaweto na dogovorot, a ako taa ne mo`e da se utvrdi, toga{ cenata {to ja utvrduva sudot spored okolnostite na slu~ajot.
RAZUMNA CENA- Sprema uzansi: cena koja
Prodava~ot redovno ja
22
napla}al vo vremeto na sklu~uvaweto na dogovorot, a ako ne se znae, toga{, anglosaksonski koncept na “razumna cena.” (moderate, not excessive prices)
- Cenata mora da bide seriozna, vo sprotivno se izigruva zakonot ako e bagatelna (se smeta za dar);
Na~ini na opredeluvawe na cena:- odredena;- odrediva;- fiksna ili promenliva (dogovorna
lizgava skala – sliding scale)
Odredivost na cenata:- propis na nadle`en dr`aven
organ - nema sloboda na volja. [to ako Prodava~ot opredeli povisoka? (451 ZOO);
^len 451 Koga e dogovorena pogolema cena od
onaa {to za opredelen vid predmeti ja propi{al nadle`niot organ, kupuva~ot go dol`i samo iznosot na propi{anata cena, a
23
ako ve}e ja isplatil dogovorenata cena, ima pravo da bara da mu se vrati razlikata.
- tekovna cena - na pazarot na mestoto na Prodava~ot (KOGA????)vo vreme na ispolnuvaweto, a ako nema takva so pomo{ na elementi so koi se opredeluva cenata sprema obi~aite na pazarot (452 ZOO);
- Dovereno na treto lice (453 ZOO)
- Eden dogovara~ ja opredeluva cenata (454 ZOO)
[to opfa}a kupovnata cena?
- KAKO ekonomski pari~en ekvivalent na vrednosta na stokata {to e predmet na DP, cenata opfa}a i drugi tro{oci:
- CENA NA AMBALA@A: 1. se re{ava NAJPRVO so
dogovor, pri {to mo`e da se vrati ili ne;
2. bruto za neto = Cenata vklu~uva i ambala`a =
24
franko ambala`a- ambala`a gratis = ambala`a presemtana
3. ako ne e ni{to dogovoreno, cena se odnesuva na neto, bez ambala`a
4. razlika sitna ambala`a (koja e neodvoiva i vleguva vo Cenata) i krupna ambala`a za koja se dogovara, i koja se vra}a ako ne e dogovoreno poinaku.
* OBVRSKI NA PRODAVA^- Osnovna obvrska da ispora~a
stoka = zbir na dejstvija koi Prodava~ot mora da gi napravi za da mu ja stavi na Kupuva~ot na raspolagawe i (+) vladenie stokata {to e predmet na dogovorot;
- Vo zavisnost od sistemot na pravno dejstvo, kaj nas obligaciono-pravno dejstvo na DP (na{eto pozitivno pravo) pokraj sklu~uvaweto na dogovorot,
25
potreben e i materijalen akt na fizi~ko ili simboli~no predavawe (isporaka) na podvi`nata stvar, a NE SE STAVA AKCENT NA PRENOSOT na sopstvenosta (455, stav 2 ZOO);
- (2) Prodava~ot ja izvr{il obvrskata za predavawe na kupuva~ot, po pravilo, koga predmetot (a) }e mu go vra~i ili (b) }e mu predade isprava so koja predmetot mo`e da se prezeme.
- Vo delovniot svet najva`en e momentot na preo|awe na rizikot od Prodava~ot na Kupuva~ot, a ne samoto steknuvawe na sopstvenosta (karakteristika na TRGOVSKI DOGOVORI) - 444, 445 ili 529 od ZOO.
- Razlika predavawe ili isporaka1. ZOO predavawe,
vra~uvawe na stvarta - fizi~ka ili fiktivna (simboli~na) preku isprava
2. Vienska i drugi konvencii - isporaka,
26
bidej}i e mo`na situacija spored INCOTERMS koga e izvr{eno predavawe, no se u{te ne i isporaka;
3. Dilema dali PREDAVAWE I ISPORAKA se sinonimi ili ne zavisi od pravna priroda na samiot poim t.e. institut: (1) ednostran akt na Prodava~ot ili (2) dvostran akt = Kupuva~ ne pa|a vo docnewe koga prodava~ot }e gi prezeme site dejstvija za predavawe (isporaka) tuku koga trebalo Kupuva~ot da ja primi isporakata, odnosno predavaweto.
- Mesto na isporaka: ne e biten element(kako {to }e se dogovorat - DOGOVORNO); (1) transportni klauzuli; (2) nepari~na obvrska - vo mesto na sedi{te na prodava~ (dol`nik na nepari~na obvrska) (~len, 308(nepari~na), 309
27
(pari~na) 459 ZOO) vo vreme na sklu~uvawe na dogovorot;
- Lokacija vo mesto na isporaka zavisi dali Kupuva~ot I PRODAVA~OT IMAAT (A) SEDI{TE VO ISTO MESTO (LOKACIJATA E SKLADI{TE NA PRODAVA~OT,
- (B) AKO PRODAVA~OT IMA POVE}E SKLADI{TA TOGA{ PRODAVA~OT IMA PRAVO DA BIRA),
- (V) A AKO IMAAT Kupuva~ot I PRODAVA~OT RAZLI~NO SEDI{TE, TOGA{ UTOVARNA STANICA, PRISTANI{TE NA UTOVAR ITD. (459 - 462 ZOO);
- INDIVIDUALNO OPREDELENA STVAR- MESTOTO KADE {TO SE NAO|A VO MOMENTOT NA SKLU~UVAWE NA DOGOVOROT ILI MESTOTO KADE {TO TREBA DA BIDE PROIZVEDENA;
- RODOVO OPREDELENI STVARI KOI SE NAO|AAT VO STOVARI{TE ILI ODREDENA MASA (SILOS) MESTOTO KADE {TO SE NAO|A STOVARI{TETO ILI MASATA VO MOMENTOT NA SKLU~UVAWE NA DOGOVOROT;
28
- VREME NA ISPORAKA (457-458 ZOO). RAZLI~NI NA~INI:
1. PRECIZNO OPREDELEN 2. VO RAMKI NA OPREDELEN
VREMENSKI PERIOD (EDNA NEDELA, DESET DENA, EDNA GODINA) - NO AKO VO NEDELA ILI DR`AVEN PRAZNIK - SLEDNIOT RABOTEN DEN
3. RAMKOVEN ROK (PO~ETOK, SREDINA ILI KRAJ NA MESEC) - RAZLIKA ME|U UZANSI I ZOO: PREMA UZANSI PO~ETOK = 10 VO MESECOT, ZOO = PRV DEN VO MESECOT. ZA DOGOVORNI STRANI SE PODOBRI UZANSITE, BIDEJ}I SE POFLEKSIBILNI.
4. RAZUMEN ROK E PREZEMEN OD ANGLOSAKSONSKIOT SISTEM
Razumen rok - reasonable person – 1. contracts – the time needed to do what a contract requires to be done, based on subjective circumstances. 2. commercial law – The time during which the UCC permits a party to accept an offer, inspect goods,
29
substitute conforming goods for rejected good and alike (Извор: Black’s Law Dictionary).
5. ROKOVI NA SUKCESIVNI ISPORAKI - ZOO NE VELI NI{TO, PA SE PRIMENUVAAT OP{TI UZANSI: (1) PRVO SO DOGOVOR; (2) AKO IMA DVE ILI POVE}E OBROCI - RATI, BEZ KOLI~INA NA ODREDENI OBROCI TOGA{ NA EDNAKVI MESE~NI RATI VO PRIBLI`NO ISTA KOLI~INA; (3) AKO POD DVA MESECA DVA PRIBLI`NO EDNAKVI OBROCI NA SREDINATA I KRAJOT NA ROKOT.
- NA~IN NA ISPORAKA; I. (1) INDIVIDUALNO OPREDELENA
STVAR ZAVISI OD OKOLNOSTITE NA SEKOJ KONKRETEN SLU~AJ;
II. (2) RODOVO OPREDELENA STVAR - (a) PREKU NIVNO IZDVOJUVAWE NA JASEN NA~IN ZARADI OTPREMUVAWE, NA SKALDI{TE, (b) PREDAVAWE NA VOZAR ILI {PEDITER KAJ DISTANCIONA
30
PRODA`BA (ZAVISNO DALI SE RABOTI ME|U PRISUTNI LICA SO SEDI{TE VO ISTO MESTO ILI DOSTANCIONA PRODA`BA);
- OBRSKA ZA GARANCIJA NA FIZI~KI SVOJSTVA NA STVARITE {TO SE PREDMET NA DP (466-475 ZOO). NA{ ZOO SAMO KVALITATIVNITE ASPEKTI, I POKRAJ ZALO`BITE VO PO{IROKI SVETSKI RAMKI ZA EDINSTVEN TRATMAN NA KVALITATIVNI I KVANTITATIVNI SVOJSTVA NA STOKATA.
- SPREMA ZOO MATERIJALNI NEDOSTATOCI POSTOJAT VO SLEDNITE SLU~AI: ~LEN 467 OD ZOO;
Nedostatok postoi:1) ako predmetot gi nema
potrebnite svojstva za negova redovna upotreba ili za promet;
2) ako predmetot gi nema potrebnite svojstva za osobenata upotreba za koja go nabavuva kupuva~ot, a koja mu bila poznata na prodava~ot, ili morala da mu bide poznata;
3) ako predmetot gi nema svojstvata i odlikite {to se izre~no ili
31
premol~no dogovoreni odnosno propi{ani;
4) koga prodava~ot predal predmet koj ne e soodveten na mostrata ili na modelot osven ako mostrata ili modelot se poka`ani samo zaradi izvestuvawe.
Klauzula za egzoneracija (474 ZOO)^len 474
(1) Dogovara~ite (a) mo`at da ja ograni~at ili (b) sosema da ja isklu~at odgovornosta na prodava~ot za materijalnite nedostatoci na predmetot.
(2) Odredbata od dogovorot za ograni~uvawe ili isklu~uvawe na odgovornosta za nedostatocite na predmetot e ni{toven, ako nedostatokot mu bil poznat na PRODAVA^OT, a toj za nego ne go izvestil kupuva~ot, kako i toga{ koga prodava~ot ja nametnal taa odredba koristej}i ja svojata posebna monopolska polo`ba.
(3) Kupuva~ot koj se otka`al od pravoto da go raskine dogovorot poradi nedostatoci na predmetot gi zadr`uva drugite prava poradi tie nedostatoci.
32
- OSTANATI OBVRSKI NA PRODAVA~OT:1. OBVRSKA ZA PREDAVAWE
NA DOKUMENTI SO KOI SE OVOZMO`UVA RASPOLAGAWE I KORISTEWE NA KUPENITE STVARI;
2. OBRSKA ZA GARANTIRAWE NA PRAVNITE SVOJSTVA NA STOKATA (MIRNO VLADENIE) ILI ZA{TITA OD EVIKCIJA (~LEN 496-503 OD ZOO), KAJ TRGOVSKI DOGOVORI SE RELATIVIZIRA PORADI ~LEN 448 ZOO, KOGA SOVESNO TRETO LICE STEKNUVA SOPSTVENOST I KOGA KUPUVA~OT JA NABAVUVA PODVI`NATA STVAR OD NESOPSTVENIK KOJ VO SVOJATA REDOVNA DEJNOST STAVA VO PROMET TAKVI STVARI (OSVEN MO`EBI KOGA SE RABOTI ZA STVARI OPTOVARENI SO PRAVO NA INDUSTRISKA SOPSTVENOST NA TRETO LICE).
3. OBVRSKA ZA ~UVAWE NA STVARITE - KOGA KUPUVA~OT
33
NE JA PREZEMA STVARTA NA VREME, PRODAVA~OT E DOL`EN DA JA ~UVA NA TRO{OK I RIZIK NA KUPUVA~OT . KOGA POSTOI OTRPEMA I PREVOZ NA STOKATA, OVAA OBVRSKA NE POSTOI BIDEJ}I MO`E DA SE ANGA`IRA OTPREMNIK, ODNOSNO {PEDITER, ODNOSNO ISTA OBVRSKA NA KUPUVA~OT;
4. OBVRSKA ZA OBEZBEDUVAWE AMBALA`A: AKO NE E NE{TO DRUGO DOGOVORENO, PRODAVA~OT E DOL`EN DA OBEZBEDI AMBALA`A (ISTA OBVRSKA I SPREMA TRANSPORTNI KALUZULI). ZOO NEMA ~LENOVI OBVRSKI ZA AMBALA`A, A VIENSKA KONVENCIJA POVTORNO, INDIREKTNO UPATUVA NA PRODAVA~OT (KAKO NE{TO {TO E POVRZANO SO NEDOSTAOK NA SOOBRAZENOST). KVALITET NA AMBALA`A SO DOGOVOR, A AKO NEMA VO DOGOVOR - VOOBI~AENA AMBALA`A, KOJA
34
MORA: DA JA {TITI SOODVETNO SPAKUVANATA STOKA; DA E POGODNA ZA SOODVETNIOT PREVOZ, A AKO NE E DOGOVOREN VIDOT NA PREVOZ DA E POGODNA ZA SITE VIDOVI PREVOZ KOI REDOVNO SE UPOTREBUVAAT SPREMA PRIRODATA NA RABOTATA;
5. OBVRSKA ZA OSIGURUVAWE NA STOKATA - NE E ZAKONSKA OBVRSKA ZA PRODAVA~OT, TUKU PROIZLEGUVA OD DP. NO VO ME|UNARODNA PRODA`BA PRODAVA~OT NA KUPUVA~OT MORA DA MU GI DADE SITE PODATOCI KOI {TO SE NEOPHODNI ZA KUPUVA~OT DA JA OSIGURA STOKATA. AKO POSTOI OBVRSKA ZA OSIGURUVAWEM TOGA{ OSIGURUVAWE - VOOBI~AENI RIZICI;
6. OBVRSKA ZA IZVESTUVAWE NA KUPUVA~OT SE PROTEGA NA CELOTO IZVR{UVAWE NA DOGOVORT. NEKOI
35
ZAKONODAVSTVA OVAA OBVRSKA JA UREDUVAAT KAKO OP{TA OBVRSKA NA PRODAVA~OT, DODEKA VO NEKOI SE BARAAT POSEBNI IZVESTUVAWA ZA SEKOJA KONKRETNO IZVR{ENA OBVRSKA NA PRODAVA~OT (OTPREMA, OSIGURUVAWE, DAVAWE DOPOLNITELEN ROK, PRODA`BA ZARADI SAMOPOMO{ ILI PRODA`BA ZARADI POKRITIE) I SLI~NO, KAKO {TO PRIFA}A I NA{IOT ZOO.
* OBVRSKI NA KUPUVA^ (504-507 ZOO)
- Da ja plati cenata na dogovoreno mesto;
- - ako nema vo (A) dogovorot ili (B) spored obi~aj toga{ cenata se pla}a vo mestoto na predavawe ili, po pravilo, mestoto na sedi{teto na prodava~ot (doveritelot - ~len 309 ZOO);
36
- sovpa|awe na mesto na predavawe (isporaka) ili mesto na pla}awe na kupovnata cena;
- svetska praksa e pari~nite obvrski da se vr{at vo mestoto na doveritelot (prodava~ot). Ova pravilo e va`no samo za vremenskiot moment koga se smeta deka e izvr{ena isplatata (~len 307, stav 1 od ZOO);
Vreme na pla}awe: so dogovorot. Mo`e da bide: (1) pred isporakata (pla}awe po povik, pla}awe po priemot na fakturata, pla}awee po otvorawe na akreditivot, pla}awe so otkup na stokovite dokumenti); (2) istovremeno so vremensko sovpa|awe na isplata so isporaka (payment vs delivery).
Na~in na pla}awe: virman, dokumentiran akreditiv, otkup na stokovi dokumenti; faktura (edinstven pismen document za postoewe na dogovor). Fakturata se izdava po sklu~uvawe na DP i ja podgotvuva Prodava~ot.
37
V. ЗАСМЕТУВАЊЕ НА ИСПОЛНУВАЊЕТО
Ред на засметувањето
Член 301
(1) Кога меѓу исти лица постојат повеќе истородни обврски, па она што ќе го исполни должникот не е доволно за да можат да се намират сите, тогаш, ако за тоа не постои (A) спогодба меѓу доверителот и должникот, засметувањето се врши по оној ред што ќе го (Б) определи должникот најдоцна при исполнувањето.
(2) Кога не постои должниковата изјава за засметувањето, обврските се (В) намируваат по оној ред како која стасала за исполнување.
(3) Ако повеќе обврски стасале истовремено, (Г) прво се намируваат оние што се најмалку обезбедени, а кога се сите еднакво обезбедени, прво се намируваат (Д) оние што на должникот му се најголем товар.
(4) Ако во сето што е напред кажано обврските се еднакви, (Ѓ) се
38
намируваат по редот како што настанале, а ако настанале истовремено, (Е) она што е дадено на име исполнување се распоредува на сите обврски сразмерно со нивните износи.
Засметување на каматите и трошоците
Член 302
Ако должникот покрај главнината, должи и камати и трошоци, засметувањето се врши така што прво се отплатуваат (А) трошоците, потоа (Б) каматите и (В) најпосле главнината.
Obvrska za prezemawe na stvarite (507 ZOO): antipod na obvrskata na Prodava~ot da ja predade, odnosno ispora~a stokata.
- Vzaemno usloveni obvrski; - Obvrska na Kupuva~ot da ja
prezeme stokata po nejzinoto predavawe, odnosno isporaka od Prodava~ot;
- Neispolnuvawe na ovaa obvrska na Kupuva~ot predizvikuva negovo pa|awe vo DOL@NI^KO docnewe
39
(???). Stav {to go prifa}a ZOO i Vienska konvencija. Op{ti uzansi smetaat deka se raboti za doveritelsko docnewe. Drugi prava (De, Fr, It, Ch) smetaat deka se raboti se smeta za doveritelsko docnewe, so mo`nost Prodava~ot da ja deponira stokata za rizik na Kupuva~ot, ili i pravo da ja prodade stokata;
- Pravna priroda na ovaa obvrska na Kupuva~ot. Dali se raboti za OBVRSKA ili PRAVO??? (DISKUSIJA) Ako e obvrska, toga{ dol`ni~ko zadocnuvawe, a ako e pravo - doveritelsko zadocnuvawe. VA@NO!!!!! Razli~ni pravni posledici. Dol`ni~ko zadocnuvawe -raskinuvawe, doveritelsko zadocnuvawe -polabavo (~len 507, stav 2, i 509 od ZOO, pod uslov da ne e platena cenata!!!!!). (2) Ako kupuva~ot bez opravdana pri~ina odbie da go prezeme predmetot ~ie predavawe mu e ponudeno na dogovoreniot ili
40
voobi~aeniot na~in i na vreme, prodava~ot mo`e, ako ima osnovana pri~ina da se posomneva deka kupuva~ot nema da ja isplati cenata, da izjavi deka go raskinuva dogovorot.
Ostanati obvrski na Kupuva~ot:- vo vrska so pla}aweto (tro{oci za
akreditivi, garancii i sli~no)- obvrska za dostavuvawe
specifikacija (527 ZOO)- obezbeduvawe transportni
sredstva
ODGOVORNOST ZA NEIZVR[UVAWE NA DOGOVORNITE OBVRSKI (~lenovi 466-488 ZOO)
Razlika:- anglosaksonski sistem (bitni
uslovi-terms and conditions i nebitni uslovi – warranties). Povreda na bitni mo`e da dovede do raskinuvawe, dodeka povreda na nebitni elementi mo`e da dovede samo nadomest na {teta. Koi se edni, a
41
koi drugi zavisi od konkreten slu~aj i ne spored `elba na dogovorni strani, tuku sprema odnosot na odreden element na dogovorot sprema osnovnata cel na dogovorot;
- vo kontinentalniot sistem se pravi razlika pome|u odvoen sistem na odgovornost za: (1) kvalitativni materijalni nedostatoci na stokata; (2) odgovornost za delumno (neuredno) neizvr{uvawe na dogovorot; i (3) odgovornost za celosno neizvr{uvawe na dogovorot.
ODGOVORNOST NA PRODAVA^OT-PRAVA NA KUPUVA^OT
1) Pretpostavki za odgovornost na Prodava~ot za kvalitativni i kvantitativni nedostatoci na stokata (466-475 ZOO): KUMULATIVNO
a) tie nedostatoci da se blagovremeno i propisno utvrdeni od strana na Kupuva~ot;
42
b) Kupuva~ot blagovremeno i uredno stavil prigovori do Prodava~ot;
c) Materijalnite nedostatoci da postoele vo momentot na preminuvaweto na rizikot od Prodava~ot na Kupuva~ot, so isklu~ok za nedostatoci koi se pojavuvaat po premin na rizik, no se rezultat na pri~ina {to postoela pred toa (period na inkubacija). Diskutiraj ~len 483, stav 2 i 3 ZOO;
(1) Kupuva~ot go gubi pravoto da go raskine dogovorot poradi nedostatok na predmetot koga mu e (A)nevozmo`no da go vrati predmetot ili (B) da go vrati vo sostojbata vo koja go primil.
(2) Sepak, kupuva~ot mo`e da go raskine dogovorot poradi nekoj nedostatok na predmetot (1) ako predmetot napolno ili delumno propadnal ili e o{teten poradi nedostatokot {to go opravduva raskinuvaweto na dogovorot, ili (2) poradi nekoj nastan {to
43
ne poteknuva od nego nitu od nekoe lice za koe odgovara toj.
(3) Istoto va`i (da mo`e da go raskine dogovorot) (1) ako predmetot napolno ili delumno propadnal, ili e o{teten poradi obvrskata na kupuva~ot da go pregleda predmetot, ili (2) ako kupuva~ot pred da se otkrie nedostatokot potro{il ili izmenil eden del od predmetot vo tekot na negovata redovna upotreba, kako i ako o{tetuvaweto ili izmenata se bez zna~ewe.
2) Pregled na stokata (469 ZOO)a) KOJ? samite (1) dogovorni
strani; (2) nekoe treto lice; (3) komisija (spored volja na strani, obi~aj ili uzansa);
b) KOGA? vreme na pregled (RAZLIKA) - zavisi dali se raboti za vidlivi ili skrieni nedostaoci (470 ZOO). Vo sekoj slu~aj VEDNA[ {tom spored redovniot tek na rabotite e mo`no, pod zakana za gubewe na pravoto (prekluzivnost). Kaj (A) skrienite vedna{ koga e mo`no ili vo
44
zakonski garanten ili dogovoren rok. Pod zakana za gubewe na pravo, Kupuva~ot e dol`en bez odlagawe da go izvesti Prodava~ot za otkrieniot nedostatok, a koga se prisutni - vedna{!!! - specifika na TRGOVSKI DOGOVORI (~len 469 i 470 ZOO);
Pregled na predmetot i vidlivi nedostatoci
^len 469 (1) Kupuva~ot e dol`en primeniot
predmet na voobi~aen na~in (1) da go pregleda ili (2) da go dade na pregled, (KOGA?) {tom toa spored redovniot tek na rabotite e mo`no, (VO KOJ ROK???) i za vidlivite nedostatoci da go izvesti prodava~ot vo rok od osum dena, a kaj trgovskite dogovori bez odlagawe, inaku go gubi pravoto {to mu pripa|a po toj osnov – SPECIFIKA!!!
Skrieni nedostatoci^len 470
(1) Koga po priemot na predmetot od strana na kupuva~ot }e se poka`e deka
45
predmetot ima nekoj nedostatok {to ne mo`el da se otkrie so voobi~aeniot pregled pri prezemaweto na predmetot (skrien nedostatok), kupuva~ot e dol`en, pod zakana na gubewe na pravoto, za toj nedostatok da go izvesti prodava~ot vo rok od osum dena, smetaj}i od denot koga go otkril nedostatokot, a kaj trgovski dogovor bez odlagawe.
(2) Prodava~ot ne odgovara za nedostatocite {to }e se poka`at otkako }e izminat {est meseci od predavaweto na predmetot (ZO[TO NE OD DENOT NA PRENOS NA SOPSTVENOSTA???), osven koga so dogovorot e opredelen podolg rok.So lex specialis mo`e i drugi maksimalni rokovi.
c) Odlagawe na pregled samo vo dva slu~aja: (a) reeksport bez pretovar ili (b) Prodava~ot ne gi pratil potrebnite dokumenti koi moral da gi prati a vo funkcija na koristewe na stvarite (469 (3) ZOO);
46
d) KADE? Mestoto na kvalitativen pregled - zavisi od okolnosti na konkreten slu~aj. Nema ni vo ZOO ni vo uzansi nema odredbi. Koli~ina vo mesto na isporaka. Klauzula otprema so `eleznica bez merewe-koli~ina na skladi{te na prodava~, a ako e klauzula sredna merka na utovar i istovar - aritmeti~ka sredina na dve merewa.;
e) Prigovor na Kupuva~. Kupuva~ot e DOL@EN da stavi prigovor koga so pregled }e konstatira kvalitativni i kvantitativni nedostatoci i toa : (1) blagovremeno, (2) konkretno i na (3) siguren na~in.
f)KOGA SE STAVA PRIGOVOR? Ako se (1) vidlivi nedostatoci - vedna{, bez odlagawe; (2) ako se skrieni nedostatoci vedna{ po otkrivawe, a najdocna vo zakonski garanten rok od 6 meseci od isporakata; (3) koga se raboti za zamena na stokata ili zamena na del se smeta za nova
47
isporaka (DALI?????- KOMENATR); (4) ako e ispora~ana pomala koli~ina na stoka ili drug vid na stoka (aliud) ne postoi obvrska na Kupuva~ot za stavawe prigovor za da mo`e da go zadr`i svoite prava;
g) SODR@INA NA PRIGOVOR (472 ZOO): konkreten, a ne voop{ten i na siguren na~in (telefaks, ili teleprinter da se potvrdi so dopolnitelno prepora~ano pismo)
h) ROKOT ZA PRIGOVOR E PREKLUZIVEN (se gubi pravoto - stav i na na{i sudovi i sud vodi smetka po slu`bena dol`nost bez obzir {to se prekluzivni)
i) Kupuva~ot ne go gubi pravoto po osnov na prekluzivnost, vo slu~aj na ~len 473 Kupuva~ot ne go gubi pravoto da se povika na nekoj nedostatok i koga ne ja izvr{il svojata obvrska predmetot da go pregleda bez odlagawe, ili obvrskata vo opredeleniot rok da go izvesti prodava~ot za postoeweto na nedostatokot, kako i
48
koga nedostatokot se poka`al duri po istekot na {est meseci od predavaweto na predmetot, ako toj nedostatok mu bil poznat na prodava~ot ili ne mo`el da mu ostane nepoznat.
VI[OK (se odnesuva na prigovor)j) Kvantitativni nedostatatoci
(specifika) - rokot na prigovor ima drugi posledici - ako e ispora~an vi{ok na stvari, a Kupuva~ot ne prigovaral se smeta deka Kupuva~ot e soglasen da ja primi celata koli~ina i da plati (481, SPECIFIKA NA DOG. VO STOPANSTVO), (1) So dogovorot za proda`ba vo stopanstvoto koga prodava~ot na predmeti opredeleni spored rodot mu dal na kupuva~ot pogolemo koli~estvo otkolku {to e dogovoreno a kupuva~ot vo razumen rok ne izjavil deka go odbiva vi{okot, se smeta deka go primil i toj vi{ok, pa e dol`en da go plati po istata cena. (2) Ako kupuva~ot odbie da go primi vi{okot, prodava~ot e
49
dol`en da mu ja nadomesti {tetata na kupuva~ot.
KUSOK (se odnesuva na prigovor)k) a ako pomala koli~ina,
Kupuva~ot i pokraj nestavaweto prigovor ima isti prava kako i da stavil prigovor.
NEPOSTOEWE ODGOVORNOST NA Prodava~ot (~len 468 ZOO): (1) ako ne se ispolenti site pretpostavki za negova odgovornost od 467 od ZOO; (2) nesovesnost na Kupuva~ot, koga na Kupuva~ot mu bile poznati ili morale da mu bidat poznati site nedostatoci vo moment na sklu~uvawe na dogovorot
^len 468(1) Prodava~ot ne odgovara za
nedostatocite od prethodniot ~len, ako vo momentot na sklu~uvaweto na dogovorot mu bile poznati na
50
kupuva~ot, ili ne mo`ele da mu ostanat nepoznati.
(2) Se smeta deka na kupuva~ot ne mo`ele da mu ostanat nepoznati onie nedostatoci {to gri`livo lice so prose~no znaewe i iskustvo na lice so isto zanimawe i struka kako kupuva~ot bi mo`elo lesno da gi zabele`i pri voobi~aeniot pregled na predmetot.
(3) No, prodava~ot odgovara i za nedostatocite {to kupuva~ot mo`el lesno da gi zabele`i ako izjavil deka predmetot nema nikakvi nedostatoci ili deka predmetot ima opredeleni svojstva ili odliki.
Sporedi: gri`livo lice i razumno lice - reasonable person – a hypothetical person used as a legal standard esp. to determine whether someone acted with negligence. The reasonable person acts sensibly, does things without serious delay, and take proper but not excessive precautions (Извор: Black’s Law Dictionary).
l) Prodava~ot ne odgovara za neznati materijalni nedostatoci,
51
osven ako ne e dogovorena klauzula bez tolerancija
* PRAVA NA KUPUVA^OT PO OSNOV NA ISPORAKA NA STOKA SO POLO[ KVALITET
Koga }e se ispolnat pretpostavkite za nesoobrazena isporaka:
a) pravo da bara ispolnuvawe na DP (otstranuvawe na nedostatocite ili predavawe na druga stvar bez nedostatoci)
b) pravo da bara namaluvawe na cenata
c) pravo da go raskine DP
d) plus SEKOGA[ sekundarno pravo na nadomest na {teta
Izborot na Kupuva~ot za b) ili c) e definitiven izbor i e neotpoviklivo.
Dodeka ako Kupuva~ot se opredeli za a) i ne go dobie ima pravo dopolnitelno da bara pod b) ili c).
52
Pravoto na Kupuva~ot za zamena na stvarta gi ima slednite ograni~uvawa:
a) stvarta da e opredelena po rod;b) da se raboti za pokrupen
nedostatok (bitna povreda spored anglosaksonska praksa)
c) Kupuva~ot nema pravo za zamena na stvarta, ako ve}e raspolagal so stokata i ne mo`e da ja vrati
Pravoto na Kupuva~ot za raskinuvawe na dogovorot ima pogolemi ograni~uvawa:
a) Kupuva~ot nema pravo, ako (A) ve}e raspolagal so stokata i (B) ne mo`e da ja vrati (483, stav 1 ZOO)
b) Kupuva~ot ne mo`e da go raskine dogovorot vo celina (no mo`e delumno) ako samo del od stokata ima kvalitativni nedostatoci (482, stav 1 ZOO);
c) Kupuva~ot ne mo`e da raskine ako ne ostavil dopolnitelen primeren rok za uredno ispolnuvawe na DP (478, stav 1 i 2 od ZOO).
53
ZAKLU^OK: Spored pravniot re`im, posledicite od raskinuvawe na DP poradi isporaka na stoka so materijalni nedostatoci se izedna~eni so raskinuvawe na DP poradi neispolnuvawe.
* PRAVA NA KUPUVA^OT PO OSNOV NA ISPORAKA NA STOKA SO PODOBAR KVALITET
- Isporaka na stoka so podobar kvalitet = isporaka so materijalen nedostatok
- Kupuva~ot e dol`en da primi isporaka so podobar kvalitet;
- Isklu~ok, koga Kupuva~ot ima opravdan interes da ne primi isporaka so podobar kvalitet;
- Prodava~ot nema pravo da bara povisoka cena od dogovorenata.
PRAVA NA KUPUVA^OT PO OSNOV NA NEIZVR[UVAWE NA ISPORAKA NA
54
STOKA OD STRANA NA PRODAVA^OT (DOL@NI^KO DOCNEWE)
- Dali e porebna vina na Prodava~ot kako dol`nik. Dve gledi{ta:
- prvo) subjektivna - vinata e potrebna (relevantna) i objektivna - vinate e irelevantna. Vo na{eto pozitivno pravo preovladuva objektivniot pristap - irelevantnost na vina (Prodava~ot se osloboduva od odgovornost samo vo isklu~itelni slu~ai).
- Vo slu~aj na dol`ni~ko docnewe, dve osnovni prava na Kupuva~ot:
a) pravo da se bara ispolnuvawe na DP;
b) pravo na raskinuvawe;
c) plus SEKOGA[ sekundarno nadomest na {teta;
- zakonodavecot ne dava odgovor vo koj rok treba da se izvr{i izborot me|u a) i b). No, mol~eweto na Kupuva~ot, mu dava pravo na Prodava~ot da ja izvr{i obvrskata vo rokot na
55
zastarenost i na toj na~in da se isklu~i mo`nosta pod b).
- Mo`nosta za opcijata pod b) e uslovena so ostavawe dopolnitelen rok , koj e primeren sprema okolnostite na slu~ajot. Isklu~itelno, Kupuva~ot ne e dol`en da dade dopolnitelen primeren rok, ako se raboti za fiksna proda`ba, koga rokot e biten element po volja na dogovornite strani ili po zakon;
* PRAVA NA Kupuva~ot PO OSNOV NA ISPORAKA NA STOKA SO DELUMNI NEDOSTATOCI - 480 ZOO (POVTORNO: DOL@NI^KO DOCNEWE)
- se ispora~a del na stoka bez nedostatoci, a del voop{to ne e ispora~an;
- vo toj slu~aj se raboti za DOL@NI^KO DOCNEWE i Kupuva~ot mo`e da bara
- a) pravo da se bara ispolnuvawe na DP;
- b) pravo na raskinuvawe;
56
- v) plus SEKOGA[ sekundarno nadomest na {teta;
ZNA^I: Kupuva~ot e dol`en!!!!! da primi pomala koli~ina na ispora~ana stoka bez nedostatoci, so isklu~ok ako isporakata ne celata dogovorena stoka pravi celina i ako Kupuva~ot ima opravdan interes da primi isporaka samo vo celina, mo`e da go raskine celiot dogovor (~len 482, stav 2 od ZOO).
* PRAVA NA KUPUVA^OT PO OSNOV NA ISPORAKA NA POGOLEMA KOLI^INA STOKA OD DOGOVORENATA (481 ZOO) - Kupuva~ot ne e dol`en da primi pogolema koli~ina od dogovorenata. Sprema ZOO, dokolku Kupuva~ot ne izjavil deka go odbiva vi{okot, se sozdava pretpostavka deka ja primal i e dol`en da go plati vi{okot po istata cena.
* PRAVA NA KUPUVA^OT PO OSNOV NA ISPORAKA NA DRUGA VRSTA NA STOKA OD DOGOVORENATA (ALIUD) - dilema (1) dali se raboti za isporaka so
57
metarijalen nedostatok ili (2) za neizvr{uvawe na dogovor (dol`ni~ko docnewe).
Preovladuva sfa}awe deka se raboti za (2) neizvr{uvawe na isporaka, odnosno neispolnuvawe na dogovor ili dol`ni~ko docnewe. Na{ ZOO i Vienska konvencija
* ODGOVORNOST NA KUPUVA^ - Prava na Prodava~
* PRAVA NA PRODAVA^ PO OSNOV NA NEPLA]AWE NA CENA
- Prodava~ mo`e da go raskine DP po osnov na nepla}awe na cena, samo ako (1) Kupuva~ot e vo docnewe so pla}awe na cenata i
- (2) Kupuva~ot ne ja primal isporakata na stokata - KUMULATIVNO.
- Ova e taka poradi toa {to ako Kupuva~ot ja primal isporakata, toj stanuva EX LEGE sopstvenik na stokata, taka {to
58
Prodava~ ne bi mo`el da ja bara stokata nazad ni so sopstveni~ka tu`ba. Re{enie poznato skoro vo site nacionalni prava. Vo ovoj slu~aj Prodava~ mo`e samo da bara (1) prisilno izvr{uvawe na dogovorot (pla}awe na cenata) i (2) pravo na nadomest na {teta. Kako se izbegnuva ovaa opasnost za Prodava~: dokumentaren akreditiv; odlagawe na isporakata do kone~na isplata p vs. d;
- Za razlika od nadomest na {teta kaj nepari~ni obvrski, kaj pari~ni obvrski postoi pravo na zatezna kamata za Prodava~, za vreme na docneweto (266-268 ZOO);
- Prava na Prodava~ po osnov na neispolnuvawe drugi obvrski na Kupuva~ot. ZOO ne pravi razlika bitni-nebitni obvrski, taka {to ne gi sankcionira posledicite od neispolnuvawe na drugi obvrski na Kupuva~ot kako dol`ni~ko zadocnuvawe. Generalno, Prodava~ gi ima slednite prava: (1) nadomest na {teta; i (2)
59
mo`nost da se bara ispolnuvawe na dogovorot.
Член 120
Договорот не може да се раскине поради неисполнување на незначителен дел од обврската (коментар – лизинг).
Odgovornost na Prodava~ za refleksna {teta
Pokraj za materijalni nedostatoci mo`e da se bara nadomest i za vondogovorna {teta (pod uslov da se ispolnat odredeni pretpostavki).
Pretpostavki: (1) Kupuva~ot da pretrpel {teta na
nekoi drugi svoi stvari, a ne na stvarta koja mu bila ispora~ana;
(2) da postoi pri~inska vrska pome|u upotrebata na stvarta i nejzinite svojstva i nastanatata {teta;
60
(3) stavrta da imala materijalen nedostatok; i
(4) Prodava~ot da e kriv za refleksnata {teta (ovaa vina se pretpostavuva)
* ZAEDNI^KI PRAVILA ZA OBVRSKITE NA Prodava~ i Kupuva~Vzaemnost na ispolnuvawe (na~elo na istovremenost na ispolnuvaweto)Anticipativno raskinuvawe - o~igledno deka drugata strana ne e vo sosotojba da ja ispolni svojata obvrska 112, 113, 119, 120 od ZOO
* NADOMEST NA [TETA
[teta:Koga Kupuva~ot ili Prodava~ot (1)ne gi ispolnat svoite obvrski ili (2)gi ispolnat neuredno, Kupuva~ot ili Prodava~ot e dol`en na doveritelot da mu ja nadomesti {tetata.
Celta na nadomest na {teta poradi (1) neispolnuvawe ili (2) neuredno ispolnuvawe
61
- ne e da se vospostavi sostojba kako dogovorot da ne bil sklu~en; (negativen dogovoren interes) tuku
- kako dogovorot da bil (1) uredno (2) ispolnet (pozitiven dogovoren interes - interes na ispolnuvawe)
Bitna razlika: nadomest na {teta poradi (1) neispolnuvawe na dogovorot; (2) neuredno ispolnuvawe (docnewe) i (3) nadomest na {teta poradi slu~ajna nemo`nost na izvr{uvawe.
CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS (122-127 ZOO)
Oblici na nadomest na {teta:- vo slu~aj NA RASKINUVAWE
postoi: (a) apstraktna {teta i (b) konkretna {teta, koga konkretnata {teta mo`e da se javi kako (1) (A) kupuvawe ili prodavawe
zaradi pokritie ili (B) kupuvawe ili prodavawe zaradi samopo{ (nepodesna za
62
~uvawe, nesrazmerni tro{oci vo sporedba so nejzina vrednost, brzo da propadne i
(2) stvarna {teta i izgubena dobivka;
Koga na ednata dogovorna strana na raspolagawe i stojat pove}e na~ini na nadomest na {teta, stranata koja ima pravo na izbor ima pravo na izbor (DO KOGA???) do istekot na rokot na zastarenost, osven vo slu~aite na kupuvawe ili prodavawe zaradi pokritie ili samopomo{ koga ne mo`e da se ~eka rokot na zastarenost.
Raskinuvawe na dogovorot i apstraktna {teta:
- Apstraktna {teta = razlika pome|u dogovorena i pazarna (berzanska) cena
- Se raboti za pretpostavena {teta i se bazira na idejata (NE SE RABOTI ZA DE FACTO PRODA@BA) na preproda`ba,
63
odnosno mo`no kupuvawe odnosno prodavawe zaradi pokritie.
- Kolku? Minimalno od{tetno pobaruvawe, no mo`e i druga {teta ako se doka`e
- Koj moment? Vo moment na raskinuvawe na dogovorot.
- Kade? Mestoto kade {to isporakata trebala da bide izvr{ena.
Raskinuvawe na dogovorot i konkretna {teta:Kupuvawe ili prodavawe zaradi pokritie (kaj apstraktna {teta se raboti za eventualno, mo`no kupuvawe ili prodavawe, a ovde - kaj konkretnata {teta postoi stvarno, realizirano prodavawe ili kupuvawe zaradi pokritie)
Razlika - Kupuvawe ili prodavawe (1) zaradi pokritie od Kupuvawe ili prodavawe (2) zaradi samopomo{ (stvarta nepodesna za ~uvawe)
64
Uslovi za kupuvawe ili prodavawe zaradi pokritie:
- doveritelot MORA da go raskine dogovorot (sé do rokot za zastarenost), bidej}i ako ne go raskine dol`nikot go zadr`uva pravoto da ispolni dogovorot;
- da se raboti za proda`ba na stvari opredeleni po rod;
- kupuvaweto ili prodavaweto zaradi pokritie treba da se napravi vo razumen rok po raskinuvaweto na dogovorot (ovoj rok ima karakter ba prekluzivnost)
Nadomest na ostanata {teta kaj raskinuvaweto ili neraskinuvaweto na dogovorot
- koga dogovorot se raskinuva i se ostvaruva pravoto na apstraktna ili konkretna {teta vo vid na kupuvawe ili prodavawe zaradi pokritie, doveritelot mo`e da bara i druga doka`ana {teta;
- vo slu~aj na neraskinuvawe na dogovorot (poradi neuredno ispolnuvawe na dogovorot),
65
doveritelot mo`e da ostvaruva samo takanare~ena ostanata {teta;
- Ostanata {teta = stvarna {teta i izgubena dobivka
- Kaj apstraktna {teta i konkretna {teta vo vid na kupuvawe ili prodavawe zaradi pokritie se smeta deka se opfateni i stvarna {teta i izgubena dobivka, no doveritelot mo`e da bara i dopolnitelna {teta ako ja doka`e (doka`ana {teta);
- Na~elo na predvidliva {teta za stvarna {teta i izgubena dobivka kako mo`na posledica na povreda na dogovorot, so ogled na okolnostite koi mu bile poznati ili morale da mu bidat poznati na doveritelot vo momentot na sklu~uvawe na dogovorot.
Odgovornost za me{ovit slu~aj: Po pravilo dol`nik odgovara za {teta od pri~ini za koi {to toj e odgovoren.No, postoi i slu~aj koga dol`nik odgovara i za slu~aj koga nemo`nosta za
66
ispolnuvawe ili zadocnuvawe dol`nik ne e kriv, no taa nastanala po pa|aweto vo zadocnuvawe (casus mixtus) - 122(3) ZOO.
Pretpostavki za raskinuvawe^len 122
(3) Stranata koja bara raskinuvawe na dogovorot ne mo`e da se povikuva na promenetite okolnosti {to nastapile po istekot na rokot opredelen za ispolnuvawe na nejzinata obvrska.
67
ПРАВО НА НАДОМЕСТ НА ШТЕТАI. ОПШТИ ПРАВИЛА
Исполнување на обврската и последици од неисполнувањето
Член 251(1) Доверителот во облигационен однос е овластен да бара од должникот исполнување на обврската, а должникот е должен да ја исполни совесно во сето како што гласи таа.(2) Кога должникот (а) не ќе ја исполни обврската или (б) ќе задоцни со нејзиното исполнување, доверителот има право да бара и надомест на штетата што ја претрпел поради тоа.(3) За штетата поради задоцнување со исполнувањето одговара и должникот кому доверителот му
68
дал примерен дополнителен рок за исполнување.(4) Должникот одговара и за делумната или целосната невозможност за исполнување иако не ја криел таа невозможност ако настапила по неговото доаѓање во задоцнување за кое одговара.(5) Должникот се ослободува од одговорноста за штетата ако докаже дека она што е предмет на обврската случајно би пропаднало и кога тој својата обврска би ја исполнил на време.
Кога должникот се ослободува од одговорноста
Член 252Должникот се ослободува од одговорноста за штета ако докаже дека не можел да ја исполни својата обврска односно дека задоцнил со исполнувањето на обврската поради вонреден настан што се случил по склучување на договорот, а кој не можел да го спречи, избегне или
69
отстрани (виша сила – член 126 од ЗОО).
Договорно проширување на одговорноста
Член 253(1) Со договор може да се прошири одговорноста на должникот и на случаите за кои тој инаку не одговара.(2) Исполнувањето на ваквата договорена одредба не може да се бара ако тоа би било во спротивност со начелото на совесност и чесност.
Ограничување и исклучување на одговорноста
Член 254(1) Одговорноста на должникот за намерата или крајното невнимание не може однапред со договор (a) да се исклучи или (б) да се ограничи.(2) Судот може, по барање од заинтересираната договорена страна, да ја поништи и договорната одредба за исклучување или ограничување на одговорноста за
70
обично невнимание, ако таквата спогодба произлегла од монополската положба на должникот или воопшто од нерамноправниот однос на договорните страни.(3) Полноважна е одредбата на договорот со која се определува највисокиот износ на надоместот, ако така определениот износ не е во очигледен несразмер со штетата и ако за определениот случај не е нешто друго определено со закон.(4) Во случај на ограничување на висината на надоместот доверителот има право на целосен надомест ако невозможноста за исполнување на обврската е причинета намерно или со крајно невнимание на должникот.
Обем на надоместотЧлен 255
(1) Доверителот има право на надомест на (a) обичната штета, (б) испуштената корист, како и (в) справедлив паричен надоместок на нематеријална штета кои должникот
71
морал да ги предвиди (предвидлива штета) во време на склучувањето на договорот како можни последици од повреда на договорот, со оглед на фактите што тогаш му биле познати или морале да му бидат познати.(2) Во случај на (a) измама или намерно неисполнување, како и (б) неисполнување поради крајно невнимание, доверителот има право да бара од должникот надомест на целокупната штета што настанала поради повреда на договорот, без оглед на тоа што должникот не знаел за посебните околности поради кои настанале тие.(3) Ако при повреда на обврската, покрај штетата, за доверителот настанала и некоја добивка, при определувањето на висината на надоместот за неа ќе се води сметка во разумна мера.(4) Страната што се повикува на повреда на договорот е должна да ги преземе сите разумни мери за да се намали штетата предизвикана од таа
72
повреда, инаку другата страна може да бара намалување на надоместот.
Одговорност поради пропуштање на известувањето
Член 257Договорната страна која е должна да ја извести другата страна за фактите што се од влијание врз нивниот меѓусебен однос, одговара за штетата што ќе ја претрпи другата страна поради тоа што не била известена на време.
Право на целосен надоместЧлен 267
(1) Доверителот има право на казнена камата без оглед на тоа дали претрпел некаква штета поради должниковото задоцнување.(2) Ако штетата што ја претрпел доверителот поради должниковото задоцнување е поголема од износот што би го добил на име казнена камата, тој има право да ја бара
73
разликата до целосниот надомест на штетата.
Кога предмет на обврската се предмети определени според родот
Член 344(1) Ако предмет на обврската се предмети определени според родот, обврската не престанува дури и кога сите такви предмети што ги има должникот ќе пропаднат поради околности за кои тој не одговара.(2) Но, кога предмет на обврската се предмети определени според родот кои треба да се земат од определена маса такви предмети, тогаш обврската престанува кога ќе пропадне целата таа маса.
Права на една страна кога другата страна не ќе ја исполни својата
обврскаЧлен 113
Во двостраните договори, кога една страна не ќе ја исполни својата обврска, другата страна, ако не е
74
определено нешто друго, може да бара (а) исполнувањето на обврските или (б) под условите предвидени во Законот, да го раскине договорот со проста изјава, ако раскинувањето на договорот не настапува според самиот закон, а во секој случај има право на надомест на штетата.
Раскинување на договор пред истекот на рокот
Член 117Кога пред истекот на рокот за исполнување на обврската е очигледно дека едната страна нема да ја исполни својата обврска од договорот, другата страна може да го раскине договорот и да бара надомест на штетата.
Дејство на раскинувањетоЧлен 121
(1) Со раскинувањето на договорот двете страни се ослободени од своите обврски, освен од обврската за надомест на евентуалната штета.
75
(2) Ако една страна го извршила договорот целосно или делумно има право да и се врати она што го дала.(3) Ако двете страни имаат право да бараат враќање на даденото, заемните враќања се вршат според правилата за извршувањето на двостраните договори.(4) Секоја страна и должи на другата надомест за користа што во меѓувреме ја имала од она што е должна да го врати, односно да го надомести.(5) Страната што враќа пари е должна да плати казнена камата од денот кога ја примила исплатата.
ШтетаЧлен 142
Штетата е намалувањето на нечиј имот (обична штета) и спречувањето на негово зголемување (испуштена корист), како и повреда на личните права (нематеријална штета).
76
ОДГОВОРНОСТ ВРЗ ОСНОВА НА ВИНА
Постоење винаЧлен 145
(1) Вина постои кога штетникот причинил штета со намера или со невнимание (крајно, обично или друг степен на невнимание предвиден со закон).(2) Ако штетата е причинета со намера или крајно невнимание, оштетениот треба да го докаже нивното постоење.(3) Ако пак штетата е причинета со обично невнимание или друг помал степен на невнимание, штетникот треба да докаже дека тие не постоеле.
РАЗЛИЧЕН ТОВАР НА ДОКАЖУВАЊЕ ВО ЗАВИСНОСТ ОД СТЕПЕН НА
НЕВНИМАНИЕ
Обична штета и испуштена користЧлен 178
(1) Ошетениот има право како на надомест на обичната штета, така и на надомест на испуштената корист.
77
(2) Висината на надоместот на штетата се определува според цените во времето на донесувањето на судската одлука, освен ако нешто друго не е уредено со закон.(3) При оцената на висината на испуштената корист се зема предвид добивката што можела основано да се очекува според редовниот тек на работите или според посебни околности, а чие остварување е спречено со оштетниковото дејствие или пропуштање на оштетениот (предвидлива штета).(4) Кога предметот е уништен или оштетен со кривично дело сторено со умисла, судот може да ја определи висината на надоместот според вредноста што предметот ја имал за оштетениот.
78
