Təsərrüfat uçotu haqqinda anlayiş, onun inkişafı və bazar ...€¦ · Web viewAVTONƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN NƏZƏRİ ƏSASLARI. Qiymətləndirmə

AVTONƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN NƏZƏRİ

ƏSASLARI.

Qiymətləndirmə təcrübəsində işlərin daha məhşur növlərindən biri nəqliyyat

vasitələrinin bazar dəyərinin qiymətləndirilməsidir. Nəqliyyat vasitələrinin

qiymətləndirilməsi bir sıra mümkün istifadə istiqamətləri , o cümlədən maliyyə

hesabatlılığı , alış və satış , vergiyə cəlbetmə üçün tələb oluna bilər.Nəqliyyat vasitələrinin

qiymətləndirilməsində tətbiq edilən anlayış , proses və metodlar qiymətləndirmənin digər

tipləri üçün olanlarla eynidir. Nəqliyyatın əsas vəzifəsi ictimai istehsalın normal

fəaliyyətini , iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin məhsullarının dövriyyəsini təmin etməkdən

və əhalinin yerdəyişmələrə olan tələbatının vaxtlı-vaxtında , təhlükəsiz , minimum xərclərlə

tam ödəməkdən ibarətdir.Nəqliyyat məhsulu yüklərin və sərnişinlərin yerdəyişməsi

prosesidir. Nəqliyyat vasitələri aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir :

1. Nəqliyyat məhsulunun istehsalına çəkilən xərclərin quruluşunda xammala çəkilən

xərclər yoxdur.

2.Nəqliyyat cəmiyyətin həyatında özünəməxsus rol oynayır.

3.Yük daşımalarının qiyməti həmin yükün istehsalı qiymətinə əlavə olunur.

4.Nəqliyyatda istehsal fondlarının dövriyyəsi fərqli formada baş verir.Nəqliyyatda istehsal

fondlarının dövriyyəsi aşağıdakı kimidir :

P—Ə---İ---P”

Nəqliyyat vasitəsi dedikdə aşağıdakı obyektlər başa düşülür :

- Avtonəqliyyat :

1.Minik avtomobilləri.

2.Yük avtomobilləri.

3.Yük qoşquları.

4.Avtobuslar.

5.Motosikillər və mopedlər.

6.Xüsusi texnika.

- Su nəqliyyatı

- Hava nəqliyyatı :

1.Təyyarələr.

1

2.Vertolyotlar.

- Dəmir yol nəqliyyatı.

Bu nəqliyyat növləri ənənəvi nəqliyyata aiddir.Ənənəvi olmayan nəqliyyat növlərinə

maqnit yastıqlar üzərində nəqliyyat , asma kanatlar

funikulyorlar və s. aiddir.

Bütün nəqliyyat növləri sırasında avtomobil nəqliyyatı istehsal dövrünü başa

vurmaq və xidmət sahələrində daşınmaları intensivləşdirmək üçün nisbətən əlverişli

nəqliyyat növü hesab olunur.

Azərbaycan Respublikası Prezdentinin 2003-cü il 10 iyun tarixli Fərmanı ilə

“Azəravtonəqliyyat” Dövlət Konserni və “Azəravtoyol” Dövlət şirkəti ləğv edilmiş və

Azərbaycan Respublikası Nəqliyyat Nazirliyi nin 2003-cü il 24 iyun tarixli 04 nömrəli

əmri ilə Nazirliyin tərkibində müvafiq olaraq “Avtonəqliyyatservis” və

“Yolnəqliyyatservis” Departamentləri yaradılmışdır.

Azərbaycanda avtomobil nəqliyyatının tarixi XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. 1911-ci ildə

Azərbaycanda cəmi 36 ədəd avtomobil olmuşdur. Bərk örtüklü yolların uzunluğu isə cəmi 210

km idi. 1920-1930-cu illərdə əsasən neft sənayesində texnoloji və xüsusi məqsədlər üçün

ixtisaslaşdırılmış avtomobil parkı yaranmağa başlamışdı. 1926-cı ildə respublikada 896 ədəd

avtomobil olmuşdur, ki onlardan da 275 ədədi minik, 518 ədədi yük və 103 ədədi

ixtisaslaşdırılmış avtomobillər idi. Yük avtomobillərinin 400-dən bir qədər çoxu “Azneftin”

sərəncamında idi. Avtomobil parkının artması şosse yollarının uzunluğunun artmasına səbəb

oldu. Həmin dövrdə şosse yollarının uzunluğu 6500 km, o cümlədən 2300 km ittifaq və

respublika əhəmiyyətli yollar təşkil edirdi. Sürətlə inkişafda olan respublikanın sənaye, kənd

təsərrüfatı, müdafiə və digər sahələrdə nəqliyyata tələbatının təmin olunması məqsədi ilə, çevik

avtomobil təsərrüfatının yaradılması vacib tədbirlərdən biri idi. Bu məqsədlə, 1935-1936-cı

illədrə respublikamızda “Soyuztrans” adlı ümumi istifadəli bir avtonəqliyyat qurumu yaradıldı.

Bu idarənin nəzdində sərnişin və yük daşımaları ilə məşğul olan avtomobil dəstələri fəaliyyət

2

göstərirdi. 1939-cu ildə Avtonəqliyyat Xalq Komissarlığı (avtomoillərin sayı 600-800 ədəd

olmuşdur), 1946-cı ilin mart ayında Avtomobil Nəqliyyatı Nazirliyi yaradılmışdır. Avtomobil

Nəqliyyatı Nazirliyi tədricən inkişaf edərək 1987-1990-cı illərdə öz zirvəsinə çatmış və onun

nəzdində 140-ANM, 9-sənaye, 11-tikinti müəssisəsi olmuşdur. 1992-ci ilin fevral ayında

“Azəravtonəqliyyat” Dövlət Konserni yaradılmışdır. Avtomobil nəqliyyatı vasitələri parkının

tərkibi 16000 əd. yük, , 7600 əd. minik (taksi) avtomobillərindən və 5800 əd. avtobusdan ibarət

olmuşdur.

Avtomobil nəqliyyatının əsas üstün cəhətləri aşağıdakılardır :

- çox böyük olmayan məsafələrdə yük daşınmalarının səmərəliliyi.

- yüklərin qorunmasının təminatlılığı

- “qapıdan-qapıya” daşımanın təşkilinin mümkünlüyü.

- fasiləsizlik , sürət və cəldlik.

Avtomobil nəqliyyatının çatışmayan cəhətləri :

- az yük götürmə qabiliyyəti.

- nəqliyyatın hərəkətinin yol şəraitindən asılılğı.

- yüksək tarif dərəcələri.

Minik avtomobilləri . Hər bir mülkiyyətçi tez və ya gec avtomobilin peşəkar

qiymətləndirilməsinin aparılması zərurililiyi ilə üzləşir. Avtomobilin ən etibarlı və tez satış

üsulu onun bazar dəyəri üzrə reallaşdırılmasıdır ki, bunun üçün də avtomobilin dəyəri

qiymətləndirilməlidir. Avtomobilin qiyməti məsələsini səhvə yol vermədən həll etmək kifayət

qədər çətindir. Bunun əsas yolu peşəkar qiymətləndiriciyə müraciət etməkdir.

Minik avtomobillərinin qiymətləndirilməsi aşağıdakı məqsədlər üçün aparılır:

· Avtomobilin vergiyə cəlbetmə məqsədləri üçün müstəqil qiymətləndirilməsi;

· Sığorta və uçot məqsədləri üçün avtomobillərin qiymətləndirilməsi;

· Alqı-satqı sövdələşmələrinin notarial rəsmilləşdirilməsi prosesində dövlət rüsumunun

3

hesablanması üçün avtomobilin qiymətləndirilməsi;

· Zərərin ödənilməsi üçün avtomobilin qiymətləndirilməsi;

· Avtomobilin alqı-satqısı sövdələşməsinin bağlanılması haqqında danışıqlarda

qiymətləndirilməsi;

· Müəssisələrin birləşməsi yaxud ayrılması zamanı avtomobilin qiymətləndirilməsi;

· Məhkəmədə vətəndaşların əmlak hüquqların müdafiəsi üçün avtomobilin

qiymətləndirilməsi;

· Kreditləşmə məqsədləri üçün avtomobilin girov dəyərinin müəyyən edilməsi;

· Maliyyə menecmenti üçün avtomobilin dəyərinin müəyyən edilməsi;

· Tənəzzül yaxud ləğvetmə zamanı avtomobillərin qiymətləndirilməsi;

· Şirkətin nizamnamə kapitalına daxil edilərkən avtomobillərin qiymətləndirməsi.

Əgər fiziki şəxslər üçün avtomobillərin qiymətləndirilməsi zəruridirsə aşağıdakı sənədlər

tələb olunur:

1. Qiymətləndirilən avtomobillərin (əgər onların sayı 1-dən çoxdursa) siyahısı;

2. Avtomobillərin olduğu yer (qiymətləndirici avtomobilə baxış üçün gedə bilər);

3. Avtomobilin buraxıldığı il;

4. Avtomobilin qaçışı;

5. Avtomobilə hüququ təsdiq edən sənədlər (nəqliyyat vasitəsinin pasportu);

6. Sifarişçinin pasportunun sürəti.

Əgər hüquqi şəxslər üçün avtomobillərin qiymətləndirilməsi zəruridirsə aşağıdakı sənədlər

tələb olunur:

1. Qiymətləndirilən avtomobillərin (əgər onların sayı 1-dən çoxdursa) siyahısı;

2. Avtomobillərin olduğu yer (qiymətləndirici avtomobilə baxış üçün gedə bilər);

3. Avtomobilin buraxıldığı il;


5. Avtomobilə hüququ təsdiq edən sənədlər (nəqliyyat vasitəsinin pasportu);

6. Müəssisənin (avtomobilin məxsus olduğu) qeydiyyatı haqqında şəhadətnamənin sürəti;

7. Avtomobilin ilkin və qalıq balans dəyəri (əgər qiymətləndirilən avtomobil müəssisənin

balansındadırsa);

4

8. Qiymətləndirilən avtomobilin məxsus olduğu müəssisənin baş direktorunun soyadı, adı

və atasının adı.

Yük avtomobilləri. Yük avtomobilinin müstəqil ekspert qiymətləndirilməsi yerinə yetirilir:

· Müəssisənin nizamnamə kapitalına daxil edilməsi yaxud müəssisənin əsas fondlardan

çıxarılması üçün;

· Yol-nəqliyyat hadisələrindən sonra dəyən zərərin qiymətləndirilməsi üçün;

· Girov yaxud kredit üçün;

· Miras kimi rəsmiləşdirmək üçün;

· Sığorta üçün.

Əgər fiziki şəxslər üçün yük avtomobillərinin qiymətləndirilməsi zəruridirsə aşağıdakı

sənədlər tələb olunur:

1. Markasının, modelinin, buraxılış seriyasının göstərilməsi ilə avtomobilin tam adı;

2. Yük avtomobilinin istehsalçısı- zavod/firma;

3. Avtomobilin buraxılış ili;

4. Yük avtomobilin texniki xarakteristikası;

5. Sifarişçinin pasportunun sürəti;

6. Avtomobilin qaçışı.

Əgər hüquqi şəxslər üçün yük avtomobillərinin qiymətləndirilməsi zəruridirsə aşağıdakı

sənədlər tələb olunur:

1. Nəqliyyat vasitəsinin pasportu;

2. Markasının, modelinin, buraxılış seriyasının göstərilməsi ilə yük avtomobilin tam adı;

3. Yük avtomobilinin istehsalçısı- zavod/firma;

4. Avtomobilin buraxılış ili;

5. Yük avtomobilinin texniki xarakteristikası;



5

8. Balansa qəbul edilərkən avtomobilin dəyəri;

9. Qalıq balans dəyəri;

10. Təmirlər haqqında məlumat;

11. Sifarişçi firmanın rekvizitləri + baş direktorunun soyadı, adı və atasının adı;

12. İnventar nömrəsi.

Yük qoşquları. Yük qoşqularının müstəqil qiymətləndirilməsi yerinə yetirilir:







Yük avtomobilinin və qoşquların dəyərinin qiymətləndirilməsi üzrə irimiqyaslı işlərin yerinə

yetirilməsi üçün sənədlərin müəyyən siyahısı tələb olunur.

Fiziki şəxslər üçün qoşqunun dəyərinin qiymətləndirilməsi üzrə sənədlərin siyahısı aşağıdakı

kimidir:

1. Obyektin (marka, model, seriya) tam adı;

2. Qoşqunun istehsalçısı- zavod/firma;

3. Obyektin buraxılış ili;

4. Obyektin texniki xarakteristikası;


6. Aşınma dərəcəsi.

Hüquqi şəxslər üçün zəruri sənədlərin siyahısı:



3. Qoşqunun istehsalçısı- zavod/firma;




7. Aşınma dərəcəsi;

6





Avtobuslar. Avtobusların müstəqil qiymətləndirilməsi aşağıdakı hallarda aparılır:







Fiziki şəxs üçün avtobusu qiymətləndirmək məqsədilə aşağıdakı sənədlər tələb olunur:

1. Markasının, modelinin, buraxılış seriyasının göstərilməsi ilə avtobusun tam adı;

2. Avtobusun istehsalçısı- zavod/firma;

3. Avtobusun buraxılış ili;

4. Avtobusun texniki xarakteristikası;


6. Avtobusun qaçışı.

Hüquqi şəxs üçün avtobusu qiymətləndirmək məqsədilə aşağıdakı sənədlər tələb olunur:

1. Markasının, modelinin, buraxılış seriyasının göstərilməsi ilə avtobusun/avtobusların

tam adı;

2. Avtobusun/avtobusların istehsalçısı- zavod/firma;

3. Avtobusun/avtobusların buraxılış ili;

4. Avtobusun/avtobusların texniki xarakteristikası;


6. Avtobusun/avtobusların qaçışı;

7. Balansa qəbul edilərkən avtobusun/avtobusların dəyəri;



7


11. Avtobusun/avtobusların inventar nömrəsi.

Motoskllərin və mopedlər. Motoskllərin və mopedlərin müstəqil qiymətləndirilməsi

aşağıdakı hallarda tələb olunur:





çıxarılması üçün; · Sığorta üçün

. Motosikllərin və mopedlərin dəyərinin qiymətləndirilməsi üçün müəyyən sənədlər paketi

zəruridir.

Fiziki şəxs üçün:


2. Obyektin istehsalçısı- zavod/firma;




6. Qaçış və aşınma dərəcəsi.

Hüquqi şəxs üçün mütləq sənədlər:


2. Markasının, modelinin, buraxılış seriyasının göstərilməsi ilə obyektin tam adı;


4. Buraxılış ili;



7. Obyektin qaçışı;

8. Balansa qəbul edilərkən obyektin dəyəri;



8



.Traktorlar, ekskovatorlar, kranlar kimi xüsusi texnikanın müstəqil qiymətləndirilməsi

aşağıdakı məqsədlər üçün yerinə yetirilir:

· Obyektin alqı-satqısı üçün;



· Müəssisənin balansına qəbul yaxud balansdan çıxarılmaq üçün;

· Zərərin dəyərini qiymətləndirilməsi üçün;

· Girov, o cümlədən kredit üçün;

· Ödənilən vergilərin azadılması yaxud şirkətin maddi aktivlərinin dəyərinin yüksədilməsi

məqsədilə;

· Obyektin yenidən qiymətləndirilməsi üçün;

· Məhkəmədə qiymətləndirmə haqqında məlumatların təqdim olunması məqsədilə;

· Real bazar dəyərinin müəyyən edilməsi üçün;



Fiziki şəxs üçün xüsusi texnikanın qiymətləndirilməsi zamanı aşağıdakı sənədlər tələb

olunur:


2. İstehsalçısı- zavod/firma;



5. Sifarişçinin pasportunun sürəti; . 6. Qaçış və aşınma dərəcəsi.

Hüquqi şəxs üçün xüsusi texnikanın qiymətləndirilməsi zamanı aşağıdakı sənədlər tələb

olunur:


2. Markasının, modelinin, buraxılış seriyasının göstərilməsi ilə xüsusi texnikanın tam adı;

9


4. Buraxılış ili;



7. Obyektin qaçışı, aşınma dərəcəsi;

8. Balansa qəbul edilərkən obyektin dəyəri;





Su nəqliyyatı - təbii və süni su tutarlarından istifadə edən nəqliyyat növüdür. İstismar olunan

akvatoriyalarının tipinə görə su nəqliyyatı çay və dəniz nəqliyyatına bölünür. Dəniz gəmiləri

çay qəmilərindən iri qabaritinə görə, eləcə də güclü su dalğalarına tab gətirmək və bu zaman

batmamaq qabiliyyətinə görə fərqlənir. Çay nəqliyyatında, adətən, göllərdə daşımalar üçün

istifadə olunnur.

Fiziki və hüquqi şəxslər üçün su nəqliyyatının qiymətləndirilməsini aparılmasını nəzərdə tutan

aşağıdakı hallar fərqləndirilir.

Hüquqi şəxs üçün:

1. Müəssisənin balansına qəbul üçün su nəqliyyatının qiymətləndirilməsi;

2. Balansdan silinmək üçün gəminin qiymətləndirilməsi;

3. Nizamnamə kapitalına qoyuluş;

4. Zərərin qiymətləndirilməsi.

Fiziki şəxs üçün:

1. Vərəsəlik üçün gəminin qiymətləndirilməsi;

2. Alış-satış üçün;

3. Zərərin qiymətləndirilməsi.

4. Kreditin girov təminatına vermək üçün;

10

5. Gəminin sığorta olunması üçün.

Gəmilərin qiymətləndirilməsi – xüsusən alış-satış bazarının aşağı konyukturası şəraitində

sahənin fəaliyyətinin ən mühüm şərtlərindən biridir. Gəmilərin qiymətləndirilməsi əmlakın

dəyərinin və girov prosedurun müəyyən edilməsində borc vəsaitlərinin aktivlərə nisbəti

göstəriciləri ilə bərabər əhəmiyyətə malikdir. Praktiki olaraq bütün dünya donanması borc

vəsaitlərindən istifadə etməklə qurulur və alınır. Onə görə də öz maliyyə təhlükəsizliyinin təmin

edilməsi məqsədilə kreditor girova veriləngəmilərin və girov qoyanın bütün əmlakının

qiymətləndirilməsinə olduqca diqqətlə yanaşırlar. Bu zaman qiymətləndiricilər reputasiyası da

uçota alınır.

Su nəqliyyatı yük daşınmalarını həyata keçirilməsində bir sıra üstun və çatışmayan

cəhətləri var. Su nəqliyyatının əsas üstün cəhətləri aşağıdakılardır :

1.İşin fasiləsizliyi.

2.Gəmilərin yüksək yükgötürmə qabiliyyətinə malik olması.

3.Tarif dərəcələrinin nisbətən aşağı olması.

4.Hava şəraitindən az asılılıq.

Su nəqliyyatının çatişmayan cəhətləri aşağıdakılardır :

1.Yüklərin səliqəli düzülüşü.2.Sürətin aşağı olması.

Hava nəqliyyatı

“Azərbaycan Hava Yolları” Azərbaycan Respublikasının milli aviadaşıyıcısıdır. O, beynəlxalq

aviadaşıyıcı kimi 1991-ci ildə yaradılmışdır.Bu dövrə qədər “AZAL” Aeroflotun (Sovet

İttifaqı) ildə 1.5 milyon sərnişin daşıyan daha səmərəli sahələrindən biri idi. Əsas vəzifəsi-

təhlükəsiz və müntəzəm uçuşların təmin edilməsi, hava xidmətlərində beynəlxalq və daxili

11

bazarların tələblərinin yerinə yetirilməsidir. “Azərbaycan Hava Yolları” İCAO-da AZALAVİA

kimi qeydiyyatdan keçmişdir və üçtərəfli AHY kodu ilə, eləcədə də İATA-da ikihərifli J2 və

771 kodu ilə kodlaşdırılmışdır.

Hava nəqliyyatı dedikdə ilk əvvəl yada təyyarələr və vertolyotlar düşür. Təyyarə -

bilavasitə hava gəmisidir. Ona əlavə olaraq onun istismarı üçün infrastruktur – hava limanı,

dispetçer və texniki xidmət zəruridir.

Təyyarənin qiymətləndirilməsi onun real bazar dəyərinin müyyən edilməsi yolu ilə aparılır.

Lakın nadir hal ola bilər ki, təyyarənin qiymətləndirilməsi girov məqsədi ilə aparılsın. Bu

zaman qiymətləndirmə obyektin məhdud reallaşdırılması şəraitində yerinə yetiriləcəkdir.

Təyyarənin qiymətləndirilməsinin onun gələcək istismara yararsızlığı və bərpa oluna

bilməməsi halında aparılması inkarolunmazdır.

Sənədlərin aşağıdakı siyahısını mövcudluğu şəraitində təyyarənin qiymətləndirilməsi həyata

keçirilir:

1. Qiymətləndirmə obyektinin tam adı;

2. Təyyarənin istehsalçısı;

3. Buraxılış və istismara verilmə tarixləri;

4. Təyyarənin mülkiyyətçisi;

5. Obyektə hüquqları müəyyən edən sənədlər;

6. Obyektin adı və rekvizitləri;

7. Hava gəmisinə müülkiyyət hüququna məhdüdiyyətlər (əgər varsa);

8. Obyektin yerləşdiyi yer;

9. Tam və qalıq balans dəyəri (əgər mülkiyyətçi hüquqi şəxsdirsə);

10. Təmir və yaxşılaşdırmalarının tarixləri (əgər aparılmışdırsa);

11. Texniki vəziyyət aktları;

12. Təyin olunmuş resurs;

13. Obyektin qalıq resursu;

14. İstehsalçının zəmanəti haqqında məlumatlar;

15. Obyektin istismarı intesivliyi;

12

16. Obyektdən istifadə (istismar) növləri, xüsusiyyətləri;

17. Əsas texniki-uçuş göstəriciləri (yükgötürmə, sürət, və s.);

18. Əsas istismar xərclərini müəyyən edən göstəricilər ( istifadə olunan yanacağın növü,

yanacağ sərfi, ekipaj üzvlərinin sayı);

19. Obyektin saxlanılması və ona xidmət şəraitinin qısa təsviri.

Vertolyot – uçuş və şaquli enmə, havada asılma və istənilən istiqamətdə hərəkət etmək

xüsusiyyətinə malik olan aerodinamik uçuş aparatıdır. Uçuş üçün zəruri qaldırıcı və dartıcı

güvvə mühərrik tərəfindən hərəkətə gətirilən bir və yaxud bir neçə aparıcı vintlər tərəfindən

yaradılır.

Vertolyotların texnikanın digər növlərindən mühüm fərqləndirici xüsusiyyəti xüsusi

normativ aktlarla reqlamentləşdirilən və vertolyotun qiymətləndirilməsində uçota alınmalı olan

tələblərin ( o cümlədən təhlükəsizlik səviyyəsinin gözlənilməsi bütün xidmət dövrü ərzində

uçuşa yararlığın və texniki uçuş parametrlərinin təmin edilməsi və s.) özünəməxsusluğudur.

Vertolyotun qiymətlədirilməsi – bilavasitə vertolyotarın, eləcə də onların ayrı-ayrı

komponentlərinin, məsələn, mühərriklərin qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

Vertolyotun qiymətləndirilməsi zamanı bir qayda olaraq onun bazar dəyəri müəyyən edilir,

lakın bu qaydadan müstəsnalar da olur. Belə ki, vertolyotun girov kimi qiymətləndirilməsində

onun reallaşdırılmasının vaxt qıtlığı şəraitində keçəcəyi məlum olarsa, vertolyotun məhdud

reallaşdırıma dəyəri müəyyən edilir.

Əgər vertolyot növbəti istismara yararlı deyirsə və onun bərpası qeyri - mümkündürsə

vertolyotun bölünməsi üzrə xərclərin uçotu ilə metal qırıntılarının dəyəri qiymətləndirilir.

Verolyotun qiymətləndirilməsi aşağıdakı sənədlər siyahısı əsasında həyata keçirilir:

1. Qiymətləndirilən vertolyota münasibətdə alış, icarə yaxud sair hüquq haqqında

13

məlumatlar;

2. Vertolyotun balans dəyəri haqqında arayış (əgər mülkiyyətçi hüquqi şəxsdirsə);

3. Vertolyotun dövlət qeydiyyatı haqqında şəhadətnamə;

4. Qiymətlədirilmə obyektinin tipik sirtifikatı;

5. Uçuş yararlılığı sertifikatı;

6. Vertolyotun texniki vəziyyəti haqqında akt

Hava nəqliyyatının əsas üstünlükləri aşağıdakılardır :

1.Yüklərin yüksək səviyyədə qorunması.

2.Yüksək sürət.

3.Yüksək servis xidməti.

4.Sığorta xərclərinin nisbətən aşağı olması.

Hava nəqliyyatının çatışmayan cəhətləri aşağıdakılardır :

1.Hava şəraitindən asılılıq.

2.Tarif dərəcələrinin yüksək olması.

3.Daşınılan yükə məhdudiyyətlərin qoyulması

Dəmiryol nəqliyyatı

Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu 1880-ci ilin 20 yanvar tarixində yaradılmışdır. Azərbaycanda

ilk dəmir yolunun uzunluğu 20 km-ə bərabər olmuş, Bakı-Sabunçu arasında buxar dartısı ilə

neft daşınması həyata keçirilmişdir. 1883-cü ilin may ayının 8-də uzunluğu 550 km olan Bakı-

Tiflis,1900-cü ildə isə uzunluğu 231 km olan Dərbənd-Biləcəri dəmir yolunun tikintisi başa

çatdırılaraq istifadəyə verilmişdir. ADDY keçmiş Sovetlər İttifaqının ən qocaman polad

14

maqistrallarından biri olmuş,Böyuk vətən muharibəsi illərində Azərbaycan dəmiryolcuları çox

çətin sınaqlardan müvəffəqiyyətlə çıxmış,Qızıl Ordunu yanacaq və neft məhsulları ilə təmin

etmiş cəbhəyə 1 milyon 300 min o, cümlədən 600 min sistern yanacaq dolu vaqon yola

salmışlar. Yarandığı andan indiki vaxta kimi ADDY-nun kollektivi dəmir yolu ilə yük və

sərnişin daşımalarına olan tələbatı ödəmiş və ilbəil artan daşıma həcmlərini qabaqlamaq üçün

dəmir yolunun imkanlarını artırırlar. Hazırda Azərbaycan Respublikasında dəmir yollarının

uzunluğu 2944, km. istismar uzunluğu isə 2122 km təşkil edir.Dəmir yolu xəttinin daha intensiv

sahələri, yəni 1277,1 km-i elektrikləşdirilmişdir ki,bu da ümumi uzunluğunun 60%-nı təşkil

edir. 2005-cü ildə Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu tərəfindən 26201,0 min ton yük, 5509,7 min

nəfər sərnişin daşinmış,yük dövriyəsi 9524 min ton km. Sərnişin dövriyysi isə 881,1 min

sərnişin km. təşkil etmişdir. Avropa-Qafqaz-Asiya (TRACECA) dəhlizi üzrə tranzit yük

daşınmasının həcmi 7327,6 min tona bərabər olmuşdur.

Hərəkətli dəmiryol tərkibinin qiymətləndirilməsi – vaqonların, lakomativlərin, sisternlərin,

eləcə də komplektləşdiriciləri və hərəkət tərkibi üçün ayrı-ayrı hissələrin qiymətləndirilməsini

nəzərdə tutur.

Hərəkətli dəmiryol tərkibi fiziki və mənəvi aşınmanın yüksək dərəcəsi ilə fərqlənir ki, bu da

onun qiymətləndirilməsini xeyli çətinləşdirir. Bundan əlavə vaqon və sisternlərin

qiymətləndirilməsi zamanı hərəkət tərkibinin icarəsi bazarının aktiv inkişafını uçota almaq

lazımdır. Ardıcıl olaraq bu obyektlər əmlak kompleksinin hissəssi olmadan öz-özlüyündə gəlir

gətirə bilər ki, bu da vaqonların qiymətləndirilməsində gəlir yanaşmasının tətbiqini tələb edir.

Dəmiryolu nəqliyyatının üstün cəhətləri aşağıdakılardır :

1.Hava şəraitindən asılılığın olmaması.

2.Böyük miqdarda yükgötürmə qabiliyyəti.

3.Yüklərin daşınmasında növ müxtəlifliyi.

4.Yükün uzq məsafələrə tez çatdırılması imkanı.

Dəmiryolu nəqliyyatının çatışmayan cəhətləri aşağıdakılardır :

1.Çox ciddi qablaşdırılmanın tələb olunması.

2.Oğurluq üçün şəraitin olması.

3.Yolda qatarların yenidən təşkil edilməsinin tələb olunması.

15

AZƏRBAYCANIN NƏQLİYYAT SEKTORUNUN ƏSAS GÖSTƏRİCİLƏRİ :

Nəqliyyat sektorunda yük daşınması (min ton)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Cəmi 80180 110001 117314 128328 145596 167533 183093

o cümlədən:

dəmir yolu 15876 20345 20671 26522 30205 28276 27432

dəniz 8779 13272 13209 13680 13506 10173 11898

aviasiya 37 52 75 74 75 52 43

boru kəməri 15054 17262 18145 18534 27426 47409 55731

neft kəməri 11774 11283 11589 11692 19947 39999 44383

qaz kəməri 3280 5979 6556 6842 7479 7410 11348

avtomobil 40434 59070 65214 69518 74384 81623 87989

Nəqliyyat sektorunda yük dövriyyəsi (milyon ton-km)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Cəmi 15948 22291 23283 26534 43294 78007 88607

o cümlədən:

dəmir

yolu 5770 7719 7536 9628 11059 10375 10021

dəniz 5192 6555 6771 7521 8043 5989 6076

16

aviasiya 102 204 315 310 291 204 129

boru

kəməri 1371 1572 1696 1539 15679 52305 62434

neft

kəməri 646 649 655 624 14690 50892 58759

qaz

kəməri 725 923 1041 914 989 1413 3675

avtomobil 3513 6241 6965 7536 8222 9134 9947

Nəqliyyat sektorunda sərnişin daşınması (min sərnişin)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Cəmi 8714

84

9209

88

9540

79

10002

78

10633

47

11483

28

12421

61

o cümlədən:

dəmir

yolu 4250 4736 5241 5492 5824 6598 6394

17

dəniz 12 13 20 17 17 14 14

aviasiya 701 867 1094 1211 1332 1526 1396

tramvay 2427 453 - - - - -

trolleybus 3431 2301 1102 696 105 - -

metropoli

ten

1173

64

1270

52

1368

98

14695

2

16109

6

17568

9

20041

2

avtomobil 7433

01

7855

66

8097

25

84591

0

89497

3

96450

1

10339

45

avtobus 7208

81

7636

08

7865

15

82112

2

86792

6

93388

9

10001

94

taksi 2242

0

2195

8

2321

0 24788 27047 30612 33751

Nəqliyyat sektorunda sərnişin dövriyyəsi (milyon sərnişin-km)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Cəmi 11367 12588 13814 14747 15956 17657 18981

o cümlədən:

dəmir yolu 493 654 789 878 964 1108 1049

dəniz 6 6 7 7 6 5 5

aviasiya 798 1113 1450 1588 1686 1999 2002

tramvay 10 2 - - - - -

trolleybus 33 5 2 1 0.2 - -

metropoliten 874 947 1287 1381 1514 1652 1884

avtomobil 9153 9861 10279 10892 11786 12893 14041

avtobus 8750 9415 9801 10370 11210 12241 13319

taksi 403 446 478 522 576 652 722

18

Nəqliyyat vasitələrinin sayı (ədəd)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Avtomobillər, cəmi 440626 511460 554031 612069 690012 773318 860047

o cümlədən:

minik avtomobilləri 332026 400439 438964 479447 548979 616853 700080

ondan şəxsi 319297 386219 423696 458840 525348 589298 668587

avtobuslar 16756 18781 20991 26735 27474 28092 29340

yük avtomobilləri 78566 79019 80918 90852 97395 110391 113088

xüsusi təyinatlı avtomobillər 10456 8291 7961 9490 10267 11458 11449

digərləri 2822 4930 5197 5545 5897 6524 6090

Motosikllər 6389 7313 4993 3562 3408 2778 2330

Ölkənin hər 1000 nəfər əhalisinə düşən

minik avtomobilləri 42 48 53 57 64 71 81

Ölkənin hər 100 ailəsinə düşən şəxsi

minik atomobilləri 19 22 24 26 29 32 36

Əlaqə yollarının uzunluğu (ilin əvvəlinə)

2000 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ümumi istifadədə

olan dəmir yolları, km 2116 2122 2122 2122 2122 2099 2099

Tramvay yolları (qoşa

xətt hesabı ilə), km 35.9 22 - - - - -

Trolleybus yolları

(qoşa xətt hesabı ilə),

165.3 53.7 48.2 48.2 - - -

19

km

Metropoliten yolları

(qoşa xətt hesabı ilə),

km

28.5 29.9 29.9 29.9 29.9 29.9 31.5

Magistral boru

kəmərləri, min km 4.4 4.2 4.5 4.1 4.6 5.3 5.3

magistral neft

kəmərləri 1.4 1.4 1.4 1.4 1.9 1.9 1.9

magistral qaz

kəmərləri 3 2.8 3.1 2.7 2.7 3.4 3.4

Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizində nəqliyyatın fəaliyyəti

(Azərbaycan hissəsində)

2000 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yük daşınmışdır,

min ton 29092 40927 40794 46741 48807 47939 48715

o cümlədən tranzit 8572 18837 15244 15051 12006 11014 11816

Yük dövriyyəsi,

milyon ton-km 8405 12394 11482 13446 13881 12697 12782

o cümlədən tranzit

yüklərin dövriyyəsi 3626 8284 6706 6680 5378 4927 5350

Sərnişin daşınmışdır,

milyon sərnişin 152.1 156 158.2 158.7 163.8 179.5 192.3

Sərnişin dövriyyəsi,

milyon sərnişin-km 3049 3142 3348 3423 3493 3855 4120.1

Yük daşınmasından

əldə olunan

gəlir,mlyn. manat

113.9 178.9 166.3 191.7 198.7 210.2 230.8

20

Sərnişin

daşınmasından əldə

olunan gəlir, mlyn.

manat

19.3 22.2 22.5 22.8 23.2 25.9 30.4

© Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Statistika Komitəsi

Aparılan araşdırmalara əsasən dünyada 1 km2 sahədə 8.8 metr dəmiryolu , 103 metr

avtomobil yolu və 0.4 metr daxili su yollari vardır. Azərbaycan respublikasının ərazisinin

hər 1000 km2 –nə 34.3 km dəmiryolu , o cümlədən 21.5 km magistral neft kəməri , 31.7

km magistral qaz kəməri , 217.4 km şosse yolları düşür.

Hər bir nəqliyyat növü 3 əsas komponenti özündə birləşdirir. Bura : yollar ,

terminallar və nəqliyyat vasitələri aiddir.

Əlaqə yolları dedikdə nəqliyyat vasitəsinin özünün funksiyasını yerinə yetirdiyi

mühit başa düşülür. Yolların 3 növü var :

1.Təbii.

2.Yaxşılaşdırılmış.

3.Süni.

Yollar üzərində daşınmaların təmin edilməsi üçün xüsusi nəqliyyat tikililəri tələb

olunur.Bunlar bilavasitə əlaqə rolunu oynayir.Bu cür tikililər terminal adlanır.

Terminal təmin edir :

1.Yük axınlarının birləşdirilməsini.

2.Verilən əlaqə yolu ilə hərəkət edən nəqliyyat vasitəsini digər nəqliyyat vasitəsi ilə

asan dəyişməsi.

Nəqliyyat vasitələrinin 2 növü var :

1.Qarışıq nəqliyyat vasitələri.

21

2.Bağlanmış nəqliyyat vasitələri.

Qarışıq nəqliyyat vasitələrinin konstruksiyasına güc avadanlıqları daxildir.Bağlanmış

nəqliyyat vasitələrində ayrı-ayrı güc və yük hissələri vardır.

Sonda qeyd etmək lazımdır ki , iqtisadiyyatın bütün digər sahələrinin işinin

səmərəliliyi bilavasitə nəqliyat sisteminin işinin səmərəliliyindən asılıdır.Əgər nəqliyyat

sistemi olmazsa onda iqtisadiyytın heç bir sahəsində istehsal tsikli baş verməz. Ona görə

də nəqliyyat iqtisadiyyatın bütün sahələrinin fəaliyyəti və cəmiyyətin mövcudlugu üçün

zəruri hesab olunur.Bütün bunlar nəqliyyatın iqtisadiyyatda əvəzsiz rol oynadığını və

mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir.

YERÜSTÜ AVTONƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN

MƏQSƏD VƏ METODLARI , TƏTBİQ OLUNAN ƏSAS YANAŞMALAR.

“Azərbaycan Respublikası Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” qanuna əsasən məcburi

qaydada ANV-nin qiymətləndirilməsinin məqsədləri aşağıdakılardan ibarətdir :

1.Dövlət mülkiyyətində olan əsas fondlar yenidən qiymətləndirildikdə.

2.Dövlət əmlakının dəyəri özəlləşdirmə və ya etimadlı idarəetməyə verilmə məqsədilə

müəyyən edildikdə.

3.Dövlət və bələdiyyə əmlakı girov məqsədilə istifadə olunduqda.

4.Boşanan ər-arvaddan birinin və ya hər ikisinin tələbi ilə əmlakın bölüşdürülməsi

zamanı bu əmlakın dəyəri haqqında mübahisə yarandıqda.

5.Vərəsəlik məsələləri ilə bağlı mübahisələrin həlli zamanı.

22

6.Mülkiyyətçilərin əmlakı Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsində nəzərdə

tutulmuşhallarda və şərtlərlə dövlət ehtiyyacları üçün alındıqda.

7.Etimadlı idarəetmədə olan əmlaka sahiblik hüququ dəyişdirilərkən əmlakın dəyəri

haqqında mübahisə yarandıqda..

Ümumiyyətlə təcrübədə ANV-nin qiymətləndirilməsi məqsədləri daha genişdir.Hal-hazırda

bu növ aktivlərin qiymətləndirilməsi aşağıdakı hallarda həyata keçirilir :

- avtomobilqayırmanın biznes-planlarının işlənməsi və avtomobillərin istehsalı

məqsədilə.

- vergitutma məqsədilə

- gömrük məqsədilə

- özəlləşdirmə prosesində

- sığortalama məqsədilə

- cinayət və mülki işlərin məhkəməsində

- alqı-satqı

- icarə və lizinq məqsədilə

- nigah müqavilələri bağlandıqda

- nəqliyyat vasitələrinin müsadirə edilməsi , inventarlaşdırılması , balansdan silinməsi ,

utilləşməsi və ləğv edilməsi məqsədilə qiymətləndirmə aparıldıqda.

“Azərbaycan Respublikası Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” qanuna əsasən avtomobil

nəqliyyatı vasitələrinin qiymətləndirmə məqsədləri üçün dəyərin əsas növü bazar

dəyəridir. Qeyd etmək lazımdır ki , bir sıra normativ hüquqi aktlarda bazar dəyərinin

təyin edilməsi müəyyən dərəcədə fərqlənir. Bu da metodoloji problemlər yaradır və

qiymətləndirmənin kəmiyyətinə təsir edir. ANV-nin qiymətləndirilməsi zamanı istifadə

edilən əsas dəyər növləri aşağıdakılardır :

- NV-nin bazar dəyəri – rəqabət şəraitində açıq bazarda sövdələşmənin tərəflərin

düşünərək hərəkət etdiyi , lazım olan bütün informasiyalara malik olduğu və

həmçinin sövdələşmə qiymətinə hər hansı bir fövqalədə öhtəlik təsir etmədikdə ,

NV-nin satışının ən çox ehtimal olunan qiymətidir.

23

- Məhdudlaşdırılmış bazarda NV-nin dəyəri - açıq bazarda satışı mümkün olmayan

və ya NV-nin açıq satışının müraciəti üçün lazım olan xərclərlə müqayisədə əlavə

xərclər tələb edən NV-nin qiymətidir.

- Mövcud istifadəsinə görə NV-nin dəyəri – nv-nin dəyəri onun istifadə edilmə

məqsədlərindən və mövcud şəraitindən asılı olaraq təyin edilir. Bu metod əsasən

nadir NV-nin qiymətləndirilməsi üçün istifadə olunur.

- NV- ləğvetmə dəyəri – müəssisənin balansında olan və onun ləğvi prosesində

reallaşan NV-nin dəyəridir.

- NV – util dəyəri – aldığı zədələnmələrdən sonra bərpa edilməsi mümkün olmayan

NV-nin dəyəridir.

-

-

- Nəqliyyat vasitələrinin dəyərinin xüsusi növləri

a) NV-nin gömrük dəyəri – ixrac edən ölkələrdən Azərbaycan Respublikasının

gömrük ərazisinə qədər çatdırma xərclərini , həmçinin nəqliyyat vastələrinin

alınması üçün komisson haqqı istisna olmaqla alıcının komissiyona və brokerə

verdiyi xəcləri nəzərə almaqla NV-nin bazar dəyəridir.

b) NV-nin sığorta dəyəri – NV-nin sığortalanması zamanı müqaviləsinin bağlanması

anında hesablanan bazar dəyəridir.

c) NV-nin təmir və ya bərpa dəyəri – NV-nin zədələnməsinin aradan qaldırılması

dəyəri əmək və material xərclərinin , vergiləri və digər məcburi ödəmələri və

həmçinin mənfəəti özündə birləşdirir.

d) NV-yə zədələnmədən dəyən zərərin dəyəri – zədələnmiş NV-nin texniki cəhətdən

əvvəlki vəziyyətə gətirmək üçün onun təmirinə çəkilən məsrəflər və ya

zədələnmələr nəticəsində təmir üzrə ayrı-ayrı növ işlərin aparılması zamanı

dəyən xüsusi zərəri nəzərə almaqla onun dəyərinin ucuzlaşdırılmasının

miqdarıdır.

e) NV-nin əmtəə dəyərinin itirilməsi - təmir üzrə ayrı-ayrı işlər aparıldıqdan sonra

NV-nin həndəsi parametrlərinin , konstruksiya materiallarının , fiziki-kimtəvi

24

xassələrinin və iş proseslərinin xarakteristikalarının bərpa olunmaz dəyişməsi ilə

müşaiyət olunan dəyər itkisinin miqdarıdır.

f) NV-nin kostruksiyasının dəyişməsinə sərf olunmuş dəyər – NV-nin

konstruksiyasının dəyişməsinə sərf edilmiş dəyər özündə əmək material

xərclərini , vergiləri və digər məcburi ödəmələri , həmçinin mənfəəti birləşdirir.

Əgər ANV-nin qiymətləndirilməsi müxtəlif təchizat şərtləri ilə əlaqədar olarsa , onda

dəyərin alinan qiyməti üçün təchizat şərtini göstərmək lazımdır. Bu ilk növbədə ANV-nin

idxalı və ixracına aiddir. Təchizat şərtlərinin beynəlxalq sistemi mövcuddur. Beynəlxalq

ticarətdə daha çox istifadə olunan təchizat şərtlərinin aydınlaşdırılması məqsədilə “

İnkoterms “ - beynəlxalq unifikasiya edilmiş qaydalar yaradılmışdır. “ İnkoterms – 90 “ – a

uyğun olaraq əmtəənin əsas təchizat şərtləri aşağıda verilmişdir :

1. EXW ( Franko zavod Ex – Works ) şərti. Bu şərtə görə satıcı öz müessisesində

əmtəəni alıcıya təhvil verərək öz öhtəliyini yerinə yetirmiş olur.

2. FCA ( Franko – yük daşıyan ) şərti. Bu şərtə görə satıcı əmtəəni daşıma üçün

gömrük rüsumlarını ödədikdən sonra razılaşdırılan məntəqədə yük daşıyana təhvil

verir və öz öhtəliyini yerinə yetirmış olur.

3. FAS ( free alongside ship ) şərti. Bu şərtə görə satıcı əmtəəni limanda gəmi

boyunca yerləşdirməlidir. Bu andan sonra satıcı öz öhtəliyini yerinə yetirmiş olur.

4. FOB ( free on board ) şərti. Bu şərtə görə satıcı limanda əmtəə daşıyan gəmini

boşaltmağa təhvil verdiyi andan öz öhtəliyini yerinə yetirmiş hesab edir.

5. CFR ( cost and freight ) şərtinə görə sarıcı göstərilən təyinat limanına əmtəənin

təchizatı üçün lazım olan məsrəfləri və fraxtı ödəməlidir.

6. CİF ( insurance , freight ) şərti CFR şərtində verilən öhtəlikləri və daşınma zamanı

əmtəənin zədələnmələrdən və ya zay olmadan risklərin dəniz sığortalanmasını

təmin edir.

7. CPT ( carriage paid to ) şərtinə görə satıcı göstərilən təyinat terinə qədər əmtəəni

daşəmağa görə fraxt ödəyir. Əmtəənin yük daşıyana təhvil verildikdən sənra

xərclərin istənilən artımı ilə bağlı risklərə görə öhtəlik satıcıdan alıcıya keçir.

25

8. DEQ ( delivered ex quality ) şərtinə görə liman körpüsündə təchizat şərtinə görə

satıcı razılaşdırılmış təyinat limanının körpüsündə daşınması zamanı gömrük

rüsumlarından təmizlənmiş əmtəələrin alıcıya təhvil verdiyi andan təchizat üzrə

özünün öhtəliyini yerinə yetirilmiş hesab edir.

Qiymətləndirmə fəaliyyətində 3 yanaşma mövcuddur.

1. xərc ( məsrəf ) yanaşması

2. müqayisə yanaşması

3. gəlir yanaşması

Qiymətləndiricilərin əksər hissəsinin fikrincə NV-nin qiymətləndirilməsi zamanı elə bu 3

klassik yanaşma metodundan istifadə edilir.

Qiymətləndirmə yanaşmaları sırasında xərc (məsrəf) yanaşması mühüm əhəmiyyətə

malikdir. Bu yanaşmadan obyektlərin sığorta, vergitutma məqsədləri üçün qiymətləndirilməsi,

habelə ixtisaslaşdırılmış obyektlərin, yeni və uzun müddət aparılan tikililərin

qiymətləndirilməsi, torpaqdan istifadənin ən yaxşı və ən səmərəli variantlarının

müəyyənləşdirilməsi, bina və qurğuların dəyərinin torpağın dəyərindən ayrı hesablanması tələb

olunan hallarda, eləcə də passiv əmlak bazarı zamanı istifadə olunur. Xərc yanaşmasının

çatışmazlığı ondan ibarətdir ki, heç də bütün xərclər cari vaxt anlarında qiymətdə ifadə edilmir.

Keçmiş sovetlər ittifaqında o , cümlədən Azərbaycan Respublikasında bazar islahatlarına

qədər bütün qiymətlər ancaq xərc yanaşması metodu ilə müəyyənləşdirilirdi. Dəyərin xərc

yanaşması metodu ilə qiymətləndirilməsi zamanı , bazar dəyəri ilk növbədə onun

istehsalına və reallaşdırılmasına çekilən xərclərlə müəyyən edilir. Başqa sözlə ,

qiymətləndirilən NV-nin dəyəri kimi onun istehsalına və satışına çekilən xərclər qəbul

edilir. ANV seriyalarla istehsal olunduğundan əksər hallarda xərc yanaşması əlverişsizdir.

Dəyərə həmçinin ANV-nin keyfiyyeti , yararlılığı və rəqabət qabiliyyətliliyi də təsir edir.

Elə hallar olur ki , xərc yanaşması metodunun tətbiqi nəinki özünü doğruldur , hətta

yeganə metod sayılır. ANV –nə YNH və digər səbələr nəticəsində dəyən zərərin

qiymətləndirilməsi , onların təmirinin dəyərinin və ya istismar prosesində nəqliyyat

vasitəsinin konstruksiyasında edilən dəyişikliklərin dəyərinin qiymətləndirilməsində xərc

yanaşması metodundan istifadə daha məqsədəuyğundur

26

Qiymətləndirmə fəaliyyətində müqayisə yanaşmasının özünəməxsus rolu və yeri vardır.

Bəzən bu yanaşmaya «bazar satışlarının müqayisəsi» və yaxud da, «müqayisəli yanaşma» da

deyirlər. Müqayisə yanaşması normal bazar şəraitində oxşar obyektlər haqqındakı

sövdələşmələrə və satışa aid məlumatlara istinad edərək, qiymətləndirmə obyektinin dəyərini

müəyyən etməyə imkan verir. Qiymətləndirmə obyektinin dəyərinin müəyyən edilməsinə

müqayisə mövqeyindən yanaşmaya qiymətləndirilən obyektin analoqları ilə aparılmış alqı-satqı

əməliyyatları barədə kifayət qədər bazar məlumatları olduğu hallarda istinad olunur. Yəni

satışların müqayisə olunması yolu ilə qiymətləndirmə zamanı qiymətləndirilən obyektlə

müqayisə oluna bilən analoji obyektlərin satışları barədə məlumatlardan istifadə edilir.

Qiymətləndirmə obyektinin satışları barədə bazar məlumatları qiymətləndirilən obyektin analoji

obyektlərdən fərqli xüsusiyyətlərini dəqiq müəyyən etməyə və nəzərdən keçirilən obyektin

bazar dəyərini qiymətləndirməyə imkan verir. Müqayisə yanaşması hər bir qiymətləndirmə

obyektinin dəyərinin onun qiymətləndirilməsi tarixinə qədər dövriyyədə olan (bu zaman yalnız

bazar dövriyyəsi nəzərdə tutulur) müvafiq analoji obyektlərin kəmiyyət və keyfiyyətlərini,

onların mühüm fiziki və iqtisadi xassələrini, aparıcı dəyər amillərini özündə əks etdirən

göstəricilərə əsasən müəyyən edilməsi deməkdir. Müqayisə yanaşması metodu inkişaf etmiş

təkrar bazarı olan nəqliyyat vasitələri , maşın və avadanlıqların dəyərinin

qiymətləndirilməsi zamanı daha çox istifadə edilir. Bu metod NV-nin cari vəziyyətdə

qiymətini adekvat əks etdirən bazar qiymətinə əsaslanır. Onun əsas prinsipi aşağıdakı

ardıcıllıqla müqyisə etməkdir :

- təkrar bazarda satılan analoqu ilə ;

- eyni analoqu olmadığına görə təshihedici düzəlişlər aparmaqla təkrar bazarda

satılan təxmini analoqu ilə ;

- təkrar bazarı olmadıqda aşınmaya görə düzəlişlər aparmaqla təzə analoji NV ilə

Müqayisə metodu qiymətləndirilən NV-ni oxşar və ya analoji NV ilə müqayisə

etməklə dəyərinin kəmiyyətini müəyyənləşdirir. ANV –nə müqayisə yanaşmasının tətbiqi

zamanı əsas məsələ müqayisə obyektinin düzgün seçilməsidir. Qiymətləndirmənin

aparilması üçün seçilən ANV-nin qiyməti və həmçinin texniki istismar xarakteristikaları

haqqında informasiya tələb olunur. Hal – hazırda ANV –nin qiyməti haqqında daha çox

informasiya mənbələrini avtomobil zavodlarından , qəzet və jurnallarda çap olunan qiymət

27

cədvəllərindən və internet saytlarından əldə etmək olar.

Xüsusi olaraq nəzərə çatdırmaq lazım gəlir ki, həm dünya

miqyaslı qloballaşma və həm də bazar münasibətlərinin genişlənməsi, habelə ölkəmizdə iqtisadi

demokratiyaya, müstəqil intellektual sahibkarlıq fəaliyyətinə geniş meydan verilməsi əmlak

bazarında da sistemli yanaşmaların istifadəsinə üstün şərait yaradır. Qiymətləndirmənin gəlir

yanaşması isə bu tələblərin tam təmin edilməsi baxımından daha önəmlidir. Çünki müasir

qiymətləndirmə təcrübəsində qiymətləndirmə obyektinin dəyəri onun sahibkarına fayda

gətirmək xassəsi ilə müəyyənləşdirilir. Deməli, gəlirlilik mövqeyindən yanaşma, bir qayda

olaraq, gəlir gətirən əmlakın qiymətləndirilməsi prosesində tətbiq olunur. Bu zaman aparılan

iqtisadi təhlilin və ya gəlirin təhlilinin əsas məqsədi qiymətləndirmə obyektindən gözlənilən

faktiki mənfəətin müəyyənləşdirilməsindən ibarətdir. Gəlir yanaşması həmin obyektdən

gəlirlərin proqnozlaşdırılması və kapitallaşdırılmasının nəzərə alınması ilə şərtlənir. Gəlir

yanaşması qiymətləndirmə obyektindən gözlənilən gəlirin müəyyən edilməsinə əsaslanmaqla,

obeyktin qiymətləndirilməsi üzrə mövcud olan metodların məcmusunu özündə əks etdirir.

Bəzi hallarda ANV –nin qiymətləndirilməsi zamanı glir yanaşmasından istifadə edilir.

Ancaq nadir , xüsusi təyinatlı nəqlyyat vasitələrinin qiymətləndirilməsi zamanı ,

qiymətləndirilən ANV sahibinə gəlir gətirdiyi halda xərc və gəlir yanaşması metodları

ilə birlikdə gəlir yanaşma metodundan istifadə etmək mümkündür. Anv-nə dəyən zərərin

qiymətləndirilməsində gəlir yanaşmasını tətbiq etdikdə NV –yə əmtəə kimi dəyən

zərərdən başqa onun sahibinin təmir və ya bərpa dövründə itirdiyi gəlirinəzərə almaq

lazımdır. Gəlir yanaşması özündə aşağıdakı metodları birləşdirir :

1. Pul axınlarının diskontlaşdırılması metodu - NV – nin cari dəyəri

proqnozlaşdırılan dövrdə ondan istifadı etməklə gələcək gəlir və

proqnozlaşdırılan dövrdən sonra onun satılmasından əldə edilən mədaxillər kimi

hesablanır.

2. Gəlirin birbaşa kapitallaşdırılması metodu - bu metod ANV – nin gıtirdiyi

gəlirin qiymətləndirilməsi vı qiymətləndirmə anında onun dəyərinin

kapitallaşdırılmasını nəzərdə tutur.

3. Bərabər səmərəli funksional analoq metodu - bu metod xalis gəliri

hesablamadan , qiymətləndirmə obyektinin köməyilə qiyməti məlum olmayan

aralıq işləri yerinə yetirməklə dəyərin qiymətləndirilməsinə imkan verir.

28

ZƏDƏLƏNMİŞ AVTONƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ.

ANV – nə o , cümlədən yol qurğularına , ətraf mühitə və digər hərəkət iştirakçılarına

dəyən zərər yol – nəqliyyat hadisələri nəticəsindəbaş verir. Yol – nəqliyyat hadisələri

müxtəlif əlamətlərə görə qruplaşdırılır :

- başvermə mexanizminə görə

- nəticənin ağırlığına görə

- başvermə yerinə görə və s.

Başvermə mexanizminə görə yol – nəqliyyat hadisələri aşağıdakı qruplara ayrılır :

- sərnişinlərin yıxılması

- mal-qaranın vurulması

- dayanmış NV-nin vurulması

29

- piyadaların vurulması

- NV-nin toqquşması

- NV-nin aşması və s.

Nəticənin ağırlıgına görə YNH-i aşağıdakı qruplara ayrılır :

- maddı zərərlə nəticələnən

- insanların yaralanması ilə nəticələnən

- ölümlə nəticələnən

Başvermə yerinə görə YNH – i aşağıdakı qruplara ayrılır :

- ümumdövlət əhəmiyyətli yollarda

- ölkə və vilayət mərkəzlərində

- digər şəhərlərdə

- rayon , qəsəbə , kənd əhəmiyyətli yollarda və s.

YNH – si baş verdikdən sonra dıyın zərərin qiymətləndirilməsi məqsədilə aşağıdakı

amillərə xüsusi diqqet yetirilməlidir :

- deformasiyaların ölçüləri

- NV – nin zədələnən yerləri

- NV – nin kostruktiv və istismar xüsusiyyətlərində baş verən dəyişikliklər

Qəzaların , zədələrin və xəsarətlərin sayı aşağıdakı əsas amillərlə düz mütənasibdir :

- şəhərdəki NV – nin sayı

- şəhər əhalisinin sayı

- yolların , yol avadanlıqlarının vəziyyəti

- NV – dən istifadə əmsalı

- NV – nin texniki vəziyyəti

YNH –nin səbəbi 2 qrupa bölünür :

- Subyektiv - sürücü , piyada , sərnişinlər

- Obyektiv - yolun vəziyyəti , NV-nin texniki vəziyyəti , atmosfer şəraiti və s.

2009 –cu ildə Respublikada qeydə alınmış yol-nəqliyyat hadisələri.

30

Yol hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətində keçirilmiş profilaktik

tədbirlər nəticəsində bütövlükdə respublika üzrə qəzalığın vəziyyəti nəzarətdə saxlanılmışdır.

Hesabat dövrü ərzində Respublika ərazisində 2792 YNH-si qeydə alınmış, nəticədə 930 nəfər

həlak olmuş, 3044 nəfər yaralanmışır. Ötən illə müqayisədə YNH-nin, həlak olanların və

yaralananların sayı uyğun olaraq 178 (5,9%), 122 (11,6%) və 188 (5,8%) azalmışdır.

DİN BDYPİ Yol Patrul Xidməti Alayının xidmət ərazisində hesabat dövründə 488 YNH-i

qeydə alınmış, nəticədə 240 nəfər həlak olmuş, 544 nəfər yaralanmışdır. Ötən illə müqayisədə

YNH-nin, həlak olanların və yaralananların sayı uyğun olaraq 122 (20%), 101 (19,6%) və 172

(24%) azalmışdır.

Bakı şəhəri ərazisində 1159 YNH-si qeydə alınmış və bunların nəticəsində 325 nəfər həlak

olmuş, 1241 nəfər yaralanmışdır. Ötən illə müqayisədə YNH-nin həlak olanların və

yaralananların sayı uyğun olaraq 233 (16,7%), 27(7,7%) və 293 (19,1%) azalmışdır.

Respublika üzrə qeydə alınmış YNH-nin 43,5%-i (1214) nəqliyyat vasitələrinin yüksək sürətlə

idarə olunması, 24,3%-i (680) ötmə və qarşıdan gələn nəqliyyatın yoluna çıxma, 6,7%-i (186)

yolayrıclarını keçmə qaydalarının pozulması, 3,1%-i (87) nəqliyyat vasitələrinin sərxoş

vəziyyətdə idarə olunması səbəbindən baş vermişdir. YNH-nin 39,6%-ni (1106), Bakıda isə

51,9 %-ni (602) piyadaların vurulması təşkil etmiş, nəticədə 349 piyada həlak olmuş, 837-i

yaralanmışdır. Ötən illə müqayisədə bu kimi YNH-nin sayı respublika üzrə 2,3 % (28), Bakı

şəhəri üzrə 7,6 % (56) azalmışdır. 151 YNH-si piyadaların YHQ pozmaları nəticəsində baş

vermişdir. Respublika üzrə qeydə alınmış YNH-ləri nəticəsində 54 nəfər uşaq və yeniyetmə

həlak olmuş, 221 nəfər yaralanmışdır. Ümumiyyətlə qeydə alınmış YNH-ləri nəticəsində həlak

olmuş 930 nəfərdən 728-i kişilər, 202-i qadınlar, xəsarət almış 3044 nəfərdən isə 2300-ni

kişilər, 744-nü qadınlar təşkil etmişlər.

2009-cu il ərzində respublika ərazisində 20 nəfərin həlak olması və 74 nəfərin yaranlanması ilə

nəticələnmiş 90 YNH-si bağlı qalmışdır

Yol - nəqliyyat hadisələri

31

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yol-nəqliyyatı

hadisələrinin sayı 1 987 1 985 2 196 2 311 2 388 3 179 3 197 3 104 2 970

Ərazi üzrə

Avtomagistral

yollarda 582 975 741 837 868 1 035 712 645 644

Yaşayış

məntəqələrində 1 405 1 010 1 455 1 474 1 520 2 144 2 485 2459 2 326

Yaşayış

məntəqələrinin

hüdudlarından kənarda

- - - - - - - - 1

Aylar üzrə

Yanvar 128 141 141 146 135 194 208 192 146

Fevral 130 124 116 138 130 141 139 158 142

Mart 124 122 128 133 136 159 164 201 205

Aprel 128 119 135 114 156 200 232 219 207

May 163 153 153 137 159 231 207 219 234

İyun 169 178 161 191 183 256 305 273 272

İyul 185 179 221 216 226 267 295 281 298

Avqust 201 194 217 223 256 284 364 306 297

Sentyabr 184 189 194 263 250 325 266 266 191

Oktyabr 205 207 227 253 241 326 330 349 333

Noyabr 189 199 236 237 265 373 328 293 332

Dekabr 181 180 267 260 251 423 359 347 313

Həftənin günlərinə

görə

Bazar ertəsi - Cümə

axşamı 1 087 1 113 1 249 1 287 1 322 1 765 1 738 1 751 1 613

32

Cümə 274 287 322 300 359 473 440 431 440

Şənbə 323 268 308 347 349 465 513 432 468

Bazar 303 317 317 383 358 476 506 490 449

İşıq şəraitinə görə

Gündüz vaxtı 882 881 942 1 006 1 025 1 365 1 315 1 242 1 267

Toran vaxtı 402 339 388 375 434 522 575 560 529

Gecə vaxtı 703 765 866 930 929 1 292 1 307 1 302 1 174

Yol örtüyünün

vəziyyətinə görə

Quru yol örtüyü 1 758 1 804 1 928 2 020 2 157 2 852 2 729 2 750 2 663

Digər (yaş,buz və s) 229 181 268 291 231 327 468 354 307

Tiplər üzrə yol-

nəqliyyat hadisələri -

cəmi

1 987 1 985 2 196 2 311 2 388 3 179 3 197 3 104 2970

Nəqliyyat vasitələri və

piyadaların

iştirakı ilə 1 038 1 014 1 098 1 145 1 097 1 467 1 403 1 344 1242

Bir nəqliyyat

vasitəsinin iştrakı ilə 356 363 401 401 428 618 624 622 614

Bir neçə nəqliyyat

vasitələrinin

iştrakı ilə 593 608 697 765 863 1 094 1 170 1 138 1114

arxadan vurulma və

toqquşmalar 87 86 96 85 106 151 146 161 159

yolların kəsişdiyi

yerdə 143 128 121 131 133 201 186 185 191

qarşıdan toqquşmalar 316 350 433 513 563 684 772 725 694

33

Yol- nəqliyyat

hadisələrində həlak

olanların sayı 596 559 642 724 811 1 065 1 027 1 107 1052

o cümlədən yaş

qrupları üzrə:

9 yaşdan kiçik 41 48 58 58 53 55 32 32 49

10-14 yaşında 31 28 31 31 35 49 36 26 36

15-17 yaşında 10 16 22 22 18 24 19 34 30

18-20 yaşında 19 23 17 18 21 45 44 28 42

21-24 yaşında 34 29 40 64 56 88 98 110 93

25-64 yaşında 424 340 409 451 540 668 662 738 693

65 və çox 37 75 65 80 88 136 112 109 109

Yaralananların sayı 2 199 2 228 2 486 2 691 2 766 3 668 3 606 3 432 3232

o cümlədən yaş

qrupları üzrə:

9 yaşdan kiçik 152 139 148 125 106 140 77 86 143

10-14 yaşında 107 130 104 127 125 157 154 139 124

15-17 yaşında 76 73 87 110 97 139 146 137 105

18-20 yaşında 81 100 155 138 147 214 221 185 196

21-24 yaşında 159 221 277 249 321 453 440 387 378

25-64 yaşında 1 510 1 467 1 595 1 826 1 836 2 388 2 349 2 295 2144

65 və çox 114 98 120 116 134 177 183 148 142

© Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi

34

Yol – nəqliyyat hadisəsi və digər səbələr nəticəsində zədələnən ANV –nin dəyərinin

, azalması , başqa sözlə nəqliyyat vasitələrinin bərpa edilməsi hallarında dəyən zərərin

miqdarı aşağıdakı kimi hesablanır :

Zbər = Dbər - Dtəz - ∑Dutil + Dədi – Diq + Pəl

Dbər - zədələnmiş NV –nin bərpa dəyəri

Dtəz - bərpa edilmə zamanı NV –nin təzələnmə dəyəri

Dutil - dəyişdirilən hissələrin util dəyəri

Dədi - bərpaetmə nəticəsində NV –nin əmtəə dəyərinin itkisi

Diq - NV –nin zədələnmiş hissələrinin istismar qüsurlarının aradan qaldırılması xərcləri

Pəl - zərərin miqdarının azaldılması və müəyyən edilməsi ilə əlaqəli əlavə məsrəflərdir

Bərpa daəyəri --- mövcud vaxtda istifadəsi zəruri olan dövriyyədənkənar aktivlərin

mümkün məsrəflərinin qiymətləndirilməsidir. Bərpa dəyəri müasir şəraitdə əsas fondların

təkrar istehsalının dəyəridir. Bərpa dəyəri yenidən qiymətləndirmənin aparılması

məqamında real mövcud olmanı nəzərə alaraq əsas fondların təkrar istehsal şərtlərini ,

yəni: tikinti-quraşdırma və smeta Işlərinin aparılması üçün müqavilə qiymətlərini , tikinti

materiallarının , yanacağ , enerji , avadanlığ , inventarın və s. topdansatış qiymətlərini

müəyyən edir. Bərpa dəyəri nəqliyyat vasitələrinin istismar qüsurlarının aradan

qaldırılması dəyəri kimi analoji qaydada hesablanır. Bərpa işlərinin kalkulyasiyası

3 əsas xərc maddələrini özündə birləşdirir :

- dəyişdirilən hussələrin dəyəri

- təmir işlərinin dəyəri

- antikorroziya və səs-küyün qarşısını alan örtüklərin , rənglənmənin bərpasının ,

materialların dəyəri

Dəyişdirilən hissələrin dəyəri. Nv – ini zədələnməsi zamanı hökmən dəyişdiriləcək

hissələrin siyahısı tutulur. Bunlar birinci növbədə aktiv və passiv təhkükəsizlik sisteminin

elementləridir. Onlar istehsalçı tərəfindən və qiymətləndiricinin informasiya təminatında

göstərilir. Həmçinin alterntiv variantların - restavrasiyanın və ya mürəkkəb təmirlərin

mümkünlüyü araşdırılır və bütün bunların müqayisəsi aparılır. NV – nin təmiri barədə son

sözü sifarişçi deyir. Adətən ehtiyyat hissələrin dəyərinə aşağıdakılar daxildir :

- gömrük rüsumu.

35

- ehtiyyat hissələri hazırlayan zavodun qiyməti.

- topdan və pərakəndə satış , əlavə dəyər vergisi.

- Dətən ehtiyyat hissələri avtomobil firmalarının digər müəssisələrində və filiallarında

onların markası ilə və ya markasız hazırlanır. Zədələnmış NV – nin təmiri zamanı

ehtiyyat hissələrin real qiymətləndirilməsinin tətbiq olunması zamanı həm

zərərçekmişi , həm də TXS – i , dəymiş zərərə görə ödəniç edən sığorta şirkətini və

həmçinin hüququi və fiziki şəxsləri də razı salır.

Təmir işlərinin dəyəri. Təmir içlərinin dəyərinin hesblanması zamanı kakulyasiyada

aşağıdakı xərc maddələri nəzərə alınır :

- zədələnmiş hissələrin bərpa və ya təmirinin dəyəri.

- bir – birinə bağlanmış hissələrin açılması

- zədələnmiş hissələrin dəyərinin dəyişdirilməsi üzrə işlərin dəyəri.

Göstərilən işlər zavod tərəfindən müəyyən edilmiş ciddi əmək tutumuna malikdır.

İstənilən təyinatlı təmir – bərpa işlərinin kalkulyasiyasının tərtib edilməsi zamanı işlərin

əmək tutumu heç bir səbədən dəyişdirilə bilməz. Kalkulyasiyada ANV – ni hazırlayan

zavodun tərtib etdiyi siayhida verilməyən digər növ təmir işləri də ola bilər. Belə

olduğu təqdirdə təmirin növü və əməm tutumunun əsaslandırılması qiymətləndiricinin

məqsəd və vəzifəsi ola bilər.

Təmir – bərpa işlərinin dəyəri müxtəlif amillərdən asılıdır.Bura aşağıdakılardan ibarətdir :

- NV –nin zədələnmə dərəcədsindən

- NV – nin sahibindən

- NV –nin qaşıçından

- NV –nin yaşından

- təmir işlərinin növündən ( qaynaqçı , rəngsaz və s )

- TXS – ni aparan zavoddan.

Təmir bərpa işlərinin dəyərinin hesablanması zamanı qiymətləndirici NV –nin

zədələnmiş hissələrinin dəyərini qiymətləndirən zaman konkret olaraq texniki xidmət

sevisində olan ( TXS ) avtomobil ustalarına müraciət edə bilər .Bu şərt isə

qiymətləndirici ilə sifariıçı arasında bağlanmış müqavilədə öz əksini tapmalıdır.

36

Antikorroziya və səs-küyün qarşısını alan örtüklərin , rənglənmənin bərpasının ,

materialların dəyəri. Zədələnmiş. NV – nin təmir bərpa işlərinin kalkulyasiyasının

hesablanması zamanı aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır :

- korroziya və səs – küyə qarşı örtüklərin dəyəri

- boyaların dəyəri

- digər material məsrəflərinin dəyəri.

Boyanın , korroziya və səs küyə qarşı örtükəlir tipi NV – yə baxış zamanı müəyyən

edilir. Avtomonilin banı və onun hissələri avtomobilin ən zəif yerləridir , hətta

avtomobilin az zədələməsi zamanı tez sınan və defarmasiya olunandırlar. TXS – də olan

xüsusi proqramdan istifadı etməklə kalkulyasiyanın tərtib edilməsi zamanı korroziya və

səs-küyə qarşı adətən avtomatikolaraq smeta xərclərinə daxil edilir. NV – nin təmiri üçün

təzə hissələrin istifadəsi zamanı NV – nin məcburi təzələnməsi də nəzərə alınır . NV –

nin təmiri üçün təzə ehtiyyat hissələrindən istifadə olunduöu hallarda onun məcburi

təzələnməsi baş verir. NV -nin təzələnmə dəyəri aşağıdakı kimi hesablanır. :

D t = ∑n A I * Deht / 100

Burada D eht - NV – nin zədələnmiş hissəsinin əvəz olunduğu təzə hissənin dəyəri.

A I - zədələnməyə qədər NV – nin zədələnmiş hissəsinin aşınmasıdır (%)

Bütün bu deyilənləri YNH – si zamanı zərbə alan avtomobildə gostərək :

- Frontal zərbə - minik avtomibillərində ötürmələr qutusu , güc aqreqatı , ban

zədələnir.

- Arxadan dəyən zərbə - Adətən bu cur toqquşmalar az əhəmiyyətlidir , lakin arxa

körpünün tirlərinin və ya yarım oxların təmirini ehtimal edir. Minik

avtomobillərinin işlənmiş qazların ixracı sisteminin elementləri , yanacaq çəni yuk

yeri , ehtiyyat təkərlərin bağlanması əhəmiyyətli dərəcədə deformasiya olunurlar.

- Sağ tərəfdən yandan zərbə - adətən kardan ötürməsinin , arxa körpünün

zədələnməsi banda çəpliyin mürəkkəb olmayan dəyişməsi ilə bakavinada , qabaq və

arxa qapilarda çəpliyin yaranması , həndəsi ölçülərin dəyişməsi , bütün dayaqların ,

döşəmə və qapağın zədələnməsi ilə nəticələnir.

- Sol tərəfdən yandan zərbə - Bu halda tam əsaslı təmir və ya qapıların ,

ötürmələr qutusunun , arxa körpünün sükanı idarəetmə sisteminin , qabaq asqıların

37

dəyişməsi , qabaq və arxa qapilar , sol və sağ yan tərəflərin ( qapı və krılo) tələb

oluna bilər. Gördüyümüz kiimi bu cür toqquşma ağır nəticələrə gətirir.

Qəzaya uğramış NV – nin qiymətləndirilməsi zamanı onun dəyərinin aşağı düşməsini

müəyyən edən amillər və səbəblər heş bir şübhə doğurmur. Lakin göstərilən amillərin

NV – nin dəyərinin aşağı düşməsində kompleks təsirinin nəzərə alınması xeyli çətin və

mürəkkəbdir. Ona görə də avtotexniki ekspertiza aparmadan NV –nin dəyərinin itkisinin

miqdarını dəqiq və düzgün təyin edilməsi olduqca çətin bir prosesdir.

38

39

40

41

Documents

Təsərrüfat uçotu haqqinda anlayiş, onun inkişafı və bazar ...€¦ · Web viewAVTONƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNİN NƏZƏRİ ƏSASLARI. Qiymətləndirmə