TTüürkiyerkiye’’de Enerji Durumude Enerji Durumu•YİD•Yİ

•Serbest Üretim Şirketleri

•İHD•Mobil

Al ya da ÖdeSatın AlmaGarantileri

HazineGarantisi

Tahkim

• 4628

•KullanılamayanYerli

Kaynaklar

•Politikave

Yönetim Hataları

TETATETAŞŞ’’ıınn yyüüksek maliyetle alksek maliyetle alııp, dp, düüşşüük maliyetle satmask maliyetle satmasıı(finansman a(finansman aççığıığı) ve BOTA) ve BOTAŞŞ’’ıın n ““al ya da al ya da öödede”” riski riski

nedeniyle Hazinenedeniyle Hazine’’ye yye yüükk

15 Eyl15 Eylüül 2003, Erdal Sal 2003, Erdal Sağğlam, Milliyetlam, Milliyet

Enerji SektEnerji Sektöörrüündeki Sorunlarndeki Sorunlarıın n HazineHazine’’ye ye (yani vatanda(yani vatandaşşa)a) YansYansıımasmasıı

20032003--2019 y2019 yııllarllarıı arasarasıında Hazinenda Hazine’’ye yye yüük:k:–– Garantili elektrik alGarantili elektrik alıım sm söözlezleşşmeleri: 70 meleri: 70 mrmr $$–– DoDoğğal gaz ithalatal gaz ithalatıı: 90 : 90 mrmr $$

TETATETAŞŞ’’ıınn finansman afinansman aççığıığı: 19 milyar $: 19 milyar $DoDoğğal gaz arz fazlasal gaz arz fazlasıı nedeniyle: 14 milyar $nedeniyle: 14 milyar $Toplam: 33 milyar $Toplam: 33 milyar $KayKayııpp--kakaççak (5 yak (5 yııllllıık): 5.4 milyar $k): 5.4 milyar $

(Kaynak: Erdal Sa(Kaynak: Erdal Sağğlam, Milliyet, 15lam, Milliyet, 15--16 Eyl16 Eylüül 2003)l 2003)(Erdal Sa(Erdal Sağğlamlam’’ıın dayandn dayandığıığı kaynak: DDK, Saykaynak: DDK, Sayışıştay ve tay ve

Hazine raporlarHazine raporlarıı))

TTüürkiye Birincil Enerji Trkiye Birincil Enerji Tüüketimi ketimi Kaynaklar BazKaynaklar Bazıındanda (%),(%), 2004 sonu2004 sonu

Gaz21%

Petrol39%

Hidro ve Yenilenebilir

13%Kömür

27%

TTüürkiye Enerji Durumurkiye Enerji DurumuRezervlerRezervlerÜÜretim/Tretim/TüüketimketimEnerji TEnerji Tüüketiminde Kaynaklarketiminde Kaynaklarıın Paylarn PaylarııDoDoğğal Gazda Baal Gazda Bağığımlmlııllııkkİİzlenenenzlenenen politikalarpolitikalarıın getirdin getirdiğği maliyeti maliyet

Arz/talep dengesizliArz/talep dengesizliğğiiAlAlıım garantilerim garantileri

RusyaRusya’’ya aya aşışırrıı babağığımlmlııllııkkDepo olmamasDepo olmamasııAzerbaycan gazAzerbaycan gazıı harihariçç, 3. tarafa sat, 3. tarafa satışış hakkhakkıı yokyokGaz alGaz alıım maliyetleri ym maliyetleri yüüksek. Kime satacaksksek. Kime satacaksıın ?n ?

TTüürkiye Enerji Potansiyelirkiye Enerji PotansiyeliPetrol Petrol (Aramac(Aramacııllığıığın sorunlarn sorunlarıı, dikey entegrasyon,..), dikey entegrasyon,..)GazGaz–– Trakya/Trakya/HamitabatHamitabat ana kaya: 90 milyar metre kana kaya: 90 milyar metre küüpp–– Gaz hidratGaz hidrat–– DoDoğğu Karadenizu Karadeniz

KKöömmüür (18 bin r (18 bin megawattmegawatt))–– Yeni rezerv deYeni rezerv değğerlendirmesi (9.3 milyar ton)erlendirmesi (9.3 milyar ton)–– KKöömmüür Yataklarr Yataklarıına bitina bitişşik metan gazik metan gazıı potansiyelipotansiyeli

HidrolikHidrolik–– Yeni hesaplanan potansiyel: 190 milyar Yeni hesaplanan potansiyel: 190 milyar kilowattkilowatt--saatsaat

Yenilenebilir kaynaklarYenilenebilir kaynaklarUranyum (10,000 ton, dUranyum (10,000 ton, düüşşüük k tentenöörr), toryum), toryum

Temel VarsayTemel Varsayıımm““TTüürkiyerkiye’’nin kendi enerji kaynaklarnin kendi enerji kaynaklarıı yetersizdiryetersizdir””““Bu nedenle dBu nedenle dışışa baa bağığımlmlııllıık kak kaççıınnıılmazdlmazdıırr””““Enerji kaynaklarEnerji kaynaklarıı alalıınnııp satp satıılan bir meta oldulan bir meta olduğğundan, undan, ticaretin konusudur; stratejik deticaretin konusudur; stratejik değğildirildir””““KKüüresellereselleşşen den düünyada banyada bağığımlmlııllııktan sktan sööz etmenin anlamz etmenin anlamııyokturyoktur””““TTüürkiyerkiye’’de her yde her yııl sadece enerji alanl sadece enerji alanıında 4nda 4--5 milyar 5 milyar dolar yatdolar yatıırrıım gereksinimi vardm gereksinimi vardıır. Bu yapr. Bu yapıılmazsa, lmazsa, karanlkaranlııkta kalkta kalıırrıızz””““Kamu bu iKamu bu işşi bir bai bir başışına yapamaz. na yapamaz. ÖÖzel sektzel sektöör de elini r de elini tataşışın altn altıına koymalna koymalııddıırr””

TTüürkiye Enerji Kaynaklarrkiye Enerji Kaynaklarıı

Mevcut ve OlasMevcut ve Olasıı SorunlarSorunlarPetrol ve gazda tamamen dPetrol ve gazda tamamen dışışa baa bağığımlmlııllııkkAl ya da Al ya da ööde nedeniyle tde nedeniyle tüüketemeyeceketemeyeceğğimiz gaza imiz gaza öödeme riskideme riskiGarantili elektrik alGarantili elektrik alıımlarmlarıı nedeniyle ynedeniyle yüüksek ksek öödemedemeDoDoğğal gaz (yer altal gaz (yer altıı) deposu olmamas) deposu olmamasııToplumsal sorunToplumsal sorunSanayicinin, ihracatSanayicinin, ihracatççıınnıın rekabet edememesin rekabet edememesiPetrol ve gaz fiyatlarPetrol ve gaz fiyatlarıınnıın an aşışırrıı artmasartmasııPetrol ve gaz arz kesintisiPetrol ve gaz arz kesintisiKuraklKuraklıık ve hidroelektrik k ve hidroelektrik üüretiminde dretiminde düüşşüüşşKerkKerküük Yumurtalk Yumurtalııkk’’ta sta süürekli kesintirekli kesintiKerkKerküük k –– Hayfa hattHayfa hattıınnıın devreye aln devreye alıınmasnmasııBTCBTC’’dede aksamaaksamaŞŞah deniz gazah deniz gazıında aksamanda aksamaMavi AkMavi Akıım (Karadeniz)m (Karadeniz)’’da arz kesintisida arz kesintisi

TTüürkiye Birincil Enerji Dengesi ve Gelirkiye Birincil Enerji Dengesi ve Gelişşimi imi (milyon ton petrol e(milyon ton petrol eşşdedeğğeri)eri)

20022002 20102010 20202020

Enerji TalebiEnerji Talebi 78.478.4 126126 222222

Yerli Yerli ÜÜretimretim 24.624.6(Talebin (Talebin %31%31’’i)i)

3737(% 29)(% 29)

6666(% 30)(% 30)

ETKB Elektrik Talep SenaryolarETKB Elektrik Talep Senaryolarıı20052005--20202020

Elektrik Talep ArtElektrik Talep Artışış OranOranıı (y(yııllllıık ortalama)k ortalama)::–– YYüüksek Senaryo: % 7.9ksek Senaryo: % 7.9–– DDüüşşüük Senaryo : % 6.4k Senaryo : % 6.4

TTüürkiye GSH Artrkiye GSH Artışış OranOranıı (fiili y(fiili yııllllıık ortalama):k ortalama):–– 19801980--2000 aras2000 arasıı: % 3.7 (Kaynak: OECD): % 3.7 (Kaynak: OECD)

GSHGSH--Elektrik Talebi Elektrik Talebi İİlilişşkisi: kisi: –– 1: 1.51: 1.5

SSüürdrdüürrüülebilir Artlebilir Artışış OranlarOranlarıı::–– GSH: % 4GSH: % 4–– Elektrik Talebi: % 6Elektrik Talebi: % 6

Enerji/Elektrik Talep Tahminleri Enerji/Elektrik Talep Tahminleri (ETKB, 2005)(ETKB, 2005)

Halen 87.8 Halen 87.8 mtpemtpe olan birincil enerji gereksinimi,olan birincil enerji gereksinimi,-- 20102010’’da 126 da 126 mtpemtpe,,-- 20202020’’de 222 de 222 mtpemtpe olacak.olacak.ETKB, 2005ETKB, 2005’’de 160, 2006de 160, 2006’’da 175 milyar da 175 milyar kWhkWholarak gerolarak gerççekleekleşşen elektrik talebinin,en elektrik talebinin,-- 20102010’’da 216 da 216 -- 242 242 mrmr kWhkWh-- 20202020’’de 406 de 406 -- 499 499 mrmr kWhkWh olacaolacağığınnııööngngöörrüüyor.yor.Mevcut Kurulu GMevcut Kurulu Güçüç: 40,562 MW: 40,562 MW

TTüürkiye Kurulu Elektrik Grkiye Kurulu Elektrik Güüccüü((megawattmegawatt))

90000

3184635577 43000

0100002000030000400005000060000700008000090000

2002 2003 2010 2020

DDüünya Elektrik Talebi Artnya Elektrik Talebi Artışış OranlarOranlarıı

1971 1971 –– 2002 Y2002 Yııllarllarıı ArasArasıında:nda:–– GSH ArtGSH Artışıışı: % 3.3: % 3.3–– Elektrik talebi ArtElektrik talebi Artışıışı: % 3.6: % 3.6

2002 2002 –– 2030 D2030 Döönemi Tahmini:nemi Tahmini:–– GSH ArtGSH Artışıışı: % 3.2: % 3.2–– Elektrik talebi ArtElektrik talebi Artışıışı: % 2.5: % 2.5–– 20302030’’da dda düünya elektrik tnya elektrik tüüketiminin, bugketiminin, bugüüne oranla 2 kat artmasne oranla 2 kat artmasıı

bekleniyor.bekleniyor.–– GeliGelişşmekte olan mekte olan üülkelerde, elektrik talebi artlkelerde, elektrik talebi artışış oranlaroranlarıınnıın, n,

ekonomik bekonomik büüyyüüme oranlarme oranlarıına ile ena ile eşşit olmasit olmasıı bekleniyor.bekleniyor.–– OECD bOECD büüyyüüme oranme oranıı: % 1.4. Buna kar: % 1.4. Buna karşışın OECDn OECD’’deki 1.3 milyar deki 1.3 milyar

insan, geliinsan, gelişşmekte olan mekte olan üülkelerdeki 6.5 m,lkelerdeki 6.5 m,lyonlyon insandan daha fazla insandan daha fazla elektrik telektrik tüüketecek.ketecek.

–– Endonezya % 5.2, Endonezya % 5.2, ÇÇin % 4.5, Hindistan % 4.9 bin % 4.5, Hindistan % 4.9 büüyyüüyecek.yecek.–– BDT BDT üülkelerinde % 2.lkelerinde % 2.

ÜÜretim ve Verimlilik Faktretim ve Verimlilik FaktöörlerininrlerininGayri Safi HasGayri Safi Hasııla Artla Artışıışına Katkna Katkıılarlarıı (1980(1980--2000)2000)

YıllıkOrtalama Artış

(%)

Kaynak: Uluslar arası Enerji Ajansı, World Energy Outlook, 2004

Uzun DUzun Döönemde Yerli Kaynaklarnemde Yerli Kaynaklarıımmıızdan zdan ÜÜretilebilecek Elektrik Enerjisiretilebilecek Elektrik Enerjisi

Birincil KaynakBirincil Kaynak MiktarMiktar Kurulu GKurulu Güçüç(MW)(MW) ÜÜretim (GWH)retim (GWH)

LinyitLinyit 9.3 milyar ton9.3 milyar ton 18,00018,000 120,000120,000

TaTaşş KKöömmüürrüü 1.3 milyar ton1.3 milyar ton 1,0001,000 6,5006,500

HidrolikHidrolik 190,000 GWH190,000 GWH 46,70046,700 180,000180,000

Jeotermal Jeotermal (elektrik)(elektrik)

31,500 MW31,500 MW 2,0002,000 16,00016,000

RRüüzgarzgar 48,000 MW48,000 MW 20,00020,000 60,00060,000

BioBio EnerjiEnerji 5,0005,000 30,00030,000

ToplamToplam 92,70092,700 412,500412,500

2006 Y2006 Yııllıı 1. D1. Döönem Elektrik nem Elektrik ÜÜretimiretimiElektrik tElektrik tüüketimi, 2006 yketimi, 2006 yııllıı 1. d1. dööneminde, neminde, bir bir öönceki ynceki yııllıın aynn aynıı ddöönemine gnemine gööre % re % 9,33 artarak 30.409 9,33 artarak 30.409 GWhGWh olarak olarak gergerççekleekleşşmimişştir.tir.

Elektrik enerjisinin % 41,47'si sanayide, Elektrik enerjisinin % 41,47'si sanayide, %27,54'%27,54'üü meskenlerde, meskenlerde, % 14,61% 14,61’’i ticarethanelerde, i ticarethanelerde, % 4,75% 4,75’’i resmi dairelerde, i resmi dairelerde, % 2,35% 2,35’’i sokak aydi sokak aydıınlatmasnlatmasıında, nda, % 1,54% 1,54’ü’ü şşantiyelerde, antiyelerde, % 0,53% 0,53’ü’ü tartarıımsal sulamada ve msal sulamada ve % 7,21% 7,21’’i ise dii ise diğğer ve doer ve doğğrudan satrudan satışışlar olarak lar olarak ttüüketilmiketilmişştir.tir.

2006 Y2006 Yııllıı 1. D1. Döönem Elektrik nem Elektrik ÜÜretimiretimi

2006 Y2006 Yııllıı I. dI. dööneminde elektrik enerjisinin neminde elektrik enerjisinin % 47,11% 47,11’’i Elektrik i Elektrik ÜÜretim A.retim A.ŞŞ. ve . ve EEÜÜAAŞŞ'a'a babağğllııortaklortaklııklar,klar,%43,28%43,28‘‘i i üüretim retim şşirketleri, irketleri, % 9,61% 9,61’’i otoprodi otoprodüüktktöörlerrler taraftarafıından gerndan gerççekleekleşştirilmitirilmişştir. tir.

Elektrik Elektrik üüretimi bir retimi bir öönceki ynceki yııllıın aynn aynıı ddöönemine gnemine gööre re EEÜÜAAŞŞ ve Eve EÜÜAAŞŞ’’ a baa bağğllıı ortaklortaklııklarda %13,44 klarda %13,44 üüretim retim şşirketlerinde % 6,11 artmirketlerinde % 6,11 artmışış, , otoprodotoprodüüktktöörlerde ise % 11,63 oranrlerde ise % 11,63 oranıında nda azalmazalmışışttıırr..

2006 Y2006 Yııllıı I.dI.dööneminde, 2005 yneminde, 2005 yııllıı I. dI. döönemine gnemine gööre re elektrik daelektrik dağığıttıım m şşirketlerinin elektrik satirketlerinin elektrik satışış gelirleri cari gelirleri cari fiyatlarla fiyatlarla % 13,1 oran% 13,1 oranıında artmnda artmışışttıır.r.

Elektrik Elektrik ÜÜretim ve Kapasitesiretim ve KapasitesiElektrik Elektrik ÜÜretiminin (2006)retiminin (2006)–– % 24% 24’ü’ü YYİİ–– % 8.9% 8.9’’u Yu YİİDD–– % 9.6 Otoprod% 9.6 Otoprodüüktktöörr

Kurulu GKurulu Güüccüün (2004)n (2004)–– % 25% 25’’i Yi Yİİ + Y+ YİİDD–– % 1.8 % 1.8 İİHDHD–– % 11.9 Otoprod% 11.9 Otoprodüüktktöörr–– EEÜÜAAŞŞ ve bave bağğllıı ortaklortaklııklar: % 54.6klar: % 54.6–– ÖÖzellezelleşştirme Kapsamtirme Kapsamıında: % 4.6 (kamuya geri verildi)nda: % 4.6 (kamuya geri verildi)–– Mobil: % 2.1Mobil: % 2.1

Kurulu GKurulu Güçüç Kapasitesi (2006)Kapasitesi (2006)(Mega (Mega WattWatt))

KKöömmüür: 10,385 (%26.2)r: 10,385 (%26.2)Petrol: 3,205 (%8.1)Petrol: 3,205 (%8.1) Toplam TermikToplam TermikD. Gaz: 13,072 (% 32.9) 26,662 (% 67.2)D. Gaz: 13,072 (% 32.9) 26,662 (% 67.2)Jeotermal ve RJeotermal ve Rüüzgar: % 1zgar: % 1Hidroelektrik: 12,679 (% 32.7)Hidroelektrik: 12,679 (% 32.7)

EEÜÜAAŞŞ Kurulu GKurulu Güçüç: 22,036 (% 56): 22,036 (% 56)EEÜÜAAŞŞ ÜÜretim: % 42retim: % 42

BrBrüüt Elektrik t Elektrik ÜÜretimiretimi

2005 1. D2005 1. Döönemnem–– D. Gaz: % 44.17D. Gaz: % 44.17–– HidroHidro: % 24.29: % 24.29–– Linyit: % 17.73

2006 1. D2006 1. Döönemnem–– D. Gaz: % 40.49D. Gaz: % 40.49–– HidroHidro: % 27.84: % 27.84–– Linyit: % 18.56Linyit: % 17.73 Linyit: % 18.56

2006/2005 Elektrik Enerjisi 2006/2005 Elektrik Enerjisi ÜÜretimiretimi

Elektrik enerjisi Elektrik enerjisi üüretimi 2006 yretimi 2006 yııllıı I. DI. Dööneminde, neminde, bir bir öönceki nceki yyııllıın aynn aynıı ddöönemine gnemine göörere % 7,31 artarak 42.390 % 7,31 artarak 42.390 GWhGWholarak gerolarak gerççekleekleşşmimişştir.tir.Elektrik enerjisi Elektrik enerjisi üüretimi 2006 yretimi 2006 yııllıı I.dI.dööneminde neminde bir bir öönceki nceki ddööneme gneme göörere % 1,28 artm% 1,28 artmışışttıır. r. ÜÜretilen elektriretilen elektriğğin 2005 yin 2005 yııllıı I. dI. dööneminde; neminde; –– 29.890,8 29.890,8 GWh'GWh'ıı termik, 9.595,7 termik, 9.595,7 GWh'GWh'ıı hidrolik ve 16,4 hidrolik ve 16,4 GWhGWh’’ıı

da rda rüüzgar enerjisi iken, zgar enerjisi iken, 2006 y2006 yııllıı I.dI.dööneminde; neminde; –– 30.573,3 30.573,3 GWh'GWh'ıı termik, 11.800,2 termik, 11.800,2 GWh'GWh'ıı hidrolik ve 16,5 hidrolik ve 16,5 GWhGWh’’ıı

da rda rüüzgar enerjisi olarak gerzgar enerjisi olarak gerççekleekleşşmimişştir. tir. 2006 y2006 yııllıı I.dI.dööneminde, 2005 yneminde, 2005 yııllıı I. dI. döönemine gnemine gööre termik re termik elektrik enerjisi elektrik enerjisi üüretiminde %2,28, hidrolik elektrik retiminde %2,28, hidrolik elektrik enerjisi enerjisi üüretiminde ise % 22,97 oranretiminde ise % 22,97 oranıında nda üüretim artretim artışıışıggöörrüülmlmüüşşttüür.r.

1980 Sonras1980 SonrasııDikey Entegrasyonun ParDikey Entegrasyonun Parççalanmasalanmasıı

TEK ve TPAO TEK ve TPAO öörneklerirnekleri3096 say3096 sayııllıı yasa ile kamu tekeline sonyasa ile kamu tekeline son30963096’’nnıın n ““sulandsulandıırrıılmaslmasıı””ÖÖzel sektzel sektöörrüün hn hıızla gaz zla gaz santrallarsantrallarıınanayyöönelmesi (nelmesi (İİlk yatlk yatıırrıım gm göörece drece düüşşüük, daha k, daha kkıısa ssa süürede inrede inşşa/buna kara/buna karşışın, toplam n, toplam maliyet maliyet ççok yok yüüksek)ksek)

YapYap--İşİşlet, Yaplet, Yap--İşİşletlet--Devret, Devret, Al ya da Al ya da öödede

AbartAbartııllıı gaz talep tahminlerigaz talep tahminleri““Al ya da Al ya da öödede”” gaz anlagaz anlaşşmalarmalarııPahalPahalıı maliyetli olmasmaliyetli olmasıına karna karşışın, elektrik n, elektrik satsatıın alma garantili anlan alma garantili anlaşşmalarmalarUluslar arasUluslar arasıı tahkimtahkimKamu Kamu santrallarsantrallarıınnıınn ddüüşşüük verimle k verimle ççalalışışmasmasıı, pa, paççal maliyetin yal maliyetin yüükselmesikselmesi

TTüürkiye Enerji Sektrkiye Enerji Sektöörrüünde nde SorunlarSorunlar

GenelGenel–– TTüürkiyerkiye’’de enerji politikasde enerji politikasıınnıın olmayn olmayışıışı–– Kurumlar arasKurumlar arasıı koordinasyon sorunlarkoordinasyon sorunlarıı–– Enerji KEnerji KİİTT’’lerinde lerinde politizasyonpolitizasyon–– Ulusal kaynaklarUlusal kaynaklarıın yadsn yadsıınmasnmasıı–– Enerjide dEnerjide dışışa baa bağığımlmlııllığıığın artmasn artmasıı (%65(%65--76)76)–– SSüürekli derekli değğiişşen en ““modelmodel””ler/Piyasada karmaler/Piyasada karmaşşaa–– Enerji girdi maliyetlerinin yEnerji girdi maliyetlerinin yüüksekliksekliğğii–– Vergi politikasVergi politikasıı (y(yüüksek vergi, vergiden vergi)ksek vergi, vergiden vergi)–– DoDoğğal gaza ve tek kaynaal gaza ve tek kaynağğa ya yüüksek oranda baksek oranda bağığımlmlııllııkk–– Uzun sUzun süüreli reli ““al ya da al ya da öödede”” anlaanlaşşmalarmalarıı, elektrik sat, elektrik satıın n

alma garantileri, enerji Kalma garantileri, enerji KİİTT’’leri ve Hazine leri ve Hazine üüzerinde yzerinde yüükk–– Uluslar arasUluslar arasıı TahkimTahkim–– Enerji fazlasEnerji fazlasıı, y, yüüksek kayksek kayııpp--kakaççak, gak, güüvensizlik, .........vensizlik, .........

Petrol Alt SektPetrol Alt Sektöörrüünde Bande Başşllııca ca SorunlarSorunlar

Petrol tPetrol tüüketiminde dketiminde dışışa a babağığımlmlııllııkk (% 90(% 90--%100) %100) (2003 ithalat faturas(2003 ithalat faturasıı 6.6 milyar dolar6.6 milyar dolar) ) SektSektöörde dikey entegrasyonun olmamasrde dikey entegrasyonun olmamasııKurumlarKurumlarıın n ççııkarlarkarlarıınnıın n ççatatışışmasmasıı (ham petrol fiyat(ham petrol fiyatıı, , satsatıın almama; EPDKn almama; EPDK--BakanlBakanlıık, vb..)k, vb..)Arama yapArama yapıılmamaslmamasıı, , politizepolitize yyöönetimlernetimlerPetrol PiyasasPetrol Piyasasıı Kanunu ve Kanunu ve EPDKEPDK’’dada eksikliklereksikliklerPetrol Petrol üürrüünlerinde ynlerinde yüüksek vergi, KDV ve ksek vergi, KDV ve ÖÖTV (% TV (% 6565--75)75)SSüürekli vergi oranrekli vergi oranıı ile oynamaile oynamaKaKaççak akaryakak akaryakııt/vergi kaybt/vergi kaybıı (2.5 milyar $)(2.5 milyar $)

DoDoğğal Gaz Alt Sektal Gaz Alt Sektöörrüünde nde BaBaşşllııca Sorunlarca Sorunlar

SaSağğllııksksıız z ““arz talep senaryolararz talep senaryolarıı””, , ççok sayok sayııda anlada anlaşşmamaDoDoğğal Gazal Gazıın tamamn tamamıı ithalithal2005 ithalat faturas2005 ithalat faturasıı (petrol gazlar(petrol gazlarıı dahil) 7 milyar $ dahil) 7 milyar $ Tek kaynaTek kaynağğa ba büüyyüük oranda (% 65) bak oranda (% 65) bağığımlmlııllııkkSSıınnıır teslim fiyatlarr teslim fiyatlarıı yyüüksekksekİİran ile uluslar arasran ile uluslar arasıı tahkim stahkim süürecireciElektrik Elektrik üüretiminde retiminde ççok yok yüüksek kullanksek kullanıım oranm oranıı““Al ya da Al ya da öödede”” yyüükküümlmlüüllüükleri ve arz fazlaskleri ve arz fazlasıı nedeniyle nedeniyle BOTABOTAŞŞ ve Hazineve Hazine’’ye yye yüük k (12 y(12 yıılda 14 milyar $lda 14 milyar $’’a a ulaulaşşabilir)abilir)D. Gaz PiyasasD. Gaz Piyasasıı Kanunu gereKanunu gereğği, her yi, her yııl % 10 devir l % 10 devir (kontrat devri mi, miktar devri mi ?)(kontrat devri mi, miktar devri mi ?)Kontrat devri Kontrat devri ççok zor (kontratlarok zor (kontratlarıın gizlilin gizliliğği)i)AnlaAnlaşşmalarmalarıın n ççooğğunda unda ““rere--exportexport”” hakkhakkıı yokyok

DoDoğğal Gaz Alt Sektal Gaz Alt Sektöörrüünde Bande Başşllııca Sorunlar ca Sorunlar (devam)(devam)

FiyatFiyatıı pahalpahalıı olan gazolan gazıı kim alacak ? Pahalkim alacak ? Pahalıı gazgazıı kime kime satacak ? 2010satacak ? 2010’’dan sonra ithalat serbest.dan sonra ithalat serbest.Rekabet nasRekabet nasııl sal sağğlanacak ? Fiyatlar naslanacak ? Fiyatlar nasııl dl düüşşecek ?ecek ?Devir yapDevir yapıılsa da, Hazinelsa da, Hazine’’nin ve BOTAnin ve BOTAŞŞ’’ıın n yyüükküümlmlüüllüüğğüü devam ediyor. O halde neden devir devam ediyor. O halde neden devir yapyapııllııyor ?yor ?LNG kontratlarLNG kontratlarıı devredilemiyordevredilemiyor18 Nisan 200418 Nisan 2004’’de kabul edilen 4646 sayde kabul edilen 4646 sayııllıı kanunun kanunun dedeğğiişştirilmesi geretirilmesi gereğğiiGaz fiyatlarGaz fiyatlarıında nda ççapraz sapraz süübvansiyon (Ebvansiyon (EÜÜAAŞŞ, Y, Yİİ ve ve YYİİD D santrallarsantrallarıı üüzerinden dizerinden diğğer aboneler lehine)er aboneler lehine)BOTABOTAŞŞ’’ıın alacaklarn alacaklarıı/bor/borççlarlarıı –– ÖÖdeme gdeme güçüçllüüğğüüYYöönetim bonetim boşşluluğğu/zaafu/zaafıı

Rus GazRus Gazıı AnlaAnlaşşmalarmalarıında Revizyonnda Revizyon

Eski formEski formüül:l: P=PP=P0 0 ((0.15 0.15 G G + 0.45 + 0.45 LSFLSF + + 0.40 0.40 HSFHSF))GG0 0 LSFLSF0 0 HSFHSF00

Yeni FormYeni Formüül: P=Pl: P=P0 0 ((0. 30 0. 30 GG + 0.20 + 0.20 LSFLSF + + 0.50 0.50 HSFHSF))GG00 LSFLSF0 0 HSFHSF00

Gaz YaGaz Yağığı fiyatfiyatıı, 2003 Kas, 2003 Kasıımm’’ıında 250.27 $ iken, 2006 Ocak aynda 250.27 $ iken, 2006 Ocak ayıında % 126 artarak nda % 126 artarak 563.13 $ oldu. Katsay563.13 $ oldu. Katsayııssıı da yda yüüksek !!ksek !!YYüüksek kksek küükküürtlrtlüü fuelfuel oiloil (HSF): 139.91 $(HSF): 139.91 $’’dan 274.95 $dan 274.95 $’’a (% 96.5 artta (% 96.5 arttıı))DDüüşşüük kk küükküürtlrtlüü fuelfuel oiloil (LSF): 172.14 $(LSF): 172.14 $’’dan 317.31 $dan 317.31 $’’a (% 84 artta (% 84 arttıı))FiyatFiyatıı en en ççok artan gaz yaok artan gaz yağığınnıın katsayn katsayııssıı 2 kat, ikinci derecede artan 2 kat, ikinci derecede artan yyüüksek kksek küükküürtlrtlüü fuelfuel oiloil’’inkiinki de 0.4de 0.4’’den 0.5den 0.5’’e artte arttıırrııllıırken, en az artan rken, en az artan üürrüünnüün katsayn katsayııssıı ddüüşşüürrüülmlmüüşş oldu. Ocak 2006 gaz fiyatoldu. Ocak 2006 gaz fiyatıı 279.96 $/100 m3. 279.96 $/100 m3. DeDeğğiişştirilmeseydi: 207.46 $/1000m3tirilmeseydi: 207.46 $/1000m3

Türkiye: Rafineriler ve Boru Hatları

DDışış Ticaret Ticaret İİstatistikleristatistikleri

Kaynak: DTM, 8 Mart 2006 Petrol ve gaz: 19.4 milyar $ (2005) 26.5 milyar $ (2006)

TTüürkiye Ham Petrol rkiye Ham Petrol İİthalatthalatıı(milyon ton/y(milyon ton/yııl)l)

20012001 20022002 20032003 20042004 20052005

20.220.2 22.222.2 21.521.5 22.322.3 (24.5)(24.5)

TÜPRAŞ 2005 ortalama fiyat tahmini: 37.6 $ / varilDPT tahmini: 40 $ / varil

Gerçekleşen (yaklaşık): 55 $ / varil

TTüürkiye Olasrkiye Olasıı Petrol FaturasPetrol Faturasıı((milyar $)milyar $)(1 ton = 7 varil)

YYııllarllar TalepTalepmilyon tonmilyon ton

35 $/v35 $/v 40 $/v40 $/v 45 $/v45 $/v 50 $/v50 $/v

20052005 3131 7.67.6 8.78.7 9.89.8 10.910.920062006 3232 7.87.8 8.98.9 10.110.1 11.211.220072007 32.932.9 8.18.1 9.29.2 10.410.4 11.511.520082008 33.733.7 8.38.3 9.49.4 10.610.6 11.811.820102010 35.435.4 8.78.7 9.99.9 11.211.2 12.412.420152015 39.439.4 9.79.7 11.011.0 12.412.4 13.813.820202020 43.443.4 10.610.6 12.212.2 13.713.7 15.215.2

TTüürkiye Olasrkiye Olasıı Petrol FaturasPetrol Faturasıı--2 2 ((milyar $)milyar $)(1 ton = 7 varil)

YYııllarllar TalepTalepmilyon tonmilyon ton

60 $/v60 $/v 70 $/v70 $/v 80 $/v80 $/v 90 $/v90 $/v

20052005 3131 13.0213.02 15.215.2 17.417.4 19.519.520062006 3232 13.413.4 15.715.7 17.917.9 20.220.220072007 32.932.9 13.813.8 16.116.1 18.418.4 20,720,720082008 33.733.7 14.114.1 16.516.5 18.918.9 21.221.220102010 35.435.4 14.714.7 17.317.3 19.819.8 22.322.320152015 39.439.4 16.516.5 19.319.3 22.122.1 24.824.820202020 43.443.4 18.218.2 21.221.2 24.324.3 27.327.3

BOTABOTAŞŞ DoDoğğal Gaz Alal Gaz Alıımlarmlarıı (2006)(2006)

% 54.6

Ülkelere Göre İthalat PaylarıRusya: 19.649 (% 63.7)İran: 5.691 (% 18.5)

Nijerya: 1.118Cezayir 4.203

BOTABOTAŞŞ DoDoğğal Gaz Talep Tahminial Gaz Talep Tahmini(2 Eyl(2 Eylüül 2007)l 2007)

Arz ve Talep Dengesizliği(milyar metre küp)

Son Gaz Talep Tahminleri: Son Gaz Talep Tahminleri: 20102010’’dan sonra tdan sonra tıırmanrmanışış !!

DoDoğğal Gaz Tal Gaz Tüüketiminin ketiminin SektSektöörelrel DaDağığıllıımmıı (2005)(2005)

SektSektöörr milyon metre kmilyon metre küüpp (%)(%)

ElektrikElektrik 15,43515,435 57.457.4

GGüübrebre 594594 2.32.3

SanayiSanayi 4,9934,993 18.618.6

KonutKonut 5,8435,843 21.721.7

ToplamToplam 26,86526,865 100100

Kaynak: BOTAŞ web sitesi, 8 Mart 2006

TTüürkiye Olasrkiye Olasıı Gaz FaturasGaz Faturasıımilyar ($)milyar ($)

YYııllarllar ArzArzMilyar m3Milyar m3

150 $150 $ 160 $160 $ 170 $170 $ 180 $180 $

20052005 2525 3.83.8 4.04.0 4.34.3 4.54.520062006 29.529.5 4.44.4 4.74.7 5.05.0 5.35.320072007 31.231.2 4.74.7 5.05.0 5.35.3 5.65.620082008 33.433.4 5.15.1 5.45.4 5.85.8 6.16.1

20102010 42.142.1 6.36.3 6.76.7 7.27.2 7.67.620152015 52.352.3 7.87.8 8.48.4 8.98.9 9.49.420202020 61.061.0 9.29.2 9.89.8 10.410.4 11.011.0

2005 yılı ortalama fiyat: ~ 197 $/1000 metre küp

TTüürkiye Olasrkiye Olasıı Gaz FaturasGaz Faturasıı--2 2 milyar ($)milyar ($)

YYııllarllar ArzArzMilyar m3Milyar m3

200 $200 $ 250 $250 $ 300 $300 $ 350 $350 $

20052005 2525 5.05.0 6.36.3 7.57.5 8.88.820062006 29.529.5 5.95.9 7.47.4 8.98.9 10.310.320072007 31.231.2 6.26.2 7.87.8 9.49.4 10.910.920082008 33.433.4 6.76.7 8.48.4 10.010.0 11.711.720102010 42.142.1 8.48.4 10.510.5 12.612.6 14.714.720152015 52.352.3 10.510.5 13.113.1 15.715.7 18.418.420202020 61.061.0 12.212.2 15.315.3 18.318.3 21.421.4

2003 yılı ortalama fiyat: 133 $/1000 metre küp2005 yılı Rus gazı (ort): 195 $

TTüürkiye Elektrik rkiye Elektrik ÜÜretimiretimiÜÜreticilere Greticilere Gööre Dare Dağığıllıım (2006)m (2006)

ÜÜRETRETİİMM KURULU GKURULU GÜÇÜÇGWHGWH %% MWMW %%

EEÜÜAAŞŞ 71077,171077,1 40,440,4 19881,919881,9 49,049,0

EEÜÜAAŞŞ B. B. OrtOrt.. 13447,713447,7 7,67,6 3834,03834,0 9,59,5

İİHDHD 4060,54060,5 2,32,3 650,1650,1 1,61,6

MOBMOBİİLL 531,1531,1 0,30,3 725725 1,81,8

OTOPROD.OTOPROD. 16586,116586,1 9,49,4 3750,13750,1 9,29,2

YYİİ 42667,042667,0 24,324,3 6101,86101,8 15,015,0

YYİİDD 14769,514769,5 8,48,4 24492449 6,06,0

Serbest Serbest ÜÜrtrt. . ŞŞ.. 12754,312754,3 7,37,3 3170,63170,6 7,87,8

TOPLAMTOPLAM 175893,3175893,3 100,0100,0 40562,540562,5 100,0100,0

KAMU KAMU ((Mobil dahil)Mobil dahil) 85055,985055,9 48,448,4 24440,924440,9 60,360,3ÖÖZELZEL 90837,490837,4 51,651,6 16121,616121,6 39,739,7TOPLAMTOPLAM 175893,3175893,3 100,0100,0 40562,540562,5 100,0100,0

Elektrik Elektrik ÜÜretiminde Kaynaklarretiminde Kaynaklarıın Paylarn PaylarııÜÜRETRETİİMM KURULU GKURULU GÜÇÜÇ

GWHGWH %% MWMW %%KKöömmüürr 46307,146307,1 26,326,3 10196,810196,8 25,125,1SSııvvıı YakYakııtt 7697,57697,5 4,44,4 2474,82474,8 6,16,1DoDoğğal Gazal Gaz 77386,977386,9 44,044,0 11436,611436,6 28,228,2Yenilenebilir+AtYenilenebilir+Atııkk 120,6120,6 0,10,1 41,341,3 0,10,1ÇÇok Yakok Yakııtltlıı 00 3268,33268,3 8,18,1TERMTERMİİKK 131512,1131512,1 74,874,8 27417,827417,8 67,667,6

HHİİDROLDROLİİKK 44157,744157,7 25,125,1 13062,813062,8 32,232,2Jeotermal+RJeotermal+Rüüzgarzgar 223,5223,5 0,10,1 81,981,9 0,20,2TOPLAMTOPLAM 175893,3175893,3 100,0100,0 40562,540562,5 100,0100,0

20062006--2007 Y2007 Yııllarllarıı ArasArasıındandaElektrik TElektrik Tüüketiminde Hidroelektriketiminde Hidroelektriğğin Payin Payıı AzaldAzaldıı

- % 36.2

TTüürkiye Elektrik rkiye Elektrik ÜÜretiminde Yakretiminde Yakııtlartlarıın Paylarn Paylarıı20052005--20062006--2007 (Ocak2007 (Ocak--MayMayııs)s)

Fosilyakıtlar

Hidroelektrik

Kaynak: Uluslar arası Enerji Ajansı-OECD

Ne YapmalNe Yapmalıı ??

Ulusal Ulusal ççııkarlarkarlarıı ggöözeten, entegre enerji politikaszeten, entegre enerji politikasıı–– Sanayi, ulaSanayi, ulaşşttıırma ve drma ve dışış politika ile birliktepolitika ile birlikte

Kendi kaynaklarKendi kaynaklarıımmıızzıın aranmasn aranmasıı ve kullanve kullanıımmıı–– HidroelektrikHidroelektrik–– LinyitLinyit–– Yenilenebilir kaynaklarYenilenebilir kaynaklar

En En öönemli kaynak kullannemli kaynak kullanıılamlamııyor: yor: İİnsan nsan ggüüccüümmüüzzMevcut kapasitenin (kurulu gMevcut kapasitenin (kurulu güçüç) verimli kullan) verimli kullanıımmııKayKayııpp--kakaççak oranak oranıınnıın dn düüşşüürrüülmesilmesiKurumlar arasKurumlar arasıı iişşbirlibirliğğiiKaynak Kaynak ççeeşşitliliitliliğğiiMevcut anlaMevcut anlaşşmalarmalarıın revizyonu (iptal hakkn revizyonu (iptal hakkıı ?)?)–– Gaz Gaz ““al ya da al ya da öödede””, , ““offoff--setset””, fiyat, , fiyat, ““rere--salesale””, vb., vb.–– Elektrik satElektrik satıın alma garantilerin alma garantileri

Ne YapmalNe Yapmalıı ??

Enerji Enerji şşirketlerimizin (kamu) irketlerimizin (kamu) öözerk ve zerk ve dikey entegre yapdikey entegre yapıılanmaslanmasııEnerji alanEnerji alanıında, knda, küüresel geliresel gelişşmeleri iyi meleri iyi analiz etmek, profesyonel yaklaanaliz etmek, profesyonel yaklaşışım; m; dodoğğru projelere girmek, ekonomik analiz, ru projelere girmek, ekonomik analiz, karkarşışıllııklklıı yararyararHem arama ve Hem arama ve üüretim, hem hizmet retim, hem hizmet ssöözlezleşşmelerimeleriDDüüşşüünce kurulunce kuruluşşlarlarıınnıın sayn sayııssıı artmalartmalıı, , üülkeler araslkeler arasıı diyalog, iletidiyalog, iletişşim aim ağğlarlarııÜÜniversite eniversite eğğitim programlaritim programlarıında revizyonnda revizyon

SonuSonuçç

TTüürkiyerkiye’’nin enerji kaynaklarnin enerji kaynaklarıı yeterince yeterince dedeğğerlendirilmemektedirerlendirilmemektedirHidrolik potansiyelinin dHidrolik potansiyelinin döörtte rtte üçüüçü, linyit , linyit rezervlerinin rezervlerinin üçüçte ikisi atte ikisi atııldldıırrYenilenebilir diYenilenebilir diğğer kaynaklarer kaynaklarıı neredeyse neredeyse tamamen devre dtamamen devre dışıışıddıırrSon 20 ySon 20 yııldldıır kr köömmüür, son 15 yr, son 15 yııldldıır petrol ve r petrol ve gaz aramacgaz aramacııllığıığı durma noktasdurma noktasıındadndadıırrKadrolaKadrolaşşma, son derece tehlikeli ma, son derece tehlikeli boyutlardadboyutlardadıırrYolsuzluk ve usulsYolsuzluk ve usulsüüzlzlüük, neredeyse k, neredeyse kankanııksanksanıır durumdadr durumdadıırr

SonuSonuççKurulu elektrik gKurulu elektrik güüccüünnüün, dn, döörtte biri rtte biri üüretime retime ddöönnüüşşttüürrüülememektedirlememektedirÜÜretilen elektriretilen elektriğğin % 25in % 25’’ine yakine yakıınnıı, kay, kayııp ve p ve kakaççak olarak yitirilmektedirak olarak yitirilmektedirEnerjide vergi oranlarEnerjide vergi oranlarıı ççok yok yüüksektir ve bunun ksektir ve bunun sonusonuççlarlarıından biri de bndan biri de büüyyüük k ççaplaplıı kakaççakakççııllııktktıırrÖÖzel sektzel sektöör santrallerinden satr santrallerinden satıın alma n alma garantili anlagarantili anlaşşmalar malar ççererççevesinde alevesinde alıınan nan pahalpahalıı elektrik, milyarlarca dolar kamu zararelektrik, milyarlarca dolar kamu zararııoluoluşşturmaktadturmaktadıırrGaz al ya da Gaz al ya da ööde anlade anlaşşmalarmalarıı da bir bada bir başşka ka kara delik olukara delik oluşşturmaktadturmaktadıırr

Senaryolar Senaryolar (Yerli Kaynaklar)(Yerli Kaynaklar)

1.1. Kaynaklar yetersiz, ithalat ve nKaynaklar yetersiz, ithalat ve nüükleer kleer zorunlu zorunlu

1.1. Mevcut sorunlarla, yeni yatMevcut sorunlarla, yeni yatıırrıımlarmlarıı kim yapacak kim yapacak ??

2.2. NNüükleerde yatkleerde yatıırrıımmıı kim yapacak ?kim yapacak ?3.3. SatSatıın alma garantisi verilirse, 4628 ne olacak ?n alma garantisi verilirse, 4628 ne olacak ?

2.2. Mevcut kaynaklarla ve planlMevcut kaynaklarla ve planlıı politikalarla, politikalarla, 20302030’’lara kadar slara kadar süürdrdüürrüülebilir bir kalklebilir bir kalkıınma nma oranoranıı ile, enerji arzile, enerji arzıında sorun yok nda sorun yok ☺☺

1.1. YatYatıırrıımlar hangi kaynaklardan samlar hangi kaynaklardan sağğlanacak ?lanacak ?

Senaryolar Senaryolar (Mevcut Anla(Mevcut Anlaşşmalar)malar)

1.1. Mevcut anlaMevcut anlaşşmalarda malarda çöçözzüüm m sasağğlanamazsa, Hazine lanamazsa, Hazine üüzerinde azerinde ağığır yr yüük k

2.2. Mevcut anlaMevcut anlaşşmalarda malarda çöçözzüüm sam sağğlanlanıırsa, rsa, Hazine Hazine üüzerindeki yzerindeki yüük yatk yatıırrıımlara mlara ddöönnüüşşebilir ebilir ☺☺

Senaryolar Senaryolar (Ba(Bağığımlmlııllıık, Kaynak k, Kaynak ÇÇeeşşitliliitliliğği)i)

1.1. RusyaRusya’’ya baya bağığımlmlııllıık k çöçözzüümlenemez ve mlenemez ve yeni bayeni bağığımlmlııllıık alanlark alanlarıı oluoluşşursa, ursa, Kafkasya, Orta Asya ve Avrupa ile Kafkasya, Orta Asya ve Avrupa ile iliilişşkilerimiz dayanakskilerimiz dayanaksıız kalz kalıır r

2.2. Kaynak Kaynak ççeeşşitliliitliliğği sai sağğlanlanıırsa (Azerbaycan rsa (Azerbaycan petrol ve gazpetrol ve gazıı, Kazak petrol, Kazak petrolüü, T, Tüürkmen rkmen gazgazıı, M, Mııssıır gazr gazıı, Irak petrol ve gaz, Irak petrol ve gazıı, , İİran ran gazgazıı, vb.. Hem bu , vb.. Hem bu üülkeler, hem de Avrupa lkeler, hem de Avrupa üüzerindeki etkimiz artar zerindeki etkimiz artar ☺☺

Yuzhny-Brody

Köstence-Trieste

Samsun-CeyhanKıyıköy-Saros

Burgaz-DedeağaçBurgaz-Vlore Bakü-Supsa

İstanbul Boğazı

Bakü-Tiflis-Ceyhan

Caspian Pipeline Consortium

Tuapse

Novorossisk

SupsaBatum

Odessa

Çanakkale

Ceyhan

BakBaküü--TiflisTiflis--Ceyhan ProjesiCeyhan Projesi

BakBaküü--TiflisTiflis--CeyhanCeyhan ProjesiProjesi

Maksimum Kapasite: 50 Maksimum Kapasite: 50 mtymty (1 milyon v/g)(1 milyon v/g)Toplam Uzunluk: 1774 kmToplam Uzunluk: 1774 km–– Azerbaycan Kesimi: 440 kmAzerbaycan Kesimi: 440 km–– GGüürcistan Kesimi: 260 kmrcistan Kesimi: 260 km–– TTüürkiye: 1074 kmrkiye: 1074 km–– Boru Boru ÇÇapapıı: 42: 42--34 34 inchinch–– Toplam Pompa Toplam Pompa İİstasyonu: 10 (Tstasyonu: 10 (Tüürkiye:4)rkiye:4)

(BTC) Proje(BTC) Proje’’nin Anin Aşşamalaramalarıı

Temel MTemel Müühendislik: Kashendislik: Kasıım 2000 m 2000 -- MayMayııs 2001 s 2001 Detay MDetay Müühendislik: Haziran 2001hendislik: Haziran 2001-- AAğğustos 2002 ustos 2002 Arazi Temin ve Arazi Temin ve İİnnşşaat: Eylaat: Eylüül 2002l 2002-- MayMayııs 2005s 2005Anahtar teslimi fiyat: 1.307 milyon $ (?)Anahtar teslimi fiyat: 1.307 milyon $ (?)

2005 ba2005 başışında: 1.42 milyon $ (Bitinda: 1.42 milyon $ (Bitişş: 1.7 milyar $): 1.7 milyar $)Mekanik bitim tarihi: (6 Ocak 2005)Mekanik bitim tarihi: (6 Ocak 2005)HattHattıın dolumu, akn dolumu, akışış: May: Mayııs 2005 (anlas 2005 (anlaşşma)ma)CeyhanCeyhan’’da ilk yda ilk yüükleme: 3 Haziran 2006kleme: 3 Haziran 2006Maliyet artMaliyet artışıışı (g(güünde 500 milyon $), gecikme nde 500 milyon $), gecikme cezascezasıı ??

BakBaküü--TiflisTiflis--CeyhanCeyhan Boru HattBoru Hattıı

İİlk 16 ylk 16 yııl: 55 l: 55 centcent/varil /varil –– 35 35 centcent/varil: BOTA/varil: BOTAŞŞ’’aa (i(işşletme, gemi kletme, gemi kıılavuzluk, gemi lavuzluk, gemi

yanayanaşşma, depodan yma, depodan yüükleme vb. dahil)kleme vb. dahil)–– 20 20 centcent/varil: Hazine/varil: Hazine’’ye (toprak kullanye (toprak kullanıım)m)

1717--40 (24 y40 (24 yııl): 80 l): 80 centcent/varil/varilİİlk 6 ylk 6 yıılda 250,000 varil/glda 250,000 varil/güün minimum tan minimum taşışımamaBOTABOTAŞŞ’’a: 250,000 v/g X 35 c/v X 365 X 0.85 = 27 milyon $/ya: 250,000 v/g X 35 c/v X 365 X 0.85 = 27 milyon $/yııllHazineHazine’’ye 18 milyon $ye 18 milyon $BOTABOTAŞŞ yyııllllıık bakk bakıım onarm onarıım: 40 milyon $ olabilirm: 40 milyon $ olabilir

6 y6 yııldan sonra 1 milyon varil/gldan sonra 1 milyon varil/güünn (yapt(yaptıırrıım yok)m yok)6 6 –– 16 y16 yııl: BOTAl: BOTAŞŞ’’a 108 milyon $/ya 108 milyon $/yııl (1 milyon v/g tal (1 milyon v/g taşışırsa)rsa)HazineHazine’’ye: 72 milyon $/yye: 72 milyon $/yııll

Avrupa ve TAvrupa ve Tüürkiye rkiye ÇÇevresindeki Gaz Kaynaklarevresindeki Gaz Kaynaklarıı

NABUCCO NABUCCO İİççin in ÖÖngngöörrüülen Kaynaklarlen Kaynaklar

NABUCCO (Gaz) Boru HattNABUCCO (Gaz) Boru HattııOMV (Avusturya)MOL (Macaristan)Transgaz (Romanya)Bulgargaz (bulgaristan)BOTAŞ (Türkiye)

25 – 31 milyar metre küp3300 kilometre

2008’de başlayıp, 2011’de bitmesi planlanıyor5.8 milyar $ = 4.6 milyar euro

TTüürkiyerkiye--Yunanistan Gaz HattYunanistan Gaz Hattıı

Elektrik Alt SektElektrik Alt Sektöörrüündeki Sorunlarndeki Sorunlar

20032003--2010 aras2010 arasıı enerji fazlasenerji fazlasııYYüüksek kayksek kayııpp--kakaççak oranlarak oranlarıı (% 20(% 20--23)23)BBöölgesel tarife? EPDKlgesel tarife? EPDK--ETKBETKBSektSektöörde karmarde karmaşşa/Rekabet nasa/Rekabet nasııl olacak?l olacak?–– YYİİD, YD, Yİİ, , İİHD, HD, İİmtiyazlmtiyazlıı şşirketler, otoprodirketler, otoprodüüktktöörlerrler–– EEÜÜAAŞŞ–– Elektrik PiyasasElektrik Piyasasıı Kanunu (4628)Kanunu (4628)

AlAlıım garantileri, tahkim hakkm garantileri, tahkim hakkııYYİİD, YD, Yİİ ve ve İİmtiyazlmtiyazlıı şşirketlerden yirketlerden yüüksek bedelle alksek bedelle alıımmKKİİTT’’lere ve Hazinelere ve Hazine’’ye binen yye binen yüük, 4628 ile k, 4628 ile ççelielişşkikiKKöömmüürle ve hidroelektrikle rle ve hidroelektrikle ççalalışışan santrallerin durdurulmasan santrallerin durdurulmasııTKTKİİ’’ye binen yye binen yüükk

Elektrik Alt SektElektrik Alt Sektöörrüünde Bande Başşllııca ca Sorunlar (devam)Sorunlar (devam)

AlAlıım garantili anlam garantili anlaşşmalar nedeniyle malar nedeniyle KKİİTT’’lerin lerin ““finansman afinansman aççığıığı””YYİİ ve Yve YİİD santralleri iD santralleri iççin alin alıınan krediye nan krediye Hazine garantisi, doHazine garantisi, doğğal gaz tedarik al gaz tedarik garantisi, garantisi, üürettikleri elektrirettikleri elektriğği uzun i uzun ssüüreli satreli satıın alma garantisi verilmesin alma garantisi verilmesi

Elektrik SektElektrik Sektöörrüünde Sorunlarnde Sorunlar

Kurulu gKurulu güçüçte (te (PuantPuant GGüçüçte) Yetersizlikte) Yetersizlik–– Bu yBu yııllıın kurak gen kurak geççmesi ek sorunmesi ek sorun–– DoDoğğal gazda yeni bir sorun yaal gazda yeni bir sorun yaşşanabiliranabilir–– Depo sorunu hala Depo sorunu hala çöçözzüülemedilemediİİletimde yatletimde yatıırrıım yok m yok (Son 3 y(Son 3 yıılda gerlda gerççekleekleşşme % 10me % 10’’un altun altıında)nda)

TTüüm bunlar (m bunlar (üüretim ve iletim) yetersizken, retim ve iletim) yetersizken, dadağığıttıım ihalesi yapmanm ihalesi yapmanıın anlamn anlamıı ne ?ne ?

TPAO 2007 Hidrokarbon Üretim Hedefi

0,000

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

VARİL

/ G

ÜN

1 Batman 2 Trakya 3 Adıyaman 4 Y.İ Gaz

5 K. Marmara 6 Akcakoca 7 Y. İ Yeni Glşt&Tsp Ptr. Kuyuları 8 Y. İ Yeni Glşt&Tsp Gaz Kuyuları

9 YD KTM 10 YD ŞD-F1 BOE 11 YD ACG

12

34

56

7 8 910

11

BATMAN

ADIYAMANTRAKYA BOE

K.MARMARA

KTMSHAHDENİZ BOE

A C G

AKÇAKOCA BOE

ÜRETİM D. + BATMAN B. MD. ÜRETİM D. + TRAKYA B.MD. ÜRETİM D. + ADYMN B.MD.

ÜRETİM D. + TRKYA B.MD. ÜRETİM D. + TRKYA B.MD.

ÜRTM D. + TRKYA

ARAMA D.

ARAMA D.YURTDIŞI P. D. YURTDIŞI P. D. YURTDIŞI P. D.

ÜRETİM >> 100.000 VARİL / GÜN

ACG Üretim Platformu Bakım Dönemi

2003-2006 TPAO Faaliyetleri ve 2007 Faaliyet Programı

FAALFAALİİYETLERYETLER BirimBirim 20032003 20052005

589589

531531

20,6320,63

3232

63.34563.345

11,1111,11

353.262353.262

6,216,21

TOPLAM TOPLAM ÜÜRETRETİİMM HHİİDROKARBONDROKARBON(Milyon varil (Milyon varil pepe)) 19,4119,41 18,7718,77 23,6223,62 24,3824,38 32,932,9

107.239107.239

375.605375.605

212.454212.454

958958

595595

18.02418.024

53,4353,43

4040

72.27872.278

10,7010,70

566.933566.933

9,629,62

282.612282.612

544.177544.177

267.524267.524

2004 2004 2006 2006 2007*2007*

2B (km)2B (km) 814814 424424 1.4501.450

3B (km3B (km22)) 1.3231.323 824824 600600

2B (km)2B (km) 12.84112.841 19.21119.211

3B (km3B (km22)) 205205 5.4195.419 2.5002.500

JEOLOJJEOLOJİİ ADAM / AYADAM / AY 61,0761,07 33,7633,76 25,5025,50

ADET**ADET** 3434 63***63*** 7272

METRAJ****METRAJ**** 68.79468.794 102.834102.834 152.450152.450

HAMPETROL HAMPETROL (Milyon varil)(Milyon varil) 10,5410,54 10,4510,45 10,4010,40

DODOĞĞAL GAZ AL GAZ (bin sm(bin sm33)) 432.838432.838 416.724416.724 700.914700.914

YURTDIYURTDIŞŞII HAMPETROL HAMPETROL (Milyon varil)(Milyon varil) 5,775,77 11,4811,48 18,4*****18,4*****

YURTYURTİİÇÇİİ BBİİN YTLN YTL 209.815209.815 420.027420.027 566.000566.000

YURTDIYURTDIŞŞII BBİİN USDN USD 523.337523.337 416.819416.819 399.197399.197

İŞİŞLETME GLETME GİİDERLERDERLERİİ BBİİN YTLN YTL 244.077244.077 331.739331.739 399.414399.414

YATIRIMLARYATIRIMLAR

YURTYURTİİÇÇİİ

ÜÜRETRETİİMM

SONDAJSONDAJ

DENDENİİZ SZ SİİSMSMİİKK

KARA SKARA SİİSMSMİİKK

ARAMA

* Program** Yıl içinde tamamlanan kuyular esas alınmıştır.*** Yıl sonu itibariyle toplam 71 kuyuda sondaj çalışması gerçekleştirilmiş olup, 8 kuyuda sondaj devam etmektedir.**** Toplam metrajlar dikkate alınmıştır. 2006 yılı TPAO hissesi ise 88.200 metredir. *****Şah Deniz doğal gazı da dahil edildiği için petrol eşdeğeri cinsinden verilmiştir.

2006 Yılı Sismik Faaliyetleri

GDA BGDA Böölgesilgesi2B2B 294 Km294 Km

TrakyaTrakya2B2B 130 Km130 Km3B3B 824 Km824 Km22

Jeofizik Jeofizik EtEtüüdlerdler

2B Sismik (Kara)2B Sismik (Kara) 424 Km424 Km

3B Sismik (Kara)3B Sismik (Kara) 824 824 KmKm22

3B Sismik 3B Sismik (Deniz)(Deniz) 5419 5419 KmKm22

BATI-ORTA KARADENİZ3B DENİZ SİSMİĞİ

5419 Km2

2007 Yılı Sismik Programı

Sismik Program3B 450 KM²

Trakya

Sismik Program2B 12.100 KM

3B 2.500 KM²

Karadeniz

Sismik Program2B 400 KM

Batı - Orta Karadeniz (Kara Alanları)

Sismik Program2B 1.050 KM3B 150 KM²

GDA Bölgesi

Sismik ProgramKara 2B 1.450 KMKara 3B 600 KM²Deniz 2B 19.211 KMDeniz 3B 2.500 KM²

2007 YILI TOPLAM

Sismik Program2B 6.611 KM

Akdeniz

Sismik Program2B HR 500 KM

Ege (Deniz)

TPAO 2006 TPAO 2006 –– 2007 DEN2007 DENİİZ Z PROGRAMLARIPROGRAMLARI

3920/Kırklarelii

3922/SinopAyancık, Çarşamba

TPAO ProgramlarTPAO Programlarıı -- Yeni SismikleYeni Sismikle

Zonguldak & SamsunZonguldak & Samsun--Sinop aSinop aççııklarklarıında 3B Sismik Programnda 3B Sismik Programıı;;•• Sismikler 15 TemmuzSismikler 15 Temmuz’’da bada başşladladıı,,•• 116 Milyon $ kontrat imzaland116 Milyon $ kontrat imzalandıı,,•• 5.419 Km5.419 Km2 2 sismik program tamamlandsismik program tamamlandıı..

3920/Kırklarelii

3922/SinopAyancık, Çarşamba

TPAO-PETROBRAS

Orta KaradenizOrta Karadeniz’’de de PetrobrasPetrobras

3920 3921 3922

39233534

Kırklareli ve Sinop BloklarındaAnlaşma 17 Ağustos 2006’da imzalandı;Yükümlülükler; 2 Kuyu ve Sismikler, Sismik program 2006’da yapıldı.

Petrobras:4 yılda400 milyon $

Orta – Doğu Karadeniz Projesi 2007 Faaliyetleri

HR 2D

2D

3D

3922 TPAO-Petrobras Ortak Projesi:2007’de proses ve yorum yapılıp kuyu mühendisliği-kuyu dizaynına başlanacak2007’de 3000 km 2D sismik veri toplama12 Mil karasuları ruhsatları:2007’de 1046 km HR 2D sismik veri toplama, Abana-1 site survey3534 TPAO:2007’de 440 km2 3D sismik veri toplama programıGürcistan offshore: 2007’de Anadarko şirketi Farm out’a çıkıyor. Muhtemel sondaj tarihi 2010

Karadeniz

SINOP

SAMSUNAYANCIK

DÜ

ZCE ER

EĞLİ BA

RTI

N

KA

STA

MO

NU

KIRKLARELİ

ÇARŞAMBA

GİR

ESU

N

OR

DUKOCAELİ

A B

OMVAvusturya

VancoABD

RosneftRusya

AnadarkoABD

Sığ ve Derin Deniz Programları;Sismik veri toplamaDeğerlendirmeSondaj

Stratejik ortaklıklar; Petrobras, BP, Toreador...Sermaye ve Teknoloji transferiRisk paylaşımıBölgesel kalkınma

Karadeniz 2007-2009 Sondaj Stratejisi

SINOP

SAMSUNAYANCIK

DÜ

ZCE

EREĞ

Lİ

BA

RTI

N

KA

STA

MO

NU

KIRKLARELİ

ÇARŞAMBA

GİR

ESU

N

OR

DU

KOCAELİ

A B

4

1

Anadarko/Chevron/TPAO1 Kuyu

Petrobras/TPAO2 Kuyu

TPAO3 Kuyu

TPAO15 Kuyu

TPAO/Toreador15 Kuyu

3 yılda toplam 30 derin, 5 ultra-derin sondaj1.5 – 2 Milyar $ Tahmini Sondaj Maliyeti

Akçakoca Sondajları...

BAYHANLID.AYAZLI

AKKAYAAYAZLI

AKÇAKOCA

ALAPLI

D. AKKAYA

Prometeu

Saturn

Akçakoca

Alaplı

Eregli

Çayagzı

GÜLÜÇ

BatBatıı Karadeniz Karadeniz ÜÜretim retim ÇÇalalışışmalarmalarıı

Agustos 2006

Eylül 2006

•• 20072007’’de 1.5 Milyon mde 1.5 Milyon m33 / g/ güün n •• YYııllllıık 500 Milyon mk 500 Milyon m3 3 ile devreye alile devreye alıınacak nacak •• 300 milyon $ yat300 milyon $ yatıırrıım (2004m (2004--20062006’’ da)da)

GÜLÜÇ ve

2007 B.Karadeniz Projesi Geliştirme Faaliyetleri

D.AKKAYA

ALAPLI

Açılanlar (Gaz)

Açılacak olan (Derin)

Açılacak olan (Sığ)

Açılanlar (Boş) 1. FAZ GELİŞTİRME 2007 BAŞINDA BİTİRİLECEKTİR

2. FAZ GELİŞTİRME TPAO OPERATÖRLÜĞÜNDE 2007’DEN BAŞLAYARAK GERÇEKLEŞTİRİLECEKTİR.

D.AYAZLI-3

BAYHANLI-1

45

2007 Yılı Kuzey Ege’de Planlanan High Resolution Sismik Hatlar Ve 2008- 2009 Muhtemel Kuyu Planlamaları

450 km 2D450 km 2D

Gökçeada-1

İbrice-1

Akdeniz’de 2007 Yılı Sismik ve Farmout Programı

5711 km 2DSuriye Offshore

2007 Başvurusu +1300 km 2DToplam:7000 km 2D

Antalya Mersinİskenderun

Farm-out Blokları

Suriye Sınırı Arama Alanları

B.KozlucaÇamurlu

G.Dinçer

Suriye

Türkiye

CİZRE

NUSAYBİN

İkiztepe

Ülke sınırı

2006 yeni kuyular

2006 yeni kuyular

2006 y2006 yııllıında kaznda kazıılan 12 kuyudan 11lan 12 kuyudan 11’’i petrolli petrollüüddüürr

Suriye Sınır Bölgesi ....

SURİYE

TÜRKİYE

100 M

MAYIN TARLASI

DEVRİYE YOLU100 M İZ TARLASI

200-500 M

SURİYE

TURKİYE

SURİYE

TURKİYE

Silivri Yeraltı Doğal Gaz Depolama

DEĞİRMENKÖY

Karadeniz

BOTAŞ Boru Hattı

Bulgaria

Greece

Aege

an

Sea

YÜZEY TESİS ALANI

Silivri

İstanbulKUZEY MARMARA

M A R M A R A D E N İ Z İ

KUZEY MARMARA LOKASYONU 21

3

•• 130 milyon $ yat130 milyon $ yatıırrıımm•• 1,6 milyar m1,6 milyar m33 kapasitekapasite•• 2007 1Q i2007 1Q işşletmede letmede

YurtdYurtdışıışı Mevcut Mevcut ProjelerProjelerimizimizKAZAKİSTAN

AZERBAYCAN

LİBYA

GÜRCİSTAN

MEVCUT PROJELERMEVCUT PROJELER MEVCUT PROJELER + MEVCUT PROJELER + YEYENNİİ GGİİRRİŞİİŞİMLERMLER

TTPAO AzerbaycanPAO Azerbaycan’’da da 5 Dev 5 Dev ProjeninProjenin OrtaOrtağığı

ACGTPAO %6.75

SHAH DENIZTPAO %9

BAKU

ALOVTPAO %10

1994 (30 y1994 (30 yııl)l)Rezerv : 5.4 milyar varilYatırım : 26 milyar $

TPAOTPAO%6.75%6.75

ACGACG

BP

STATOIL

CHEVRON

INPEX

EXXON

1997 (35 yıl)–ARAMAYatırım: 9milyar $Rezerv: 5milyar v petrol385 milyar m3 gaz

TPAOTPAO%10%10

ALOVALOV

BP

STATOIL

ENCANA

EXXON

1996 (35 yıl)625 milyar m3 gaz

700 milyon varil kond.Yatırım : 8.2 milyar $

TPAOTPAO%9%9

BP

SHAH SHAH DENDENİİZZSTATOIL

TOTAL

LUKOIL

Azerbaycan ... Azerbaycan ... AcgAcg Projesi Projesi 20062006 vve 2007e 2007

ACG REZERV : 5.4 milyar varilACG YATIRIM : 25.9 milyar $ (mod)TPAO REZERV : 166 milyon varil (mv)TPAO YATIRIM : 2.5 milyar $

PDQ

İlk petrol 07 Kasım 1997

120 m

940mv

SangaçalTerminali

PDQ

PDQ

120 m 150 m

1640mv

Ocak 06

Ekim 06

DUQ

PCWU

175 m

1250mv

1Ç 08190 km

CWP

130 m1540mv

Şubat 05

PDQ

ÜÜretimde : 33 retimde : 33 kuyukuyu

4 kuyu 4 kuyu5 kuyu3 kuyu

6 kuyu20072007 :: +22+22 kuyukuyu

ACG 200740,500 40,500 vgvg (14.8 mvy)

ACG TOPLAM GELACG TOPLAM GELİİR : R : 1.8 + 5 m1.8 + 5 miilyarlyar $ (1997$ (1997--2024)2024)

E3

E2

SDX-04

1

2

3

4

E3

E2

SDX-04

1

2

3

4

AŞAMA-1

AŞAMA-2

AŞAMA – 1 : 12 KUYU• 4HAZIR + 4TPG + 4SSAŞAMA – 1 : 24 KUYU

1000 bcm

625 bcm

750 mv

YERINDE GAZÜRETİLEBİLİR

ÜRETİLEBİLİRKONDENSAT

0

400

800

1200

mily

arm

3

0

200

400

600

800

mily

onva

ril

REZERV

(3.7 milyar v)

Azerbaycan ... Azerbaycan ... ŞŞah Deniz Projesi ah Deniz Projesi 20062006 vve 2007e 2007

2007 ÜRETİMi

TOPLAM : 3.9bcm (5.7 bcm Kontrat) – 2.8bcm(?)

TPAO PAYI (~300 mm3 G, ~560 bin v K)

TPAO (PE) : 7800 vg (300g) - 6500vg (365g)

SD MEVCUT DURUM

İLK ÜRETİM 15 ARALIK 06

SDA-01 TEKRAR ÜRETIM (?) : 14 OCAK 07

ALMATYAKTAU

AKTOBEURALSK

ATIRAVKAZAKİSTANKAZAKİSTAN

ASTANA

AKTOBE

RUSYA

ARAL

HAZARDENİZİ

AKTAU

ATIRAV

ORAL ORSK

ASTRAKHAN

Ural

Volga

LAKTYBAYFIELD

S.KARATOBEFIELD

YELEMEZFIELD

SAZTOBEFIELD

IIA

IV

2006

KTM Üretimi : 2,4 mv

TPAO Payı: 1,31 mv

TPAO Geliri: 43,2 m$

Kazaktürkmunay Ltd.% 51 KazMunayGaz% 49 TPAO

3 ruhsatta değerlendirme5 sahada ticari üretim2 sahada test üretimi

KazakistanKazakistan

BTC Ham Petrol ve SCP Doğal Gaz Boru Hattı Projeleri

BTC Projesi BTC Projesi KAPASKAPASİİTE: TE: 50 50 milyonmilyon ton/ton/yyııll,,

Nisan 07Nisan 07’’dede 11 mvmv/g/gTATAŞŞINANINAN/KAPAS/KAPASİİTETE : 430 bin: 430 bin//550550 binbin v/v/ggToplam Maliyet : 3,4 Milyar $Toplam Maliyet : 3,4 Milyar $CeyhanCeyhan’’dan ilk tanker ydan ilk tanker yüüklemesi 04.06.2006klemesi 04.06.200680 TANKER 80 TANKER –– 57 57 mvmv İİHRAHRAÇÇ OLDU (2006 sonu)OLDU (2006 sonu)

SCP ProjesiSCP Projesi22 milyar m22 milyar m33/y/yııl l maxmax. kapasite . kapasite (Mevcut kapasite 8,5 milyar m(Mevcut kapasite 8,5 milyar m33/y)/y)Toplam Maliyet : 1,4 milyar $Toplam Maliyet : 1,4 milyar $İİnnşşaat bitimi : 4Q 2005aat bitimi : 4Q 2005İİlk gaz sevki : 2007lk gaz sevki : 2007

TPAO YURT İÇİ VE DIŞI ÜRETİMİ 2000-2020

0

5

10

15

20

25

30

35

40

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020

MİL

YON

V/Y

IL

0

14

27

41

55

69

82

96

BİN

V/G

ÜN

Yurt İçi Petrol Üretimi Yurt İçi Gaz Üretimi BOEYurt İçi Akcakoca BOE Yurt İçi Yeni Kuyular Petrol Üretimi TahminYurt İçi Yeni Kuyular Gaz Üretimi Tahmin BOE YD-KAZAK-KTM YD-AZER- ACG YD-AZER- ŞD-1 BOEYD AZER SD-2 Tahmin BOE

51 050 V/G

96 400 V/G

101 000 V/G

Yurtiçi Petrol.

A C G

S.Deniz Faz1

S.Deniz Faz2

Y.İçi Gaz P Eşd.K T M 1

2

2

1

TPAO 2007 Hidrokarbon Üretim Hedefi

0,000

20,000

40,000

60,000

80,000

100,000

120,000

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

VARİL

/ G

ÜN

1 Batman 2 Trakya 3 Adıyaman 4 Y.İ Gaz

5 K. Marmara 6 Akcakoca 7 Y. İ Yeni Glşt&Tsp Ptr. Kuyuları 8 Y. İ Yeni Glşt&Tsp Gaz Kuyuları

9 YD KTM 10 YD ŞD-F1 BOE 11 YD ACG

12

34

56

7 8 910

11

BATMAN

ADIYAMANTRAKYA BOE

K.MARMARA

KTMSHAHDENİZ BOE

A C G

AKÇAKOCA BOE

ÜRETİM D. + BATMAN B. MD. ÜRETİM D. + TRAKYA B.MD. ÜRETİM D. + ADYMN B.MD.

ÜRETİM D. + TRKYA B.MD. ÜRETİM D. + TRKYA B.MD.

ÜRTM D. + TRKYA

ARAMA D.

ARAMA D.YURTDIŞI P. D. YURTDIŞI P. D. YURTDIŞI P. D.

ÜRETİM >> 100.000 VARİL / GÜN

ACG Üretim Platformu Bakım Dönemi