Türkiye Büyülü Hapishanem - Yalçın Küçük

7/29/2019 Trkiye Byl Hapishanem - Yaln Kk

1/219

TRKYE BYL HAPSHANEMYaln KkDERLEYENHasipAkgl


2/219


3/219


4/219

DuvarYaynlarBencezaevisrrnDostoyevski'dezdm;gardiyanlkinsaniradesinikrmamesleidir,diyordu.Tekkelimeyledhiyane;dhi, ok hzl grebilendirvebu nedenle bazengrnmeyeni grendir.Hapsetmeninbirtekfonksiyonuvar:bireydeistemeyi ortadan kald rmak.Dnvebugn,cezaevininesansbudurvebudainsanlkddr(...)imdiodemirranzayabakyorum,nekadariekli;hertarafnvebuaradahertarafmiekledonatmolduumanlalyor.Birtekburundeliklerimdeiekyok;sankiduvarvedemirincanszlndan,iekleintikamalyordum.Hepiekistiyordum.Herkesiekistiyordu.Fakat,Dostoyevski,birdhidirvehapishane,istemeye dmand r.

YALIN KKSultanahmet Cezaev i / tekhne


5/219

TRKYE BYL HAPSHANEMYaln KkI.Bask,Eyll2005

DuvarYaynlar,2005ISBN975-00387-0-3Kapak:KemalBuluUygulama:VahitAkaiTasarm/BaskyaHazrlk:brahimMetiniveKapakBaskGrnmMatbaaclkLleburgaz/Krklareli02884124574

CiltKsmetCilteviO2125675212DuvarYaynlar*853SokakNo:13P-10zyurtseverhan*Kemeralt/ZMRTel/02324458415Fax/02324848868


6/219

NDEKLERKaptan*5I. BLMTRKYE BYL HAPSHANEMDuvarYazlar*9Tanr*33KiiliinBymesi*45Devrim*69Aydn*91BilimFelsefesi*111Sistem-TekelcDzen*141Ulus*161II. BLMYALIN KK ZERNE TEZLERAhmetHakanCokun*173CanDndar*175A.MuratGrakar*177AnadoluGenlikDergisi*181CemalA.Kalyoncu*197S.KemalYazg*211Eminlaan*213Erturulzkk*217GngrUras*221MelihAk*224

H.BlentKahraman*225AyeArman*227Halukahn*231HaydarIk*233MuratBelge*237Oralallar*239NedretErsanel*241SerdarTurgut*243EkiSzlk'ten*246


7/219

KAPTANHasipAkgl

Yolculuunengzellerinibykkaifleryapmlardr.Kaiflergaripinsanlardr.Bunlar,dnyannsnrlarndanhepkukuduyarlar,iindebulunduklardnyaylayetinmezler;henzkefedilmemi"baka dnyalar"adairtuhafbirinanlayaarlar.Gariptirler;ancakinsanlnbutr,hibirzamanyalnz,meczupvemnzevibiryaamsrmez.evrelerindeayneyihissedecekbiravututkuluyuhemenherzamanyaratrlar.Olaansttutkuludurlar,dokunduklarinsanabunuhemengeiriverirler;bundanolsagerekgemileri hibir zaman tayfasz kalmaz;nkbaka bir dnyaya zlem, insann enevrensel duygusudur."Bakadnya"yherkeszlervedler;ancakokazonuaramayakar.Oysaaslmthiolanduygubu.Tasarlananbirdnyayaradklarndanolsagerek,"normal" insanlartarafndan pek makul ve dengeli saylmayan bu bir avu insan, denize koar.Limandankimseonlaramendilsallamaz.Normal insanlargemininlimandanayrlnabirsrebakarlar.Ufuksuzdurlar.ekileri,gizvemaceradolubiryolculuaalamamarkekliininzeletirisidir.Kydakerler.Bizimkeifgemimizinad"Toplumsal Kurtulu"tu.Kaptan'mzyandaikinci,nckaptanlar,lostromolarvard;amaounlukgenniversitelilerdenoluuyordu.Gemimizizgr bir niversite olarak gryorduk.Saltyaamisteiyledolubeyinlerimiz,birbirimizihissedervetamamlard.stekvearamzdakigltemas,rzgarnvesouunamanszinatlnakarbizidayanklklyordu.Gkyz;Eyll,Reganizm-Theacherizmsaldrsylakoyubirkaranladnmtbirde.zerimizdekikaragk,gemimizinstndearardnyorvegemi, stndekilerin sabrn ve aclarn bu keif yolculuundadenizin frtnal kimsesizliine srklyordu.5


8/219

Benimdetayfas-macsolduum,makinedairesindealtm,gvertesindesubaylk,mutfandapatatessoyarakyamaklkettiimbugemideKaptan bizi hep artrd.Kefedilmemi yerlere, diyerek bizi heyecanlandrr, tehlikeli anlarda mucizeleriyle korurdubizi.Aynzamandabirbilimadam,kitaplareldenelegezenbirdnrolanKaptan'mzdardan tanyanlar onu geimsiz, sert, zor biri diye bilirlerdi.Oysakzdmz,eletirdiimizhattakolaycakavgaettiimizbileolurduonunla.Bizianlyordu.Bizleri, gentayfalar krd da oldu olmasna ama bizim de benzer davranma hakkmza sessizce, alcbir bakla yaklard.Geliimimizdebudavranlaroketkiliolmuturonun.Liseyiyenibitirmiocuklara,kamarasnabiridziyaretiingelmilersekendieliyleayyappikrambileederdiveonlarnbirkaifadayolarak"teorik"yaklamlarnilkkezsylenen,ilkkezduyduueylergibidikkatimvemerakmkaybetmedendinlerdi.UlalmazdiyedndmzKaptan'mza,bukadaryaknolurkenyaadmz,byleolunabileceinedairbirgereklikhissiydi."Zordeil,idealdeilhayalyadatanrdeil;bu,bizimgibibiri,bizdenbiri."diyednrdk.Altsnflardangelenbizimgibiocuklariinbunemlibirbilgiydi:Kopmudnyalarbirleir.Dnyabtnleir.Dnyadenilenbugizemliyeryuvarlndaistediktensonraonunbilgilerineulaabilirsin.Ulalmazyok,kefedilmezyok,imkanszyok!nyargsz bir merakla ve disiplinli bir almaylaitetemasediyoruzya..Kaptan'mzgibimmkndr!imizden,onungibiolmannmilyondabirolaslkolduunudnenlerolduugibibunu,hemenonunlayarabilecekkadar,gereklemesianmeselesibirolgudiyegrenlerdeolurdu.OysaKaptan'mz hepimizin kendimize zg, tekrarlanamaz ve biricik olduumuzukendi yaamyla misal olarak sunuyordu bize.Bence,kaifolabilmemizinbunuanlamamzdangetiinianlatmayaalyordu.Kaptan'nenokbuynnrnekalyordum,iimizdenonaenyaknolmakisteyenlerkardkmasnadaKaptanbunubir"keif aday"iindorubulmazd.Tekbanakalarakamahibirimizletemaskesmedenilikizenginliinisrdrmeninyollarnbuluverirdi.6


9/219

Okyanusun ortasndaki zaman silinir.Sakallarkakezuzarvekesilir?Kafrtnayaanr?Kakezgndoar,gnbatar?Zamanartkbunlarlallmez.Zaman artk gemideki isyanve sabrdr.Ekmekazalr,direnazalr,tutkuazalr,suazalr,ilervemzmzlklarveikayetlerartar.Hermzmzlkisyannvevazgeiinayaksesleriolur.isyanlar;takviminyapraklardr,biryerdeder.Tarih'i ise sabr yazmaktadr.Kaptan,gncesininbanaheroturutabirazdahayaklatnyazar.HerisyansonrasndaKaptan'nkonumas;yelkencinin,arknnyenigcdr.Direintepesindegzcnnbirkezdahagerilengzdr.Bugemigeridekalaniinieki,isyanciiniledir.Bugemiyigtrmeyedevamedenleriinsednyannhigrlmemivegidilmemiyerlerinebirgnayakbasmann,hiyenilmemivedokunulmammeyveleriellerinealmalarn,hibilinmeyenaalarn,bitkilerin,alayanlarngrlecekolmasnnheyecandr,duygusudur.nsanlarn ne kadar yaadklar, zamanla deil yaadklar duygu zenginliiyle llmeli.Nekadarfarklduyguyaamsainsan,okadaryaamtr.Yolculuk,iimizizenginletirmeyolculuudur.Vekefedilen,somut,ruhlarndakilmkurdunaindirilmibirdarbedir,ilkdefaonlarnadmatttopraklardalmszlkbekleronlar.aranbudur,itebuyzdenbuinsanlarazaman,mekanvelmanlatmakzor.Cehennemdengemekbilehibireydir.nkkefegidilen,umuyoruzki,asudebirbaharlkesidir.7


10/219

Bucokumuzdeilmedimi?Doruyusylemekgerekirseeksildiidnemleroldu.Gemimize el konuldu. Yasakland. Basld. Kyy ok zledik.nsancaydbuamakaifedeil.BazenKaptan'adabuyolludeiikbasklaryaptlar.lm tehditleri ve suikastplanlarn nihayet srgn ve zor hapislikler izledi.Bizeonunhapisteaklnyitirdiibilesylendi.Szmonayattranzannstkatndaykengemidezannediyormukendini.Btngcntoplayarakranzasndadoruluyor,karaygrmeyealyormu.Bylesylentilerkt.Kaptan'n seyir defteriaslndabazlarndoruolduunudaortayakoymuyordeil.BukitapKaptan'nseyirdefterindenyaplanalntlardanoluanbirblmlebalyor.BirinciBlmbu.Ranzasnntepesinde,nndebirmeyvekasasndanbozmaalmamasasndakihali,bukitabnperdesialdndagrdnzsahnedir.(Resimde,omuzundahrkas,kafasndaynberesiyle,kartonatklarndanyaplmabajurabenzerokumalambasaltnda,okumalardan,sentezlerden,armlardanogneilikinkarddncezlerinikkkartlarayazarakranzanndemirlerineveyaslandduvarailitirirkenKaptangrlmektedir.Buresimde,dikkatlibakldndadenizidegrebiliyoruz.)Bu,balbanabirokumatiyatrosuolarakdnlebilir.Oyununaslaksiyonu,dncekartlarndakhzylagelitirilenfikirlerde,yaratckeiflerdedir.Kitabnikinci blmndeokurlarnyaratckatklar,kydakilerineletirileriveyeryerayndenizdekefedeildekorsanla soyunanlarn satamalar var.kinciBlmdebudur.Onlarn da bizim Kaptan'a gpta ettiini bildiimden, bazlarn kitaba koydum.Kaptan'dangrdmgibi,gelimeleriiin.Sonolarak:Kaptan'nslnabakar;gemicitorbamzkapnnyannda,limandaurada...8


11/219

Duvar Yazlar

9-10


12/219

Dostoyevski'nininsanlarnedensonderecesaf?Sultanahmet'teduvaryazlaryazyorum.Aklmadendncezleriniyazpranzamnduvarnayaptryorum.Yazgarkadalarmnbirblm,havalandrmalarda,gelipduvaryazlarmokuyorlar.Busorununcevabyledir:"Hepsiaclarsevipaclaryaadklariin."Dostoyevski'nininsanlar acnn ateinin temizleyici gcn sergiliyorlar.***Zaman bir ritm'dir, bir tempo. Saat, bir sarka'tr, pandelum!Sultanahmet'teben,"zgr"insanngneinhareketinedayalritm'ini,pratikzamanreddettim.Dahasonra,aynyerdeelliylkadarnceNazm'ndaaynsnyaptnbuldum..Geriyekalanksaveyauzunzamangeirmekiinmutlakakendiritm'inibulmalsn(...)ktndaeksikkalansevgignlerinigiderebilmekiinyreinibyt.ktndabirgn,ikignlksevmelisin(...)inanm insanlar, zaman dnyann gne etrafndaki hareketine gre lmezler.***11


13/219

Cezaevigenellikledemirparmaklklarlasimgeleniyor;banagrecezaevinianlatmyor.Cezaevi "kap" demek.Kap,kap,kapve'kapzerinekap'cezaevinianlatyor.Birkoutansokaakadarbircezaevindeenazdokuzkapveyadahaokkapvardr.Normalolarakparmaklkbukaplarnzerindedebulunuyor.Klyorvebunlaramazgaldeniliyor.Yenidzenlemedemazgallarkkbirdelieindirildi;kkdeolsaparmaklklarkaldrld.Artkgardiyanlarmzbilegremiyoruz;deliktenveyademirkapnnaltndakikkbiraralktanmuamelegryoruz.***Devlet,slam'aduyduuilgidendeolabilir,benimbiryerdebirHristiyanfelsefesinesahipolduumubilmiyor.Bufelsefeudur:Eer mcadele gcn az ya da zayf ise, yenmek iinkrlmak gerekiyor, ilk Hristiyanlarn, zayflklar iinde, krlarak ve krlmaktan korkmayarakkazandklarn dnyorum.***12


14/219

Hibir siyasal ierikli davada hukuk hatas olmaz;siyasalieriklidavalardahukukhatasaramann,dzeniaklamaabalarndanbiriolduunainanyorum.Siyasaldavalarda"hata"yalnzcabirgrntdr."Hukukhatas"hepdzeninbirtonundandierinegeerkenortayakyor.Bununuyarcolmasgerekir;"hukukhatas"ortayakanbiruyumsuzluugidermekiinmevcutyasaveitihatlarnyetersizliinisergiliyor;devletin yenizorunluluklarla zorunu geniletme abalarn grntlyor.***nsan doasna en ters ilikinin ne olduu sorulursa, "hapislik" diye cevap veririm.Hapsekonmanninsandoasnasonderecetersgeldiineinanyorum.Bununiindehapsekonanbirinsann,vahibirhayvanveyakudurmubirkeditrndennedenduvarlarasaldrmadnaaryorum.nsanhapsekonduundaduvarlartrmalamaldr;insanbylednyorum.Byleolmuyor;uygarlk, bir yandan insanoluna en gzel sorular sormayretirken, dier yandan da en insan tepkilerden arndryor.Tersioluyorve"gzel"yatmak,erdemsaylyor.***13


15/219

Belki ar yazdm oluyor; hakaret ve saygszlk benim dmda kalyor. Yazgarkadalarmnbtneylemlerinekatldm;uzunalkgrevindensonradnyaradyolarnnldm haber verdiini ben de duydum. Fakat akamlar koyun gibi bizi saymayaastsubayaveyastemeneayaakalkmamak,banaokzorgeliyordu;sayg szlkolarakgryordumvesaygszlkyapamyordum."Saymdaoturmagrevi"mizdensonra,kpkrmzoluyordum ve saygszln bittikten sonra, iki eritli astsubayn arkasndan barpkiiliine ve niformasna saygm olduunu sylyordum. altm iin stemenigrmemitim; not bununla ilgili: Bu stemen daha sonra, ald emre uyarak, benimhakkmda orduya hakaret tutana dzenledi ve serbest braklacam gn benini yenidentutuklanmama alet oldu.Avukatlarm,Glin,LeventAlbay m,znur,ZiyaBey,hiumutlugrnmyorlard. Ben ise kendime gveniyordum; henz kimseye hakaret etmedim vesaygszlk yapmadm.niformaya ve orduya saygm, yeteri kadar solcu veya devrimciolmamamabalayacakolabilir;benimsorunumolmuyor.Mcadele ayrdr, sayg ayrdr;ben hem devrimci olmadan ve hem de saygl bir ilikiden yana tavr alyorum.***14


16/219

Akta ve savata, insanlar, toplumun gbresel arlndan kurtuluyorlar.Canl,dncedecesur,dnen,duyan,insanvar.lmvar,yaamvar.lmdncesi,insanzamannvemekanndnakaryor:insanyapyor.***Ykm, insafszlk karsnda aresizliktir.***Gelen paralar, komne verirdik.Herzamanbirmiktarayrrdm.Solcumahpushanedeolsa,okdardakalanlar,kimebavuracaklarnbilirler;bunlaraverirdim.Aradabirdehavalandrmada"kantin"alrd.Mcadeleci,direnlivedireniigenlereikolataalrdm.Sonradanhissettim;kantincijandarmaerigardiyanlarispiyonlarlarm.Srgnlerineredeysebenimikolatalaragreplanlamlar;bunlardanbirisi,notlarmdayle:"Bizimkomndebiridahagidiyor.Acilci,sevimli,deneyimli,mahpusu.Yatmadhapishanekalmam.Anlatmayadeer;birsrgndeeliarkayakelepeliolduuiingardiyanveyajandarmayardmylaiiyormu."15


17/219

Btnlk'eyabanclatbirey.Btnlkakldankt.Btnlk,eziyor.Benimrolmcennetisevdirmek.Benimrolmcennetheyecanvermek.Benimrolm,cennetinalnabileceinigstermek.Benim rolm cennet rnei vermek. Cennet rnei yaamak, insan yaamak.***Btndemirranzalaryerindenoynatld.Kouzatenokkk,demirkapyadayatld;artk,jandarmaerlerininkouunkapsnaarakieriyegirmelerivedvmelerimmkndeil.Demirkap,demirranzalarlatahkimedildi;yorganlarlazerlerinekonuldu.Tabursreklimehtermaralyor;mehter markulaklarsarediyor.Tabur,hcumahazrlanyor.Mehtermarnancaksloganlarbastrabilir;yetmiyor.imdibenF-1kouundaym;Boazaalanbirpenceresivar.Btnhapishanedetek'tir,btnpencerelerinnkapatlmdurumdadr.KemalTahir'inanlarndan,SultanAhmetCezaevi'ninneredeiseherkouundankarsahillerin,Moda Burnu'nungrldanlalyor.16


18/219

Trkiye'de zaman, cezalarn artrlmas kadar hapislerin de krletirilmesi ynndealyor.Cumhuriyet'tezaman,Sultanahmetcezaevininufkunudaraltmakolarakgeliiyor;birtek.penceresikalyorvebuda,hapishanelerindduvarlar,bupencerenindegrnkapatacakkadarykseltilemediiiinduruyor.Buradan,birsreokuduumHaydarpaaLisesi'ni,bizleritutuklayanSelimiyeKlasngrebiliyorum.Sultanahmet'te isava balad zaman Selimiye Klas'n grmek mmkn olmuyordu.Pencerecamlarkrk,havaoksouk,darskarlveieriyeyaakyordu,idarehertrlyiyeceikesti;artkdmansaydbizleretaynbilevermiyordu.Birazpatates,birazsoankalmt;kiin,plastikbidonlardabolmiktardaturukurulmutu.Bir-ikign,gndebirnpatatessoanlakavrulduveyedik.Sonragnlerceveyalnzcaolmamdomatesvebiberturusuyemeebaladk;sabahkahvaltsndayarmardomatesturusuveakamyemeindebirerbiberyiyorduk.leyemeklerindesloganlarlakarndoyuruluyordu.Birinci Ordu veSkynetim Komutan Orgeneral ztorun, bizlere tek tip elbise giydirmeye alyordu.MehterMarongndenfazlasrd.Kar,soukvealkongndendahafazlasrd.Taburun barikatlar amas mmkn grnmyordu ve "biz" ala kar eitimliydik.17


19/219

gnlk, be gnlk, on gnlk olanlar bir yana herkesin en azndan yirmi be gnlk biralk eitimi vard.Zamanzamansloganlarhoparlrlerleverilenmehtermarbastryordu.Aileler,Sultanahmetcezaevinievresinidolduruyordu.Bazenyazgarkadalarmnanalarnvebabalarnzlediklerianlalyordu:"Analarbabalarevlatlarnnyanma,analarbabalarevlatlarnnyanna!"diyesloganatyorlard.Benbusloganaokglyordum:"Annelerinizibabalarnzburadaneyapacaksnz?"diyesoruyordum.Bilincindegrnmyorlardvebenimdeonlarnsloganlarnbastrmamimkanszd.Orgeneral ztorun,kurmaysubaydveplanlarnyapt;istihkambirliklerindenyardmistedi,stanbul'unfethindesurlarnstndenRomallarGrekAteikullandlar.Sultanahmet'eistihkamdankaynakbirliklerigetirdiler.Birmangaasker,nlerindekaynakbirliklerinilerinikolaylatryor;demirkaplardorarken,koulardanbirmukavemetlekarlamyorlar.Demirkapdikdrtgenbirpastagibioyuluyor.MehterMarykseliyorveaskerler,demirranzalardanoluanbarikatlaramakiinhcumageiyorlar.Silaholarakcoplarnkullanyorlar;herkoutaayrbirmeydansavaoluyor.Elebalardaha ok dvlyor ve tutuklular teker teker alnyorlar, karga tulumba ve dve dve,kapaltna gtrlyorlar.18


20/219

Kapaltnda ayr bir tren var; her tutukluya bir manga asker dyor.Tutukluyerdearmhageriliyor,kollarna,bana,vcudununstnebiraskeroturuyor.Sonratektipelbisegiydiriliyor.Sonraaz-burnukaniindeyazgarkadalarm,bukezkouagtrlmekzere,kapaltndankarlyorlar.Koulakapaltarasndahavalandrmavar;nkoular,kapaltndankanlargryorlar.Havalandrmadancsavabalyor,ikiaskeringzetimindebiryazgarkadam,havalandrmayakncazerindekitektipelbiseyikarmakiinmcadeleyebalyor.kartyorveyrtyor.Havalandrmadadonveatletlekalyorlar.Bukezbtneyavegiysilerdensoyutlanmolarakbakabirkouaatlyorlar.BendeE-1kouunaatldm.Hibir eyamz yoktu;yalnzatlyorduk.Hallapamuu gibi atyorlard;yalnzcayzlerinibildiimizyeniyazgdalartanmannheyecannyayorduk.Yemekvermeyebaladlar;ancakyeterikadarkakvermiyorlard.Aynkaktansraylayemekyiyordukvearamzdanikisiveremtedavisigryordu.Naslsa,birkutu sandozubanabrakmlard.Birsandozkutusundankakyaptm.Benyinepencerekenarnaktm,yinecamlarkrkt.Karyayordu.Elektrikvermiyorlard.19


21/219

Sadece gn nda ve karl bir sonbahardan ieriye szan souk bir aydnlktaokuyabiliyordum.Harekat,24Ekim'de(1983)balamvebennottutmayayeniden28Kasm'da(1983)balamm;defterimbunugsteriyor.Orgeneralztorun'unbizeamolduusavabiraydanuzunsrmebenziyor;yleanlalyor.Kim kazand?Cevapverebilmekiinbirazdahanotveduvaryazsaktarmamgerekiyor.***Mahpustaenkark,iimdeenhareketlihaftaygeridebraktm.23Kasmncesignbeklemegerginliiylegeti.arambaledensonratahliyesevincigeldi.Perembeledenncetahliye sevinciyle geti.PerembeledensonraanidenSelimiye'yegtrldm.Tutuklandm. Tahliye engellendi. Yeniden kapatldm.Hibirsuumvehatamyok.okhakszbirtutuklama,anlalanhenzsremdolmad.Ykm,insafszlkkarsndaaresizliktir.Benimaremvarikigniimiyakarcasnabirkusurumvarm,diyearadm.Mutluyum.***20


22/219

26Kasm1983sabahsaat04.00'teduvarayazdm:"okrahatm.Bunaihtiyacmvard.Beniistediimyeregtrecek."Bugnsaatsabah07.00'deokumayayenidenbalayabildim.Kendimegeldim.***30Kasm1983.almaya baladm. Neem geliyor.Bugn07.30'dahazrm,ancakgneyok.Okumakokzor.kiyumurtaitim.***2Aralk1983.leyerdeitirmemistendi.D'deyim.D-4kouuyeraltnda,ikikiilikikikatlranzannglklesdbirkou.Deli olduunu iddia eden ve bunun iin herolmadk saatte horoz gibi ten, duvarlara trmanan bir kou arkadam var. Ad: ahin.***Zor hapislik, gzel aklar trnden, anatomi ve fizyoloji dersidir, insana kendi vcudunuretiyorlar.D-4yerinbirbuuk-ikimetrekadaraltndayd,birtekpenceresiyukardayd.21


23/219

Ancak sonsuz ve mavi gk' grmyordu; pencereden bir metre tede, hapishanenin dduvarlar ykseliyordu.Ranzadaninildiinde,bukkkouuntuvaletininkapsnaadmatlyordu.okrutubetliydi.Kouarkadamahin,sksksevkalphastaneyegidebiliyordu.Hapishanenindelisiydi;delilikraporualarakazhapisyatmakistiyordu.Hapishanede ok insan deli taklidi yapar. Ben akll taklidi yapyorum.Belkidebunedenleveokiyibirniyetlebeni,yeraltnadelitaklidiyapanahin'lebirliktekapattlar.***ahindnd;ancakdnmedenncebeniyineDBlok'tabirbakakouafrlattlar.Yineyerinaltndayd;stranza,yanndakidierranzabitiikti;yanmdakivepencereyedenkdenstranzadaTKP'ye bulam bir karateciyatyordu.Garipti ve bu bir hakiki deliyebenziyordu.Enokfareleriseviyorduvebenhifarelerisevmem.Karateci,elineekmekgeincebitiikstranzayayatyorvepencereninnneterkedilmibahedekitmfareleritopluyordu.Saatlercefarelerlekonuuyorveoynuyordu.***22


24/219

Yazdka yeni davalar alyor.Yzbinylhapisyatmahesapveihtimallerindenbahsediyorlar.Bununbenikorkutmasbiryananemsediimdeyok.Benim buradankmam yetmez; tek bana anlamszdr. Biz k kaps olmalyz. nemli olan budur.***Ancak hibir yerde bu kadar youn ve verimli alamazdm.Kafamdakipekoksorunuzyorum.Teorikzmbuluyorum.Teorik zm, yld rm'd r, mthi bir anahtar'dr,art c basitlik'tir.***renme sevinci olmasa, bu mezarda yaanr m? renme sevinci olmasa, hapislikekilir mi? renme sevinci olmasa, mezarda lm yenilir mi?***23


25/219

Asya'da atalarmz, gnlk gereleri atlar ve sevdii eleriyle birlikte gmlyorlard,herhalde lmszle inanyorlard(...)Ancakgerektenyaamsrdryorlarmyd?Dnyorumvednmekiinnedenlerimvar;HaymanaZndan'ndabokouolmasnavedahancebukouunsiyasilereayrlmasnakarn,beni Dou ile aynhcreye kapattlar.Nebekliyorlard,bilemeyiz;okkkolmasnntesindenemlibiryaknmamzolmuyorduvebunedenledeitirilmesiniistiyorduk,reddediliyordu.Fakat,mahkemebazsarscaklamalarlaetkiliolmayabalaynca,ayrmayakararverdiler;Doktor Perinek'ten ayr bir hcreye kondum.Douileben,okksabirzamaniinde,HaymanaZindan'nneskisahiplerinesalananlarnbizdenesirgeneceinianladk.Kimseylegrtrlmyorduk,itebusrada Asyal atalarm hatrladm. Cansz btngerelerim vard, yayordum; ancak mezarda yayordum.Pekibenburada"yayorsam"yaknlarnn"ld"dedikleri,Asyalatalarmz,steliksevdiikadnlarveengzelatlarylabirliktegmldklerimuhteemmezar-evlerdeyaamyorlarmyd?Atalarm ensevdikleri atlarla gmldlerse, benim de en sevdiim kitaplarm var; dardangzlendiinde atalarmz kadar mezardayz.24Tuhafbirdirilikvar;heryanmdaveiimde.Beynimuyank,dahaazuyuyorum.Hcremdesporyapyorum.Beynimekanpompalamayabaladm.Aldmcezadanm?Rahatladm.Dzeninbarajlarngrdmiinmi?Belkihepsi.Birdekendimegventazeledim.Topramzdaeridiimiduymayabaladm.Talktaortilesporudenedim,gzel.nkhavalandrmaokkkolduundaneofman,tekrargnlkgiysi,caydrcoluyordu.Bylecesabahsporudahadzenliolacak,nemlidir.Doru,geldim.Buradamdahalediyorum.Canlym.Kitapbulmakiinsaatlerceuzaklktakiktphanelerekomuyorum. Paris'ten dnmekle iyiyaptm.25


26/219

Her gn teorik bir sorun zyorum: Yakn zamanda kolonyalizm ile emperyalizmarasndaki fark zdm, ikisi de tutu'tur,ikisideempiceveyaemprise;ancaktutu yollarfarkldr.Buseimoy'umbulunmamaktadr.Aklmvarveyerdedir.imdilkemizbtntarihleringerisinedmtr.Btnyle, 19 Mays'n ve aydn olarak27 Mays'n ok gerisindeyiz. Genlik olarak, 28-29 Nisan'n arkasndayz. Sosyalizmolarak 12 Mart'n ncesindeyiz. Emeki Krtler olarak, 12 Eyll'n gerisindedir.Kurtuluumuz, sosyalistlerin, Krt emeki eiliminin ve Kemalistlerin g birliinde vebirbirine yaklamasndadr.Fakatsadece aklmzn deil kalbimizin kurtulua gtreceineinanyorum.Bunedenlebirbirimizi eletirmeyi ancak birbirimizi mahkum etmememizineriyorum.Birbirimizdenuzakkalabilmeliyiz;ancakbirbirimiziitmemeyisalkveriyorum(...)Btntarihleringerisinedtk.Fakatkkmzheryerdederineinmitir.Derindekkmzbirliedoruyrmektedir.Kurtulu, hep umulmadk zamandadr.26Ulucanlar'niavlusunda,"ring"denilentattabekliyordum.ncekoyubiriskokusugeldi,haberciydivearkasndankelepeligetirdiler.Benimeyamoktu,onlarnkiaz;onlarnarbirkokusuvard.Sonradanadnn"mer"olduunurendiimgzelgzlgen,karyaoturannUlucanlar'ageldiindenberizerindekilerihikarmadnsyledi;demekbiryldrhiykanmamt.Heprknt'ydndm,sadecekorkudeildibirdealamakgerekmektedir;korkmuveaynzamandaalayangzrknt'dr.Burkntidi;"dilenci"diyorduancaktombalacdaolabilir,ikipolisildrmeklesulanyordu,Karabelainanamyordu:"Buzavalladamldrebilirmi?"diyordu.destanbul'aAdliTp'agidiyordu;ncszbekasllbirAfgan'd.Azkonuuyordu;ancakTrke'yiFarsaaksanlatelaffuzediyordu.merkonukand.Admer,-mer'inadndan-vedoumyeriskenderun-benimyerimden-,ayrcaBalgat'taoturuyor.Karakusunlarokyakndrveeskidenzamanzamanalveriyapyordum.AnnesibizimskenderunArap-Alevilerinden,gzlerisaklamyor;mer'ingzelkaragzlerivar.SekizinciCadde'deakmak.dolduruyor,okiyiparakazandnsylyor;annesi,oradatemizliegidiyormu,avukatdaannesininapartmanlarndantutmular.27mer,annesiniokseviyor,"stanbul'danhemendnsem.."diyor;nkAnkaradaannesivar,sankiannesi,Ulucanlar'dayayor.YaamasadaannesiAnkara'daolduuiinmerAnkara'danuzaklamakistemiyor;bukesin'dir.mer, ldrm. Bakla ldrm,ancak idam almayacandan emin, nk "ahitlerim var, arabama bindirdim, hastaneyegtrdm" diyor. Hem ldrmek niyeti yok ve hem de hastaneye yetitirmeye alm,kurtulmam ama, "idam" almam diyor; bir de saras var.Bununiinstanbul'aadlitpagnderiyorlar,hibeklemiyormu,anszn,"gidiyorsun"demiler.Benimiinarabakarldnbilmiyor;benmer'iAnkara'danstanbul'aAdliTp'agtrmoluyorum.Karabelaadnmahpustatakmlar,anlalanseviliyor,kabadayhavasvar,ancak,inandrcgrnmyor;biryerdejandarmalarekmekiitavukalabileceklerinisylediler,rknt,garipsesveiaretlerkard;meranlad,rknt'ykoruyor;rknt:"Banada


27/219

aln,paramyok,mecbursunuz."diyormu.merkzd."Sus!"diyekkredi,cebindenannesiningnderdiklerindenbirdesteparakard,kendisiverkntiinverdi.zbekdeparaverdi.Benhemyolamidemibotutarmvehemdeehirleraraslokantalardayememe,korunma'dr;teekkrettim.Korunma'dr,temmuz scan ve ring'in ok scakolacan bilerek ceketimi de giymemitim, mthi bir ter dkyorum.28Buszitebuzamanincelemeyekararverdim:"Diitrnaatakma.."neredenkm,Farsa'dabenzerivar,dahaanlaml,itebenyleyim,eyalarmnedeniyle,ellerimdekelepeliolduuiindzoturamyordum,ayrcainsannellerikelepeliolursaceketinikarmasmmkndeildir.Terdenyaknyordumfakatbudivetrnakilikisindendolay,sankienlksuaktayolculukyapyordum.Tahammledilemezbirrahatszlkduymuyordum,artktahammledilmezolmadkarahatszlkduymamaydarenmitim.okgzelgidiyordum.HerhaldeHaymanamezarndanuzaklamakdabenirahatlatyordu.Karabelamer,hibabasndanszetmiyordu.Isparta'yayerlemi,muhtemelenbirKrt,skenderunDemirelik'teiiolmu,oradanannesinibulmu,emekliolmu.Balgat'tayayorlar,tekanne,tekbabavetekocuk;fakatbunundnda,mer,babasndanhibahsetmiyor.Annesiniseviyor:"AnnemAnkara'da,umarm,bugecebrakmazlaraynringlednerim."diyor,annesi mer'in akdr.Benisemeraklym,buarada,babasnnldnrendim.29Biraraanlatyordu,"Herhaldeleliokoldu"dedim,"Yok"dedi,yakndalm,gecelm,"ldrdm babam'd." dedi.Hiheyecanduymuyordu,"Bunalmagirmiti."diyordu,busz,enokvarohalkrenmidurumdadr,dizilerdenbuszokiyirendiler,isiz,okiiyormu,parayetitiremiyor,annesindenvemer'densrekliparaistiyor,mer,SekizinciCadde'deakmaklaragazdolduruyor,apartmanlaradabakyor,"Aydadrtmilyonkazanyordum."diyor,sylemesindenokparaolduunuanlyorum,kendisidedoruluyor.Babas mer'den para istedike ve mer vermedike, mer'idvyor, sarho olduu iin de ok dvyor, o gece de sarhomu ve mer'i okdvyormu, mer bakla babasn ldrm, hikaye budur.Hemenhastaneyeyetitirmi:"Annembanaahitlikediyor."diyeekliyor.Zavall anne, zavall Arabo-Trkkadn, ne yapsn, tek verimi, gzel gzl mer'i kurtarmayacak da ne yapacak! Anne, artkmer'in anas deil, koruyucu meleidir ve bu nedenle,Karabelamer,belkidebenimyzmden,koruyucumeleininmekanndanayrlmakistemiyor,"yeryoktur,buakamaynarabailednebilirim."diyeumutediyor.Umut,mahpusuluungzellikuykusudur.Cebindenbirfotorafkard,iriyarolabilir,ancakarapyzlolduukesin,mer"babam"dedi.30Fotoraflmndenbir-ikignnceektirmi,gsterdi,gsterirkenyzndehibiracyoktu,birsevinbilevard.Czdanndankard,czdannakoydu.Czdanncebineindirdi.mer,ofotorafnocuu,fotorafmer'inbabasdeildi.Karabela,babasncebinekoydu.Ring,GebzeMahpusuzerindenstanbulAdliTp'agidiyordu.Temmuz-Austos'ayaklayordu.Temmuz, Anadolu ilahlarndan, Austos Roma diktatrlerinden


28/219

birisidir. Topraklarmzda, yaklayorlar.31-32


29/219

--------------------Tanr

-------------------33-34


30/219

Bilme, irade sahibi olmak ve gzeli sevmek., insann zellii... insan bilgi peindekoan, karar veren ve seven bir yaratktr, ite biz bu ly bytr, kendimize tanryaparz.Tanr,insannyarattveinsanaenuzakyaratkoluyor.Acmas, sevmesi vezlmesiyok; tanr olmak ve yok olmak, birbirine ok yakn ve belki de birbirinin ayn saylyor,insanlarn hibir zaman tanrlamamasn ve tanrya benzememesini diliyorum; Tanrolmak,insanlktankmaktr.Antik Atina'da insan, btn corafyalarn kesitii bir kurtarlm blgede, doumununtrajedisiniyayor.nsan'ndoumuTanr'larylasavadr.AntikHelen'deinsanTanr'larnakar daha ak ve cepheden sava kabul ediyor ve yeniliyor. Trajedi ortaya kyor,insanln ocukluk dneminde insan, daha kurnaz ve iki yzl kyor. Copernicus,Galileo,Kepler,Descartes,Bacon,NewtonTanr yakarsonderecekorkak,kurnazveikiyzldavranyorlar.Tanr'yakarsz'lvednce'liinsannkuruluvekurtulusavanverirkenaynzamandaTanr'ysrekliyceltmektengerikalmyorlar.35


31/219

Politikaisedahabellidir.Politikaysnrdaservenolaraktanmlyorum.Politika,ikidmantoprakarasndakimayntarlasndadanstr.lerisi bilinmezdir. Gerisi, bir kez yrnm olmasna karn, karanlktr. Politika, bunedenlehepbilinmezeyrmektedir.Yadapolitikayryerekbilmektir.Yrrken,dzenlilikleri bulmak vedzenlilikleriancakuygularken bilmek: Bupolitikadr.Politikannkendisiserven,felsefeninbalangckukudur.Bunedenle,modernfelsefeninDescartes ile baladn kabul etmek gerekiyor; Descartes, on yedinci yzyln ocuuoluyor. Marx, bu yzyl ile biten iki yz yl, burjuvazinin ocukluk a olarak niteliyor.Modern insann ocukluk a olarak nitelemekten yanaym; insanln en gzelocuklarnnnemli bir blmbudneminrndrler.Budnem,bugzelocuklarnrndr.Ksaveiirdolubirkukuadr.36


32/219

Felsefe,kukuileyryp,mutlakolanbulmaiidir.Enmutlak,mutlakabilgidir,Tanrnnkendisieninde-sonundabirbilgidir.Tanr yapmak, eninde-sonunda bir bilgi mutlaklatrma iidir. Felsefe, mekan boluk,hedefisonsuzlukolan,birbilgiservenidir.Felsefe, kuku; politika, red ile balar. Servenci yryn ilk sz "la ilahe" olmakdurumundadr.Tanryokturanlamnageliyor.Politikadailkadmreddir.ikinciadm"illallah"olmakzorundad r.Allah'tanbaka,anlamnageliyor.Politikada,ilkveikincisz,"lailaheillal-lah"oluyor.Allah'tanbakatanryokturanlamnveriyor.Bubenimbulduum,benimyarattm tanrdan baka tanr olmayacaktr, anlamna geliyor; politika varolan btntanrlarredilekenditanrnyaratpbulmaserveniolarakortayakyor.Politikaredilebalyor.Politika deitirme yreklilii olarak gerekleiyor. Felsefe ise Romal air Horacce'inszyle"sapareaude"yrekliliiylebalyor."Bilmeyeyrekliolmak"anlamnageliyor.37


33/219

"Fetret Devri", iki. peygamber ya da padiah arasndaki dnemdir, aslnda bir dzeninbittiivedierdzeningelmediizamanadiyoruz.Latince"interregnum"deniyor.Fetretdnemi mi; kimin nerede ve ne lde ve ne zamana kadar bulunduunu saptamakzordur.Ahlakileahlakszln,masumilezalimin,peygamberileeytann,krileinkarn,iffet ile fahienin mmin ile mnkirin, kahraman ile hainin, korkak ile cesurun, kucakkucaayaadbiryerdir.Fetret'tehercanlikiyzldr.Felsefevepolitika,yaamayreklilerininolduuzamanortayakyor.zaray,aklsnrnkabuletmeoluyor.Tanr,biraklszlaynelmedi;Tanraklszlk.kavram:Tanr,evren,rekabet.Tanr,evren,rekabet;aklszlklabirleiyorlar.Evren,hz'verekabet de piyasay dzenleme iddiasna sahip kyor. Tanr, her ikisinin dedzenleyiciliini reddediyor; dinleri araclyla, zamann dna kyor ve piyasayyasaklyor.Piyasarekabetiortadansiliyor.38


34/219

Rekabetaklreddediyorvepiyasarekabetinkknkazyor.Dinlertarihiniyenidenrenmeyealyorum,StalinileHavariPaulayndr.Paul,sa'danayr bir din kurmutur, sa'nn Paul'e kadar yaptklar, Yahudiliin hizbidir. Paul'e kadarYahudiler sac olabilir. Paul yle deitirmeler yapmtr ki, Yahudi olmayanlarn seviolabileceini ilk defa o vurgulamtr.Bir analoji yapacak olursak, Stalin budur, yeni birMarksizmikodifiyeetmitir.Felsefebilmeninneolduuileilgileniyor.Bilmeisejenerikolarakbtnseldir.Btnsellik,gktengelmedir.HemAntikAtina'davehemdemodernzamanlardainsanolununbilgiserveninbandagkvar.Ancak,ateistdnceyekadartanrilegk'birbirindenayrmakmmknolmuyor.Tanr ile gk'n ayrlmazl tanrnn gkte oturmasyla ilgili deildir; Bu, insanlarnkonulandrmasdr.Tanrilegkaslsonsuzkavramndabirleiyorlar.39


35/219

Tanr, sonsuzlatrlm insan yklemidir. Tanr, insann yklemi olan sevgi, bilgi veiradenin sonsuzlatrlmasdr. Sonsuzlatrma, mutlaklatrma demektir. Tanr,mutlaklatrlm bilgidir. Ancak, mutlaklatrma srecinin sonunda bilinmez bir yklemkazanyor.Bu,dinileiiceolmasndan kaynaklanyor. Felsefe, dinden douyorvebtndoumlargibi,birlmclsavasonundanitelikdeitiriyor.Felsefe,doumunadmandr.Dininafyonolmasisesanldndanbykbasitlemedir.Din,bundanokfazladr.Afyondanoknemlidir.nsann ocukluk a, Copernikus'tan Newton'a uzanan byk bir yaratclk serveni,felsefenin laikletii dnemdir; ayn zamanda, dinselliin derin izlerini tad dnemoluyor.Uzunsavayllardr.Interregnumolarakdaniteleyebiliyorum.40


36/219

Laisizm,birsavaveaynzamandabirgzmesrecidir.Laisizm-biriktidarkavgasdr.Birpolitikmcadeleanlamnageliyor.Dorubilgikiminhkmalt ndadr?DsallatrlmvemutlaklatrlmanlkbilgidemekolanTanr'nnm,yoksailemediizamancanllnyitirenaklnm?Busoru,Fransa'n ntopraklarnnkiminmlkiyetindeolacasorusuylabir'dir;biri,dieryanoluyor.Bat'da slam dahil Dou'ya snrl kalan dinlerde, ruhban snfnn st tepeleri asildirler.Avrupa'dakiliseherzamanenbykveglfeodaliteyimeydanagetiriyor.Feodalmlkiyetilikilerinekarsava,aynzamandalaiksavatr.Bilgiyi kilisenin hkmnde brakarak, topra asillerin hkmranlndan karmak vebylece ulusallatrmak mmkn olmuyor. Sava i iedir. Batda mlkiyetin biimdeitirmesavabitincelaisizmdegcnyitirmeyebalyor.AydnlanmAvrupa,younbirdinselliktutkusunabalanyor.41


37/219

Copernikus'tanNewton'abirinsankprs.,kozmos'unsrlarnkefederkenbilmenindetadnavaryorlar vehazzn duyuyorlar.Copernikus'tanNewton'abu insanlk kprsylebilmek,insanntutkusuhalinegeliyor.Bu tutkuheminsanneylemlilikalanlarnavehemdebilmeninkendisineyaylyor.Sankibunlarnkibirnhazrlktr;aynyollatarihi,insannruhsaldnyasnbilmekistiyorlar.Tarihiveinsannruhsaldnyasnbilmek,bilmeyibilmektir.Materyalizm, bir bilme yolu ve bir bilimsel bilgi kaynadr, insann doasn, 'fizyo',dzenlerinibilmek,'loji',birlikte'fizyoloji'ileinsannruhsaldevinimlerinindzenlerinibilmek'psikoloji' bir arada ele alnnca materyalizm douyor. Materyalist epistemolojik okulun,maddenin deil de insann incelenmesinden domasnok artc buluyorum.ModernMateryalizmintmkurucular insaninceleyenlerdir;AncakMateryalizminbirepistemolojikkuralolarakdoabilmesiiin,insannfizikvepsiikdnyalarnnbiraradavebirbiriylebalantlbirbiimdeincelenmelerigerekiyor.42


38/219

Felsefiservenlerindeinsanncekendisiniokuyor.ocuklarndaokuduklartrdenilkbilimselkitapkendisioluyor,insankendisiniokurkenbilimyapyor.Bunuinsann,insanlkservenininetkisizletirilmesiiinenbykabalarngerekolduu,ennemlizaaflarndanbirisisayyorum.Felsefebelkidebuzaafortadankaldrmaabasdr.Teolojik akl dzeni de bir akl dzenidir. Aydnlanma ise bir akl dzenini red ile biryenisinegeitir.Tmaydnlanmalarnbalangcndaredvar.Gerekletirilmesimutlakaiddet ile oluyor. iddet sadece sreyi ksaltmyor; akln frenlerini de kryor. Marx veEngels, daha okAlmanFelsefesinden besleniyorlar. AlmanFelsefesini en iyi kodifiyeeden Kant, tam bir aydnlanmacdr; Aydnlanma, sonsuz eletiriye dayanyor. Kant'rbtnnemlialmalar"eletiri"baln tayorveMarx'nennemlialmalarnnyabalnda ya da alt balnda eletiri yer alyor. Eletiri, kk bir isyandr. Kant, akldzleminde, bir isyan balangcdr. Hegel Kant'n isyann mutlaklatrarak sndrenAlmandr.Marx,yeniteknolojininhzlegemenlikkurduubirzamandakiaydnlanmacdr.43


39/219

Dnyadasa,hepMarx'peygamberlikilevinistlenmeklesuluyor.Pratikanlamdapekokhaksz;ancakfelsefiplandatart labilirbirsulamadr.nkyalnzcaMarx'nsistemideil, tmyle bilim ile Tanr birbirinin rakibidir. Tanr, inananlar iin bir dzenleyicidir;bilim, Tarik-i Ilm'egirenler iin, bir doada ve toplumdakidzenlilikleri aramavebulmaabasdr.HemTanr'yainanmannvehemdebilimegvenmeninmmknolamayacandnyorum.Uyumaz iki dnya ve aray oluyor. Tanr'ya inanmak iin nceden varolduunukabuletmekgerekiyor;varl tartma,inanszlksaylyor.Kimnedersedesin,bilimselabannbalangcnda dabylebir inan var. Bilim; dzenlilikleri, bunlarayasadiyoruz,aramaktr.Balarkenbirdzenlilikolduunudnyoruz.Tanriyilikidir.Bilimindorular ise devrimcidir. Bilime ve bilimin dorularnn doa ve toplumu daha hzldntreceineinanyorum.Buinanlabulduumdorularekinmedenyazyorum.Bilimzenginletiricidir.Toplumumuzuveinsanmzzenginletirmeyitemelltsayyorum.44


40/219

-------------------------KiiliinBymesi-------------------------

45-46


41/219

Grmeyincedahaiyigryorum;Teorikinsan,somut'tanuzakla tldegerek'edahaokyaklayor.nsan bir lde de yaamn risk etmesi insan yapyor. Ate arndryor; ancak insaninsanyapanzelliklerdenarnmamak.Sevmeyi,glmeyi,inanmayinatetmeyiunutmamal(...)ile,sevda'yyudumyudumyaamaysalyor.Yaamak;younluk,derinlik,mutlulukdemektir.nsanngelimesininikiboyutugrlyor.Biryanda,Tanr 'yiindenkarpyerineinsanaklnkoymadorultusuvar.Dieryandaiindenkendinisevmeyiat pkarsndakini,karcins bata olmak zere, sevmeye balamas boyutu kyor; insann geliimini,dorultusunu,ynnveboyutunubuikilidenbuluyorum.47


42/219

A-1lmszlklmdr.B-1Bilgiykyorucudur.C-1Ortaklamayadayanmayanduygulamahayvanlktr.D-1nsanlardanuzaklamak,yalanmaktr.E-1Sovyetrealizmi,duygulamayhedefalrkenortaklamaykatletti.F-1Amerikandzeni,insanlarinsanlardanuzaklatraraksadeceihtiyarldourdu.

***Bilim yolunda, tarik-i ilm, olgunlama ile iradenin zayflamas arasnda bir iliki kurmakgerektiini dnyorum. En utan ifade edilecek olursa, bilimadamnn anlamadamkemmelleen aklnn, anlamn objesine mdahale iradesini zayflattn ilerisrebiliyorum.Bu,herbykbilimadamiingeerlidir.Politika,gtoplay piktidaryapmaeylemivesanatolaraktanmlandnda,bykbilimadamlarmmpekoununpolitikadkallarn bu iliki ile aklamann mmkn olacan sanyorum. Byk bilimadamlareylemsizlie doru yol alyorlar; Einstein ve evresinin atom bombasnn kullanlmasnnlemekiinanlamlbireylemlilikgstermemeleridebunukantlyor.***48


43/219

Anlamak, deitirme iradesini zayflatyor; anlayan affediyor.***nsan tekelsi dnemde evrim geirmi, "kk insan' dnmtr. Kk insan,insandanfarkldrveinsannkdeildir;kkinsandr.Tekelsidnemdekimdahaokbymseodahaokklyor.Bymekbirikimliolmaksakkinsanyaratmak,birikimi ortadan kaldrmak anlamna geliyor. Birikim kyde deil kentte, iide deilburjuvazide,kadndadeilerkektedir;erkekdahabirikimliolduuiindahaokklyor.Tekelsidnemdekkinsancinselolarak,dahaokerkekoluyor.***Dnmekarmaylabalyor;aramayanlarndnebileceineinanmyorum.***Sz"sorumluluk"tur.nsan,"sz"dr.Sz,eylemegemi"dnce"dir.***49


44/219

nemliolanortakiinyaplmasdr.yapmaktanokortakiyapmayseviyorum.Kiminleortakiyaptysam,O'naakoluyorum.***Sorumluluk,zorunluluk'tur.***Sorumluluundankaamamak;insaninsanyapanbudur.***Sorumluluundankamak;insannkendisineihanetioluyor.***Ortaa'da insan, doay etkileyemedii ve kontrol edemedii iin kendine gvendenyoksundu. Bitkisel bir yaratkt. Tekelsi dnemde ise insan, toplumu etkileyemedii vekontrol edemedii iin kendisine gven duyamyor, insan insan yapan nehrin akndeitirmektir; bunun iin aba ve ortak aba gerekiyor. Ortak aba baarya ulatldeinsanykseliyor.50


45/219

nsanlar neden gelecei hatrlamyorlar? Gelecei hatrlamak, yaanm bir dnyaysezmektir. Gemii hatrlamakla ilgilidir. Gelecei hatrlamak, yaanmam gzel birdnyaysezmek;aynldeyrekiioluyor.***Yrek, akln zgrldr.Tekeller, gelecein dman oluyorlar. Gelecei hatrlamayyasaklyorlar. Yaanm bir dnyay sezmeyi ortadan kaldryorlar.Tekelsi dzendeyalnzcagemihatrlanabiliyor.nktekeller,Ortaa'aakdevlerdir.***Snflar, igd ve sezgiye sahip midirler? Snflarn tarihleri var. Snflar snf yapantarihleridir.Snflarn igdleri var;Genellikle savunmaya ynelik iliyor. Tekelsi dzen,snflarnsezmeyeteneklerinikurutmakistiyor.***51


46/219

Sezgiyreklininalandr.Yrekliliindevamll baaryabaloluyor.Tekeller,mlkszinsann baarszln srekli yaparak, yreini ldrmek istiyorlar. Tekelsi dzen,insanolunun en baarsz olduu dnemdir. Tekelsi dzende var olan baar, mlksahipleriilemlkszlerarasndaeneitsizbirbiimdedalyor.Tekelsidzen,heralandaeitsizlikadr;tekellerinOrtaaakburadandakaynaklanyor.Baarl tarihi olmayan snf, ok zayftr; zamanla snfsal fonksiyonlarn yitiriyor.Baarszltarihyapansnf,giderek,igdlerinekapanyorvehepsavunmayadyor.Baaryunutmuinsansezemiyor.Geleceihatrlamyor.Tekelsi dzen, sradan yurttaa baary unutturan bir dzendir. Baary hatrlamayaninsan,srdr.52


47/219

Hayranlktauzaklkvar.Sevgideortaklkvar.Hayranlk,benimdnyamndndadr.Sevgi,benimdnyamdr.Ortaklduymadan,sevgininolamayacanainanyorum.Kylerde .insanlarmz, sevdiklerine, "ortak" diyorlar. ocukluumda, kymzde, yal"kyllerimiz",beniortakdiyeseviyorlard.Ortakbirdnyadayalnzcagrakansevgipnarlarolacanbiliyorum.***Korku,insancceletirmekvekrletirmekiingerekiyor.Ccevekr,kledir.***Erasmus'un Delilie Methiye'de ok gzel syledii zere, bakalarnn aklyla bilgeolmaktansakendihkmmzledeliolmaytercihetmekdurumundayz.53


48/219

Hep tenorolmak isterim ama anlattmanlamda tenorolmak isterim,operayhalaokseverim.Birtenorolurveonunsesinisahneninarkasndanduyarz,okuzaklardanhobirarya,yavayavasesykselir,sahneninnnegelir,aryasnnsonunadorukorobalarvebirmddetsonratenorunaryas koroiindekaybolur.Benaryas kaybolantenorolmakisterim. Yani ben emeki snflar iinde erimek isterim, benim baka bir isteim yok.Dnceleriniz dntrcyse sizin dzende kabul grmeniz hi iyi deildir. Ktlebenimsemediimddete,budzenineitliyerlerindekiinsanlartarafndanbenimsenmekistemem,medyaydakullanmakistemem.BuanlamdaTrkaydnnknyorum.Gvenveirade,neyazk,pratiktenvedtangeliyor;bunuartkbiliyoruz.54


49/219

Birsorusormakistiyorum:Kimdahaokklyor?Bununcevabokbasit:Kim dahaok bymse o daha ok klyor. Bymek ise birikimli olmak anlamna geliyor.Kkinsan' yaratmak, birikimi ortadan kaldrmak anlamna geliyor. Birikim kyde deilkentte,iidedeilburjuvazide,kadndadeilerkektedir;dahabirikimliolduuiindahaok klyor. Tekelsi dnemde kk insan, cinsel olarak, daha ok erkek oluyor.Promiscuite tekelsi dzen ncesinde, daha ok gelimi erkeklerde ve daha azgrlyordu. Birden fazla kiiyi ayn anda sevmek anlamna geliyor; imdi kadnlardayaylyor.Bu yaygnlkta tekel dnyasnn kesikli yaam ilkesi, sonsuzu aramaya zamanbrakmamaskadarvebelkidedahancelikle,erkeinyetmezliininetkisinigryorum.Tekeller,erkeidahagelimiolarakbulduklariin,bunlarbrokratlaryapmada,ikiyzlve f rsat, ayn zamanda son derece yzeysel yaratklara dntrmede zorlukekmiyorlar. Tekelsi dnyann kadn daha az gelimi bulmas, kadnn ve insanlnansdr. Ancak kadn bugn ansna deil ykmna doru yol alyor. Bugn reelsosyalizmin yklmasnda koullarn yeteri lde gelimedengelmesi deil, kapitalizmeyetimekvegemekmantilekapitalizminbtndeerlerinitaklitederekbenimsemesinemli bir rol oynuyor.Kapitalizminmodellerinivedeerlerini taklit, kurtulu deilykmoluyor.55


50/219

Bugn kadn, bir eilim olarak, kurtuluuna deil, kkinsan olmaya kouyor; kurtuluunuerkei taklide balayan bir illzyona sarlyor. Kadnn kurtuluu kkinsan hedef almaktadeil, yeni insan yaratmadadr. Kadnn kurtuluu erkee yetiip gemekte deil, erkeinzerinden sramakta yatyor.Kadn,yenikiiliiniyarattzamankendisiniveerkeidekurtarabilir. Nasl? pular mutlaka toplumda vardr. Yntemi, tekelsi dzenin getirdiisnrlar,toplumdakiipularnadayanarakaklvesevgiyleamadadr.Btnzgrlkleri,sevgiylezorlamaktangeiyor.oksylenmitirvebirkezdahasylemekgerekiyor.Budzende, tekelsi sistemde, kadnn kurtuluu mmkn deildir. Tekelsi dzende kadnancaksrnr.Kadnnkurtuluusosyalizmdedir.Yeniinsanolabilmesindeyazldr,Reelsosyalizmin yeni insan yaratamamas, sosyalizmin deil realitenin bir eksiidir. Reelsosyalizmin, yeteri lde deneyici ve arayc olmamasndan kaynaklanyor. Kadn,kurtuluu iin, ok daha deneyici ve ba-kaldran olmak durumundadr. Btn abastekelsi dzen ve meruiyet snrlar iinde kald srece, bugn bu snrlar iindedir,kurtuluuna deil dejenerasyonuna yaklar. Kurtulu iin snrlar ama yrekliliigerekiyor.56


51/219

Yrmek, Ayzentayn'n nl filmindeki van'a da benzemektir, dostluk aclar iindeyanmaktr, yalnzlamaktr,belkidinozorolmaktr;ancakaslaiskeletolmamaktr.Artkyaratclk ve kuruculukanahtarbizdedir. "Biz" ise kafamzdaki tabular, beynimizdekihapishaneleri krarak ie balamak zorundayz.Biryklnsalad zgrln tadnavarmakzorundayz.Hzn,ykntsnnaltndakalyor;sevin,"yeni"ylebirliktegeliyor.Gelimi, geri kalma dnk bir projektrdr. Gelimite aa km yasalar, gerikalmta gizlidir; embriyonik haldedir.Yaamak, bir dnyaya gzleri kapamal ve bir baka dnyaya bakmaktr; yrek istiyor.Yaamaktankorkmak,yozlamakoluyor57


52/219

Mlkiyetin tabannda korku vardr. Korkunun kaldrld bir toplumda cimri de zel mlkiyetde olmaz.Korkakmutlakacimridir.zel mlkiyet, biriktirilmi cimriliktir.Evlilik, en gizli zel mlkiyettir.sterimamnikaholsun,isterkilisedetamamlans nveisterlaikyerelyneticilertarafndanimzalansn, nikah, bir borlar hukuku szlemesidir.Temelinde birliktelii balatmak deil, srekliliini gvence altna almak var.Nikah, sevginin tkenecei korkusudur. Bu nedenle sevgiyi tketmektir.kicinsinbirolmasancakyaklamdasonsuzlukvarsainsanalayktr.Birlikte yaamak, bir servendir.Heranbirbiriniyenidenkefetmeyrekliliidir.Her an yeni ise, birlikte olmak, sonsuzdur. Sevgi, ancak yreklilikle mmkndr. Ak,ancaksevdiinegklerizaptedebileninhakkdr.***58


53/219

Esaretzincirindenhakkyadazelmlkiyetboyunduruundanemekilerikurtarmakgzaptetmeklezdetir.Gkzaptetmekgvenkazanmaktr.Gvenliolmayan nsevmegcyoktur.***Tekelli dzende her gn daha edilgen olan birey, gven kavramndan hzlauzaklamaktadr. Bu, sevginin, toplumdan ve kutsal aileden kaybolmas anlamna geliyor.Tekelli dzende bireyler, korkularndan kurtulmay dnemeyecek kadar korkularylaevleniyorlar.Korkularyla,katoliknikahileevlidirler.Bakaevlilikistemiyorlar.Sosyalizmeulamadannce,tekellidzendekutsalailezlyor.***Sevgide ortaklk, saygda uzaklk var. Tekeller ortaklk dnyasnn kkn kazyorlar,insanlktanuzaklatrdklarinsancklarayalnzcatekellerekarbirsayg'ybrakyorlar.59


54/219

Macunlatrdklar, pirzola yaptklar insanlarn sevgi pnarlarn kurutuyorlar; ak kemirekemireyuvarlakakltalarnadntrdkleriinsanlarnveyasellerinrastlantlarsonucuyanyanagetirdiiikiakltannyuvarlaktemasnabenzetiyorlar.Ak, insann sonsuz'ubulma servenidir. Sonsuzampirisist, ancakhibir zamangncel olmayan bir yazg'dr;mutlaktarihduygusunuieriyor. Btn aklarn, aklarnn "ebediyete kadar sreceini"dnmeleri buradan geliyor; ebediyet, belki de insanolunun en canl, en gereki ve engerek aldatmacas, oluyor. Buna ihtiyac var.Gncel'i reddedebilmesini, gncel'in geiciliini grebilmesini salyor; tekelci aama,insan olma ile devrimci olmay zdeletiriyor.Macunlarnsevebileceinidnemiyorum.Pirzolalar pemezler ve iki yuvarlak akl tann tesadfi temasna akdemlemeyeceine inanyorum. Tezi yazyorum: Yumuak insann sevmesi mmkndeildir.Ak,katinsannharc'dr.Ak,dililerinbirbirinegemesidir.Sevgikarlklolarakbilmektirvederinlikleriduymaktr.Sevgideortaklkvesaygdauzaklkvar.Tanr'larortakolamadklar iin sevemezler ve uzak olduklar iin de sevilmezler. Sayg sevgi'nindmandr.60


55/219

Gncel olmayan, tarihi ve kalc sevgi iin, ak iin, yalnz arada bir uzaklamaysalayacak lde sayg gerekiyor; sayg'nn ok az kalc yapyor ve fazlas her trlsevgiyi ldryor. Ak, dililerin kenetlenip almasdr. Kenetlenmilerin geleceeyryoluyor.zlen Sovyet Sosyalizmi'nin, evre lkelere, bu kadar fahie ihra edebilmesi sonderece dndrcdr. Bunlarn.tamamn maddi skntlarla aklamak mmkngrnmyor; realitesinde cinsel oburluu zgrlk olarak grmesinin etkisinin daha bykolduunu dnyorum.Gven'ianlatmamgerekiyor;sonzmlemedeak llapekilgisiyok.nkgven,enokakli kantlarn olmad zamanda ortaya kyor, ie yaryor veya kmyor, yokluu bileduyulmuyor."Gvenliolmak"oktlenir;naslolacapekgsterilmiyor.Zorolduuiin;gven,belkide,enok,koyukaranlktaelektriklenmeileaydnlngeleceineakldbirinanolarakanlatlabilir.Dzlkte,bylebirinancnyokluuduyulmayabiliyor.61


56/219

Gven, bunalm dnemlerinde gereklidir; byle dnemlerde yokluu yorumlanabilir.Gven,bunalmdnemlerindesaflkoruyarakkabilmenin;gven,bunalmaabilmeningvencesi oluyor. Hibir nesnel kant yokken, "ben bunu atlatabilirim" diyebilmektir.Enbyk olumsuzluklar karsnda, "ben ayakta kalabilirim" diyebilmektir. Gven, kesinliklekendine gven'dir. Gven; bakasna gvenmemektir. Gven,kendigcnsaftutabilmekoluyor.Gven, en ok, isizlik ve lm saanaklarylagelenbunalmdnemlerinde, biretertrndenheryeresinmikorkuzamanlarnda,gereklioluyorveeksiklii duyuluyor.Eksiklii,enokkendigcneinanszlkolarakortayakyor.Korku, hareketsizlik. Korkak, ta kesiliyor.Ta'n ahlak yok, hareket etmiyor.zgr insan ahlakldr; zgrlk, bir eylemler demeti oluyor. zgr olmayana ahlakgerekmiyor.Ahlakl olmayan zgrl ne yapacak; ta'n bu yzden ahlak yok.Olmuyor.62


57/219

Hain yalnzca kt insan deildir; kt'dr ancak ayn zamanda korkak. Her kt haindeildir; her hain mutlak korkak.En byk korkak, yaamaktan korkandr; en byk hain yaama korkandan kacak.Yaamak, yaamn dipsiz uurumlarnda dolamaktr; yaamak ise karanlklardankorkmamak.Yaamak, karanlklarda grmekten korkmamaktr; akl, gzn bittii her yerde grmedemek.Rahatgerekesiylerahatlkzorlannca,utanmazlkbalyor.Bizimkitariheeletirelbakan,emekisinesanatlayaklaan,heportaklarayanbiroktur.Bizimki emekilik, sevgi ve ortaklk zerine bir hat oluyor.63


58/219

Beraberlikler var, evlilikler olur, yllar sonra orada hibir ciddi sorun olmadan bitiyorlar.Neden?nkdnyalarksyor.Dnyalarnksmesinedemek?Ayndnyayabakptamztdnyagrmektir;Dnyalarnksmesinibyleanlyorum.Bubirayrlktr.Sevgi, k trnden kendisini oaltan deilse nedir? Ben bunu her gn yayorum;kalpleritayklolanlar,bakahalklar sevdike kalplerindesevgiye yerkalmayacansanyorlar;halbukiinsankalbisevdikebyyor.Bentopraklarmznzenginliiolandierhalklarsevdikekendihalkmdadahaokseviyorum."Tek bama kendimi ne kadar gelitiririm?'' deil,"Kendi bama bakasn nasl gelitiririm?" ilke budur.Sevginin kayna ortaklktr.Sevmek bir bakasn gelitirmektir.64


59/219

Ak'n kayna sonsuzu grebilmektir. Akta sonsuzluk ve sreklilik, balangnermesidir. Sonsuz kavram olmadanakndomas imkanszdr ve tarihsel olarak dadomadbiliniyor.Ayrcaaktabirekirnszkonusudur;ekimkavramiinnceinsannhareketliliikavramszkonusuoluyor.***A-1nsanngelimesi,tanryiindenkarpaklkoymasdr.A-2nsanngelimesi,kendisinisevmeninyerinekarcinsisevmesidir.B-1Sanat,kendiiinidarkarandr.B-2Sanat,ilkelinsanngrkemidir.C-1nsanba,harikadr.C-2insanvcudumkemmeldir.D-1Harikaba,Tanr'yvekendisinienokkarandr:Bilimadam.D-2Mkemmelinsan,sanat-bilimadam'dr.D-3Budevrimcidir.65


60/219

"zeletiri" sistemine karym, zeletirinin znde Hristiyanln gnah karma pratiivar; bunu Bolevikler, deitirip gelitirerek yaydlar. Bana gre ok kt yaptlar.nsanlarn byk kalabalklar nnde, hatalarn kabuletme adaltndaaalanmasvegiderek kendisinde kusur bulma ayinine kaymasn, arkasndan da btn grevlerindenayrlmasnokonurkrcbuluyorum.***A-1Tembellik, inans zl kt r.B-1Tembellik, yeni dzene inanmamaktr.C-1Tembellik, eski dzene ballkt r.D-1Az alan, ufku dar ve s nrl a lan, gvensiz olandr.Kartlarilealyorum,okuduumkaynaklardannemlibilgileriparagraflarolarakkartlaraalyorum.Ayrcakendidncelerimidekartlarageiriyorum. 24Eyll 1992ve17Eyll1992tarihlibirkart:"A-1-nsan,bakasnbeenirkenbakasndaolanbeenir.66


61/219

B-1-Umuduolanlarn,korkusuolmaz.C-1-Korku,aklndurmasdr.D-1-Umut,aklnzorlanmasdr."***Birey; tarihin belli bir kesitinde ortaya kan, hibir yer ve kiiye bal olmayan varlktr.***nsanba,insanagzelliiniverenyandr.Ancakneyerdesrneninsanneezileninsanbagzeldir.Gzelliiykseliindedir.insanba yksekte gzeldir. Hep yksekte; bununanlam hepykseekalkt ldegzelolmasdr.Bankaldraninsanveinsanbagzeldir.***Sevmekgzelgrmektir.Akolmakbirliktegzellemektir.Tek platonik olamayacak ey aktr.Herbykakbirbykseimdir.67-68


62/219

-------------------------Devrim

-------------------------69-70


63/219

Her devrim, bir yeni bilgi teorisidir.***"Revolution" szcnn tam karl "devrim deil "dnm" oluyor; "Revolsyon"szc ilk kez siyasette deil, astronomidevegk cisimlerinindnmn anlatmakiin kullanlyor. Bilimde byk devrimin balatcs "Copernicus"un kitabnn balnda,dnyanndndnanlatmakiinkullanlyor.***Her tekrarda bir yenilik var. Olmaldr.Belleklerinsilinmek istendii, bellek silmenin akldeitiricibirseferberliedntrldbirzamanda,"tekrar"encretliisaylmaldr.Dnya'nn dndn sylemek, her gn sylemek, srarla sylemek, korkmadansylemek, bugnn en nemli grevi oluyor.71


64/219

Teorinin kapallnda, zorunluluk-zgrlk ilikisi son derece nemli bir yere sahipgrnyor.Bilimsellik, kanlmazlk ve zorunluluk dernektir;zgrlk,bunundieryzoluyor. Dzeni tasarlamak ve iktidar politik mdahale ile almak, zgrlktr; bu,zorunluluktankanlmazbirbiimdekyor.***nsanln evre kirlilii veya nkleer patlamalara ya da ozon tabakalarnn delinmesinedeniyle deil, devrimsizlik nedeniyle sona erme tehlikesiyle kar karya olduunudnme eilimindeyim (...) insan insan yapmak iin srama zorunlu oluyor. Devriminsannsramasdr;devrim,yapandabytengelitirenbirsreolarakelealnmaldr.***nemli olan baka dnyay kurabilmektir, insan, dnya kurmaya yatkndr. Devrimcikurduu dnyada yaayabilmelidir. Btn hcreleriyle kurduu dnyalarn "yeni" adamolmaldr.72


65/219

izofrenler hep yeni dnya kuruyorlar ve kurduklar dnyada yayorlar. Ancakdnyalarnn akllar yok ve sk sk yeni dnya kuruyorlar. izofrenler tutarl deiller vesrarl olamyorlar; toplum, frsat bulduka izofrenleri akl hastanelerine kapatyor.***Toplum; devrimcilere, akll ve inat izofrenler olarak bakyor. Hep hapse kapatyor vefrsat bulduka balarn vcutlarndan ayryor.***Tocqueville, 1848 ubat aynda Paris sokaklarnda yryen insanlar deil, yryeninsanlara baktnda, hareket halinde opinions armees gryor. Aslnda insan deildnce silahlanyor; bunu anlatmak istiyor.Tocqueville,yryensilahlkalabalk,silahldnceninyrdndnyor.73


66/219

Younlam dnce eylemdir; Younlam eylem teori.***Benhep,gven'indeteorikdeilpratikolduunuyazyorum.Hemgvenhemdeiradeiinumut, gerek koul'dur, yeterli deil; ancak mutlaka gerekiyor. Yeni bir dzene umut,irade'yibesleyenvitaminlerinbandayeralyor;yenidzen,mevcutolandan,farkedilirlde yeni ve uzak olmak durumundadr.Bu nedenlemcadele edilen ile yeni dzenarasndakifarkheportayakoymak.yeni'yiamakveuzaklatrmak,hembaarvehemdeiradeyaratmakiinsonderecegerekliolmaktadr.Btnbykpeygamberlerbunuokiyianladlarvebelkidesadecebunubiliyorlard.***topya, akln egemen duvarlarn ykabilmektir.74


67/219

Revolsyon ile reformasyonarasndane fark var? Pek ok rneebakldnda iddet,ktlesellik,snfsaldeiim,revolsyonilereformasyonaras ndakesinbirizgiekemiyor;eylemin ok ksa bir zaman arlnda younlamas anlamnda hz, revolsyon ilereformasyonarasndadahanetbirizgiekebiliyor.Buizgiyebakabiradandabaklabilir:hakalanlarilehakverenlersnfnn,iddetivektleselliitayanvesnfsaldeiimikolaylatranhareketiolarakdnmekgerekiyor.Buadanbakldnda,hem Martin Luther'in "re-formasyonu" ve hem de Kemal Paa'nnKemalizmi, hak verenlerin hareketi olarak ortaya kyor. Birincisinin ad zerindedir veikincisini deaynrenkteelealmaktadahabykbirdoruluk buluyorum;ancakburadazerinde durmak istediim bunlar ve ierdikleri doruluklar deil; hak alanlar ile hakverenlerinikiayrdnyayoluturduklarnvurgulamakistiyorum.Hakvermeyimeslekhalinegetirenlerhakalmayolunakmazlar.Hak alma meslei, hep itici ve zorlayc bir dinamie sahiptir. Hak vermeninprofesyonelleri, srekli frenlemeyi-durdurmay kiilik haline getiriyorlar, insanlar, aslnda,yaptklariinkiilikleridirler.75


68/219

Sermayedar, kistlemi sermaye olarak tanmlanyor. i ise kiiliklemi i, evresiniamayabaladandarevolsyonvehakalmamesleinegirmioluyor.nsanlarn en ilkelleri, dindarlar, geleceklerini cennette gryorlar.Gzelinsanlar,sradaninsanlar, geleceklerini ocuklarnda gryorlar. Gelimi insanlar, aydnlar, gelecekleriniellerinde gryorlar ve ellerinibeeniyorlar.Engelimi insanlar,solcular, gelecekleriniyenibirdzendegryorlarveyenidzenipekgzelbuluyorlar.Fransa'da XIV. Louis ngiltere'de VIII. Henri, toplumsal hayallerin nndeki yksekduvarlar ykabilen tarihin kaydettii nemli despotlardr. Bylece, byk aydnlanmannkaplarndaamoluyorlar.BunlardanVIII.Henri'nin topya szcn de yaratan ilkbyk topyac Thomas More'u idam etmesi ok ilgintir.76


69/219

Ancak daha sonra tarihin kaydettii nemli aydnlamaclarn hepsinin ayn zamandadespot olmalar artc deildir. Eski akln duvarlar gl ve yksek ise bu var olanaydnndzenindebanazldehonutolmasdemektir;aydnlanmacdespotikyollarabavurmakzorundadr.Heraydnlanmabiraydnlarisavadr.lmldr.Red, bir yeni bilme dzlemine balangtr.topya,aklntoplumsalduvarlar nykarakaklglendirmeiidir.Kurgu,teoridir.Top, btn silahlarn en inatsdr. Grmeyerek at yapar ve cepheyi srekli dver; topnce moralce ykmay amalyor.Toplar,dvmekiinatlyor.77


70/219

Devrimci,dalarkadarbykkayalarzerindekiklcaldamarlarkadarinceyarklardanbirnarin da ieinin, yaam ile lm arasnda mikroskobik titreyilerinden mesajlaralabilendir. Devrimci politikac bu mesajlar gce yklenmede, g biriktirmedekullanabilendir.***Bykak,bykbilimadam,bykpolitikac,semecidir.Semek,sadecepazardaalacanbilmektir.Semek;gerekte,reddetmektir.***Devrimci politikac; kendisiyle dman merkezler arasnda eylemli-bilgi oyunlar kuran veoynayandr.Hereylem,birbilgiakyadaradyasyonudur.Mutlak cevab vardr. Da iekleri bile habercidir. Haber bir eylemle de gelebilir.Devrimcimerkezvedmanmerkezbirskksistemdir.Bu eylemin cevab, eylemli bilginin krlarak ya da yansyarak gelmesi sonucunu dadourur.78


71/219

Byle durumlarda devrimci politikac iin radyasyon bilgiyi tekrar krmak veya tekraryanstmakzorunludur.Devrimci politika, eninde-sonunda, bir bilgi sorunudur. Devrimcilik, eninde-sonunda,epistemolojik sretir.***Dnmeyi tamamlamay, eyleme dntrmek olarak anlyorum.***Yirminci yzyl balarndan balayarak, alt siyasi partiyi seiyorum. Parti, taraf olmak vedisiplinli bir biimde bir tarafta g' ymak anlamna geliyor;yazlbirtzkveprogramileformelrgtlerinolupolmamaspartiyitanmlamakiingerekliolmuyor.79


72/219

Bualtpartiyiikikategoriyeay ryorum.Bir yanda CHP, DP, TP var. Dier yanda ttihat veTerakki, Trkiye Halk Kurtulu Partisi ve Partiya Karkeran Krdistan var:Altsnnortakzelliinemliolmalardr,ikinciolarakkurulanTrkiyeiPartisi'nivedierlerininemlibulmuyorum.Cumhuriyet Halk Partisi, Demokrat Parti veTrkiye i Partisi, hep yalsaylan kuaklar tarafndan kurulmutur. Birincisinin kurucular, emekli generallerdir veikincisiniemeklibabakanlarkuruyorlar.ncsnemekliprofesrlerinkurdu upekalasylenebilir;hernndekurucularnnyalarnnelliylnzerindeolduunusylemekiyi bir genelleme olabiliyor. Dier n ise T, THKP ve PKK, niversite rencilerikurdular.Birinci grup, kesinlikle legaliteyi ilke bildi. Zaman zaman iddeti kullanma yollarnageseler de barl politikay setiler, ikinci grup, balangcnda gizlilii benimsedi. Hernde de iddet, politikalarnn en nemli yntemi sayld. Bu , iddetle kuatldklarndnyorlard ve iddet kuatmasn aabilmek iin iddet kullanmay kanlmazgryorlard.Birinci grup, snrl ufukludur.KominternterminolojisinikullanacakolursakCHP, DP ve TP,miyopturlar;ancaknlerinigrebiliyorlar,corafyalarokdardr.Estetikleriisebenzemeyedayaldr.CHP,Fransa'ya;DP, Amerika'ya; TP,Sovyetler'e benzemeyiamalyor; uzakamatr.80


73/219

Herde,Fransz htilali'ni,Amerikanhtilali'niveEkimDevrimi'niyoksayyor:Bunlarolmadan benzeyebileceklerini dnyorlar. Bunlarn belirledii corafyada var olmaytemel yasa sayyorlar, ttihat ve Terakki'nin ufku genitir; bak', sonsuza yneliyor..Avrupa'dansrlm olmay kabul ediyor; i Asya'daki ilk yurtlaradoru islami ihtilallerdzenlemeyi planlyor. Hindistan'n usuz derinliklerini ellerinde tutabileceklerini hayaledebiliyorlar.THKP ge kalm bir dnyadaki btn ihtilalci patlamalar kendisinin sayabilen bir nefes'tir.sadecebirsolukveritir;soluukendisindendahauzunmrldr.Kba,LatinAmerika,Vietnam, Asya, Filistin ve Afrika bu genler iin, birlikte nefes alnan, conspiration,topraklardr.***nsanaklsonsuzayatkndr.nsanyry,sonsuzayneliktir.Sonsuzabakmayanheryrytkezlemeyevedmeyemahkumdur.81


74/219

Cennetdncesini,insandanayrmakmmkndeildir.Cennet, dinselliinden karlabilir; ancak insandan ayrlamaz. Sosyalizm, insan aklnndidikliyedidikliyesonsuzaaknnenfelsefiifadesioluyor.Birsosyalizm,kendisinisonsuzlatrmakaygsndan uzaklatrd zamanbitiyor:Sovyetsosyalizmi, kendisini sonsuz olarak oaltmaktan vazgetii anda bitmeye balad.Lenin'in"savaiinbiraradayaama"ilkesinin,bykbiryanllkla,"bariindebiraradayaama"olarakformleedilmesibubititenemlibiryeresahipgrnyor.Sosyalizm,kendisini,sonsuzlatrmaamacndanvazgetiisrecehibiryerdesosyalizmisrekliyapamaz;busosyalizmdenvazgemekanlamnageliyor.nsan, sonsuzluk peinde komaya mahkumdur. Sosyalizmin rd yerlerde dinselliinbeklenmeyen sramas, dinlerden deil, insann sonsuz erdeme mahkum olmasndandr.Sovyet sosyalizminin rmesinden Hristiyan ve Islamik banazln fkrmas, insanlnsosyalizme ne kadar youn bir biimde mahkum olduunu gsteriyor. Cennet kurma,insan yaamnn yklemlerinden birisidir.82


75/219

Sonsuzlua yatknln sonularndan biri olarak ortaya kyor, Dieri, sevgi ve dahadorusuakoluyor.Ak,sonsuzluubarndransevgiolaraktanmlanabilir;sevgiyiisebirliktegelimekolaraktanmlyorum.Sovyetsosyalizmininzlmesinde,sevgiyidahadorusuak, karmasnnoknemlibirrololmaldr.Sevgiyi, sosyalizmden karmak, insan sosyalizmin dna itmekle birdir.Ortaklkolmadansevgivesevgiolmadanortakldnemiyorum.Kardelikiseenbykortaklktr.Mlkiyetveiradedzeylerinemlildefarkl olanlarnkardeolmalarmmkndeildir;heterojeniradevemlkiyetdzlemlerindekarde liktenszetmeninaldatmacaolduunudnyorum.Ak,insannbireydzlemindesonsuzuyaamasdr.Sosyalizm, insann toplum ve snf dzleminde sonsuza komasdr. Kardelik, insann ulusdzleminde sonsuz beraberlii aramasdr.83


76/219

Trkiye solu blnmemitir. Fakat Trkiye solu gszdr. nk derinlii yoktur.Trkiye'deimdigrkemli1961-1971dnemindenokdahayayg nbirsolbirikimvardr.Yaygndr.Kuzeydengneye,doudanbatyaTrkiyeyzeyindedir.Trkiyeyzeyinisol,bir demir tozu gibi rtmtr. Bir kadn zerindeki demir tozu gibi Trkiye yzeyinesalmtr. imdi toplayacak bir mknatsa ihtiya vardr. Mknats, teoridir. Derinlik vezdr.Mknatstartmadr.Toplayacakolantartmadr.stelikdeteoriktartma.***Trkiye'de kyclk, halklk ve Trklk, yaklak olarak ayn tarih kesitinde eylemednt; i ie girdi, Ieriklerindeki ayrlklara ramen, ayn programneitli aktivtelerigrndvezdeleti.AydnzerineTezler'debirblmdeayrntylailenen,fakatbirokblmde bir leit motv ilevi gren u tez geliti; Kyclk, halklk, Trklk biraresizliktir. Btn arelerin tkenildiine inanld zaman bavurulan aredir. NitekimMustafaKemal,stanbul'da,ived faktredayalbtnareleri,pratikveteorikolarakdenediktensonra,Anadolu'yakmaydenemitir.Anadolusonaredir.84


77/219

Benim "Fatih Sultan Mehmet" almamyntem asndan ok nemlidir; burada, banagreOsmanl'nntamkendisiolandnemi,tmyleelikilervesiyasipartilermant ylazmlemeyidenedim.Bu,Osmanltarihinitekdzegrenbtnal malardannemlibirayrlkt;bunaekolarakyaknzamanlarabazisavadnemleriekledim.1906-1926,birisavatr. Cumhuriyet'in stabilizasyonunu, bu tarihten balatmak eilimindeyim. 1966-1996,birisavadnemidir.Demirel'inbabakanlveCumhurbakanldnemlerindegeen"OtuzYlSavalar"diyebileceimizbirkesittir.***Bu"OtuzYlSavalarnda,bizimtarafikibykkaypyaamtr.Bir:rgtl ii snf sendikaclmz yklmtr.ki:Biz bu isava'ta, aydn hareketimizi kaybettik.i rgtmz ve aydn hareketimizi kaybetmek, insanmz kszletirmitir. Bu iseinsanmzkimliksizletirmekisteyenlereokelverilibirortamhazrlamtr.85


78/219

Bizimkitariheeletirelbakan,emekisinesanatlayaklaan,heportaklarayanbiroktur.Bizimkiemekilik,sevgiveortaklkzerinebirhatoluyor.***Politikay, "mmkn yapma sanat" olarak tanmlyorlar. Sanyorum, sanat ile zanaati vepolitikac ile tenekeciyi kartryorlar; mmkn yapmak, tenekecinin ve hatta teneketamircisinin iidir. Eri yerleri dzeltme ve delik yerleri lehimlemeyi politika olarakanlyorlar;esnaflktrvestatkodantetutuculukoluyor.***Tenekecilik zanaatinin hibir riski yoktur; politika ise her zaman byk bir risk. tayor. Aslriskisengrdeveyabaktakendisinibelliediyor.Birrgtyanvebirdebaktarafvar.Baksz, eskilerin syleyii ile, olaylarn derinine "nfuz" etmeden politika yapmakmmkn olmuyor. Politika, eyann tesini grebilen bir bak ile yaratlan gc rgtdenilenbiryapdatoplaypsevketmeyiieriyor.86


79/219

Harp, metin insan iidir.Yrekli olmak gereklidir.Yreklilik,tehlikeyikmsemektir.Harpmeydan,bilinmeyenleryumadr.Harp, yalnzca politikann iddet yoluyla srdrlmesi deil, ayn zamanda en koyubelirsizlikler iinde politika yapmak demek oluyor. Bu nedenle yreklilik ve sezgi,savannvazgeilmezniteliklerisaylyor;bunlarolmazsasavazelliklebyksavaolunmuyor.***Yenilginin arndranveinsanyenileyenbiryan var.Birretmen olarakdnyorum.Rusyatarihi,yenilgininbykretmenolduubirtarihtir.Rusyatarihindekienbykyap deitirmegiriimi,1856KrmSava'ndakibykRusyenilgisiniizliyor;klelikresmenkaldrlyor.Yenilgi,Rusya'dacanlanmayayolayor.87


80/219

Keif, savannbelirsizliiyenmeyollarndanbirisi vebelki deennemlisidir. Keifte,hemkkaplhcumvehemdebilgitoplamanemlidir;ancakbilgitoplamaysradanbir istihbarat olarak deil, bir eylemliliin imkanlar olarak tartmak biiminde anlamakzorunluoluyor.Keif,birkeifkoluyla,karsaflaraokyaknarazidevebelkidekiminolduubilinmeyenyerlerde,iddetlibiraratrmadr.***Harptekeifkoluhepyreklilerdenseilmiyor;ar nmasgerekliolanyadahalkarasndauygunszle"veziryadarezil"olmas imkandahilindebulunanlardandakefekartlanlaroluyor. Bu iddetli deneme iinde ihtimal bulunuyor: Kar tarafa geebilirler, araziolurlar,grevleriniyaparak,kahramanlkdzeyineyakn,birliklerinednerler.88


81/219

Osmanl-Trk tarihini ve modernizasyon aamalarn, bir yenilgilere tepkiler zinciri olarakele alan tezleriminbilindiinivarsayyorum;hertrlmodernizasyonadmlarn,ilkbykyenilgi olan 1774 Kk Kaynarca Antlamas ile balatyorum. 1774 tarihli "Yenilgiretmen",Nizam-Cedid (YeniDzendemekoluyor)modernizasyonubalatyor.Trk-Osmanlegemenliindenilkbamszdevletikaran1821-27tarihliEklilerinBamszlkSava,Trk-OsmanlsondnemininenbykYenilgiretmeni'dir. Trk-Osmanlsondneminin en radikal yenilik hareketi saydm Tanzimat', Elenler ve Msr'dan gelenMehmet Ali ve olu brahim Paalar nndeki yenilgiye balyorum.89-90


82/219

-------------------------Aydn

-------------------------91-92


83/219

Aydnlar da grlerini ve dncelerini terk ediyorlar; ancak kategorik olarak sradaninsandandaha az olmas gerekiyor.Sradan insan ok daha skdnce deitirebilir,bunuinsanlktanmileeliikdebulmayabilir;aydndadncedeiikliiokzamantanmortadankaldrmaanlamnageliyor.Aydnlarn ok ktlendii ve gnah keisi yapldklar zamanlarda bu grmyadrganabilir. Halbuki bunun, aydn zmlemesi iinde ok olumsuz uzantlar daolabiliyor. Hainlerin ou aydnlardan kyor; bu her zaman aydnlarn daha karcolmalarndankaynaklanm yor.Aydnlarnvestelikyalanmaydnlarndahaokhainlikyapmalarnda,eskimigeerliliiniyitirmidncelerindenvazgememelerininrolvar.***Trkiye'de yazar, sanat ve bilim adam, hibir "saf" kapitalist veya saf "sosyalist"dzende gelemeyecei yerdedir.Kapitalist dnyaya, burjuva aleme, hibir kini yoktur vesosyalizm, Trkiye aydn iin, uzak bir hayaldir; bu ikisi arasnda "oynayarak" gelirinimaksimize edebiliyor.93


84/219

Sanatta gerekilik nedir? Busoruyasrekli cevapararken,baz tespitler yapabilirizvebirincisiylebalyorum.Bir: Gzellik de tarihsel ve ayn zamanda toplumsaldr;giledebir balants olduunu seziyoruz. Ne yazk, insanln, gsz' gzel bulamamaktrnden bir zaaf var; yalnzca insanln snrlarn aanlar gsz'de gzellikgrebiliyorlar, iki: Kolonyalistler, smrgelerini gzel buluyorlar.ada insan yazmak, tarihten kukla karmaktan ok zordur; her halde bunu yazdahibiryeteneiolmayanlarhepimizdeniyibiliyorlar.Herhaldebildikleriiinedebiyatmznbirbataklhalinegelen"tarihsel"romanasaldryorlar.Hibirressam,bilimadam,yazar,rnnnetlikletanmaimkannasahipdeildir;bunu,yaratma srecinin paradokslarndan birisi olarak kabul edebiliriz. Yaratlanndeerlendirilmesi ve tannmas, toplumun bir ayrcaldr; "eletiren", burada ncdr.ncnn iine karmay, yaratma srecini eksik brakmaya ynelik bir hareket ve birtedbirsizliksayyorum.94


85/219

Zorunluluugremeyenler,hibirzaman,edebiyatadamolamazlar.Bir roman yazma heveslisinin tarihi olmas hi de zorunlu deildir; fakat yazacadneminhavasn,umutveumutsuzluunubilmekzorunluluutartmaszortadadr.Sanat, eninde-sonunda gereklii yeniden yaratmaktr ve son belirleyicisi, yine degereinkendisidir.Gerekliinyenidenyaratlmasrecinde,sonbelirleyiciyoksasanatdayokoluyordemektir.Gzel'in nihai kayna yine de doa'dr; nk doada her zaman gzel'in llerinibuluyoruz. Hangi ada olursa olsun resme, doay ett ederek balamak, herhaldegzellik llerine almak iin gerekiyordu. Gerekte de akln yasalarn seziyoruz; nekadareliikolursaolsunaklnbirtutarllvarkigereklikbunusaklamaktadr.95


86/219

StefanZweig'inintiharnartkanlyorum.lm,insannkendiniunutmasdr,intihar,bunuisteyerekyapmasdemekoluyor.Gnter Grass'n lkesini terk ederek Asya'nn itiraz dolu topraklarnda tazelik araynanlyorum.Nedenartkanlyorum?nkbenimdeiindeyaadmtoplum,hzla,darbeyle,onlar nyaadklartoplumabenzetiliyor,insanlar, byle toplumlarda yaamaya layk deildirler; budzenler, insanlar hamam bceine dntryor.Zweig,hamambceiolmamakiinkendisiniunutmayseiyor.Grass,hamambcekliindenkaabilmekiinAsya'nntepkidolutopraklarnasnyor.***"Mtareke Aydn" diyebirkavramlabakyorumbunlara:"TV'deliderlerinhangisiiyiydi?"bunu tartyorlar. Birinci Dnya Sava sonlarnda stanbul igal edilince istanbul'dakiaydnlarnpekou"Fatihmibyk,Yavuzmubyk?"trndentartmalarabaladlar.Benzeritartmalarladnyada ve Trkiye'de en utanlacak aydn trn ortayakardlar.96


87/219

Edebiyathafifealanlar,kendilerihafifolanlardr.***PoplizmartAmpirizmeittirkylkurnazl.***Darwin, maaraya konan bir insann krletiini yazyor, insann gelimi tr olan"aydn"dabununtersioluyor:Karanlktagzbyyor.***StefarZweig"azckbencillikvehayalyoksunluuhayatmpekokkolaylatrd."diyor.Birldedoru,sonraokeksik.Eertoplumudntrmehrsyoksa,doru.Varsa,bencilolmamakvehayalgcolmak,pekokgzel.***lericilik,yeniliedmanhalkyenilikiyapmamcadelesidir.97


88/219

Yaad topran dilini duymayan, hissetmeyen, haykrmayan insan olamaz, devrimciolamaz.***Aydn yaratmaya ynelmeyen aydn dmanl, gericiliktir.***Ozan olmak, her dilde birdir; ancak ozan gibi yaamak bakadr... Trkyle felsefeyapmaktr, arkyla, mzikle felsefe yapmaktr ve szckle tlsml ekirdekleryaratabilmektir.***Trkiye'deromanclarnbirksm,edebiyateksiklerinitarihkrntlaryla,tariheksiklerinideedebiyatladoldurmayaalyorlar.***Aydn, karsz davranabilendir. air ise hibir kar hesab olmayan insandr.98


89/219

Szlervar,balbanatiyatro'dur."Nazm'birinciraacnaasmalvesonraaltnageipalamal."BuszilkMustafaKemal'inNazmiinsylediiniokudum.SonraaynsznNamk Kemal iin de sylenmi olduunu buldum. Bu kez Keecizade Fuad Paa'nnazna uygun bulunuyor. Belki Kemal Paa, Fuat Paa'dan reniyor. Daha sonra busznbakadurumlarvekiileriindetelaffuzedilmiolduunugrdm.***Derin'e bakmak gerek. Derin'i vermek gerek. Asl yaratclk burada. Gzleme dayaledebiyatvebilim,iinkolaycldr.Biraz"alanalmas"adylamodaedilenAmerikanbilimadamlnandryor.MuhtarnkzGll'nn,ineinmemesinitutanparmaklarndakigerilimi ya da ky ocuklarnn snnet yaralarn tezek dumannda iyiletirmeyealmalarnyazma,yazaniin,oldukakolayolmal.Biryaratclgerektirmez.Okuyaniindeokilginolmal .Dnmedenbilgiliyapar.Amahepsibukadar;fakate debiyat bukadar deil. Edebiyat da bilim de bundan ok tede.99


90/219

Acabadnyayagelmivebelkidegelebileceken merakl insanmz olarak bildiimiz daVinci ve de Balzac damyleyapyorlard;ben,biraniindoavetoplumlailgilisorularmtketince hemen kendimi sormaya balyorum. Hala cevabn bulamadm sorulardanbirisi, nedenoperaya dknolduumdur; belkide tiyatro ile mzii, an ile orkestray,dans ile dram, mkemmel bir biimde birletirdiiiindir,bilmiyorum.Bildiim;kendimibirho-zntye koymak istediim zaman La Traviata'nn aryalarn dinlediim ve -bazkitaplarmnnszndedeyazdm-hepsesiniyitirmibirtenorolmakisteimdir "belki"diyorum.Sesiniyitirentenor.,ilkbaktadnmekvezor'dur.nkhemszlkvehemdemzikanlamnda,"tenor", btn tutan ve yap'y srkleyendemektir,yitirdii,zaman,btnkurgubitiyor;dorudur.Ancakheroperadatenor,enbelirleyenaryalar nasahneninokgerisindenbalyor,sesinceaziitiliyor,sonrasahneyivedahasonrabtnsalonukaplyor ve ite bu srada ko-ristler katlyorlar, bir sre sonra biz, karmzda aryasnsyleyen ve koro iinde sesini yitirdiimiz tenorla karkarya geliyoruz, ite ben hepbyle tenor olmak istiyorum, btn aryalarmn ktlede erimesini ve artk sesiminduyulmamasnzlyorum.100


91/219

Sanatvebilim,birktledenseipay rmaiidir.Bilimvesanat,ktleyiileyerekdeitiripgelitirmeeylemioluyor.***Bu szce, "yabanclama", itirazm baka bir yerde kaydetmitim, "alienation"szcnn piyasa evirisi olmaldr; belki "teki" daha dorusudur, belki "teki" ya da"baka" olduklar iin kendilerini bilmiyorlard, varlklarna, eylemliliklerine, yaadklarnateorikolarakbakamadklariin"teki"idilervekendilerinigremiyorlard .Byleceanalizediyorumamayinedeyeterliolduunudnemiyorum.Oysabubykbireksikliimizdir,kendimizeteorikolarakbakamama,eylemliliimizikavramlatramamak,kavramveteoridendiindehepyabanclarabakmak,dahadanemlisi,teori,kavramvemodeldendiindeheptekirepertuaradayanmak,halatemelkarakterlerimizdenbirisidurumundadr.Bunu"aydn"kategorisindedegryoruzveayd ndendiindeSartre'denbalyoruzveSartreilebitiriyoruz;bu,kendimiziveaydnbilmemeklezdetir.101


92/219

Aydn, akln kullanarak mcadele eden insandr. Aydn, aydnlatmak ister, otomatiktir.Ancak kanlmaz olarak engelle karlar; bu yzden mutlak mcadele etmek gerekir,yleyse, Arapa "mnevver" kelimesinin dorudan evirisi olan "aydn", bat dillerindeki"entelektel" kelimesine gre ok daha fazla bilgi ykldr. Ancak "entelektel"kelimesindeki akl unsurundan yoksundur. Bu nedenle olsa gerek, Trke'de "aydn"kelimesiyerinezamanzamanentelektelkelimesinikullanmakzorunluoluyor.***Aydn,yalnzkimsedir.Yalnzlktankorkanfakatyaln zlakatlanabilenkimsedir.Aydniinyalnzlktankurtulmakama;yalnzlktankamakiselmdr.Yalnzladayanmakaydnnyaamsnav, daha uygunbir deyimle,Darvinist geididir. Darvinist snavdan baarylageemeyenaydnlmemahkumdur.laydnmcadeleedemez;toplumunaveinsanlnahizmetveremez.102


93/219

Teorik gelenei olmayan Trk aydn, Tanzimat' bir ngiliz senaryosu sayar; Reit Paabyk bir aydn olmakla birlikte Tanzimat' -Bat'dan deil Msr'da brahim Paa'yabalamak mmkndr.***Tanzimat aydn saftr, Merutiyet aydn eklektik ve dncdr, dare-i Maslahat.***Trk aydn hep dayanak arad, ilmiye yenieri ile mttefik oldu. Yeni aydn, kendine,Tanzimatbrokrasisinedayand.***Okumaybirdehadagerekletirmek,ocuklar nyadabilgelerinbecerisidir,normalinsanyenidenokumaldr.nkokumak,tulaileduvaryapmayabenziyor.Birisinikoymakiindierini koymak gerekiyor. Tek tek tulalar st ste koyarak duvar rlmyor, bir tektulannzerindeykselebilmekiinyanndakitulalarladesteklemezorunluoluyor.103


94/219

eyhBedrettin'ibirdestandanveyaromanolarakyazlmikiciltlikbiredebiyateserindenreniyor. Osmanl devlet yapsn bir baka hacimli romandan izliyor, istiklalMahkemelerini veya Serbest Frka'y hep roman olarak okuyor. Trkiye'nin tarmm vekynise"kyromanlar"kanalylasindiriyor.Trkiye'deAhmetMithatEfendigeleneidevamediyor.Bilgi,tarih,ideolojivetarihgennesillere basitletirilerek, inenerek edebiyat olarak veriliyor. Sevecen ve tembelannelerin bezelyeyi veya eti, inedikten sonra ocuun azna srmeleri, bilim veedebiyatarnekoluyor.Hepbyleyapldiindezavallocukyediininbezelyeveyaetolmadndaanlamyor.Needebiyatnedebilgiveyateori.***Teorikgeleneiolmayanaydnbukalemunzelliigsterir.Yalnzlk korkusu,Trkaydnnnobsesyonudur. Buyzdenkalabalklararar.Ancakneyazkkalabalklarararkendeitirmektenokbenzemeyealr.Kalabalk kyllktr.104


95/219

Trkaydn,tahtaazlkkullanr vekasketgiyer. Kalabalk,askerdir.Trk aydnparkagiyer,hakirengisever.Kalabalk,iidir.Trkaydn,tulumgiyerveykanmayunutur.Trkiye aydn, grlty sever; yalnzlktan korkar. Halbuki aydn, tanm gerei, bununtersini zler. Belki de aydn derinlii olmad iin Trkiye aydn, grltye ve kalabalatapyor.HepbirlikteTP'lioluyor,sonraMDDpatlyor.HepbirlikteMDD'lioluyor.Sonrahepbirlikte, rencilerinin rencisi olup rencilerin pelerine taklyor. Krlara ve kentlere,gerillaya kyor. Sonra hep birlikte "doktorcu" oluyor, sonra TSP oluyorlar ve sonrayeniden, hep birlikte, TP'li oluyorlar. Sonra hep birlikte ilerliyor. Sonra hep birliktedalyorlar.Kapalar'dabirrehberinnclndealverie km,zamanaz,giysilerirenkli, gzleri tabela ve vitrinlerde, bir turist konvoyunu andryorlar. Hep birlikte birvitrinden dierine koar gibiler. Sanki birbirinden ayrlrlarsa kaybolacaklar. Birbirlerinisevmiyorlar.Amayinedebirliktekouyorlar.Ortak grltlerini seviyorlar.105


96/219

Aydn, zaman zaman ve zellikle yenilgi dnemlerinde, sessizlii ve yalnzl sevebilmeli.Aydn, eer ihtilalci olacaksa, yalnzla cret edebilmeli. Yalnzla cret edebilenler,sonra kalabalklarla buluabilirler.***Sadece iki gazeteyi ve yalnzca bir temel niteliiyle ele almak yeterlidir. Hrriyet veCumhuriyetin ksa ve temel ilevleri, bozmaktr; Hrriyet, halk ve Cumhuriyet de aydnbozmakla grevlidirler.Buradaki"grev"szc',herikigazetenindebunubirtrvarl knedenive "devlet grevi"saymalarnedeniyleuygundmektedir.Cumhuriyet,1968-1976dneminiayrtutarsak,iindebirde12Martkesintisivar,hepayd nbozuyordu.Hrriyetiinayrkbirzamangremiyoruz.Herhaldeen deersiz ve bu nedenle en zahmetsiz sevgi, sarho masalarnda dilleridirilenlerdir.Bavesonu,birikimilederinliiyok;hersarhohersarhousevebilirvebizde,Trkiyeaydnlar,Nazm'sevmeyarsndayz.Mezarngetiriyoruz,yurttalnveriyoruz,oligarinin Rusya'da i yapan kolunun himayesinde mezar banda lm ayinleriyapyoruzvehiamahiutanmyoruz.106


97/219

Her teori tutkunu, Prusyal General Von Clausewitz'e hayrandr,pekokrneinibiliyoruz.Savaiinde,pekokrastlant,ansvecesarettrndenanaliziokzorolanyetiyiieriyorvebunedenleteorikbirzmlemesiimkanszgrnyordu.Clausewitz, bize imkanszbirsava teorisi vermitir;artksavan temelhedefinin kartarafn iradesini teslimalmakolduunurenmi durumdayz, iradezaptnkalc klmakiindeilkisilahszlandrmaktr.Mondros Mtarekesi'ne, lkenin silahszlattrlmasnn temel koul olarak konmas veAfganistan'da savan ancak bir silahszlandrma ile biteceinin aklanmas, Clausewitzteorisine uygundur.AncakClausewitz,emperyalizmncesibirteorisyenidi; imditemelamabeyinlerizaptetmekvedeerlersisteminitahripetmektir.107


98/219

Bunukalcyapmannyoluise,insanyozlatrmaktangeiyor;.yoz, alaklktan haz alanyaratktr. Bu nedenle yozun bir daha herhangi bir deer sistemi kazanmas imkanszgrnyor;imdilerdeedebiyatayklenenennemlimisyonburadadr.air ile bilgi yan yana gelebilir mi, ben kuku duyuyorum. Hatta bir bilginin airolamayacan dnyorum;iiri,'ekonomikszdeerimimziklifelsefe'olarakanlasamdaairinfilozofolmadnveolamayacambiliyorum.Yaratmak; can vermek, kiilik vermek, zgrlk tanmaktr; bu nedenle, Julien Sorel'inyaratlnnhemenbandanitibarenStendhal'denzgrletiiniveStendhal'iynetmeyebaladn dnmeliyiz, tpk Raskolnikov'un, Dostoyevski'ye hkmetmesi trnden;yaratlannyaratanahkmetmesi,yaratmanngizliyasasdr.108


99/219

Kyller iki trldr; pazara yakn olanlar, abuk pazarn dilini ve ahlakn kabullenirler,biliyoruz. Da kyleri var, bunlar ise deimezin gardiyanlardr; bizde Trkmenler veKrtler'dedaKrt'lerinigsterebiliriz.Aydnlarikitrldr; kkszler vebunlardardakiherrzgarilerinealrveKonyadervilerirneidnerler.Birdednmezaydnlarvar;bunlar da Trkmenleri'nin gelenekte yaptn, akl plannda stleniyorlar ve yabancrzgarlardannefretediyorlar.imdisonmevzibunlardr.***Aydnolmakaynzamanda"yapmamayyapamamak"demektir.109-110


100/219

-------------------------BilimFelsefesi

-------------------------111-112


101/219

Korkununartmasveyaazalmastoplumsaldr.Bilimdeyadapolitikadanemliolanvarlkdeil,artmaveyaazalmadr.***Hem sava ve hem de bilimde, kavramlatrma ok nemli olmaktadr; ancak dahanemlisi, kavram ve tanmlarn snrlarnn netlikle ve daha dorusu kesinliklebelirlenmesidir. nk saflatrlm ve sivriltilmi kavram, bir ara ve kukusuz birhanere dnmektedir. Bu nedenle nce, kullandmz kavramlar net hale getirmekzorunluluunukabuletmemizgerekmektedir.***Sz ya da olgular nce kavramsallatryorum. Kavramlar, sonra vektr yapyorum.Vektrlerden bir dnya yapyorum. Kurduum dnyann iine giriyorum. Herkesindnyasndadeilteorikdnyadayayorum.113


102/219

"Azab" kavramn ilk olarak "Fatih Sultan Mehmet" almamda gelitirdim. OsmanlDevleti'ninkuruluveyaylmadnemindesavaailkncesrlyorlar;surlarnnlerineilk nce gnderili-yorlar. ou yal, inancn yitirmi ve yaamdan yitirdiklerini birdenemedekazanmayhedefleyenlerdenoluuyor.Azab'ta btn yaamlar boyunca istedikleri yere gelememi olanlarn psikolojisinigryorum.Surlar nnneilkgiderek,surlarilkaarak,"bukez"gemitmkayplartelafiedeceklerinidnyorlar.Surlarnbryanndazenginlikvar.Zenginlik,azabiinganimet'tir veya ganimet doluyor. Azab' surlarnnneeken inanc deil ganimetoluyor; surlarilkaanlarganimetedoyuyorlar.Ancaksurlar srprizle doludur; duvardr,direncidesaklayabiliyor.Azabdirencibiliyor;fakathiihtimalvermiyor,ihtimalvermediidirencin ilk iaretini grr grmez de yneldii surlardan hzla geriye doru kamayabalyor.ansndenemitir;ansnnyavergitmediinidnyor.Osman'n ocuklar da sanldndan daha hesapdrlar; Azablarn geriye geleceklerinibiliyorlar. Azablar, eski mevzilerinde ellerinde palalar yenieri avular bekliyor;surlardan gelen ateten canlarn kurtaran Azablar, yenieri avularnn hzla ileyenpalalanylacanveriyorlar.YenieripalalarndancanlarnkurtarmakisteyenAzablartekrarsurlarakouyor.114


103/219

Tarih,igdvesezgiarasndanaslbirilikivar?gd,aklkullanmadanortayakantepkidir.Hi"yanl"igdseltepkiduyulmumudur?Sezgi,aklagerekduymadaneldeedilenbilgidir.Sezgiselbilgi"yanl"olabiliyor."Yanl"yada"Doru",sonzmlemedetarihtarafndanbelirleniyor.Felsefe,Tarih'kullanmadan,dorubilgininsnrlarndabirgezintioluyor.Aklplatformundafelsefevetarihbirbirinekartduruyorlar.Tarih,hepdoru'dur.gdhiyanltepki,vermiyor.Dorubilgininsnrlarndayreklibirgezinti,kesinlikle,sezgiistiyor,igddahaokhayvansalvesezgiisenemlildeinsam'dir.Ancakherikisidebirtarihselliktayor.gdsonsuzsaylabilecekbirzamanaralndasavunmagcnkantlambirtepkiselfonksiyonunhayvansalyapyayerlernesidir.115


104/219

Sezgi, bykbir eylembirikiminden imbiklenenz'nbir insandaortayakdr.Sezgi,z'nbirinsandaortayakdr.Sezgi;z'n,eylembirikimindenkopuuanlamnadageliyor.Sezgi,tarihilefelsefearasndakprkuruyor.***nsanlarinanlarylavednceleriylevaroluyorlar.Bununiinolabilir,MaxPlanck,okdo rubirnoktayaparmakbasyor.Doktrinlerin,ancakinananlarnn ve sahiplerinin tmyle lmyle, ortadan kalktna iaret ediyor. Sonderecedorugrnyorvetmylekatlyorum.Pekilmneoluyor?Tan mveanlalmassonderecezorgeliyor.lm,belkideinsan nkendisiniunutmasdr.Unutma,korkmaileilgilidir.Belki de bu nedenle lm, yaam bilene ancak lm teorik olarak anlamayana sonderecekorkutucugeliyor,yaambilmeyeniinlmsonderecebasitoluyor,unutulacakyoktur. Yaam teorik olarakalglayana ise lm yine ok kolaydr; nkkendisini okkolayunutabiliyor.116


105/219

Yaamteorikolarakalglayabilmek,yaadsrece,kendiniunutabilmeklebirliktegidiyor.Korkuyu ve kini bilime sokmaya alyorum. Toplumsal olarak "unutturmak", bir kuakinsanldrmekveyerinebakabirinsankoymakanlamnageliyor.Toplumsalunutma,ancakktleselkorkuileortayakyor.Ktleselkorkununkendiliindenolduutarihkesitlerivar."nterregnum"yadaOsmanlcakullanlan szcklerle "fetret devri", korkunun, kendiliinden ve ktlesel olduu zamanaralklarnaverilenisimdir;ylednyor ve ilerisryorum.FetretDevrindebykbirdinamizm,derinkavga,bykbirisavavebunlabirliktegerekdemokratikileyivar;lm ve korku kol geziyor. Osmanl'nn kendini yazmaya Fetret Devri'nden sonrabalamas rastlant deildir. Osmanoullar ancak derin bir bunalmveuzunyllar iinealan ktlesel bir lmden sonra, Osmanoullar'nm ktlelerinin pratik toplum ve doabilgilerini unutmaya baladklar bir srada, Ouzlarn Kay boyundan geldikleriniuydurabiliyorlar. Bu,ancak FetretDevri'nden sonra, AkpaazadeTarihi gibiyazmlarlabalyor.1970yllarnnbir"nterregnum"olduunudnyorum.Budnemdeiki"dzen"arpt;Budnemdearpan,ikisnfldzenoluyor.117


106/219

Buisava,1980Eyllaynagelindiinde,henzikitarafnhibirinegalibiyetyazmyor.1970yllar,lmn,issizliin,ihanetin,ktleselletiivesokaklardoldurduubirzamanaraldr.Budnemdeinsanlar,tarihvedoabilimlerinivebirdekendiinsanlktanmlarnunutmayabalyorlar.Belleklersiliniyor.Eyllizm,temizlenmibellekleretekelsifelsefeveahlakyazmasrecidir.***Devrim,kopu'tur.Bilim,sreklilikpeindedir.***Grebilen insan, aklyla grebilmektedir ve bu nedenle de byk grenler hem aklnyollarngeniletiyorhemdeaklmzbytyorlar.Byleyapabilenlerdenikisinibiliyoruz:Newton ve Marx' kastediyorum. Belki daha az bildiimiz, her ikisinin baklarnda birizginin ortak olduudur: HemNewton hem de Marx ayn zamanda, mmkn olan enkkilemmknolabilecekenbyebakyorlar.118


107/219

"Limit"ivebununtemeli,mmknolanenk ,matematikdisiplininekazand ranlardanbirisiNewton'dur;ancakNewtonayn zamanda,evreninyasalar ndabuluyor.Marxdabiryanda binlerce yllk insanlk tarihinin gelime yasalarn ortaya karrken, ayn yerde,deerilefiyatarasndakiokkksaptamalar nformlnvenedenlerinia klamaktangerikalmamtr.Belkidebunedenleherikisideokderiniveokuzagrebildiler.***FilozofKant,iyi'nin,kendihalinde,iyiolduunuyazyordu.Bendedorupeindekomann,balbana,doruolduunainanyorum.***Aklnikiolmazsaolmaz'nbelirleyebiliyoruz.Bunlardanbirisi,akldzleminderastlantnnolmamasdr;eer rastlanty bir nihai alayc olarak kabul ediyorsak akl dzlemindenayrlyoruz,demektir.Bylednmek,aklyol'unda,temeldirvebunedenle,geli melerirastlantileaklarnak yerine, rastlant'y "henz aklayamadmz beraberlikler" olarakgryorvegsteriyoruz.119


108/219

Mutlakamantksalbirbavardr;aklyolu,bylednmeyizorluyor.Byle dnebildiimiz takdirdeFreudveMarx'nbyk indirgemeciyaklamlarnbirerabartma deil, enhas bilimsel aba ve cret olarakgryoruz; bilim, eninde sonunda,btngrntleriilebiresans'abalamaservenidir.***Akl dzleminde rastlantnn yeri yoktur; ilikinin kesin taht vardr. Akl, mutlak ilikipeindedir; hatta bir ilikinin varl her akll adamda, bir nyarg durumundadr. likibazen "strktr" Trke'de "yap" ve bazen de daha iddiallar, "yasa" olarak ortayakonmaktadr.Bunedenle,toplumunvedoannyapsall,aklnaksiyomudur.120


109/219

Herdildevar,altml yllarTrkiyesi'ndede"komprador"olarakkullan lyordu,dahaokdarnn temsilciliini yapan ve karn savunan kapitalistleri anlatyordu, "kompradorkapitalizm"enokkullanlantamlamaoldu;etimolojisi,Portekiz'egitmektedir.Fakattarihsahnesine k in'dedir; "comprador",Portekizli tccarlarnin'deki ajanlaryd, temsiledengrevlileridemektir,mallar nsatyorveinnezdindekarlarnanezaretediyorlard ,inliidiler;ancakPortekizcerendiler.Yaptklar,szcnyenianlamkazanmas nayolat;artk comprador, "yabanc hakimiyeti vesmrsnnajan" anlamnagelmektedir.Vebundan byle kompradorlar, ticaret ve dar anlamdaekonominin dnda daaramaksorunluoluyor;ideolojikhegemonyasavannsrdheralanda,basnda,niversitedeve zellikle kitaplkta hep varlar. nk artk emperyalizm, kendisinden ncekikolonizasyondnemininmekanizmalarnadamuhtahalegelmidurumdadr.Dnya pratii, Hobson-Lenin emperyalizm kuramn fazla "ekonomist" yapmaktadr; herikisinde de lavlar gibi ilerleyen ve her gittii toprakta elik halatlar ren ekonomikinfiltration, emperyalist ekspansiyon ve kontrol iin yeterliydi ve imdi yetmediianlalmaktadr.121


110/219

Firmalar,basnvebunedenlebas ndatrstlemeveemperyalist,merkezlerlebirlemeler,daha nemli olmaya baladlar, zaman zaman firmalarn ekonomi d rolleri, ekonomikolandan daha ok n plana kyordu; bir tr "s" oldular. Byyen, emperyalistmerkezlerle kaynaan, pek ok siyasal fonksiyon stlenen, kolaylkla monopolize ettiimuazzam artkdeger'lerle pek ok teknokrat-siyaseti fonksiyoneri istihdam edebilen bufirmalar, devlet tanmn da zorlamaya baladlar. Bu nedenle ben, srarla, devletinklmeyipbydnvepekoktekelinde"devlet"iindednlmesigerektiiniilerisryorum;eriazndandevletteorisizerindeal magereinitekrarlyorum.Bunun,bualmamznsnrlarnatkesindir.Marx'l

Documents

Türkiye Büyülü Hapishanem - Yalçın Küçük