TS ISO STANDARTLARININ YANSANAYİ İŞLETMESİNDE UYGULAMA EL KİTABI _(2_)-1

8/2/2019 TS ISO STANDARTLARININ YANSANAY LETMESNDE UYGULAMA EL KTABI _(2_)-1

1/88

TS ISOSTANDARTLARININ

UYGULAMA EL KTABI

BLM II

S.A.AYDIN


2/88

TS ISO STANDARTLARININ UYGULAMA EL KTABI BLM II

Sait Ali AYDIN Sayfa 1

NDEKS

NDEKS 1

RN GEREKLETRME 2YAPILABLRLK SREC 13TASARIM VE GELTRME 16PROJE YNETM 25TASARIM GRDLER 29FmeA 33KALTE PLANI 39PK 43LM SSTEMLER ANALZ 53MHENDSLK ONAYI 70QS 9000 74

PAPP 75APQP SREC 83SATINALMA PROSES 90GRD RN KALTES 105RETM HZMETLERN SALANMASI 113RETM PLANLAMA VE KONTROL 120STOK KONTROLL 126RETM 132RETMN LLMES 141ZLEME VE LM CHAZLARI 145KALBRASYON VE DORULAMA 145


3/88


Sayfa 2 Sait Ali AYDIN

TS EN ISO 9001-2008 KALTE YNETM SSTEMLER - ARTLAR

7 rn gerekletirme

7.1 rn gerekletirmenin plnlanmas

Kurulu, rnn gerekletirilmesi iin gerekli prosesleri plnlamal ve oluturmaldr. rn gerekletirmeplnlamas, kalite ynetim sisteminin dier proseslerinin artlar ile tutarl olmaldr ( bkz. Madde 4.1 ). rngerekletirme plnlamasnda, kurulu uygulanabildii lde aadakileri belirlemelidir:

a) rnle ilgili kalite hedefleri ve rn artlar,

b) Prosesler ve dokmanlarn oluturulmas ve rne zg kaynaklarn salanmas ihtiyac,

c) rne zg olarak gereken dorulama, geerli klma, izleme, lme, muayene ve deney faaliyetleri ile rnnkabul kriterleri,

d) Gerekletirme proseslerinin ve bunlarn sonucunda oluan rnn, artlar karladna dair kantlarsalamak iin gereken kaytlar (bkz. Madde 4.2.4).

Bu plnlamann kts, kuruluun alma metoduna elverili bir formatta olmaldr.

Not 1 - Kalite ynetim sisteminin proseslerini ( rn gerekletirme proseslerini de ieren) ve belirli bir rne,projeye veya szlemeye uygulanacak kaynaklar belirten bir dokman, kalite pln olarak adlandrlabilir.

Not 2 - Kurulu, Madde 7.3 te verilen artlar, rn gerekletirme proseslerinin oluturulmasnda dauygulayabilir.

7.2 Mteri ile ilikili prosesler

7.2.1 rne ilikin artlarn belirlenmesi

Kurulu;

a) Teslim ve teslim sonras faaliyetlere ait artlar dahil mteri tarafndan belirtilmi olan artlar,

b) Mteri tarafndan beyan edilmeyen ancak eer biliniyorsa, belirtilen veya amalanan kullanm iin gerekliolan artlar,

c) rne uygulanabilir birincil ve ikincil mevzuat artlarn,

d) Kendisinin gerekli olduunu ngrd ilave artlar,

belirlemelidir.

Not Teslim sonras faaliyetler rnein; garanti artlar erevesinde sunulan faaliyetleri, bakm hizmeti gibiszleme ykmllklerini ve geri kazanm veya nihai olarak kullanm dna karma gibi destek hizmetleriniierir.

7.2.2 rne ilikin artlarn gzden geirilmesi

Kurulu rne ilikin artlar gzden geirmelidir. Bu gzden geirme kuruluun, mteriye rn salamay

taahht etmesinden nce (rnein; tekliflerin verilmesi, szlemelerin veya siparilerin kabul, szleme veyasiparilerdeki deiikliklerin kabul) yaplmal ve


4/88



a) rn artlarnn tanmlanm olduunu,

b) nceden ifade edilenlerden farkl olan szleme veya sipari artlarnn zme kavuturulduunu,

c) Kuruluun tanmlanm artlar karlama yeterliliine sahip olduunu

Gvence altna almaldr.

Gzden geirmeye ve bu gzden geirmeden kaynaklanan faaliyetlerin sonularna ait kaytlar muhafazaedilmelidir (bkz. Madde 4.2.4). Mteri, artlar dokman halinde beyan etmediinde mteri artlar, kabuldennce kurulu tarafndan teyit edilmelidir. rn artlar deitiinde kurulu, uygun dokmanlarn deitirilmi veilgili personelin deien artlardan haberdar edilmi olmasn salamaldr.

Not - nternet ortamndaki satlar gibi baz durumlarda, her sipari iin resm bir gzden geirme pratik deildir.Gzden geirme bunun yerine, kataloglar veya tantm materyalleri gibi ilgili rn bilgilerini kapsayabilir.

7.2.3 Mteri ile iletiim

Kurulu, mterileri ile aadaki konulardaki iletiim iin, etkin dzenlemeleri belirlemeli ve uygulamaldr:

a) rn bilgisi,

b) Deiiklikler dahil talepler, szlemeler veya sipariin gerekletirilmesi,

c) Mteri ikayetleri dahil mteri geri beslemesi .

TS EN ISO 9004 KALTE YNETM SSTEMLER PERFORMANS YLETRMELER N KLAVUZ

7 - RN GEREKLETRME

7.1 - GENEL KILAVUZ

7.1.1 - GR

st ynetim, kuruluun ilgili taraflarn tatmini yeteneine sahip olmas iin gerekletirme ve destek proseslerininve ilgili proses ann etkin ve verimli almasn salar. Gerekletirme prosesi kurulua katma deer getirenrnlerle sonulanrken, destek prosesleri de kurulu iin gereklidir ve dolayl olarak katma deer salar. Her

proses, ilgili faaliyetlerin bir serisidir veya hem girdisi hem de kts olan bir faaliyettir. Ynetim, gerekli prosesktlarn tarif eder; etkin ve verimli baar iin gerekli girdileri ve faaliyetleri tanmlar. Proseslerin etkileimi,proses alarnda sonuland iin karmak olabilir. Kuruluun etkin ve verimli altrlmasn salamak iin,ynetim, bir prosesin ktsnn bir veya daha fazla baka prosesin girdisi olabileceini dikkate alr.

7.1.2 - DKKATE ALINACAK HUSUSLAR

Prosesin bir faaliyetler serisi olarak temsil edilebileceinin anlalmas, ynetime, proses girdilerinin tarifedilmesinde yardmc olur. Girdiler tarif edildiinde, arzulanan ktlarn elde edilmesi iin proses bakmndangerekli faaliyetler, hareketler ve kaynaklar tayin edilebilir. Proseslerin ve ktlarn dorulanmasndan ve geerliklnmasndan gelen sonular, performansn srekli iyiletirilmesi ve kuruluta mkemmelliin ykseltilmesinibaarmak iin bir prosese girdi olarak ta dikkate alnr. Kuruluun proseslerinin srekli iyiletirilmesi, kaliteynetim sisteminin etkinliini ve verimi ile kuruluun performansn iyiletirir. Ek B proseslerin etkinliinin veverimliliinin tanmlanmasna yardm etmek iin kullanlabilecek olan bir srekli iyiletirme iin proses ini


5/88



aklar. Prosesler, etkin ve verimli iletimi desteklemek amacyla gereken kapsam iin dokmante edilir.

Proseslerle ilgili dokmantasyon aadakileri destekler:

proseslerin belirli zelliklerinin tanmlanmas ve duyurulmas, proseslerin altrlmasnda eitim, takmlar ve alma gruplar iinde bilgi ve deneyimin paylalmas, proseslerin llmesi ve tetkiki, ve proseslerin analizi, gzden geirilmesi ve iyiletirilmesi.

Proseste alanlarn rol aadaki verilen hususlar iin deerlendirilir;

alanlarn salk ve gvenliini salamak, gereken becerilerin var olmasn salamak, proseslerin koordinasyonunu desteklemek, proses analizinde alanlardan girdi salamak ve alanlardan gelen yenilikleri tevik etmek

Kuruluun performansnn srekli iyiletirilmesi iin idaresi, faydal sonularn elde edilmesine ara olarakproseslerin etkinliinin ve verimliliinin iyiletirilmesi zerinde odaklanr. Artrlm faydalar, iyiletirilmi mteritatmini, kaynaklarn iyiletirilmi kullanm, atklarn azaltlmas, proseslerin daha fazla etkinlii ve verimlilii ileelde edilen llebilir sonulara rnektir.

7.1.3 - PROSESLERN YNETM7.1.3.1 GENEL

Ynetim, mterilerin ve dier ilgili taraflarn artlarnn karlanmas ve rnlerin gerekletirilmesindegereken prosesleri tanmlar. rn gerekletirmesini salamak iin, arzulanan ktlar, prosesbasamaklar, aklar, kontrol tedbirleri, eitim ihtiyalar, donanm, metotlar, bilgi, malzemeler ve dierkaynaklar kadar ilgili destek prosesleri de dikkate alnr.

Prosesleri ynetmek iin, bir altrma pln aadakiler dahil olmak zere tarif edilir :

girdi ve kt artlar (mesela, standardlar, artnameler ve kaynaklar) proseslerdeki faaliyetler, proseslerin ve rnlerin dorulanmas ve geerli klnmas, bamllk dahil prosesin analizi, riskin tanmlanmas, deerlendirilmesi ve azaltlmas, dzeltici ve nleyici faaliyetler, proses iyiletirme iin frsatlar ve faaliyetler, ve proseslerde ve rnlerde deiikliklerin kontrol.

Destek proseslerinin rnekleri aadakileri ierir :

bilgi ynetimi, alanlarn eitimi,

parasal faaliyetler, alt yap ve servis bakm,


6/88



endstriyel gvenlik/koruyucu donanm uygulamas ve pazarlama.

7.1.3.2 - PROSES GRDLER, IKTILARI VE YENDEN GZDEN GERME

Proses yaklam, ktlarn dorulanmas ve geerli klnmas iin kullanlacak artlarn formle edilmesine temeloluturmak amacyla, proses girdilerinin tarif edilmesini ve kaydedilmesini salar. Girdiler, kuruluun iinden veyadndan olabilir. Belirsiz veya elien girdi artlarnn zm, etkilenen i ve d taraflar ile istiare yolu ileolabilir. Faaliyetlerden elde edilen ve henz tam olarak deerlendirilmemi olan girdi, ilave gzden geirme,dorulama ve geerli klma srelerinde deerlendirmeye tabi tutulur. Kurulu, proseslerindeki faaliyetlerikontrol etmek ve izlemek amacyla etkin ve verimli bir pln gelitirmek iin rnlerin ve proseslerin anlaml veyakritik zelliklerini tanmlar.

Dikkate alnacak girdi hususlarna rnekler aadakileri ierir:

alanlarn yeterlilii, dokmantasyon, donanm kapasitesi ve izleme, ve salk, gvenlik ve alma ortam.

Kabul kriterleri dahil proses girdi artlarna gre dorulanm olan proses ktlar, mterilerin ve dier ilgilitaraflarn ihtiyalarn ve beklentilerini dikkate alr. Dorulama amalar bakmndan, ktlar, girdi artlar ve kabulkriterlerine gre kayt edilir ve deerlendirilir. Bu deerlendirme, gerekli dzeltici faaliyetleri, nleyici faaliyetleriveya prosesin etkinlii ve verimindeki potansiyel iyiletirmeleri tanmlar. rnn dorulanmas, deikenliitanmlamak iin proses iinde icra yaplabilir. Kuruluun ynetimi, prosesin, altrma pln ile tutarl olmasnsalamak iin, proses performansn periyodik olarak gzden geirir.

Bu gzden geirme iin balklara rnekler aadakileri ierir:

prosesin gvenilirlii ve tekrar edilebilirlii, potansiyel uygunsuzluklarn tanmlanmas ve nlenmesi, tasarmn gelitirme girdilerinin ve ktlarn yeterlilii, girdilerin ve ktlarn plnlanan hedefler ile tutarll, iyiletirmeler iin potansiyel, ve zmlenmemi konular.

Ynetim, rnlerin geerli klnmas ile mterilerin ve dier ilgili taraflarn ihtiyalarnn ve beklentilerininkarlandnn gsterilmesini salar. Geerli klma faaliyetleri, mteriler ve dier ilgili taraflarla ilgili gzdengeirmeler kadar modelleme, simlasyon ve denemeleri de kapsar.

Dikkate alnacak hususlar aadakileri ierir:

kalite politikas ve hedefleri, donanmn kapasitesi veya nitelii, rn iin altrma artlar, rnn kullanm veya uygulamas, rnn mr evrimi, rnn evresel etkisi, ve malzemeler ve enerji dahil doal kaynaklarn kullanmnn etkisi.

Prosesin geerli klnmas, prosesi etkileyen deiikliklere zamannda tepkiyi salamak amacyla uygun aralklarla


7/88



icra edilir. Aadaki durumlarda, proseslerin geerli klnmas iin ayr bir dikkat gsterilir:

yksek deerler ve kritik rnlerin gvenlii iin, rndeki yetersizlik yalnzca kullanmda iken grlecei durumlarda,

tekrar edilmeyen hallerde, ve rnn dorulanmasnn mmkn olmad durumlarda

Kurulu, rn veya proses deiikliklerinin kurulua yarar getirmesini, ilgili taraflarn ihtiyalarn ve beklentilerinikarlamasn salamak amacyla, deiikliklerin etkin ve verimli kontrol iin bir proses uygular. Deiiklikler,dier prosesler ile mterilerin ve dier ilgili taraflarn ihtiyalar ve beklentileri zerindeki etkiyi anlamakamacyla, tanmlanr, kayt edilir, deerlendirilir, gzden geirilir ve kontrol edilir. rn karakteristiklerinietkileyen prosesteki deiiklikler, rnn uygunluunu srdrmek ve dzeltici faaliyet veya kuruluunperformans iyiletirmesi iin bilgi salamak amacyla kaydedilir ve duyurulur. Deiiklii balatan yetkili,kontroln srdrlmesi iin tanmlanmaldr. rn eklindeki ktlar, deiikliin arzulanan etkiye sahip olmasnsalamak amacyla, ilgili her deiiklikten sonra geerli klnr. Simlasyon tekniklerinin kullanm, proseslerdekibaarszlklar veya hatalar nlemek iin plnlama amacyla da dikkate alnabilir. Risk deerlendirmesi,proseslerdeki olas baarszlklarn veya hatalarn etkisini ve olasln deerlendirmek amacyla yaplr. Sonular,tanmlanm risklerin azaltlmas iin nleyici faaliyetleri tarif etmek ve uygulamak amacyla kullanlr. Riskdeerlendirmesi iin aralara rnekler aadakileri ierir:

hata modlar ve etki analizleri (FMEA), hata aac analizleri, iliki diyagramlar, simlasyon teknikleri, ve gvenilirlik tahmini.

7.2 - LGL TARAFLAR LE LGL PROSESLER

Ynetim, kuruluun mterileri ve dier ilgili taraflar ile etkin ve verimli bir ekilde iletiim iin karlkl kabuledilebilir proseslerin, tarif edilmi olmasn salar. Kurulu, ilgili taraflarn ihtiyalarnn ve beklentilerinin yeterikadar anlalmasn salamak ve kurulu iin artlarn anlalmas iin prosesler uygular ve srdrr. Bu prosesler,ilgili bilgilerin tanmlanmasn ve gzden geirilmesini kapsar ve aktif olarak mteriler ve dier ilgili taraflar ileilgilenir. lgili proses bilgisine rnekler aadakileri kapsar :

mterinin ve dier ilgili taraflarn artlar, sektr ve nihai - kullanc verileri dahil pazar aratrmas, szleme artlar, rakip analizleri, kyaslama ve yasa veya mevzuat ile ilgili artlar sebebiyle prosesler.

Kurulu uyum iin kendi faaliyetini balatmadan nce, mterinin veya dier ilgili tarafn proses artlarn tamolarak anlam olmaldr. Bu anlama ve etkisi, katlanlar iin karlkl olarak kabul edilebilir olur.

TS ISO/TS 16949 KALTE YNETM SSTEMLER - OTOMOTV RETM VE LGL YEDEK PARA RETCSKURULULAR N

rn gerekletirme

7.1 rn gerekletirmenin plnlanmas


8/88



Not - Baz mteriler rn gerekletirmeye ulamak iin proje ynetimine veya ileri rn kalite plnlamasrecine bavururlar. leri rn kalite plnlamas, hata tespiti ile karlatrldnda hata nleme ve srekliiyiletirme kavramlarn bir araya toplamakta ve disiplinler aras bir yaklam temeline dayanmaktadr.

7.1.1 rn gerekletirme plnlamas ek

Mteri artlar ve bunlarn teknik artlaryla ilgili atflar, kalite plnnn bir bileeni olarak rn gerekletirmeplnlamasnn iine alnmaldr.

7.1.2 Kabul kriteri

Kabul kriteri kurulu tarafndan tanmlanmal ve istendiinde mteri tarafndan onaylanmaldr. Nitel zellikleregre numune alma yoluyla muayene yapldnda kabul seviyesi sfr kusur olmaldr.

7.1.3 Gizlilik

Kurulu, mteri szlemeli rnlerin, gelitirme aamasndaki projelerin ve ilgili rn bilgilerinin gizliliinisalamaldr.

7.1.4 Deiiklik kontrol

Kurulu, rn gerekletirmeyi etkileyen deiiklikleri kontrol edecek ve tepki verecek bir prosese sahip olmaldr.Mteri artlarna uyulmasn temin etmek iin herhangi bir tedarikinin neden olduu deiiklikler dahil olmakzere her trl deiikliin etkileri deerlendirilmeli, dorulama ve geerli klma faaliyetleri tanmlanmaldr.Uygulamadan nce deiikliklerin geerlilii salanmaldr. zgn tasarmlarda, (performans ve/veya dayankllkda dahil olmak zere ) deiikliklerin ekil, uyma ve ilev zerindeki etkisi mteriyle birlikte gzden geirilmeli vebylelikle btn etkiler uygun bir ekilde deerlendirilebilmelidir.

Mteri tarafndan istendiinde, ilave dorulama/tantm artlar, yeni rn tantmnda istenilenlerde olduu gibikarlanmaldr.

Not 1 - Mteri artlarna etki eden her trl rn gerekletirme deiiklii, mterinin bilgilendirilmesini vemutabakat salanmasn gerektirir.

Not 2 - Yukardaki art rn ve retim proses deiikliklerine uygulanr.

7.2 Mteri ile ilikili prosesler

7.2.1 rne bal artlarn belirlenmesi

Not 1 - Teslimat sonras faaliyet, mteri szlemesi veya satn alma talebinin bir paras olarak salanan hertrl sat sonras rn servisini ierir.

Not 2 - Bu art kuruluun rn ve retim prosesleri hakkndaki bilgilerinin sonucu olarak tanmlanan geridnm, evre etkisi ve karakteristikleri kapsar. (Madde 7.3.2.3)

Not 3 - Madde c)ye uyulmas, malzemelerin temin edilmesi, depolanmas, tanmas, geri dnm, eldenkarlmas veya imha edilmesi ile ilgili olarak uygulanan tm uygulanabilir yasal, gvenlik ve evredzenlemelerini kapsar.

7.2.1.1 Mterinin belirttii zel karakteristikler


9/88



Kurulu, zel karakteristiklerin belirtilmesi, dokmantasyonu ve kontrol iin mteri artlarna uygunluukantlamaldr.

7.2.2 rne bal artlarn gzden geirilmesi

7.2.2.1 rne bal artlarn gzden geirilmesi ek

Resmi bir gzden geirmede, Madde 7.2.2de belirtilen artn kaldrlmas mteri onayn gerektirir (ISO9001:2000 Madde 7.2.2deki Not ile birlikte deerlendirilmeli).

7.2.2.2 Kuruluun imalt yapabilirlii

Kurulu, szlemenin gzden geirme prosesinde nerilen rnlerin risk analizlerini de ierecek ekilde retimyaplabilirliini aratrmal, onaylamal ve dokmante etmelidir.

7.2.3 Mteri ile iletiim

7.2.3.1 Mteri ile iletiim ek

Kurulu, verileri de ieren gerekli bilgileri mteri tarafndan belirtilen dil ve formatta (rnek bilgisayar desteklitasarm verileri, elektronik veri alverii) iletiim kurma yeteneine sahip olmaldr.


10/88



RN GEREKLETRME

rn gerekletirme srecini sadece madde madde ele almak yanl olacaktr. Birbirine bal olan sreleri ierdii

iin maddeler arasnda balar olumaktadr. Normalde

iletmelerde bu maddeyi kapsayan konulara yaplabilirlik ad

verilmitir. rnn gerekletirilmesi iin gerekli olan srecin

fizibilite analizini kapsar. rn gerekletirme sreci iki ekilde

oluabilir.

1.sre:

novasyon almas neticesinde tasarlanan yeni bir rn veya

uygulama

(Bu uygulama srecinde tm artlar tasarm aamasnda

belirlenir ve oluur. Srecin tamam deneme yanlama ve test

aamalarndan gemektedir. Yasal mevzuata uyumluluu kontrol edilmeli ve tanmlanmaldr. Kalite el kitab

hazrlanrken bu durum 7.3. maddesine atf yaplmaldr)

Bu sre maddenin Not 2 blmnde tanmlanmtr.

2.sre:

Mterinin temel isteklerine dayanana rn veya uygulama

Uygulama sreci:

Mteri herhangi bir rn veya hizmeti talep eder ve bu talep dorultusunda isteklerde bulunur. Bunlar iyi

tanmlanmaldr ve detaylanmaldr. Mteri tarafndan rn veya hizmet istei incelenerek yaplabilirliine karar

verilmelidir. letme bu deerlendirmeleri yaparken risk analizi yapmak zorundadr. Bu risk deerlendirmenin

amac iletmenin olas durumlar nceden nlemektir.

rnek bir Risk deerlendirme almas:

Bu yaklamda retim yapan kurulularn ne kadar deer yaratacaklarn etkileyen

balca sreler belirlenmi, her bir kategorinin altnda performans sonularn

olumlu veya olumsuz etkileyecek riskler tanmlanmtr. Daha sonra her bir risk

eitli gerekleme skl ve etki dzeyinde deerlendirmeye tabi tutulmutur.

Deerlendirmeler yksek, orta, dk veya ilgili deil seeneklerinden birisi

seilmek suretiyle yaplmaktadr. Analiz sonunda her bir risk eitli iin yaplan

deerlendirmeler detay excel tablosunda olan saysal bir hesaplamaya tabi

tutulmu ve rmcek a grafiiyle kurulu iinde gelitirilmesi durumunda en fazla deer yaratacak sreler

ortaya karlmtr.


11/88



eklist


12/88



Deerlendirme

Karar Tablosu


13/88



Risk analizinin deerlendirmelerinden sonra eer iletme karlarna uygun der ise yaplabilirlik analizine

balanr.

Yaplabilirlikte deerlendirme yle sralanabilir:

irketin deerlerine ve Politikasna uygun mu?

Personel yeterlimi?

Personel eitimleri yeterlimi?

Makineler uygun mu?

Bo makine kapasiteleri var m?

Acil eylem planlar uygun mu?

Standartlar karlanabiliyor mu?

Uygun test veya kontrol ekipmanlar var m?

Yeni Test veya kontrol ekipmanlar gerekiyor mu?

D hizmet gereklimi?

Ek artlar gereklimi?

V.s.

Yaplabilirlik ad altnda planlama yaplr ve takip formuna ilenir.


14/88



YAPILABLRLK SREC


15/88



Yaplabilirlik almasnn balamas iin

birimlere ilgili formlar iletilir. Bu Toplant

yoluyla, elden verme veya bilgisayar ortamnda

gerekleebilir. Alan yaplabilirlik almasn

Yaplabilirlik Takip Formuna ilenir. Birimleralan Terminlere uymakla ykmldr. Karar

tm birimler kendisine den ksmlar ile ilgili

verir. Eksik olan artlar veya rn Spektleri

mteriden talep edilerek tamamlanr. rn

veya hizmetle ilgili tm zellikler ( rnein:

Standartlar, rn Spektleri, retilen bir rnn

sipari balangcndan teslimatta kadar

sreteki durumlar; rn cleri, paketleme

artlar, paketleme adetleri.) iermelidir.

rnn geerli klma artlar, izleme, muayene

ve deney faaliyetlerinin kriterleri kararlatrlr.

Talepler iletmenin kaynaklar ile

karlatrlarak karar verilir. Bu kaynaklar mevcut personel, ve Makine parkurunu kapsar. Ayrca, eer ayn rn

gurubundan mevcut rn var ise, yoksa benzer rnlerde oluan hatalar ve bunlara kar alnan tedbirler ve

rnler zerine yaplan iyiletirmeler ek

edilerek deerlendirilir. Mteri istedii kalite

hedeflerini ve rn iin artlar bildirmelidir.

Eer bildirmedii takdirde talep edilir, eer

zel istekleri yok ise mteriye iletme

tarafndan salanan hizmetlerin bilgisi

verilmelidir. Derlenen dosyalar iin ilgili

birimleri toplantya ararak Gzden geirme

toplants alr ve toplu olarak birimlerin son

kez grlerini talep eder ve son deiiklileri

gerekletirir. Eer yaplabilirlii uygun

bulunmaz ise bu mteriye yazl olarak

nedenleri ile birlikte bildirilir.

Yaplabileceine karar verildikten sonra durum

mteriye iletilerek mterinin onayna sunulur. Onayla birlikte rnn veya hizmetin kabul kriterleri olumu

olur. Bu kriterlerin dna kalan tm rnler veya hizmetler kalite anlay ile uygun olmayan rn olarak

tanmlanr. Eer mteri talep ederse veya iletmenin irket sr var ise mutabk kalnarak gizlilik szlemesi

imzalanr. ki tarafndan oluan deiiklerden birbirlerini bilgilendirerek bilgi ak salanr.


16/88



Mteri ile belirlenmesi gereken maddeler:

Teslim ve teslim sonras faaliyetler

Varsa Teknik resimler, ve artnameler

Mteri tarafndan beyan edilmeyen, ancak biliniyorsa gerekli olan artlar Mterinin zel artlar Sat veya hizmet sonras servis destei Geri dnm ve evre etkisi Gizlilik artlar

Tm mteri ile mutabk kalnan konular ile ilgili rn szlemesi yaplr. Bu szleme ayn zamanda Teslimat

sonras veya hizmet sonras her trl servis ve aksiyonlar iermelidir. rn balayan artlar bir liste halinde

sralanr ve belgelenip Mteri tarafna onaylatlr:


17/88



TS EN ISO 9001-2008 KALTE YNETM SSTEMLER - ARTLAR

7.3 Tasarm ve gelitirme

7.3.1 Tasarm ve gelitirmenin plnlanmas

Kurulu, rnn tasarmn ve gelitirilmesini plnlamal ve kontrol altnda bulundurmaldr. Tasarm vegelitirmenin plnlanmas srasnda kurulu, aadakileri belirlemelidir:

a) Tasarm ve gelitirme aamalar,

b) Her bir tasarm ve gelitirme aamasna uygun; gzden geirme, dorulama ve geerli klma faaliyetleri,

c) Tasarm ve gelitirme iin sorumluluklar ve yetkiler.

Kurulu etkin iletiimi ve sorumluluklarn ak olarak tahsisini gvence altna almak iin, tasarm ve gelitirmenin

iinde yer alan farkl gruplar arasndaki ara yzleri ynetmelidir. Plnlama kts, tasarm ve gelitirme ilerledike,uygulanabildii lde gncelletirilmelidir.

Not Tasarm ve gelitirmenin gzden geirilmesi, dorulanmas ve geerli klnmas faaliyetlerinin her birininfarkl amalar vardr. Bu faaliyetler, rn ve kurulu iin hangisi elverili ise, tek balarna veya berabercegerekletirilebilir ve kaydedilebilir.

7.3.2 Tasarm ve gelitirme girdileri

rn artlarna ilikin girdiler belirlenmeli ve kaytlar muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4). Bu girdileraadakileri iermelidir:

a) Fonksiyonel artlar ve performans artlar,

b) Uygulanabilir birincil ve ikincil mevzuat artlar,

c) Uygulanabilir olduunda nceki benzer tasarmlardan elde edilen bilgi,

d) Tasarm ve gelitirme iin zorunlu olan dier artlar.

Girdiler, yeterli olmalar asndan gzden geirilmelidir. artlar eksiksiz, baka bir ekilde anlalmayacak tarzdaolmal ve birbiri ile elikili olmamaldr.

7.3.3 Tasarm ve gelitirme ktlar

Tasarm ve gelitirme ktlar, tasarm ve gelitirme girdilerine gre dorulamaya elverili bir formatta olmal veserbest braklmadan nce onaylanmaldr. Tasarm ve gelitirme ktlar;

a) Tasarm ve gelitirme girdilerinin artlarn karlamal,

b) Satn alma, retim ve hizmetin sunumu ile ilgili uygun bilgiyi salamal,

c) rn kabul kriterlerini iermeli veya atf yapmal,

d) Bir rnn gvenli ve uygun kullanm iin zorunlu olan rn zelliklerini belirtmelidir.

Not retim ve hizmetin sunumu ile ilgili bilgi, rnn korunmas ile ilgili detaylar ierebilir.


18/88



7.3.4 Tasarm ve gelitirmenin gzden geirilmesi

Elverili aamalarda, plnlanm dzenlemelere uygun olarak (bkz. Madde 7.3.1), aada verilen amalar iintasarm ve gelitirme sistemli olarak gzden geirilmelidir:

a) Tasarm ve gelitirme sonularnn, artlarn karlanmas asndan yeterliliinin deerlendirilmesi iin,

b) Herhangi bir problemin belirlenmesi ve gerekli dzeltici faaliyetlerin nerilmesi iin.

Bu gibi gzden geirme faaliyetine katlanlar, gzden geirilmekte olan tasarm ve gelitirme aamas/aamalarile ilgili fonksiyonlarn temsilcilerini de iermelidir. Gzden geirmenin ve varsa gerekli faaliyetlerin sonularnn

kaytlar muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4).

7.3.5 Tasarm ve gelitirmenin dorulanmas

Plnlanm dzenlemelere uygun olarak (bkz. Madde 7.3.1); tasarm ve gelitirme ktlarnn, tasarm vegelitirme girdi artlarn karladn gvence altna almak amac ile dorulama yaplmaldr. Dorulamann vevarsa gerekli faaliyetlerin sonularnn kaytlar muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4).

7.3.6 Tasarm ve gelitirmenin geerli klnmas

Tasarm ve gelitirmenin geerli klnmas, niha rnn, eer biliniyorsa, belirtilen uygulama veya amalanan

kullanm iin gerekli olan artlar karlayacak yeterlilikte olduunu gvence altna almak iin plnlanmdzenlemelere uygun olarak (bkz. Madde 7.3.1) yaplmaldr. Uygulanabildii yerlerde geerli klma, rnntesliminden veya uygulanmasndan nce tamamlanm olmaldr. Geerli klmann ve varsa gerekli faaliyetlerinsonularnn kaytlar muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4).

7.3.7 Tasarm ve gelitirme deiikliklerinin kontrol

Tasarm ve gelitirme deiiklikleri tanmlanmal ve kaytlar muhafaza edilmelidir. Bu deiiklikler uygulanabildiilde gzden geirilmeli, dorulanmal ve geerli klnmal; ve uygulanmadan nce onaylanmaldr. Tasarm vegelitirme deiikliklerinin gzden geirilmesi deiikliklerin, rn oluturan dier paralar ile teslim edilmi olanrnler zerindeki etkisinin deerlendirilmesini de iermelidir. Deiikliklerin gzden geirilmesinin ve varsa

gerekli faaliyetlerin sonularnn kaytlar muhafaza edilmelidir (bkz. Madde 4.2.4).

TS EN ISO 9004 KALTE YNETM SSTEMLER PERFORMANS YLETRMELER N KLAVUZ

7.3 - TASARIM VE GELTRME

7.3.1 - GENEL KILAVUZ

st ynetim, kuruluun, mterilerinin ve dier ilgili taraflarn ihtiyalarna ve beklentilerine etkin ve verimliolarak cevap vermesi iin gerekli tasarm ve gelitirme proseslerinin uygulanmasn ve srdrlmesini salar.rnler veya prosesler tasarmlanr ve gelitirilirken, ynetim, sadece temel performans ve fonksiyonu zerindedeil mteriler ve dier ilgili taraflarca beklenen rn ve proses performansn karlamak iin katkda bulunan


19/88



btn faktrler zerinde de yeterli olunmasn salar. Mesela, kurulu mr evrimi, gvenlik ve salk, testedilebilirlik, kullanlabilirlik, kullanc dostluu, bamllk, sreklilik, ergonomi, evre, rnn atlmas vetanmlanm riskleri dikkate alr. Ynetim, ayrca rnlerin kullanclar ve kuruluun prosesleri iin potansiyel riskitanmlamak ve azaltmak amacyla tedbirlerin alnmasn salamakta sorumluluk sahibidir. Risk deerlendirmesi,

rnlerde veya proseslerde muhtemel baarszlk veya hatalarn grlme olasl ve bunlarn etkisinideerlendirmek amacyla yaplr. Deerlendirmenin sonular, tanmlanm riskleri azaltmak amacyla nleyicifaaliyetleri tarif etmek ve gelitirmek iin kullanlr. Tasarm ve gelitirmenin risk

deerlendirmesi iin aralara rnekler aadakileri ierir:

tasarm hata modlar ve etki analizleri, hata aac analizi, gvenilirlik tahmini, iliki diyagramlar, sralama teknikleri, ve simlasyon teknikleri.

7.3.2 - TASARIM VE GELTRME GRDS VE IKTISI

Ynetim, mterilerin ve dier ilgili taraflarn ihtiyalarn ve beklentilerini tatmin etmek amacyla rnlerintasarmn ve gelitirmesini etkileyen, etkin ve verimli proses performansna imkan veren proses girdilerinitanmlar. Kuruluun i ihtiya ve beklentiler ile birlikte gelen bu d ihtiya ve beklentiler, tasarm ve gelitirmeprosesleri iin girdi artlarna evrilmesi iin uygun olmaldr.

rnekler aadakiler gibidir:

a) aada verilenler gibi d girdiler:

mteri veya pazar yeri ihtiyalar ve beklentileri, dier ilgili taraflarn ihtiyalar ve beklentileri, tedarikinin katklar, salam tasarm ve gelitirmeyi baarmak iin kullanc girdisi, ilgili yasa ve mevzuat artlarnda deiiklikler, uluslararas veya ulusal standartlar ve uygulamadaki endstri kodlar,

b) aada verilenler gibi i girdiler:

politikalar ve hedefler, prosesin ktlarn alanlar dahil kurulutaki insanlarn ihtiyalar ve beklentileri, teknolojik gelitirmeler, tasarm ve gelitirmeyi yapan insanlar iin yeterlilik artlar, gemi tecrbelerden gelen bilgi geri beslemesi, mevcut prosesler ve rnler zerinde kaytlar ve veriler ve dier proseslerden gelen ktlar.

c) Emniyet, dzgn fonksiyonlandrma ve bakmda ok nemli olan prosesler veya rnlerin bu karakteristiklerinitanmlayan aadaki gibi girdiler :


20/88



altrma, tesis etme ve uygulama, depolama, tama ve teslimat, fiziksel parametreler ve evre ve

rnlerin elden karlmas iin artlar.

Son kullanclarn ihtiyalar ve beklentilerinin takdirine dayanan ayn zamanda dorudan mterininkilere dedayanan rnle ilgili girdiler nemli olabilirler. Bu gibi girdiler, rnn etkin ve verimli olarak dorulanmasna vegeerli klnmasna izin veren bir yntemle formle edilir. kt, plnlanan artlar bakmndan dorulama vegeerli klmay salamak iin bilgiyi ierir.

Tasarm ve gelitirme ktlarna rnekler aada verilenleri ierir :

proses girdilerinin proses ktlar ile mukayesesini gsteren veriler, kabul kriterleri dahil rn zellikleri, proses zellikleri, malzeme zellikleri, deney zellikleri, eitim artlar, kullanc ve mteri bilgileri, satn alma artlar ve niteleme deneylerinin raporlar

Tasarm ve gelitirme ktlar, ktlarn proses ve rn iin artlar etkin ve verimli olarak karladna delilsalamak amacyla girdilere gre gzden geirilir.

st ynetim, tasarm ve gelitirme hedeflerinin baarldn belirlemek iin yaplan sistematik gzden geirmeleriynetmek ve uygulamak zere uygun insanlarn atanm olmasn salar. Bu gzden geirmeler, tasarm vegelitirme prosesinin tamamnda olduu gibi, seilmi noktalarda da yaplabilir.

Bu gibi gzden geirmeler iin balklara rnekler aadakileri ierir:

tasarm ve gelitirme konularn gerekletirmek iin girdinin yeterlilii, planlanan tasarm ve gelitirme prosesinin ilerlemesi, dorulama ve geerli klma hedeflerine ulalmas, rn kullanmndaki potansiyel zararlarn veya hata modlarnn deerlendirilmesi, rn performans hakknda mr evrimi verileri, tasarm ve gelitirme prosesleri sresince, deiikliklerin kontrol ve bunlarn etkisi, problemlerin tanmlanmas ve zlmesi, tasarm ve gelitirme prosesi iyiletirmesi iin frsatlar, ve rnn evre zerinde potansiyel etkisi

Kurulu, uygun olan aamalarda, mterilerin ve kuruluta proses ktsn alan insanlarn ihtiyalarn vebeklentilerini tatmin etmek amacyla, tasarm ve gelitirme ktlar kadar proseslerin de gzden geirmesiniyapar. Dier ilgili taraflarn ihtiyalar ve beklentileri de dikkate alnr.

Tasarm ve gelitirme prosesinin kts iin dorulama faaliyetlerine rnekler aadakileri ierir:

girdi artlarnn prosesin ktsyla mukayesesi,

alternatif tasarm ve gelitirme hesaplar gibi karlatrma metotlar, benzer rnlere gre deerlendirme,


21/88



zel girdi artlar ile uygunluu kontrol iin deney yapma, simlasyonlar veya denemeler, ve gemi proses deneyiminden alnan derslere gre deerlendirme (uygunsuzluklar ve yetersizlikler gibi).

Tasarm ve gelitirme proseslerinin ktsnn geerli klnmas; baarl kabul iin ve mteriler, tedarikiler,

kurulutaki kiiler ve dier ilgili taraflarca kullanm bakmndan nemlidir.

Etkilenen taraflarca katlm, gerek kullanclara ara olarak aada verilenler ile ktnn deerlendirilmesine izinverir :

kurma, tesis veya uygulama ncesi mhendislik tasarmlarnn geerli klnmas, tesisten veya kullanmdan nce yazlm ktlarnn geerli klnmas ve kapsaml bir giriten nce hizmetlerin geerli klnmas

Tasarm ve gelitirme ktlarnn ksm geerli klnmas, gelecekteki uygulamada gizlilii salamak amacylagerekli olabilir. Tasarm ve gelitirme metotlar ve gzden geirilecek kararlar salamak iin, dorulama ve geerliklma faaliyetleri sresince, yeterli veri retilmelidir. Metotlarn gzden geirilmesi aadakileri ierir:

proses ve rn iyiletirmesi, ktnn kullanll, prosesin ve gzden geirme kaytlarnn yeterlilii, hata arama faaliyetleri ve gelecekteki tasarm ve gelitirme prosesi ihtiyalar

TS ISO/TS 16949 KALTE YNETM SSTEMLER - OTOMOTV RETM VE LGL YEDEK PARA RETCSKURULULAR N

7.3 Tasarm ve gelitirme

Not - Madde 7.3n artlar, rn ve retim proses tasarm ve gelitirmesini kapsar ve hatann tespitinden oknlenmesine odaklanr.

7.3.1 Tasarm ve gelitirme plnlamas

7.3.1.1 Disiplinler aras yaklam

Kurulu rn gerekletirmeye hazrlanmak iin,

- zel karakteristiklerin geliimi/sonulandrlmas ve izlenmesi- Potansiyel risklerin azaltlmasna ynelik faaliyetler de dahil olmak zere FMEAlarn gelitirilmesi ve gzdengeirilmesi ve- Kontrol plnlarnn gelitirilmesi ve gzden geirilmesini, kapsayan disiplinler aras bir yaklam kullanmaldr.

Not - Disiplinler aras yaklam genel olarak kuruluun tasarm, retim, mhendislik, kalite, imalt ve dier uygunpersonelini kapsar.

7.3.2 Tasarm ve gelitirme girdileri

Not - zel karakteristikler (Madde 7.2.1.1) bu arta dahil edilmitir.

7.3.2.1 rn tasarm girdisi

Kurulu, aadakiler de dahil olmak zere rn tasarm girdi artlarn tanmlamal, dokmante etmeli ve gzden


22/88



geirmelidir;

- zel karakteristikler (Madde 7.3.2.3) tanmlama, izlenebilirlik ve ambalajlama gibi mteri artlar (szlemeningzden geirilmesi),

- Bilginin kullanm: kurulu, mevcut ve gelecekteki benzer yapdaki projeleri iin daha nceki tasarm projeleri,rakiplerin analizleri, tedariki geri beslemeleri, i girdiler, saha verileri ve dier ilgili kaynaklardan edinilen bilgileriyaygnlatrmak iin bir prosese sahip olmaldr,- rnn kalitesi, mr, gvenilirlik, dayankllk, bakm yaplabilirlii, zamanlama ve maliyet iin hedefleri.

7.3.2.2 retim prosesi tasarm girdisi

Kurulu;

- rn tasarm kt verileri,- Verimlilik, proses yeterlilii ve maliyet hedefleri- Eer varsa mteri artlar ve- nceki gelitirmelerden kazanlan tecrbeleri, ieren retim prosesi tasarm girdi artlarn tanmlamal,dokmante etmeli ve gzden geirmelidir.

Not - retim proses tasarm, problemlerin byklk derecesine ve karlalan risklere uygun hata nlememetotlarnn kullanmn ierir.

7.3.2.3 zel karakteristikler

Kurulu zel karakteristikleri tanmlamal (Madde 7.3.3.d) ve

- Tm zel karakteristikleri kontrol plnna dahil etmeli,- Mteri tarafndan belirlenmi tanmlar ve sembollerle uyumlu olmal ve- zel karakteristikleri etkileyen proses admlarn dahil etmek iin mterinin zel karakteristik, sembol veyakuruluun edeer sembol veya iaretlemesini ieren izimler, FMEAlar, kontrol plnlar ve operatr talimatlarnkapsayan proses kontrol dokmanlarn tanmlamaldr.

Not - zel karakteristikler, rn karakteristikleri ve proses parametrelerini ierebilirler.

7.3.3 Tasarm ve gelitirme ktlar

7.3.3.1 rn tasarm ktlar-ek

rn tasarm ktlar, rn tasarm girdi artlaryla dorulanacak ve geerli klnacak terimlerle ifade edilmelidir.rn tasarm kts;

- Tasarm FMEAs gvenilirlik sonular,- rn zel karakteristikleri ve artnameleri,- Uygun olduunda, rn hata nleme,- Matematiksel bazl veriler veya izimleri ieren rn tanmlar,- rn tasarm gzden geirme sonular ve- Uygulanabilir olduu yerlerde, tehis klavuzlarn,

Kapsamaldr.

7.3.3.2 mlat prosesi tasarm kts


23/88



mlat prosesi tasarm kts, imalt prosesi girdi artlaryla dorulanabilir terimlerle ifade edilmeli ve geerliklnmaldr. mlat proses tasarm kts;

- artnameler ve izimleri,- mlat proses ak emalar/yerleim,- mlat proses FMEAlar,- Kontrol plnlar (Madde 7.5.1.1.)- talimatlar,- Proses onay kabul kriteri,- Kalite, gvenilirlik, bakm yaplabilirlik ve llebilirlik verileri- Uygun olduunda, hata nleme faaliyetlerinin sonular ve- rn/imalt proses uygunsuzluklarnn hzl tespiti ve geri besleme metotlarn, kapsamaldr.

7.3.4 Tasarm ve gelitirmenin gzden geirilmesi

Not - Bu gzden geirmeler, normal olarak, tasarm evreleri ile koordineli olmal ve imalt prosesi tasarmve gelitirmesini iermelidir.7.3.4.1 zlemeTasarm ve gelitirmenin belirlenmi aamalarndaki lmler, tanmlanmal, analiz edilmeli ve ynetimingzden geirmesine girdi olacak ekilde zet sonularla birlikte verilmelidir.Not - Bu lmler duruma gre kalite risklerini, maliyetleri, temin sresini, kritik yollar ve dier hususlarierir.7.3.5 Tasarm ve gelitirmenin dorulanmasHer hangi bir art yoktur, TS EN ISO 9001-2008 KALTE YNETM SSTEMLER ARTLAR geerlidir7.3.6 Tasarm ve gelitirmenin geerli klnmasNot 1 - Geerlilik prosesi, normal olarak benzer rnler ieren saha raporlarnn analizini ierir.Not 2 - Yukardaki Madde 7.3.5 ve Madde 7.3.6nin artlar, hem rne, hem de imalt prosesine uygulanr.7.3.6.1 Tasarm ve gelitirmenin geerli klnmas - ekTasarm ve gelitirmenin geerli klnmas program zamanlamasn da ieren mteri artlarna uygun olarakyaplmaldr.7.3.6.2 Prototip programMteri tarafndan istendiinde, kurulu bir prototip programa ve kontrol plnna sahip olmaldr. Kurulu,mmkn olan yerlerde, retimde kullanlacak olanla ayn tedarikileri, aralar ve imalt proseslerinikullanmaldr.Btn performans deneyi faaliyetleri, zamannda tamamlanma ve artlara uygunluk ynnden izlenmelidir.

hizmetlerden sorumlu olmaldr.7.3.6.3 rn onay prosesiKurulu, mteri tarafndan kabul edilen rn ve imalt prosesi onay prosedrne uymaldr.Not - rn onay, imalt prosesinin dorulanmasndan sonra olmaldr.Bu rn ve imalt proses onay prosedr ayrca tedarikilere de uygulanmaldr.7.3.7 Tasarm ve gelitirme deiikliklerinin kontrolNot - Tasarm ve gelitirme deiiklikleri, rnn mr srecindeki tm deiiklikleri ierir (Madde 7.1.4).


24/88



TASARIM VE GELTRME

Kalite hedefleri, mteri ile mutabk kalnan rn spektleridir. Bu artlar teknik resim ve mteri ile anlamayavarlan rn zelikler yazl olarak yaplabilirlik dosyasnda olumutur. Bu dosyann iin mteri tarafndansalanmas gereken artlarda olabilir; rnein kalp teknik resimleri gibi, kalplar gibi. Bunlara mteri mlk denir.Gerekli olan artlar yeniden gzden geirmek iin rete bilirlik formu ile kontrol ederiz. Bu Form srebalangcnda eksikler mevcut mu diye gzden geirmek iindir. rn veya hizmet isteklerinde mteri tarafndandeiiklikleri kontrol etmek amacyla mteriye onaylatlr ve eksik kalan artlar eer mteri salamas gerekiyorise, mteriden talep edilir.


25/88



Tasarm ve gelitirme almalarnn bir plan altnda yaplmas ve mteri ihtiyalarn karlayabilmesi gereklidir.

Tasarm faaliyetleri, Tasarm Birimi nin kendi almalar ile kurulu iinden gelen taleplerle, Pazar aratrmalar

sonularna gre veya mteri talepleri dorultusunda balatlr. Tm artlar saland zaman planlama srecine

geilir. Bu srete tm aamalar detaylanmaldr ve admlarn srecek olan sreleri ortaya konmaldr. Buna Projesreci de denebilir.

Bu sre aadaki gibi aklamaktayz:


26/88



PROJE YNETM

Proje aktivitelerini ynetmek iin pek ok farklyaklam vardr. Fakat hangi metodoloji kullanlm

olursa olsun, genel olarak projenin hedefleri, zaman

izelgesi ve maliyetine dikkatli bir ekilde zen

gsterilmeli, projenin katlmclarnn rol ve

sorumluluklar da kesinlikle gzden karlmamaldr.

Geleneksel Yaklam

Geleneksel bir aamal yaklamda bir projenintamamlanmas iin bitirilmesi gereken admlar dizisivardr. Bu tr gelenek yaklamda projenin gelitirilmesiiin 5 bileen saylabilir.

Balatma;

Planlama;

Uygulama;

Gzetim ve Denetim;

Kapatmadr.

Btn projeler bu aamalardan gemezler, baz projeler bitirilmeden iptal edilebilir. Baz projeler bu tr

yaplandrlm planlama ve gzetleme aamalarndan da gemeyebilirler. Baka projelerde planlama, yrtme ve

gzetleme aamalarndan defalarca geebilirler. Pek ok endstri bu proje aamalarnn varyasyonlarn

kullanmaktadr. Terimler endstriden endstriye deiebilir fakat sorunlarn zlmesinde takip eden tipik

admlar: sorunun tanmlanmas, girdiler, ktlar, seeneklerin deerlendirilmesi, bir seenein seilmesi,

uygulamann balamas ve deerlendirilmesidir.

BALATMA:

Balatma prosesi, projenin doasn ve kapsamn belirler. Eer bu aama dzgn bir ekilde gerekletirilmediyse,projenin organizasyonun ihtiyalarn karlama ihtimali dk olacaktr. Balatma aamasnda i evresini iyi

anlamak ve gerekli kontrolleri projeye eklemek ok nemli. Bu aamada proje tasarmnda herhangi bir eksiklik

hemen belirlenmeli ve dzeltilmelidir.

Balatma aamas aadaki alanlar kapsayan bir plan iermelidir:

Organizasyonun ihtiya ve gereksinimlerini llebilir hedeflere gre analiz etmek. Mevcut operasyonlar gzen geirmek. Bte dhil fayda ve maliyetlerin finansal analizi. Kullanclar ve destek elemanlar analizi. Maliyet, grevler, rnler ve zaman izelgesi dahil bir proje szlemesi.


27/88



PLANLAMA

Balatma aamasndan sonra, proje uygun bir ayrnt

seviyesine kadar planlanr. Asl ama proje iin gerekli

maliyet ve kaynaklar tahmin etmek ve etkili bir biimde

proje uygulamasndaki riskleri ynetmektir. Planlamaaamasnda hatalar da balatma aamas gibi projenin

baarsnda byk engellere neden olacaktr.

Planlama aamas genel olarak unlar ierir:

Planlamann nasl yaplacan belirlemek; Kapsam bildirisini gelitirmek; Planlama ekibini semek; Oluacak rnleri tanmlamak ve i ayrm yapsn oluturmak;

Aktiviteler iin kaynak gereksinimlerini tahmin etmek; Aktiviteler iin gerekli zaman ve maliyeti tahmin etmek; Zaman izelgesini hazrlamak; Bteyi hazrlamak; Risk planlamas; in balatlmas iin resmi onay almak.

Bunlara ek olarak iletiim planlamas, rol ve sorumluluklarn belirlenmesi, proje iin satn alnacaklarn

belirlenmesi ve bir balama toplants yaplmas da tavsiye edilebilir.

UYGULAMA

Uygulama aamas proje ynetim plannda belirlenmi olan proje gereksinimlerini karlama amal proseslerdenoluur. Uygulama aamas insanlar ve kaynaklar egdmleme, ayn zamanda aktivitelerinin proje ynetim

planna uygun ekle getirme abalarn ierir. rnler proje ynetim planna gre gerekletirilmi proseslerin

ktlar olarak oluurlar.

GZETM VE DENETM

Gzetim ve denetim aamas, proje uygulanmasnda sorunlarn zamannda fark edilmesi ve dzeltici eylemlerin

zamannda alnmasn ve uygulamay kontrol etmek amal proseslerden oluur. Bu aamann nemli bir faydas,

proje performansnn izlenmesi ve llmesi sayesinde proje ynetim planndan uygulamada farkllklarn fark

edilmesidir.

Gzetim ve denetim aamas u prosesleri ierir:

Proje aktivitelerinin ne lde tamamland lmek; Maliyet, kapsam gibi proje deikenlerini izleyip proje ynetim plan ile karlatrmak. Sorun ve risklere ynelik dzeltici eylemleri belirlemek

KAPATMA

Kapatma projenin resmi olarak bitirilmesini ierir. dari aktiviteler dosyalarn arivlenmesi ve renilen derslerin

belgelendirilmesini ierir. Bu aama u prosesleri ierir:

Btn proses gruplarndaki btn aktivitelerin bitirilmesi. Btn szlemelerin kapatlmas


28/88



Onaylanan rn retim srecine kadar planlanmaldr. Plan ilgili dier birimlerin de bilgileri alnarak hazrlanr.

Alnan bilgilere gre faaliyetler ve sorumlular oluturulur. Faaliyetler srelerde belirlenen yazl bilgilerden

oluabilir ve tasarm gelitike gzden geirilerek gncelletirilebilir. Buradaki ama seri retimde oluacak

hatalar nceden fark edip seri retimde hatasz retim yapmaktr. retimin can damar olan bu sre ne kadar

salkl iler ise hatasz retim o kadar baarl olur.

RNEK YAPI TALARI

MTER ONAYI ALINMASI ANA RN MALATI

TASARIM FMEA DETAY RN KONTROLL

MALZEME SPERSFKASYONLARIN BELRLENMES ANA RN KONTROLL

DETAY RESM VE TEKNK RESM ZLMES VENUMARALNMASI

RETLEBLRLN GZDEN GERLMES

KALIP, MASTAR VE FKSTRLERN TEKNK RESMLERNHAZIRLANMASI

KAUUK MALZEME SPESFKASYONLARIN HAZIRLANMASI

PROSES FMEA MALYETLERN GZDEN GERLMES

KALIP, MASTAR VE FKSTRLERN TERMNLENMES LK NUMUNE LM RAPORLARININ HAZIRLANMASI

AIKLAYICI SATINALMA TALEBN YAPILMASI NUMUNELERN PAKETLENMES

SATINALMA LEMLERN YAPILMASI NUMUNE KARTLARININ ETKETLENMES

METAL MALZEME SPERSFKASYON RAPORLARIN TEDAR NUMUNELERN SEVK

KALIP, MASTAR VE FKSTRLERN MALATI MTER NUMUNE ONAYIN TAKB

DETAY RNLERN MALATI


29/88



Bu sre ierisinde tabi ki Mteri ile iletiim en nemli nokta olduu iin, mteri ile ilgili kimlerin ve hangi

konularda iletiime geecekleri belirlenmelidir. Bu durum bir formatta tutulmal ve ilgili birimler ile paylalmaldr.


30/88



TASARIM GRDLER

rn gerekletirmedeki maddeler

Tasarm girdisi olarak kabul edilir.

Salkl bir tasarm projesi iin iyi biriletiim arttr. Planlama srecinde

hem i hem de d gruplar

tarafndan gerekli bilgiler

dokmante edilerek, ilgili tm

birimlerin srekli gncel bilgi ile

almalar salanr. Kurulu ii ve

d tm birimlerle iletiim Tasarm

Biriminin sorumluluundadr.

Tasarm istek ve artlar

tanmlanrken yrrlkte bulunanyasal, belirleyici ve dzenleyici

kurallar gz nne alnmaldr, rn

tasarmnda yer alacak mteri

istekleri yeterlilik asndan gzden

geirilir. Eer ayn rn

gurubundan mevcut rn var ise, yoksa benzer rnlerde oluan hatalar ve bunlara kar alnan tedbirler ve

rnler zerine yaplan iyiletirmeler ek edilerek deerlendirilir.

Tasarm girdileri olarak belirlenmi mteri isteklerinde eksik, belirsiz veya tartmal hususlar varsa, bu

problemlerin zm, mteri isteklerini veya bu artlar belirlemekten sorumlu olan kiilerle birlikte yaplr.

Tasarm girdileri oluturulurken varsa szlemenin gzden geirilmesi faaliyetlerinin sonular gz nne alnr.

Tasarm girdilerin gzden geirmeleri, aadaki maddelerin bir ya da bir kandan oluabilir;

zel karakteristikler, tanmlama, izlenebilirlik ve ambalajlama gibi mteri artlar,

Rakiplerin analizleri, tedariki geri beslemeleri,

Fonksiyon ve performans artlar,

Mteriden gelen rn iadeleri ile ilgili inceleme sonular,

Saha bilgileri,

Kanuni mevzuat ve uygulanmas gerekli standartlarda deiiklikler,

Teknik ve teknolojik deiiklikler,

retim artlarndaki deiiklikler,

Kalite faaliyetleri,

Fonksiyonel ve performansa ilikin artlar,

nceki benzer tasarmlar

Maliyet iin hedefler


31/88



RNEK BR TASARIM SREC


32/88



RNEK BR 5 N 1 K TASARIM GRDLER GZDEN GERME TABLOSU


33/88



Tm Tasarm sreleri kapsayan bir planlama yaplmal ve bu planlama aamalar srekli olarak gzden

geirilmelidir. Plann kusursuz ilemesi iin ekip kurulmal ve sk toplant yaparak PUKO dngsn altrmaldr.

Bu srecin yetkileri organizasyon el kitabnda belirtilmelidir. Fizibiliteler dokmante edilir ve raporlanr.

Buradan tasarm srecinin hedefleri oluur. Bu hedeflere dayanarak Tasarm FmeA yaplr.


34/88



FMEA

FMEA (Hata Tr ve Etkileri Analizi) hatalarn mteriye ulamadan engellenmesini hedefliyor ve kaliteyi

mkemmelletiriyor. Bu sistem, her trl retim srecine uygulanabiliyor. Her sektrde arzn artt ve iletiim

teknolojilerinin ok gelitii gnmz ekonomisinde iletmeler, varlklarn devam ettirebilmek iin sadece ucuzmal ya da hizmet retimini deil, hem ucuz hem de mteri ihtiya ve beklentilerini karlayacak kalite dzeyinde

rn ya da hizmet retmeyi hedeflemek zorundadr. Bunu salayabilmek iin ya retilen rnlerde ya da sunulan

hizmetlerde hibir hata yaplmamas, ya da meydana gelen hatalarn etkisinin azaltlmas gerekmektedir. FMEA

(Hata Tr ve Etkileri Analizi) iletmelerde hata trlerini azaltan bir yaklamdr.

FMEA NASIL LER?

FMEA y u ekilde

tanmlayabiliriz: tasarm,

proses ile ilgili bilinen ve/veyaolas hatalar, yanllar ve

problemleri mteriye

ulamadan belirlemeyi

tanmlamay ve ortadan

kaldrmay amalayan

mhendislik tekniidir. Bu

tanma yardmc olacak ekilde

hatay u ekilde

tanmlayabiliriz: nsanlarn,

makinalarn, malzemelerin,

yntemlerin ve benzeri rn

veya hizmet faktrlerinin

istenen performans ve

zellikleri salayamamasndan

dolay ktlarda meydana gelen istenmeyen deimelere hata denilmektedir. FMEA uygulan yerine ve ekline

gre baz tipleri mevcuttur. Yeni veya var olan bir rn veya hizmet gelitirme amac olan FMEA srasyla tasarm,

proses ve servis admlarndan olumaktadr.

FMEA genel kullanm alanlarna gre yle gruplanabilir:

- Tasarm FMEA, rnn imalatna balanlmadan nce uygulanan, rnn imalatnda, montajnda ve mteritarafndan kullanmnda ortaya kabilecek tasarmdan kaynaklanan arzalarn bulunmas ve nlenmesi tekniidir

- Proses FMEA, tasarm yaplm rnn en az hata ile mteriye ulamasn salamak amacyla, ngrlenzelliklere uyulmadnda imalat veya hizmet esnasnda ortaya kacak sorunlar tanmlamaya alr.


35/88



FMEA NASIL UYGULANIR?

Genel olarak bir FMEA uygulamas aadaki srelerle gerekletirilir. Bu uygulamada FMEA tiplerinin ak olarakbir fark yoktur. Fark, sadece tartlan konulardadr.

1. Ekip oluturma

lk olarak analizi yaplacak proses ya da tasarm iin, bu proses ya da tasarmla ilgili personelden oluan bir ekipkurulmaldr. Bu ekip daha sonraki aamalar beyin frtnas eklinde toplantlarla belirleyecektir.

2. Ak emas

Sonraki aama FMEA iin prosesin bir ak emas izilmelidir. Eer Tasarm FMEA yaplacaksa tasarlanan rnnfonksiyonlar belirlenmelidir. Bu tespit FMEA nn dier aamalarna k tutaca iin dikkatli ve detaylyaplmaldr.

3. Hata trlerini belirleme

Ak emas iziminden sonra prosesteki olas hata

trleri belirlenmelidir. Sistem, bileenlerine ayrldktan

sonra olas hata trlerinin tanmlanmaldr. Hata tr,

hatann gzlenen tarz (tr)dr. Hatann oluma ekli

bir fonksiyona bal olduunda, hata tr, bir sistemin

fonksiyonlarn yerine getirememe durumu veya

anormal ileyiidir. Daha genel olarak hata tr yerine

getirilememi bir fonksiyon ve fonksiyonun yerinegetirilememe eklidir. Hata tr, fiziksel zellikler ile

tanmlanr. Olas hata trn belirlerken, hatann ortaya

kabilecei fakat olumasnn gerekmeyecei kabul

yaplr. Olas hata tr, genellikle hatann oluma tr

ve sistemin almasndaki etkisinin tanmn ierir.

4. Hatalarn potansiyel etkilerini belirleme

Hata trlerinin belirlenmesinin ardndan

belirlenen hata trlerinin potansiyel etkileribelirlenmelidir. Etki, her bir hata ekliyle neden

olunan, sistemin fonksiyonelliindeki deiiklii

gsterir. Olas hata etkisi, hatann ortaya kt

kabul edildiinde, mterinin neyin farknda

olaca ile ilgilidir. Ksaca, hata ile karlaan

mterinin tepkisini, yani olas hatayla

karlatnda oluan sonular tanmlar. Buradaki

mteri bir sonraki blm yada ilem yapacak kii

veya son kullanc olabilir. Uygulamada genellikle

mterinin son kullanc olarak seildiigrlmektedir. Bunun nedeni de rnn satn


36/88



alnma miktarnn, kullancsnn memnunluk derecesi ile ilgili olmasdr. Bunun yannda parann bulunduu grup,

sistem, rn, ara mteri, yan sanayi, yasalara uygunluk, kullanc emniyeti zerindeki sonular yani etkiler de

belirlenebilir.

5. Hatalarn etkilerini puanlama

Hata etkileri iin bir puanlama yapmak

gerekmektedir. Bu puanlamada en ok

kullanlan yaklam 1 ila 10 aras bir skalada

hata etkisinin iddetine gre puan vermedir.

iddet ile mteriye yansyan olas hata

sonularnn dzeyi deerlendirilir. Hata

iddeti etkiye karlk gelir ve aralarndadorusal bir iliki sz konusudur. Hatann etki

dzeyi arttka arlk da artar. Belirlenen her

hata etkisi iin bir iddet (Severity (S)) puan

belirlenmeli ve kaydedilmelidir.

6. Hatalarn nedenini belirleme

Etkiler belirlendikten sonra hata trlerinin nedenleri tanmlanmaldr. Olas hata trnn olumasnda etkili olacak

unsurlar, neden olarak tanmlanr. Hatann nedeni, hatann trn oluturabilecek ilk anormalliktir. Hata nedenleri

tasarm esnasnda sorunlarn oluma gerekelerini gsterir. Hata nedenlerini ortaya karmak iin, Olas hatatrnde sonulanabilir ilem deikenleri nedenleri nelerdir? sorusuna yant aranr.

7. Olaslklarn hesaplanmas

Hata nedenleri iinden hatalarn oluma olaslnn puanland, Oluma (Occurence (O)) puan belirlenmelidir. Bu

puanlama da yine 1 ila 10 aras deien bir skaladan hatann oluma olaslna gre seilir.

Nedenlerinin tespitinden sonra, belirlenen hata trlerini u an sistemde ya da prosesteki kontrol yntemlerini

tespit etmek gerekmektedir. Burada dikkat edilemesi gereken husus hata kontrol yntemlerinin arzu edilenler

deil o an sistemdeki ya da prosesteki kontroller olmasdr.

Hatalarn kontrol yntemleri, hatalar tespit edebilme yeteneine gre puanlandrlr. Tespit (Detection(D)) puan

yine 1 ila 10 aras bir skalada kontrol ynteminin hatay tespit edebilme yeteneine gre tespit edilir.

Yukardaki faktr (iddet, oluma, tespit) belirlendikten sonra Risk ncelik Says deeri hesaplanabilir. Risk

ncelik Says (ROS), kritiklik says gstergesidir ve bu faktrn puanlarnn arpm ile hesaplanr. ROS her bir

hata tr veya nedeni iin iddet, oluma ve tespit gibi risk faktr esas alnarak belirlenen saysal

deerdir. ROS deerinin hesaplanmasnda, szel veya olaslksal olarak tanmlanan risk faktrlerinin belirli bir say

aralnda atanan deerleri alnr. ROS ile her bir hata tr (nedeni) iin riskler tanmlandndan en byk ROSye

sahip olandan balayarak uzun dnemde ortadan kaldrlmas ksa dnemde en aza indirilmesi iin alnacak

dzeltici nlemler belirlenir.


37/88



8. Dzeltici nlemler

Dzeltici nlemler, olas hata ekillerini veya nedenlerini ortadan kaldrmak veya olumsuz etkilerini minimize

edilmesi iin tasarm, retim sreci, malzeme veya retim ynetimi gibi eitli unsurlarda yaplacak

deiikliklerdir. Dzeltici nlemleri ile ROS deerleri aaya ekilmeye allr. ROS deerlerinin kltlmesi,arlk, tespit, oluma gibi risk faktrlerine atanan deerlerin kltlmesiyle gerekleir.

ngrlen dzeltici nlemlerin, yeterli etkinlikte uygulanmaya alnp alnmadklarnn dorulanmas ve yeni

sonularn incelenmesi ve deerlendirilmesi gereklidir. Dzeltici nlemlerin devreye alnmas asndan byk

nem tar. Bu aamada kritik ROS deerleri ortadan kaldrncaya kadar zmler incelenir ve deerlendirilir.

Yukarda yaplanlarn hepsi bir FMEA formunda kayt altna alnmal, hesaplanan ilk ROS deerleri ile dzeltici

nlemler alndktan sonraki ROS deerleri ayn form zerinde gsterilmeli ve sistemdeki iyiletirmeler

belirlenmelidir. Buradan da anlalaca gibi FMEA hem hata nlem teknii hem de srekli iyiletirmeyi ve geliimi

salayan bir tekniktir.

Bu sonulardan sonra rn ve rnn gereklemesinde gerekli olan tm ekipmanlar tasarlanr. Bu tasarmlar

teknik resim aktarlr ve gzden geirilerek dorulanr. Eer uygun olmayan bir durum sz konusu ise tasarm ve

sreci revize edilerek batan alnr.

Tasarm aamasnda oluturulan rnlerin teknik resimleri numaralandrlr. Buradaki ama teknik resmin

Mteriye veya departmanlarda dolamas halinde herhangi bir konu hakknda konuulurken, ortak dil olmasdr.

rnein; Poz 3 ls kk gelmektedir dediimizde teknik resim zerinde neyi kast ettiimiz anlalr.


38/88



Tamamlanan teknik resimler Mteri onay iin mteriye sunulmaldr. Oluabilecek riskler paylalmas

gereklidir. Eer bu durumda yaplmaz ise mteri istekleri dnda yaplm olan faktrler ortaya kmas yksek

olaslktr. Eer iletme Pazara sunmak iin kendi rnn tasarlad takdirde, tm birimler bir araya gelerek

durumu gzden geirmelidirler. Eer mteri rn ise mteri tarafndan tanmlanan tanmlar ve sembollerde

yer almal.

Teknik resmin zerinde ayn zamanda mteri istei var ise mterinin zel karasteriklerini ve mhendislik seviye

bilgileri yer alr, yok ise iletmenin kendi uyguladklar yer almaktadr. Bunun aklamal olan listesi bir talimat

eklinde her yeni projede eklerde yer almaldr.


39/88



Tasarlanan ekipmanlarn teknik resimleri kartlr ve bunlar

iin kullanma ve bakm talimat hazrlanr. Talimatlarda

dikkat edilecek konular ve kontrol sreleri; rnein, ka

baskdan sonra kalbn bakma alnaca ve kimler tarafndan

yaplaca yer almas tavsiye edilir. Ekipmanlar veya kalplarkullanacak olan personel kullanma talimatna gre kullanma

alr. Belirlenen bakm periyodlar ve yntemlerine gre

bakmlar gerekletirilir. Eer retim personeli baz

durumlar uygun bulmaz ise toplant yaplarak ortak karar

alnr. Bu durum ekipmann hem mrn uzatr ve hem

yanl kullanmn engeller. Takibini kolaylatrmak amacyla

bir Ekipman takip kart tutmakta yarar vardr. Eer

ekipmanlar mteri mlk veya d kaynakl kurulua ait olsa

da sre ayn ekil bunu belirtilerek uygulanr.

Bu dokmann ieriinde bulunmas gereken maddelerunlardr:

- Ekipmanlarn, mastarlarn ve kalplarn ambalajlanmas ve korunmas- Tasarm deiikliklerinin bilgileri ve mhendislik seviyeleri- Ayar deerleri- Bakm ve kullanm sresi- Yedek paralarnn temin yeri veya stok tanmlar- Para deiim programlar

- Tamir veya elden karma gibi durumlarn tanmlanmas

Personeli ekipmanlar takip etmeleri ve ulamalar iin ekipmanlar tanmlama plakalar ile tanmlamakta yararvardr. Eer firmada ekipmanlar yksek oranlarda ise bu kesinlikle tanmlanmaldr.

Eer ekipmanlar mteri mlk veya d kaynakl kurulutan temin

edildi ise, bunun iin Mteri mlk kayt listesi tutulmaldr.

Mterinin rnleri emanet olduundan dikkatli ve zenle

muhafaza edip bakmlarn gerekletirmek gerekir. Mteri

mlkn geriye isteyesiye kadar bu devam etmelidir. Normal

artlarda ou iletme Mteri mlkleri iin zel bir depo alan

belirler ve tanmlar.


40/88



KALTE PLANI

Tm tasarm sonucunda rnn retim

aamalar belirlenmelidir. Tmyle dnlen

retim sreleri akla kavuturulmal ve

detaylandrlmaldr. retim srecindeki

amalarn analizi ok iyi yaplmaldr. Bu sre

ak emas ile bilgilendirmeli, hangi pozisyon

nerde retilecei ve hangi donanm ile

retilecei tanmlanmaldr. Bu sreteki

kontrol ve denetimler aklanmaldr. Bu sre

ne kadar detaylanr ise Proje hedeflerine

ulamak o kadar kolay olacaktr. Kaliteplanndaki kontrol parametreleri FmeA

deerlerinden ve proses uygulama

almalarnda oluan kusurlardan ve proses

yeterlilik analizlerinden elde edilen bilgilere

gre belirlenir. letme, kontrol plnndaki, karakteristikler iin istatistik olarak yeterlilikleri belirlemelidir. Kararl

olmama durumu iin tepki plnlar belirlemelidir. Bu tepki plnlar uygun olan ekilde rnn kontroll alana

alnmasn ve daha sonra % 100 muayeneye tbi tutulmasn iermelidir.

rnek bir kalite plan:


41/88



Kontrol plannn zorunlu ierii:

- malat prosesinin kontrolleri iin kullanlan kontrol bilgileri ve kim tarafndan yaplaca- Operasyon veya retim sreleri

- Sre sreleri ve by pas planlar- Hem mteri, hem de kurulu tarafndan tanmlanan zel karakterliklere uygulanan kontrolleri izlemekiin gerekli metotlar

- Mteri tarafndan istenene bilgiler ve belgeler- malat prosesi kararsz hale geldiinde ve istatistiksel olarak yetersiz olmaya baladnda gerekli tepki

planlar

Bu aamalar ayn zamanda Proses ak yerleim emasndan hangi yolu izleyecei belirtilmelidir.

Tm planlarn ayn zamanda mutlak Alternatif planlar oluturulmaldr. letme mterinin retim hatlarnn

durmasn kesinlikle gze almamaldr. Genel olarak bu durumlar iletmeye byk kayplar getirmektedir. Bu

planlar detayl bir ekilde tarif edilmeli ve formlar zerinde beta plan olduu belirtilmelidir.


42/88



Tamamlanan dosyalar ile rnn numune

retimi balar. Bu retim srecinde planlanan

tm aamalar ile retim gerekletirilir.rnler kaybolmasn engellemek iin ve

ncelii belirmek iin rnler mutlaka tm

aamalar ierisinde bir numune tanmlama

kart ile gemelidir. Bu kart gren herkes

dikkat etmeli ve numunelere zen

gstermelidir. retim esnasnda oluan tm

ktlar belgelenir. Teknik ller ve rn

Spektleri tmyle gzden geirilir. Eer gerekir

ise rn iin simlasyon yntemleri dnlr

ve gerekletirilir.


43/88



Bir mterinin iletmeden isteyebilecei rnek raporlar:

Eer mterinin zel istei zerine kendi formu mevcut ise, buda belgelenir. Baz durumlarda rnn kalitesini

salamak amacyla Mterinin istekleri dorultusunda simlasyon teknikleri kullanlmas gerekli olabilir. Bu

durumda rn artlarna ve Mteri isteklerine gre rnlerin kullanld alanlarn bir ortam yaplarak testedilirler. rnein bir mentee retimi yapan tesissin bir kap yapp menteelerden balayarak kapnn otomatik

defalarca ap kapatmas gibi.


44/88



Tm simlasyon ve testlerden sonra birimler bir arya gelerek rn deerlendirilir ve ktlar hedefler ile

karlatrlr. Elde edilen deerlerde hedeflenenden daha deiik veriler elde edildi ise, bir nceki proses sreleri

ve aklar revizyon edilir. Burada elde edilen tecrbeden sonra FmeA yeniden gzden geirilir ve gerekirse ikinci

bir deerlendirme yaplr. Buradaki ama rn istenilen artlarda yerine getirilip getirilmediini gzlemlemektir.

Buradan elde edilen sonular neticesinde kontrol plan da olumaktadr.

rnein:

Bir rnde 3 adet ller vardr. rnden 15 adet numune retilmitir. Bu lden bir l srekli toleranslarn

snrlarnda hareket etmekte ve hatta birka parada tolerans d gelmektedir. Burada gsteriyor ki rnn dier

llerini uzun sklklarda kontrol edilecei, ama o bir lsnn daha sk periyotlarda takip edilmesi gerektirdii

ortadadr. Gerek grld yerlerde bu l iin mastar veya hata nleyici dzenek yaplr.

Bir dier rnek:

Bir rnn imalatnda tasarlanan bir kalpta ayn rnden 5 adet bir seferde baslmaktadr. Burada gz numaralar

numaralanr ve rnler kontrol edildiinde hangi gzn tolerans dna msait olduu karar verilerek o gz

dzeltilir.

Tasarm ktlar karlatrldktan sonra retimi dorulamak amacyla bir pilot retim gerekletirilir. Bu pilot

retimi erevesinde sorunlu olan rn Spektleri gzlem altnda tutulur, Proses ve makine yeterlilii llr. Kritik

ller veya Spektleri takip edilerek retim dorulanr. Burada Proses FmeA yapmaya unutmamak gereklidir.

FmeA deerlendirmesinden kan ihtimaller dzeltilerek, oluabilecek skntlar ortadan kaldrlr. Sreler

istatistiksel yntemler ile analiz edilir.

PK

Bir rnn kalitesi o rnn tasarmndan, imalatna ve piyasaya srlerek

kullanlmasna kadar olan btn aamalarnda belirlenir. statistik proses

kontrol prensipleri sz konusu btn aamalarda kullanlabilmekle birlikte

esas olarak retim aamas iin nemlidir. Bu aamada salanan srekli

bilgi ak ile, gerek otomatik retim tesislerinde ve gerekse el imalatna

kadar her trl imalat teknolojisi iin uygun bir tekniktir. Byk leklisanayi tesislerinde olduu kadar, ok kk lekli hatta tek bir tezghn

alt atlyelerde bile baar ile uygulanabilir.PK, rnlerin artnameler

ve toleranslar ile uraan geleneksel kalite kontrolnden farkldr. En

nemli zellii, rn karakteristiklerinin artnameler veya toleranslar ile

karlatrlmasndan ok, alnan llerin retim srecinin doal

deikenlik snrlar ile karlatrmas zerine younlamasdr. Bu bakmdan PK yaklam hem rn

karakteristiklerinin (boyut, yzey przll, sertlik vs), hem de proses karakteristiklerinin (scaklk, basn, devir

says vs) llmesi ve izlenmesini gerektirebilir. lmler prosesin meyli hakknda bilgi verir (rnein kararl ve

kararsz olduu hakknda). Bu bilgiler baz sorunlar iin erken uyar salayarak, nlem alnmasn bildirir.

Bylece prosesin gelitirilmesi, hatalarn azaltlmas ve mteri beklentilerine (veya tasarm artlarna) uyan

retim yaplmas mmkn olur. Oysa geleneksel kalite kontrole gre, rn karakteristiklerinin artnameler veya


45/88



toleranslar ile karlatrarak yaplan muayenesinde, hata ve skartalarn meydana gelmesi nlenemez. Bu durum

yzde yz muayenede dahi geerlidir. Ancak prosesin kontrol altnda tutulmas ile retim srecini zaman iinde

gelitirmek ve olas hatal rn miktarn nceden tespit ederek yzde olarak tahmin etmek mmkndr.

RNEK BR FORM

Proses yeterliliini lmeden nce

- lk adm prosesi tanmlamaktr- kinci adm ise spesifikasyonlarn tanmlanmasdr.

Spesifikasyonlar ve standardlar belirlenirken iletmelerin ok sk yaptklar hatalardan birisi, mteri istei

standardlar ve iletme spesifikasyonlarnn birbirine kartrlmasdr.

Mteri kendi fabrika artlarna, ulusal veya uluslararas standardlara gre, kendisine gre

spesifikasyonlarn belirleyebilir

Yaplan rn iin ulusal ve uluslararas standardlar bulunabilir

letmenin; mteri, ulusal ve uluslararas standarlarn dnda daha dar snrlar iinde kendi

spesifikasyonlarn oluturarak proses yeterlilik analizine balamasnda fayda vardr.


46/88



Bir imalat prosesinin tolerans snrlar iinde kalp kalmad llebilir. Proses kontrol altnda tutulduunda 6s

deeri yaygn olarak kullanlr. Bunun ls olarak 6s akl tanmlanr ve bu " Doal Toleranslar " olarak

adlandrlr.

Proses yetenei, proses ktlarnn nemli baz parametrelerini ( ap, sklk, geme v.b. ) lmeye ynelik olarakyaplr. Byle bir analiz ile;

- Prosesin toleranslara uygunluu gzlenir

- rnek alma sklklar belirlenir

- Taeronlar arasnda seim yapmak iin bir kriter salanabilir

- Alnacak nlemlerle imalat prosesinde deikenlik azaltlr

Proses yeterlilik analizinin balca amac u drt soruyu yantlamaldr.

Prosesin ortalamas nedir?

Prosesin standard sapmas nedir?

Prosesin ortalamas zamanla nasl deimektedir?

Prosesin sapmas zamanla nasl deimektedir?

Normal dalmlar iin proses yeterliliinin belrlenmesi iin Cp ve Cpk olarak isimlendirilen proses yetenek

indeksleri kullanlr. Bunlardan Cp indeksi prosesin sadece yaylmn kontrol ederken, Cpk indeksi ise prosesin hem

yaylmn, hemde ortalamasnn hedeflerden sapmasn kontrol etmektedir. Cp ve Cpk indeksleri, proses

yeteneinin uygunluunun saysal olarak deerlendirilmesidir. Bu indislerin hesaplanmalarn gzden geirelim

Cp indeksi

Cp = ( USL - LSL ) / 6s

Cpu indeksi

Cpu = ( USL - Ortalama ) / 3s Ortalama : verilerin aritmetik ortalamas

CpL indeksi

CpL = ( Ortalama - LSL ) / 3s Ortalama : verilerin aritmetik ortalamas

Cpk indeksi

Cpk = Cp - ( Ortalama - Nominal ) / 3s

Ortalama : verilerin aritmetik ortalamasNominal : USL ile LSL arasndaki aritmetik ortalama


47/88



Proses yeteneinin saysal ifadesi olan bu indekslerin deerleri ne olmaldr?

- Cpk > 1.33 ise yeterli proses- 1.33 Cpk > 1.00 ise proses kabul edilir- 1.00 Cpk ise proses yetersizdir.

Dnyada proseslerin iyi alp almadklar, istenilen spesifikasyonlarda retip retmedikleri sadece bu deerin

sylenmesi ile kiiler o proses hakknda karar verebilmektedir. Artk szle biz en iyi alp en iyiyi retiriz

kelimelerinin rakamsal desteklere ihtiyac vardr buda Cpk dir. Cpk si 1.00 altnda alan bir proses her zaman

doruyu retiyor demek mmkn deildir. 1.33 zerinde olmas kabul edilir proses olarak grlse bile 1980

ylndan sonra bu rakam 1.66'ya kmtr.

Yeterli bir proseste analiz yapld zaman hatalara yol aabilecek sonular verebilir. Bunun sebepleri;

Ortalama bozukluu:

Proses ortalamas toleranslarn orta noktasndan sapmalar gsteriyorsa, dzeltilmesi gerekir.

Kark parti:

ayn artlar altnda retilmemi birimlerin bulunmas

retim prosesinde eilimler:

Proseste meydana gelen ani deiiklikler malzeme, operatr v.b. gibi herhangi bir deimeye bal olmas

Yeterlilik analizi srasnda kan sonularn deerlendirilmesinde fayda vardr.

PK YNTEMNN DEERLENDRME SREC:

statistiksel Proses kontrol Analizi prosesteki doal varyasyonun lmn ierir. Proses yeterlilik prosesteki

varyasyonun bir fonksiyonudur ve prosesteki alt standart sapma yaylm olarak tanmlanabilir. Proses varyasyonuve Spesifikasyonlar karlatrmak iin kullanlan iki indeks, Cp ve Cpk deerleridir. Proses yetenei bir prosesin

salayabildii en az kalite deikenliidir. Proses yetenei; makine, ekipman metot, insan ve evre faktrlerine

baldr.

retimde mevcut spesifikasyon limitlerine gre proseslere uygulanan istatistiksel proses kontrol ileminde

prosesin deikenliini gstermek, kalite, verim ve performansn arttrmak ve prosesin yeterliliini anlamak iin

proses yeterlilik katsaylar tanmlanmtr.

Proses Yeterlilik analizinde Cp ve Cpk olmak zere iki indeks kullanlr.


48/88



Cp ; prosesin yaylmn kontrol eder

Cpk ; prosesin hem yaylmn hem de ortalamann hedeflerden sapmasn kontrol eder.

Bu deer 1 den kkse proses yetersizdir.

Bu deer 1 ile 1,33 arasnda ise prosesin gelitirilmeye ihtiyac vardr.

Bu deer 1,33 ve daha bykse proses yeterlidir.

Otomotiv sektrnde bu deerin zaman zaman 1,67 olmasn talep eden OEM ler vardr.

Cp=

Cpk = En kk

= standart sapma

USL = st spesifikasyon limiti

LSL = alt spesifikasyon limiti

Engineering tolerance = USL LSL

Avg = bireysel lmlerin ortalamas

rnek:

Bir karakteristikten 20 lm alalm:

62 62 60 59 61 64 57 62 64 59 60 61 60 63 59 58 60 56 60 56

Verilenler:

USL = 65

LSL= 55

Hesaplananlar:

n = 20

Ortalama = 60.15

Standart sapma = 2.3232


49/88



Adm 1: Engineering tolerance hesaplama

Engineering tolerance = 65 55 = 10

Adm 2: 6

= 6 x 2.3232 = 13.9392

Adm 3 : Cp hesaplama

Cp = = 0.72

Adm 4: Cpk hesaplama

Cpu = = = 0.70 (Cpl den kk)

Cpl = = = 0.74

Cpk = Cpu = 0.70

zel Durumlarda Cpk deerini hesaplama:

Durum 1: st ve alt spesifikasyon limitleri verilmitir, nominal deer (hedef) spesifikasyon limitlerininortasndadr.

Cpk = En kk

Durum 2: Alt spesifikasyon limiti yoktur.

Cpk = Cpu =

Durum 3: st spesifikasyon limiti yoktur

Cpk = Cpl =

Durum 4: st, alt limitler ve nominal (hedef) deer verilmitir fakat nominal deer alt spesifikasyon limitine dahayakndr.

Proses ortalamas nominal spesifikasyonu eit olduu zaman Cpk maksimum deerdedir. Proses ortalamas alt ve

st spesifikasyon limitleri iindeyse Cpk deeri pozitiftir, ortalama eer st veya alt spesifikasyon limitleri

stndeyse Cpk deeri sfrdr. Nominal deer st veya alt spesifikasyon limitleri iinde fakat merkezde deil ise,

Cpk =1.33 deerinin salanmas iin daha yksek Cp deeri gerekmektedir.


50/88



Cpk = En kk

Durum 5: st, alt spesifikasyon limitleri ve nominal (hedef) deer verilmitir fakat nominal deer stspesifikasyon limitine daha yakndr.

Proses ortalamas nominal spesifikasyonu eit olduu zaman Cpk maksimum deerdedir. Proses ortalamas alt ve

st spesifikasyon limitleri iindeyse Cpk deeri pozitiftir, ortalama eer st veya alt spesifikasyon limitleri

stndeyse Cpk deeri sfrdr. Nominal deer st veya alt spesifikasyon limitleri iinde fakat merkezde deil ise,

Cpk =1.33 deerinin salanmas iin daha yksek Cp deeri gerekmektedir.

Cpk = En kk

Durum 6: st, alt spesifikasyon limitleri ve nominal (hedef) deer verilmitir fakat nominal alt spesifikasyonlimitine eittir.

Cpk =

Durum 6 ve 7 de byk Cpk istenmemektedir. En uygun Cpk deeri 1.33 ve Cpk yerine Cp deerini ykseekarlmaldr.

Durum 7: st, alt spesifikasyon limitleri ve nominal (hedef) deer verilmitir fakat nominal st spesifikasyonlimitine eittir.

Cpk =

Durum 6 ve 7 de byk Cpk istenmemektedir. En uygun Cpk deeri 1.33 ve Cpk yerine Cp deerini ykseekarlmaldr.

Bu durumu deerlendirirken aadaki tablodan yararlanabiliriz:


51/88



Tabloda grld gibi cp seviyesi ne kadar ykselirse kalitesizlik maliyetini o kadar dk tahmin edebiliriz.

Burada ayn zamanda seri retimde numune alma sklk seviyesinde grebiliriz.

PROSES YETRLLK TABLOSU

Cp ve Cpk > 1.67 1.33 Cp ve Cpk 1.67 Cp ve Cpk < 1.33

Proses muhtemelen mteri talebinikarlyor. Onaydan sonra, retime

balanr ve onaylanan kontrol planuygulanr.

Proses mteri talebinikarlamayabilir. Bu durum

karsnda para onayndan sonra,retime balanr ve Cpk 1.33eulaana kadar karakteristiklere ilavedikkat gster.

Proses mteri talebinikarlamayacaktr. Bu durum

karsnda proses iyiletirilmesinebyk bir ncelik verilir ve dzelticifaaliyet plannda dokmante edilir.Devam eden imalatta Cpk deeri1.33e ulaana kadar kontrol vetestler arttrlr. Bu sre iin revizeedilen kontrol plan mteri ilegzden geirilir ve bu gzdengeirme operasyonu sonucundamteri onay alnmaldr.

Prosesin Kararsz Grnyor iseByle bir durumda proses mteri talebini karlamayabilir. Bu nedenle Ppk deerinin 1.33 ten kk olduundayaplan faaliyetler bu madde iinde geerlidir. Buna ek olarak sadece PK iin alnan numune says arttrlr ve100% kontrol ilemi uygulanr.

Grafiklerin deerlendirilmesi:

Bir rnde kritik l olarak 90 0,09 belirlenmitir. Bu l ile ilgili 5 adet ardk lm yaplarak belirli

periyotlarda numuneler alnmtr.


52/88



Bu llere dayanarak kan X grafii aadaki gibidir:

Grafikte grld gibi lmz optimal ls 90 olmas gerekirken, 89,96 89,935 aras seyretmektedir. Bu

durumda proses iin kullanlan artlar ne kadar uygun olduu grlse de, proses artlarn biraz daha yukarya

ekmekte yarar vardr. Eer deerler daha da aada olsayd tehlike o kadar daha artm olacakt. Bylelikle rn

ile ilgili optimum proses artlar ayarlanabilir ve ara ipk lmleri ile hatasz retim yaplabilmektedir.

Deerler R grafiinde u ekil yansr:

Bu deerlendirmede lmler bize rnn retimin gerekletirmek iin kullandmz Proses artlar yeterli olup

olmadn grebiliriz. Bizim tolerans Aralmz 0,18 olarak hesaplandnda, lmlerde maksimum 0,03 arasnda

seyir ettii gzlenmektedir. Bu durumda kullanlana proses artlar tamamen bu rn iin yetrli olduu

gzlenmektedir.


53/88



Histogram deerlendirilmesi:

Analizimizde kan dalm yukardaki gibidir. Bunu deerlendirmek iin aadaki tabelay kullanmaktayz:


54/88




55/88



LM SSTEM ANALZ (MEASUREMENT SYSTEM ANALYSIS - MSA)

lm sistemleri tarafndan retilen sonular etkileyecekvaryasyon kaynaklarnn analiz edilmesidir. TS 16949 olmasa

olmaz artlarnn biridir. Mterinin istekleri dorultusunda

deiik yntemler kullanlabilir. Gerek sre yeterliliini

belirlemek iin, ncelikle lm sisteminden kaynaklanan

deikenlik tanmlanmal ve srecin dier deikenliklerinden

ayrlmaldr. Bu nedenle veri toplamada hem hassas hem de

tekrarlanabilir zelliklere sahip l aletleri kullanlmaldr.

Kaliteli retimin baarlabilmesi iin retim girdisinin,

srecinin ve ktsnn srekli olarak kontrol altnda tutulmas

gerekmektedir. Bu kontroller, gerekli paralarn llmesi ile

yaplr. lmler sonucunda, elde edilen veriler ile istenilen

Spesifikasyonlar salanma derecesi tespit edilerek retim

sreci her aamada kontrol altnda tutulabilir. Yaplan

lmler sonucunda spesifikasyon d bir durum tespit edildiinde, bunun sebebi belirlenmeli ve sorun

giderilmelidir. rnn belirlenen kalite dzeyinde olumas isteniyor ise, kalite kontrol almalar dikkatli biimde

yrtlmelidir. Kontrol almalar srasnda yaplabilecek bir yanllk (hatasz rnn hatal olarak veya hatal

rnn hatasz olarak nitelenmesi), direkt olarak rnn kalitesi ile ilgili karar etkileyecektir. Bu aklamadan da

anlalaca gibi, lmleme sonucunda gvenilir veriler elde edebilmek iin lm sisteminin de gvenilir olmas

gerekmektedir. lm sistemi operatrler ve lm aralarndan olumaktadr. lm sistemini oluturanoperatrlerin, lm yapabilme yetenekleri tespit edilmeli ve eksiklik, yetersizlik grldnde gerekli eitimler

verilmelidir. Ayn ekilde, lm aralar da lmleri doru yapabilecek ekilde ayarlanmal, belirlenen periyotlara

uygun olarak kalibrasyonlar veya dorulamalar yaplmaldr. Gerek operatrler gerekse lm aralar zaman

ieresinde baz nedenlerden llen verilerde deikenlie neden olabilmektedirler. Bu nedenden, operatrler ve

lm aralarndan oluan lm sistemi belirli zamanlarda istatistiksel olarak analiz edilerek, gvenilirlii

salanmaldr. Eer lm sistemi gerektii ekilde incelenmez ve gerekli dzenlemeler yaplmaz ise

lmlemelerden elde edilen veriler kullanlarak yaplacak analizler de gvenilir sonular vermeyecektir. Ayrca

yaplan lmler sonucu rnlerin Uygun veya Uygunsuzluklar gvenilir olmayp ve gerei de

yanstmayabilir. Kalite kontrol almalarnda, lm sonularnn hatal olmadn varsaymak veya bu konuya

yeterli nemi vermemek yanl bir yaklamdr. lm sisteminin hatal olmadn kabul edip, kontrolalmalarna balamak ise, daha en batan kalite kontrol sisteminin gvenilirliini olumsuz etkiler.

lm aracnda oluabilecek basit bir mekanik sorun, aralarn ayarlarnn iyi yaplmamas, operatrler ile ilgili

sorunlar, evre artlar gibi faktrler lm sisteminin hatal sonular vermesine neden olur. Bu nedenle, hata

kaynaklar tespit edilerek sorun giderilmeye allmaldr.

lm verileri daha nce olmad kadar sk ve deiik ekillerde kullanlmaktadr. rnein, bir retim prosesinde

ayarlama yaplp yaplmayacann karar genellikle lm verilerine dayandrlacaktr. lm verileri veya

bunlardan hesaplanan baz istatistikler, prosesin istatistiki kontrol limitleri ile karlatrlr, ve eer karlatrma

prosesin istatistiksel olarak kontrol dna ktn gsterirse, bir takm ayarlamalar yaplr. Eer kontrol iindeyse,


56/88



prosesin ayarlama yaplmadan yrmesine izin verilir. Bu nedenle bir lm sisteminin gvenilirlii ok daha

nemli bir hale gelmektedir.

lm sistemi hatalar be grupta ele alnr.

Doruluk

Tekrarlanabilirlik,

Tekrar yaplabilirlik,

Kararllk,

Dorusallk.

Bir srece ait faktrler hi deimez olsa idi, srecin tm rnleri birbirlerinin ayn olurdu. Ancak bu durum,srelerdeki doal varyasyon nedeni ile hibir zaman gereklemez.

Srelerdeki varyasyon ikiye ayrlr:

Rastlantsal varyasyon

Veriler ortalama bir deerin etrafnda yer alr.

Bilgi: Rastlantsal varyasyon kontrol edilemez! statistiin aralar rastlantsal varyasyonu belirlemede kullanlmaz!

Rastlantsal olmayan varyasyon

Sistemden kaynaklanan, belirlenebilir zel nedenlere baldr.

Uygulanan lm sistemlerinin her birinin istatistiksel zellikleri birbirinden farkl olabilir. Ancak her lmsisteminin aada belirtilen temel zellikleri tamalar gereklidir (Measurement System Analysis ReferenceDocument, February 1995).

1. lm sistemi istatistiksel olarak kontrol altnda olmaldr. Yani, lm sisteminin varyasyonu yalnzca doalnedenlere bal olmal, zel nedenler ortadan kaldrlm olmaldr.

2. lm sisteminin varyasyonu, imalat prosesinin varyasyonu ile karlatrldnda, kk olmaldr.

3. lm sisteminin varyasyonu, artname snrlar ile karlatrldnda, kk olmaldr.

4. Proses deikenlii veya artname deeri aralklarndan hangisi daha kk ise, lmn admlar ondan dakk olmaldr. (Genel kural: lm admlar, proses deikenlii veya artname deeri aralklarndan hangisidaha kk ise, kk olann onda birinden byk olmamaldr.)

5. llmekte olan paralar deitike, lm siteminin istatistiksel zellikleri de deiebilir. Eer byle ise,lm sisteminin en byk (en kt) varyasyon deeri, proses deikenlii veya artname deeri

aralklarndan hangisi daha kk ise, ondan da kk olmaldr.


57/88



Klasik lm sistemi yeterlilik analizi almasnda pratikte aadaki admlar izlenir:

1 - Analizin yaplaca lm aralarnn gerekli ayarlar yaplr,

2 - retim srecinden 10 adet para seilir ve 1 den 10 a kadar numaralanr.

3 - almaya katlan operatrlere lmeyi nasl yapacaklar konusunda gerekli eitim verilir (almada en az iki

operatr kullanlmaldr),

4 - 1.operatre on para sras ile lmlenmelidir ve sonular veri formuna kayt edilir.

5 - Ayn paralar, ayn koullarda 2. operatrlere ltrlr ve veri formuna kayt edilir

6 - Ayn on parann sralar deitirilir ve 1. ve 2.operatrlere ayn koullarda tekrar ltrlr ve lm sonular

ilk yaplan sralamaya gre kayt edilir,

7 - llen deerler bilgisayara aktarlarak tm deerler elde edilir.

8 - Bulunan bu deerlerden yorumlanacak 2 adet deer vardr.

A-st Kontrol Snr: st Kontrol Snr tm aralklardan byk olmaldr. Ancak bu art gerekleirse MSA

almasna devam edilir. Aksi durumda snr aan deerin sebebi aratrlr ve ortadan kaldrlarak yeniden lm

yaplr.

B-% Toplam Deikenlik (%TD) : % Toplam Deikenlik MSA almasnn sonucunu belirleyen en nemli deerdir.

Deerin yorumu u ekildedir:

%TD %10 : Kabul (Uygun)

%20 %TD

Documents

TS ISO STANDARTLARININ YANSANAYİ İŞLETMESİNDE UYGULAMA EL KİTABI _(2_)-1