TÜRKİYE TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDEKİ

TÜRKİYE TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDEKİ

GELİŞMELER VE EĞİLİMLER

2007 YILI RAPORU

SEKTÖREL ARAŞTIRMA VE STRATEJİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI

Hazırlayanlar: T. Uzmanı Dr. Selçuk Arslan T. Uzmanı Dr. Muhterem Çöl T. Uzmanı Talat Güçlü T. Uzmanı A. Deniz Çaycı Yük. Müh. Hüseyin Cengiz T.Uzm.Yrd. Özlem Daşdemir T.Uzm.Yrd. Faruk Yayla T.Uzm.Yrd. Ramazan Yılmaz

Şubat 2008, Ankara

Bu çalışma Telekomünikasyon Kurumunun görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması Telekomünikasyon Kurumunun iznini gerektirmez.

YÖNETİCİ ÖZETİ

Bu raporda, dünyada ve Türkiye’de telekomünikasyon sektöründe kaydedilen

gelişmeler incelenerek, Türkiye telekomünikasyon pazarı büyüklükleri,

büyüme oranları ve eğilimlerine yönelik temel bir analiz yapılmış ve genel

görünüm ortaya konulmuştur. Telekomünikasyon sektörüne genel bir

bakıştan sonra, Türkiye’deki sabit ve mobil telefon hizmetleri ayrıntılı olarak

raporda incelenmiş, İnternet ve genişbant konuları da ayrıca ele alınmıştır.

Türkiye telekomünikasyon pazarında son yıllarda düzenlemelerin etkisiyle

işletmeci sayısı artmış, özellikle mobil ve genişbant altyapısında ve abone

sayısında önemli bir boyuta ulaşılmıştır. Hane başı sabit telefon sayısı, mobil

telefon penetrasyon oranı, genişbant abone sayısı gibi temel göstergelerde

önemli iyileşmeler sağlanan telekomünikasyon pazarında, toplam hizmet

gelirlerinin 2007 yılı sonu itibari ile 21 milyar YTL civarında gerçekleşmesi

beklenmektedir.

Türkiye telekomünikasyon sektöründe, 2001 yılı itibariyle mobil abone

sayısında yaşanan hızlı artış sonucunda, toplam (sabit ve mobil) telefon

abone sayısı 2007 yılında 80 milyonun üzerinde gerçekleşmiş ve toplam

telefon abone sayısı penetrasyonu %114 seviyesini yakalamıştır. 2007 yılı

sonu itibariyle 62 milyona ulaşan mobil abone sayısı sayesinde, toplam

telefon penetrasyonu olumlu yönde ilerlemektedir. Sabit telefon, toplam

nüfusa göre 1998 yılında ulaştığı %26 penetrasyonu devam ettirmektedir.

İnternet kullanıcı penetrasyonu ise kararlı bir şekilde yükselmekte olup, kısa

ve orta vadede düzenli bir artış oranına sahip olması beklenmektedir.

Türkiye’nin nüfusu, stratejik konumu ve ekonomik dinamikleri dikkate

alındığında, mobil telefon ve bilhassa genişbant İnternet hizmetlerinde orta

vadede önemli atılımlar yaşanabileceği, küresel dalgalanmaların sektör

üzerinde ancak geçici durgunluğa neden olabileceği, sahip olunan ekonomik

ii

potansiyelin telekomünikasyon sektöründe uzun vadeli büyümeyi

destekleyeceği, telekomünikasyon hizmetleri pazarının yapısı gereği ülke

içerisindeki ekonomik potansiyelden nemalanması ve kâr transferini mümkün

kılması nedeniyle ülkemizde faaliyet gösteren yerli işletmecilerin orta ve uzun

vadeli planlamalarında diğer ülke pazarlarını da hedefleyerek uluslararası

işletmeci olma yönünde strateji geliştirmelerinin faydalı olacağı

değerlendirilmektedir.

iii

İÇİNDEKİLER Sayfa

YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................. i İÇİNDEKİLER .................................................................................................. iii ÇİZELGELERİN LİSTESİ ................................................................................ v ŞEKİLLERİN LİSTESİ......................................................................................vi SİMGELER VE KISALTMALAR .................................................................... viii 1. TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ ............................. 1

1.1. Dünya Telekomünikasyon Sektöründeki Gelişmeler .................... 1 1.2. Türkiye Ekonomisine İlişkin Temel Büyüklükler ............................ 7 1.3. Türkiye Telekomünikasyon Sektörüne İlişkin Büyüklükler .......... 10 1.4. Sabit Telefon ve GSM Hizmetleri Dışındaki Hizmetler ve Pazar

Yapısı........................................................................................... 14 1.4.1. Uydu işletmecileri ..................................................................... 14 1.4.2. GMPCS mobil telefon hizmeti veren işletmeciler ..................... 14 1.4.3. Kablolu ve kablosuz İnternet servis sağlayıcılığı hizmeti veren işletmeciler.......................................................................................... 15 1.4.4. Karasal hatlar üzerinden veri iletimi yapan işletmeciler ........... 15 1.4.5. Uzak mesafe telefon hizmetleri sunmak üzere yetkilendirilmiş işletmeciler.......................................................................................... 15 1.4.6. Ortak kullanımlı telsiz hizmetleri sunmak üzere yetkilendirilmiş işletmeciler.......................................................................................... 16 1.4.7. Kablo platform hizmeti .............................................................. 16 1.4.8. Altyapı işletmeciliği hizmeti sunmak üzere yetkilendirilmiş işletmeciler.......................................................................................... 16 1.4.9. Rehberlik hizmeti işletmeciliği .................................................. 17 1.4.10. İşletmeciler ............................................................................. 17

2. SABİT TELEFON HİZMETİ ....................................................................... 18 2.1. Türk Telekom...................................................................................... 18

2.1.1. Abone sayısı............................................................................. 18 2.1.2. Trafik......................................................................................... 20 2.1.3. Ankesörlü telefon...................................................................... 21 2.1.4. Gelirler ...................................................................................... 21 2.1.5. Yatırım ...................................................................................... 23 2.1.6. Ülke karşılaştırmaları................................................................ 24 2.1.7. Değerlendirme.......................................................................... 24

2.2. Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri ........................................................ 26 2.2.1. UMTH işletmecileri gelir bilgileri ............................................... 31 2.2.2. Hesaplaşmalar.......................................................................... 32 2.2.3. Uluslararası trafik hacmi........................................................... 32

3. MOBİL TELEFON HİZMETİ ...................................................................... 33 3.1. GSM ................................................................................................... 33

3.1.1. Türkiye’deki süreç..................................................................... 33 3.1.2. Abone sayısı ve gelecek dönem beklentileri ............................ 35 3.1.3. Uluslararası karşılaştırmalar..................................................... 38

iv

3.1.4. Altyapı büyüklükleri .................................................................. 41 3.1.5. Trafik hacmi .............................................................................. 43 3.1.5.1. Abone başı ortalama trafik..................................................... 45 3.1.6. SMS.......................................................................................... 46 3.1.7. Gelirler ...................................................................................... 47 3.1.7.1. Abone başına aylık ortalama gelir ......................................... 49 3.1.8. Rekabet .................................................................................... 51 3.1.9. Cep telefonu satış miktarı......................................................... 54 3.1.9.1. Türkiye’de cep telefonu ithalatı.............................................. 55

3.2. GMPCS .............................................................................................. 56 3.2.1. Abone sayısı............................................................................. 56

4. İNTERNET VE GENİŞBANT..................................................................... 58 4.1. Türkiye’de İnternet ve Genişbant ....................................................... 58 4.2. Dünyada ve OECD Ülkelerinde Genişbant ve İnternet...................... 63

5. DİĞER HİZMETLER.................................................................................. 72 5.1. Uydu Platform Hizmeti........................................................................ 72 5.2. Uydu Telekomünikasyon Hizmeti....................................................... 72 5.3. Rehberlik Hizmeti ............................................................................... 73 5.4. Kablo Platform Hizmeti....................................................................... 73

KAYNAKLAR ................................................................................................. 75

v

ÇİZELGELERİN LİSTESİ

Çizelge Sayfa Çizelge 1.1.1998-2006 yılları arası cari işlemler hesabı değeri ve cari işlemler

dengesinin GSMH’a oranı ...................................................................... 10 Çizelge 1.2. Lisanslı işletmeci sayıları........................................................... 17 Çizelge 2.1. UMTH işletmecilerinin müşteri portföyü..................................... 26 Çizelge 2.2. UMTH işletmecilerinin 2005, 2006 ve 2007 yılı gelirleri ............ 31 Çizelge 2.3. UMTH işletmecilerinin 2005, 2006 ve 2007 yılı pazar payı

dağılımları ............................................................................................... 31 Çizelge 2.4. Uluslararası trafik hacmi (dakika) .............................................. 32 Çizelge 3.1. Yıllara göre trafik dağılımı (dakika)............................................ 44 Çizelge 3.2. TÜFE oranı ilâve edilmiş değerler ............................................. 51 Çizelge 3.3. Cep telefonu ithalatı................................................................... 56 Çizelge 4.1. Yıllar itibariyle İnternet abone sayıları ....................................... 60 Çizelge 4.2. 2007 yılı perakende ADSL İnternet erişim hizmetleri piyasa payı

................................................................................................................ 61 Çizelge 4.3. Abone başına aylık ortalama gelir (YTL)................................... 63 Çizelge 5.1. Uydu telekomünikasyon hizmetleri kurumsal abone sayısı ...... 73 Çizelge 5.2. Kablo TV abone sayısı. ............................................................. 74

vi

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekil Sayfa

Şekil 1.1. Nüfus, toplam telefon sayısı ve GSYİH değerlerinin karşılaştırılması. ....................................................................................... 2

Şekil 1.2. 2001 ve 2005 yıllarında GSYİH’larının bölgeler arasında dağılımı. 3 Şekil 1.3. Kişi başı gelir ve toplam telefon penetrasyonlarının

karşılaştırılması. ....................................................................................... 4 Şekil 1.4. Toplam telefon (sabit ve mobil) abonelerinin dağılımı..................... 5 Şekil 1.5. Dünya genelinde sabit, mobil ve İnternet kullanıcı

penetrasyonlarının değişimi. .................................................................... 6 Şekil 1.6. GSMH’daki değişimler. .................................................................... 7 Şekil 1.7. Kişi başı GSMH ve artış oranları. .................................................... 8 Şekil 1.8. Ulaştırma ve Haberleşmenin GSMH içindeki oranı. ........................ 8 Şekil 1.9. TÜFE oranları. ................................................................................. 9 Şekil 1.10. Sabit, mobil ve İnternet kullanıcı penetrasyonu........................... 11 Şekil 1.11. Yıllara göre sabit ve mobil gelirler. .............................................. 12 Şekil 1.12. Yıllara göre sabit ve mobil yatırımlar. .......................................... 13 Şekil 2.1. Sabit telefon abone sayısı ve penetrasyon. .................................. 19 Şekil 2.2. Santral ve kapasite değişimleri (milyon). ....................................... 19 Şekil 2.3. Sabit telefon trafik dağılımı. ........................................................... 20 Şekil 2.4. 1000 kişiye düşen ankesörlü telefon sayısı (adet). ....................... 21 Şekil 2.5. Yıllar itibariyle gelir durumu. .......................................................... 22 Şekil 2.6. Türk Telekom’un gelir ve kâr durumu (milyar YTL). ...................... 23 Şekil 2.7. UMTH işletmecilerinin kullanıcı portföyü. ...................................... 27 Şekil 2.8. 2005 yılı UMTH-TTAŞ trafiğinin karşılaştırılması. ......................... 28 Şekil 2.9. 2006 yılı UMTH-TTAŞ trafiğinin karşılaştırılması. ......................... 28 Şekil 2.10. 2007 yılı UMTH-TTAŞ trafiğinin karşılaştırılması. ....................... 29 Şekil 3.1. GSM abone sayısı ve artış oranı. .................................................. 35 Şekil 3.2. GSM penetrasyon oranları............................................................. 36 Şekil 3.3. Mobil penetrasyon oranları. ........................................................... 37 Şekil 3.4. Önödemeli ve faturalı abone sayısı ve oranı. ................................ 38 Şekil 3.5. Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmeci................................. 39 Şekil 3.6. Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmecinin abone sayısı ile

gelir değişimlerinin incelenmesi.............................................................. 40 Şekil 3.7. Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmecinin abone başına aylık

ortalama gelirlerinin karşılaştırılması...................................................... 41 Şekil 3.8. GSM baz istasyonu sayısı ve GSM penetrasyon oranları (%). ..... 42 Şekil 3.9. Yıllara göre ve bölgeler itibariyle baz istasyonu sayısı.................. 43 Şekil 3.10. Yıllara göre mobil trafik süresi (milyar dakika)............................. 44 Şekil 3.11. Abone başı aylık ortalama trafik (dakika). ................................... 45 Şekil 3.12. SMS sayısı (adet). ....................................................................... 46 Şekil 3.13. Abone başına SMS sayısı (adet)................................................. 47 Şekil 3.14. GSM işletmecilerinin gelirleri (milyar YTL). ................................. 48 Şekil 3.15. GSM işletmecilerinin gelirleri (milyar ABD doları)........................ 48

vii

Şekil 3.16. Abone başına aylık ortalama gelir (ABD doları). ......................... 49 Şekil 3.17. Abone başına aylık ortalama gelir (YTL). .................................... 50 Şekil 3.18. Türkiye GSM pazarı rekabet göstergesi: Herfindahl-Hirschman

Endeksi. .................................................................................................. 52 Şekil 3.19. GSM pazarındaki rekabetin HH Endeksi ile karşılaştırılması...... 53 Şekil 3.20. 2005 ve 2006 yıllarında dünya genelindeki mobil telefon satışları.

................................................................................................................ 55 Şekil 3.21. GMPCS kurumsal ve bireysel abone sayıları. ............................. 57 Şekil 3.22. GMPCS gelirleri (Milyon YTL). .................................................... 57 Şekil 4.1. Türkiye’de genişbant İnternet erişim türleri. .................................. 58 Şekil 4.2. ADSL abone sayısı ve penetrasyon oranları. ................................ 59 Şekil 4.3. ADSL İnternet hızları. .................................................................... 61 Şekil 4.4. İSS’lerin kurumsal ve bireysel abone sayısı. ................................. 62 Şekil 4.5. Dünya genelinde İnternet kullanıcı penetrasyonu ve genişbant

penetrasyonu.......................................................................................... 64 Şekil 4.6. Dünya genelinde İnternet kullanıcı penetrasyonu ve genişbant

penetrasyonu.......................................................................................... 64 Şekil 4.7. Ülkelere göre toplam genişbant abone sayısı (milyon). ................ 65 Şekil 4.8. Teknoloji türlerine göre OECD ülkelerinde genişbant penetrasyonu.

................................................................................................................ 66 Şekil 4.9. Fiber erişimin genişbant erişim içerisindeki oranı (%). .................. 67 Şekil 4.10. OECD ülkelerinde genişbant abone dağılımı. ............................. 67 Şekil 4.11. Genişbant penetrasyonu net artışı. ............................................. 68 Şekil 4.12. Genişbant penetrasyonu ve kişi başı milli hasıla......................... 69 Şekil 4.13. Genişbant veri indirme hızları (Mbit/s)......................................... 70 Şekil 4.14. OECD ülkelerinde en yüksek veri indirme hızları (Mbit/s)........... 71

viii

SİMGELER VE KISALTMALAR

Bu çalışmada bazı kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.

Kısaltmalar Açıklama CDMA

Code Division Multiple Access (Kod Paylaşımlı Çoklu Erişim)

DECT

Digital Enhanced Cordless Telephone (Sayısal Geliştirilmiş Telsiz Telefon)

DSL

Digital Subscriber Line (Sayısal Kullanıcı Hattı)

FTTH

Fiber to the Home (Eve Kadar Fiber)

FWA

Fixed Wireless Access (Sabit Telsiz Erişim)

GPRS

General Packet Radio Services (Paket Anahtarlamalı Telsiz Hizmetleri)

GSM

Global System for Mobile Communications (Mobil İletişim için Küresel Sistem)

HFC

Hybrid Fiber Coaxial (Hibrid Fiber Koaksiyel)

HSCSD

High Speed Circuit Switched Data (Yüksek Hızlı Devre Anahtarlamalı Veri)

ISDN

Integrated Services Digital Network (Tümleşik Hizmetler Sayısal Şebekesi)

ITU

International Telecommunication Union (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği)

İSS

İnternet Servis Sağlayıcı

LLU

Local Loop Unbundling (Yerel Ağın Ayrıştırılması)

LMDS

Local Multipoint Distribution Service (Yerel Çok Noktalı Dağıtım Hizmeti)

ix

Kısaltmalar MVNO

Açıklama

Mobile Virtual Network Operator (Sanal Mobil Operatörlük)

OECD

Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü)

OFCOM

Office of Communications (İngiltere Telekomünikasyon Kurumu)

PSTN

Public Switched Telephone Network (Kamu Anahtarlamalı Telefon Şebekesi)

UMTS

Universal Mobile Telecommunications System (Küresel Mobil Telekomünikasyon Sistemi)

VDSL

Very High Rate Digital Subscriber Line (Çok Yüksek Hızlı Sayısal Kullanıcı Hattı)

VoDSL

Voice over Digital Subscriber Line (Sayısal Kullanıcı Hattı Üzerinden Ses İletimi)

VoIP

Voice over İnternet Protocol (İnternet Protokolü Üzerinden Ses İletimi)

VSAT

Very Small Apperture Terminal (Çok Küçük Taşınabilir Terminal)

WLL

Wireless Local Loop (Telsiz Yerel Ağ)

1. TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNE GENEL BAKIŞ

1.1. Dünya Telekomünikasyon Sektöründeki Gelişmeler

Ekonomik kalkınmanın en önemli itici güçlerinden birisi olan telekomünikasyon

sektöründe, son yıllarda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. GSYİH (Gayri Saf Yurtiçi

Hasıla), eğitim, kalifiye insan gücü, dış ticaret hacmi, teşvikler, ulusal stratejiler gibi

birçok parametrenin etkili olduğu telekomünikasyon sektöründe, ülkeler ve kıtalar

arasında telekomünikasyon altyapısı ve telekomünikasyon hizmetlerinin kullanımında

önemli farklılıklar görülmektedir.

2006 yılında dünya nüfusu 6,5 milyarı aşarken, toplam sabit ve mobil hücresel abone

sayısı yaklaşık 4 milyara ulaşmıştır (Şekil 1.1.). Asya kıtası, 3,9 milyar nüfusu ve 1,76

milyar sabit ve mobil telefon abonesiyle, nüfus sayısı ve toplam telefon abone sayısı

açısından dünyanın en büyük kıtası olma özelliğini devam ettirmiştir. Buna karşın

2005 yılı kişi başı GSYİH açısından, Avrupa 19.153 ABD doları ve Amerika 18.159

ABD doları ile dünyanın refah seviyesi en yüksek kıtaları olmuştur. Afrika’da ve

Asya’da 2005 yılında kişi başı GSYİH sırasıyla 910 ABD doları ve 2.915 ABD doları

olarak gerçekleşmiş olup, dünya ortalaması olan 6.905 ABD dolarının altında

kalmıştır.

2Sektörel Araştırma ve Stratejiler Dairesi Başkanlığı

Şekil 1.2’de anakaraların sahip oldukları GSYİH değerlerinin dünyanın toplam GSYİH

değerleri içerisindeki oranlarına yer verilmiştir. Buna göre 2001 ve 2005 yıllarında

gerçekleşen GSYİH değerleri dikkate alındığında;

• Afrika’nın % 2’lik payının sabit kaldığı,

• Asya’nın dünya GSYİH içerisindeki payının %28’den %25’e gerilediği,

• Amerika’nın dünya GSYİH içerisindeki payının %40’tan %37’ye düştüğü,

• Avrupa’nın ise dünya GSYİH içerisindeki payının %28’den %34’e yükseldiği

görülmektedir.

Şekil 1.1. Nüfus, toplam telefon sayısı ve GSYİH değerlerinin karşılaştırılması. Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa bölgelerinde 2006 yılı nüfus, toplam (sabit ve mobil hücresel) telefon abone sayısı ve 2005 yılı GSYİH değerlerinin karşılaştırılması.

(2006, milyon)

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

Afrik

a

Amer

ika

Asya

Avru

pa

Nüfus Toplam telefon abone sayısı

0 5.000 10.000 15.000 20.000

Kişi başına GSY İH, 2005, ABD doları

Afrika

Amerika

Asya

Avrupa

Dünya ort.

Kaynak: ITU World Telecommunication/ICT Indicators (WTI) Veritabanı.


Aşağıda yer alan Şekil 1.3’te dünya genelinde ve kıtalarda kişi başı GSYİH değerleri

ile kıtaların toplam (sabit ve mobil) telefon penetrasyonunun 2001 ve 2005 yılları

değerlerine yer verilmektedir.

Şekil 1.2. 2001 ve 2005 yıllarında GSYİH’larının bölgeler arasında dağılımı. Afrika, Amerika, Asya, Avrupa ve Okyanusya’nın dünya GSYİH’dan aldığı payların 2001 ve 2006 yıllarına göre karşılaştırılması.

2001 GSYİH

Afrika2%

Okyanusya1%Avrupa

29% Amerika40%

Asya28%

2005 GSYİH

Amerika37%

Asya25%

Avrupa34%

Afrika2%

Okyanusya2%



Şekil 1.3’te yer alan en çarpıcı sonuç, 4 yıllık süreç içerisinde Amerika ile Avrupa’nın

konumlarındaki yer değişikliğidir. 2001 yılında Amerika’da kişi başı GSYİH 15.260

ABD doları ve toplam telefon penetrasyonu %61,8 iken, 2005 yılında söz konusu

değerler 18.000 ABD dolarına ve %86 penetrasyona ulaşmıştır. 2001-2005

döneminde Avrupa’da kaydedilen gelişmeler Amerika’dan daha iyi olmuştur. 2001

yılında Avrupa’da kişi başı GSYİH 12.000 ABD doları ve toplam telefon penetrasyonu

%85,4 iken, 2005 yılında kişi başı GSYİH 18.000 ABD dolarına, toplam telefon

penetrasyonu ise %130’a ulaşmıştır. 2001 yılında dünya genelinde telefon

penetrasyonu %32,6 seviyesinde gerçekleşirken, 2005 yılında bu oran %53,8’e

yükselmiştir.

Şekil 1.3. Kişi başı gelir ve toplam telefon penetrasyonlarının karşılaştırılması. Afrika, Amerika, Asya, Avrupa ve dünya genelinde kişi başı GSYİH (ABD$) ve 100 kişi başına düşen toplam telefon sayısının (penetrasyonunun) 2001 ve 2005 yıllarındaki değerlerinin karşılaştırılması.

Toplam Telefon Penetrasyonu (2001)

Afrika

Asya

Dünya

Amerika

Avrupa

0

5000

10000

15000

20000

0 20 40 60 80 100 120 140

%

Kiş

i Başı G

SYİH

Toplam Telefon Penetrasyonu (2005)

AmerikaAvrupa

Dünya

Asya

Afrika

0

5000

10000

15000

20000

0 20 40 60 80 100 120 140

%

Kiş

i Başı G

SYİH



2006 yılı itibariyle dünya

genelindeki toplam telefon

penetrasyonu yaklaşık %60,4

seviyesindedir. Dünyanın bütün

bölgelerinde, mobil penetrasyon

sabit penetrasyonun oldukça

üzerindedir. Bilhassa Afrika’da

mobil telefon penetrasyonu, sabit

telefona göre yaklaşık 8,5 kat

daha fazladır. Sabit telefon

penetrasyonunun, hücresel mobil

penetrasyonuna daha yakın

olduğu kıta ise Asya’dır. Dünyada

toplam telefon abonesi

penetrasyonunun artırılmasında mobil teknoloji oldukça önemli katkılarda

bulunmuştur. 2006 yılı itibariyle toplam telefon penetrasyonu en yüksek bölge, %134

ile Avrupa olmuştur. Afrika, Amerika ve Asya’da toplam telefon penetrasyonu 2006

yılında sırasıyla %24,2 %94,6 ve %45,2 seviyesine yükselmiştir.

ITU (International Telecommunication Union, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği)

tarafından yapılan değerlendirmelerde, 2007 yılı Ağustos ayı itibariyle dünyadaki

mobil telefon abonesi sayısının 3 milyar seviyesini geçtiği öngörülmektedir. Söz

konusu değer, dünya nüfusunun yaklaşık %46’sına karşılık gelmektedir. Dünyada

2000 yılında %12 seviyelerinde seyreden mobil penetrasyon oranı, tüm bölgelerde

yıllık %20 ila %30 oranında artış göstermiştir. Bilhassa sabit telekomünikasyon

altyapısının sınırlı olduğu Afrika’da, mobil hizmetlerde kaydedilen gelişmeler

sayesinde bireylerin telekomünikasyon altyapısına erişimi artmıştır. 2006 yılında

Afrika’da, mobil abone sayısı 60 milyonun üzerinde yükselmiştir.

2008 yılının ilk yarısında, dünyadaki mobil penetrasyon oranının %50’ye ulaşması

beklenmektedir. Teoride %50 penetrasyon oranı, her iki kişiden birinin mobil telefon

kullanıcısı olacağı anlamına gelse de, efektif penetrasyon, ülkelerin gelişmişlik

Şekil 1.4. Toplam telefon (sabit ve mobil) abonelerinin dağılımı. 2006 yılında Afrika, Amerika, Asya, Avrupa ve dünya genelindeki toplam telefon abone penetrasyonu.

0%

40%

80%

120%

160%

Afrika Amerika Asya Avrupa Dünya

Sabit telefon penetrasyonu Mobil telefon penetrasyonu

Kaynak: ITU World Telecommunication/ICT

Indicators (WTI) Veritabanı.


derecelerine bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir. Bu nedenle gelişmiş ve az

gelişmiş ülkelerdeki mobil penetrasyon değerleri benzer şekilde

yorumlanamamaktadır. Nitekim gelişmiş ülkelerde bir mobil telefon abonesi birden

fazla mobil telefon hattına sahip olabiliyorken, az gelişmiş ülkelerdeki bir mobil

telefon birden fazla abone/kullanıcı tarafından kullanılabilmektedir.

Dünyada telekomünikasyon

sektöründe son yıllarda

kaydedilen gelişmeler ile, 2006

yılında mobil penetrasyon

oranı %41,9’a ve İnternet

kullanıcı penetrasyonu

%17,4’e yükselmiştir. Buna

karşın sabit telefon

penetrasyonunda 2006 yılında

hafif bir düşüş kaydedilmiş ve

sabit telefon penetrasyonu

%19,3’e gerilemiştir. Yıllar

itibariyle tüm hizmetlerde

penetrasyon oranında bir artış

görülürken, sabit telefon penetrasyonundaki azalma dikkat çekmektedir. Sabit telefon

penetrasyonundaki azalma her ne kadar binde birler seviyesinde olsa da, bu husus

sabit telefonlarda artık doyum noktasına ulaşıldığına dair sinyaller vermektedir.

Ancak mobil abone ve İnternet kullanıcı penetrasyonlarında hâlâ yukarı yönlü seyir

devam etmektedir. Mobil penetrasyondaki kuvvetli artış, orta ve uzun vadede de

mobil sektörün cazibesini koruyacağını ve bilhassa gelişmekte olan ülkelerde sayısal

uçurumun azaltılmasında önemli bir görev üstleneceğini düşündürmektedir. İnternet

kullanıcı penetrasyonunda da artış devam etmekte olup, söz konusu penetrasyonun

kısa süre içerisinde sabit telefon penetrasyonunu geçeceği değerlendirilmektedir.

Şekil 1.5. Dünya genelinde sabit, mobil ve İnternet kullanıcı penetrasyonlarının değişimi. 1999-2006 yılları arasında sabit, mobil ve İnternet kullanıcı penetrasyonlarının incelenmesi.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1999 2001 2003 2005

%

Sabit telefon penetrasyonu Mobil telefon penetrasyonu

İnternet kullanıcı penetrasyonu



1.2. Türkiye Ekonomisine İlişkin Temel Büyüklükler

Ülkemizin GSMH’sı 1991, 1994, 1999, 2001 yılları dışında 1990 ile 2006 arasında

sürekli artmıştır. Özellikle 2001 yılında yaşanan ekonomik dalgalanmanın ertesinde

ekonomide genel olarak çok yüksek büyüme oranları kaydedilmiştir (Şekil 1.6.). 2006

yılı itibariyle Türkiye’nin GSMH’sı 400 milyar ABD dolarının üzerinde gerçekleşmiştir.

Türkiye’de kişi başına düşen GSMH ve artış oranına Şekil 1.7.’de yer verilmiştir. Şekil

1.7.’de de görüleceği üzere, kişi başına GSMH, 2001 yılından sonra düzenli bir

şekilde artmaya başlamıştır. 2006 yılı itibariyle kişi başı GSMH, 5.477 ABD doları

seviyesine yükselmiştir.

1 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Ekonomik Göstergeler, http://www.hazine.gov.tr/stat/e-gosterge.htm

Şekil 1.6. GSMH’daki değişimler. 1990 ve 2006 yılları arasında GSMH’daki değişimler ve reel artış oranları.

Yıllara Göre GSMH (ABD $) ve Büyüme Oranı (%)

151

150

158

179

132

170

184

192

207

185

200

146

181 239 299 361

400

9,4 8,13,9

7,9

-6,1 -6,1 -9,5

9,9

6,0

0100200300400500

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

-15-10-5051015

GSMH (Milyar ABD $) Büyüme Oranı

Milyar ABD $

%

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Ekonomik Göstergeler1.


Ulaştırma sektörü ile

Haberleşmenin GSMH içindeki

oranına ilişkin veriler Şekil

1.8.’de gösterilmektedir. Buna

göre, Ulaştırma ve

Haberleşmenin GSMH içindeki

payının 1990 ile 2006 yılları

arasında %6,3 ile %8,5 arasında

dalgalandığı, 1990’dan 2001

yılına kadar düştüğü (%6,3),

daha sonra tekrar artıp 2006

yılında %7,1 seviyelerine geldiği

görülmektedir.

Şekil 1.7. Kişi başı GSMH ve artış oranları. 1990 ve 2006 yılları arasında ABD doları bazında kişi başı GSMH ve artış oranları.

Kişi Başına GSMH (ABD $) ve Artış Oranı (%)2.

682

2.62

1

2.70

8

3.00

4

2.18

4

2.75

9

2.92

8

3.07

9

3.25

5

2.87

9

2.96

5

2.12

3

2.59

8

3.38

3

4.17

2

5.00

8

5.47

7

37%

11%

-27%

-12%

-28%

26% 30

%

9%

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

-40%-30%-20%-10%0%10%20%30%40%50%

Kişi Başına Milli Hasıla Artış Oranı

ABD $

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Ekonomik Göstergeler.

Şekil 1.8. Ulaştırma ve Haberleşmenin GSMH içindeki oranı. 1990 ve 2006 yılları arasında ulaştırma ve haberleşmenin GSMH içerisindeki oranı.

Ulaştırma ve Haberleşmenin GSMH İçindeki Oranı (%)

8,54%8,28%

7,56% 7,53%

6,58%

6,92%7,12%

8,43%

8,01%

7,31% 7,20%

6,27%6,62%

6,79%

7,71%

7,12%

6,00%

6,50%

7,00%

7,50%

8,00%

8,50%

9,00%

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Ulaştırma ve Haberleşmenin GSMH İçindeki Oranı

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), İstatistik Göstergeleri 1923-2006.


Şekil 1.9.’da 1990-2007 yılları arasındaki tüketici fiyat endeksine yer verilmiştir. 2002

yılı itibariyle ekonomide görülen güçlenme ile birlikte tüketici fiyatlarında aşağı yönlü

bir eğilim başlamış ve 2007 yılında tüketici fiyat endeksi %8,4’e gerilemiştir.

1998-2006 yılları arasındaki cari işlemler dengesine ilişkin bilgilere Çizelge 1.1.’de

yer verilmektedir.

1 Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeleri 1923-2006, http://www.tuik.gov.tr

Şekil 1.9. TÜFE oranları. 1990 ve 2007 yılları arasında gerçekleşen TÜFE oranları (%).

TÜFE Oranları

60,4

1

71,1

4

65,9

7

71,0

8

125,

49

76,0

5

79,7

6 99,0

9

69,7

3

68,7

9

39,0

3

68,5

3

29,7

5

18,3

6

9,32

7,72 9,65

8,39

0,00

20,00

40,00

60,00

80,00

100,00

120,00

140,00

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

TÜFE Oranları

Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeleri1.


Çizelge 1.1.1998-2006 yılları arası cari işlemler hesabı değeri ve cari işlemler

dengesinin GSMH’a oranı1

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Cari İşlemler

Hesabı (Milyar ABD doları)

2,0 -1,3 -9,8 3,4 -1,5 -8,0 -15,6 -22,6 -32,3

Cari İşlemler Dengesi/GSMH (%) 1,0 -0,7 -4,9 2,3 -0,8 -3,4 -5,2 -6,3 -8,2

2001 yılı sonu itibariyle ekonomide kaydedilen gelişmelere karşın, cari işlemler

dengesinde 2002 yılından bu yana negatif bir büyüme söz konusudur. Cari işlemler

dengesinin artan bir eğilimle negatif seviyede ilerlemesi, ekonomi üzerinde bir tehdit

oluşturmaktadır.

1.3. Türkiye Telekomünikasyon Sektörüne İlişkin Büyüklükler

Türkiye telekomünikasyon sektöründe, 2001 yılı itibariyle mobil abone sayısında

yaşanan hızlı artış sonucunda, toplam (sabit ve mobil) telefon abone sayısı 2007

yılında 80 milyonun üzerinde gerçekleşmiş ve toplam telefon abone sayısı

penetrasyonu %114 seviyesini yakalamıştır (Şekil 1.10.). 2007 yılı sonu itibariyle 62

milyona ulaşan mobil abone sayısı sayesinde, toplam telefon penetrasyonu olumlu

yönde ilerlemektedir. Sabit telefon, toplam nüfusa göre 1998 yılında ulaştığı %26

penetrasyonu devam ettirmektedir. Bununla birlikte hemen hemen her hanede sabit

telefon hizmetinden yararlanılabilmektedir. İnternet kullanıcı penetrasyonu ise kararlı

bir şekilde yükselmekte olup, kısa ve orta vadede düzenli bir artış oranına sahip

olması beklenmektedir.

1 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Ekonomik Göstergeler, http://www.hazine.gov.tr/stat/e-gosterge.htm


Mobil ve sabit telefon işletmecilerinin yıllara göre gelirleri Şekil 1.11.’de gösterilmiştir.

Şekil 1.11. incelendiğinde, sabit telefon gelirlerinin 2004, 2005 ve 2006 yıllarında

azaldığı ancak 2007 yılında artış gösterdiği görülmektedir. Bununla beraber mobil

işletmecilerin gelirlerinin ise düzenli bir biçimde arttığı gözlenmektedir.

1 Penetrasyon oranları hesaplanırken, TÜİK’in yıl ortası nüfus projeksiyonu kullanılarak, yıl sonu nüfus projeksiyonu yapılmıştır. 2007 yılı için TÜİK’in Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verileriyle yayınladığı son nüfus sayısı kullanılmıştır. 2007 yılı sonu Türkiye nüfusu 70.586.256 kişidir. (Nüfus Projeksiyonu için Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeleri 1923-2006, http://www.tuik.gov.tr, 2007 yılı nüfus sayısı için kaynak: http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=39&tb_adi=Nüfus%20İstatistikleri%20ve%20Projeksiyonlar&ust_id=11 21995-2006 yıllarına ilişkin İnternet kullanıcı penetrasyonları ITU’dan alınmıştır. http://www.itu.int/ITU-D/ICTEYE/Indicators/Indicators.aspx# ve Yearbook of Statistics 2005.

Şekil 1.10. Sabit, mobil ve İnternet kullanıcı penetrasyonu. 1995 ve 2007 yılları arasında PSTN, GSM ve İnternet kullanıcı penetrasyonu.

21 23 24 26 27 27 27 26 26 26

0 1 25

11

3339

48

60

72

88

0,08 0,2 0,5 0,7 2 4 5 6 814 15

18

2727

2722

26

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

10019

95

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

%

Sabit Telefon Abone Penetrasyonu Mobil Telefon Abone Penetrasyonu

İnternet Kullanıcı Penetrasyonu

Kaynak: Telekomünikasyon Kurumu (TK), TÜİK1 ve ITU2.


Mobil ve sabit pazarlara yapılan yatırımlar ise Şekil 1.12.’de gösterilmektedir. Mobil

yatırımlar 2004 yılına kadar kademeli bir şekilde düşmüştür. 2005 yılında yatırımlarda

bir miktar artış sağlanmış olsa da, 2006 yılında yatırım miktarı tekrar düşmüştür.

2007 yılında ise 2005 yılındaki seviyeyi yakalamıştır. Sabit telefonda ise yatırımlar

mobil yatırımlarına göre düşük kalmıştır. Özelleştirme sonrasında, 2006 yılında,

yatırımlar önceki iki yıl ile aynı seyri izlerken, 2007 yılı için yatırımların 530 milyon

ABD dolarını aşması beklenmektedir.

1 2007 yılı sabit ve mobil gelir tutarları, 2007 yılının ilk 9 aylık verisinin kullanıldığı projeksiyonla elde edilmiştir. Hesaplamalarda Hazine Müsteşarlığı’nın yıl içi ortalama ABD doları kurları esas alınmıştır.

Şekil 1.11. Yıllara göre sabit ve mobil gelirler. 2000 ve 2007 yılları arasında Türk Telekomünikasyon A.Ş. (Türk Telekom)’nin ve mobil telekomünikasyon işletmecilerinin gelirleri1 (Milyar ABD doları).

3,67

6,30

4,75

6,206,64

5,50

6,76

4,95

9,58

6,10

0123456789

10

Mily

ar A

BD

$

2003 2004 2005 2006 2007

Satış Gelirleri

Mobil Gelir Sabit Gelir

Kaynak: TK.


Şekil 1.11. ve Şekil 1.12.’deki veriler ışığında, gelirlerin düzenli olarak arttığı pazarda,

sabit ve mobil yatırımların toplam gelir içerisindeki payının azaldığı anlaşılmaktadır.

Mobil şebekelerde kapsama artışı ile birlikte yeni yatırımlarda düşüş yaşanmasına

karşın, sabit şebeke yatırımlarında yıllık 350-550 milyon ABD doları tutarında yatırım

yapılmaya devam edilmektedir.

1 2007 yılı sabit ve mobil yatırım tutarları, 2007 yılının ilk 9 aylık verisinin kullanıldığı projeksiyonla elde edilmiştir. 2007 yılı hesaplaması için yıllık ortalama ABD doları kuru 1,305 YTL olarak alınmıştır (Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, http://www.hazine.gov.tr/stat/e-gosterge.htm ).

Şekil 1.12. Yıllara göre sabit ve mobil yatırımlar. 2000 ve 2007 yılları arasında Türk Telekom’un ve mobil işletmecilerinin telekomünikasyon yatırımları1 (Milyar ABD doları).

Sabit ve Mobil Yatırım Değerleri (Milyar $)

0,63

0,36

0,19

0,23

0,37

0,35

0,38 0,53

2,89

2,59

1,9

1,83

0,65 1,

04

0,76 1,

02

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Sabit Yatırım Mobil Yatırım

Kaynak: TK.


1.4. Sabit Telefon ve GSM Hizmetleri Dışındaki Hizmetler ve Pazar Yapısı

Türkiye telekomünikasyon pazarında Ocak 2008 tarihi itibariyle 245 işletmeci faaliyet

göstermektedir. İşletmeciler; Görev sözleşmesi, İmtiyaz Sözleşmesi, Uydu Platform

İşletmeciliği, Uydu Telekomünikasyon İşletmeciliği, GMPCS Mobil Telefon

İşletmeciliği, İnternet Servis Sağlayıcılığı, Karasal Hatlar Üzerinden Veri İletimi

İşletmeciliği, UMTH İşletmeciliği, OKTH İşletmeciliği, Kablo Platform İşletmeciliği,

Altyapı İşletmeciliği ve Rehberlik Hizmeti İşletmeciliği kapsamında

yetkilendirilmişlerdir.

1.4.1. Uydu işletmecileri Uydu işletmecileri; uydu telekomünikasyon hizmeti veren işletmeciler ve uydu

platform işletmecileri olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Uydu telekomünikasyon

hizmetleri, uydular ve yer istasyonları aracılığıyla tek yönlü veya çift yönlü veri

iletişiminin gerçekleştirilmesini kapsamaktadır. 31 Ocak 2008 itibarı ile bu hizmeti

veren 20 adet işletmeci bulunmaktadır.

Uydu Platform İşletmeciliği ise değişik transmisyon ortamlarından gelen analog veya

sayısal sinyallerin birleştirilip çoklanarak sayısal paketler halinde, uydu üzerinden

abonelere iletilmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir. Uydu Platform İşletmeciliğinde

sunulan hizmetler arasında yüksek hızda İnternet erişimi, genişbant veri aktarımı,

sayısal TV ve radyo yayını, çoklu ortam uygulamaları bulunmaktadır. 31 Ocak 2008

itibarı ile bu hizmeti veren 2 adet işletmeci vardır.

1.4.2. GMPCS mobil telefon hizmeti veren işletmeciler Pozisyonu ve çalışma frekansları ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği)

tarafından belirlenmiş ve tahsis edilmiş bulunan ve sabit veya mobil, genişbant veya

darbant, küresel veya küresel olmayan, yere göre durağan olan veya olmayan,

mevcut veya planlanan bir uydu kümesi üzerinden GMPCS MoU (Memorandum of

Understanding) kapsamındaki hizmetleri kullanıcılara doğrudan veren


telekomünikasyon hizmeti olarak tanımlanan GMPCS Mobil Telefon Hizmeti için 31

Ocak 2008 tarihi itibariyle yetklendirilmiş 4 adet işletmeci bulunmaktadır.

1.4.3. Kablolu ve kablosuz İnternet servis sağlayıcılığı hizmeti veren işletmeciler

Kablolu ve kablosuz İnternet Servis Sağlayıcılığı (İSS) hizmeti veren işletmeciler

gerekli altyapı, donanım ve yazılımı sağlayarak son kullanıcıya İnternet erişim hizmeti

sağlamaktadır. Bir İSS’nin yaptığı iş, kendisine ait bilgisayar donanımı ve kiraladığı

hatlar aracılığı ile kullanıcıları yerel ve uluslararası İnternet omurgalarına taşımak

olarak ifade edilebilmektedir.

Daha önce Türk Telekom ile yaptıkları servis sağlayıcılığı sözleşmelerine göre hizmet

veren İSS’ler, gelişmekte olan ülkelerde ve AB ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de

“Genel İzin” ile faaliyetlerini yürütmektedirler.

31 Ocak 2008 tarihi itibariyle 77 adet İSS yetkilendirilmiş durumdadır.

1.4.4. Karasal hatlar üzerinden veri iletimi yapan işletmeciler Karasal Hatlar Üzerinden Veri İletimi, verinin fiber optik, bakır, koaksiyel vb. karasal

hatlar üzerinden herhangi bir işleme tabi tutulmaksızın şebeke sonlanma noktaları

arasındaki iletimini ifade etmektedir. 31 Ocak 2008 tarihi itibariyle ülkemizde söz

konusu hizmeti vermekle yetkilendirilmiş 25 adet işletmeci bulunmaktadır.

1.4.5. Uzak mesafe telefon hizmetleri sunmak üzere yetkilendirilmiş işletmeciler Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri (UMTH), işletmecilere ait her türlü telekomünikasyon

şebekesi ve altyapısı üzerinden her türlü teknolojiyi kullanarak kullanıcılara iller arası

ve/veya uluslararası telefon hizmeti sunulmasını kapsamaktadır. Başka bir ifadeyle,

işletmeciler istedikleri teknolojiyi kullanarak, sabit, mobil ya da gelişen başka bir

şebeke üzerinden kullanıcılara iller arası ve uluslararası arama hizmeti


sunabilmektedir. 31 Ocak 2008 tarihi itibariyle ülkemizde söz konusu hizmeti

vermekle yetkilendirilmiş 32 adet işletmeci bulunmaktadır.

1.4.6. Ortak kullanımlı telsiz hizmetleri sunmak üzere yetkilendirilmiş işletmeciler Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmeti (OKTH), analog ve sayısal teknolojiler kullanılarak

aynı sistem içerisinden birden fazla kapalı kullanıcı grubunu barındıran, en az bir

tekrarlayıcı telsiz (repeater) ve yeteri kadar abone telsiz cihazından oluşan, tek

ve/veya çift yönlü olarak ses, veri ve optimize paket veri, mesaj, görüntü vb.

hizmetlerin abonelere sunulmasını içeren, hücresel ve/veya hücresel olmayan, yerel

ve bölgesel bazda işletilebilen telekomünikasyon hizmetini kapsamaktadır.

31.01.2008 tarihi itibariyle bu hizmeti vermekle yetkilendirilmiş 52 adet işletmeci

bulunmaktadır.

1.4.7. Kablo platform hizmeti

Kablo platform hizmeti, kablo platform şebekesi üzerinden her türlü ses, veri, görüntü

ve şifreli/şifresiz radyo/TV sinyallerinin tek yönlü/çift yönlü biçimde abonelere

sunulmasını kapsayan telekomünikasyon hizmetidir. 31.01.2008 tarihi itibariyle bu

hizmeti vermekle yetkilendirilmiş 5 adet işletmeci bulunmaktadır.

1.4.8. Altyapı işletmeciliği hizmeti sunmak üzere yetkilendirilmiş işletmeciler

Altyapı İşletmeciliği Hizmeti, işletmecilere ve kullanıcılara telekomünikasyon

hizmetleri sunulmasına imkân sağlayan transmisyon altyapısı kurulması ve

işletilmesidir. Mart 2006 tarihinde Altyapı İşletmeciliği Hizmeti yetkilendirmesinin

başlamasından sonra, 31.01.2008 tarihi itibarıyla söz konusu hizmeti vermekle

yetkilendirilmiş 15 adet işletmeci bulunmaktadır.


1.4.9. Rehberlik hizmeti işletmeciliği

118 bilinmeyen numara hizmetinin alternatif işletmeciler tarafından verilmesine

olanak sağlayan yetkilendirmenin ardından, 31.01.2008 tarihi itibariyle 7 işletmeci bu

hizmeti sunmak üzere yetkilendirilmiştir.

1.4.10. İşletmeciler Çizelge 1.2.’de ülkemizde faaliyet gösteren lisanslı işletmecilerin yıllara göre sayıları

yer almaktadır. Telekomünikasyon sektöründe düzenli olarak artan işletmeci sayısı,

rekabetin artırılması yönünde olumlu katkı sağlamaktadır.

Çizelge 1.2. Lisanslı işletmeci sayıları

LİSANSLI İŞLETMECİLER 2005 ARALIK

2006 ARALIK

2008 OCAK

Görev Sözleşmesi İMZALAYAN İŞLETMECİLER 2 2 2

İMTİYAZ SÖZLEŞMESİ İMZALAYAN İŞLETMECİLERİ 4 4 4

Uydu Platform İşletmeciliği 1 2 2

UYDU TELEKOMÜNİKASYON HİZMETLERİ İŞLETMECİLİĞİ 24 20 20

GMPCS Mobil Telefon İşletmeciliği 5 4 4

KARASAL HATLAR ÜZERİNDEN VERİ İLETİMİ HİZMETİ İŞLETMECİLİĞİ

20 20 25

Altyapı İşletmeciliği Hizmeti - 7 15

İNTERNET SERVİS SAĞLAYICILIĞI 74 72 77

Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri İşletmeciliği 40 35 32

KABLO PLATFORM İŞLETMECİLİĞİ - 5 5 Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmetleri İşletmeciliği 48 48 52

REHBERLİK HİZMETİ İŞLETMECİLERİ - - 7

TOPLAM 218 219 245 Kaynak: TK.


2. SABİT TELEFON HİZMETİ

2.1. Türk Telekom Ağustos 2005 tarihinde yüzde 55 hissesinin 6,55 milyar ABD dolarına Oger Telecom

Ortak Girişim Grubu’na satışına ilişkin hisse satış sözleşmesi imzalanan Türk

Telekomünikasyon A.Ş. (Türk Telekom), geçmişinden gelen yapısı ve misyonu itibari

ile Türkiye'nin tek sabit telefon operatörü olarak örgütlenmiş ve altyapısını buna göre

oluşturmuştur. Bu nedenle sahip olduğu değerler açısından bakıldığında, ülke

çapında tüm dağıtım şebekelerinin, tüm telefon santrallerinin ve transmisyon

altyapısının sahibi olan şirket, rekabetin başlaması ile yerleşik işletmeci pozisyonuna

gelmiştir.

2.1.1. Abone sayısı

Şekil 2.1.’de 1997 ile 2007 yılları arasındaki sabit telefon abone sayılarına ve

penetrasyon değerlerine yer verilmektedir. 1997 yılında yaklaşık 15,6 milyon abone

sayısı ile %24,8 olan sabit telefon penetrasyonu, 2001 yılında en yüksek seviyeye

ulaşmış (%28,5), ardından düşme eğilimine girmiş, 2007 yılı sonu itibari ile %25,9

olmuştur. Türkiye’de ortalama hane halkı büyüklüğünün 4,5 olduğu1 dikkate

alındığında, Türkiye nüfusunun neredeyse tamamının sabit telefon hizmetine

erişebildiği ve belli bir doyum noktasına ulaşıldığı söylenebilir.

1http://www.gap.gov.tr/Turkish/Sss/c3.html#hane


Şekil 2.2.’de sabit telefon

sektöründeki önemli göstergelerden

biri olan santral ve şebeke

kapasitelerinin yıllık değişimleri

görülmektedir. Buradaki değişimler

abone sayılarıyla paralellik

göstermekte olup; gerek santral

kapasitesiyle abone sayılarının

yakın olması, gerekse şebeke

(prensibal) kapasitesinin abone

sayısının 1,6-1,7 katı arasında

olması şebekenin verimli

kullanıldığını ve gelecek kısa

dönemde bir sıkıntı yaşanmayacağına işaret etmektedir.

Şekil 2.1. Sabit telefon abone sayısı ve penetrasyon. Türk Telekom’un sabit telefon abone sayısı ve penetrasyonundaki değişimler.

Sabit Telefon Abone Sayısı (Milyon) ve Penetrasyon (%)

24,826,3 27,6 28 28,5

27,1 26,7 27 26,3 25,8 25,9

15,616,8 17,9 18,4 18,9 18,9 18,318,81919,118,9

0

5

10

15

20

25

30

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

YILLARPENETRASYON ABONE SAYISI

Kaynak: TK.

Şekil 2.2. Santral ve kapasite değişimleri (milyon).

0

5

10

15

20

25

30

35

2005 2006 2007

Telefon Santral Kapasitesi Şebeke (Prensibal)Abone Sayısı

Kaynak: TK.


2.1.2. Trafik

Şekil 2.3.’te Türk Telekom’un ses telefonu hizmetlerindeki toplam trafik dağılımına

yer verilmektedir. Buna göre özellikle Türk Telekom’un şehir içi ve şehirler arası

trafiğin toplam trafik içerisindeki payı artış göstermiştir. Bunun yanı sıra ADSL’de

yaşanan artışa bağlı olarak çevirmeli İnternet trafiğinde azalma meydana gelmiştir.

Türk Telekom abonelerinin aylık ortalama görüşme süreleri incelendiğinde, 2007

yılında abone başına oluşturulan trafiğin 126,1 dakika olduğu görülmektedir.

Şekil 2.3. Sabit telefon trafik dağılımı. Sabit telefon trafiğinde, şehir içi şehirler arası, uluslararası, GSM ve çevirmeli İnternet bağlantısının dağılımı (%).

Kaynak: TK.


2.1.3. Ankesörlü telefon

Mobil telefonların kapsama

alanı ve abone yoğunluğundaki

artış, ankesörlü telefon sayısını

doğrudan etkilemektedir. Mobil

telefonlardan yapılan görüşme

sayısı arttıkça ankesörlü

telefonların kullanım talebi de

azalmaktadır. Bu nedenle

OECD ülkelerinde de ankesörlü

telefon sayısı azalmaktadır.

Ancak ankesörlü telefonun

işletmecilerin evrensel hizmet

sorumluluklarının bir parçası

olarak görülmesi ve ankesörlü telefonlar aracılığı ile sunulan katma değerli hizmetler

nedeniyle ankesörlü telefon sayısının mevcut değerini koruması beklenmektedir.

2007 yılı Haziran ayı itibariyle Türkiye’de 833 kişiye 1 adet ankesörlü telefon

düşmektedir. Bu oran OECD ortalamasında 270 kişiye 1 ankesörlü telefon

şeklindedir.

2.1.4. Gelirler Türk Telekom’un 2003-2007 yılları arası gelirleri incelendiğinde, gelirlerde 2006 yılına

kadar düşüş yaşandığı, 2007 yılında ise nispi bir artış gerçekleştiği görülmektedir

(Şekil 2.5.). 2003 yılında yaklaşık 9,5 milyar YTL olan gelirin 2006 yılında 7,1 milyar

YTL’ye gerilemesine karşın, 2007 yılında 7,9 milyar YTL’ye çıkması beklenmektedir1.

Burada yaşanan gelişmeyi daha net görmek için şu şekilde bir yaklaşım sunulmuştur:

2007 yılından önceki gelirler, yıllık TÜFE oranında artırılarak, 2007 yılı bazında

değerler olarak belirlenmiştir. Buna göre 2003 yılında 9,5 milyar YTL olan gelir, TÜFE

Şekil 2.4. 1000 kişiye düşen ankesörlü telefon sayısı (adet).

1000 Kişiye Düşen Ankesörlü Telefon Sayısı

1,20

1,16

1,101,091,08

1,00

1,05

1,10

1,15

1,20

1,25

2003 2004 2005 2006 2007-Haz.Kaynak: Telekomünikasyon Kurumu

Kaynak: TK.


oranında artırıldığında 13,3 milyar YTL’ye karşılık gelmektedir. 2007 yılı gelirleri ABD

doları bazında incelendiğinde, söz konusu gelirlerin 6,1 milyar ABD doları

seviyesinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

Türk Telekom’un gelir ve kâr ilişkisini gösteren 2003-2007 değerlerine Şekil 2.6.’da

yer verilmektedir. 2003 yılında 9,5 milyar YTL olan Türk Telekom gelirinin, 2007 yılı

itibari ile 7,9 milyar YTL olması beklenmektedir. Kâr olarak bakıldığında ise, 2003

yılında 1,9 milyar YTL olan kârın, 2007 yılında 2,9 milyar YTL’ye ulaşacağı tahmin

edilmektedir.

1 Onaylı gelir ve gider tabloları ile bilançolar Nisan ayı sonunda kesinleşeceğinden, işletmecinin 2007 yılı sonu geliri 9 aylık gelirler üzerinden tahmin edilmiştir. Söz konusu gelirler, brüt gelirleri kapsamaktadır.

Şekil 2.5. Yıllar itibariyle gelir durumu. YTL, ABD doları ve TÜFE bazlı gelirler (x milyar)

0

2

4

6

8

10

12

14

2003 2004 2005 2006 2007

YTL ABD DOLARI 2007 yılı bazında değerler

Kaynak: TK.


Diğer taraftan, 2006 Kurumlar Vergisi ödemelerinde Türk Telekom Ankara’daki özel

şirketler sıralamasında, 764,4 milyon YTL (566 milyon $) vergi ile vergi rekortmeni

olmuştur.

Abone başına düşen gelire bakıldığında, gelire paralel olarak, bu alanda da düşüş

gerçekleşmiştir. 2003-2006 yılları arasında abone sayında da önemli bir değişiklik

olmayınca ve elde edilen gelirlerde azalma olunca, abone başına düşen sabit

telekomünikasyon hizmetleri gelirinde söz konusu yıllar arasında YTL bazında kayıp

yaşanmıştır. Buna karşın abone başına kârlılık seviyesinde ciddi bir artış söz konusu

olmuştur.

2.1.5. Yatırım

Türk Telekom yatırımları 2006 yılı sonu itibariyle 380 milyon ABD doları olarak

gerçekleşmiştir. 2007 yılında ilgili yatırımların 530 milyon ABD dolarına ulaşması

beklenmektedir.

Şekil 2.6. Türk Telekom’un gelir ve kâr durumu (milyar YTL).

1,9 2,13,2 3,0 2,9

9,5 8,8 7,4 7,1 7,9

02

468

10

Mily

ar Y

TL

2003 2004 2005 2006 2007

YILLAR

Gelir ve Kâr Durumu (Milyar YTL)

B.GELİR KAR

Kaynak: TK, turk.internet.com.


2.1.6. Ülke karşılaştırmaları

Ülkemizde, Avrupa genelinde de görüldüğü üzere, sabit telefon abone yoğunluğunda

doygunluk seviyesine ulaşılmıştır.

Her ne kadar AB ülkelerinde sabit telefon penetrasyon oranı yaklaşık %50’ler

seviyesinde ise de; gerek sabit telefon aboneliğinin mobil abonelik gibi kişiye özel bir

abonelik olmaması, gerekse Avrupa’daki aile yapısının (ailedeki ortalama birey

sayısı) Türkiye’den farklı olmasından dolayı hanelerin telefon penetrasyonuna

bakılmasının daha uygun bir yöntem olacağı değerlendirilmektedir. Sabit telefon

abonesindeki artış, ekonomideki büyüme ile yeni iş yerlerinin açılması ve konut

sayısındaki artışla daha yakın bir ilişki içinde olabilecektir.

2.1.7. Değerlendirme

Sabit telekomünikasyon alanında dünyada 13üncü, Avrupa’da ise 5inci olan ulusal

çapta tek altyapıya sahip Türk Telekom’un sabit telefon abone sayısında son 7-8

yıldır ciddi bir değişiklilik yaşanmadığı gözlenmektedir. Dolayısıyla Türk Telekom’da

sabit abone penetrasyonunun doyuma ulaştığı söylenebilir. Bununla birlikte

ankesörlü telefon sayısında hızlı bir artış olmasına rağmen, OECD ortalamasına göre

ülkemizdeki yoğunluk düşüktür.

Ülkemizde sabit telefon trafiğinde son yıllarda, önceki yıllara göre düşüşler olduğu

görülmektedir. Buna göre sabit telefon abonelerinin aylık ortalama görüşme

sürelerinde de azalmalar görülmektedir. Diğer taraftan, abone başına düşen gelire

bakıldığında, gelire paralel olarak, 2003 – 2006 yılları arasında azalmalar olmasına

karşın, abone başına kârlılıkta 2003 yılına göre YTL ve ABD doları bazında ciddi artış

kaydedilmiştir.

Türk Telekom gelirlerin düşmesinin nedenleri şu şekilde sıralanabilir;


1. Özelleştirme nedeni ile uydu ve kablo TV hizmetlerinin Türk Telekom

bünyesinden ayrılması,

2. Serbestleşme ve rekabet nedeniyle tarife düşüşlerinden kaynaklanan gelir

azalması,

3. Mobil işletmecilerin, abonelerine cazip tarife seçenekleri sunması ve sabit

telefon trafiğinin bir bölümünün mobil şebekelere kayması,

4. Skype ve Messenger gibi platformlar vasıtasıyla bir kısım hizmetlerin temin

edilebilmesi.

Türk Telekom’un son üç yıllık (2005-2006-2007) kâr miktarının toplam 9 Milyar YTL

(~ 6,8 Milyar ABD doları)’yi geçmesi beklenmektedir. Türk Telekom’un kâr artışının

en önemli sebep olarak da, özelleştirmeden dolayı personel sayısında önemli

azalmalar nedeniyle personel giderlerinde gerçekleşen ciddi düşüş ve genişbant

abone sayısındaki hızlı yükseliş gösterilebilir.


2.2. Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri

Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri (UMTH), işletmecilere ait her türlü telekomünikasyon

şebekesi ve altyapısı üzerinden her türlü teknolojiyi kullanarak kullanıcılara şehirler

arası ve/veya uluslararası telefon hizmeti sunulmasını kapsamaktadır. Başka bir

ifadeyle, işletmeciler istedikleri teknolojiyi kullanarak, kullanıcılara iller arası ve

uluslararası arama hizmeti sunabilmektedir.

UMTH işletmecilerinin Kurumsal ve Bireysel abone sayılarına aşağıdaki Çizelge 2.1.

ve Şekil 2.7.’de yer verilmektedir.

Çizelge 2.1. UMTH işletmecilerinin müşteri portföyü

2005 2006 20071 Taşıyıcı Önseçimi Kullanıcıları 2.227 8.483 18.325

Arama Bazında Taş.Seçimi Kullanıcıları 75.152 143.048 131.291

Kurumsal

Diğer Yöntemler İle Erişilen Kullanıcılar 36.993 156.698 189.176

Taşıyıcı Önseçimi Kullanıcıları 248 769 4.865

Arama Bazında Taş.Seçimi Kullanıcıları 46.960 141.912 197.644

Bireysel

Diğer Yöntemler İle Erişilen Kullanıcılar2 95.673 553.387 2.159.501

Kaynak: TK.

1 2007 yılı son üç aylık periyoduna ilişkin bilgiler henüz derlenmediğinden 2007 yılına ilişkin rakamlar önceki üç periyodun ortalaması alınarak tahmin edilmiştir. 2 Kart satışı bilgilerini içermektedir.


Yetkilendirme sürecinin

ardından 2005 yılında faaliyet

göstermeye başlayan UMTH

işletmecilerine ait kullanıcı

sayılarında iki yıl içerisinde

özellikle 2007 yılında bireysel

kullanıcılarda olmak üzere

belirgin bir artış

gözlemlenmiştir. UMTH

işletmeciliğinde, kullanıcı

portföyündeki en büyük artış

“diğer yöntemler ile erişilen

kullanıcılar” grubunda olmuştur.

Söz konusu müşteri grubunun

dışında, bireysel ve kurumsal aboneler arasında abone sayısı açısından, arama

bazında taşıyıcı seçimi hizmeti en fazla tercih edilen hizmet olmuştur.

2004 yılından sonra sabit ses hizmetleri pazarının serbestleşmesinin ardından,

pazara yeni giren işletmecilerin trafik bilgileri Şekil 2.8, Şekil 2.9. ve Şekil 2.10.’da

gösterilmektedir. Şekil 2.8, Şekil 2.9. ve Şekil 2.10.’da, 2005, 2006 ve 2007 yılları

itibariyle uluslararası gelen trafik, uluslararası trafik, şehirler arası ve GSM’e giden

trafiklerde Türk Telekom ile UMTH işletmecilerinin pazar paylarına yer verilmektedir.

Şekil 2.7. UMTH işletmecilerinin kullanıcı portföyü. 2005, 2006 ve 2007 yıllarında UMTH işletmecilerinin bireysel ve kurumsal kullanıcı portföyünün karşılaştırılması.

UMTH İşletmecileri Kurumsal / Bireysel Abone Sayıları

0

500.000

1.000.000

1.500.000

2.000.000

2.500.000

2005 2006 2007*

Kurumsal Bireysel

Kaynak: TK.


Şekil 2.8. 2005 yılı UMTH-TTAŞ trafiğinin karşılaştırılması. 2005 yılında trafiğin UMTH işletmeciler ile Türk Telekom arasında paylaşımı.

2005 Yılı UMTH-TTAŞ Trafik Karşılaştırması

%6%7

%60%40

%99

%1

%94%93

020406080

100120

UMTH TT UMTH TT UMTH TT UMTH TT

GSM'e giden Uluslar arası GelenTrafik

Yurtdışına GidenTrafik

Şehirlerarası Trafik

Kaynak: TK.


2006 UMTH-TTAŞ Trafik Karşılaştırması

%5

%33

%67%62

%38

%15

%85 %95

0

25

50

75

100





Kaynak: TK.


Uluslararası gelen trafik (yurt dışından (sabit+mobil) başlayarak Türkiye’de sonlanan

çağrılar) UMTH işletmecilerinin Türk Telekom’dan en fazla pazar payı aldığı alandır.

2005 yılında UMTH işletmecileri, uluslararası gelen trafiğin yaklaşık %40’ını

taşımakta iken, 2006 yılında bu oran %62’ye, 2007 yılına gelindiğinde ise %63’e

yükselmiştir.

Diğer taraftan; yurt dışına giden trafikte UMTH işletmecilerinin payı artan bir seyir

izlemekte olup, 2005 yılında UMTH işletmecileri yurt dışına giden trafiğin yaklaşık

%7’sini taşımakta iken, 2006 yılında bu oran %15’e, 2007 yılına gelindiğinde ise

%22’ye yükselmiştir.

UMTH işletmecilerinin başlattığı ve yurt içi GSM işletmecilerinde sonlanan trafik

(GSM’e giden trafik) miktarında 2005 yılında yaklaşık %1’lik bir pazar payı elde eden

UMTH işletmecileri, 2007 yılında yaklaşık %29’luk pazar payına ulaşmıştır.


2007 UMTH-TTAŞ Trafik Karşılaştırması

%92

%29

%71%63

%37%22

%78

%8

0,0

25,0

50,0

75,0

100,0





Kaynak: TK.


Şehirler arası taşınan trafikte (UMTH işletmecilerinde başlayıp Türk Telekom’da

sonlanan) 2005 yılında yaklaşık %6’lık bir pazar payı elde eden UMTH işletmecileri,

2007 yılında yaklaşık %8’lik pazar payına ulaşmıştır.

UMTH işletmecilerinin yerleşik işletmecinin şehirler arası ve uluslararası telefon

trafiğinde %50 seviyesinin üzerinde pazar payı alabilmesi için bir sürece ihtiyaç

duyulmaktadır. Bununla birlikte yurt dışındaki eğilimlerden görüldüğü üzere, UMTH

işletmecilerinin uluslararası trafikten almış olduğu pay şehirler arası trafiğe göre

genellikle daha fazla olmaktadır. Ülkemizde de uzak mesafe telefon hizmetlerinde

benzer eğilim görülmektedir. Bununla birlikte ülkemizdeki UMTH işletmecileri,

faaliyetlerini müteakip 2 yıllık kısa bir süreç içerisinde, yurt dışından gelen trafikte

çoğunluk payını elde etmeyi başarabilmişlerdir.

İngiltere’de yeni işletmecilerin uluslararası trafik içerisindeki pazar payları 1991

yılında %14 iken, 1999 yılında pazar payları ancak %57,8’e, 2003 yılında ise %64’e

ulaşabilmiştir. Bununla birlikte İngiltere’de 1991 yılında yeni işletmecilerin %9

seviyesinde olan şehirler arası trafik payı, 1999 yılında %35,9’a ulaşabilmiştir. 2003

yılında İngiltere’de yeni işletmecilerin şehirler arası trafikten aldığı pay yaklaşık

%46,4 seviyesinde gerçekleşmiştir1.

Almanya’da uluslararası telefon hizmeti sunmaya başlayan işletmecilerin 1998

yılındaki pazar payı %19,8 iken, 2002 yılı sonunda pazar paylarını %54,2’ye, 2003

yılı sonunda ise %59,7 seviyesine yükseltebilmişlerdir. Bununla birlikte Almanya’da

yeni işletmecilerin şehirler arası trafikten almış olduğu pay 1999 yılında %28,4 iken

söz konusu oran 2003 yılında %39,8’e yükselmiştir.

ABD’de 1984 yılında yeni işletmecilerin uluslararası trafikten aldığı pay %20 iken

1996 yılında ancak pazarın %50,6’sı yeni iletmeciler tarafından elde edilebilmiştir.

ABD’de 1991 yılında yeni işletmecilerin şehirler arası trafikten almış olduğu pay

%37,8 iken, 2002 yılında söz konusu oran %68,8’e yükselmiştir. Yine benzer şekilde

1 OECD, Communications Outlook 2005.


Finlandiya’da 1994 yılında uluslararası pazarda, yeni işletmecilerin payı %9 iken

2001 yılında pazar paylarını %50’ye yükseltebilmişlerdir1.

2.2.1. UMTH işletmecileri gelir bilgileri

Aşağıdaki Çizelge 2.2.’de, UMTH işletmecilerinin 2005, 2006 ve 2007 yılları gelir

bilgilerine yer verilmektedir. UMTH işletmecilerinin 2005 yılında yaklaşık 93 milyon

YTL olan gelirleri, 2006 yılında 346 milyon YTL’nin üzerine yükselmiştir. 2007 yılı

UMTH gelirlerinde, 2006 yılına göre önemli bir değişim yaşanmamıştır.

Çizelge 2.2. UMTH işletmecilerinin 2005, 2006 ve 2007 yılı gelirleri

İşletmeci Gelirleri (x1000 YTL) 2005 2006 2007 TOPLAM 92.804 346.773 341.487

Kaynak: TK.

2005, 2006 ve 2007 yıllarında faaliyette bulunan UMTH işletmecilerinin pazar

paylarına (gelirlerine göre) ilişkin bilgiye Çizelge 2.3.’te yer verilmektedir. UMTH

işletmecilerinin 2005, 2006 ve 2007 yıllarındaki pazar payı dağılımları incelendiğinde,

faaliyette bulunan işletmecilerin büyük çoğunluğunun %5’in altında pazar payına

sahip olduğu görülmektedir.

Çizelge 2.3. UMTH işletmecilerinin 2005, 2006 ve 2007 yılı pazar payı dağılımları

% 0-5 % 5-10 %10-15 %15-20 %20-25 %25-30

İşletmeci sayısı (2005)

17 4 1 1 - 1


20 - 1 2 - 1


21 1 1 2 1 -

Kaynak: TK.

1 OECD, Communications Outlook 2005.


2.2.2. Hesaplaşmalar UMTH işletmecilerinin, Türk Telekom ve GSM işletmecileri ile trafik hesaplaşmaları1

sonucunda, 2006 yılında yaklaşık 93 milyon YTL olan gelirleri 2007 yılı sonunda 157

milyon YTL’ye yükselmiştir.

2.2.3. Uluslararası trafik hacmi

Türkiye’nin uluslararası trafik değerlerine ilişkin bilgilere Çizelge 2.4.’te yer

verilmektedir.

Çizelge 2.4. Uluslararası trafik hacmi (dakika)

Yurt dışına Giden

Yurt dışından Gelen

2004 714.872.692

1.494.386.503

2005 721.000.000

1.230.000.000

2006 757.048.170

1.372.961.391

2007 826.820.993

2.236.394.718

Kaynak: TK.

Çizelge 2.4.’ten görüleceği üzere, uluslararası trafik hacminde yıllar itibariyle bir artış

eğilimi söz konusudur. Buna karşın yurt dışından gelen trafikte bilhassa 2007

yılındaki artış dikkat çekicidir.

1 UMTH işletmecilerinin diğer işletmecilerden aldığı ve diğer işletmecilere gönderdiği trafik kapsamında yapılan hesaplaşmaları içermektedir.


3. MOBİL TELEFON HİZMETİ

3.1. GSM GSM (Global System for Mobile Communications), "Mobil İletişim için Küresel

Sistem" anlamına gelen cep telefonu iletişim protokolüdür. GSM, 1987 yılında Avrupa

Birliği içinde mobil haberleşmenin entegrasyonunu sağlamak üzere geliştirilmiştir.

GSM şebekeleri çoğunlukla kişisel sesli iletişim şebekeleri olarak kullanılmıştır.

Ancak mobil telekomünikasyon endüstrisi artan bir hızla mobil veri hizmetleri de

sunmaktadır. Önceleri ETSI'nin "Groupe Spéciale Mobile" (Mobil İletişim Özel Grubu)

isimli alt kuruluşunun ismini taşıyan GSM daha sonraları sistemin küresel bir boyuta

ulaşmasıyla yeni adıyla anılmaya başlanmıştır.

Haziran 2006 tarihi itibariyle, en yaygın cep telefonu standardı olarak 214 ülkede

GSM, 2 milyardan fazla abone tarafından kullanılmaktadır1. Dünya genelinde

hücresel sistemlerin içinde GSM’in abone payı yaklaşık % 80’dir. GSM’in en kullanışlı

özelliklerinden birisi, kullanıcıların aynı hat ile değişik ülkelerden görüşme (roaming)

yapabilmeleridir. Tüm GSM standartları hücresel ağ kullanmakta olup, GSM

teknolojisi, hücreler arası geçiş yapabilme kabiliyetine sahiptir.

3.1.1. Türkiye’deki süreç Temmuz 1993 tarihinde, 500'er milyon ABD doları lisans bedeli karşılığında ve lisans

koşulları uygun olduğunda lisans verilmek kaydıyla, Turkcell İletişim Hizmetleri A.Ş.

(Turkcell) ve Telsim Telekomünikasyon Hizmetleri A.Ş. (Telsim); Türk Telekom ile

gelir paylaşımı esasına dayalı olarak bir sözleşme imzalamışlardır. 1998 yılına kadar

gelir paylaşımı esasına göre yürütülen projede tüm yatırım masrafları ilgili şirketlerce

karşılanmıştır. Sözleşmeye göre gelir paylaşım ücretleri; konuşma ücreti, aylık sabit

ücret ve tesis ücretinden oluşmuştur. İlgili sözleşmedeki elde edilen gelirin %67,1'i

Türk Telekom’a ve %32,9'u şirketlere pay edilmiştir. 27 Nisan 1998 tarihinde,

Ulaştırma Bakanlığı ile ilgili şirketler arasında 500 milyon ABD doları karşılığında 25


yıllık GSM lisans imtiyaz sözleşmesi imzalanmış ve ülkemizde ilk defa

telekomünikasyon alanında Türk Telekom dışında alternatif işletmeler ticari olarak

faaliyet göstermeye başlamıştır. 1998 yılında telekomünikasyon sektöründe faaliyete

başlayan Turkcell ve Telsim, hızlı bir ivme ile tüm Türkiye'de geniş bir coğrafi alanda

büyük bir abone potansiyeline ulaşmıştır.

2001 yılında, mevcut iki GSM işletmecisine ilaveten, 1800 MHz frekans bandında,

2886 sayılı Devlet ihale kanunu hükümlerine göre yapılan ihale sonucu İş-Tim

Telekomünikasyon A.Ş.'ye katma değer vergisi hariç 2,5 milyar ABD doları karşılığı

bir imtiyaz verilmiş ve bu firma Aria adı ile hizmet sunmaya başlamıştır. Daha sonra

sermayesinin %100’nün Hazine’ye ait olduğu Türk Telekom’un şirketi Aycell

Haberleşme ve Pazarlama Hizmetleri A.Ş. (Aycell) ile bu banttan hizmet vermek

üzere görev sözleşmesi imzalanmıştır. Böylece GSM pazarında dört adet işletmeci

hizmet sunmaya başlamıştır.

Devam eden süreçte Aycell ve Aria şebekelerinin birleştirilmesi kararı alınmıştır.

Birleşmeden sonra Aria ve Aycell markalarının TT&TİM çatısı altında devam ettiği

kısa bir süreç yaşanmıştır. 23 Haziran 2004 tarihi itibariyle Avea markası, bu iki

markayı temsilen piyasaya sunulmuştur. 15 Ekim 2004 tarihi itibariyle "TT&TİM

İletişim Hizmetleri A.Ş" ticari ünvanı "Avea İletişim Hizmetleri A.Ş." olarak değişmiştir.

TT&TİM, Avea adı altında üçüncü mobil işletmecisi olarak 1800 MHz bandında

hizmetini sürdürmektedir.

Yönetimi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na geçen Telsim, Bankalar Kanunu’nun

ilgili hükümleri gereğince, 13 Aralık 2005 tarihinde yapılan ihalede 4,55 milyar ABD

dolarına Vodafone firmasına satılmıştır.

1 http://www.gsmworld.com/technology/gsm.shtml


3.1.2. Abone sayısı ve gelecek dönem beklentileri Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de GSM sektörü hızlı bir gelişme

göstermektedir. Ülkemiz sadece yerli yatırımcıların değil aynı zamanda yabancı

sermayenin de ilgisini çekerek önemli bir cazibe merkezi haline gelmiştir.

Şekil 3.1.’de GSM abone sayısı ve bir önceki yıla göre artış oranı ile ilgili bilgilere yer

verilmektedir. 11 yıl gibi bir süre zarfında GSM abone sayısı 700 binlerden 62

milyonlara ulaşmıştır.

Şekil 3.1. GSM abone sayısı ve artış oranı. 1996 ve 2007 yılları arasında abone sayısı ve bir önceki yıla göre artış oranı (%).

0,7 1,5 3,47,6

15,0 18,223,3

27,934,7

43,6

52,7

62,0

59

127

2218

05

10152025303540455055606570

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

GSM

Abo

ne S

ayısı (

Mily

on)

0

20

40

60

80

100

120

140

Bir

Önc

eki Yıla

Gör

e A

rtış

O

ranı

(%)

GSM Abone Sayısı Bir Önceki Yıla Göre Artış OranıKaynak: TK

Kaynak: TK.


Abone sayısında görülen

artış, GSM penetrasyon

oranlarına da yansımıştır.

2007 yılı itibariyle GSM

penetrasyon oranı %87,8’i

bulmuştur1. GSM abone

sayısında beklenen artış

neticesinde bu oranın

önümüzdeki süreçte de

yükselmesi beklenmektedir

(Şekil 3.2.).

1 GSM penetrasyon oranları hesaplanırken, TÜİK’in yıl ortası nüfus projeksiyonu kullanılarak, yıl sonu nüfus projeksiyonu yapılmıştır. 2007 yılı için TÜİK’in Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verileriyle yayınladığı son nüfus sayısı kullanılmıştır. (Nüfus Projeksiyonu için Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Göstergeleri 1923-2006, http://www.tuik.gov.tr, 2007 yılı nüfus sayısı için kaynak: http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=39&tb_adi=Nüfus%20İstatistikleri%20ve%20Projeksiyonlar&ust_id=11

Şekil 3.2. GSM penetrasyon oranları. Türkiye’de 1996 ve 2007 yılları arasında 100 kişi başına düşen mobil abone sayısı.

GSM Penetrasyon Oranları (%)

33,4

71,7

11,3

1,1

48,5

87,8

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Pene

tras

yon

Ora

nı %

Kaynak: TK

Kaynak: TK.


2006 yılında dünya mobil

penetrasyon ortalaması

%41,9 seviyesindeyken,

en yüksek penetrasyona

sahip kıta Avrupa

olmuştur. Ülkemizin 2006

yılı mobil penetrasyon

oranı %71,7 olup;

Afrika, Amerika, Asya ve

dünya ortalamasının

üzerindedir. Mobil

sektörümüzdeki gelişme

ile birlikte, kısa vadede Avrupa ortalamasına ulaşılması beklenmektedir.

Ülkemizdeki faturalı ve önödemeli GSM abone sayısı ve oranlarına Şekil 3.4.’te yer

verilmektedir. Önödemeli abone sayısının faturalı abone sayısına olan nispi oranında

görülen artış 2007 yılında durmuş gibi görünmektedir. 2007 yılı itibariyle faturalı

abone sayısı 11,7 milyon ile toplam abone sayısının %18,9’unu oluştururken,

önödemeli abone sayısı 50 milyonu geçmiş ve toplam abone sayısının %81,1’ini

oluşturmuştur. Önödemeli abonelerin genellikle kontör yüklemek için küçük ölçekli

işletmelerden yükleme kartı satın almaları ve söz konusu işletmelerin satış başına

mobil işletmecilerden satış kârı almaları, sermayenin tabana yayılabilmesi açısından

da faydalı bir işlev gerçekleştirmektedir.

Şekil 3.3. Mobil penetrasyon oranları. Afrika, Amerika, Asya, Avrupa ve dünya genelindeki 2001 ve 2006 mobil penetrasyon oranları.

Mobil Abone Penetrasyonu, 2001 ve 2006 (%)

0

20

40

60

80

100


%

2001 2006



3.1.3. Uluslararası karşılaştırmalar 2006 yılında Avrupa’da mobil iletişim hizmetlerinde ilk 10 işletmeci içerisinde

ülkemizin GSM işletmecisi Turkcell, abone sayısına göre ikinci sırada yer almaktadır

(Şekil 3.5). 2006 yılı sonu itibariyle Avrupa’da en fazla mobil aboneye sahip işletmeci

TIM ile İtalya’dır.

Şekil 3.4. Önödemeli ve faturalı abone sayısı ve oranı. 2002 ve 2007 yılları arasında mobil aboneler arasında önödemeli ve faturalı abone sayısı dağılımı.

17,1 20,9 26

,4 34,3 42

,7 50,2

6,2

7,0

8,4

9,3

10,0

11,7

73,4% 74,9% 75,9% 78,7% 81,1% 81,1%

26,6% 25,1% 24,1% 21,3% 18,9% 18,9%

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

2002 2003 2004 2005 2006 2007

Abo

ne S

ayısı (

Mily

on)

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

%

Ön Ödemeli Abone Sayısı Faturalı Abone Sayısı Ön Ödemeli % Faturalı %

Kaynak: TK.


Abone sayısındaki artıştan daha fazla gelir artışı sağlayan üç işletmeci; O2

(İngiltere), Telefonica Movistar (İspanya) ve Orange (Fransa) olmuştur (Şekil 3.6.).

Hem abone artışı hem de gelir artışının en çok dikkat çektiği pazar ise Ukrayna

(UMC ve Kyivstar) pazarıdır. Ukrayna’da her iki işletmecinin abone sayıları 2006

yılında 2005 yılına göre %50’den fazla artış göstermiştir.

Şekil 3.5. Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmeci. 2006 yılı sonu abone değerlerine göre Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmeci.

Avrupa İlk 10 İşletmeci Abone ve Gelirleri (2006)

32,5

31,8

31,4

30,6

23,3

20,1

21,5

21,4

20

17,6

13,4

4,5

10,8

13

1,7

12,1

1,5

8,3

0 5 10 15 20 25 30 35

TIM (İtalya)

TURKCELL (TÜRKİYE)

T-Mobile (Almanya)

Vodafone (Almanya)

Orange (Fransa)

Vodafone (İtalya)

Kyivstar (Ukrayna)

Telefonica Movistar(İspanya)

UMC (Ukrayna)

O2 (İngiltere)

2006 Abone Sayısı (Milyon) 2006 Gelir (Milyar ABD $)

Kaynak: Cellular News ve işletmecilerin faaliyet raporları.


Avrupa’da abone sayısına göre ilk on işletmecinin, abone başına aylık ortalama

gelirlerine Şekil 3.7.’de yer verilmektedir. Buna göre, abone sayısına göre ilk on

işletmeci içerisinde, 2006 yılında abone başına aylık gelirin en yüksek olduğu

işletmeci, 49 ABD doları ile Telefonica Movistar olurken, en düşük gelir Ukrayna’da

görülmektedir.

Şekil 3.6. Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmecinin abone sayısı ile gelir değişimlerinin incelenmesi (%). 2005 ve 2006 yılı sonu gelir ve abone sayısındaki değişimlerin karşılaştırılması.

Avrupa İlk 10 İşletmeci

13,6

14

6,4

5

3,7

10,6

54,5

8,1

50,1

10,3

6,7

1,5

0,3

6,4

54,1

9,6

24

23,7

0 10 20 30 40 50 60

TIM (İtalya)

TURKCELL

T-Mobile (Almanya)

Vodafone (Almanya)

Orange (Fransa)

Vodafone (İtalya)

Kyivstar (Ukrayna)

Telefonica Movistar (İspanya)

UMC (Ukrayna)

O2 (İngiltere)

%

2005-2006 Abone Değişimi (%) 2005-2006 Gelir Değişimi (%)



3.1.4. Altyapı büyüklükleri

Aşağıdaki Şekil 3.8. ve Şekil 3.9.’da, ülkemizdeki GSM işletmecilerinin baz istasyonu

sayıları ve yıllara göre bölgeler bazında dağılımları gösterilmektedir.

1 Aylık ortalama gelirlerin hesaplanmasında abone sayısı için, 2005 ve 2006 yılı sonu abone sayılarının ortalaması alınmıştır. Parite işlemlerinde, ITU WTI Veritabanındaki yıl içi ortalama döviz kurları baz alınmıştır.

Şekil 3.7. Avrupa’da mobil hizmetlerde ilk 10 işletmecinin abone başına aylık ortalama gelirlerinin karşılaştırılması. 2006 yılı gelirlere göre aylık abone başı gelirlerin karşılaştırılması (ABD doları)1.

36,6

12,6

29,6

47,4

8,0

49,0

7,5

41,2

05

101520253035404550

ABD $

TIM

(İta

lya)

TUR

KC

ELL

(TÜ

RKİ

YE)

T-M

obile

(Alm

anya

)

Ora

nge

(Fra

nsa)

Kyiv

star

(Ukr

ayna

)

Tele

foni

ca M

ovis

tar

(İspa

nya)

UM

C (U

kray

na)

O2

(İngi

ltere

)

Abone Başı Aylık Ortalama Gelir (ABD doları)



Şekil 3.8.’de baz istasyonu sayısının, abone penetrasyonuna paralel bir şekilde

arttığı görülmektedir. Şekil 3.9.’dan görüleceği üzere, 2007 yılı sonu itibariyle baz

istasyonu sayısı ülke genelinde toplam 29.133’e ulaşmış olup, bunun 10.198’u

Marmara Bölgesi’nde, 4.871’i İç Anadolu Bölgesi’nde ve 4.359’ü Ege Bölgesi’nde

bulunmaktadır.

Şekil 3.8. GSM baz istasyonu sayısı ve GSM penetrasyon oranları (%).

1522

9

1796

5

1781

7 2473

7

2913

3

2146

9

33,439,8

48,5

60,1

71,7

87,8

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

2002 2003 2004 2005 2006 2007

GSM

Baz

İsta

syon

u Sa

yısı

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

GSM

Pen

etra

syon

Ora

nları (

%)

GSM Baz İstasyonu Sayısı GSM Penetrasyon Oranı

Kaynak: TK.


3.1.5. Trafik hacmi

Mobil işletmecilerin trafik hacmi, abone sayısına paralel bir şekilde artış

göstermektedir. Mobil abonelerin gerçekleştirdiği trafik 2007 yılında 57,7 milyar

dakikanın üzerinde olup, bir önceki yıla göre %20 oranında artış kaydetmiştir

(Çizelge 3.1.).

Şekil 3.9. Yıllara göre ve bölgeler itibariyle baz istasyonu sayısı.

2.68

5

3.05

2

4.28

4

1.82

3

7.47

7

3.03

8

1.41

8 4.15

0

2.53

5

8.52

5

3.65

3

1.63

5 4.35

9

1.63

0 4.87

1

2.79

6

10.1

89

1111

1.03

7

12673.

804

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

Akdeniz D. Anadolu Ege G. Anadolu İç Anadolu Karadeniz Marmara

Baz

İsta

syon

u Sa

yısı

2005 2006 2007

Kaynak: TK.


Çizelge 3.1. Yıllara göre trafik dağılımı (dakika)

2004 2005 2006 2007

Mobil Şebeke İçi 16.491.932.343 30.349.057.199 42.500.544.226 51.707.665.483

Mobil Sabit 1.517.488.148 2.026.448.939 2.115.992.280 1.964.989.908

Mobil Mobil 2.097.071.315 2.806.341.729 3.170.386.879 3.692.369.665

Mobil Yurt Dışı-UMTH 241.916.451 336.541.875

Mobil Yurt Dışı-PSTN 212.914.068 326.227.829 90.035.870 55.003.083

Sabit Mobil 2.686.784.521 2.615.418.969 2.411.450.986 2.811.514.653

Toplam Mobil Orijinli Trafik 20.319.405.873 35.508.075.696 48.118.875.707 57.756.570.015Kaynak: TK.

Mobil abone sayısında gözlenen yükseliş eğilimine paralel olarak yıllar itibariyle GSM

işletmecilerinin toplam trafik miktarında da gözle görülür bir artış meydana gelmiştir.

Şekil 3.10. Yıllara göre mobil trafik süresi (milyar dakika). 2004-2007 yılları arasında mobil telefon abonelerinin oluşturduğu trafik (milyar dakika).

20,3

35,5

48,157,8

0

10

20

30

40

50

60

(Mily

ar D

akik

a)

2004 2005 2006 2007

Toplam Mobil Trafik (Milyar Dakika)

Kaynak: TK.


3.1.5.1. Abone başı ortalama trafik

Şekil 3.11.’de mobil abonelerin gerçekleştirdikleri aylık ortalama trafik sürelerine yer

verilmektedir. 2004 yılında ayda 39 dakika olan trafik süresi, 2007 yılında 60

dakikanın üzerinde gerçekleşmiştir. Abone başı trafik miktarının yükselmesindeki

temel nedenler arasında; tüketim ihtiyacının artması, GSM işletmecilerinin artan

rekabet neticesinde her geçen gün tüketicilere yeni hizmet paketleri ve tarife

seçenekleri ile şebeke içi ve şebekeler arası avantajlı görüşme imkânları sağlaması

gösterilebilmektedir.

1 Hesaplamalarda yıl içi ortalama abone sayısı esas alınmıştır.

Şekil 3.11. Abone başı aylık ortalama trafik (dakika). 2004-2007 yılları arasında mobil abone başına trafik değerleri (dakika)1.

39

54,860,7 60,2

0

10

20

30

40

50

60

70

(Dak

ika)

2004 2005 2006 2007

Abone Baş ı Aylık Ortalama Trafik (dakika)

Kaynak: TK.


3.1.6. SMS

SMS (Short Message Service, Kısa Mesaj Hizmeti) kullanıma ilişkin veriler Şekil

3.12.’de gösterilmektedir. 2007 yılında önceki yıllara göre SMS adedinde artış

yaşanmış, kullanılan SMS sayısı 35,7 milyarı bulmuştur. SMS kullanımındaki bu

artışın en büyük nedeni arasında, kullanıcıların çoğunluğunu oluşturan gençlerin

SMS’yi yoğun olarak tercih etmeleri ile pazarlama ve tanıtım aracı olarak söz konusu

hizmetin kullanılması yer almaktadır.

1 SMS sayısı, GSM işletmecilerinin giden SMS sayıları ile şebeke içi SMS sayılarının toplamından oluşmaktadır.

Şekil 3.12. SMS sayısı (adet). 2004-2007 yılları arasında mobil şebekelerde gerçekleşen SMS sayısı (adet)1.

SMS Sayısı6.

325 16

.728 25

.088 35

.693

164%

50%

42%

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

2004 2005 2006 2007

SMS

Sayı

sı (m

ilyon

)

Kaynak: TK.


Şekil 3.13.’de abone

başına SMS sayısına

yer verilmiştir. Buna

göre, 2006 yılında 521

olan abone başı SMS

sayısı, 2007 yılında

623’e yükselmiştir1.

3.1.7. Gelirler

Şekil 3.14.’te, 2003-2007 yılları arasında GSM işletmecilerinin gelir bilgilerine yer

verilmektedir. Mobil telekomünikasyon hizmeti gelirlerinin, 2006 yılı sonuna göre

yaklaşık %29 artış kaydederek, 2007 yılı sonu itibariyle 12,5 milyar YTL’ye ulaşması

beklenmektedir.

1 Abone başı SMS sayısı hesaplanırken, ortalama abone sayısı kullanılmıştır. Ortalama abone sayısı, önceki yıl sonu abone sayısı ile mevcut yıl sonu abone sayısının ağırlıklı ortalaması alınarak hesaplanmıştır.

Şekil 3.13. Abone başına SMS sayısı (adet).

Abone Başı SMS

203

428521

623

0

100

200

300

400

500

600

700

2004 2005 2006 2007

Abone Başı SMS

Kaynak: TK.


Son dönemlerde mobil

hizmetlerinden elde edilen

gelirde yaşanan artış dikkat

çekmektedir. Şekil 3.14. ve

Şekil 3.15. incelendiğinde

mobil işletmecilerin gelirlerinin

YTL ve ABD doları bazında

2003 yılı itibariyle düzenli bir

biçimde arttığı görülmektedir.

1 2007 yılı sabit ve mobil gelir tutarları, 2007 yılının ilk 9 aylık verisinin kullanıldığı projeksiyonla elde edilmiştir. Satış gelirleri, brüt satışları kapsamaktadır.

Şekil 3.14. GSM işletmecilerinin gelirleri (milyar YTL).

5,5 6,88,9 9,7 12,5

02468

101214

Mily

ar Y

TL

2003 2004 2005 2006 2007

GSM İşletmecilerinin Satış Gelirleri

Kaynak: TK1.

Şekil 3.15. GSM işletmecilerinin gelirleri (milyar ABD doları).

Yıllara Göre Mobil Gelirleri (Milyar ABD $)

3,67 4,

75 6,64

6,76

9,58

0123456789

10

2003 2004 2005 2006 2007

Mobil Gelir

Kaynak: TK.


3.1.7.1. Abone başına aylık ortalama gelir

Üç GSM işletmecisinin abone başına aylık ortalama gelirlerine Şekil 3.16.’da yer

verilmiştir1. GSM işletmecilerinin 2005 yılında 14,1 ABD doları olan abone başına

aylık ortalama gelirleri, 2007 yılında 13,9 ABD doları seviyesine ulaşmıştır.

GSM işletmecilerinin 2003-2007 yılları arasında elde ettikleri abone başına YTL

bazındaki aylık ortalama gelir bilgilerinin yer aldığı Şekil 3.17. incelendiğinde, 2007

yılı sonu itibariyle mobil işletmecilerin abone başına elde ettikleri aylık ortalama

gelirin 18,2 YTL’ye yükseldiği görülmektedir.

1 Abone başı aylık ortalama gelirlere vergiler dahildir. 2 Abone başına aylık ortalama gelirin hesaplanmasında, yıl içi ortalama abone sayısı esas alınmıştır. Dolar bazlı hesaplamalarda yıl içi ortalama ABD doları kuru dikkate alınmıştır.

Şekil 3.16. Abone başına aylık ortalama gelir (ABD doları). Türkiye mobil pazarında abone başına elde edilen gelir2.

Abone Başına Aylık Ortalama Gelir (ABD doları)

11,9

13,9

11,7

14,1

12,6

11,0

11,5

12,0

12,5

13,0

13,5

14,0

14,5

2003 2004 2005 2006 2007

Arpu GSM (ort)

Kaynak: TK.


Abone başı aylık ortalama trafik 2004 yılından 2007 yılına yaklaşık %54 artarken

(Şekil 3.11.), abone başı aylık ortalama gelirler YTL bazında önemli bir değişim

göstermemiştir. 2005 yılı ile 2006 yılı kıyaslandığında, abone başına aylık ortalama

trafiğin yaklaşık %11 artarken, abone başı aylık ortalama gelirin YTL bazında

yaklaşık %11 oranında, ABD doları bazında ise yaklaşık %17 oranında azaldığı

görülmektedir. 2007’ye gelindiğinde ise abone başı aylık ortalama trafikte az da olsa

bir azalma gözlenirken, abone başı aylık ortalama gelir YTL bazında yaklaşık %8

oranında, ABD doları bazında ise yaklaşık %19 oranında yükselmiştir.

Enflasyonun, abone başına aylık ortalama gelir ve toplam gelirler üzerindeki etkisinin

değerlendirilebilmesi amacıyla aşağıdaki Çizelge 3.2.’de, TÜFE oranları eklenmek

suretiyle 2004, 2005 ve 2006 yıllarındaki abone başı aylık ortalama gelirler ile satış

gelirlerinin 2007 yılı sonu değerleri hesaplanmıştır.

Şekil 3.17. Abone başına aylık ortalama gelir (YTL). Türkiye mobil pazarında abone başına elde edilen gelir1.

Abone Başına Ortalama Aylık Gelir

17,9 18,1

18,9

16,8

18,2

16

17

18

19

20

2003 2004 2005 2006 2007

YTL

Abone Başına Ortalama Aylık Gelir

Kaynak: TK.


Çizelge 3.2. TÜFE oranı ilâve edilmiş değerler

Yıllar 2004 2005 2006 2007 Abone başına aylık ortalama gelir (YTL) 23,2 22,5 18,2 18,2 GSM İşletmecilerinin satış gelirleri (Milyar YTL) 8,7 10,6 10,5 12,5 Abone başına aylık ortalama trafik (dakika) 39,0 54,8 60,7 60,2

Kaynak: TK.

Çizelge 3.2.’den görüldüğü üzere, yıllık TÜFE oranları ilâve edilmiş olan, abone

başına aylık ortalama gelirler 2004 yılından 2006 yılına kadar sürekli azalmıştır. Buna

karşın, abone sayısındaki artışla birlikte, GSM işletmecilerinin satış gelirleri reel

olarak yükselmiştir. 2004 yılında GSM işletmecilerinin satış gelirleri olan 6,8 milyar

YTL, 3 yılllık TÜFE oranında artırıldığında 8,7 milyar YTL’ye ulaşmaktadır. 2007

yılında GSM işletmecilerinin toplam gelirlerinin 12,5 milyar YTL ulaşabileceği

değerlendirildiğinde, mobil pazarın 2004 yılına göre reel olarak büyüdüğü

görülmektedir.

3.1.8. Rekabet

2000 – 2007 yıllarında ülkemizde faaliyet gösteren GSM işletmeci sayısı ve bunların

abone pazar payları baz alınarak Herfindahl - Hirschman Endeksi2 (HHE)

kapsamında, Türkiye GSM piyasasındaki rekabet seviyesi incelenmiştir3.

1 Abone başına aylık ortalama gelirin hesaplanmasında, yıl içi ortalama abone sayısı esas alınmıştır. 2 Herfindahl-Hirschman Endeksi mobil pazar içerisindeki rekabet gelişimini inceleyen temel bir göstergedir. Endeksin 0 (sıfır) ya da minimum değerde olması tam rekabet piyasasının (rekabetçi pazar) varlığına; 1 (bir) olması ise monopol piyasanın (rekabetçi olmayan pazar) mevcut olduğu anlamına gelmektedir. HHE’de işletmecilerin pazardaki abone oranlarının karesi alınarak toplanmaktadır. HHE, “n” ilgili pazardaki işletmeci sayısını, “pi” her bir

işletmecinin pazar payını göstermek üzere ∑=

n

iip

1

2 şeklinde hesaplanmaktadır.

3 Türkiye GSM piyasasında 2000 ve 2001 yıllarında iki işletmecinin, devam eden yıllarda ise üç işletmecinin faaliyet gösterdiği kabul edilmiştir.


Şekil 3.18.’den HH Endeksinin 2000-2007 yılları arasında 0,56 ile 0,42 değerleri

arasında seyrettiği görülmektedir. Endeks aşağı yönde bir eğilim izlemekte olup,

2001 yılında 0,5578 seviyesinde olan HH Endeksi, 2007 yılında 0,4234 seviyesine

gerilemiştir. Aşağı yönlü olan bu seyir Türkiye GSM pazarındaki rekabet seviyesinin

arttığına işaret etmektedir. 2001 yılındaki negatif seyir, bir GSM işletmecisinin diğer

işletmeciye göre pazar payını daha fazla artırması sebebiyle oluşmuş, sonraki

yıllarda üçüncü işletmecinin piyasaya girmesi ve abone dağılımının daha dengeli

olması sebebiyle rekabette olumlu gelişmeler sağlanmıştır.

Ülkemizin HH Endeksi kapsamında diğer ülkelerle karşılaştırılmasına Şekil 3.19.’da

yer verilmektedir.

Şekil 3.18. Türkiye GSM pazarı rekabet göstergesi: Herfindahl-Hirschman Endeksi.

Türkiye Mobil Pazarındaki Rekabet

0,51280,5578 0,5214 0,5144 0,5046 0,4776 0,4432

0,42340,50,5

0,33 0,33 0,33 0,33 0,33 0,33

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

HH

End

eksi

HHE Min Değer (2 işletmeci) Min Değer (3 işletmeci)

Kaynak: TK.


Mobil pazar HH Endeksinin hesaplanmasında, abone sayıları kullanılmıştır. İngiltere

ve ABD pazarlarındaki HH Endeksi önemli oranda düşüktür. Bu husus, söz konusu

ülkelerdeki pazarın daha çeşitlendirilmiş olduğu anlamına gelmektedir. ABD’nin HH

Endeksinde 2006 yılında yaşanan artışın nedeni, iki büyük işletmeci olan AT&T ile

Verizon’un pazar paylarını artırmalarından kaynaklanmaktadır. ABD’nin HH

Endeksinin nispeten düşük olmasının nedeni bölgesel işletmecilerin sayısının fazla

olmasıyla ilişkilidir. 5 işletmecinin piyasada yer aldığı İngiltere’de, HH Endeksinin

diğer ülkelere göre düşük olmasının nedeni ise İngiltere’nin daha çok sayıda ulusal

işletmeciye sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Söz konusu ülkeler arasında

1 Söz konusu karşılaştırma işlemlerinde Ofcom’un “Uluslararası İletişim Pazarı 2007” (The International Communications Market 2007) çalışmasındaki veriler baz alınmıştır. http://www.ofcom.org.uk/research/cm/icmr07/icmr07.pdf

Şekil 3.19. GSM pazarındaki rekabetin HH Endeksi ile karşılaştırılması.

Ülkeler GSM Pazarındaki Rekabetin HH Endeksi ile Karşılaştırılması0,

2267

0,37

95

0,30

81

0,31

2

0,20

85

0,30

68

0,41

5

0,33

42

0,35

98

0,33

99

0,36

06

0,39

33

0,47

76

0,25

13

0,37

61

0,29

98

0,30

94

0,22

43

0,31

02

0,40

91

0,33

34

0,35

81

0,33

61

0,34

75

0,36

29

0,44

32

0,2

0,33

0,25 0,25

0,2

0,25

0,33 0,33

0,25 0,25 0,25

0,33 0,33

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

İngi

ltere

Fran

sa

Alm

anya

İtaly

a

ABD

Kana

da

Japo

nya

Polo

nya

İspa

nya

Hol

land

a

İsve

ç

İrlan

da

TÜR

KİY

E

HH

End

eksi

2005 Yılı 2006 Yılı minimum değer

Kaynak: TK, Ofcom1.


abonelerin %30’undan fazlasını tek bir işletmecinin almadığı ve yerleşik işletmecinin

mobil piyasada hizmet vermediği tek ülke İngiltere’dir. İngiltere’de 2006 yılında HH

Endeksi değerinin artış göstermesinin nedeni ise O2’nin pazar payını artırmasından

dolayıdır. En az çeşitlilik arz eden pazar Türkiye’den sonra Japonya’dır. Japonya’da

sadece üç işletmecinin lisansının olması ve yerleşik işletmeci olan NTT’nin pazar

payının %55 olması nedeniyle, HH Endeksi diğer ülkelere göre daha yüksektir.

3.1.9. Cep telefonu satış miktarı

İstatistik ve analiz şirketi IDC tarafından gerçekleştirilen piyasa araştırması

sonucunda ortaya çıkan verilere göre, dünya genelinde cep telefonu satış eğiliminde

düşüş yaşanmaktadır. IDC’ye göre, mobil telefon üreticileri 2007 yılının ilk

çeyreğindeki satış döneminde, dünya genelindeki satıcılara 256,4 milyon telefon

dağıtarak, geçtiğimiz yılın aynı dönemine oranla (233 milyon) %10'luk artış

oluşturabilecek bir dağıtım gerçekleştirebilmiştir. Oysaki, önceki yıllarda meydana

gelen yıllık periyodik büyüme %20'nin üzerinde gerçekleşmekteydi1.

Şekil 3.20.’de 2005 ve 2006 yıllarında dünya genelinde gerçekleşen cep telefonu

satış miktarlarına yer verilmektedir.

1 http://www.chip.com.tr/konu/Cep-telefonu-satislari-2007-de-yavasladi_3619.html


Gartner’in 30 Kasım 2007 tarihinde yayınlanan araştırmasına göre, yılın üçüncü

çeyreğindeki mobil telefon satışları 289 milyona ulaşmıştır. Aynı araştırmaya göre

tüm yılın mobil telefon satışlarının 1,1 milyara ulaşması beklenmektedir2.

3.1.9.1. Türkiye’de cep telefonu ithalatı

Türkiye’de cep telefonu ithalatı ve satışı önemli bir sektör oluşturmuştur. Yıllar

itibariyle ithal edilen cep telefonu sayısının artan bir eğilimle büyümesi, cari açık

seviyesini olumsuz yönde etkilemektedir.

1 http://www.gizmag.com/go/6806/picture/31047/ 2 http://www.gizmag.com/mobile-phone-sales-2007/8430/

Şekil 3.20. 2005 ve 2006 yıllarında dünya genelindeki mobil telefon satışları.

Nokia Motorola Samsung SonyEricsson LG

Diğer

347,5

217,4

118

74,864,4

196,7

264,9

146

102,9

51,1 54,9

197,4

0

50

100

150

200

250

300

350(M

ilyon

)Mobil Telefon Satışları

2005 Yılı2006 Yılı

Kaynak: Gizmag1.


Çizelge 3.3. Cep telefonu ithalatı

Yıllar 2006 2007

Yolcu beraberinde getirilen (adet) 158.128 670.084

İthalat başvurusu ile getirilen (adet) 13.214.600 15.881.096

Toplam 13.372.728 16.551.180

Kaynak: TK.

2006 yılında mobil abone sayısı 9,1 milyon artarken yurt dışından ithal edilen cep

telefonu sayısı yaklaşık 13,4 milyon olarak gerçekleşmiştir. Buna karşın 2007 yılında

mobil abonelerdeki artış 9,3 milyon ile hemen hemen bir önceki yılın artış miktarı

kadar olurken, ithal edilen cep telefonu sayısı yaklaşık 16,6 milyon olmuştur. 2006 ve

2007 yıllarında mobil abone sayısındaki artış miktarı sırasıyla 9,1 milyon ve 9,3

milyon olarak gerçekleşmiştir. Buna karşın yolcu beraberinde ve ithalat başvurusu ile

ülkemize getirilen cep telefonu sayısında artarak devam eden bir eğilim söz

konusudur. Bu eğilimin temel nedenleri arasında, mevcut mobil abonelerin

telefonlarını yenilemeleri de yer almaktadır.

3.2. GMPCS

3.2.1. Abone sayısı

GMPCS abone sayılarına ilişkin verilere Şekil 3.21.’de yer verilmektedir. Kurumsal ve

Bireysel Aboneler şeklinde tasnif edilmiş 3’er aylık verilere dayanılarak, artan

GMPCS abone sayısının 2007 yılının 2. çeyreği itibariyle keskin bir biçimde azaldığı,

önceki dönemlerde 1666’ya çıkmış abone sayısının 2007 yılının 3. çeyreğinde 231’e

düştüğü görülmektedir.


GMPCS gelirleri 2006 yılında,

2005 yılına göre yaklaşık

%244 artarak 4,47 milyon

YTL’ye ulaşmıştır.

Şekil 3.21. GMPCS kurumsal ve bireysel abone sayıları.

GSPCS Kurumsal ve Bireysel Abone Sayıları10

35

995

1123

1170

1427

1427

1427

1468

1468

1124

230

138239

239

241

228

211202

138239

1

35

0200400600800

10001200140016001800

2005

-1

2005

-2

2005

-3

2005

-4

2006

-1

2006

-2

2006

-3

2006

-4

2007

-1

2007

-2

2007

-3

Kurumsal Bireysel

Kaynak: TK.

Şekil 3.22. GMPCS gelirleri (Milyon YTL).

1,30

4,47

0

1

2

3

4

5

2005 2006

Mily

on Y

TL

GMPCS Satış Geliri

Kaynak: TK.


4. İNTERNET VE GENİŞBANT 4.1. Türkiye’de İnternet ve Genişbant Türkiye’de genişbant erişim hizmetlerinde kullanılan birincil platform bakır kablo ağı

olup, kısıtlı seviyede kablo TV platformu da İnternet erişimi için kullanılmaktadır.

Türkiye’deki genişbant İnternet erişim türlerinin dağılımına yer verilen Şekil 4.1.’de

DSL’in diğer teknolojilere göre üstünlüğü dikkat çekmektedir.

Türk Telekom’un 2005 yılından itibaren yaptığı yatırımlar xDSL hizmetlerinin

sunumunun yaygınlaştırılmasını sağlamış ve böylece üç yıl içerisinde ADSL abone

sayısı 450 binli seviyelerden 4,36 milyona yükselmiştir. 2007 yılında ADSL abone

sayısı bir önceki yıla göre %56 artış göstermiştir (Şekil 4.2.).

Şekil 4.1. Türkiye’de genişbant İnternet erişim türleri.

Genişbant İnternet Erişim Türleri

92,2496,84 98,19 98,72

89,33

48,17

7,76

51,83

10,67

3,16 1,81 1,28

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2002 2003 2004 2005 2006 2007DSL Diğer

Kaynak: TK.


Çizelge 4.1.’de DSL’in hızlı yükselişi ve buna bağlı olarak çevirmeli İnternet

bağlantılarda yaşanan hızlı düşüş dikkat çekmektedir. Bunun temel nedenleri

arasında kullanıcıların her geçen gün daha fazla hıza ihtiyaç duymaları ve 56 kbps

bağlantı hızının yeterli olmaması hususları yer almaktadır.

Şekil 4.2. ADSL abone sayısı ve penetrasyon oranları. 2002 yılı itibariyle Türkiye ADSL pazarı abone sayısı ve penetrasyon oranları1 (%).

ADSL Abone Sayısı ve Penetrasyon Oranı

0,004 0,080,63

2,12

3,71

6,04

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

4.500

2002 2003 2004 2005 2006 2007

Abo

ne S

ayısı

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

Pen

etra

syon

Ora

nı

Kaynak: TK.


Çizelge 4.1. Yıllar itibariyle İnternet abone sayıları

2003 2004 2005 2006 2007

İnternet (İSS) 718.217 724.345 539.403 406.914 260.000

TTNet dial up 361.666 280.374 123.931 59.419 20.917

ADSL 56.624 452.398 1.539.477 2.723.547 4.346.054

Kablo İnternet Abone Sayısı

42.700 37.404 31.729 27.804 35.651

ISDN Abone Sayısı

15.960 14.005 14.298 14.535 15.100

Kiralık Hat İnternet Abone Sayısı

2.275 2.645 4.264 7.799 7.211

TOPLAM 1.197.442 1.511.171 2.253.102 3.180.104 4.684.933

Kaynak: TK.

1998'de Kablo TV şebekesi üzerinden hizmet vermeye başlayan kablo İnternet’in

abone sayısında ADSL’in aksine bir gerileme görülmektedir. ADSL hizmetinin

kapsamlı olarak sunulamadığı 3 - 4 yıl öncesine kadar kablo İnternet abone sayısı 40

binli seviyelerin üzerindeyken, 2007 yılı itibariyle sadece 35.651’dir. Ülkemizde

genişbant İnternet erişimi için kullanılan ADSL’de asgari hız 512 kbit/s düzeyindedir.

Kablo İnternet ise asgari 128 kbit/s hızla hizmet sunmaktadır.

Çizelge 4.2.’de, abone sayısına göre perakende seviyede İnternet erişimine yönelik

olarak işletmecilerin piyasa payları gösterilmektedir. Çizelge 4.2. değerlendirildiğinde

TTNet’in piyasadaki %95,7’lik pazar payıyla çok güçlü bir konuma sahip olduğu, diğer

işletmecilerin toplam %4,3 pazar paylarının bulunduğu, alternatif işletmecilerin

yeniden satış, veri akış erişimi ve paylaşımlı erişim yöntemleriyle henüz TTNet ile

rekabet edebilecek seviyeye ulaşamadıkları ve bu durumun ancak orta vadede

değişebileceği düşünülmektedir.

1 2007 yılı öncesi nüfus değerleri için TÜİK’in belirlediği yıl sonu tahmin değerleri 2007 yılı için 2007 yılı nüfus sayımı sonucu esas alınmıştır.


Çizelge 4.2. 2007 yılı perakende ADSL İnternet erişim hizmetleri piyasa payı

İşletmeci Piyasa Payı

TTNet % 95,7

Diğer işletmeciler %4,3

Kaynak: TK.

Genişbantta daha fazla gelişim için bu alandaki rekabetin arttırılması, alternatif

genişbant şebekesinin kurulması ve Kablo TV şebekesinin daha cazip hale

getirilmesi önem arz etmektedir.

Şekil 4.3.’te ADSL abonelerinin yaklaşık %81,4’ünün 1 Mbps hızda 4GB kotaya sahip

bağlantı paketini kullandığı, diğer sınırlı ve sınırsız paketleri kullanan abone sayısının

daha az olduğu görülmektedir.

Şekil 4.3. ADSL İnternet hızları. ADSL abonelerinin İnternet hızlarına göre dağılımı (%).

ADSL İnternet Paketleri

0,00 0,00

81,35

1,82 0,03 1,79 0,009,94

1,64 0,70 2,720

102030405060708090

256

K

512

K

1Mbp

s4G

B

1Mbp

s6G

B

1Mbp

s9G

B

2Mbp

s6G

B

2Mbp

s9G

B

1024

/256

2048

/512

512/

256

4096

/102

4

%

0500.0001.000.0001.500.0002.000.0002.500.0003.000.0003.500.0004.000.000

Abo

ne S

ayısı

Kaynak: TK.


Şekil 4.4.’te İSS’lerin kurumsal ve bireysel abone sayılarına yer verilmektedir.

İSS’lerin 2006 yılı başlarından itibaren kurumsal abone sayılarında pek farklılık

görülmezken, bireysel abone sayılarında yaşanan keskin düşüş göze çarpmaktadır.

Bireysel abone sayılarında yaşanan düşüşün temel sebepler arasında, abonelerin

çevirmeli İnternet bağlantısı yerine ADSL hizmetlerini tercih etmeleri yer almaktadır.

2007 yılı Eylül ayı itibariyle ADSL gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla YTL

bazında yaklaşık %59 artış göstermiştir. 2007 yılı ADSL gelirlerinin yaklaşık 1,2

milyar YTL seviyesinde olması beklenmektedir. ADSL hizmetlerinde abone başına

aylık ortalama gelir bilgilerine Çizelge 4.3.’te yer verilmektedir.

Şekil 4.4. İSS’lerin kurumsal ve bireysel abone sayısı.

ISS Kurumsal ve Bireysel Abone Sayıları

22 25 28 39 29 28 31

488439

350 368

270247 253

050

100150200250

300350400

450500

2006-1 2006-2 2006-3 2006-4 2007-1 2007-2 2007-3

Bin

Kurumsal Abone Bireysel Abone

Kaynak: TK.


Çizelge 4.3. Abone başına aylık ortalama gelir (YTL) 1 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

2006 31,2 31,2 31,2 30,9 30,9 30,9 34,1 34,1 34,1

2007 31,3 31,3 31,3 27,4 27,4 27,4 27,8 27,8 27,8

Çizelge 4.3. incelendiğinde, abone başına elde edilen aylık ortalama gelirin zaman

itibariyle hafif azalan bir eğilim içerisinde olduğu görülmektedir. Ancak abone

sayısındaki artış nedeniyle, ADSL hizmetlerindeki satış gelirleri ciddi bir şekilde

yükselmektedir.

4.2. Dünyada ve OECD Ülkelerinde Genişbant ve İnternet

Dünyada genişbant abone sayısında ve İnternet kullanıcı sayısında sürekli bir artış

yaşanmaktadır. 2006 yılında dünyadaki genişbant abone penetrasyonu %4,3 İnternet

kullanıcı penetrasyonu ise %17,4’dir (Şekil 4.5.). Türkiye, 2006 yılındaki genişbant

abone penetrasyon oranı olan %3,7 ile dünya ortalamasının biraz altında yer almıştır.

Ancak 2007 yılında genişbant abone sayısında önemli bir artış sağlanmış ve

Türkiye’deki genişbant abone penetrasyonu yaklaşık %6,04 seviyesinde

gerçekleşmiştir. 2007 yılı sonu itibariyle Türkiye’de İnternet kullanıcı sayısının

yaklaşık 21,1 milyon, İnternet kullanıcı penetrasyonunun da yaklaşık %30

seviyesinde olduğu tahmin edilmektedir.

1 Dönem sonu ve bir önceki dönem sonu abone sayılarının ortalaması alınarak ortalama abone sayıları dikkate alınmış ve söz konusu abone sayıları üzerinden abone başına aylık ortalama gelir hesaplanmıştır.


Şekil 4.6.’da İnternet kullanıcı

penetrasyonu bölgeler itibariyle

gösterilmektedir. 2006 yılında en

yüksek İnternet kullanıcı

penetrasyonuna %37,3 ile

Amerika sahiptir. Amerika’yı %36

ile Avrupa takip etmektedir.

Avrupa ve Amerika Dünya

ortalamasının üstünde Afrika ise

altındadır. Bununla beraber, en

çok genişbant abone sayısına ve

İnternet kullanıcısına sahip bölge

halen Asya’dır. Asya’yı sırasıyla

Amerika ve Avrupa izlemektedir.

2006 yılında genişbant

abonelerin toplam İnternet

aboneleri içerisindeki oranı

dünya genelinde %65,95 iken,

söz konusu oranlar Afrika’da

%10,6 Amerika’da %79,2

Asya’da %56,9 Avrupa’da %74,0

seviyesindedir. Türkiye’de 2006

yılında genişbant abonelerin

İnternet aboneleri içerisindeki

oranı %87,2 iken, Avrupa

Birliği’nde en fazla aboneye

sahip ülkeler arasında yer alan

Almanya’da söz konusu oran

%75,0 İngiltere’de %78,4

Şekil 4.5. Dünya genelinde İnternet kullanıcı penetrasyonu ve genişbant penetrasyonu. 2000-2006 yıllarında İnternet kullanıcı ve genişbant abone penetrasyonu (%).

Dünya Genişbant Abone ve İnternet Kullanıcı Penetrasyonları, 2000-2006 (%)

0

4

8

12

16

20

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

%

Internet Kullanıcı Penetrasyonu Genişbant Penetrasyonu


Şekil 4.6. Dünya genelinde İnternet kullanıcı penetrasyonu ve genişbant penetrasyonu. Afrika, Amerika, Asya, Avrupa ve dünya genelinde 2001 ve 2006 yıllarındaki İnternet kullanıcı penetrasyonunun karşılaştırılması (%).

İnternet Kullanıcı Penetrasyonu, 2001 ve 2006 (%)

0

10

20

30

40


%

2001 2006



Fransa’da %48,8 Hollanda’da %74,2 İtalya’da ise %48,8’dir1.

Şekil 4.7.’de OECD ülkelerinde 2007 yılının Ocak ayındaki genişbant abone sayısı

bilgilerine yer verilmektedir. Söz konusu tarihte, Türkiye 30 OECD ülkesi arasında

4.261.204 aboneyle 13üncü sırada yer almaktadır.

Şekil 4.8.’de genişbant türlerine göre OECD ülkelerinin abone penetrasyonu

verilerine yer verilmektedir.

1 Kaynak: ITU World Telecommunication/ICT Indicators (WTI) Veritabanı. 2 http://www.oecd.org/sti/ict/broadband

Şekil 4.7. Ülkelere göre toplam genişbant abone sayısı (milyon). OECD ülkelerinde Haziran 2007 tarihi itibariyle genişbant abone sayısı.

Ülkelere Göre Toplam Genişbant Abone Sayısı (Milyon), Haziran 2007

0 10 20 30 40 50 60 70

A.B.D.JaponyaAlmanya

KoreİngiltereFransaİtalya

KanadaİspanyaHollandaMeksika

AvustralyaTürkiyePolonyaİsveç

Belçikaİsviçre

DanimarkaPortekiz

AvusturyaFinlandiya

NorveçÇek C.

MacaristanYunanistan

Yeni Z.İrlanda

SlovakyaLükemburg

İzlanda

Kaynak: OECD, Broadband Portal2.


Şekil 4.8. incelendiğinde, fiber optik teknolojisinin en yoğun kullanıldığı ülkelerin

Kore, Japonya ve İsveç olduğu gözlenmektedir. İzlanda’nın yüksek penetrasyon

oranı ile birlikte genişbant erişiminin neredeyse tamamının DSL’den oluşması dikkat

çekicidir. Türkiye’de 2007 yılı genişbant penetrasyon oranı %6,04 ile OECD

ortalamasının oldukça altında olup, penetrasyonun artırılması gerekmektedir.

Fiber bağlantının toplam genişbant içindeki oranının gösterildiği Şekil 4.9.’da,

Japonya ve Kore’nin %30’ları geçtiği görülmektedir.

1 http://www.oecd.org/sti/ict/broadband

Şekil 4.8. Teknoloji türlerine göre OECD ülkelerinde genişbant penetrasyonu. OECD ülkelerinde Ocak 2007 tarihi itibariyle DSL, kablo, fiber ve diğer teknolojilere ilişkin abone penetrasyonu (%).

0

5

10

15

20

25

30

35

Dan

imar

ka

Hol

land

a

İsvi

çre

Kore

Nor

veç

İzla

nda

Finl

andi

ya

İsve

ç

Kana

da

Belç

ika

İngi

ltere

Avus

traly

a

Fran

sa

Lüks

embu

rg

A.B.

D.

Japo

nya

Alm

anya

Avus

tury

a

İspa

nya

Yeni

Zel

anda

İtaly

a

İrlan

da

Porte

kiz

Çek

C.

Mac

aris

tan

Polo

nya

Yuna

nist

an

Slov

akya

Türk

iye

Mek

sika

Kaynak: OECD

DSL Kablo Fiber/LAN Diğer

OECD Abone Penetrasyonu (Teknoloji Türlerine göre),Ocak 2007

OECD



OECD ülkelerinde genişbant abone

dağılımına bakıldığında (Şekil

4.10.), DSL’in halen en popüler

teknoloji olduğu görülmektedir.

Kablo platformu %29’luk pazar payı

ile en çok tercih edilen ikinci altyapı

olmuştur. Haziran 2007 tarihinde

OECD ülkelerindeki toplam

genişbant abone sayısı 221 milyon

seviyesindedir.


Şekil 4.9. Fiber erişimin genişbant erişim içerisindeki oranı (%).

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

İzlanda

Hollanda

Çek C.

A.B.D

İtalya

Norveç

OECD

Danimarka

Slovakya

İsveç

Kore

Japonya


Şekil 4.10. OECD ülkelerinde genişbant abone dağılımı. Kaynak: OECD, Broadband Portal.

Kablo29%

Diğer1%

Fiber + LAN8%

DSL62%

OECD Teknolojiye Göre Genişbant Abone Dağılımı, Haziran 2007

Toplam Abone: 221 milyon


OECD ülkelerinin 2006–2007 yılları arasında, penetrasyon oranlarındaki net artış

Şekil 4.11.’de verilmiştir. İrlanda, Almanya, İsveç, Avusturya, Norveç ve Danimarka

%5’ten fazla artan penetrasyonları ile dikkat çekmektedirler.

Şekil 4.12.’de genişbant penetrasyon oranı ile satınalma gücü paritesine (purchase

power parity, ppp) göre oluşturulan kişi başına düşen milli hasıla arasındaki ilişki

incelenmeye çalışılmıştır. İlişkinin varlığına yönelik bulgular mevcut olmasına karşın

0,58 çıkan korelasyon oranı ile bu ilişkinin çok güçlü olmadığı anlamı

çıkartılabilmektedir. Dolayısıyla, genişbant penetrasyon oranına ilişkin seviyenin

açıklanmasında, kişi başına milli hasılanın tek başına yeterli olamayacağı sonucunu

çıkarmak mümkündür.


Şekil 4.11. Genişbant penetrasyonu net artışı. 2006 ve 2007 yılları arasında genişbant penetrasyonda kaydedilen net artış miktarı.

0

1

2

3

4

5

6

7

İrlan

da

Alm

anya

İsve

ç

Avus

traly

a

Nor

veç

Dan

imar

ka

Lüks

embu

rg,

Fran

sa

Yeni

zel

anda

Hol

land

a

Belç

ika

İsvi

çre

İngi

ltere

Yuna

nist

an

A.B.

D.

Finl

andi

ya

İspa

nya

Kore

İzla

nda

Kana

da

Avus

tury

a

Çek

C.

Slov

akya

,

İtaly

a

Polo

nya

Japo

nya

Türk

iye

Porte

kiz

Mac

aris

tan

Mek

sika

Ülkelere Göre Genişbant Penetrasyon Net Artışı, 2006-2007

OECD net artışı

Kaynak : OECD



Genişbant veri indirme ortalama hızlarının Ekim 2007 tarihli verilerine Şekil 4.13.’te

yer verilmiştir. Bu alanda en iyi verilere sahip ülke Japonya’dır (93,7 Mbit/s). Bu

başarının temel sebepleri arasında ülkenin fibere yaptığı yatırımlar yer almaktadır. Bu

alanda Japonya’yı Fransa ve Kore takip etmektedir. Söz konusu tarihte ülkemizde

ortalama veri indirme hızı 1,395 Mbit/s seviyesindedir.


Şekil 4.12. Genişbant penetrasyonu ve kişi başı milli hasıla. OECD ülkelerinde Haziran 2007 tarihindeki genişbant abone sayısı ile satın alma gücü paritesi (ile hesaplanmış 2006 yılı kişi başı milli hasıla arasındaki ilişki.

0

5

10

15

20

25

30

35

Dan

imar

ka

Hol

land

a

İsvi

çre

Kore

Nor

veç

İrlan

da

Finl

andi

ya

İsve

ç

Kana

da

Belç

ika

İngi

ltere

Avus

traly

a

Fran

sa

Lüks

embu

rg

A.B.

D.

Japo

nya

Alm

anya

Avus

tury

a

İspa

nya

Yeni

Zel

anda

İtaly

a

İzla

nda

Porte

kiz

Çek

C.

Mac

aris

tan

Polo

nya

Yuna

nist

an

Slov

akya

Türk

iye

Mek

sika

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

Genişband Penetrasyon Oranı, Haz. 2007)

Kişi Başına Düşen Milli Hasıla (USD PPP, 2006)

Korelasyon = 0.58

Genişband Penetrasyon Oranı, Haz. 2007 SGP'ye göre Kişi Başına Düşen Milli Hasıla, 2006

OECD Genişbant Penetrasyonu ve Kişi Başına Düşen Milli Hasıla



Yerleşik işletmecilerin müşterilerine sunabildikleri en yüksek genişbant hızları

verilerinin bulunduğu Şekil 4.14.’te, Japonya’nın en yüksek genişbant hızına sahip

ülke olduğu gözlenmektedir. 1.024 Mbit/s ile diğer tüm ülkelerin açık ara önünde yer

alan Japonya’yı İsveç, Kore, Fransa ve Finlandiya 102,4 Mbit/s ile takip

etmektedirler. Türkiye de ise bu hız Ekim 2007 itibariyle 4,096 Mbit/s olarak

gerçekleşmiştir.


Şekil 4.13. Genişbant veri indirme hızları (Mbit/s). OECD ülkelerinde Ekim 2007 tarihli verilere göre, ortalama veri indirme hızları.

93,6

92

44,1

57

43,3

01

21,4

23

13,5

95

13,0

56

12,9

69

12,9

55

12,1

30

11,8

47

10,6

74

10,6

74

9,18

8

8,86

0

7,79

7

6,90

1

6,57

5

6,38

2

6,35

0

6,03

0

5,98

8

5,52

6

5,31

2

5,20

5

4,92

1

4,86

4

4,18

1

3,01

1

1,66

3

1,39

5

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,00

70,00

80,00

90,00

100,00

Japo

nya

Fran

sa

Kore

İsve

ç

Yeni

Zel

anda

İtaly

a

Finl

andi

ya

Porte

kiz

Avus

traly

a

Nor

veç

Lüks

embu

rg

İngi

ltere

Alm

anya

A.B.

D

Kana

da

İspa

nya

Yuna

nist

an

Mac

aris

tan

Belç

ika

Çek

C.

Dan

imar

ka

İsvi

çre

Hol

land

a

Slov

akya

Avus

tury

a

İzla

nda

Polo

nya

İrlan

da

Mek

sika

Türk

iye

Açıklanm ış ortalama genişbant veri indirme hızları, Mbit/s, Ekim 2007



1 Japonya’daki bu değer 1.024’e kadar çıkmaktadır.

Şekil 4.14. OECD ülkelerinde en yüksek veri indirme hızları (Mbit/s). OECD ülkelerinde Ekim 2007 tarihli verilere göre, yerleşik işletmecilerin açıkladıkları (tüm teknolojler) en yüksek veri indirme1 hızları (Mbit/s).

Yerleş ik İş letmecinin Açıkladığı En Yüksek Genişbant Hızları, Tüm Tenkolojiler, Mbit/s, 2007 Ekim

0 20 40 60 80 100 120

Slovakyaİrlanda

MeksikaTürkiyePolonya

Çek C.YunanistanMacaristan

İngiltereAvusturya

İspanyaİzlanda

LüksemburgHollandaİsviçre

KanadaAlmanya

NorveçBelçika

AvustralyaDanimarka

İtalyaYeni Zelanda

PortekizA.B.D

FinlandiyaFransa

Koreİsveç

Japonya

Kaynak: OECD, Broadband Portal.


5. DİĞER HİZMETLER 5.1. Uydu Platform Hizmeti

Digiturk, Aralık 2006 tarihine kadar uydu platform hizmeti pazarında tek hizmet

sağlayıcı olurken, bu tarihten itibaren D-Smart müseccel markasıyla pazara yeni bir

oyuncunun girmesiyle pazarda 2 adet işletmeci faaliyet göstermeye başlamıştır. İki

işletmecinin abone sayısı 2007 yılı sonu itibariyle 1,8 milyonun üzerinde olup, pazara

en son giren D-Smart’ın pazar payı %25 seviyesindedir.

Artan yakınsamayla birlikte web-temelli hizmetlerin uydu platformları üzerinden

yapılabilmesi mümkün hale gelmiştir. Platform üzerinde; eğlence, oyun, iletişim ve e-

ticaret gibi etkinliklerin yaygınlık kazanması, ayrıca müşteri temelli içeriğin

zenginleşmesi, pazar gelişimini destekleyici bir özellik göstermektedir. Ülkemizde

Kablo TV pazarının gerek altyapı gerekse hizmet kalitesi açısından hızlı bir gelişim

sağlayamaması, uydu platform hizmeti sunan işletmeciler için bir diğer avantaj olarak

değerlendirilebilir.

5.2. Uydu Telekomünikasyon Hizmeti

2008 yılı Ocak ayı itibariyle 20 adet işletmeci, uydu telekomünikasyon hizmetlerini

sunmaktadır. Uydu telekomünikasyon hizmeti, teknolojisinin maliyeti ve hizmet

sunumundaki çeşitli kısıtlarından dolayı, karasal hatlar üzerinden sunulan veri iletimi

hizmetine büyük bir alternatif olamamaktadır. Bu yüzden uydu telekomünikasyon

hizmetini geleneksel iletim kanallarına rakip ya da alternatif bir hizmetten ziyade

özellikle coğrafi kısıtlardan kaynaklanan problemlerin giderilmesine yardımcı olan,

tamamlayıcı bir hizmet olarak değerlendirmek gerekmektedir. Uydu

telekomünikasyon hizmeti, sektörde faaliyet gösteren işletmeci sayısı ve son üç yılda

abone sayılarında yaşanan yükseliş dikkate alındığında, rekabet seviyesi artan bir

pazar olarak değerlendirilmektedir (Çizelge 5.1.).


Çizelge 5.1. Uydu telekomünikasyon hizmetleri kurumsal abone sayısı

Uydu Telekomünikasyon Hizmeti (Yıllar)

Kurumsal Abone Sayısı

2005 2.821

2006 7.161

2007 6.836

Kaynak: TK.

5.3. Rehberlik Hizmeti

Kurumun rehberlik hizmetindeki amacı; ilgili pazarın fiyat, kalite ve tercih açısından

arzu edilen bir seviyeye gelmesi ve müşteri faydasının en üst seviyeye çıkarılmasıdır.

Bu amacın gerçekleştirilmesi için pazarda rekabetin tesis edilmesi önemli fayda

sağlamaktadır.

Rehberlik hizmeti kapsamında hizmet vermek için Telekomünkasyon Kurumu’ndan

yetki alan 7 adet işletmeci bulunmaktadır. Ancak 2007 yılı sonu itibariyle Türk

Telekom dışında faaliyetlerine başlayan şirket bulunmamaktadır.

5.4. Kablo Platform Hizmeti 2008 yılı Ocak ayı tibariyle kablo platform hizmetinin sunulmasıyla yetkilendirilmiş 5

işletmeci bulunmasına karşın, kablo hizmeti mevcut durum itibariyle Türksat Uydu

Haberleşme Kablo TV ve İşletme A.Ş. (Türksat) tarafından verilmektedir.

Kablo platform hizmeti için 5 işletmeci bulunmasına rağmen, işletmecilerin şebekeyi

elinde bulunduran şirketle yaşadıkları hukuki sorunlardan dolayı, kablo altyapısı

kurma yönünde girişimlere başlamadıkları görülmektedir.


Kablo TV pazarında, erişilen hane sayısı yaklaşık 2,7 milyon olmasına karşın, abone

sayısı 1,1 milyon seviyesindedir. Genişbant kablo İnternet aboneleri ise toplam

genişbant abone sayısının yaklaşık binde 2’si civarındadır. Kablo platform

işletmeciliğinin yetkilendirilmesinde, özellikle genişbant İnternet hizmetlerinde, sabit

şebekeye rakip olması hedefi ön planda tutulmuştur. Ancak gelinen noktada, pazarın

hem işletmeci sayısı hem de başta genişbant İnternet olmak üzere platform

üzerinden sunulabilecek hizmet çeşitliliği açısından arzu edilen seviyeye ulaşamadığı

görülmektedir.

Çizelge 5.2. Kablo TV abone sayısı.

Yıllar Abone Sayısı

2005 1.199.076

2006 1.204.797

2007 1.132.462

Kaynak: TK.

Çizelge 5.2.’de Kablo TV abone sayısına yer verilmektedir. Kablo TV pazarı, abone

sayısı açısından 2007 yılında düşüş eğilimine girmiştir. Abone sayısının erişilen hane

sayısına oranı ise yaklaşık %40’tır. Diğer bir ifadeyle Kablo TV hizmetinde, altyapının

fiilen %40’ı kullanılabilmektedir. Bu nedenle Kablo TV altyapısından sunulan

hizmetlerin daha rekabetçi ve kaliteli bir seviyeye yükseltilmesi durumunda, gelirlerin

artırılması, abone kaybının önlenmesi ve %60 seviyesindeki kullanılmayan

potansiyelden daha fazla yararlanılması mümkün olabilecektir.


KAYNAKLAR

ITU, World Telecommunication/ICT Indicators Veritabanı, www.itu.int/ict Hazine Müsteşarlığı, Ekonomik Göstergeler, www.hazine.gov.tr/stat/e-gosterge.htm TÜİK, İstatistik Göstergeleri 1923-2006, www.tuik.gov.tr ITU, Yearbook of Statistics 2005 Turk.internet.com, Türk Telekom cirosu, www.turk.internet.com GSM World, Today’s GSM Platform, www.gsmworld.com Cellular News, Europe Top Ten Mobile Operators, www.cellular-news.com Ofcom, The International Communications Market 2007, www.ofcom.org.uk Chip, Cep telefonu satışları 2007’de yavaşladı, www.chip.com.tr Gizmag, Mobile phone sales continue to soar, www.gizmag.com OECD, Broadband Portal, www.oecd.org/sti/ict/broadband

50

Documents

TÜRKİYE TELEKOMÜNİKASYON SEKTÖRÜNDEKİ