Türkiye Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sistemi ve Performans Göstergeleri

TÜBİTAK – Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire BaşkanlığıAdres: Atatürk Bulvarı No.221 06100 Kavaklıdere AnkaraE-posta: [email protected].: (0312) 4673659

Türkiye Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sistemi ve Performans Göstergeleri

Türkiye B

ilim, Tekn

olo

ji ve Yen

ilik Sistemi ve Perfo

rman

s Gö

stergeleri

T Ü R K İ Y E B İ L İ M S E L V E T E K N O L O J İ K A R A Ş T I R M A K U R U M U

Türkiye Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sistemi

ve Performans Göstergeleri

2010


TÜBİTAK – Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire BaşkanlığıAdres: Atatürk Bulvarı No.221 06100 Kavaklıdere Ankara

Web: www.tubitak.gov.tr/politikalarE-posta: [email protected]

Tel.: (312) 4673659Faks: (312) 4673659

© Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, 2011Bu belgenin bütün hakları saklıdır.

Yazılar ve görsel malzemeler izin alınmadan, tümüyle veya kısmen yayımlanamaz.

Bilimsel amaçlarla kullanım halinde referans verilmesi zorunludur.

Grafik Uygulama: Sarakusta Tanıtım Tasarım

Grafik Tasarım: Ayşe Taydaş

2010

Baskı: www.ertem.com.tr

Türkiye’nin Bilim, Teknoloji ve Yenilik Vizyonu1:

“Ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke

ve insanlığın yararına yenilikçi ürün, süreç ve

hizmetlere dönüştürebilen Türkiye”

1 BilimveTeknolojiYüksekKurulu(BTYK)21.Toplantısı’ndakabuledilenveUlusalBilimTeknolojiveYenilikStratejisi2011-2016

faaliyetleriileulaşılmasıhedeflenenvizyonifadesidir

2

3

TÜRKİYE’NİN BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK SİSTEMİ 5

TÜRKİYE’NİN AR-GE PERFORMANSINDA ÖNE ÇIKAN GELİŞMELER 15

AR-GE YATIRIMI 19

1.1. BilimveTeknolojiYüksekKurulu(BTYK) 7

1.2. TürkiyeAraştırmaAlanı(TARAL) 8

3.1. SektörlerBazındaAr-GeHarcamaları 20

3.2. FinansKaynağınaGöreAr-GeHarcamaları 20

3.3. FinansKaynağıveGerçekleştiren

SektörlerBazındaAr-GeHarcamaları 20

3.4. DoğrudanKamuAr-GeveYenilikFonları 21

3.5. ÖzelSektördeAr-GeveYeniliğinTeşvikEdilmesi 22

3.6. AkademikAr-GeDestekleri 23

3.7. KamuTedarikiileAr-GeveYenilikTalebininGüçlendirilmesi 25

3.8. UluslararasıBilim,TeknolojiveYenilikİşbirliği 25

1.

2.

3.

BİLİM VE TEKNOLOJİ İNSAN KAYNAKLARI 29

4.1. BilimveTeknolojiİnsanKaynağı 29

4.2. BilimveTeknolojiİnsanKaynaklarınınSektörlereGöreDağılımı 30

4.3. BilimveTeknolojiİnsanKaynaklarınınCinsiyeteGöreDağılımı 30

4.4. BilimveTeknolojiİnsanKaynağıYetiştirilmesiveGeliştirilmesi 31

4.

BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK ÜRETKENLİĞİ 35

5.1. BilimselYayınlar 35

5.2. PatentveFaydalıModeller 36

5.

ÖZET 38

EK: BİLİM,TEKNOLOJİ VE YENİLİK AKTÖRLERİ 39

KISALTMALAR 40

6.

İçindekiler

5

Ülkemiz “ürettiği bilgi ve geliştirdiği teknolojileri, ülke ve insanlığınyararına yenilikçi ürün, süreç ve hizmetlere dönüştürebilen Türkiye”vizyonudoğrultusundabilim, teknoloji veyenilikalanındaönemlibiratılımiçerisindedir.Buatılım,şüphesizkiulusalmutabakatvestratejikyaklaşımlagerçekleştirilmiş,bununsonucundaAr-Gefaaliyetleri ivmekazanmıştır.Türkiye,sonyıllardaAr-Geveyenilikgöstergelerindeenhızlıgelişmeyisağlayanülkelerdenbiriolmuştur.Ülkemizin,dünyadabilim,teknolojiveyenilikeksenindesürdürülebilirbirrekabetgücüneerişimiAr-Geveyenilikçalışmalarındasonyıllardayakaladığımızivme-nindahadaartırılmasıylamümkünolacaktır.2023yılındadünyanınenbüyükonekonomisiarasınagirmehedefineulaşılabilmesiiçinAr-Geveyenilikçalışmalarıolmazsaolmazdır.

UlusalBilim,TeknolojiveYenilik(BTY)Sistemimiz,TürkiyeAraştırmaAlanı’nın (TARAL) işleyişinekatkı yapan,birçokkurumvekuruluştanoluşmaktadır.Türkiye’ninUlusalBTYsisteminintemelaktörleriveişlev-leriŞekil1.1’deverilmektedir:

TÜRKİYE’NİN BİLİM, TEKNOLOJİ VEYENİLİK SİSTEMİ1.

6

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)Bilim,TeknolojiveYenilikSistemiiçindeenüstdüzeydekiPolitikaBelirlemeOrganı

Devlet Bakanlığı - BTYeşgüdümündensorumlu

GirişimciliğinTeşvik Edilmesi Bilginin Üretimi Bilginin Yayılımı Ar-Ge ve Yeniliğe

Yön VerilmesiPiyasa Oluşumu Kaynakların Geliştirilmesi ve

Harekete Geçirilmesi

TÜBİTAKBaşkanlık2

ÖzelSektöreAr-GeveYenilikdesteklerisağlar.

Ar-Gevergiindirimivediğerilgiliteşviklerisağlar.

Özelsektörünrekabetçiliğinidestekler

KOBİ’lerinrekabetçiliğinidestekler

Ar-Geveyenilikfaaliyetlerindebulunurveikincilgöreviolarakbilgi

yayılımısağlar.

Sektöreltemsilcilereevsahipliğiyapar,ulusalveuluslararasıfuarlarayetkiverirveözelsektörütemsil

eder.

TARALkoordinatörüveBTYKsekreteryasıgörevlerini

yürütür.

KamuAraştırmaProgramlarınıuygular,ilgilisektörlerdedüzenlemelerivebilgininyayılımınısağlar.

UlusalkalkınmaplanlarınadayananöngörülersağlarveTeknolojikAraştırmaSektörüYatırımBütçesi’nihazırlar.

İlgilikuruluşlardanolanTPE,TSE,TURKAKveKOSGEB’inbağlıolduğubakanlıktır.

Sistemdeaynızamandabilgiyayılımıiçinönemtaşıyanpatentvemarkalardan

sorumludur.

Yenistandartlaroluşturulmasındansorumludur.

ÇeşitlisektörlerdekipaydaşlarıAr-Gestratejilerioluşturmakiçinbiraraya

getirir.

Teknikdüzenlemelereuyumluluğusağlamakamacıylaölçümbilim

altyapısınısağlamaktadır.

Ar-Geveyenilikfaaliyetleri,BTIK,Ar-Geveyenilikağlarıvebilimvetoplumiçindesteklersağlamaktadır.

YükseköğretimkurumlarınınBilimselAraştırmaProjelerine

fonsağlamaktadır.

İlkveortaöğretimisağlamak-tavedüzenlemektedir.

YükseköğretimKuruluşlarındakieğitimsisteminidüzenlemekteve

desteklemektedir.

Ar-Gealtyapısıiçingerekenkaynaklarınhareketliliğini

sağlamaktadır.

MaliyeBakanlığıileberaberfinansalkaynakhareketliliğineyardımcı

olmaktadır.

TÜBİTAKMAMvediğerEnstitüler TÜBİTAK TÜBİTAK-UME TÜBİTAKBaşkanlık3

Maliye Bakanlığı

STB

TOBB

Maliye Bakanlığı

MEB

YÖK

DPT

HM

Bakanlıklar4

Teknoparklar

TEKMER’ler

Özel Ar-Ge Merkezleri

DPT

STB

Diğer Kamu Araştırma Estitüleri5

Düzenleyici Kurumlar

TPE

TSE

STK’lar

TPE

Teknoloji Platformları

Yüksek Öğretim Kurumları6

Yenilikçi Firmalar

Ar-Geveyeniliğiteşviketmekiçinkaynaklarınharekete

geçirilmesindedesteksağlar.

DiğerPaydaşlar

DiğerPaydaşSemboller BTYKDaimiÜyesi

Başbakan Başkanlığında 20 Daimi üye

1 İşlevsel dinamikler yaklaşımı, Ar-Ge ve yenilik sistemlerinin etkin işleyişi içingerçekleştirmesi gereken temel dinamikleri tanımlayan bir yaklaşımdır.Kaynaklar:Bergek,A.vd.“Analyzingthefunctionaldynamicsoftechnologicalinnovation systems: A scheme of analysis.” Research Policy 37 (2008) 407-429;M.Hekkert vd. “Functionsof innovation systems:Anewapproach foranalyzingtechnologicalchange,”TechnologicalForecastingandSocialChange74 (2007)413-432; ve“OECDCountryReviewof InnovationPolicy:CurrentStatusandDraftSynthesisReport,”DSTI/STP(2009)4/REV1,pp.10-11.

2 TÜBİTAKTeknolojiveYenilikDestekProgramlarıBaşkanlığı(TEYDEB)bukap-samdadır.

3 TÜBİTAKAraştırmaDestekProgramlarıBaşkanlığı(ARDEB),TÜBİTAK-TEYDEB,TÜBİTAKBilimİnsanıDesteklemeDaireBaşkanlığı(BİDEB)veTÜBİTAKBilimveToplumDaireBaşkanlığıbukapsamdadır.

4 UlusalAr-GeveYenilikSistemiiçerisindeKamuAraştırmaProgramlarıuygula-maktaolanbakanlıklaryeralmaktadır.T.C.EnerjiveTabiiKaynaklarBakanlığıayrıcaçağrılıveyagüdümlüprojeleriEN-ARprogramıkapsamındadesteklemek-teveT.C.TarımveKöyişleriBakanlığıtarımsektörününAr-Geprojelerinedes-teksağlamaktadır.

5 DiğerkamuaraştırmaenstitüleriiçerisindeT.C.TarımveKöyişleriBakanlığıTa-rımsalAraştırmalarGenelMüdürlüğü(TAGEM)kapsamındakiaraştırmaenstitü-leri,T.C.EnerjiveTabiiKaynaklarBakanlığınabağlıTürkiyeAtomEnerjisiKuru-mu(TAEK),UlusalBorAraştırmaEnstitüsü(BOREN)veT.C.SağlıkBakanlığıRe-fikSaydamHıfzıssıhhaMerkezibulunmaktadır.

6 BTYKdaimiüyeliğikapsamındaYÖK’ünbelirlediğibirüniversiteninseçeceğibirüyeyeralmaktadır.

İşlevsel

Dinamikler1

Şekil 1.1:Türkiye’ninUlusalBilimTeknolojiveYenilikSistemi

Bağlı, ilgili veya ilişkili kuruluşlar

TTGV

KOSGEB

7

1. TÜRKİYE’NİN BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK SİSTEMİ

1.1 Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)

BilimveTeknolojiYüksekKurulu(BTYK)Türkiye’debilimveteknolojipolitikalarıoluşturulmasındaenüstdüzeyde-kiyapıdır(Şekil1.2).BTYK,4Ekim1983tarihinde77sayı-lıKanunHükmündeKararnameilekurulmuştur.Kurul’unyasaylabelirlenengörevlerişunlardır:

a) Uzunvadelibilimveteknolojipolitikalarınıntespitindehükümeteyardımcıolmak,

b) Bilimveteknolojiileilgilialanlardaaraştırmavegeliş-tirmehedeflerinitespitetmek,

c) Öncelikliaraştırmavegeliştirmealanlarınıbelirlemek,bunlarlailgiliplanveprogramlarıhazırlamak,

d) Araştırma-geliştirme alanındaki plan ve programlardoğrultusundakamuaraştırmakuruluşlarınıgörevlen-

Şekil 1.2:BTYK’nınİşlevleri

Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, Başbakan’ın başkanlı-

ğındatoplanır.Kurulüyeleriaşağıdasunulmaktadır:

•İlgiliDevletBakanı,

•MilliSavunmaBakanı,

•MaliyeBakanı,

•MilliEğitimBakanı,

•SağlıkBakanı,

•TarımveKöyişleriBakanı,

•ÇevreveOrmanBakanı,

•SanayiveTicaretBakanı,

•EnerjiveTabiiKaynaklarBakanı,

•YÖKBaşkanı,

•DevletPlanlamaTeşkilatıMüsteşarı,

dirmek,gerektiğindeözelsektörleişbirliğiyapmakveözelsektörle ilgili teşvikedicivedüzenleyici tedbirle-risaptamak,

e) Bilimveteknolojisistemininetkinleştirilmesivegelişti-rilmesiamacıylabilimveteknolojialanındakiyasatasa-rılarıvemevzuatıhazırlatmak,

f) Araştırıcıinsangücününyetiştirilmesiveetkinbirşekil-dekullanımıiçingerekliönlemlerisaptamakveuygu-lanmasınısağlamak,

g) Özelkuruluşlarınaraştırmageliştirmemerkezlerinikur-malarıiçingerekliesasveusulleribelirlemek,bufaali-yetleriizlemek,değerlendirmekveyönlendirmek,

h) Hangialanlaraneorandaaraştırma-geliştirmeyatırımıyapılmasıgerektiğinitespitetmek,

i) Programlama ve yürütme aşamalarında sektörler vekuruluşlararasındakoordinasyonusağlamak

•HazineveDışTicaretMüsteşarları,

•TÜBİTAKBaşkanıilebiryardımcısı,

•TAEKBaşkanı,

•TRTGenelMüdürü,

•TOBBBaşkanıve

•YÖK’ünbelirlediğibirüniversiteninseçeceğibirüye

Ayrıca,ilgilikamu,özelsektörvesiviltoplumkuruluşları

temsilcilerideBTYK’dadavetlisıfatıylayeralırlar.

TARALveYenilikSistemiiçerisindekitümpaydaşlarınara-

sındafikirpaylaşımınıvegelişmelerinpaydaşlarayayılımı-

nı da sağlayanBTYK,1983-2004 yılları arasında sadece

dokuzkeztoplanırken,2004-2010yıllarıarasındayıldaiki

BTYKBilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu

Uzunvadelihedeflerinkararlaştırılması

Gelişmelerinizlenmesiİlglikurumlarıngörevlendirilmesive/veyakomitelerin

kurulması

Politika Oluşturma Politika UygulamaBTY Yönetişimi

8

kezolmaküzeretoplamonüçkeztoplanmıştır(Şekil1.3).BTYKtoplantılarının2004yılındanitibarendüzenlivege-niş katılımlı olarak yapılması ile karar alma süreçlerindeyetkiliüstdüzeykamu,üniversite,özelsektörvesiviltop-lumkuruluşutemsilcilerininpolitikageliştirmesüreçlerinedeetkinkatılımlarısağlanmaktadır.

BTYKtoplantılarıöncesindeKurulüyesiilgiliBakanlıklarınmüsteşarları ve ilgili diğer kurum/kuruluşlarınüst düzeyyöneticilerinin katıldığı, BTYK toplantılarınıngündemininvekapsamınıngörüşüldüğühazırlıktoplantılarıdüzenlen-mektedir.BuyollakatılımcılıkveTARALaktörleriarasında-kibilgipaylaşımıüstseviyedetutulmaktadır.

BTYK,ülkemizinBTYpolitikalarınayönvermeişlevininya-nındakarşılıklıöğrenmeplatformuözelliğidetaşımakta-dır.Bununyanısıra,BTYKkararlarıylaaltçalışmagruplarıoluşturularak,belirlenenkonubaşlıklarınayönelikpolitika

önerilerininkatılımcıbirortamdageliştirilmesiteşvikedil-

mektedir. Bu grupların oluşturdukları raporlar BTYK ka-

rar vermesürecinegirdiolarak sunulmaktadır.Örneğin,

2011-2016BilimveTeknoloji İnsanKaynağıStratejisive

EylemPlanı’nınhazırlanmasısürecindeUluslararasıAraş-

tırmacılarKoordinasyonKomitesi(UAKK)veBilimveTek-

nolojiİnsanKaynağıKoordinasyonKomitesi(BTİKKK)ile

buikikomiteninaltçalışmagruplarıbirçokkurumvekuru-

luşunkatılımıylafaaliyetgöstermiştir.AyrıcaBTYK’nın21.

Toplantısı’ndaalınankarargereğienerji,suvegıdaalan-

larında ulusal Ar-Ge ve yenilik stratejilerinin hazırlanma-

sıamacıylaTÜBİTAKkoordinasyonunda ilgilikamu,özel

sektörveakademidenuzmanlarınkatılımıylaoluşturulan

UlusalEnerji,Su,GıdaAr-GeveYenilikStratejisiÇalışma

Gruplarıdaçalışmalarınaetkinbirşekildedevametmek-

tedir2.

1 Mart2011itibarıyla2 Mart2011itibarıyla3 Mart2011itibarıyla4 22Ekim2004tarihlive25621sayılıBaşbakanlıkGenelgesi

Şekil 1.3:BTYK’nın1989-2010YıllarıArasındaYaptığıToplantılar3

Şekil 1.4:TürkiyeAraştırmaAlanı

1.2. Türkiye Araştırma Alanı (TARAL)

Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin toplumsal, ekonomikveçevreselyararadönüştürülmesiiçin,yenibilgiüreten,teknolojilerigeliştirenveyayankamuveözel sektörku-ruluşlarıarasındakietkileşimönemlidir.Bubağlamda,Ar-Gefaaliyetlerinigerçekleştiren,bunlarınsonuçlarınıtalepedenvebufaaliyetlerekaynaksağlayankurumvekuru-luşlararasındakibağlantılarınbütünleşikbirşekildetanım-lanmasıveyürütülmesiamacıylaBTYK10.Toplantısı’ndaTARALtanımlanmıştır(Şekil1.4)4.UlusalAr-Geveyeniliksistemipaydaşlarıarasındakibu işbirliğinin,ulusalamaç-

lardoğrultusunda,stratejikodaklanmaileyürütülmesihe-deflenmiştir.

Türkiye Araştırma Alanı (TARAL)

KamuKuruluşları

STK

Üniversiteler ÖzelSektör

İlkelerHedeflerOrtak AmaçlarUlusal Öncelikler

TARALAracılığıylaUlaşılacak Amaçlar

1989

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

9


5 Stratejibelgelerinehttp://www.tubitak.gov.tr/politikalaradresindenulaşılabi-

lir.

Şekil 1.5:TÜBİTAKKoordinasyonundaBTYPolitikaÇalışmaları

2004yılındaTARAL’ıntanımlanmasıilebaşlayansüreçteulusalbilim,teknolojiveyenilikstratejiveuygulamaplan-

Budoğrultuda,öncelikledörttemelamaçbelirlenmiştir.

Bunagöre,TARAL’ıntemelamaçları,

• Ülkemizinsanınınyaşamkalitesiniyükseltmek,• Toplumsalsorunlaraçözümbulmak,• Ülkemizinrekabetgücünüartırmakve• Bilim ve teknoloji kültürünü topluma mal etmek veyaygınlaştırmak,olarakbelirlenmiştir.

Bununyanı sırahazırlananBilim ve Teknoloji Politikaları Uygulama Planı (BTP-UP) 2005-2010iletemelilkeler,anahedeflervestratejilerbelirlenmiştir.

BTP-UP2005-2010’untemelilkeleri:

• Stratejikyaklaşım,• Sonuçodaklılık,• Kamu-özelsektörişbirliği,• Etkinlik,• Katılımcılık,• Hesapverebilirlik,

ları5hazırlamaçalışmalarısistemlibirşekildeyürütülmek-tedir.(Şekil1.5).

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

UlusalBTİKStratejisiveEylemPlanı2011-2016

UluslararasıBTYStratejisi2007-2010

UlusalYenilikStratejisi2008-2010

UlusalBTYStratejisi2011-2016

UlusalBilimveTeknolojiPolitikalarıUygulamaPlanı2005-2010

Vizyon2023:BilimveTeknoloji

Politikaları

2003-2023StratejiBelgesi

Ulusal

TeknolojiPlatformları

UlusalEnerji,SuveGıdaStratejileri

TÜBİTAKAr-GeveYenilikGünleri

İlYenilikPlatformları

Sektörel

Bölgesel

10

• Yetkivegörevlerarasındauyum,

• Esneklik;

BTP-UP2005-2010’unanahedefleri:

• Ar-Ge’yeolantalebiartırmak,

• Ar-Gepersonelininsayısınıveniteliğiniartırmak,

• Ar-GeharcamalarınınGayriSafiYurtİçiHasıla(GSYİH)

içindekipayınıartırmakolarakbelirlenmiştir.

Ayrıca,uygulamaplanında;

• BTY bilincinin artırılması ve BTY kültürünün geliştiril-

mesi,

• BTYinsankaynaklarınınartırılmasıvegeliştirilmesi,

• Sonuçodaklıvenitelikliaraştırmanındesteklenmesi,

• BTYyönetimininetkinliğininartırılması,

• BTY’deözelsektörünperformansınınartırılması,

• Araştırmaortamıvearaştırmaaltyapısınıngeliştirilme-

si,

• Ulusalveuluslararasıağlarınetkinliğininartırılması

olarakbelirlenenstratejikhedeflereulaşmak içingerekli

eylemlertanımlanmıştır.

Ulusalbilimteknolojiveyeniliksistemimizinhareketege-

çirilmesinde BTP-UP 2005-2010’un yanı sıraUluslararası

Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi (2007-2010) ve Ulu-

sal Yenilik Stratejisi (2008-2010)belgelerideönemliyer

tutmuştur.

Devam eden süreçte ülkemizin 2023 yılına yönelik ola-

rakbilim,teknolojiveyenilikatılımınınzemininioluşturan

BTP-UP2005-2010aracılığıylayakalananivmeninsürdürü-

lebilirliğinisağlamaküzere,Ulusal Bilim, Teknoloji ve Ye-

nilik Stratejisi (UBTYS) 2011-2016hazırlanmıştır.UBTYS

2011-2016,ülkemizdesonyıllardaönemlidüzeydeartan

Ar-Ge ve yenilik kapasitesi ile gündeme gelen yeni ola-

naklarveyaklaşımlarüzerineçeşitligörüşalmaortamları-

nınkatkılarıylaoluşturulmuştur.Busürecinsonucundaha-

zırlananUBTYS2011-2016,BTYK’nın22.Toplantısı’ndaonaylanmıştır.

UBTYS2011-2016’daülkemizinBTYvizyonunungerçek-leştirilmesinde,Ar-Geveyeniliksistemindeki(Şekil1.1)te-meldinamiklerinişlevselliğiniartıracakstratejileranahtarniteliğindedir.Bubağlamda,BTP-UP2005-2010aracılığıy-laAr-Geveyenilikkapasitesininönemlidüzeydegeliştiril-mesineyönelikyakalananbaşarının2011-2016dönemin-deivmelenereksürdürülebilirliğininsağlanmasıhedeflen-mektedir.Buhedefdoğrultusunda,yenidönemdeönemtaşıyangereksiminlerarasında:

• BTYinsankaynaklarınıngeliştirilmesi• AraştırmasonuçlarınınTicariürünvehizmetedönüşü-mününteşvikedilmesi

• ÇokortaklıveçokdisiplinliAr-Geveyenilikişbirliğikül-türününyaygınlaştırılması

• KOBİ’lerinyeniliksistemindedahagüçlüaktörlerolma-larınınteşvikedilmesi

• AraştırmaaltyapılarınınTARAL’ınbilgiüretmegücünekatkısınınartırılması

• ÜlkemizinçıkarlarıdoğrultusundauluslararasıBTY iş-birliğininetkinleştirilmesi

bulunmaktadır.Aynızamanda,

• Ar-Geveyenilikkapasitesiningüçlüolduğualanlardahedefodaklıyaklaşımlar,

• İvme kazanmamız gereken alanlarda ihtiyaç odaklıyaklaşımlar,

• Çeşitlialanlardayaratıcılığındestekleneceğitabandanyukarıyaklaşımlarınhayatageçirilmesihedeflenmekte-dir.

Ulusal BTY vizyonumuzun gerçekleştirilmesine yönelikolarakoluşturulanUBTYS2011-2016StratejikÇerçevesiŞekil 1.6’dakidikey ve yatayeksenlerüzerinekurgulan-mıştır.BueksenlerUBTYS2011-2016’nınstratejikamaç-larınıoluşturmaktadır.

11


BTYsistemininenönemliunsurlarındanbiriolanBTYin-san kaynaklarının geliştirilmesi UBTYS 2011-2016’nınyatay eksenlerinden biri olarak tanımlanmıştır. BTY in-san kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla, BTYK’nın 22.Toplantısı’nda2011-2016Bilim ve Teknoloji İnsan Kayna-ğı Strateji ve Eylem Planıkabuledilmiştir.20Kasım2007tarihindealınan2007/201no.lukarar ilebaşlayançalış-malara başta çeşitli kariyer dönemlerindeki araştırmacı-larolmaküzere,ilgilikamukurumvekuruluşlarıveözelsektörtemsilcilerikatkısağlamışlardır.Buçerçevede,bilim

insanları,rektörlerveAr-Geyöneticilerininkatılımı ile12adetBilimveTeknoloji İnsanKaynaklarıÇalıştayıdüzen-lenmiştir.Yaklaşık500katılımcıylagerçekleştirilenbuça-lıştaylarındevamındaBTYKkararlarıyla,araştırmacılarımı-zınsorunlarınınçözümüneyönelikolarakDışişleriBakanlı-ğı,MaliyeBakanlığı,MilliEğitimBakanlığı,SağlıkBakanlı-ğı,ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı,SanayiveTicaretBakanlığı,YükseköğretimKurulu, İçişleriBakanlığı Emni-yetGenelMüdürlüğüveTÜBİTAK’ınüyesiolduğuUAKK veMaliyeBakanlığı,MilliEğitimBakanlığı,SağlıkBakanlı-

Şekil 1.6:UBTYS2011-2016’nınStratejikÇerçevesi

Ar-Ge ve yenilik kapasitemizin güçlü olduğu alanlarda hedef

odaklı yaklaşımlar

Ülkemizin Çıkarları Doğrultusunda Uluslararası BTY İşbirliğinin Etkinleştirilmesi(Uluslararası BTY İşbirliklerinin stratejik yaklaşımı desteklenmesi)

Tabandan yukarı yaklaşımlar (temel, uygulamalı ve öncül

araştırmalar dahil)

Otomotiv Makineİmalat BİT Savunma Uzay Enerji Su Gıda

İvme kazanmamızgereken alanlarda ihtiyaç odaklı

yaklaşımlar

Araştırma Altyapılarının TARAL’ın Bilgi Üretme Gücüne Katkısının Artırılması(Mevcut ve yeni araştırma altyapılarının stratejik yaklaşıma taban oluşturması)

Ulusal Yenilik Sistemi İçerisindeki KOBİ’lerin Rolünün Güçlendirilmesi(Daha çok KOBİ’nin Ar-Ge ve yenilik yapanlar halkasına eklenmesi)

Çok Ortaklı ve Çok Disiplinli Ar-Ge İşbirliği Kültürünün Yaygınlaştırılması(Sistem etkileşimlerinin sektörler ve disiplinler arası yöne çekilmesi)

Araştırma Sonuçlarının Ticari Ürün ve Hizmete Dönüşümünün Teşviki(Araştırma sonuçlarının yeni ürün, süreç ve hizmetlerin ekonomide katma değer yaratması)

BTY İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi(BTY insan kaynakları ve toplumun stratejiye yönelik etkinleştirilmesi)

12

ğı,ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı,SanayiveTicaretBakanlığı,YükseköğretimKurulu,ÜniversitelerArasıKu-rul, Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı, BaşbakanlıkDevletPlanlamaTeşkilatı,TürkiyeOdalarveBorsalarBir-liğiveTÜBİTAK’ınüyesiolduğuBTİKKKkurulmuştur.Ay-rıca,2010yılındaTÜBİTAKtarafındanBT-İKalanındaulu-

salstratejininveyeniuygulamalarınoluşturulmasıvegeliş-tirilmesikonularındakatkısağlamakamacıylakamu,yük-seköğretimveözelsektördenüyelerinkatılımıileBilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Stratejisi Danışma Kuruluoluş-turulmuştur.UAKKveBTİKKKçalışmalarısonucundaçö-zümekavuşturulansorunlarTablo1.1’desunulmaktadır.

Kaynak:BTYK22.Toplantısı,GelişmelereİlişkinDeğerlendirmelerveKararlar,Ankara,15Aralık2010

Tablo 1.1:TÜBİTAKKoordinasyonundaYürütülenİnsanKaynaklarıKomiteleriÇalışmalarıSonucundaÇözülenSorunlar

Sorumlu Kurum Çözümü Tamamlanan Eylemler

Döner Sermaye, Denge Tazminatı ve Ek Ödemeler

MB2547sayılıKanunun58incimaddesindeyapılandüzenlemeile30Ocak2011tarihiitibarıyladönersermayegelirlerindenkaynaklanandengetazminatıkesintisininkaldırılması

Özlük Hakları

ÇSGB Stajyerolarakçalışanöğrencilerinsigortaprimlerininokulveyaüniversitelercekarşılanması

Bilim İnsanlarının T.C. Vatandaşlık Sürecine Geçişi

İçişleriB. BiliminsanlarınınT.C.vatandaşlığınageçişininkolaylaşması(5901sayılıKanun12/bmd.)

Yabancı Araştırmacıların Çalışma İzinleri

ÇSGB

Meslekihizmetlerkapsamındaçalışacakyabancılaraakademikvemeslekiyeterlilikileilgiliişlemleritamamlanıncayakadarbiryılıgeçmemeküzereönizinverilebilmesi[4817sayılıKanun12.md.(Değişik:28/1/2010-5951/8md.)]

Usulüneuygunolarakyapılançalışmaiznibaşvurularınınengeçotuzgüniçindesonuçlandırılması[4817sayılıKanun12.md.(Değişik:28/1/2010-5951/8md.)]

İkiyılıgeçmemekveeğitimsüresiylesınırlıolmaküzereüniversitelerilekamukurumvekuruluşlarınabilgivegörgüleriniartırmaküzeregelenyabancılarınveTürkiyeAvrupaBirliğiMaliİşbirliğiProgramlarıkapsamındayürütülenprojelerdegörevlendirilenyabancıuzmanlarıngörevlerisüresinceçalışmaiznialmalarınagerekbulunmaması(R.G.:21.1.2010-27469/m.7)

ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığıtarafından,çalışmaizinleriileilgiliwww.yabancicalismaizni.gov.tradresliwebportalınınTürkçe,İngilizce,Rusça,ArapçaveÇinceolmaküzerebeşdildehazırlanarakhizmetesunulması

YÖKDiplomadenkliksürecininkolaylaşması[YurtdışıYükseköğretimDiplomalarıDenklikYönetmeliği,md.4/ç(DeğişikR.G:06/11/2010-27751)]

TÜBİTAKUluslararasıaraştırmacılaraaraştırmaortamı,bursveprojeimkanları,sosyalyaşam,vize,çalışmaiznigibikonulardabilgisağlayanwww.tubitak.gov.tr/euraxessadresliinternetportalınınTÜBİTAKtarafındankullanımaaçılması

Yabancı Araştırmacıların Sözleşme Dışı Gelir Elde Etmesi

MBYükseköğretimkurumlarındakiuluslararasıaraştırmacılarınTÜBİTAKtarafındandesteklenenprojelerdegörevveProjeTeşvikİkramiyesialabilmesi(2009/15214noluBakanlarKuruluKararı)

Akademik Denklik ve Akademik Yükselme

YÖKDoçentlikbaşvuruvediplomadenkliksürecininkolaylaşması[YurtdışıYükseköğretimDiplomalarıDenklikYönetmeliği,md.4/ç(DeğişikR.G:06/11/2010-27751)]

13


İlgilikurumlarveoluşturulankomitelerinkatkılarıilehazır-lananBTİnsanKaynaklarıStratejisiveEylemPlanı2011-2016,BT-İKsayısınınartırılmasıvesektöreldağılımıniyileş-tirilmesi,araştırmacılarınyetenekvedeneyimleriningeliş-tirilmesi,BT-İKpersonelininçalışmaortamlarınıniyileştiril-

mesi,araştırmacılarındolaşımınınartırılmasıveAr-Geper-soneli istihdam kapasitesinin geliştirilmesi olarak belirle-nenbeşstratejikamaçetrafındageliştirileneylemönerile-riniiçermektedir(Şekil1.7).

Şekil 1.7:BT-İKStratejisiveEylemPlanıVizyonveAmaçları

BT-İK Stratejisi ve Eylem Planı (2011-2016)

BT-İKsayısınıartırmak,sektöreldağılımınıiyileştirmekNicelik

Araştırmakültürü,araştırmacıyetenek,deneyiminigeliştirmekNitelik

BT-İKpersonelininçalışmaortamınıiyileştirmekOrtam

Kapasite Ar-Gepersoneliistihdamkapasitesinigeliştirmek

Dolaşım Araştırmacılarındolaşımınıartırmak

Vizyon

“UluslararasıarenadaBTinsangücüaçısından,üstünrekabetgücünesahip,çekimmerkesihalinegelmişTürkiye”

15

TÜRKİYE’NİN AR-GE VE YENİLİK PERFORMANSINDA ÖNE ÇIKAN GELİŞMELER

Ülkemizsonyıllardabilimteknolojiveyenilikalanındaönemlibiratı-lım içerisindedir. Stratejik yaklaşımla yapılan çalışmaların sonuçlarıTürkiye’ninAr-Geveyenilikperformansgöstergelerinedeyansımış-tır.BTYatılımınınsonucundaülkemizbirçokBTYperformansgöster-gesininartışoranlarındadünyadailksıralardayeralmayıbaşarmıştır.

Türkiye’ninBTYperformansgöstergelerindegözlenenönemligeliş-meleraşağıdaözetlenmiştir.

BTY Yatırımı1:

• Türkiye 1998’de 2milyar TL olan Ar-Ge harcamasını 2009’dayaklaşık8,5milyarTL’yeyükseltmiştir.Ülkemizingerçekleştirdiğiüçkatınüzerindekibuartış,OECD2veAB27artışortalamasınınyaklaşıkdörtkatıdır.

• Ar-Ge harcamasının GSYİH’ye oranı iki katının üzerine çıkarak1998yılındaki%0,37değerinden2009yılında%0,85değerineulaşmıştır.Buartış,2013yılıiçinhedeflenen%2oranınaulaşmayolundaönemliadımlaratıldığınınbirgöstergesidir.

• Ar-GeharcamasınınGSYİH’yeoranındakiartış1998-2009yıllarıarasında%130olarakgerçekleşmiştir.Buartışoranıaynıdönem-dekiOECD3(%10,4)veAB27(%14,7)ortalamalarınınoldukçaüzerindedir.BTYatılımınınbirsonucuolarak2009’daAr-Gehar-camasındaözelsektörünpayı%40’aulaşmıştır.

• Ar-Gefonlamasındaözelsektörilkdefa2005yılındakamusek-törününönünegeçmişveözelsektörünpayı2009yılında%41’ibulmuştur.

2.

16

TÜRKİYE’NİNAR-GE VE YENİLİK PERFORMANSINDAÖNE ÇIKAN GELİŞMELER

2. TÜRKİYE’NİN AR-GE VE YENİLİK PERFORMANSINDA ÖNE ÇIKAN GELİŞMELER

NOTLAR:

1-4 Kaynak:TÜİK

2-3 Referansyılları1998-2008’dir.

5 TamZamanEşdeğer(TZE):BiryıliçerisindeAr-Gefaaliyetlerindeçalışaninsan

gücünün bu faaliyetlere ayırdığı zamanı tanımlayan değerdir. Zamanının %

30’unuAr-Geçalışmalarıiçinvekalanınıdadiğerfaaliyetlerdeharcayanbirkişi,

0,3TZEolarakkabuledilmektedir.Benzerolarak,tamzamanlıbirAr-Geçalışa-

nı,birAr-Gebirimindesadece6ayistihdamedildiyse,bu0,5TZEanlamınage-

lir.

6 Kaynak:Thomson’sISIWebofScience,TürkPatentEnstitüsü

7 Glänzel,W,Debackere,K,andMeyer,M.‘Triad’or‘tetrad’?Onglobalchanges

inadynamicworld.Scientometrics,Vol.74,No.1(2008)71-88.

BTY İnsan Kaynakları4:

• 2009yılındaTamZamanEşdeğer5(TZE)Ar-GePerso-nelisayısı74bine,TZEAraştırmacısayısı ise58bineulaşmıştır.Budeğerler1998yılındakideğerlerinüçka-tındanfazladır.

• 2010yılıiçinBTYKtarafındanhedeflenen40.000TZEaraştırmacıhedefinin2006yılındaaşılmasınedeniyleBTYKbuhedefi2013yılıiçin150.000TZEAr-Geper-sonelineulaşılmasışeklindegüncellemiştir.

• 10.000çalışankişibaşınadüşenTZEAr-Gepersone-li vearaştırmacı sayısı,1998yılındasırasıyla11ve9iken, 2009 yılında 35 ve 27’ye çıkmıştır. Türkiye’ningenç nüfus oranı dikkate alındığında, bu alanda ül-kemizinönemlibirbüyümepotansiyeliolduğugörül-mektedir.

• Ar-Gepersoneliningerçekleştirensektörleregöreda-ğılımındasonyıllardadikkatçekiciiyileşmelergerçek-leşmiştir. Bunagöre2009 yılında toplamAr-Geper-soneli içinde özel sektör Ar-Ge personeli payı%43,yükseköğretimsektörüAr-Gepersonelipayı%42vekamu Ar-Ge personeli payı %15 olmuştur. Bu oran1998yılındaözelsektöriçin%23,yükseköğretimsek-törüiçin%60vekamusektörüiçin%17idi.

• Ar-Geharcamalarınındağılımındakiartışaparalelola-raközelsektördeistihdamedilenTZEAr-Gepersone-

lisayısıartmışve2009yılındailkkezözelsektörTZEAr-Ge personeli sayısı yükseköğretim sektörü Ar-Gepersonelisayısınıgeçmiştir.ÖzelsektörAr-Geperso-nelisayısı1998değerinegörealtıkatartışla2009yı-lında31biniaşmıştır.

Bilimsel Yayın ve Patentler6:

• Türkiye1998-2009arasındabilimselyayınsayısınıhız-laartanbireğilimle1998değerinindörtkatınaçıkara-rak2009yılında25.264sayısınaulaşmıştır.

• Dünyadakitoplambilimveteknolojiyayınçıktılarıiçin-dekipayınavebilimselyayınlarınortalamayıllıkbüyü-meoranlarınabakıldığında2004yılındaTürkiye,Ame-rikaBirleşikDevletleri,AvrupaBirliği,JaponyaveÇin’iyakalamayaçalışanülkelerarasındaGüneyKore’densonraendinamikülkekonumunagelmiştir.7

• TürkPatentEnstitüsü’neyapılanyerlipatentvefaydalımodelbaşvurularındabüyükbirbüyümekaydedilmiş,onbiryıllıkdönemdeonkatartışyakalanaraktoplambaşvurusayısı2009yılında5430’aulaşmıştır.

• PatentİşbirliğiAntlaşmasıveüçlü(triadik)patentkap-samındauluslararasıpatentbaşvuru sayılarıdaartanbireğilimiçinegirmiştir.

TÜRKİYE’NİNAR-GE VE YENİLİK PERFORMANSINDAÖNE ÇIKAN GELİŞMELER

19

TÜİKtarafındanaçıklanan2009yılıAr-GeAnketisonuçlarınagöre,Ar-Geharcamalarındaönemlibirartışolmuştur.ÜlkemizdeAr-Geharcamaları2009yılında,1998yılınakıyaslaüçkatınüzerindeartışgöstererek8,5milyarTLolarakgerçekleşmiştir.Ar-Geharcamaları-nınyıllaragöredağılımıŞekil3.1’deverilmektedir.

AR-GE YATIRIMI3.

Şekil 3.1:Ar-GeHarcamaları(MliyonTL–2010SabitFiyatlarıyla)(Kaynak:TÜİK)

Şekil 3.2:Ar-GeHarcamalarınınGSYİH’yeOranı(Kaynak:TÜİK)

Şekil3.2’degörüldüğüüzereGSYİH’denAr-Ge’yeayrılanpay,eskiGSYİHhesaplamayönetiminegöre1998yılında%0,5iken,bura-kam2009’da%1,12’yeçıkmıştır.YeniGSYİHhesaplamayönteminegöreiseburakamlar%0,37ve%0,85’tir.Buartışherikiyöntemledeikikatınüzerindedir.BuoranındahahızlıartmasıiçinAr-Gehar-camalarınınartışhızınınGSYİH’dekiartışhızındandahabüyükolma-sıgerekmektedir.

20622550

2886 2701 2900 30513578

4786 5103

6873 7093

8492

0

2000

4000

6000

8000

10000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fia

ytla

rıyl

a)

Yıl

0,5

0,63 0,640,72

0,670,61

0,67

0,79 0,79

0,370,47 0,48

0,54 0,530,48 0,52

0,59 0,60

0,72 0,73

0,85

0,79

0,95 0,961,12

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ora

n (

%)

Yıl

Eski GSYİH Yeni GSYİH Eski GSYİH (Tahmin)

20

7,3 6,7 6,2 7,4 7 10,4 8 11,6 11,2 10,6 11,9 12,6

61,155,3

60,4 58,964,3 66,3 67,9

54,6 53,248,2

43,8

47,4

31,638

33,4 33,728,7

23,2 24,2

33,8 35,641,3

44,2

40

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ora

n (

%)

Yıl

Kamu Sektörü Yüksek Öğretim Sektörü Özel Sektör3.1. Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları

Özelsektör tarafındangerçekleştirilenAr-Geharcamala-rıoranıyıllaritibariyleartmaktadır.Buoran2008yılında,%44’eulaşmış ve ilk kezözel sektörAr-GeharcamalarıyükseköğretimsektörüAr-Geharcamalarınınönünegeç-miştir.Buoran2009yılında%40olarakgerçekleşmiştir(Şekil3.3).

Tablo 3.1:FinansKaynağınaGöreAr-GeHarcamaları(%)

Kaynak:TÜİK

Not:2003yılıöncesindedevletüniversiteleritarafındansağlananfinansalkaynaklarkamusektörüne,vakıfüniversiteleritarafındansağlananfinansalkaynaklardaözelsektöredâhiledilmiştir.

Finans Kaynağı 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

ÖzelSektör 41,8 43,3 42,9 41,2 40,9 34,3 36,2 41,5 44,4 46,2 47,3 41

Kamu 53,3 47,7 50,6 51,5 50,6 35,5 38,7 34,5 34,6 31,9 31,6 34

Yükseköğretim - - - - - 23,4 20 17,9 15,7 17,5 16,2 20,3

DiğerUlusalKaynaklar 4,5 4,2 5,3 6,5 7,2 5,2 4,7 5,3 4,8 3,9 3,6 3,7

YurtDışı 0,4 4,8 1,2 0,8 1,3 1,6 0,4 0,8 0,5 0,5 1,3 1

Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

3.2. Finans Kaynağına Göre Ar-Ge Harcamaları

Özelsektörilkdefa2005yılındaAr-Gefonlamasıiçinde-kipayını%41,5’a çıkararakkamu sektörünün%34,5’likpayınıaşarak;Ar-Gefinansmanındaenbüyükpayaulaş-mıştır.Bueğilim takipedenyıllardadadevametmiş ve

3.3. Finans Kaynağı ve Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları

Tablo 3.2’de finans kaynağı ve gerçekleştiren sektörlerbazındaAr-Ge harcamalarının toplamAr-Ge harcamala-rına oranları verilmektedir.Özel sektörün toplamAr-Geharcamaları içindeki payı%40; toplamAr-Ge finansma-nı içindekipayı ise%33’tür.Özelsektörkaynaklı fonla-rın özel sektör tarafından kullanılma oranına bakıldığın-

dabuoran%80’iaşmaktadır.Budurum,özelsektörünAr-Geyetkinliğininarttığınınbirgöstergesidir.Özelsektö-rünyükseköğretimsektörüveresmiaraştırmaenstitüleri-nekaynakaktarımoranlarısırasıyla%7,6ve%0,4olarakgerçekleşmiştir. Kamu kesiminin kendini fonlama oranı%12,1;yükseköğretimsektörünüfonlamaoranı%15,8;özelsektörüfonlamaoranıise%6,1’dir.

Şekil 3.3:GerçekleştirenSektörlerBazındaAr-GeHarcamalarıOranı(Kaynak:TÜİK)

2009’daAr-Gefonlamasındaözelsektörvekamusektö-rüpaylarısırasıyla%41ve%34olarakgerçekleşmiştir.Fi-nanskaynağınagöreAr-GeharcamalarıoranlarınınyıllaragöredağılımıTablo3.1’degösterilmektedir1.

1 TürkiyeİstatistikKurumu’nunkullandığısınıflandırmayagöreyükseköğretimsek-

törükamusektöründenayrıbirfonlamasektörüolarakdeğerlendirilmektedir.

21

3. AR-GE YATIRIMI

Kaynak:TÜİK

Tablo 3.2: FinansKaynağıveGerçekleştirenSektörlerBazındaAr-GeHarcamaları(%)(2009)

Ar-Ge Harcamasını

Gerçekleştiren Sektörler

Finans Kaynağı

Özel Sektör Kamu Yükseköğretim Diğer Ulusal Yurt Dışı Toplam

Özel Sektör 33 6,1 0 0,1 0,8 40

Kamu 0,4 12,1 0 0 0,1 12,6

Yükseköğretim 7,6 15,8 20,3 3,6 0,1 47,4

Toplam 41 34 20,3 3,7 1 100

3.4. Doğrudan Kamu Ar-Ge ve Yenilik Fonları

DoğrudanKamuAr-GeveYenilikFonlarıprojetemelli,ya-rışmayaveyauzmandeğerlendirmesinedayalı,hibeveyakredi şeklindeki kamu fonlarıdır. Türkiye’de doğrudan

kamuAr-Ge ve yenilik fonlarının gösterdiği artış eğilimiTablo3.3’teverilmektedir.

Tablo 3.3:DoğrudanKamuAr-GeveYenilikFonları(2010sabitfiyatlarıyla-MilyonTL)

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

TÜBİTAKFonları(TARALdahil) 19 21 170 454 609 578 837 693

DPTTeknolojikAraştırmaSektörüYatırımları(TARALfonlarıveözgelirlerhariç)1

225 173 281 249 318 270 378 493

Üniversiteler 141 116 149 138 141 119 171 224

KamuAraştırmaEnstitüleri 21 24 45 55 93 79 126 188

TÜBİTAKBaşkanlıkveAraştırmaEnstitüleri

63 33 87 57 85 72 81 82

KOSGEBFonları2 7 24 16 6 5 7 7 10

TTGVFonları3 27 26 20 28 22 26 34 21

YükseköğretimKurumlarıBilimselAraştırmaProjeleri(BAP)(MaliyeBakanlığı)

206 258 327 279 301 319 459 477

DışTicaretMüsteşarlığıTARALKatkısı 77 81 84 48 69 55 86 7

ABÇerçeveProgramlarınaKatılımÜcreti

77 93 151 92 20 52 57 41

TOPLAM 638 677 1049 1156 1344 1307 1858 1743

1ÖzgelirlerenstitüleringerçekleştirdikleriAr-Geveyenilikfaaliyetlerikarşılığındaeldeettiklerigelirlerdir.

2KOSGEBtarafındansağlanangeriödemelivegeriödemesizteknolojiAr-Geveyenilikdesteklerinikapsamaktadır.

3TTGVAr-Geveyenilikprojeleriiçinuzunvadelikredisağlamaktadır.

22

3.5. Özel Sektörde Ar-Ge ve Yeniliğin Teşvik Edilmesi

BTYpolitikakarmasınınenönemliboyutlarındanbiriye-

nilikçigirişimciliğinveözelsektördeyenilikeksenliaraştır-

malarınteşvikedilmesidir.BuamaçlaözelsektörünBTY

alanındakietkinliğininartırılarak,2013yılındaAr-Gehar-

camalarıiçindekipayının%60’açıkarılmasıhedeflenmek-

tedir.2 Özel sektörde teknoloji geliştirme kapasitesinin,

yenilikçikültürünvefirmalarınrekabetçiliğininartırılması

amacıylaTÜBİTAK,SanayiveTicaretBakanlığı,KOSGEB

ve TTGV gibi kuruluşlar finansal destek sağlamaktadır.

BudesteklerinenkapsamlısıTÜBİTAK Teknoloji ve Yeni-

lik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB)tarafındanyü-

rütülmektedir.

TÜBİTAK TEYDEB Programları kapsamında, bilimsel ve

teknolojik bilgiyi ürüne, sürece, yönteme veya sisteme

dönüştürmeaşamalarında yapılacak, teknoloji ve yenilik

odaklıaraştırma,geliştirmeveiyileştirmefaaliyetlerineiliş-

kinprojeönerileri,değerlendirilmekte,izlenmektevegeri

ödemesizolarakdesteklenmektedir.

2010sonu itibarıyla,TÜBİTAKTEYDEBProgramlarıkap-

samındaönerilenprojebaşvurusuvefirmasayılarınınyıl-

lara göre dağılımı Şekil 3.4’te verilmektedir. Programlar

kapsamındasağlanandestektutarınınyıllaragöredağılı-

mıise,Şekil3.5’tegörülmektedir.2010yılındadestektu-

tarı1998yılınakıyaslaonüçkatındanfazlaartarak290

milyonTLdeğerineyaklaşmıştır.1998-2010yıllarıarasın-

dadesteklenenprojelerinteknolojialanlarınagöredağılı-

mıiseŞekil3.6’dayeralmaktadır.MakineveİmalatSek-

törü%32’likpayilebaşıçekmektedir.

Özelsektörüaraştırmacılarveüniversiteler ilebuluştura-

rakteknolojiyoğunüretimeyönelikyeniürünveüretim

yöntemlerinin geliştirilmesini sağlayan Teknoloji Geliştir-

meBölgeleri,2001yılındayürürlüğegirenkanunileku-

rulmayabaşlanmıştır.Bukanunkapsamında2010sonu

itibariyle39adetTeknolojiGeliştirmeBölgesi (Ankara6

adet, İstanbul5adet,Kocaeli3adet, İzmir,Konya,An-

talya,Kayseri,Trabzon,Adana,Erzurum,Mersin,Isparta,

Gaziantep,Eskişehir,Bursa,Denizli,Edirne,Elazığ,Sivas,

Diyarbakır,Tokat,Sakarya,Bolu,Kütahya,Samsun,Ma-

latya.UrfaveDüzceillerindebireradet)kurulmuştur.Bu

bölgelerden28’ifaaliyetegeçmiştir.Bölgedefaaliyetgös-

terenfirma,yürütülenprojeveistihdamedilenpersonel

sayılarıŞekil3.7ve3.8’degörülmektedir.32 BTYK17.Toplantısı’ndaalınan2005/3no.luekkarargereği

Şekil 3.4:TÜBİTAKTEYDEBProgramlarınaBaşvuranFirmaveProjeSayıları

Şekil 3.6:TÜBİTAKTEYDEBDesteklerininTeknolojiAlanlarınaGöreDağılımı

269 316 360 434 481

1052

16791495

1350

374 418 503 595711

1498

22852001

1755

0

500

1000

1500

2000

2500

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Sayı

Yıl

Proje Başvuru Sayısı Toplam Firma Sayısı Yeni Firma Sayısı

Şekil 3.5:TÜBİTAKTEYDEBDesteklerininYıllaraGöreDağılımı(MilyonTL)

21,5 33,1 46,882,3

56,976,8 81,2

164,9190,3

286,6

245,7

432,7

288,3

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fiy

atla

rıyl

a)

Yıl

32

1816

108

3 2 2 1 1

7

05101520253035

Mak

ine

ve İm

alat

Biliş

im

Elek

trik

Ele

ktro

nik

Kim

ya

Mal

zem

e ve

Met

alur

ji

Gıd

a

Yaş

am B

ilim

leri

Teks

til

Tarım

sal B

ilim

ler

Hav

acılı

k

Diğ

er

Ora

n (

%)

Teknoloji Alanları

23

3. AR-GE YATIRIMI

Dünyada, özellikleOECD ülkelerindeAr-Ge vergi teşvikialanındagenişuygulamalarbulunmaktadır.ÜlkemizdedeAr-Gevergiteşvikiileilgiliolarak5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun 2008 yılındayürürlüğegirmiştir.2023yılı sonunakadaryürürlüktekalacakkanunkapsamında

• Türkiye’defaaliyetgösterenişletmelerinenazelliTZEAr-GepersoneliistihdamettikleriAr-Gemerkezlerine,

• Kamukurumve kuruluşları ileuluslararası fonlardandesteklenenAr-Geprojelerine

• OrtaklarındanenazbirisiAr-GeMerkezibulunanbirişletmeolmaküzereaynıveyadeğişiksektörlerdefa-aliyetgösterenişletmelertarafındanişbirliğiiçindeyü-rütülenvebuişletmelerdenbirisiveyabirkaçıtarafın-danfonlanan,RekabetÖncesiİşbirliğiProjelerine,

• Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekle-me İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)tarafından12/4/1990tarihlive3624sayılıkanunagöreoluşturulanteknolo-jimerkeziişletmelerine

• TeknogirişimSermayesiDesteğindenyararlananlara

Şekil 3.7:TeknolojiGeliştirmeBölgesiveFirmaSayıları(Kaynak:STB)

Şekil 3.8:TeknolojiGeliştirmeBölgelerindekiPersonelveProjeSayıları(Kaynak:STB)

00

169318

500604

802

11541254

1515

2 5

12

1620 22

2831

3739

051015202530354045

0200400600800100012001400160018002000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Tekn

olo

ji G

eliş

tirm

e B

ölg

esi S

ayıs

ı

Firm

a Sa

yısı

Yıl

Firmalar Teknoloji Geliştirme Bölgeleri

24534196

5042

88439770

11093 11021

13397

0 0250

700

1500

2513 2525

30693403

4102

050010001500200025003000350040004500

02000400060008000100001200014000160001800020000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Pro

je S

ayıs

ı

Pers

on

el S

ayıs

ı

Yıl

İstihdam Projeler

gerçekleştirdikleri Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri için teşvikve istisnalarsağlanmıştır.5746sayılıkanunkapsamındaAr-Geindirimiveteşviklerindenyaralananmükellefsayıla-rıveteşvik/indirimmiktarlarıTablo3.4’teverilmiştir.4

Tablo 3.4: 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu, 5520 Sayılı KurumlarVergisi Kanunu ve 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme FaaliyetlerininDesteklenmesiHakkındaKanunKapsamındaYararlanılanAr-GeİndirimiveMükellefSayıları

Kaynak:MaliyeBakanlığı

Mükellef Sayıları Vergi İndirimi (Milyon TL)

2008 2009 2008 2009

GelirVergisi 61 71 6 8

KurumlarVergisi 402 549 585 1297

TOPLAM 463 620 591 1305

TÜBİTAK tarafından 2007 yılında girişimciliği teşvik et-

menin önemine istinaden başlatılan Teknoloji ve Yeni-

likOdaklıGirişimleriDestekleme(Teknogirişim)Programı

kapsamında2007-2009yıllarıarasında,287projebaşvu-

rusunun44’üdesteklenmişolup,busürezarfındatoplam

42firmakurulmuştur.5746sayılıAraştırmaveGeliştirme

FaaliyetlerininDesteklenmesiHakkındaKanun’un2008yı-

lındayürürlüğegirmesi ilebirlikteTeknogirişimsermaye-

si desteğinin, teminatalınmaksızınhibeolarak verilmesi

programıdahacaziphalegetirmiştir.2009yılıbaşından

itibarenbuprogramSanayiveTicaretBakanlığı’nca,TÜ-

BİTAKtarafındangeliştirilensistemçerçevesindeyürütül-

mektedir. Program kapsamında 2009-2010 döneminde

toplam883başvurualınmışve180girişimciilesözleşme

yapılmıştır.5Yukarıda sözü edilen programların yanı sıra

TTGV ve KOSGEB tarafından yürütülen ve özel sektöre

Ar-Gedesteğisağlayanbaşkaprogramlardamevcuttur.

3.6. Akademik Ar-Ge Destekleri

Üniversitelervearaştırmaenstitüleri,bilgitabanlıekono-

milerdeinsankaynağınınyetiştirilmesiiçinönemliroloy-

namaktadır.BunedenleTÜBİTAKveDPTgibikuruluşlar

Türkiye’deyeniliğinsürdürülebilirhalegetirilmesiiçinme-

rakadayalıakademikAr-Ge’yidekapsayacakşekildekali-

teli,hedefodaklıaraştırmalarafonsağlamaktadır.

DPT, TÜBİTAK koordinasyonunda yürütülen TARAL kay-

naklarını da içeren Teknoloji Araştırma Sektörü Yatırım

Bütçesi’ni hazırlamakla sorumludur. Teknoloji Araştırma

24

SektörüyatırımlarınınyıllarbazındadağılımıŞekil3.9’dagörülmektedir.

Şekil 3.9:DPTTeknolojiAraştırmaSektörüYatırımBütçesi(MilyonTL–2010SabitFiyatlarıyla)

Şekil 3.12:YükseköğretimKurumlarıBilimselAraştırmaProjeleri(BAP)Fonları(MilyonTL–2010SabitFiyatlarıyla)

Şekil 3.10:TÜBİTAKARDEB’eYapılanProjeBaşvurusuveDesteklenenProjeSayısı

Şekil 3.11:TÜBİTAKARDEBTarafındanDesteklenenProjelerveDestekMiktarı

225

173

281249

318

270

378

493

0

100

200

300

400

500

600

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fiy

atla

rıyl

a)

Yıl

206

258

327

279301 319

459 477

0

100

200

300

400

500

600

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fiy

atla

rıyl

a)

Yıl

539 732 946 1149 1198867

1742

4070 4045

4764 4737 4812 5038

141 260 335 421 548 338 480

1474 1303 1267 1154894

1210

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Sayı

Yıl

Önerilen Proje Sayısı Desteklenen Proje Sayısı

899 833 843 10011242 1227 1353

2353

30913363 3165

27082533

4,2 3,7 5,6 7,7 11 10,4 14,2

78

153,7144,4

151,9142,5 138,9

0

20

40

60

80

100

120

140

160

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fiy

atla

rıyl

a)

Pro

je S

ayıs

ı

Yıl

Proje Sayısı Destek Miktarı (Harcanan)

TÜBİTAK Araştırma Destek Programları Başkanlığı(ARDEB); ülkemizdeki araştırma altyapısının geliştirilme-si, akademik araştırma faaliyetlerinin desteklenmesi veuygun araştırma ortamının sağlanabilmesi için üniversi-telere,özelvekamuAr-GekuruluşlarınaverilmekteolanTÜBİTAKdestekleriniyürütmektedir.

Şekil3.10’da1998-2010yıllarıarasındaTÜBİTAKARDEB’eyapılanbaşvuruvedesteklenenprojesayılarıyeralmakta-dır.TÜBİTAKARDEB’eyapılanprojebaşvurusu(kamupro-jelerihariç)1998yılında539iken,2010yılısonuitibarıy-layaklaşıkdokuzkatartarak5038’eulaşmıştır.Destekle-nenprojesayılarınabakıldığındaise1998yılında141pro-je desteklenirken, 2010 yılında bu sayı sekiz katını aşa-rak1210olmuştur.Yıllarbazındayürütülenprojelereve-rilendestekmiktarınındağılımıŞekil3.11’degörülmekte-dir.1998yılında4,2milyonTLolandestekmiktarı2005yılındanbuyanaTARAL fonlarınındaetkisiyle yıllık140milyonTL’yiaşmaktadır.

Maliye Bakanlığı Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kap-samında yükseköğretimkuruluşlarınakurumsaldüzeydefon sağlamaktadır. BAP kapsamında sağlanandesteklerherüniversiteninkendimekanizmasıdoğrultusundapro-jelereaktarılır.Şekil3.12’deyükseköğretimkuruluşlarınasağlananBAP fonlarınınyıllaragöredağılımı verilmekte-dir.

AraştırmaaltyapısıAr-Gefaaliyetleriiçingerekliunsurlar-

danbiridir.Kaliteli araştırmaaltyapılarınınverimlibir şe-

kilde kurulması, devamlılığının sağlanması ve güncellen-

mesiTürkiye’deolduğugibigenişbircoğrafyayayayılmış

üniversitelere sahip bir ülke için zorlu bir süreçtir. DPT

tarafındansağlananaraştırmaaltyapısıdesteklerikapsa-

mında,ülkevebölgeöncelikleriyleuyumlu,kamuveözel

sektörünihtiyaçduyduğualanlardanitelikliaraştırmacıla-

rabirlikteçalışmaortamıoluşturansürdürülebiliraraştır-

mamerkezlerininkurulmasıamaçlanmaktadır.Araştırma

altyapısıdestekleriikianagrubaayrılmaktadır.Uzmanlık /

Mükemmeliyet Merkezleriaracılığıileülkedüzeyindeileri

25

3. AR-GE YATIRIMI

Şekil 3.13:KamuAraştırmaProgramıDesteklerininSektörelDağılımı(SAVTAGdahildeğildir.)

21,2

16 15

10,48,5

7,4 75

1,2

8,2

0

5

10

15

20

25

Enerji-Madencilik

Tarım-G

ıda-

Hay

vanc

ılık

Çevre-O

rman

cılık

Doğ

al A

fetle

r C

BS

Sosy

al G

üven

lik

Ula

ştırm

a

Güv

enlik

Sağl

ık

Eğiti

m

Diğ

er

Ora

n (

%)

Sektörler

düzeydearaştırmayapmaimkânıyaratılması,araştırmacıinsankaynağınınnicelikvenitelikyönündengelişmesiveüniversitesanayiişbirliğinekatkısağlanmasıamaçlanmak-tadır.Merkezi Araştırma Laboratuvarlarıiseyenikurulanvegelişmekteolanüniversiteleredahafazlanitelikliele-mançekebilmek,araştırmakültürünüyaygınlaştırmakveüniversite-özelsektörişbirliğianlamındasomutprojeleringeliştirilebileceği platformlar oluşturmak amacıyla kurul-maktadır.6

3.7. Kamu Tedariki ile Ar-Ge ve Yenilik Talebinin Güçlendirilmesi

KamukurumlarımızınAr-Ge ilegiderilebilecek ihtiyaçları-nınözgünkaynaklardankarşılanmasınaveyasorunlarınınçözümüneyönelikprojelerindesteklenmesiamacıyla,10Mart2005 tarihinde yapılanBTYKToplantısı’ndaalınankararlaKamu Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projele-rini Destekleme (1007) Programıoluşturulmuştur.Prog-ram,ülkegenelindeönemlibirtedarikçikonumundaolankamukurumlarımızınAr-Ge’yedayalıtedarikyerinesatınalmaya dayalı tedarik yöntemini kullanmaları nedeniyleyerliAr-Geçalışmalarınınyeterincegelişememesifelsefe-sindenhareketlebaşlatılmıştır.

TÜBİTAK Kamu Araştırmaları Destek Grubu (KAMAG) tarafından desteklenen projelerin sektörel dağılımı Şekil3.13’teyeralmaktadır.Sektörler,müşterikamukurumla-rınınfaaliyetalanlarıdoğrultusundabelirlenmiştir.

KAMAG dışında ayrıca savunma sanayi araştırmalarınıdesteklemekamacıylaSavunma ve Güvenlik Teknolojileri Arşatırma Destek Grubu (SAVTAG)da faaliyetlerini sür-dürmektedir.

3.8. Uluslararası Bilim Teknoloji ve Yenilik İşbirliği

Uluslararasıilişkilerperspektifindepolitikalaroluşturmak,araçlarüretmekveişbirliklerigeliştirmek;Türkiye’ninkü-reseldüzeydeBTYkapasitesininartırılmasınıveöneçıka-rılmasınıamaçlayanönemlibirstratejidir.

Türkiye,uluslararasıişbirliklerinizenginleştirmeyeveBTYalanındaki işbirliği anlaşmalarını hayata geçirmeye özelönemvermektedir.2010yılı itibarıylaBilimveTeknolojialanında,TÜBİTAK’ın23ülkeden27kuruluşlaortakaraş-tırmaprojelerinindesteklendiği ve izlendiğiproje taban-lıikilibilimselveteknolojikişbirliğianlaşmasıbulunmakta-dır.Buanlaşmalarçerçevesindeayrıca,ortakbilimseltop-lantılar,uzmandeğişimleri,bilimselziyaretlergibietkinlik-leremaddidesteksağlanabilmektedir.

2010 yılı sonu itibariyle yürürlükte olan 317 uluslarara-sı projeye toplam 17,9 milyon TL destek sağlanmıştır.TÜBİTAKayrıca, Bilim ve Teknoloji alanındahükümetlerarasıtoplantılardadayeralmaktavebutoplantılarsonu-cunda yayınlananmetinlerin hazırlanmasına katkı sağla-maktadır.Türkiye,aktifbirşekildeCOST(BilimveTekno-lojideAvrupaİşbirliği),EUREKA(AvrupaBirliğiAraştırmaİşbirliği Ajansı), ESA (AvrupaUzay Ajansı), ESF (AvrupaBilimVakfı), EUROHORCs (AvrupaAraştırmaKuruluşlarıBaşkanları)veEMBC(AvrupaMolekülerBiyolojiKonferan-sı)gibiAvrupaaraştırmaprogramlarındaveprojelerinde;ayrıca, KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliği), EİT (Ekono-mik İşbirliğiTeşkilatı)gibibölgeselorganizasyonlardaveNATO,OECD,UNESCOgibiuluslararasıorganizasyonlar-dayeralmaktadır.

Türkiye,BTYalanındauluslararasıAr-Geişbirliklerininha-yata geçirilmesindeki en önemli fon mekanizmaların-danbiriolanÇerçeveProgramlarına6.ÇerçeveProgramı(6.ÇP)iledahilolmuştur.

Türkiye’de,AB6.ÇPilebirliktebaşlatılanfarkındalıkoluş-turmafaaliyetlerikapsamında, projeyazmaveyönetimeğitimleridedâhilolmaküzereyurtçapındabirçoketkin-likdüzenlenmiştir.Bununyanısıra,katılımıartırmayayö-neliközeldestekprogramlarıbaşlatılmış;elektronikbül-tenveelektroniköğrenmeuygulamalarıhayatageçirilmiş-tir.AB7.ÇerçeveProgramı’ndaisepaydaşlarınfarklılaşanihtiyaçlarınavebilgiseviyelerineyönelikgeliştirilenteknikvefinansaldestekfaaliyetleri,ödülprogramları,çağrıko-nularında Avrupa Araştırma Alanı ve Türkiye Araştırma

26

AR-GEYATIRIMI

3. AR-GE YATIRIMI

NOTLAR:

3,4,5,6Kaynak:BTYK22.Toplantısı(2010),GelişmelereİlişkinDeğerlendirmeler

veKararlar,Ankara,15Aralık2010.

Alanıanalizleri,AvrupaKomisyonuvebilim-araştırmaileilgilidiğerABorganlarınayöneliksürdürülenlobifaaliyet-lerisonucunda,yalnızcaABÇerçeveProgramlarıdeğil;di-ğeruluslararasıprogramlaradakatılımımıznicelikvenite-likolarakartmışveuluslararasıfırsatlararaştırmacılarımıztarafındandahaetkinkullanılmayabaşlanmıştır.

2007-2010yıllarında,540Türkortağınyeraldığıprojele-rintoplamportföybüyüklüğü1,1milyarAvrodeğerinde-dir.BudönemdeTürkortaklarınAvrupaKomisyonu’ndanaldığı fon miktarı ise 82,4 milyon Avro’ya yükselmiştir.6.ÇP’yekıyasladiğerbirönemligelişmede,7.ÇP’desa-nayi kuruluşlarının katılımoranının%14’ten%19’a yük-selmesidir.

7.ÇP’de yer alan Araştırma Potansiyeli alanı (ResearchPotential-RegPot)AByakınsamavedışbölgelerindefaali-yetgösterenbelirginbüyüklüktekiaraştırmakurumlarınınaraştırmakapasitelerinigeliştirmeyihedeflemektedir.Böy-lelikledesteklenenaraştırmakurumlarının,faaliyetgöster-dikleribölgedeveülkedeAvrupaAraştırmaAlanı’nakat-madeğeryaratacakmükemmeliyetmerkezlerihalinegel-meleribeklenmektedir.

2007-2010yıllarındaAraştırmaPotansiyelialanıkapsamın-daTürkiye’ninAB’denaldığıdestek12milyonAvro’dur.Türkiye, 2007-2010 yıllarında 7.ÇP Marie-Curie TersineBeyinGöçüProgramı’ndanAvrupa’daenfazlayararlanan3.ülkekonumundadır.Ülkemizayrıca,2010yılıitibarıylaAvrupadışındanençokaraştırmacıçekenülkelerarasındailksırayıalmıştır.

Uluslararasıişbirliğinedayalı,ticarileşebilirnitelikteAr-Geprojelerininoluşturulmasınısağlamaküzerefaaliyetgös-terenEUREKAProgramı’na1985yılındakurucuüyeola-rakdâhilolanTürkiye,sonyıllardaEUREKAprojelerininfi-nansmanınaayırdığı kaynak veözel sektörünprogramailişkinfarkındalığınıartırmayayönelikyenilikçiuygulama-larıileEUREKAağındaprogramın“parlayanyıldızı”olarakanılmayabaşlanmıştır.Ülkemiz2010yılındaülkelerinpro-jeperformansısıralamasında40ülkearasında12.sıradayeralmıştır.

EUREKAProgramıkapsamındakibirdiğergirişimise,Av-rupaAraştırmaAlanı’nda,geleceğinAr-Geprojedestekaraçlarınailişkintartışmalarınşekilleneceğistratejikbirge-çişdönemiolan2012-2013yıllarında,ülkemizinEUREKAProgramıDönemBaşkanlığı’nıyürütmeyetalipolmasıdır.Ülkemizin bu talebi EUREKA üye ülkelerinin desteğiyleonaylanmıştırveTürkiye,dönembaşkanlığıçalışmaprog-ramınıolgunlaştırmayabaşlamıştır.

3Ekim2005tarihindebaşlayanTürkiyeileAvrupaBirliğiarasındakitamüyelikmüzakerelerindegeçiciolarakkapa-nantekfasıl25no’lu“BilimveAraştırma”faslıdır.

Türkiye’deBTYalanındasonyıllardagerçekleşenivmeninbiryansımasıolanbugelişmeülkemizinABüyeliksüreci-nedegüçkazandırmaktavebufasıldagösterilenbaşarı-nındiğeralanlariçindebirgöstergeniteliğitaşıyacağıde-ğerlendirilmektedir.

AR-GEYATIRIMI

29

Bilimveteknolojiinsankaynakları,ulusalBTYsistemimizinAr-Geveyenilikyatırımlarıilebirlikteenönemligirdisidir.Türkiye’ninsonyıl-lardakiAr-GeharcamalarıartışınaparalelolarakBTinsankaynaklarısayısındakiartış,ülkemizinbualandaönemlibiratılımiçerisindeol-duğunungöstergesidir.Buartışıniticigücününözellikleözelsektörolmasıiseönemlibirgelişmedir.

4.1. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı

Türkiye’desondönemlerdeAr-Gebütçesininartışı,Ar-Gepersonelisayısıartışınıhızlandırmıştır.BunabağlıolarakdaTZEAr-Geperso-neli sayısı 1998-2009 yılları arasında yaklaşık üç katına ulaşmıştır.2009yılıAr-GeanketisonuçlarınagöreTZEAr-Gepersonelisayısı74bin,TZEaraştırmacısayısıda58binolarakaçıklanmıştır(Şekil4.1).Aynıdönemde10.000çalışankişibaşınadüşentoplamAr-Geper-sonelivearaştırmacısayısıdayaklaşıküçkatınaçıkarak2009yılındasırasıyla35ve27olmuştur(Şekil4.2).Tümbunlarınsonucundada2010 yılı için belirlenen40bin TZE araştırmacı hedefine2006’daulaşılarak,yenihedefin2013yılı için150binTZEAr-Gepersoneliolarakgüncellenmesikararlaştırılmıştır.BubaşarınınardındatemelolarakTÜBİTAK,MilliEğitimBakanlığı,DPT,YÖKveSanayiveTica-retBakanlığıtarafındanBTinsankaynaklarınıngeliştirilmesiamacı-nayönelikolarakuygulanandestekprogramlarınınetkinbirşekildeyürütülmesivebuprogramlarınbütçelerindekiartışyatmaktadır.

BİLİM VE TEKNOLOJİ İNSAN KAYNAKLARI4.

23 24 27 28 29

38 40

4954

6367

74

19 20 23 23 24

33 3439

43

5053

58

101520253035404550556065707580

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

(x1

000)

Yıl

TZE AR-Ge Personeli TZE Araştırmacı

Şekil 4.1:ToplamTZEAr-GePersoneliveAraştırmacıSayısı(Kaynak:TÜİK)

30

4.2. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynaklarının Sektörlere Göre Dağılımı

Ar-Geharcamalarınıgerçekleştirensektörlerin(yükseköğ-retim sektörü, özel sektör ve kamu sektörü) her birininAr-Gepersonelisayılarısonyıllardadikkatçekicibiçimdeartmıştır.(Şekil4.3).Özelsektörtarafındanistihdamedi-lenAr-Gepersoneli sayısı1998-2009yıllarıarasındabeşkatartarak2009yılındailkkezyükseköğretimsektörünügeçmiştir. ToplamAr-Gepersonelinindağılımınabakıldı-ğında,2009yılındatoplamTZEAr-Gepersonelinin%43’üözel sektörde,%42’siyükseköğretimsektöründe,%15’iisekamusektöründeistihdamedilmektedir(Şekil4.4).

11 11 13 13 1418 20

25 27

31 3235

9 9 11 11 1115

1720 21

24 2527

0510152025303540

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

Yıl

10000 Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge Personeli

10000 Çalışan Kişi Başına Düşen Araştırmacı

1415

17 17 18

24 25 2527

30 30

31

5 6 6 6 68 9

15

18 24

27

31,5

4 4 4 5 6 6 69 10 10 10 11

0

5

10

15

20

25

30

35

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

(x1

000)

Yıl

Yükseköğretim Özel Sektör Kamu Sektörü

60 60 63 61 61 63 62

5249 47

44

42

23 23 2220 20 20 22

3033

3841

43

17 1715

19 1916 16 18 18 15 15 15

0

10

20

30

40

50

60

70

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ora

n (

%)

Yıl

Yükseköğretim Özel Sektör Kamu Sektörü

19 20 23 23 24

33 3439

43

5053

58

0

10

20

30

40

50

60

70

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

(x1

000)

Yıl

Araştırmacılar Teknisyen ve Dengi Personel Diğer Destek PersoneliŞekil 4.2: On Bin Çalışan Başına TZE Ar-Ge Personeli ve AraştırmacıSayısı(Kaynak:TÜİK)

Şekil 4.3:TZEAr-GePersonelininSektörlereGöreDağılımı(Kaynak:TÜİK)

Şekil 4.4:TZEAr-GePersoneliİstihdamıSektörelDağılımı(Kaynak:TÜİK)

Şekil 4.5:MeslekGrubunaGöreTZEAr-GePersoneli(Kaynak:TÜİK)

ToplamAr-Gepersonelininmeslekgruplarınagöredağı-lımları incelendiğinde, 1998-2009 döneminde en büyükpayı araştırmacıların oluşturduğu görülmektedir. Teknis-yenvedengipersonelileAr-Geyöneticilerinidekapsayandiğerdestekpersonelisayısıyıllaritibarıylaartmışolması-nakarşınbusayıaraştırmacısayısınakıyaslaoldukçadü-şüktür(Şekil4.5).

4.3. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynaklarının Cinsiyete Göre Dağılımı

TZEAr-Gepersonelinincinsiyetdağılımıgözönündebu-lundurulduğunda,2009yılında toplamsayının%30’unukadınlar oluşturmaktadır.Meslek gruplarına göre dağılı-ma bakıldığında (TZE) araştırmacıların%33’ünü, teknis-yenveeşdeğerpersonelin%16’sınıvediğerdestekper-sonelinin%22’sini kadınlaroluşturmaktadır.Gerçekleşti-rensektörlerbazındacinsiyetdağılımı incelendiğindeiseyükseköğretimsektörü%41kadınAr-Gepersonelioranıiledikkatçekmektedir.TZEkadınAr-Gepersoneli sayısı-nınsektörleregöredağılımıŞekil4.6’dagösterilmektedir.

Şekil 4.6:TZEKadınAr-GePersonelininSektörelDağılımı(%)(Kaynak:TÜİK)

23 24 2422 22 22 22

25 2522 23 23 23 23

37 38 38 39 40 40 41

051015202530354045

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Ora

n (

%)

Yıl

Özel Sektör Kamu Sektörü Yükseköğretim

31

4. BİLİM VE TEKNOLOJİ İNSAN KAYNAKLARI

Lisansüstü mezunlarının, özellikle de doktora derecesialanlarınBTYinsankaynağıgelişimiaçısındanönemiinkâredilemez.2000-2009yıllarıarasındadoktoraderecelilerinsayısıikikatınınüstüneçıkmış;kadınoranıise%44’eulaş-mıştır.(Şekil4.7)

Şekil 4.7:DoktoraMezunlarınınCinsiyeteGöreDağılımı(TıptaUzmanlıkTüzüğüneGöreİhtisasınıBitirenlerHariç)(Kaynak:ÖSYM)

Şekil 4.8: TÜBİTAK-BİDEB ve TÜBİTAK-ARDEB Bursiyerlerinin YıllaraGöreDağılımı

Şekil 4.9:ToplamDestek/BursMiktarı(TÜBİTAK-BİDEB)

2124 1985

24722815 2680 2838

2594

33573754

4253

050010001500200025003000350040004500

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

Yıl

Kadın Erkek Toplam

429

1338

2697

4085 4547 5007

787

2560

35244271

50015715

244 2881216

3898

6221

83569548

10722

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Sayı

Yıl

ARDEB BİDEB Toplam

4,9 6,2 4,4 4,4 4,811,1

21,9

52,6

64,768,6

65,5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fiy

atla

rıyl

a)

Yıl

4.4. Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı Yetiştirilmesi ve Geliştirilmesi

Türkiye, 2013 yılında TZE Ar-Ge personeli sayısının150.000’e ulaşması hedefi doğrultusunda bu alandayeni araçlar ve programlar tasarlamaya devam etmek-tedir.BTY insangücüyetiştirmekamacıyla temelolarakTÜBİTAK,Milli EğitimBakanlığı,DPT,YÖKveSanayi veTicaretBakanlığıtarafındançeşitlidestekprogramlarıyü-rütülmektedir. TÜBİTAK, Bilim İnsanı Destekleme DaireBaşkanlığı (BİDEB) kanalıyla insan gücünün yetiştirilme-sini desteklemektedir. TÜBİTAKBİDEB tarafındanbaşarıölçütüesasalınarakverilenbursvedesteklerinyanında,akademik ve kamu araştırma projelerinde de lisansüstüöğrenciler bursiyer statüsünde yer alabilmektedir. Şekil4.8’de TÜBİTAK tarafından BİDEB ve akademik projeler

kapsamındaverilenyükseklisans,doktoravedoktorason-rasıburslarınınyıllaritibariylegelişimiverilmektedir.2004yılındaTARAL’ıntanımlanmasıvesonrasındaTARALfon-larınınartışıilebirliktebiliminsanıdesteklerindedeönemlibirartışgerçekleşmiştir(Şekil4.9).

Ülkemizin yetişmiş insan gücü ihtiyacının karşılanmasıamacıyla,MilliEğitimBakanlığıtarafından2006yılındanitibaren yurt dışına lisansüstü öğrenim yapmak üzere 5yıliçinde5000öğrencigöndermekararıalınmıştır.Buka-rarkapsamında2006-2010yıllarındaprogramabaşvuranveprogramdanyararlananöğrencisayılarınailişkinbilgi-lerTablo4.1’desunulmaktadır.1

Tabla 4.1: 1416 Sayılı Kanun Uyarınca Resmi-Burslu Statüde 5 Yılda5000 Öğrencinin Yurt Dışına Gönderilmesi projesi ile İlgili İstatistikiBilgiler(Kaynak:MEB)

Kontenjan Dönemi

Başvuran Öğrenci Sayısı

Kontenjana Yerleşen

Öğrenci Sayısı

Yurt Dışına Gönderilen

Öğrenci Sayısı

2006-2007 2830 678 444

2007-2008 1450 794 418

2008-2009 3509 1102 573

2009-2010 4052 1145 311

TOPLAM 11.841 3719 1746

Kaynak:MEB

Benzer bir şekilde DPTMüsteşarlığı da Sanayi Doktora

Programı ve Araştırmacı İnsan Gücü Geliştirme Program-

ları başlığı altında iki tip araştırmacı insan gücü yetiştir-

meprogramıyürütmektedir.Sanayi Doktora Programla-

rıkapsamındaözelsektörünihtiyaçduyduğualanlardave

32

niteliktearaştırmacıyetiştirilmesihedeflenmektedir.Araş-

tırmacıİnsanGücüYetiştirmeprogramlarıkapsamındaise

ülkemizinaraştırmacıaçığıolanalanlardaaraştırmacıye-

tiştirilmesi hedeflenmektedir. BuprogramınSanayiDok-

toraProgramı’ndan farkıözel sektörünyadakamunun

araştırmacıtalebiolmadığıalanlarda,dünyadakigelişme-

leriveülkemizihtiyaçlarınıdikkatealarakaraştırmacıyetiş-

tirilmesigerekenalanlaraodaklanmasıdır.2

Özellikleyenikurulanvegelişmekteolanüniversitelerimi-

zinistenendüzeydeeğitimvearaştırmagörevleriniyerine

getirebilmesi için, ülke ihtiyaçları doğrultusunda, gerekli

nitelikvenicelikteöğretimüyelerininyetiştirilmesibüyük

önemtaşımaktadır.Sayılarıartanüniversitelerimizdekiöğ-

retimüyesiihtiyacınıgidermeküzereÖğretim Üyesi Yetiş-

tirme Programları (ÖYP)DPTtarafından2002yılındaha-

yatageçirilmiştir.Bukapsamdaaynızamanda,herhangi

biralandagüçlüolanbirüniversiteninbirikimindendiğer

üniversitelerin yararlanması sağlanmaktadır.ÖYP kapsa-

mındasekizmerkezüniversitediğerüniversitelereöğre-

timüyesiyetiştirmektedir.2009yılısonuitibariile1000ci-

varındaaktifÖYPöğrencisibulunmaktadır.2009yılısonu

itibarıyla92ÖYPöğrencisidoktoralarınıtamamlayarakil-

giliüniversitelerdegörevebaşlamıştır.2010yılındanitiba-

renÖYP’ninkoordinasyongöreviYükseköğretimKurulu

Başkanlığı’na devredilmiştir. Bu kapsamda 2010 yılı için

2.000 ilaveÖYPkontenjanı sağlanmışolup,2023 yılına

kadar20binaraştırmacıöğretimgörevlisininbuprogram

kapsamındayetiştirilmesiplanlanmaktadır.3

SanayiveTicaretBakanlığıda2007yılındayürürlüğegi-

ren Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Tezleri Projeleri-

nin Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında in-

sankaynağıyetiştirmekamacıylaSanayi Tezleri (SAN-TEZ)

Programı’nıyürütmektedir.SAN-TEZProgramı’nınamacı,

üniversite-sanayiişbirliğininkurumsallaştırılmasıveüniver-

sitelerimizdeyapılanbilimsel çalışmaların ticarileştirilerek

ülkemize katma değer yaratacak, uluslararası pazarlar-

dakirekabetgücününartırılmasınakatkısağlayacakyeni

ürünve/veyaüretimyöntemigeliştirilmesi,mevcutürün-

deve/veyaüretimyöntemindeyenilik yapılmasıamacıy-

lasanayininihtiyaçlarıdoğrultusundabelirlenecekyüksek

lisans ve/veya doktora tez çalışmalarının desteklenmesi-

dir.Sözleşme imzalananprojelerindönemselödemeleri-

nin%75’i Bakanlık,%25’i projeortağı firma tarafından

karşılanmaktadır.Buçerçevedeyapılandeğerlendirmeler

Şekil 4.10:SAN-TEZProjeBaşvuruveDesteklenenProjeSayılarıileSAN-TEZProgramıiçinAyrılanÖdenek(Kaynak:SanayiveTicaretBakanlığı)

5,9

11,4

16,4

21,8 22,0

17

6845

76111

42

183

120

174

241

0

5

10

15

20

25

0

50

100

150

200

250

300

350

400

2006 2007 2008 2009 2010

Mily

on

TL

(201

0 sa

bit

fiy

atla

rıyl

a)

Sayı

Yıl

Önerilen Proje Sayısı Desteklenen Proje Sayısı Ödenek Miktarı

ÜlkemizinBTYinsankaynağıpotansiyelininenvanterininçıkarılması amacıyla Araştırmacı Bilgi Sistemi oluşturul-muştur.(Kutu4.1)

Kutu 4.1: Araştırmacı Bilgi Sistemi

AraştırmacıBilgiSistemi(ARBİS),Türkiye’ninaraş-

tırmacı veritabanını oluşturmak ve sürekli olarak

güncellemekamacıyla,TÜBİTAKtarafındantasar-

lananvegeliştirilenwebtabanlıbiruygulamadır.

ARBİS,Türkiye’degörevyapantümaraştırmacıla-

rınveyurtdışındaçalışanTürkaraştırmacılarıntek

bir noktadan bilgilerini girebileceği ve bilgilerini

güncelleyebilecekleribirveritabanıdır.

ARBİS’e kayıt yaptıran vebilgilerini girerekonay

alanaraştırmacılar,ABÇerçeveProgramıgibiçe-

şitli iletişim platformlarından yararlanabilmekte,

TÜBİTAK projelerine başvurma ve hakem-izleyici

hizmetivermegibietkinliklerindeyeralabilmekte-

dir.5

2005yılıbaşındaARBİS’te8bincivarıaraştırmacı

kayıtlıiken,burakam2011yılıMartayıitibarıyla

74biniaşmıştır.(Şekil4.11)

sonucunda2006-2010yılıarasındatoplam760başvuru

yapılmışvebunlardan317’sidesteklenmeyedeğerbulun-

muştur.4

33

4. BİLİM VE TEKNOLOJİ İNSAN KAYNAKLARI

NOTLAR:

1,2,3Kaynak:BTYK22.Toplantısı(2010),GelişmelereİlişkinDeğerlendirmelerve

Kararlar,Ankara,15Aralık2010.

5 ARBİS’ehttp://arbis.tubitak.gov.tradresindenerişilebilir.

Şekil 4.11:ARBİS’inYıllaraGöreKayıtSayıları

* 2004–2010arasıkayıtsayılarıOcakayıitibarıylaolup;2011yılıdeğeriMartayı

itibarıylaverilmiştir.

18687728

20014

33182

49015

5664162724

74499

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

On

aylı

Üye

Say

ısı

Yıl*

35

SonyıllardaTürkiye’ninAr-GeharcamalarıveAr-Gepersonelisayısı-nınartışınaparalelolarak,temelçıktıgöstergeleriolanbilimselya-yınlarvepatentsayılarıdaönemliderecedeartmıştır.BudaAr-GegirdigöstergelerindekiartışınBTYperformansıveçıktılarüzerinde-kiolumluetkisininkanıtıdır.

5.1. Bilimsel Yayınlar

Uluslararası yayınlar,bilimselperformans veüretilenbilginin yayı-lımkapasitesibakımındanyenilik sistemlerininaraçıktılarıdır.Tür-kiye,1998-2009yıllarıarasındabilimselyayınsayısınıdörtkataya-kınbirartışla2009yılında25bininüzerineçıkarmıştır(Şekil5.1).Türkiye’ninnüfusbüyüklüğüdikkatealındığındamilyonkişibaşınadüşenbilimselyayınsayısı1998-2009yıllarıarasındayaklaşıküçka-tınaçıkarak2009yılında348olmuştur(Şekil5.2).Bunlarınyanındaatıfsayılarındada1998-2009yıllarıarasındaönemlibirartışolmuş-turveatıfsayıları1998yılında32binden2009yılında129bineçık-mıştır(Şekil5.3).

BİLİM,TEKNOLOJİ VE YENİLİK ÜRETKENLİĞİ5.

Şekil 5.1:Türkiye’deBilimselYayınSayıları(Kaynak:Thomson’sISIWebofScience)09.12.2010tarihindegüncellenmiştir.

5387 6206

6427 7811

10315

12425 15403

16679 18889 21779

23199

25264

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

Yıl

36

Şekil 5.2:MilyonKişiBaşınaDüşenBilimselYayınSayısı(Kaynak:Thomson’sISIWebofScience)30.06.2010tarihindegüncellenmiştir.

Şekil 5.3:YıllarİtibarıylaToplamDışarıdanAtıfSayısı(Kaynak:Thomson’sISIWebofScience)

Şekil 5.4: ISIVeritabanındaKaynakOlarakKullanılanTürkiyeKaynaklıDergiSayısı(Kaynak:TÜBİTAKULAKBİM)

Şekil 5.5:YerliPatentveFaydalıModelSayıları(Kaynak:TPE)

86 98 100120

156186

227243

272309 324

348

0

50

100

150

200

250

300

350

400

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

Yıl

3172035857 40168

48066 5245863025 63868

9070491545

103111

130211129213

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Sayı

Yıl

4 4 4 4 4 4 6 8 8

39

55

74 75

0

10

20

30

40

50

60

70

80

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Bili

mse

l Der

gi S

ayıs

ı

Yıl

207 276 277337 414 490

685 935 1090

18382268

25883250

497 593 731 9681328

16962164

28313514

48105217 5430

6244

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Baş

vuru

Say

ısı

Yıl

Faydalı Model Patent Toplam

Şekil5.4’te InstituteofScientific Information (ISI) veri-tabanında Türkiye kaynaklı dergi sayısı görülmektedir.Türkiyekaynaklıbirdergiilkkez1985yılındaISItarafın-dantaranmıştır.2007yılıöncesindedergisayısıancakse-kize ulaşmıştır. 2007 yılında bu sayıya 31bilimsel dergidahaeklenmişve2010yılı itibariyle ISIScienceCitationIndex(SCI),SocialScienceCitationIndex(SSCI),ArtsandHumanitiesCitationIndex(A&HCI)veritabanlarındakider-gisayısı75’eulaşmıştır.

Bibliyometrik analiz sonuçlarına göre bilimsel yayınlarınortalamayıllıkbüyümeoranlarıvedünyadakitoplambilimve teknoloji yayınçıktılarıarasındakipayınabakıldığında2004yılındaTürkiye,AmerikaBirleşikDevletleri,AvrupaBirliği, Japonya ve Çin’i yakalamaya çalışan ülkeler ara-sındaGüneyKore’densonraendinamikülkeolarakyeralmaktadır1. 2004 yılından sonrada Türkiye’ninbilimselyayınsayısıgelişmişülkeleriyakalamasürecindekiiticigüçolarakhızlıbirbiçimdeartmaktadır.Şekil5.1.veŞekil5.2Türkiye’nintoplambilimselyayınsayısındakiartışıgözlerönünesermektedir.

5.2. Patent ve Faydalı Modeller

Patentler,Ar-Geçıktılarınındiğerbirgöstergesiolaraktek-nolojikyayılımakatkısağlamakvedahafazlayenilikfaali-yetiniteşviketmekyoluylaekonomikperformansıolumluolaraketkilemektedir2.1998yılındanbuyanaTPE’yeyapı-lanpatentvefaydalımodelbaşvurularıüstelolarakarta-rak2010yılındatoplam6244’eulaşmıştır(Şekil5.5).Buda1998-2010yıllarıarasındaonkattanfazlaartışgerçek-leştiğinigöstermektedir.Patentbaşvurularınagöredahaucuz ve başvuru sürecinin daha kolay olması sebebiyleözellikleKOBİ’lertarafındanpatentbaşvurularıyerineter-cihedilenfaydalımodelbaşvuruları, ilkkez2010yılındapatentbaşvurularınıngerisindekalmıştır.Bunagöre2010yılındaTPE’ye3250patentbaşvurusuyapılmasınakarşın2994faydalımodelbaşvurusuyapılmıştırvetoplambaş-vuruların%52’sinipatentbaşvurularıoluşturmaktadır.

37

5. BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİK ÜRETKENLİĞİ

NOTLAR:

1Glänzel,W,Debackere,K,andMeyer,M.‘Triad’or‘tetrad’?Onglobalchanges

inadynamicworld.Scientometrics,Vol.74,No.1(2008)71-88.

2OECD(2004),PatentsandInnovation:TrendsandPolicyChallenges,Paris:

OECD,<http://www.oecd.org/dataoecd/48/12/24508541.pdf>.

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

33 56 72 76 85 112 116 174 269 359 392

7 3 4 9 8 8 13 12 17 22 21

Tablo 5.1:PatentBaşvuruSayısı

ÜçlüPatentBaşvurusu

PCT’yeyapılanPatentBaşvurusu

Kaynak:OECDTemelBilimveTeknolojiGöstergeleri(MSTI)2010/2,WIPO

Fikrimülkiyethakları konusundakibilincin yaygınlaşmasıveAr-GeharcamalarınınartışıilebirlikteTürkiye’ninABDPatentveMarkaOfisi(USPTO),AvrupaBirliğiPatentOfisi(EPO)ve JaponyaPatentOfisi’ne (JPO)ayrıayrı veüçlü(triadik) patent başvurusu şeklinde yaptığı patent baş-vuruları ve Patent İşbirliğiAntlaşması (PCT) kapsamındayaptığıuluslararasıpatentbaşvurularındasonyıllardadik-kat çekici bir artış gerçekleşmiştir (Tablo 5.1). PCT baş-vurularındaTürkiye1998-2008yıllarıarasındaon ikikatartışsağlayarakbaşvurusayısını33’ten392’yeçıkarmıştır.

ÜçlüpatentbaşvurularındaiseTürkiye’ninbaşvurusayısı1998-2008yıllarındaüçkatınaçıkarak2008yılında21’eulaşmıştır.Üçlüpatentbaşvurularındatoplampatentbaş-vurularının üçte birinin ABD, Japonya ve Almanya’danyapıldığı dikkate alındığında, Türkiye’nin payını artırmışolmasıönemlibirbaşarıdır.Tümbunlarınyanındadünya-nınenbüyük20ekonomisiiçindeyeralanTürkiye,diğerülkelertarafındandapatentkoruması içinençoktercihedilenülkelerarasındadır.

38

Türkiye’ninBTYperformansgöstergelerindekieğilimlerbirBTYatı-lımının başladığını göstermektedir. Tablo 6.1’de BTYK tarafındanbelirlenenhedefler,yıllaritibarıylaBTYperformansgöstergeleriveAB27,OECDortalamalarıilekarşılaştırmasıverilmektedir.

ÖZET6.

Tablo 6.1:Bilim,TeknolojiveYenilikGöstergeleri

GöstergeAB27

Toplamı (2009)

OECD Toplamı (2008)

TÜRKİYE

Ar-GeHarcamasınınGSYİH’yeoranı(1998BazlıSeri)

KişibaşınaAr-GeHarcaması(SAGP$)

ToplamAraştırmacıSayısı(1000TZE)

ToplamAr-GePersoneli(1000TZE)

ÖzelSektörAr-GeHarcaması(Ar-GeHarcamalarınaOranı)

KamuSektörüAr-GeHarcaması(Ar-GeHarcamalarınaOranı)

YükseköğretimSektörüAr-GeHarcaması(Ar-GeHarcamalarınaOranı)

Milyonkişibaşınabilimselyayınsayısı

Üçlü(Triadik)PatentSayısı

0,530,540,480,470,37

4646443932

2423232019

2928272423

28,733,733,438,031,6

7,07,46,26,77,3

64,3

156

8

58,9

120

9

60,4

100

4

55,3

98

3

61,1

86

7

0,48

42

33

38

23,2

10,4

66,3

186

8

0,52

53

34

40

24,2

8

67,9

227

13

0,59

67

39

49

33,8

11,6

54,6

243

12

0,601

781

43

54

35,6

11.2

53,2

272

17

0,721

981

50

63

41,3

10,6

48,2

309

22

0,731 0,851

1061 1221

53 58

67 74

44,2 40,0

12 12,6

43,8 47,4

324 348

21 -

2

124

1202

150

60

14

26

4004

1004

1,91

598,6

1531

2479

61,6

13,5

23,7

1262

145256

2,34

803,2

41903

-

69,6

10,9

17,0

14165

46691

20022001200019991998 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20092013

Hedefi

Source:TÜİK,OECD-MSTI2010/2,Thomson’sISIWebofScience

1 YükseköğretimkesimiAr-Gepersonelharcamalarınınhesaplanmasında2006yılındanitibarenbrütücretlerkullanılmaktadır.2 2010yılıiçin40binolarakbelirlenmişancakbusayıyahedeflenentarihtenönceulaşıldığıiçin17.BTYKToplantısı’ndagüncellenmiştir.3 2007yılıdeğeridir.4 Buhedefler2010yılıiçindir.

5 2009yılıdeğeridir.

6 2008yılıdeğeridir.

39

EK: Bilim, Teknoloji ve Yenilik Aktörleri

BilimveTeknolojiYüksekKurulu(BTYK) www.tubitak.gov.tr/politikalar/btyk

TürkiyeBilimselveTeknolojikAraştırma

Kurumu(TÜBİTAK)www.tubitak.gov.tr

DevletPlanlamaTeşkilatı(DPT) www.dpt.gov.tr

YükseköğretimKurulu(YÖK) www.yok.gov.tr

MilliEğitimBakanlığı(MEB) www.meb.gov.tr

SanayiveTicaretBakanlığı(STB) www.sanayi.gov.tr

DışTicaretMüsteşarlığı(DTM) www.dtm.gov.tr

TürkiyeİstatistikKurumu(TÜİK) www.tuik.gov.tr

TürkPatentEnstitüsü(TPE) www.turkpatent.gov.tr

TürkStandartlarıEnstitüsü(TSE) www.tse.org.tr

KüçükveOrtaÖlçekliİşletmeleriGeliştirme

veDesteklemeİdaresiBaşkanlığı(KOSGEB)www.kosgeb.gov.tr

TüriyeOdalarveBorsalarBirliği(TOBB) www.tobb.org.tr

TürkiyeTeknolojiGeliştirmeVakfı(TTGV) www.ttgv.org.tr

Aktörler İnternet Adresi / Bağlantılar

40

A&HCI SanatveBeşeriBilimlerAtıfEndeksi

Ar-Ge Araştırma–Geliştirme

BAP BilimselAraştırmaProjeleri

BİT BilgiveİletişimTeknolojileri

BRICÜlkeleri Brezilya,Rusya,Hindistan,veÇin

BT-İK BilimveTeknolojiİnsanKaynağı

BTİKKK BilimveTeknolojiİnsanKaynağıKoordinasyonKomitesi

BTP-UP2005-2010 BilimveTeknolojiPolitikalarıUygulamaPlanı2005-2010

BTY BilimTeknolojiveYenilik

ÇSGB ÇalışmaveSosyalGüvenlikBakanlığı

EPO AvrupaPatentOfisi

GSYİH GayriSafiYurtiçiHâsıla

ISIC TümEkonomikEtkinliklerinUluslararasıStandartSınai

Sınıflaması

JPO JaponyaPatentOfisi

KOBİ Küçükveortabüyüklüktekiişletmeler

MB MaliyeBakanlığı

MSTI OECDBilimveTeknolojiTemelGöstergeleri

ÖYP ÖğretimÜyesiYetiştirmeProgramı

PCT PatentİşbirilğiAntlaşması

SAGP Satınalmagücüparitesi

SAN-TEZ SanayiTezleriProgramı

SCI BilimselAtıfEndeksi

SSCI SosyalBilimlerAtıfEndeksi

STK SivilToplumKuruluşu

TARAL TürkiyeAraştırmaAlanı

TÜBİTAK-ARDEB TÜBİTAKAraştırmaDestekProgramlarıBaşkanlığı

TÜBİTAK-BİDEB TÜBİTAKBilimİnsanıDesteklemeDaireBaşkanlığı

TÜBİTAK-KAMAG TÜBİTAKKamuAraştırmalarıDestekGrubu

TÜBİTAK-SAVTAG TÜBİTAKSavunmaveGüvenlikTeknolojileriAraştırma

DestekGrubu

TÜBİTAK-TEYDEB TÜBİTAKTeknolojiveYenilikDestekProgramları

Başkanlığı

TÜBİTAK-ULAKBİM TÜBİTAKUlusalAkademikAğveBilgiMerkezi

TÜBİTAK-UME TÜBİTAKUlusalMetrolojiEnstitüsü

TZE TamZamanEşdeğer

UAKK UluslararasıAraştırmacılarKoordinasyonKomitesi

UBTYS2011-2016 UlusalBilimTeknolojiveYenilikStratejisi2011-2016

USPTO ABDPatentveMarkaOfisi

WIPO DünyaFikriMülkiyetÖrgütü

KISALTMALAR

TÜBİTAK – Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire BaşkanlığıAdres: Atatürk Bulvarı No.221 06100 Kavaklıdere Ankara

Web: www.tubitak.gov.tr/politikalarE-posta: [email protected]

Tel.: (312) 4673659Faks: (312) 4673659

© Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, 2011Bu belgenin bütün hakları saklıdır.

Yazılar ve görsel malzemeler izin alınmadan, tümüyle veya kısmen yayımlanamaz.

Bilimsel amaçlarla kullanım halinde referans verilmesi zorunludur.

Grafik Uygulama: Sarakusta Tanıtım Tasarım

Grafik Tasarım: Ayşe Taydaş

2010

Baskı: www.ertem.com.tr

TÜBİTAK – Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Daire BaşkanlığıAdres: Atatürk Bulvarı No.221 06100 Kavaklıdere AnkaraE-posta: [email protected].: (0312) 4673659

Türkiye Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sistemi ve Performans Göstergeleri

Türkiye B

ilim, Tekn

olo

ji ve Yen

ilik Sistemi ve Perfo

rman

s Gö

stergeleri


Türkiye Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sistemi

ve Performans Göstergeleri

2010


Documents

Türkiye Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sistemi ve Performans Göstergeleri