TRUY CẬP MỞ VÀ TẠP CHÍ KHOA HỌC VIỆT NAM TRỰC TUYẾN (VJOL)

CAO MINH KIỂMPhó Cục trưởng Cục Thông tin KH&CN Quốc gia

Phú Quốc, ngày 26/10/2012

Nội dung

Truy cập mở là gìVài trò của truy cập mởHiện trạng truy cập mởTạp chí KH Việt Nam trực tuyến

Mô hình xuất bản tạp chí khoa học truyền thống

Mô hình nhà xuất bản thanh toán:◦Các nhà nghiên cứu/tác giả nộp bài cho

NXB => chuyển giao quyền xuất bản (bản quyền) cho nhà XB

◦Nhà xuất bản bỏ kinh phí duyệt bài, biên tập, xuất bản và phát hành

◦Thu hồi chi phí thông qua bán quyền truy cập đến nội dung (bán tạp chí trên giấy hoặc tạp chí điện tử)

◦Bù đắp một phần chi phí bằng thu phí từ tác giả

Vấn đề với xuất bản truyền thốngVấn đề ngân sách bổ sung của thư

viện:◦Giá cả tạp chí tăng liên tục => khó khăn

TA = Toll Access (NXB giữ bản quyền dẫn đến hạn chế quyền truy cập)◦Truy cập phải trả tiền:

Thuê bao (subsciption) Thanh toán theo lượt xem (Pay-per-view)

Nhà NC phải thanh toán một phần chi phí xuất bản

Truy cập mở là gì

Tài liệu truy cập mở (Open access literature) là những tài liệu số, trực tuyến, không có những hạn chế về bản quyền và cấp phép

Truy cập mở loại bỏ những trở ngại về giá cả (như đặt mua, phí lixăng, phí xem tài liệu,…) và trở ngại về cấp phép (bản quyền và hạn chế về li xăng.

Định nghĩa của Thư viện Công cộng về khoa học ( PLoS – Public Library of Science): ◦ Có được một cách miễn phí và sử dụng không

hạn chế

Sáng kiến Budapest về OA

“Truy cập mở đến các tạp chí được bình duyệt là mục đích. Truy cập mở đến các tạp chí được bình duyệt là mục đích. Tự lưu trữ (1) và một thế hệ mới những tạp chí truy cập mở (2) là những con đường để đạt được mục đích này”

“Open Access to peer-reviewed journal literature is the goal. Open Access to peer-reviewed journal literature is the goal. Self-archiving (I.) and a new generation of open-access journals (II.) are the ways to attain this goal (Budapest Open Access Initiative 2002).”

Tài liệu truy cập mở

Tài liệu truy cập mở là tương đương với tài liệu học thuật xuất bản thông thường về khía cạnh bản quyền, bình duyệt, in ấn, chất lượng, uy tín, sự thăng tiến nghề nghiệp, định chỉ số,…

Sự khác biệt lớn nhất là Chi phí để có được không phải do người đọc thanh toán/gánh chịu vì thế không có rào cản về truy cập

Vấn đề pháp lý

Cơ sở pháp lý chủ yếu là sự nhận thức của người giữ bản quyền hoặc sự hết hạn bản quyền

Người giữ bản quyền cho phép sử dụng Giấy phép Cộng đồng sáng tạo (Creative Common Licence)◦Tác giả giữ bản quyền đối với tác phẩm◦Nhà xuất bản tài trợ không độc quyền để xuất

bản◦Cho phép phân phối lại, tại sử dụng, tạo ra sản

phẩm phái sinh (đưa vào bài giảng, CSDL,…)

Hai con đường của truy cập mởNgười phân biệt 2 cách thức truy cập mở:“Đường vàng” (golden road): Tạp chí cho

phép truy cập miễn phí đến nội dung của tạp chí◦BioMed Central; ◦PloS (Public Library of Sciences)

”Đường xanh” (green road): Tự lưu trữ (OA self-archiving)◦Tác giả cung cấp truy cập miễn phí đến bài

báo của mình qua các bản điện tử

Truy cập mở không có nghĩa là không có chi phí xuất bản Tạp chí truy cập mở có đóng phí (Fee-based open-

access journals)◦ Tác giả thanh toán◦ Thanh toán có thể:

theo bài (TD: BMC journals or PLoS ONE) Theo bản thảo (TD: Atmospheric Chemistry and Physics) Theo tác giả (Peer).

Tạp chí truy cập mở không phí (No-fee open-access journals)◦ Được tài trợ trực tiếp hoặc gián tiếp bởi viện NC, trường đại

học, phòng thí nghiệm,…S◦ Được bù lỗ bởi thu nhập từ những sản phẩm không truy cập

mở◦ Thu nhập từ quảng cáo, dịch vụ liên quan, phí thành viên,…◦ Tình nguyện

Chất lượng của tài liệu truy cập mởTài liệu truy cập mở không có nghĩa là

chất lượng không được kiểm soátHầu hết tạp chí Truy cập mở có quy

trình bình duyệt (Peer review) như các tạp chí thương mại khác

Hai hình thức truy cập mởTạp chí truy cập mở (OA Journals)

◦Tạp chí sẽ thực hiện việc bình duyệt, biên tập, xuất bản

Bộ sưu tập lưu trữ Truy cập mở của đơn vị (Institutional Repository):◦Do đơn vị tự đảm bảo kinh phí

Lợi ích của truy cập mởTruy cập không hạn chế tới các tài liệu

nghiên cứu quốc tế và trong nướcNâng cao mức độ phổ biến của các công

trình nghiên cứu quốc tế và trong nướcTăng khả năng tìm thấy bài viết trên các công

cụ tìm tin (Google)Khuyến khích chia sẻ kết quả nghiên cứuKhuyến khích sự tham gia của các bên liên

quan: ◦nhà hoạch định chính sách, ◦nhà nghiên cứu, ◦công chúng, ◦v.v.

Phần mềm nguồn mở dùng cho xuất bản OACác phần mềm nguồn mở sử dụng

miễn phí và tùy biến theo nhu cầu người dùng

Tạo lập các bộ sưu tập lưu trữ của tổ chức• DSpace, Eprints, Fedora.

Xuất bản tạp chí OA• Open Journal Systems (OJS) http://pkp.sfu.ca/?q=ojs

• Drupal http://drupal.org/project/ejournal

• HyperJournal http://www.hjournal.org/

• Scholarly Exchange http://www.scholarlyexchange.org/

Hiện trạng truy cập mở

Đến 5/2012:◦ Có 327 tổ chức, đơn vị ở 44 nước/vùng lãnh thổ

quy định bắt buộc đảm bảo OA 148 đơn vị/cơ quan (institutional mandates) 52 nhà tài trợ (funder mandates)

◦ 2.915 sưu tập lưu trữ cơ quan ở 98 nước/vùng lãnh thổ

◦ 7.785 Tạp chí truy cập mở ở 118 nước/vùng lãnh thổ 866 là TC được ISI xử lý không phải tất cả TC truy cập mở có cơ chế bình duyệt

◦ 806.032 bài báo truy cập mở(Nguồn: Leo Cheung. Springer SEA Roadshow 2012, Hanoi, June 21, 2012)

BioMed Central - thí dụ về Nhà xuất bản tạp chí truy cập mở

BioMed Central:◦ Nhà xuất bản lớn nhất tạp chí truy cập mở có bình

duyệt◦ Năm 2000 công bố tạp chí truy cập mở đầu tiên◦ Năm 2006 công bố Chemistry Central◦ Năm 2008 trởi thành một phần của Springer◦ Hiện xuất bản >230 đầu tên TC truy cập mở, trong

đó có 125 đầu tên được Thomson Reuters (ISI) chọn xử lý

◦ 101 đầu tên được gán chỉ số tác động (IF)◦ Xuất bản trên 125 nghìn bài báo có bình duyệt (bao

gồm cả Chemistry Central và SpringerOpen)

(Nguồn: Leo Cheung. Springer SEA Roadshow 2012, Hanoi, June 21, 2012)

Thí dụ về số tạp chí của BioMed Central được ISI cấp IF

(Nguồn: Leo Cheung. Springer SEA Roadshow 2012, Hanoi, June 21, 2012)

Số bài báo truy cập mở giai đoạn 2000-2010

(Nguồn: Leo Cheung. Springer SEA Roadshow 2012, Hanoi, June 21, 2012)

Hiệu quả Truy cập mở

Tạp chí KH truy cập mở tại các nước đang phát triển

Dự án JOL (Journals Online) được Chương trình tăng cường nguồn lực thông tin nghiên cứu (PERii)/Mạng Ấn phẩm Thông tin Khoa học Quốc tế (INASP) khởi xướng

Nền tảng phần mềm nguồn mở Open Journal Systems (OJS) / Public Knowledge Project (PKP)

Thúc đẩy phổ biến tri thức khoa học tại các nước phát triển

Tạp chí khoa học trực tuyến (JOLs)

African Journals Online (AJOL)Bangladesh Journals Online (BanglaJOL)Latin America Journals Online (LAMJOL)Mongolia Journals Online (MongliaJOL)Nepal Journals Online (NepJOL)Philippines Journals Online (PhilJOL)Sri Lanka Journals Online (SLJOL)Vietnam Journals Online (VJOL)

AJOLAfrican Journal Online (www.ajol.info)22 nước tham gia433 tạp chí75.153 bài tóm tắt, 67.044 bài toàn vănTrên 2,5 triệu lượt truy cập năm 2011, 6

triệu lượt download.Trên 100 tạp chí Open Access (các tạp

chí thành viên áp dụng hình thức xuất bản trực tuyến: nộp bài, duyệt bài, biên tập, xuất bản)

TẠP CHÍ KHOA HỌC VIỆT NAM TRỰC TUYẾN - VJOL

VJOL = Vietnam Journals OnlineLà một cơ sở dữ liệu về một số tạp chí

khoa học Việt Nam tự nguyện tham gia chia sẻ dữ liệu một cách trực tuyến trên mạng Internet

VJOL được coi là một website tổng hợp một số tạp chí KH&CN

VJOL hiện nay do Cục Thông tin KH&CN Quốc gia – Bộ Khoa học và công nghệ quản trị và duy trì.

Địa chỉ Internet: http://www.vjol.info.vn/

Mục đích của VJOL

Thúc đẩy xuất bản trực tuyến các ấn phẩm khoa học Việt Nam

Tăng cường khả năng truy cập của bạn đọc trong nước và nước ngoài đến các tạp chí khoa học Việt Nam cũng như các công trình nghiên cứu

Quảng bá nền học thuật của Việt Nam cho cộng đồng quốc tế

Quá trình phát triển VJOL Khởi động từ tháng 6/2006 bởi INASP Hai cơ quan chủ trì DA:

◦ Viện KH&CN Việt Nam◦ Viện KHXH Việt Nam

Chính thức khai trương ngày 26/9/2007 tại Thư viện Quốc gia VN

Từ giữa 2008 chủ trì việc duy trì và phát triển VJOL được giao cho NACESTI

cho đến trước tháng 3/2009 Máy chủ VJOL đặt tại Canađa

(http://www.vjol.info) Từ 3/2009: Máy chủ VJOL được chuyển

về cho Việt Nam quản trị và đặt tại Cục Thông tin KH&CN Quốc gia

(http://www.vjol.info.vn/)

Phần mềm của hệ thống VJOL

VJOL sử dụng phần mềm Open Journals System (OJS) do Dự án Tri thức Công cộng (Public Knowledge Project) của Canada xây dựng và phổ biến miễn phí

OJS cho phép thực hiện các công đoạn xuất bản trực tuyến của một tạp chí KH:

trực những nội dung đăng trên VJOL được lập chỉ mục trong các công cụ tìm kiếm theo chuẩn quốc tế về thu thập siêu dữ liệu của các bài viết khoa học, và giúp cho tạp chí được biết đến nhiều hơn trong cộng đồng nghiên cứu khoa học trên toàn thế giới

VJOL

VJOL cung cấp thông tin về từng tạp chí khoa học thành viên, bao gồm cả mục đích và phạm vi, thông tin liên hệ và các thông tin chung khác.

VJOL cung cấp mục lục, tóm tắt và toàn văn (nếu có) của các bài viết trong những tạp chí khoa học đã đăng ký tham gia VJOL.

Tất cả tài liệu trên VJOL được tìm kiếm theo nhiều trường khác nhau (tác giả, từ khóa, tên tài liệu, tên tạp chí, năm xuất bản…) và xem miễn phí.

VJOLvà WorldWideScience

VJOL là một CSDL của WorldWideScience

WorldWideScience.org là một cổng thông tin KH&CN tích hợp nhiều CSDL quốc tế và quốc gia của nhiều nước

WorldWideScience.org thúc đẩy tra cứu thông tin KH&CN

Hiện trạngHiện trạng: có 24 tạp chí khoa học của

Việt Nam tham gia VJOLtrong đó: + 09 tạp chí thuộc Viện Khoa học Xã

hội và Nhân văn; + 05 tạp chí thuộc Viện Khoa học và

Công nghệ Việt Nam; + 10 tạp chí thuộc các bộ, các ngành

khác trong đó có 01 tạp chí ở TP. Hồ Chí Minh, 01 ở Huế

Có thể truy cập thông qua website: www.worldwidescience.org – cổng thông tin khoa học thế giới (Asia JOL)

Tình hình truy cập và khai thác VJOL

Tổng hợp số liệu truy cập từ 16/4 đến 15/7/2012: Số lượng khách truy cập: 29.481 Số lần truy cập: 33.869 Số trang được truy cập: 112.568 Số trang/1 lượt truy cập: 3,32 Thời lượng truy cập trung bình: 00:02:03

Tình hình truy cập và khai thác VJOL

Từ tháng 4/2012 đến tháng 7/2012

Tình hình truy cập và khai thác VJOL: Thống kê truy cập theo nước/lãnh thổ

Tình hình truy cập và khai thác VJOLThống kê truy cập theo tỉnh/thành phố

TÌNH HÌNH TRUY CẬP, KHAI THÁC

* Thống kê một số bài báo được truy cập nhiều nhất: Mối quan hệ giữa lạm phát và thất nghiệp ở

Việt Nam, Phạm Sy An, Tạp chí Quản Lý Kinh tế, S. 23 (2008): 755 lượt truy cập;

Các yếu tố ảnh hưởng đến lòng trung thành của khách hàng đối với thương hiệu điện thoại di động, Nguyễn Công Thành, Phạm Ngọc Thúy, Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ, T. 10, S. 8 (2007): 755 lượt truy cập;

Servqual hay servpere - Một nghiên cứu so sánh trong ngành siêu thị bán lẻ Việt Nam, Nguyễn Huy Phong, Phạm Ngọc Thúy, Tạp chí Phát triển Khoa học và Công nghệ, T. 10, S. 8 (2007): 290 lượt truy cập.

Tham gia cung cấp thông tin lên Website VJOL

1. Tiêu chí đối với các tạp chí tham gia VJOLa) có giấy phép xuất bảnb) Nội dung mang tính khoa học;c) Có quy trình kiểm soát chất lượng thông

qua bình duyệtd) Có bản in trên giấy với tần suất xuất bản ít

nhất 2 số/năm. 2. Đăng ký tham giaa) Việc tham gia là tự nguyện;b) Ký kết thỏa thuận với Tổ chức quản lý và

duy trì Website VJOL;c) Những tạp chí đã tham gia VJOL thông qua

INASP trước năm 2009 được tiếp tục coi là tạp chí thành viên của VJOL nếu không có yêu cầu chấm dứt sự tham gia.

Tham gia cung cấp thông tin lên Website VJOL

1. Tổ chức xuất bản tạp chí tham gia VJOL tổ chức việc đưa thông tin của tạp chí lên Website VJOL trên cơ sở tự nguyên và tự trang trải kinh phí.

2. Quyết định khoảng thời gian trễ (delay time) giữa thông tin của tạp chí được xuất bản trên giấy và thông tin được đưa lên VJOL, nhưng không quá 24 tháng.

3. Trường hợp không có điều kiện tự đưa thông tin lên Website VJOL thì tổ chức quản lý Website VJOL được uỷ quyền thực hiện trên cơ sở đảm bảo về khoảng thời gian trễ tối thiểu là 24 tháng sau khi tạp chí được xuất bản trên giấy.

Quản lý và duy trì VJOLCục Thông tin KH&CN Quốc gia có các quyền và

trách nhiệm sau:Đăng ký và duy trì tên miền quốc gia cho Website

VJOL; Đảm bảo duy trì và vận hành VJOL; Lựa chọn tổ chức xuất bản tạp chí tham gia

Website VJOLTạo lập trang riêng cho Tạp chí tham gia VJOL;

Cấp quyền truy cập cho một số người được uỷ quyền của Tạp chí

Tổ chức tập huấn, hướng dẫnQuản trị toàn bộ nội dung của Website VJOLQuảng bá, giới thiệu rộng rãi VJOLĐảm bảo an ninh mạng, an toàn dữ liệu theo quy

định

Quyền và trách nhiệm của Tạp chí tham gia VJOLĐược cấp tên truy cập và mật khẩu theo mức

độ phân quyền; Quản lý và chịu trách nhiệm đối với tên và mật khẩu truy cập được cấp

Quyết định thời gian trễ giữa thông tin xuất bản trên giấy và thông tin cung cấp trên Website VJOL;

Được đào tạoCử đầu mối làm đại diện để liên lạc với Tổ

chức quản lý và duy trì Website VJOL;;Cung cấp các thông tin về tạp chí tham gia

VJOLChịu trách nhiệm về nội dung của tạp chí do

mình xuất bản; d) Chịu trách nhiệm về quyền tác giả

Kết luận

Truy cập mở là một xu thế đang phát triển

Truy cập mở là một phương thức phổ biến thông tin KH&CN cho cộng đồng người sử dụng

Truy cập mở là một kênh khai thác thông tin có chất lượng chi phí thấp

VJOL đã phát triển và tỏ ra có hiệu quả trong phổ biến thông tin KH&CN Việt Nam

Xin cám ơnLiên hệ:

Cao Minh Kiểm

ĐT: 04-39349491; Mob: 0913091936

Email: kiemcm@vista.gov.vn