Yalçın Küçük - Emperyalist Türkiye

8/8/2019 Yaln Kk - Emperyalist Trkiye

1/158


2/158


3/158


4/158


5/158


6/158


7/158


8/158


9/158


10/158


11/158


12/158


13/158


14/158


15/158


16/158


17/158


18/158


19/158


20/158

HYERARK EMPERYALZM

Tarihin baaryla talandrd insanlarn, red ya da mahkum ettiklerine borlarnn sanldndan byk olduu grlyor; belki de bu, red veya mahkum etmenin, sadece bir trayrma olmasndan kaynaklanyor. Emperyalizm teorisi, redve mahkumiyet yoluyla, doruyu saflatrma ve yceltme srecidir. Lenin, bu sre iinde, hala ve ne yazk, en yksek aamadr; yeni gzlem ve soyutlamalarla zenginletirilmeyi ve bu anlamda yenilenmeyi bekliyor.

Bakalar da var; ancak nnde temel alma duruyor."Sosyal - Liberal" olarak niteledii J.A. H obson'un "Imperia-lism" almas, 1902 tarihini tayor. "Marksist" sayd tipikbir sosyal demokrat olan ve asla devrimci olamayan Rudolf Hil-ferding'in "Finance Capital" adn verdii kitab 1910 ylnda yaynlanyor. Alt bal son derece ilgintir: "Kapitalist Gelimenin En Son Aamasnn Bir ncelenmesi" alt bal, "Finans Kapital" balnn hemen altnda yer alyor. Buradan "Kapitalizmin En Yksek Aamas" nitelemesini bulmann zor olmayacan d n yorum . Bolevik Partisi'nin "tatl ocuu", Lenin'in"skolastik" bulduu Nikolay Buharin'in "Emperyalizm ve Dnya Ekonomisi" balkl almasna Lenin'in yazd nsz, 1915Aralk aynn damgasn tayor. Bir yl sonra Lenin'in "Kapitalizmin En Yksek Aamas"-olarak "Emperyalizm", bror kyor; btn almalarn en ok bilineni budu r.

Bunlar ndedir; ancak hem Buharin'in ve hem de Lenin'in almasnda, en nde yer alan, Kautsky'nin son almalar oluyor.Uzun yllar, Marx ve Engels'ten sonra dnyann en byk Marxlotoritesi saylan Kautsky, Birinci Dnya Sava'nn borazanlarnn t t bir zamanda "ultra- emperyalizm" gryle ortayakyor; Kautsky, artk dnya emperyalizmini emperyalist glerin katld son derece barl bir kulp olarak grmeye balyor. Buradan "barl" bir kapitalizme sryor; Buharin ve arkasndan Lenin hcumlarn buraya eviriyorlar. Her zaman barl olan yol devrimci yolu tkyor; her ikisi de, 1915 ve 1916 yllarnda, dn ya devrimi iin devrimci bir izginin sahibi oluyorlar.

39


21/158

Hemen syleyeceklerim var; Buharin ve Lenin'in klarnzamanl ve doru buluyorum. Ancak ikna edici olabildiklerinisyleyecek durumda deilim, bu noktay daha ilerde tartmakistiyorum. nce "Finans Kapital" zerinde durma gerei duyuyorum.

yle grnyor, Hilferding'in "Finans Kapital" almas byk bir bolua ve ala dyor; Marx ve Engels'den sosyalekonomiyi inceleyen kapsaml almalarn arkasnn gelmemiolmas,, marksl evrelerde bir gven krklna yol ayor. Hilferding'in almasnn, kar kmaz, Otte Bauer tarafndan Ca-pital'e ek yeni bir cilt olarak deerlendirilmesini, bu deerlendirme hemen Kautsky tarafndan da destekleniyor* baka trlaklayamyorum; deerli bir almadr, ancak zamanndakibilgi birikimine gre nemli bir srama olarak grnmyor. Yine de nemli bir srama olarak kabul ediliyor ve finans kapital,ok byk lde abartlyor.

Hilferding, hem geici ve hem de yerel olan bir olguyu, byk bir abartma ile, dnya kapitalizminin temel zelliklerindenbirisi haline getiriyor; banka sermayesinin, sanayi sermayesineegemenliini bir temel kural sayyor. O zaman doru deildi;daha sonraki zamanlarda ise pek ok zaman doru olmad.Banka sermayesi tarihin belli kesitinde sadece ve sadece Almanya ile Avusturya'da belirleyici bir duruma geldi, dier lkelerde hep tabi bir rol oynuyor.

Emperyalist aamaya geite finans kesimine nemli bir rolverme, bu alandaki ilk klasik almann sahibi Hobson'a aittir;ancak Hobson, ayn zamanda, uyarc davranma gereini duyuyor. Hobson, emperyalist aa geite finans kesiminin rolnvurguladktan sonra, "finansrlere ok byk bir g izafe etmek, tarihe ok dar bir ekonomik adan bakmaktr" diyor**.Emperyalizmin motor gcnn tek bana finansal olmadnyazyor; finans kesimini, emperyal motorun yneteni olarak ni-

* Rudolf Hilferding, Finance Capital - A Study of the Latest Phase of Ca-pitalist Development, London, 1910-1981, Tom Bottomore'in giri incelemesi, s.l.** J.A. Hobson, Imperializm, London, 1902-1988.

40

teledikten sonra, "motorun yaktn salamaz ve gerekli enerjiyide dorudan retmez" diye ekliyor.

Kukusuz Hobson, finans kesimine ok byk bir arlkvermenin geersizliini ileri srerken, ekonomik motiflere dayanmyor; politikaclarn, askerlerin, filantoropistlerin ve tccarlarn patriyotik duygular rettiklerini, kamladklarn yazyor. Bu kaynaktan kan gler, "gl ve gerek olmakla birlikte dzensiz ve kr" saylyor; finans kesimi, bunlar, emperyalist genileme iin dzenli bir hale getiriyor. Hilferding isehem daha "iktisat" bakyor ve hem de tm iktisat motiflerini,finans kesiminin tabiyeti altna koyuyor; "fazla kredi ama, bir

bankann sanayi iletmesi zerinde yksek dzeyde kontrolkurmasn zorunlu hale getirmektedir ve bu da, sanayi iletmesinin banka ile asosiasyon halinde almas demek olmaktadr"diyor*. Hilferding, finans kapitale, Hristiyan dinindeki kutsalyerlerden birisini layk gryor ve bilinen Trinite'si ile bir benzetme kurduktan sonra, sanayi sermayesinin "Baba Tanr", banka sermayesinin "Oul Tanr" ve parasal sermayenin de "KutsalRuh" olduunu ileri sryor, bu l, ya da insan, bir de, finans kapitalde, birleiyorlar**. Dinler de gerekleri yanstyor;ancak son derece basitletirilmi gerekleri ve son derece tekdorultulu hale getirilmi akllar iin yanstyorlar. Hilferding'in kutsal finans kapitali, zengin ve her zaman sofistike somuta uymuyor.

Hobson, "imperialism is thus seen to be, not a choice, but aneccesity" diyor; emperyalizm, kapitalizm iin bir tercih deil,bir zorunluluktur. Daha sonra Kautsky, bunu reddediyor; d

n buradadr. Buharin ise, emperyalizmi, "finans kapitalizmin tmleik bir esi" olarak tanmlyor***. Finans kapital ileemperyalizm arasnda bir zorunluluk ilikisinin bulunduundasrar ediyor; emperyalist olmadka finans kapitalizminin kapitalist anlamn yitireceini belirterek, emperyalizmin de zorun-

* R. Hilferding, Finance Capital, op.cit., s.97** bid., s. 220***Nikolay Buharin, Imperialism and World Economy, 1915-1973,s.142.

41


22/158

lu olarak fetihi bir politika izleyeceine iaret ediyor.Buharin, modern ekonomilerde iki sreci kar karya ko

yuyor; bunlardan birincisi sermayenin enternasyonalizasyonusrecidir. Dieri ise ekonomilerin "nasyonalizasyonu" srecioluyor; merkez lkeden taarak eitli topraklara yaylan vebylece enternasyonalize olan sermaye, buralarda, hem nasyonal ekonomilerin olumasna ve hem de oluan nasyonal ekonomilerin bata gmrk duvarlar, eitli imkanlarla, dier emperyalist glere kapatlmasna yol ayor. Hepsi fetihi olmakzorunda em peryalist gler, enternasyonalizasyon ve n asyona-lizasyon srelerinin atmas sonucunda, kendilerine, Le-nin'in byk bir dikkatlilikle yapm olduu ayrmla, iki tarafda emperyalist, savalara yol ayor.

Buraya kadar gzel; yalnz finans kapital tekerlemesi gereklere batyor. Bu tarihte Trkiye'de yaayan bir kimseninbanka sermayesinin sanayi iletmelerini egemenlikleri altna aldklar iddiasn ciddiye almas imkansz grnyor; byk sanayi gruplarnn emirlerinde bir veya daha ok bankalar bulunuyor. Bu kadar yle ki, bankalar, sanayi kesiminden kredi taleplerinin azalmas nedeniyle yksek faizli tketici kredilerineynelmek zorunda kalyorlar; egemenliklerine aldklar, varlkltketicilerdir.

Dnyann en ileri kapitalist lkesi saylan Amerika BirleikDevletleri'nde banka sermayesinin sanayi iletmeleri zerindeki egemenlii pek bilinmiyor, byk sanayi gruplar, hep bankalara ynetici veriyorlar. Bu noktay fazla irdelemek istemiyorum; nk, tarihin sadece belirli kesitlerinde Almanya hari finans kapitalin modern ekonomileri ynettii iddias bir samalktr.

Hilferding'in kitab yaynlanr yaynlanmaz, marksl otoriteler byk vgler dzerken "burjuva" iktisatlar bu noktayabyk eletiriler ynettiler; Hilferding, bunlar kabul etme durumunda kalyor. Ancak bu emperyalist teoride ok dahanemli bir tartmann stn rtyor, sermaye ihrac, nakitsermaye mi yoksa sermaye mallan ihrac m, tartmak gerekiyor. Lenin, Razvitiya Kapitalizma V Rossii adl almasnda ih-

4 2

racatn ve uluslararas ticaretin ok byk lde kapitalizmineitsiz gelime yasasndan doduuna iaret ediyor; bu iaret,sermaye ihracatn da, ar sermaye mallan retiminden kaynaklanan bir ihracat basksn gsteriyor.

Bu tartmaya burada girecek durumda deilim; ancak biremperyal lke snrlarnn dna kan finans kapital, eer dorudan doruya bankaclk ya da sigortaclk sektrne deilse,k lkesinden mutlaka sermaye mallarn da talep ediyor.Modern ok lkeli irketler iin ise yeni bir lkeye gitmek, okbyk lde, sermaye mallan, ara mallar ve tketim mallariin yeni talepler yaratmak anlamna geliyor.

Buradan Lenin'e dnmek durumundaym; Lenin de yaad gnlerin, eylemsel ve dnsel basklarn altndadr. Bu nedenle Lenin'in de, "Emperyalizm" brornde, sk sk finans kapitalden sz etmesine armamak gerekiyor; asl bunlardan szetmedii zamanlar armak zorunludur. Buradan bakldndaLenin'in her zaman artc olduu grlyor; abartl kaynaklarn basksndan kurtularak, almasnda, ksa dn ve zetler yapt sralarda, emperyalizm teorisinde hala son sz saylabilecek cmlelerini kaleme alyor.

"Typical of the old capitalism, when free competition heldundivided sway, was the export of goods. Typical of the lateststage of capitalism, vvhen monopolies rule, is the export of capi-tal."* Sovyetler Birlii'nde yaplan ingilizce evirilere gvenmemekle birlikte, ingilizce olarak aktarmay uygun buluyorum;serbest kapitalizm zamannda, meta ihracatnn tipik olduunuvurguluyor. "Kapitalizmin en son aamasnda" ise, bu aamay,

ikirciksiz, "tekellerin ynetimi" olarak gryor, sermaye ihractipik hale geliyor."The pirincipal feature of the latest stage of capitalism is the

domination of monopolist associations of big employers"."If it were necessary to give the briefest possible definition of

imperialism we should have to say that imperialism is the mo-nopoly stage of capitalism!"

* V.I. Lenin, Imperialism-The Highest Stage of Capitalism, 1916-1974,Moskova, s.59.

4 3


23/158

Bu aktarmalarn her ikisinde de son derece netlikle ortaya kyor; Lenin, eer emperyalizmin mmkn olan en ksa tanmverilecek olursa, bunun kapitalizmin tekelci aamas olduunuvurguluyor.

zetlemek ihtiyacn duyuyorum; tekeller varsa, emperyalizm ortaya kyor. Emperyalizm, tekelli dzenin lke corafyas dna yaylmasdr; tekeller iinde vurucu ve nc olanlarise sanayi sektrnden kyor. Ayrca banka sermayesi ok fazla akkan olduu iin sanayi sermayesi kadar fetihi olmak durumunda deildir; yeni kaynaklar ve yeni pazarlara muhtaolan, bata, sanayi retimi oluyor.

Bu kadar deil; Lenin'in emperyalizm zmlemesinde, genellikle gzlerden kaan iki vurgu daha var. Bunlardan birisi,emperyalist glerin sadece tarmsal topraklan fetih ve ilhak etme eiliminde olmamalaryla ilgilidir. Almanya'nn Belika'yakar kabaran itahn, F ransa'nn Lorraine'e olan hrsn, Lenin,emperyalist glerin gelimi lke topraklarn da ilhak etmeniyetlerine rnek olarak gsteriyor. kincisini, daha da nemligryorum. Lenin, emperyalizmin zn "hegemonya" kurmak olarak gsteriyor; "an essential feature of imperialism isthe rivalry between several great powers in the striving for he-gemony" diye yazyor.* Emperyalist gler arasnda rekabether zaman dar ekonomik amal olmuyor; dorudan doruyahegemonya kurmak ve hegemonyay srdrmek iin, rakibi zayflatmak ve "to undermine his hegemony", hegemonyasn krmak iin de toprak ilhak edilebiliyor.

Lenin'in bu son derecede verimli iaretini geniletme eilimini tayorum; emperyalizm, bir g yayma srecidir. Emperyalist bir lke, emperyalizmini srdrebilmek iin, arada birhegemonyasn'snamak ve mm knse yeni hegemonya alanlar bulmak durumundadr; bunun iin her zaman ekonomik gereke bulma zorunluluu olmadn dnyorum.

Emperyalizmin znde srekli bir g gsterisi var.Bu sylediklerimle Kautsky'nin "ultra- emperyalizm" gr

dorudan doruya balantl grnm yor; ultra- emperyalizm,

* tbid., s. 86

44

emperyalist lkeler aras savalara, Lenin'in szleriyle iki tarafda emperyalist olan silahl atmalara son verme abas olarakortaya kyor. Emperyalist lkeler, kamplar ve ittifaklar kurarak, birbiriyle savama pratiklerine son verebilirler; buna karn, ekonomik nedenle veya deil zaman zaman glerini hatrlatma ve snamak durumun dadrlar.

Bu noktaya yeniden dnme umuduyla, imdi, ultra-emperyalizm tartmasna dnmek istiyorum; bir yannda Kautsky ve dier yannda ise Buharin ve Lenin yer alyor.

Karl Kautsky, ultra- emperyalizm grn, Birinci Savapatladktan hemen sonra dillendiriyor; Kautsky'nin grlerine

ilgi kalmad iin ultra- emperyalizm formlasyonu da pek bilinmiyor veya zor bulunuyor. unlar yazyor: "From the pur-mic standpoint, it is excluded that capitalism may live throughenother new phase, the transference of the policy of cartels toforeign policy, a phase of ultra- imperialism, which of course wemust fight against just as energiically as we fought imperialism".* Kautsky'nin ultra- emperyalizm m ant son derece basittir; i ekonomide tekellerin kartel kurarak pazar paylamastrnden, dnya lsnde de, emperyalistlerin dnyy paylaacaklar ve emperyalistler aras savalarn sona erecei d-leniyor; Kautsky'nin yazlarnda, ultra :emperyalim dnnn hi bir ekonomik dayana yer almyor. Sadece emperyalistlerin karlkl savan yksek maliyetini grerek "emperyalistler aras bir kutsal ittifak" ile emperyalizmi nihai olarak zebilecekleri ileri srlyor. zebilirler mi; Kautsky, "in pu-rely economic terms, there is nothing to prevent this powerful

explosion finally dissolving by a holly alliance of the imperia-lists", ekonomik adan emperyalistlerin bu gl patlamalarnlememeleri iin hi bir engelin bulunmad kansndadr.Ultra- emperyalizm iin ekonomik mekanizmalardan sz edilmiyor; emperyalistler arasnda bir sava nlemenin nndeekonomik engellerin olmad yazlyor.

Lenin, "emperyalizmin en derin temeli tekelciliktir" dedikten sonra, beklenecei gibi, "the teory of ultra- imperialism is** Karl Kautsky, Selected Political Writings, London, 1983, s. 88.

45


24/158

(so) absr d" diye ekliyor; ultra - empe ryalizmi, "sama" olarakniteliyor.* Buna, "reaksiyoner" olduunu ilave ediyor; ancak benim de eklemem gerek, Kautsky'nin ultra- emperyalizmini te-mellendirmemesi trnden hem Buharin ve hem de Lenin, ult-ra- emperyalizmin ned en sama oldu unu zmlemiyorlar.Daha dorusu, byle bir tartmann temel mekanizmalarn ortaya koymuyorlar.

Emperyalistler aras savan ekonomik ans, pek ok mekanizmann karlkl etkisine bal olmak durumundadr; buradabunla rn bazlarn tartmak istiyorum. Ultra- emperyalizmin,ortaya kp kmamas bu mekanizmalarn arlklarnn tartl

mas soru nudu r; yaplmas gerekiyor.Bir: Amerika, Monroe Doktrinini atktan ve ak bir emper

yalist yaylma aray iine girdikten sonra, "open door", akkap siyasetinin savunucusu oldu; bu hi bir lke ile ticaretinbu- byk emperyalist g tarafndan kapatlmamas anlamnageliyor. pen door siyasetin yaylmas, emperyalist lkeler arasnda barl rekabetin geerli olmas anlamna geliyor.

ki: Rekabeti kapitalizmde, kolonilerin kapatlmas o kadarnemli deildir; sermaye ihrac aamasnda tabi lkeler emperyalist gler tarafndan dierlerine kapatlyor. Bu, sermayeninenternasyonalizasyonunun emperyalist lkeler arasnda sert birrekabete yol amas demek oluyor. Fakat retimin enternasyo-nalizasyonu yeni bir sretir; burada ayn sanayi mamlnnparalarnn ok eitli lkelerde retilmesi durumuyla karkarya geliniyor. Sermayenin enternasyonalizasyonu aamasndan sonra zellikle imalat kesiminde retimin enternasyona

lizasyonu, 'ler, ok lkeli irketler ile birlikte geliiyor. Bylece retimin enternasyonalizasyonu ve 'ler, Buharin'in szn ettii ekonomilerin nasyonalizasyonu srecinin tersinedoru bir etkiye sahip oluyor.

Bu iki mekanizma , ultra- emperyalizm ynnd edir.: Yeni, byk, hrsl "nasyonal" ekonomilerin ortaya k

mas yep yeni bir mekanizmay iletiyor; Birinci Sava'tan nceAlmanya son derece hrsl ve ayn lde sktrlm bir nasyo :

* V.I. Lenin, Imperialism, op. cit., s. 94 ve 110.

46

nal ekonomidir. Japonya ve Rusya, Almanya'y izliyor. BirinciSava ncesinde Rusya'ya "ikinci snf" bir emperyalist lke demek yerindedir. Trkiye'ye, Sibirya'ya, Manurya'ya doru eks-pansiyori iin dedir.

Yeni, gl, kendi snrlarna smayan bir nasyonal ekonomi, h er za ma n bir sava kaynadr.

ki sava arasnda, Almanya ve Japonya, sktrlm birzemberee benziyorlar.

Drt: Emperyalist sistemi dndan karlama ve frenleme,eni nde - sonu nda , emperyalistler aras barl rekabeti silahl atmaya evirme eilimindedir. U ltra- emperyalizm grnn

sahibi Kautsky'nin kendisinin 1905 ylndan itibaren Dou'dadevrimleri bu izgide grmesini son derece ilgin buluyorum;Kautsky, Lenin'in son devrimci almas olarak niteledii 1909tarih li " ktidar Yolu" balkl incelem esinde aka, 1904- 1905Rusya- Japonya savandan sonra Uza k Dou ve Muh am med idnyann "Avrupa Kapitalizmini ykmak iin ayaa kalktn"yazyor.* Kautsky, Doulular'n ve tm mslmanlarn Avrupaproletaryasyla ayn dmana kar savatklarn ve ancak birsermayenin yerine bir dier sermayenin egemenliini kurmakistediklerini kaydediyor.

Kautsky, bu incelemesiyle, 1920 ylnda Komintern tarafndan toplanacak olan Dou Halklar Kurultay'nn temellerini atm oluyor; ayn zamanda emperyalizmi daraltacak hareketlereparman basyor. 1905 Rusya Devrimi'nden sonra Jn TrkDevrimi'ni, Iran Devrimi'ni, daha sonraki Meksika ve in Devrimleri, byk bir kuak oluturuyor; bu, hi kukusuz, burjuva

devrimci kuan, emperyalistler aras rekabeti kztrarak Birinci Emperyalist Savaa yol am olmas ihtimal dahilindedir.

ikinci Sava'n mekanizmalar daha kark ve bulak olmakla birlikte, Sosyalist Devrim'in yerlemesi, in Devrimi'ninyaklamas, emperyalist yaylmaya nemli frenler olarak kyorlar. Dndan sarlan emperyalist sistem, dier mekanizmalarla birlikte, kendi i elikilerini artryor ve sonunda emperyalist sava yayor.

* Karl Kautsky, Selected Political Writings, op. cit., s. 77

4 7


25/158

Ult ra- emperyalizm tartmasn, bu saydm, eklenebilecekveya kartlabilecek mekanizmalar erevesinde srdrmekgerekiyor; Buharin ve Lenin'in bunlar yapmadn tekrarlamak gerei duyuyorum. Ancak zellikle Lenin'in byle bir tartmaya hi yabanc olmadn dn yoru m ve bun un kantlar var. Lenin'in, Buharin'in almasna yazd, 1915 ylnnsonlarnn damgasn tayor, nsz, her nedense hep ihmal ediliyor. Bu nszden aktaryorum: "Can one, however, deny thatin the abstract a new phase of capitalism to follow imperialism,nam ely, a pha se of ultra- imperialism, is thinkable? N o. in th eabstract on e can t hink of such a ph ase".* ok ak; soyut olarakemper yalizmin bir yeni, ultra- emperyalizm aamas tarafndanizlenebileceini inkar etmenin mmkn olup olmadn soruyor. Kesinlikle inkar edilemeyecei cevabn veriyor. Soyut olarak byle bir aama dnlebilir; Lenin, bu dncededir.

Gzel; bunu, Lenin'in, szn ettiim tartmay yazmamakla birlikte yapm olduu biiminde yorumluyorum. Lenin,hi kukusuz gelime izgisinin, "istisnasz btn devletleri veiletmeleri yutan bir dnya trst dorultusunda" olduunukaydediyor. ok gzel, ancak ekledikleri var. Emperyalizm,ultra- emperyalizme dnm eden nce "emperyalizm, kanlmazolarak, patlayacaktr ve kapitalizm zddna dnecektir". Lenin,bu haberi veriyor.

Burada duruyorum ve ksa bir aklama yapmak istiyorum:Ortaya iki Lenin kyor. Birisi, bilim adamdr ve dieri devrimci politikac oluyor. Bilim adam Lenin, gelimenin ultra-emperyalizm ynnde olduuna iaret ediyor ve devrimci politikac Lenin, bu noktaya varlmadan nce sistemin patlayacan ya da patlatlaca mesajn veriyor.

Belki de hi bir yerde bilim adam Lenin ile devrimci politikac Lenin bu lde birbirinin karsna dikilmiyor ve belki dehi bir yerde bilim adam Lenin, devrimci Lenin'i bylesine byk uyumla desteklemiyor; yntemsel olarak bunlara deinmeden edemiyorum.

Peki imdi?

* N .Buharin, imperialism, op. cit., s. 13.

4 8

Son sava, tek yanl bir ultra- emperyalist sava olarak nitelemek mmkn m? Burada bu noktaya girmek istemiyorum.u anda dndklerim Irak Sava'nda bile emperyalistler arasnda ahenkin hi de grnd gibi olmadn, pek ok emperyalist lkenin Amerika'nn bir"sper emperyalist" lke durumuna gelmesini, emperyalist lkelere de kendi emrini dikteettiren bir konuma ulamasn engellemek iin, Amerika'nnkuyruuna takldklarn dnebiliyorum. Katlmada, Amerikan hegemonyasnn yaygnl izlenimini nleme motiflerinigrebiliyorum; ayrca Irak eninde- sonun da bu birleik emperyalist saldr iin k k bir lokma olu turuyor .

Bu nokta ve soru ilerde tartlacaktr; ben burada emperyalistler aras savalarn bitip bitmedii sorusunu ele almak istiyorum. Bu soruyu tartrken de "hiyerarik emperyalizm" kavramn denemek durumundaym.* Bir st emperyalist gcn hegemonyasnda bir baka emperyalist devlet dnebiliyorum.

Mevcut emperyalist lkeler arasnda, kendiliinden kabilecek bir sava uzak bir ihtimal grnyor; Japonya'nn yeni pazarlara girii, Avrupa ve Amerika pazarlar dahil, son derecebarl geliti. 1960 yllarndan itibaren Japonya, yeni pazarlarararken son derece dikkatli ve temkinli davrand; zellikleAmerika Birleik Devletleri'nin tep kisi bydk e geri adm att ve dolar zayfladka yardm elini uzatt. Baka bir yolu dagrnmyordu; nk kinci Sava'tan sonra Almanya gibi si-lahszlatrlmtr.

Almanya ve Japonya'nn Amerika ve geri kalan Avrupa ekonomilerini tehdit ettikleri bir zamanda silahszlandrlm olma

lar, mevcut emperyalist lkeler arasndaki bir sava ihtimaliniortadan kaldrm oluyor; ama yeni yollar alabiliyor. Belki deIrak zerine alan sava, hem emperyalistlerin hegemonya

* Bop Rowthorn, "Imperialist satellite", uydu emperyalist, kavramnortaya atyor; Byk Britanya'nn Amerika'nn uydusu bir emperyalistlke olduunu ileri sryor. ok yerindedir; bugn yazd zamandandaha geerli grnyor. Ancak benim tartmama yetmiyor.B.Rowthorn, imperialism in t he Seventies-U nity or Rivarlry? New LeftReview, N . 69, Sept-Oct. 1971, s. 51.

49


26/158

gsterisi ihtiyac ve hem de byk bir uzak grllkle ArapBirlii'ni nleyerek ilerdeki daha b yk bir savan n n alm aolarak deerlendirmek mmkndr; bu savala kaybedenAraplar ve Arap Birlii oluyor.

Arap Birlii ynnde atlan kk ve zor adm birleik emperyalist saldn ile karlayor; ancak ayn zamanda, bir TrkBirlii olmasa bile Trkik Kkenli bir federasyon iin Ankara'nn iddetle zendirildii grlyor.* Daha ak da sylenebilir; Trkiye, Amerika'nn st hegemonyas altnda ikinci snfbir emperyalist devlet olmaya doru itiliyor.

Sovyet sisteminin zl ile birlikte Trkiye'den Azerbay

can zerinden geerek Orta Asya'daki Trkik kkenli devlet vehalklarn Trkiye'nin hegemonyas altnda toplanmas, zlbalar balamaz Amerikan basnnda pek byk bir sklkla yazld; Trkiye'de byle bir iradenin olmayndan yaknlyordu.Irak Sava ile birlikte Trkiye'de bir emperyalist lke olma iradesinin ca nlanm aya balad grlyor.

u anda Ankara ne yapyorsa, Washington'un bilgisi veplanlar dahilinde yapyor; Trkiye ikinci snf bir emperyalistg olma plann aa vuruyor. Bu aklk, "Semeli Caydrclk" olarak Trkeletirdiim Amerikan doktrinine uygun grnyor; bu doktrinin genilemesi anlamna geliyor. Washington,"discrete deterrence" doktrini ile Orta Dou'da kendisine paralaskerlik yapacak yerel halklar aryordu; Trkiye ile birlikteikinci snf bir emperyalist g bulabilecei noktasna geldiianlalyor.

Trkiye'nin emperyalist senaryosu, ilk aamada, Kuzey'ine

doru barl ve gneyine doru fetihi olmak durumundadr;her iki adan da zorunluluk gryorum. Hi bir lkenin yalnzca ekonomik gcne bakarak ve yalnzca bunu gstererekbir emperyalist lke saylmas mmkn grnmyor; mutlakabir kez,- lke dn da zo ru nu gste rme si gerekiyor*.

Buradan emperyalistler aras sava ihtimaline veya ultra-

* Tekin Yaynevi tarafndan yaynlanan "Sovyetler Birlii'nde Sosyalizmin zl" adn tayan almamda bu zendirmenin kantlaryer alyor.

5 0

emperyalizm tartmasna dnmek istiyorum. kinci snf biremperyalist lke de, eninde- sonunda, bir emperyalizmdir; glenmesi ve bymesi halinde st hegemonyay dinlememesibyk bir ihtimal saylmaldr. Irak, ok dah a snrl imkanlarla,Amerika'y dinlememe ansn denemi oldu; bunu, daha bym bir ikinci snf emperyalist lkenin tekrarlamasn normalkarlamak gerekiyor.

Byle bir ihtimal, yeni bir durum anlamna geliyor; ortayaktnda ve realize edildiinde mutlaka emperyalistler arasdengeleri etkileme durumundadr. Bu etkileme, ultra-emperyalizm tartmasn dorudan doruya ilgilendiriyor.

Ancak ben daha ok Trkiye'nin emperyalist alm ile ilgileniyorum; "hiyerarik emperyalizm" kavram, bu aln emperyalistler aras dengeler asndan da imkan dahilinde olduunu gsteriyor. Rusya'nn bir zamanlar ikinci snf bir emperyalist devlet olmas, kavramn sadece Trkiye ile snrl kalmadn ortaya koyuyor. Trkiye'nin hem Kuzey'de yeniden domakta olan "Rusya" devletini rktmemeye ve hem de topal bir"sper emperyalist" grnts kazanan Amerika'y teskin etmeye zen gsterecei anlalyor.

51


27/158

EMPERYALST TRANSFORMASYON

Trkiye, itiraflarna estetik ameliyat yaptrmann maliyetini kendi devletine ykleyen bir lkedir. nce artc geliyor;ancak giderek daha az artc buluyorum. nk, Trkiye tannmaz olan insanlar lkesi haline gelmitir; son zamanlardainsanlarnn yz hzla deiiyor. Trkiye insan ve zellikleelit insan, ok hzl bir estetik ameliyat srecini yayor.

Trkiye, elit insannn yzn deitirdii bir dneme giriyor.

Trkiye, aydn insannn yzsz kald bir lke oluyor.

"Artk hi tanyamyorum" bu sz gnlk dile giriyor."Sanki, bambaka bir insan"; bu daha ok iitiliyor."ok hzl deiti"; bu, Trkiye'nin elitine en uygun den

sz olmaldr.Somut zengindir; soyutlama, kavramlatrma ve giderek bi

lim, zengin somutun ilenmesine dayanyor. Byk sanat veya byk bilim adam, "muttarid muhteriz" damlalar tr ndensomut deiiklikleri kimyasal bir kaynatrma ile soyutlayabi-lendir; ok zor bir i olduunu kabul etmek gerekiyor. Ancakok hzl deien somutluk, byk bir zenginlii iinde barndryor.

htilaller, her zaman rastlanmayan somutluklar oluyorlar.htilaller, tarihin patlama dzeyine ulam hzlanmalardrlar;bu nedenle byk zenginlikleri tayorlar. Bu nedenle kavranmas kolay olmayan teorik aklklar gsteriyorlar.

htilaller, teori dzeyine km, somutluklardrlar.

Trkiye devrimsi bir dnemden geiyor; bir dzenden dierine atlyor. Bu, bata elit olmak zere insanlarnn yzn deitiriyor ve aydnlarn yzszletiriyor.

"Devrimsi" olmas hznn yksekliinden kaynaklanyor.Bu, ok ksa bir zaman aralna ok byk deiikliklerin sdrlmas demektir; sanayi devriminden bu yana snfl toplumlarda zaman bugne yaklatka srelerin zamansal uzunluklar ksalyor. Bunu yle de syleyebilirim; eer Byk Britanya'da rekabeti kapitalizm yz yla yayldysa, bu, Trkiye'de

52

on ylda tamamlanyor. Trkiye'nin sanayi kapitalizmi dnemi,ve eer sz uygunsa "sanayi demokrasisi" zaman sanldndan ok ksadr; bugn, 1970 yllarnda, bir yannda "demokratik devrim" ve dier yannda sanayi kapitalizmi ncesi Trkiyeolan i savan bir int erre gnum , iki dze n aras bir gei dne mi, old uu ok dah a iyi anlalyor. Da ha iyi anla lan bir de uvar; Eyll darbesi dorudan doruya tekeller dzeni iin yaplmtr. Gl "demokratik devrim" partisi ve gsz "sosyalist"partisine kar i sava tekelli dzeni kurabilmek iin gerekleiyor; mlk sahipleri iin sanayi demokrasisi ncesine dnnimkanszl 12 Mart darbesi ile ortaya kyor.

Buraya kadar gzel; ilerlemek iin Lenin'den aktarma yapmak gereini duyuyoru m. Lenin, "the deepest economic foun-dation of imperalism is monopoly"* diyor; emperyalizmin enderin temelinde tekel yatyor. Bu ok basit grlebilir; ancakbundan sonraki zmlemelerim iin mutlaka kabul edilmekzorunluluu var. Eer tekelli dzen zmlemesi varsa, mutlaka emperyalizm tartmas da olmaldr; emperyalizme , ddnyaya uzayan tekelli dzen denebileceini sanyorum.

Bundan sonra u geliyor: "Parasitism, which is characteristicof imperialism" Lenin, emperyalizmin karakteristik izgisi olarak gsteriyor. 1920 ylnda Franszca ve Almanca evirileri iinyazd nszde ok daha ak olabiliyor; "Kapitalizmin en yksek aamasnn nitelii, tamtamna parazitizm ve rmedir."Buna byk lde katlyorum; kaygm, bu son derece nemlisaptamalarn gelitirilmemi olmasndankaynaklanyor.

Aslnda gelitirilmeyen nokta bir sorudur; asalaklarn niteli

ini belirledii ve dier yandan ryen bir dzende emek deer yasasnn ilerliinden sz edilebilir mi? Bu soru tersin dende sorulabilir; emek deer yasasnn ilemedii bir dzen kapitalizm olur mu? Soru soruyu ayor; kapitalizm, sadece rekabeti kapitalizm midir?

Bu sorular, Benim ekonomi politik ile ilgili olarak son yllarda hi gndemimden kmayan, ancak henz yeterli cevaplara

* V.I. Lenin, imperialism, The Highest Staage of Capitalism, M., 1916-1978, s. 93

5 3


28/158

ulatrmadm sorunlarm oluyorlar; hzl deien "insanlarmn" yzlerinde bir parazitizm ve bir rme hastal gryorum. ok somut gstergeler var; byk kentlerde gen elitlerin,dah a ok geceleri saat onbi rden sonra gittikleri ve sabaha d orudndkleri barlar tredi. Herkesin, iilerin, ie gitmek iin yataktan ktklar saatlerde yataa giren gen ve orta kuak trediler parazit deil de nedir; saylan hzla artyor ve byk kentlerden evreye yaylyor.

Trkiye'de sadece birinin yllk cirosunun yz milyar lirayat reklam irketleri var; oalyorlar ve ilerinde byyenlerde artyor. John Berger, ok yerinde bir saptam a ile reklamn t

ketici toplumun ekini olduunu ileri sryor; Berger'in saptamasnn zn deitirmeden reklamcln emperyalist aamann artk kltr olduunu sylemek durumundaym. Tekellidzende sokaktaki insann kltr reklam kltrdr; dili, reklamcnn basit dn meye m ahku m ede n dili oluyor.

Parazit rr ve rt r.Emperyalist aama nn in san, ilke olarak yeteneksiz ve bece-

risizdir.Hangi kesim, hangi ura, tekelli dzenin etkisi altna girer

se, hzla ryor ve kaliteli olan her trl nitelii kaybediyor.Tekelli dzen ryen kurum ve insanlar zerine bir hege

monyadr.Tekel egemenlii bt n gcn rt ebilmekten alyor.Sadece kurum ve insanlar deil; kavramlar ve mekanizma

lar ryor.Tekelli dzende ve bunun lke dna uzayan biimi olan

emperyalizmde ilk bata ryen ve etkisini yitiren kavram vemekanizma kuvvetler ayrm ilkesidir; ortadan kalkyor. BugnTrkiye'de iktidar ve muhalefet arasnda srdrlen bakanlksistemi tartmas budur ve bu tartma kuvvetler ayrm ilkesinin cenaze trenine benziyor.

Aslnda kuvvetler ayrm ilkesinin dorudan doruya bakanlk sistemi ile bir ilgisi bulun mu yor; Wilson zam an na kadar, 1912 seiminde bakan oluyor, Amerika'da kuvvetler ayrm ilkesinden sz etmek mmkn grnyor. Kongre, senatr

54

ve temsilciler, Wilson zamanna kadar yrtmeye egemendirler; sonra tersi geliiyor. Bunu, bakanlk sisteminin yasama organnn gl olduu bir durumla badaabileceini belirtmekiin kaydediyorum; ancak bakanlk sistemi tekelli dzene, dierinden ok daha uygun dyor.

Hobson'dan bir aktarmann yeri olduunu dnyorum."Emperyalizm" szcn dnce ve politika tarihine sokanHobson, bir yerde, unlar yazyor; "mperialism and populargovernm ent have noth ing in commo n; th ey differ in spirit, in po-licy, in met hod " * Ho bson, em peryalizm ile halk ynet imin in ortak hibir yan olmadn, espiri, politika ve yntem asndan

birbirinden ayrldklarn ileri sryor. Bu saptama 1902 tarihlidir ve geen her zam an, Ho bson'u dorulu yor. Tekelli ve emperyalist d zen e geen her lke halk ynetim ini bir kenara atyor.

Tekelli ve emperyalist dzenin birbirinden ayr iki temel nitelii var; hem brokratik ve hem de ideolojiktir. Aslnda herynetim ve her dzen, bir lde brokratik ve ideolojik niteliktayor; tekelli dzende, brokratik ve ideolojik boyutlar, hembirbirinden ayrlyor ve hem de son derece u noktalara ulayor. Ktleler ideolojik boyunduruk altna alnrken ynetiminkendisi son derece brokratik ve halk egemenliinden nemlilde uzak bir yapya dnyor.

Bakanlk sistemi, brokratik ynetime en uygun sistemdir.Trkiye'nin bakanlk sistemine gei sreci, bir yanyla y

netim in dah a da brokrat lamas ve dier yanyla kuvvetlerayrm kavram ve ilkesinden uzaklamay temsil ediyor. Burada tarihsel bir sreten sz etmek zorunludur; bunun 1980 sonrasnda ortaya ktn dnmek ve sylemek yanltc oluyor.u nedenle; yasama organnn etkisi, en son zmlemede, kamu gelirlerinin kullanlmasnda ve yasa yapmada sz sahibi olmakla llyor. Bu adan bakldnda CHP ve AP ynetimlerinin, nitelik asndan, bugnk ANAP ynetiminden farklolduunu ileri srmek pek zor grnyor.

Kanun hkmnde kararname sistemini kefeden ANAP deildir; bu sistem, parlamenter sistemi, bir yksek denetleme ku-

* J.A. Hobson, I nperialism, A Studyy, London , 1902-1988, s. 150

55


29/158

rulu veya Saytay haline getiriyor. Kanun hkmnde kararne-me sistemi ile parlamento, yrtmenin erevesini izmiyor vebunun yerine, yrtmenin yrrle koyduu ve yasa saylandzenlemeleri yllar getikten sonra onamak ve dzeltmek grevini stleniyor. Bu sistem, tekrar ediyorum, ANAP'tan nceCHP ve AP ynetimlerinin de sistemidir.

Parlamento vergi koyma ve kamu gelirlerini harcamadahalk adna sz syleme yeridir; harcamalarn kuruuna kadarparlamento tarafndan verilen izne gre yaplmas parlamentersistemin esasn oluturuyor. Ancak hem CHP ve hem de APynetimleri, bteleri, daha nceden alnan fonlarn serbestekullanm haline getirmi bulunuyorlar; parlamentolar, artk

btelerin bir tr sabit harcamalarna karar veriyorlar. Kararvermek zorunda olduklarna karar veriyorlar ve yeni harcamalar birer fon sistemi ile yrtmeye brakyorlar. Demek oluyor,btede ok byk llere ulaan fonlar, parlamenter ilkeyioktan rtmtr; burada nclk ANAP'a dmyor.ANAP, bu sistemi gelitiriyor.

Yrtme ile yasama ilikisi asndan sylenecekleri buradakesiyorum ; Trkiye'de temsili sistem bitmit ir. Bu tekelli ve yeni alan emperyalist dzenin doal bir sonucudur. Sonrasnageliyorum; burada yrtme ve yarg ilikisi var. Bu ilikiyi ortaya koymak ve yeni durumu zmlemek iin fazla sze ihtiyacm olmadn dnyorum ve bir aktarma ile yetinmek istiyorum . Konuan D evlet Bakan zal' dr" H ala Dev-Sol gibirgtler var. Komnizm ldkten sonra bunlar ne ie yaryor?Bunlar bir yerde mafya rgt haline gelmi. Cinayetler iliyor,soygunlar yapyorlar. TBKP liderlerini Trkiye'ye getirdik. n

de hapse attk, mah kemelere ktlar, byk hadiseler oldu. Sonra serbest braktk, kongrelerini yaptlar. Esasnda bizim kan un larmza gre kongre yapmalar kanunlara aykrdr. 'Gelin bizitevkif edin' dediler. Ama kimse tevkif etmedi. imdi esameleriyok. Eski grlt patrt da yok. Demek ki, baz endielerimiz,korkularmz yersizdir".* Bunlar yaymlanyor; en kk birtepki ile karlamyor.

* Gne, 19 Mart 1991

56

Ozal, TBKP liderleri Trkiye'ye geldiinde babakanlk yapyor ve "TBKP liderlerini Trkiye'ye getirdik" diyebiliyor. Burada tepki beklemiyorum; bu ifade, daha nce yazdklarmzauygun dyor. Ancak o zamanki babakan ve imdi devletbakan, "Esasnda bizim kanunlarmza gre kongre yapmalarkanunlara aykrdr, 'gelin bizi tevkif edin' dediler, ama kimsetevkif etmedi' diye buyuruyor. Hukuk kurumlar ve hukuk bilmediklerini yllardr yazdm Trkiye'nin "nl" hukukularne yapyorlar; bir eski babakan ve grevdeki devlet bakanyasalarn uygulanmasnn veya uygulanmamasnn son derecekeyfi olduunu haykryor ve bir tek kimseden karlk almyor.ok artcdr; bu, keyfi uygulamann, hukuk dln szde

hukuku savunan, ancak hukuk bilmediklerini yllardr yazdm tekrarlyorum, Trkiye'nin "nl" hukuk kurum ve kiilerine de malolduunu gsteriyor.

Eer kanunlara gre sululuk durumu varsa, kanunlar iletilmelidir; kapitalizmin hukukun eitlii ilkesinin de sona erdii anlalyor. ok ak; utanga bir utanm azlk iinde hukuksuzluk ve krnt ile yetinmek, cephenin bu yannda olanlara damal olm u grn yor. Son derece ak; Eit-Sen kapatlyor veEitim- 'e dokun ulm uyor. Eitim-l'e doku nul ma m olmasnn verdii krnt duygusu ile hukukun temel ilkelerinin inenmesi gzard ediliyor.

Tekelli dzen hukuk eitliinin tarihe gmld ve hukukdiskriminasyonunun nplana kt bir dnemdir.

Tekelli dne m yargnn, yrtmen in ynetim ve gd mn egirdii bir dnem oluyor.

Her tarafta Krt sorunu tartlyor. Ancak ismail Beiki'ye

yasaktr ve bu yasak szde nl hukuk kurumu ve kiilerininde yasa oluyor. Bunlar tsmail'i savunmay reddederek, Yunanistan'da Trkiye istihbarat rgtleriyle yakn iliki iinde olmaihtimali yksek bir oveni savunmak iin devletle yaranlardr;smail, bunlarn da kafalarnda oktan mahkum olmutur vemahkumiyetini ekiyor.

Her gazete, utanmaz bir iki yzllkle, Apo'ya muhabirgnderiyor ve ben Apo ile yaptm mlakattan dolay hala bir

57


30/158

deil iki dava ile yarglanyorum. Herkes Krtler zerine yazyor ve benim "Krtler zerine Tezler" kitabm, smail ile birlikte tu tukluluk gnlerini ekiyor.* Bu hukukun diskriminasyonu-dur; adaletin, yrtmenin gdmne girdiini gsteriyor.

kuvveti bitirdim ve bir de drdn c kuvvet var.D rdnc kuvvet vard ve imdi var m?Basn var m?Trkiye'de devrimci basn hari, devletten gayr bir basn

var m?Trkiye'de basn ikiye ayrlyor: Devrimci basn ve devlet

basn. Bunu ok kolaylkla kantlayabilecek durumdaym; birdenbire Trkiye'nin devlet basnnda "blc" Krtler gittilerve yerine "karde" Krtler geldiler. Bu geli iyi olmutur; ancakutanmaz bir iki yzllkle geldiini gzard etmemek gerekiyor.

Yasalar deimemiti ve anszn yrtm enin tutumu deiti; Trkiye'nin devlet basn, bir gecede, "blc" Krtler'in"kardeleri" olduunu anlayabildiler. Hi tereddt etmediler;anszn anlayverdiler.

yidir; ancak iyiliklerin ne kadar byk bir irkinlikle geldii grlmelidir. Hi kukusuz TBKP lider ve yneticilerinin tutuklanmamalar iyidir. Hi kukusuz Eitim-'in kapatlmamas iyidir. Hi kukusuz bizlerin Devlet Gvenlik Mahkemele-ri'nde ve sank krssnde savunduumuz kardelik duygularnn duygusuz devlet matbuatn da etkilemi olmas iyidir;ancak btn bu iyilikler son derece kt haberlerle birlikte geliyor. Yargnn yrtmenin komutasnda olduu ve basnn, grlmez bir el ile devlet politikas dorultusuna ve hzla evrilebildii anlalyor.

*- u gnlerde daha ok sevmeye baladm "Krtler zerine Tezler"kitabm ile ilgili ksa bir aklama gerekiyor; ben Devlet Gvenlik Mah-kemeleri'ne verdiim dileke yazlarn byle bir kitapta toplamadm.Daha sonra kitap haline getireceim almalarm Devlet GvenlikMahkemeleri'ne verdim; Krtlk nedeniyle ilk kez yarglandmzamanda da byle bir kitap yazacam vaad ettim.Balangtr; ancak yine de ilk kez nl DGM'lerde okunmasnn snrlamalar var.

5 8

Bir tez yazyorum: Tekelli dzen elikileri alglayan akl siliyor.

Bir tez daha yazyorum: Tekelli dzen insanszlatrma sre

cidir.Zor bir szck uydurarak, uydurmay "telif etme anlamn

da kullanyorum, bir tez daha yazmak istiyorum: Emperyalizmdzeni, devrimcisizletirme sistemidir.

Emperyalizm ve basn tarih inden bir yaprak evirmek durumundaym: Hem emperyalizm ve hem de basn tarih inde bir"muckfaker" dnemi var. Belki de sorumlu ve yrtc basn tipo-lojisi bu dnemden kyor; basn, yasama, yarg ve yrtmenin

yannda drdnc kuvvet derecesini en ok "muckfaker" dnemde hak ediyor. "Muckfaker", pislik trmks anlamna geliyor; Amerika emperyalist aa girerken basn pislik trmksoluyor. Dnya basnnn en byk onuru bu dnemdedir; JackLondon ve pton Sinclair t rnden didaktik romanclar bir kenara koyuyorum. Ida Tarbell, Lincoln Steffens, Ray StannardBaker trnden byk gazeteciler bu dnemde ortaya kyorlar; bata byk irketler olmak zere toplumdaki btn soysuzluklarn, yolsuzluklarn ipliini dkyorlar. Ida Tarbell,"History of the Standard Oil" ile basn tarihinde bir a ayor;en gl trstlerden birisi olan Standard Oil'e sava ayor. Dierleri bunu izliyor; gazetecilik, yolsuzluk peinde koan birkuvvet anlamna geliyor.

Basn zerine ve demokrasi zerine filmlerin pek ou budnem e aittir; imdi bir tarih oluyor. Trkiye basn yolsuzluklar zerine gidiyordu; imdi devlet basn olma dneminde,

bunlar ok geride kalyor. Yolsuzluklarn zerine gitmek ve karanlklar zmeye almak, artk Trkiye basnnn ii olmaktan kyor.

ilgintir; yolsuzluklarn zerine gitme, Uur Dnd ar araclyla devlet televizyonunun grevi saylyor. Dndar'n yararlbir i yaptn kabul ediyorum; ancak yolsuzluklar aklamaiktidar, tekellerin kapsnda sona eriyor. Tekeller, kendilerininolmayan yolsuzluklara kardrlar; imdi Uur Dndar bununla grevlenmi grnyor.

59


31/158

Transformasyonun yazmn hzlandrabilirim; sanat, dzenisorun yapan sanattan dzen i sorun yapanlar sorun yapan sanata doru transformasyonunu tamamlama benziyor. Orhan Pamuk , Latife Tekin ve Ahmet Altan'dan daha kurnaz davrand;Latife ve Ahmet'in devrimcilere cepheden hcumu yerine, dzenle soru nu yok sayarak insanlara baka kk ve rahatlatc ilgi alanlar bulmay denedi. Adalet Aaolu, rencilerine uyarak devrimci olma d iin int iha n den eyen bir retim yesi ti-polojisinden, devrimcilere model olarak i adamlarn gstermeaamasna geti. Bunlar da ha ok desteklenecektir; devlet basn,dzenle hibir sorunu olmayan ve tek dmanln dzenle sorunu olanlara ynelten bir sanat zendirec ektir. Bunu yapyor.

Bir tez daha yazacak durumdaym: Emperyalist aamannaydn, iktidar reddeden yaratktr. Kk avuntularn, byksorumsuzluklarn, kendisini tekrarlayan akalarn, reddetmeyen bir nihilizmin toplam aydn; Trkiye aydn buraya dorutransformasyonunu yayor. Bu, kendi aydn tarihini ve kaynan reddetmesi anlamna da geliyor.

Yurt sevgisi iin len askerden yurt sevgisi iin ldren askere; bu, silahl kuvvetlerin transformasyonunu ifade ediyor.Silahl kuvvetlerin transformasyonunun emperyalist transformasyon demeti iinde en nemlilerinden birisi olduunu dnyorum; nk, her emperyalist lke, kendisini emperyalistolarak kabul ettirebilmek ve bunu srdrmek iin mutlaka, belli aralklarla lke topraklar dnda kuvvet kullanmak zorundadr.* Trkiye de bu izgiye yneliyor ve buradan gemeye

* Trkiye'nin Kuzey Irak' taki Krt ayaklanmas nedeniyle tutum u ve ba-

latt sylem, tmyle emperyalist bir dile dayanyor; Krt ayaklanmas-nn Irak'n i ii olmad ve blge dengelerini tehdit ettii iddialar, "bizimyurttalarmzn yaknlar" szleri, btn bunlar, silahl bir mdahaleninkaplarn aan tekerlemelerdir. Trkiye'nin bu aamada byle bir sylemibulmas, emperyalist Trkiye deerlendirmemle tutarl grnyor.Ancak ben, hem Trk Silahl Kuvvetlerinin imdiki durumunu ve hem deuluslararas dengeler nedeniyle yakn zamanda Trkiye'nin kendi dndakuvvet kullanmas ihtimalini yksek grmyorum; doksan yllarnda Tr-kiye'nin ken di dna kuvvet karmas ok by k bir ihtimal olarak gr-nyor. Bun u, bund an sonraki incelememde ele almay planlyorum.

60

hazrlanyor.Emperyalist aamann ord usu profesyonel ordu dur; bu, Tr

kiye silahl kuvvetlerinin za man iinde depolitiz asyonun u zorunlu hale getiriyor. Politik ordu, profesyonel olamyor; ldrme sanatnn gereklerine gre deil, Trkiye soluna, askeri darbelere ve Krtlere kar tutuma dayal bir liyakat ve terfi sistemine gre biimlenmi bir ordunun profesyonelliinden sz etmek mmk n grnmyor.

Silahl kuvvetlerin depolitizasyonu*, Trkiye'deki devrimci-sizletirme sreci ile de yakndan ilgilidir; iktidar reddeden aydn ile depolitizasyon srecinden gemi ordu, devrimcisizle-

tirme gereine pek uygun dyor. Devrimcisizletirme, genelinsanszlatrma srecinin mekanizmalarndan birisi oluyor.Devrim, iddet kullanarak iddeti zme srecidir.Emperyalizm, devrim sevmez bir dzendir ve dny sistemi

olduu iin dn yann her yannda devrimlere dman lk duyuyor ve bylece hareket ediyor.

Emperyalist Trkiye, lke dnda iddet uygulamak zorundadr. Buna hazrlanabilmek iin ierdeki iddet alanlarn daraltmak ve daralanlar ise, mmknse, yumuatmak istiyor; songelimelerin srpriz olmamas gerekiyor..

Emperyalizm tarihi bu alanda arpc rnekler sergiliyor;Amerika'y emperyalist aamaya sokan, Bakan Mckinley'densonra Theodore Roosevelt'tir. Roosevelt, Amerika'ya emperyalist serveni sevdiren kimse olarak kyor; donanma bakanyardmclndan ayrlp Amerika'nn emperyalist savama gnll olarak katlyor. Bu kadar deil; ierde uygulad ve im

kan verdii almlarla da, Amerika'nn en "ilerici" bakanlararasna giriyor. Roosevelt'in adnn Amerikan politikasnda"sosyalist" dzeyine karlmas ve ayn zamanda emperyalistdzeni aklkla uygulamaya koymas son derece dndrc

* Krt hareketliliinin bugnk Silahl Kuvvetlerin sorumluluunda veya yeni bir organizasyonla karlanmas tartmaldr; fakat devrimci solun, tmyle Ordu'nun ilgi alannn dna kartlarak MT veSiyasi Polis'e dayal bir yeni rgtlenmeye verilmesi mmkndr. Ordu'nu n bu yklerden ayklanacan tahmin ed iyorum.

61


32/158

olmaldr; Trkiye'deki son gelimeleri ok iyi akladn dnyorum.

Roosevelt, emperyalizmi Amerika'ya, Amerika'y emperyalist aamaya sokan kimsedir; Wilson ise kurumlatryor. Ekonomi politiin gerekleri de, insanlara yeni biimler veriyor;Trkiye'nin emperyalist dzene geme stratejisi iinde Bakanzal, birdenbire, kendi partisiyle srekli elien ve "ilerici" almlarn ampiyonluunu yapan bir yeni kimlie ve yze brnyor.

Hzl bir dzen deiimi, ayn zamanda, bir yz deiimidir.Trkiye'ye bilim yayor.

nk teker teker somut, devrimsi bir dinamizm gsteriyorve birbirinin stne ylyor.

Bu incelemeyi bitirirken Amerikan emperyalizm tarihindenbir yaprak daha karmak istiyorum: Roosevelt, renkli kiiliiyle bakanlk ve emperyalist ampiyonluk yaptktan sonra yeriniTaft'a brakyor. Ancak 1912 ylna gelindiinde partisini ve lkesini blnme tehlikesiyle kar karya grerek tekrar adayolmak istiyor; Roosevelt'in ilericiliinden rken CumhuriyetiParti, Roosevelt'in yardmcs ve arkasndan bakan olan Taft'takarar klyor. Roosevelt, bunun zerine ilerlemeci bir parti kurarak seimlere girerken, dze n, hem Taft'tan ve hem de Roose-velt'ten korkarak ok daha tutucu bir aday aryor ve DemokratParti'den Wilson seimlere giriyor. Roosevelt Taft'tan daha okoy alyor; fakat, btn tutucular oylarn Wilson'a yyorlar veWilson bakan oluyor.

Gzel; ancak Wilson kendisine oy verenleri artyor. Bu,

ayr; burada zerinde durmak istediim bu deil. Seimleresosyalistler de, E. Debs'in adaylyla katlyorlar; Wilson, seimi kazandktan sonra Debs'i casusluk suundan on yla mahkum ettirebiliyor. Ancak zerinde durmak istediim nokta buda deil; Debs, bir milyona yakn oy alyor. Genellikle unutturulmak istenen, sosyalizmin bir ara Amerika'da da g kazanddr.

Daha nemli bir iliki udur: Amerika'da emperyalizm birdzen olarak yerleirken, hem sosyalizm ve hem genel demok-

62

ratik harekett e bir ykseli grlyor. Bunu nem li ve artcbuluyorum; bunu, insanln, bilinsiz ya da son derece bilinlibir sray olarak ele alma eilimi tayorum. Btn denemeler, emperyalizmin yerleme srecinin son aamasndadr.

Belki de insanszlatrma srecine bir tepkidir; emperyaliz

min Amerika'da bir dzen olarak yerletii tarih, nce Taylo-

rizm'in ve sonra da Fordizm'in bir fabrika sistemi olarak yerle

tii dneme denk kalyor. Taylorizm ve Fordizm, Lenin'in de,

bir fabrika sistemi olarak vgsn almtr; ancak iinin in-

sanszlatrlmas sreci de oluyor. i, Taylorizm ve Fordizm

ile kendi yaratclnn sonunu gryor.

retim srecinde yaratcln sonu, lm olmaldr.Emperyalist dzenin kuruluunda, Taylorizm ve Fordizm'indoduu dnemde, bu lm srecini grmek mmkn olabiliyor.

Belki de hepsi, bu lm srecine, bu insanszlamaya tepkidir.

Byle bir sonu, benim iin byk bir sevin kayna oluyor.nk tersinden bakldnda, yaamn ve insanln kaynangsteriyor.

63


33/158

AGRESF EMPERYALZM

Tartmann iki yan iie giriyor ve akl nleyici bir etkiyapyor. Bir yan, emperyalistler aras keskin rekabet ve bununsonu cun da emp eryalistler aras sava oluyor; Lenin, bun a iki taraf da empe ryalist sava ad n veriyor. kin ci yan, bir veya daha ok emperyalist kuvvetin, bir ya da daha ok emperyalistaamaya gelmemi lkeye saldrmasdr; birincisi, ok zamanikincisini rt yor.

Kaut sky'nin at "ultra- emperyalizm" tartmas, emperyalist savan birinci yan zerine kuruludur; bunun, emperyalist:agresivite ile ilgili btn tartmalar asimile edecek bir dzeyeulamasnn iki nemli nedenini grebiliyorum. Birisi gemieve dieri gelecee yneliyor; Ondokuzuncu yzyln sonu, te-kelli devletler arasnda Afrika ve Asya topraklarn paylamakiin kzgn bir yara sahne oluyor. Daha da nemlisi, zellikleByk Britanya, Fransa ve Rusya, bu top raklar ve Osmanl topraklarn paylamak iin gizli birok antlama imzalyorlar; byk ekonomiler, eksenlere ayrlyorlar. Bu, Birinci Dnya Sava ncesinin gerekliidir; sava ile birlikte bu keskin rekabetinsona erip ermeyeceinin tartlmasn normal karlamak gerekiyor. kinci neden, gelecekle ve sosyalist devrimle ilgili grnyor; sosyalist devrimin kalcl ve gelimesi ile emperyalistler aras sert ztlklar arasn da bir balant kuru labiliyor. yleyse, ultra- emper yalizm tartmas, bir yanyla, muh tem el sosyalist devrimin kendisini srdrebilmesinin koullarnn aratrlmasndan birisi oluyor.

Burada bu iki tartmay nce birbirinden ayrmay ve sonratekrar birletirme imkanlarn aratrmay neriyorum. nkbu iki tr agresivite'nin birbirinden bamsz olmamas gerekiyor; ikincisinin, birincisini dourma ans var. Bu ansn ya daimkann da t artlmas gerekiyor,

Eer Smith'in "Wealth of Nations" almas, siyasal iktisadn ilk kapsaml kitab saylyorsa, Hobson'un "Imperialism" kitabn da emperyalizm disiplininin balatcs saymada bykyarar var; Bat dncesinde H obson'un unu ttu rulm as belki de

64

Smith'ten ok daha devrimci aklklara gebe olmasndan ilerigeliyordu. Hobson'dan bir paragraf alyorum ve nemi nedeniyle de yine ana dilinden aktaryorum: "Agressive imperia-lism, as our investigation h as shown, is virtually confined to t hecoercion by stronger or better - armed n ati ons of nat ions whichare, or seem to be, vveaker and.incapable of effective resistance;everywhere some definite economic or political gain is soughtby Imperial aggressor"* ok gzel, Hobson, "agresif emperyalizm" tanmlamasn yapyor ve bunun gerekte daha gl veiyi silahlanm uluslarn zayf ve etkin mukavemet yetenei olmayan uluslar zerinde zor kullanmas olduunu ifade ediyor.

"Emperyalist mtecaviz" bu zor uygulamasyla, belirli "ekonomik veya siyasal" kazan salamay amalyor; gerekten bu paragrafn ok taze olduunu belirtme gerei duyuyorum.

Ho bson, e mperyalist an, 1870 yllarnda baladna iaretediyor; Len in, bun u kabul ediyor ve pekitiriyor.** T rkiye asndan da uygundur; 1853-1856 Krm Sava nedeniyle, BykBritanya ve Fransa, Rusya'ya kar Trkiye'nin toprak btnln korumak zere bir byk savaa girmeyi gze alrken,1877- 1878 Turco- Rus savan dan son ra art k Byk Britan ya,Trkiye'yi paylam izgisine dnyor. Paylama izgileri, tekrar ediyorum, emperyalistler aras ilikileri sava eiine getiriyor; ancak emperyalistler aras sava programlar, yle sanyorum , tek tek emperyalist lkelerin, zayf devletler zerin de, rnek olsun Rusya'nn Trkiye ve Balkanlar'da hegemonya kurma programlarn gzden uzaklatrma sonucunu douruyor.

* J. A. H obson, Imperialism, London, 1902-1988, s. 200** Lenin'in has anlamda emperyalizmi tartmayan bir yazsnda, 1917Ocak tarihlidir, bir paragraf var; buraya almak istiyorum. "State capi-talism" devlet kapitalizmi, nitelemesi yerine tekelli dzen ya da tekellidevlet demeyi, imdilik, daha uygun buluyorum ."Geen yzyln altml ve yetmili yllarnda serbest rekabetin ncve ileri bir gc olan ve yirminci yzyln banda tekelli kapitalizme,yani emperyalizme geen dnya kapitalizmi, savata, yalnzca finanskapitalin daha byk bir konsantrasyonu ynnde deil ayn zamanda devlet kapitalizmine doru byk bir adm att." V. I . Lenin, Collected Works, Vol. 23, s. 287

65


34/158

Bu, emperyalist agresivite'nin tek boyutlu olmas demektir,Kautsky'nin "ultra emperyalizm" zmlemesi sadece bir boyutta, agresivite'yi ortadan kaldrma amacn tayor. "Barlkapitalizm" ise, dier boyutla ilgilidir;* Birinci Sava'n ilk yllarnda hem Buharin ve hem de Lenin, barl kapitalizmin imkanszl zerinde srarla duruyorlar. imdi, ksaca, bu noktazerinde durmak istiyorum.

Nikolay Buharin, Lenin'e de yol aan, almasnda, u netlikle yazyor: "Kapitalist rekabet dnya ekonomisi alanna tan-ca, kapitalist toplumda sava, tek kapitalist rekabet yntemidir".** Bu dnem, Buharin'in en devrimci olduu yllardr; Le

nin, buradan ilerliyor.Lenin, "barl kapitalizm" tamlamasyla evlenmeyi, mark-sizmden kop u olarak gryor. Bunu, en n et bir biimde, Buharin'in brorne yazd nszde dile getiriyor. Aktaryorum:"Particularly as regards Kautsky, his pen break with Marxismhas led him, not to reject or forget politics, nor skim over thenumerous and varied political conflicts, convulsions and trans-formations that particularly characterize the imperialist epoch;nor to become an apologist of imperialism; but to dream abouta "peaceful capitalism". ok ac bir paragraf var; emperyalistaamann ihtilaflar, alkalanmalar, transformasyonlar dnemiolduu konusundaki vurgu ok nemlidir. Emperyalizmin, birskun ve bar dnemi olamayacan, Kautsky'nin politikayunutma veya reddetmesini n plana karmasnn altnn izilmesi gerektiini dnyorum. Lenin, btn bunlar bir yana,

* Bu noktann bir insann ve snfn dnce sisteminde turnusol kad ilevi olduuna inanyorum. 1987 ylna kadar Sovyet marksizmininhep ciddi bir izleyicisi oldum ve byk nem verdim. 1987 ylndaSBKP Genel Sekreteri Mihail Garbaov, barl kapitalizm tartmasnortaya att zaman ve buna olumsuzlukla yaklamaynca, benim Sov- yet marksizmi ile ilikilerim koptu.imdi hem o tarihe kadar salkl ilikim iin ve hem de bu soruylabirlikte net kopuumdan son derece honutluk duyuyorum.** N. Bukharin, imperialism and World Economy, 1915-1973, yer yok,s. 54

66

Kautsky'nin marksizmden kopmasnn tek ve net sonucunun"barl kapitalizm" kavramna varmas olarak gryor. Lenin,"barl" kapitalizmin yerini, "barl olmayan, militan, felakettayc" emperyalizmin alm olduunu" yazyor.

Gzel; ancak burada ben ok ksa olarak dnya dncesineLenin katks zerinde ok ksa bir parantez amak istiyorum.Lenin, tekelli dnemin ve ayn anlama gelmek zere emperyalist aaman n, marksistidir. Bu hem Marx'n dncesini srd rmek ve hem de bu dn ced en belli ileri dnleri iermek anlamna geliyor. Bunlar, burada , iki nokta da toplam ak istiyorum.

Birincisi, Lenin'in, dnya dncesine eitsiz gelime yasasn sokmasdr. Tekelli dnem, eitsiz gelimeler dnemidir;Marx, bu yasay grmekle birlikte, sisteminin iine sokamyor.Lenin, bu yasay bilmekle birlikte, yeterli lde bilincine varamyor. Ancak yer yer dncesinde ok nemli bir konum kazanyor. Bunu yle de sylemek mmkndr; Lenin'in tmkatklarnn altnda eitsiz gelime yasasnn harekete geiinigrmek gerekiyor.

kincisi, Marx'n sistemini amasdr; Marx'n sistemi, Batlakademikleri bu yan her zaman ekmitir, kapal bir yapya sahip bulunuyor. Sistemin kapal ya da ak olmas, teknik, dahaok matematikileri ve iktisatlar ilgilendiren bir zelliktir; sistemin btn sreleri, bir d manivelaya gerek gstermeden iliyorlar ve zme ulayorlar.

Lenin, Marx'l kalarak Marx'a en byk katksn buralardayapyor ve Marx'n sistemini iki yerden ayor. Bir: Marx'ta bilin sistemin iinde douyor. Lenin, "Ne Yapmal" almasylasistemin kapalln bir neterle ayor ve bilincin dardan verileceini neriyor. ok byk bir neter'dir; buna karn, Lenin'in marxl kalabilmesi, sanyorum, devrimciliinden kaynaklanyor.

ki: Marx'n ekonomik sistemini, d ticarete ve d smrye ayor. Marx'n ekonomik yaps, iktisat szckleriyle, tmyle bir "kapal" modeldir; Marx'a gre, sistemin olumlu veya olumsuz ilerlii iin d ticaret gerekmiyor. Lenin, bunu amaya, geen yz yln sonlarnda kaleme ald Razvitiya Kapita-

67


35/158

lizma v Rossii ile balyor ve emperyalizm bror ile devam

ediyor. Her ikisinde de vurgu eitsiz gelime zerinedir.

Burada parantezi kapatarak Rosa Luxemburg'a gemek istiyorum. Rosa, tut tu rdu u biem asndan, Lenin' den ayrlyor;Lenin, byk katklarna karn, Marx', nemli yerlerde akaeletirmekten zellikle kanyor. Ayrntda ciddi eletirilerinidillendiriyor ve adn koyuyor; znde hep ortadoks bir Marxlkalyor.

Bunu hem doru ve hem de eksikli buluyorum. Ne yazk,

Lenin, Marx dncesine nemli katklarn irdelemiyor; politikada yepyeni bir ekol olmakla beraber iktisadnda Marx'a okbyk bir ball srdryor. Eer Lenin, marksist politik dnceye katklarnn iktisat uzantlarn gelitirmi olsayd, bugn Marxh dnce ok daha ileri bir yerde olabilecekti; bunainanyorum.

Gramsci ile Rosa Luxemburg, baka mayada iki dnrolarak ortaya kyorlar; her ikisi de Marx'n iktisatnn, zamanzaman en nemli dayanaklarnn, "yanl" olduunu ileri srebiliyorlar. Bu kadar nemli deil, daha nemlisi, hem kendi anlaylarnda ve hem de bakalarnn baklarnda devrimciMarxl'lar olarak kalabiliyorlar. Bu noktay da ok nemli bulduum u eklem em gerekiyor.

Rosa, dah a ok iktisatdr."Marx's dia gram of enlarged reproduc tio n cann ot explain

the actu al and h istorical process of accu mulat ion. And why? Be-cause of the very premises of the diagram. The diagram sets out

to describe the accumulative process on the assumption that thecapitalists and workers are the sole agents of capitalist con-sumption."* Luxemburg, Marx'n geniletilmi yeniden retim

emasnn akmlasyonun gerek ve tarihsel srecini aklayamayacan aklkla ileri sryor; bu Marx iktisadnn temel sonularn dan birisinin temelden geersiz olduunu iddia etmek-

* Rosa Luxemburg, The Accumulation of Capital, London, 1913-1963,s. 348

68

le ayn anlama geliyor."Peki, neden?" diye soruyor ve bu emann, tmyle ve sadece kapitalistlerle iilere dayanmasnn, geniletilmi yeniden retimde kapitalist tketimin sadece bu iki

faktr, ajan da denilebilir, tarafndan yaplmasnn, sistemin temel rkl olduuna inan yor.

Marx'n sisteminde, gerekten Luxemburg'un ileri srdtrden, sermayedar ile iiden baka aktr yok mu, hi kukusuz var. Ancak Marx'a gre, bunlar kapitalist akmlasyon dnem inde deil, akm lasyon aamasndadr ve kapitalizmin tarih ncesini temsil ediyorlar.* Kapitalist aamaya gelindiinde,yakn zamanlarda aklkla ve srarla yazyorum, Marx kapita

lizmin gcn abartyor. Marx'a gre, kapitalizm, nc birdnyaya ihtiya duymuyor.

Dou Hindistan irketi, Levant company, uluslararas d-zende , yoksul yasalar, kulak kesmeler, kala dalamalar i ekonomide; bunlar kapitalizmde var. Marx, bunlarn yokluunuileri srmyor; ancak Adem'in elmay srmas trnden bunlarda ilk gnah lar oluyorlar ve kapitalizmin, tarih- ncesi aa

masn anlatyorlar. Kapitalizmin kendi tarihinde ise, Marx'agre, ylesine byk bir dinamizm ve gelikinlik sergileniyorki, bunlar a gerek kalmyor.

Rosa, bu grte deil ve bu gre iddetle kar kyor:"the process of accumulation elastic and spasmodic as it is, re-quires inevitably free access to ever new areas of raw materials

in case of need, both when imports from old sources fail orwhen social dem an d sudde nly increases."** Luxemburg, kapi

talist akmlasyonun esnek ve nbetli niteliine dikkat ekiyor

* "This primitiVe accum ulation plays in Political Economy about the sa-me part as original sin in theology, Adam bit the apple and thereuponsin fell on th e human race""it appears as primitive, because it forms the pre- historic stage of capi-tal and of the mode of production corresponding with it." K. Marx, Capit al, Vol, I ., s. 1713 ve 715** Rosa Luxemburg, The Accumulation of Capital, op, cit., s. 358

69


36/158

ve kapitalizmin, hep yeni ham madde topraklarna girebilmekzorunda olduunu n plana karyor. Luxemburg, ok aklkla, kapitalizmin ancak tm toprak ve iklimlere, istedii zamanve tam olarak girebilme imkanna sahip olduu srece tmylegeliebileceini yazyor; "sermaye beyaz insann almayacatopraklan iletmek iin dier rklara ihtiya duyar" diyor. Budncelerini ayrntyla gelitirdikten sonra "Marx'n zmnn", kapitalist gelimenin gerekleriyle, kapitalizmin gelimekiin kapitalist olmayan toplumsal yaplara muhta olduu gereiyle, "diyalektik bir eliki" iinde olduunu tekrarlyor.

Bunlar iktisaddr; Rosa, yapm olduu iktisat doktorasnda,Marx'n emasna ynelttii eletirilerini zenginletiriyor. Bunlar aktarmyorum. Israrla, gelimi kapitalist ekonomilerinin geniletilmi yeniden retimi srdrebilmeleri iin dn yann kapitalist olmayan toprak ve iklimlerini smrmek zorunda olduklarn savunuyor; kapitalist sermaye kapitalist olmayan iklimlere gitmek zorunda kalyor. yle anlalyor, Luxem-burg'un, gelimi lke sermayesinin gittii kapitalist olmayantopraklarda kapitalist iletmeler kurmasna bir itiraz yok; grlerinin gelimesini, byle bir durum, etkilemiyor. Bunu dakaydettikten sonra bir sonu karyor ve bu nedenle bu sonucuieren paragraf aktarmak gereini duyuyorum: "There is no apriori reason why rubber plantations, say, run on capitalist lines,such as have been laid out in India, m ight not serve the en ds ofcapitalist production just as well. Yet if the countries of thosebranches of product ion are predominantly non- capitalist, capi-tal will endeavour to establish domination over these countriesand societies. And in fact, primit ive condition s allow of a greaterdrive and of far more ruthless than could be tolerated u nder pu-rely capitalist social conditions". ok gzel, gelimi ekonomilerin sermayedarlar, non- kapitalist topraklara gittikleri zaman,gitmek zorundadrlar, burada bir hegemonya kuruyorlar. Rosa,ilkel koullarda, tahakkm sistemlerini kurarlarken, ok dahaacmasz olabildiklerine iaret etmekten kendisini alamyor.

7 0

Rosa Luxemburg'un bu nemli katksn bugn nplana karmakta byk yarar gryorum. Emperyalist aamada tekeller dzeni son derece mtecavizdir; zaman iinde agresivite dozajnn azalmasn salayacak hi bir mekanizma gremiyorum.Kan, rezistansn bir trevidir.

Tekelli dzen her zaman agresiftir; emperyalist dzen, herzaman kuvvet gstermek durumundadr. Bunu, tersinden vebir tez olarak formle etmek istiyorum: Arada bir kuvvetini enkaba biimde de olsa gstermeyen bir emperyalist g olamaz.Bu tezi uzatabiliyorum; emperyalizm, sadece ekonomik deilayn zamanda politik bir nitelik tayor. unu da eklemem gere

kiyor: Emperyalist olmann banda, kuvvet gsterisi bulunuyor. Emperyalist statnn devam iin mutlaka, arada bir, kuvvet gsterisinde bulun mak zorunlu oluyor.

Amerikan emperyalizminin Irak savan bu adan ele almak ve yorumlamak gerekiyor; Noam Chomsky, Bush'un greve balad srada, kendisine verilen bir gizli rapordan bircmle aktard.* Bunu, yine ngilizce olarak, buraya alyorum:"in cases where the US confronts much weaker enemies, ourchallenge will not be simply to defeat them, but to defeat themdecisively and rapidly". Bakan Bush'a greve balarken verilenstratejik raporda, eer Amerika Birleik Devletleri, zayf birdmanla karlarsa, Amerika'nn stratejisinin sadece malupetmek olmamas gerektii, ayn zamanda hzla ve kararl bir biimde malup edilmesi gereklilii dile getiriliyor. Bu, nceNew York Times'da aklanan son derece aklayc bir politika

izgisidir;** Irak Sava'nda Washington'un yarm milyon aske-

* N. Chomsky, The Weak Shall Inherit Nothing, Guardian Weekly,Nisan 7,1991, s. 8** Irak savann bir televizyon sava olduunu ve insanlarn "televizyon seyrettike daha az bilgili olduklarn" yazan Cockburn da aynaktarmay yapyor.Alexander Cockburn, The TV War, The Newstatesman, Mart 8,1991,s. 14

71


37/158

ri seferber etmesini ve Saddam' ekonomik ambargoyla zmeyi beklememesini ok iyi aydnlatyor.

Peki buna neden gerek duyuluyor? Bu sorunun cevab,Irak'n teslim olmasyla birlikte Washington'dan dnya televiz-yonlaryla birlikte, btn dnyann evlerine kadar iletilen birmesajda yatyor: "Vietnam Sendromu sona erdi" Sanki bu kadarac, ykm, lm, Vietnam sendromu denilen araz ortadan kaldrmak iin gerekleiyor: yle olduunu dn yorum .

ok basittir; yiit Vietnam halknn Amerikan emperyalizmine verdii ders ve yenilgi, sadece Amerikan ekononimisinisarsmakla kalmad, ayn zaman da Amerika'nn emperyalist sta

tsne darbe indirdi. Amerikan emperyalizmi, kuvvetini gsteremeyen ve yenilen bir g durumuna geldi; emperyalizm kavramyla badamyor.

Bu nedenle, Bush, greve balad zaman kendisine verilentavsiyeye de uygun olarak zayf bir dmanla karlanca, frsat karmamak ve hzla dman "perian" etmek gereini duyuyor.* Yaplan, budur.

Irak Sava, ok nemli bir soyutlamaya imkan veriyor; emperyalist lke, ekonomik nedenler ve karlat mukavemetbir yana, zaman zaman kuvvet gsterileri yapmak zorudadr.Zaman zaman agresivitesini gstermek durumundadr; bunu,bu tart madan kan sonulardan birisi olarak kabul ediyorum.

Yalnz bu durum emperyalizmin ekonomik ihtiyalarn gzard etmemelidir; Amerika, Orta Dou'ya yerleme ihtiyacndagrnyor. Tek bana srail, Amerika'nn buradaki karlarn

gvenlik altna alam yor; Bayar- Menderes rejimleri ile ah dnemleri geride kaldna gre, Amerika'nn srail ile ibirlii yapacaksa yeni bir gce ihtiyac olduu anlalyor.** Washing-

* Bat iletiim aralarnn, sava ncesinde, Irak'n gcn ok abartmolduu da ortaya kyor; bu, Vietnam Araz'nn silinmesi iin gereklioluyor.** Bu son gelimelerle birlikte daha nce ileri srdmz Washing-ton'un Krt Devleti zmlemelerimizin dorulandn dnyorum. Ancak bu konuyu burada ele almak iin bir gerek duymuyorum.

72

ton'un Krt Devleti projesi, u anda, bir yandan Trkiye'nin birkarakol rol iin son derece istekli grn mesi ve ran 'n Was-hington'la anlama kaplarn amas, bu iki devletin Krt Dev-leti'ne iddetle kar olmalar nedenleriyle, lmllatrlm bulunuyor. Byle bir durumda, Amerika Birleik Devletleri'ninblgede kalc bir stat elde etmesi yolu, n plana kyor.

Nasl olabilir? Christopher H itchens, yeni bir incelemesinde,Washington'un nl Vietnam pasifikasyon uzman, daha sonrabykeli olarak geldii Trkiye'de ODT kampsnde otomobili yaklan Robert Commer'in* Amerikan H kmeti'n e yapm olduu bir tavsiye ilkesinden sz ediyor. Commer, u sonu

cu dile getiriyor: "No country in the region is prepared to ac-cept US forces in peacetime". Bu blgede hi bir lke bar zamannda, Amerikan kuvvetlerini kabul etmek istemiyor; yleyse, bar zaman n, o rtada kaldrmak gerekiyor.

Eer bu zmleme doruysa, Amerikan emperyalizminin,kendi emperyalist statsn srdrebilmek iin, srekli savakkrtcl yapmas zorunluluu ortaya kyor; bu, birinci sonu oluyor. kinci sonu, dier pek ok almamda tekrarladm bir tezle ilgilidir; btn d savalar ayn zamanda i savatr. Modern zamanlarda emperyalizm pek ok zaman, kendi savan i sava niteliine dntryor; Afganistan ve Etiopya,bunu n iki rneidir. Irak sava'nda I rak'n teslim olmasna karn, Amerika'nn bu blgeye yerleebilmek iin yeterli gerekeler bulamamas zerine Irak'ta i savan alevlenmesi, ncrnek oluyor.

Bylece bu incelemenin sonuna gelmi oluyorum. Tartmakistediim iki nokta daha bulunuyor. Bunlardan birisi, Irak sava nedeniyle, nde gelen btn emperyalist lkelerin birlik oluuna baklarak bir ultra- emperyalizmden sz edilip edilemeyeceidir; kuku duyuyorum. Byk Britanya artk Amerika'nnuydusudur; Fransa ise, sonunda, bu savan btn ganimetleri-

* Christopher Hitchens, Realpolitik in the Gulf, New Left Review,Ma rt/ Nisan 1991, s. 99

73


38/158

ni ve prestijini Washington'a kaptrmamak iin savaa girmiolduu izlenimini veriyor. Fransz emperyalizmi, Amerikanemperyalizmi ile btn sorunlarn zm olmaktan daha oknemli bir blmn d ondur mu grnyor.

Ayrca emperyalist lkeler arasnda nemli ekonomik ihtilaflar var; stelik bunlar bymek eilimi de gsteriyorlar. Japonya'nn Amerikan otomobil pazarnn drtte birini yutmuolmasna Amerika ne zamana kadar dayanabilecektir ve Japonya, Amerika'dan gelep tepkilere ne zamana kadar uysallkla cevap verecektir; bunlar, ortadadjr. Bunun dnda, henz kkTrkiye ekonomisinin Sovyetler Birlii'nde ald iki konut iha

lesine kar Almanya'nn tutumu ok dikkat ekicidir; Trkiye,bugn ne Sovyetler Birlii'ne ne de Almanya'ya sz geirebilecek konumda grnyor. Ancak a ve giderek hrslanacak olanTrkiye'nin tekellerinin, byle bir durum karsnda, "Emperyalist Trkiye" senaryosunu daha ciddiye almalarn beklemek gerekiyor.

Tartmaya, "ultra- emperyalizm" ve "barl kapitalizm" reetelerini birbirinden ayrarak balam bulunuyorum; imdibirletirme zamandr. ki yan da emperyalist savalar, bir yanemperyalist olan savalarn bymesiyle dorudan ilgilidir; yle gryorum. Dnyann ise, bir yan emperyalist savalar dneminden henz kmadn dnyorum.

7 4

EMPERYALST CEPH EDE

Tarihin, derinden hzland bir dnemden geiliyor; ykln bir hzlanma olduu pek az farkediliyor. Risk getiriyor; akti-vist iin son derece riskli gnlerdir. Dnen aktivist iin, utaeylemci iin, ularda eylem ile teori birbirinden ayrlmadiin, byk risklerin olduu gnlerden geiliyor.

Uta aktivist, teori ile yaayandr ve gncel insan aklnn enbyk yanltclarndan birisi oluyor. Hem gnceli yakalamakve hem en yanltc olan yaamak, yaam, ok daha ekici halegetiriyor.

Modern bilgi teorisi, yaam gerek bir heyecan haline sokmutur. Bilgi ile maddenin birbirinden ayrlmad bir zamanda, bir u aktivist iin, yaam, teori ve yaama alan ise epistemolojidir.

Bunlar dndke yeni kuaklar iin byk bir heyecanduyuyorum.

Yeni kuaklar iin duyduum heyecann kayna yalnzcaepistomolojik nitelik tamyor ve gnden gne alan yeni pratik alanlar da, yaam, byk bir sevin haline getirici bir nitelik tayor.

Yneten snflar iinde bir bln, oligarklardan bir mfrezenin, tekelli brokrat politikaclarla birlikte emperyalist senaryolar zerin de altklarn yazdm tarihten henz alt ay bilegemedi, yazdmda yine pek korkuyordum. nk aktivisti,uzun yolundan saptrann teorik yanlmalar olduunu ok iyibiliyordum ve bu nedenle her nemli teorik almm bende byk korkular yaratyor. Simdi pek ok rahatm ve bu incelemeyi byle bir rahatlk iinde yazyorum.

ki nokta var; bunlardan birisi devlet aygtnn ve brokrasinin sanldndan daha ok retici olmasyla ilgilidir. Turgutzal, devr- i iktidarnda, devlet brokrasine ek olarak srekliolarak stanbul oligarklarndan ve Washington'daki, h em StateDepartment ve hem de IMF ve IBRD almalarndan beslenmitir; Mesut Ylmaz, politik almlarn, Washington yerineBonn'dan alyordu. Sleyman Demirel ve Erdal nn, baba-

7 5


39/158

kanlk ve yardmclk koltuklarna oturunca, eksik kalan beslenmelerini tam amlamaya baladlar ve hzl bir biimde, emperyalist senaryolara yneldiler. H ikmet etin, zlten yeni kanOrta Asya devletlerini tanmakta gecikmedi ve Kltr BakanFikri Salar, yanma Trkiye gericiliinin yeni kalemlerindenMim Kemal ke'yi de alarak, Orta Asya kltr seferine kt.

Televizyon, Orta Asya'da izlenebilmek iin yatrmlar yapyor.

slamik yaynlarn hepsi Orta Asya'da okunmay en bykncelik sayyor.

Necmettin Erbakan'a, benim emperyalist zmlemelerim

anlatlnca, imdiye kadar "hata yaptn" kabul ettii haberlerigeliyor; Necmettin Erbakan ve Aydnlar Oca'nn Suud Kra-l'nn himayelerinde bir "islamik-enternasyonalizm" aramaktan ,vazgemek zere olduklar yolunda iaretler var. Trk- slamalar, Trk- slamc bir enternasyonalizmi kendi balarna ve hi kukusuz oligarklarla birlikte yapacak duruma geldiklerini dnmeye balyorlar.

Gzel. Fakat pek ok soru ve pek ok grev ortaya kyor.Belgrad'tan in Duvarlarna kadar Trke anlalabilen bir

alan Trkiye oligarklarna alyor; Bunun bir yakn sonucunugrebiliyorum; Kemalizm bir yana Kemal Paa'nn itibarnn"resmen" de indirilecei bir dnem balyor. Marx ve Engels'inbilin ve ideoloji ile ilgili yazdklarnn kesinkes doruluu birdaha yaanmak zeredir; Kemal Paa'nn artk Trk ynetenlerinin ideal lideri olmaktan kaca bir zaman aral kapdadr.

Btn almalarmda Kemal Paa'nn devrimci gemii olmayan, olduka tutucu ve son derece snrl ufuklu bir burjuvademokrat olduunu gsterebilmi duru mdaym. Trkiye zerine Tezler dizisinin sonuncu ve beinci kitab bu alanda yepyeni bilgiler getiriyor; ayrca bu inceleme, tarttm alanla pekbyk lde akyor. Tezler'in bu sonuncu kitabnda, 1918-1922 arasnda, Anadolu, Krdistan, Ermenistan, Grcistan veAzerbaycan devrimlerine ayr yer vermeye altm; Enver Paa, ite bu dnemde, Osmanl Imparatorluu'nu, Orta Asya'ya

76

tamaya alyor. Osmanl Imparatorluu'nu Orta Asya'ya tamay planlam o lan bir burjuva-dem okrat, bu gnn oligarklarna, Kemal Paa'dan ok daha yatkn bir model veriyor.

Kemal Paa inecek ve Enver Paa kacaktr; Marx'n epistemolojisinin bir kez daha dorulanacana inandm iin muhtemel gelimeleri bu kadar net yazabiliyorum. Grleceiniumuyorum. Enver ile birlikte Kazm Paa'nn da yldz parlamak zeredir.

Gzel. Ancak burada Marx'n bakndan artk benim iinbir sistem nitelii tayan bir ayrlm dile getirmek istiyorum.Daha nce deindim; burada yeniden ve daha yaln bir biimde

formle etmek durumundaym. Artk Marx'n tm dncesini,kabul edemediim lde olgunluk-eilimli buluyorum .Manx'a gre modern devletin ortaya kabilmesi iin snfla

rn gelimesinin ileri aamalara ulamas zorunludur; ben yledn myorum. Marksist-Leninist bilgi teorisine gre tekellidzenin emperyalist senaryolarn peinde koabilmesi iin detekeller dzeninin nemli lde gelimesi gerekli oluyor; byle dnmediim iin tekelli dzenin hemen balarnda Trkiye'nin emperyalist zemberein etkisi altna girdiini yazabiliyor u m .

Bu ayrlmn yntemsel bir boyutunu grebiliyorum;Marx'n bak, eitsiz gelime yasasndan uzaktr. Lenin, eitsizgelime yasasn grerek formle etmi olmakla birlikte Marx'mbaknn, pek ok alanda, ortodoks bir izleyicisi olarak kaldiin, bu yasay kendi baknn temeli haline getiremiyor. Eitsizgelime yasasna gre ise, devrimin realize edilebilmesi iin s

nflarn gelimesinin ve elikinin derinliinin ok ileri boyutlara varmamas gerekiyor; byle dn yorum .Tekelli dzenin realizasyon sorunu Irak Sava ve Krt Cep-

hesi'nde Trkiye tarafnn baarszlklar, Trkiye Cumhuriye-ti'ni, yneten partilerin tmn kapsayacak bir biimde, OrtaAsya'ya doru bir emperyalist yaylmacln eiine getiriyor;ynetenlerin tmnde bu konuda bir gr birlii grebiliyorum. Ancak yeteceini dnmemek zorunludur; Trkiye, birst emperyalist sisteme dayanmadan ve bununla ibirlii yap-

77


40/158

madan her hangi bir emperyalist senaryoyu uygulama ansndan yoksun durumdad r.

Trkiye'nin emperyalist ansnda, Almanya'nn tutumunuve Alman- Rus ilikilerinin geliimini nemli bir faktr olarakgrmek gerekiyor; yakn zaman bir Alman- Rus yaknlamas veittifak m, yoksa Rus-Amerikan ittifakna m gebedir, nemlisorun burada yatyor. Dou Almanya'y, rk bir temeli ve eitilmi byk bir Alman ordusunu devralm olan Almanya,gl ekonomisiyle birlikte, agresif olmay deniyor; btn itirazlara karn Yugoslavya'y paralanm saymakta tereddt etmedi ve geri adm atmad. Irak Sava'nda nemli sre Was-

hington'a kar direndi ve imdi Krt Cephesi'nde sempati aray iine girdi. Bunlar, Almanya'nn uzun yllarn tedbirliliinibir kenara attnn ve yaylmac bir stratejiyi yeniden benimsediinin iaretleridirler.

Komnizm, Rusya kapitalizmine, gelimi bir ekonomi brakyor; Rusya'nn ok gl bir tekelli devlet olaca gnleriuzak saymak byk bir yanlmadr. Kurulu byk iletmeleryeni yetme oligarklarn bekliyor ve bulmakta gecikmeyeceinidn yorum . Rusya, geni kaynaklan, stn teknolojisi ve yetimi igc ile bu blgenin tekelli devlerinden birisi olmaktagecikmeyecektir; hesaplarn buna gre yaplmas gerektiinidnyorum.

Agresif Almanya ile tekelli dev Rusya; bir ittifak iinde olabilecekler mi, nemli soruyu burada gryorum. Eer EkimDevrimi olmasayd, bu ihtimallerden birisi olarak ortaya kyordu; imdi de ihtimallerden birisi olarak duruyor.

Amerika ne yapabilir; Rusya'nn yeni doacak oligarklarna,tulumbay altracak kadar yardm ve ek olarak da ynetmemorali verebilir mi? u anda net bir cevap verecek dur um da deilim; gerilemeye gemi Amerikan ekonomisinin ayracakaynaklarn fazla olamayaca kesindir. Ayrca yeni Rusya ynetiminin henz kalc bir izgi gelitirebileceine de ihtimalveremiyorum.

Bu sorularn Trkiye emperyalizmi asndan nemi udur:Eer Rus-Alman hatt oluursa, Trkiye, kanlmaz olarak za-

7 8

yf Washington emperyalizmiyle i tutmak ve bir izgi oluturmak zorundadr. Birikim bunu kolaylatrc yndedir; ancak,glenecek Rusya tekelli devi ile rekabetinde, Trkiye'nin Amerikan emperyalizminden nasihattan baka alacann fazla olacan sanyorum.

Rus-Amerikan hat tnn o luturulmas halinde ise Alman-Trk hatt geliebilecektir; bunun daha imkanl ancak daha sorun lu olacan tahmin etmek zor deildir. Enver'in bir Alman adam sayld 1918 ylnda bile Trk ve Alman kuvvetleri n Kafkasya'da atmann eiine gelebildiler.

Alman- Rus hattn n olumas halinde Krt Alan'nda bir Al-

manofil Krt hareketi yaratlacan tahmin etmek zor grnmyor; Berlin ynetiminin, Barzani ve Talabani ilikilerini Was-hington'dan koparmak iin almasn beklemek gerekiyor. Alman Hkmeti'nin, Trkiye'nin snr tesi operasyonlarna,kendi adamlar Mesut Ylmaz'n babakanl zamannda bilesert tepki gstermeleri, Krt cephesi'nde dostluk yaratma giriimlerinin bir sonucu olmaldr..

Bu dostluk araynda PKK iin hi bir yer gremiyorum; hibir emperyalist lkenin PKK'nn gelimesinden olumlu bir sonu beklemesini beklememek gerekiyor. Berlin'in, Lenin'i Pet-rograd'a gtrd biliniyor; ancak bu, uzam bir dn ya savann sonlarna doru ortaya kyor. Savaa kar Bolevizm,Rus cephesini kertmek iin, Almanya'nn geici mttefiki saylyor; ancak imdi byle bir durum grlmyor.

Rus-Alman ve dolaysyla Amerikan- Trk hatlarn n oluturulmas halinde hem Washington'un ve hem de Ankara'nn bl

gede daha zor bir durumla karlamas ve daha agresif olmaskanlmaz grnyor; byle bir durumun Krt hareketliliiiinde de beklendiinin iaretleri ortaya kyor. Son HEPKongresi'nin "tek izgi" izlenimini veren bir yapya doru birynelii balatmas Krt solu ve hareketlilii iinde yeni ayrm ve oluumlarn da iaretlerini getiriyor; bu iaretler iindeWashington- Ankara yaknlamasna bir de am eklenerek, Be-ka Vadisi ile ilgili olarak burjuva basnnn bilinen senaryolaryeniden gndeme getiriliyor.

79


41/158

Burada sylenebilecek olan udur: Blgeyle ilgili her trlkamplamada PKK'nn yeri bulunmuyor. Bu bir deerlendirmedir; ancak deerlendirmeleri birer temenni haline getirenlerve daha sonra da temennilerini gerek sayp bunu n zerin e politikalar kurmak isteyenlerin kabileceinden kayg duyuyoru m.

Kayg ile umut ikiz karde oluyorlar.Anti- emperyalizm ile anti- kapitalizm de zaman zaman dost

ve ok zaman da dman iki kardetirler. Trkiye solunun altml yllar pratiinin sonlarna doru dmanlk yan ar bast; yle hatrlyorum. Bu, o sralarda netlikle zmlenemiyor-

du; Krt Cephesi'ndeki gelimeler eksik kalan netlii tamamlyor."Milli" yn ok ar basan bir anti- emperyalizm zorunlu ola

rak anti- kapitalizmden uzaklayor. H er unsuruyla Krt bir anti- emperyalist mcadelenin, hi kuku yok, millilik yan tam,ancak anti- kapitalist yan eksiktir; sonuca da yava yryeceini ve ok zaman da hi ulaamayacan dnebiliyorum. Anti- kapitalist yan canl bir an ti- emperyalist mcadelenin ise "sinifi" yannn yksek olacan, ancak, milli yannda eksikliklerini ezen ulusun devrimci hareketiyle kapatacan kabul etmekzorunluluunu gryorum. Daha radikal bir ierik tayor vezahmetli de olsa, sonuca ulamasn ok daha kesin grebiliyoru m.

Emperyalist merkezin kontrol sistemini zayflatmayan biranti- emperyalist mcadelenin katededecei mesafe daha uzungrnyor. rlanda rnei, bu adan, son derece dndr c

bir tablo iziyor.Hem snf taban yksek ve hem de ezen ulusun devrimcihareketiyle birlikte harekete geen ve zmler reten bir anti-emperyalist mcadelenin basan ansnn daha yksek olduunu sanyorum. Daha abuktur; ancak hi bir zaman ok abukdeildir.

Burada bir soru ortaya kyor: Trkiye ve Krdistan Devrimleri ne lde iiedir? Bu soruyu sormakla yetiniyorum veimdilik bir cevap aram a gereini du ymuyorum.

8 0

Bunun yerine bir ikinci soruyu ortaya atmak durumundaym: Trkiye'nin, ister Alman ve daha yksek bir ihtimalle de,isterse Amerikan hatt ile emperyalist senaryosunu gerekletirmede baar elde etmesinin Trkiye devrimi zerindeki etkilerine olabilecektir? Benim dmdaki bir ortodoks marksistin bundan elikilerin daha ileri bir aamaya ulaaca ve bu nedenledevrimi gvence altna alaca sonucu karmas ihtimal dahilindedir. Byle dnmyorum ve devrimi geciktirici, grnmez bir gelecek ve takvime balayaca bir potansiyel sayyoru m.

Bunu yle anlatabilirim; Orta Asya'da Trkik kkenli lkelerin Trkiye nfuzuna girmesi, Trkiye'ye her admda bir kaKonya ya da Kayseri'nin eklenmesi anlamna geliyor. Trkiyegericilii, Orta Asya'da byk kaynak zenginlii kadar ok daha byk gericilik bulacaktr ve bylece her adan daha da"glenecektir"; bun un grlmesi gerektiini d nyorum .

Grmek, yeni grevler demektir. Grev, sorumluluk ile birlikte ortaya kyor.

Bu noktay aynntyla gelitirmek gereini duyuyorum; eerTrkiye Devrimi ile Krdistan Devrimi'nin yazglan birlikte bi-ilmise, bir blge devrimi zorunluluunu grmemek imkanszgrnyor. Blge devrimini zorunluluk olarak grme eilimitayorum.

Her halde benim dnce sistemim iinde srprizli bir yeresahip deil; 1 Mays 1987 ylnda, Sovyet dzeninin zleceikimsenin ve bu arada benim aklmda yokken, Dou SosyalistCumhuriyetler Birlii projesini ortaya atabildim. imdi bu pro

jenin daha byk bir ans ve gereklilik tadna inanyorum.Kukusuz sosyalist sistemin zlmesi bu birlikte tm bileenlerin sosyalist olma ansn azaltacaktr; nemli olan sosyalizme ak olmaktr. Bu blgenin Bat snrn, Elenler'i ve Bul-garlar' iine alacak bir biimde dnyorum , dnyan n en gzel ortak dzenini kuracandan hi kuku duymuyorum; Er-meniler'i iinde ve raniler'i dnda gryorum. Irak ve Suriyekesinlikle, blge tanmnn iinde yer alyor. Yeltsin'in Grcleri dlamasn da sevinle karlyorum.

81


42/158

unlar eklenebilir; Trkiye ve Krdistan Devrimleri yazgbtnl iindeyse, bir blge devriminin motor gc olabilecek dinamii de ieriyorlar. Sovyet sisteminin zl, blgeyigeniletiyor ve blge devrimini, dnya devriminin kaldrac haline getiriyor.

Hep bu blgenin insan olmaktan heyecan duydum. Hi birzaman Avrupa veya Amerikan dnyasna zenmedim.

Avrupa ve Amerikan dnyasnn insanln dman olduuna inanyorum. Bunu, politik olarak deil felsefi planda dilegetiriyorum. Avrupa ve Amerika'da insan srdr. Felsefi anlamda insan deil, Kafka'nn nl yksndeki gibi, tahta ku

ruudur.Tekellerin olduu yerde insan, tahta kuruudur.Kapitalizm, kan lmz; olarak tekeller dzen ini ayor.Ortak dzen, bu nedenle, zorunluluk oluyor.Tekeller dzeni, gittike, insana yapabileceinden ok daha

nemsiz ilevler yklyor: Srlemek kanlmazdr.Dnya devrimine kap aan bir blge devrimi, insan by-

tc tek yoldur.Bu dnyay eline alabileceine inanmayan bir kimsenin dev

rimci olabileceine hi bir zaman inanmadm. imdi de inanm yorum.

Bu blge genliinin nndeki imkanlar dndke byk bir heyecana kaplyorum.

nsanlk, hep kendisini arayan byk bir servendir.Yaamak ise ancak serven olduu zaman yaamaya dei

yor.

8 2

DEM REL'DEN SONRA TRK

Kpr ok mu gzeldir ve neden Trkler, hep kpr olmayazenirler? Bilemiyorum. Kpr, zerinden geilmek iindir; neden Trkler zerlerinden geilmesine bu kadar ok zeniyorlar,bunu da bilmiyorum. Bildiim hep kpr olmak istedikleridir;Dou ile Bat arasnda kpr olmak istediler. Bunun iin Avrupa ortak pazarna h eveslendiler. slam ile Hristiyanlar arasndakpr olmak istediler ve bunun iin Arap ortak pazarna kapldlar. Bunlar olmad ve imdi kendilerine yeni bir kprlk buldular; Sovyet sosyalizminin zl ile ortada kalan Trkik

cumhuriyetlerle, yine Bat ve bu arada Amerika arasnda kprolmak istiyorlar. Belki de imdi, ken Mihail Gorbaov'un "Ortak Avrupa Evi" projesinin bir simetriiyle "Ortak Trk Evi"iin hazrlanyorlar.

nokta var; altn izmek durumundaym. Bir; Trk ynetenleri sanldndan ok daha tccardrlar. Paraya koarlar;Amerikan dolarna koarlar. Amerikan dolarlar renk deitirippetro- dolar olunca, slam'a koarlar. imdi n Kafkasya'nn petrolnn ve Orta Asya'nn altnlarnn kokusunu aldlar; EnverPaa'y hatrlayarak, komaya hazrlanyorlar. ki; Trkiye,Marx'n zemberei iine girmitir. Artk Trkiye'nin ynn,sermaye sektrnn kar dmen i belirliyor ve dierleri, basn,niversiteler, yarg ve aydnlar ve tek szckle ideolojiyi tayanlar, inanlmaz bir hzla, bu dmene gre ynlerini alyorlar.imdi her yerde "Trk" sz var; btn sylemler "Trk" zerinedir. nk Orta Asya'da Trk mteahhitler, Arap lkele

rinde kaybettikleri ileri Orta Asya'da almay planlyorlar.nc nokta bu "Trk" szcyle ilgilidir; Trkln

kkszln kitaplarmda yazdm, burada tekrarlamak zorundaym. Orta Asya'ya Trklk adna bir koturma senaryosuvar; fakat ad Arapadr. ok garip, Trkler, Orta Asya'ya Arapa kouyorlar.

Bu noktay ve bu garabeti, kuku brakmayacak bir biimdegstermek gereini duyuyorum. Kaynak olarak kendimi deil,nl tutuculardan Profesr Muharrem Ergin'in "Osmanlca

8 3


43/158

Dersleri" kitabn kullanmak istiyorum; kitabnn "Arapa Unsurlar" blm n de "ism- i mensub" yapln inceliyor ve unlar yazyor: "Bunlar aidiyet, nisbet isimleridir. Dier kelime eitleri gibi vezinleri yoktur. Ek ile yaplr. eitli vezindeki kelimelere nisbet ye'si (y-yi nisbet) ad verilen bir (S) ilave etmeksuretiyle ism- i mensub yaplr. Aslnda Arapa'da nisbet eki -iyyun eklinde olup S'si eddelidir" Profesr Ergin, Osmanlca'da Arapa kaynaa gre eddeden vazgeildiine iaret, ettikten sonra yle devam ediyor: "Demek ki Trkede asl ekineddesi ve tenvini atlr ve nisbet eki uzun i () ekline geer."Hepsi, bu kadar. Bu kadar yaratclktan ve kendinden uzak ol

maktan utanmak gerektiini dnyorum.'Trk" Arapa ya-pll ve Arapa ekli bir szcktr; "isev", "musev" ya da "mu-hammed" trndendir.

Ben hep "Trkik" szcn kullanyorum: benim ki de Batdillerinden geliyor. "Sempatik", "fantastik", "astronomik", "ara-bik" ya da laz kkenlileri anlatmak zere "lazik", hep bir kkeni,bir mensubiyeti, bir iyelii gsteriyor; Trke olmaktan uzaktrlar. Ancak benim bir Trklk ya da ikinci snf emperyalizmiddiam yok; yalnz dili ok seviyorum. Trke, "Trks", Trk-se" ya da Osmanl ya da Seluklu rneklerinde olduu trden"Trkl" denebiliyor bun un tartmasn brakyorum. Btn butartmadan kardm udur. Trkiye dzeni tkanmtr. Trkiye d zeni her tr l yaratcln yitirmitir.

Demirel, bu t kanmln imdiki rtsdr.Trkiye imdi Demirel'in jbilesini oynuyor. Jbilede hep

eski oyunlar tekrarlanr; ancak daha yumuaktr. Ve Demirel'in

oyunlar tr. Ve bunlarda hibir deiiklik grnmyor. Birinci oyun: Demirel, d politikay hep Washington'a brakr.kinci Dnya Sava'ndan sonra Trkiye'den Amerika'ya gidenilk burslu stajyerdir; Bakan Yardmcs Johnson'un koltuununaltnda ektirdii fotorafla ve "Morrison Sleyman" olarak ilkseimini yapyor. imdi Washington'a biraz krgndr; nkAmerika, iki kez askerler eliyle drlmesini nlemedi veyahi olmazsa haber vermedi. Krgndr; ancak yine de kran duyuyor. nk zellikle ikincisinden kellesini kurtarmas Was-

84

hington sayesindedir; bunu biliyor, Bush da bunlar biliyor; Demirel, bu kez, Beyaz Saray'a semen taban zayflam olmaklabirlikte, imdiye kadar hi kimsenin dnemeyecei kadar byk bir aydn desteiyle geliyor. Beyaz Saray'da yaanan, boaltm bir kar- kocann nikah tazelemesidir. Birbirine iltifat etmek zorundalar.

kinci oyun: gvenlii, ister sr, isterse polis olsun, kanunsuz glere brakmaktr. Demirel, bu oyunu da, ayn titizlikle tekrarlyor; aydnlar ve yarg kurullarn arkasna takmas,bu kez karsndaki sorun larn daha byk olmasndan geliyor.Ezilmi, bklm, kimliklerini kaybetmi aydnlar ve solcular

da, taklacak bir yer aryorlar; imdi Demirel, uygun geliyor. . kinci oyunun ok ak bir gstergesi olarak Demirel, Krdis-tan', kr Balc'nn yetitirmesi, eyllizmin Ankara ve stanbul emniyet mdr, "nl" MT raporunun kahramanlarndan, Washington'a yakn, polislikten yetime nal Erkan'a brakyor. nal Erkan'n emniyet md rl dneminde Vedat Aydn katledilmitir. CIA'den alndn sandm istihbarat sonucunda, on bir Dev- Sol'lu katledilmitir.

nal Erkan, imdi Krdistan Valisi'dir.Krdistan'da Amerikan'n eki Gc ile Vali nal Erkan'n

ok rahat alacaklarn tah min ediyorum.kinci oyun, i gvenlii sola ve Krtlere kar politikay,

Genelkurmay'a ve G enelkurmay gzetiminde st polis glerine brakmaktr. Durum budur; katliamlar tepkisiz olarak devam ettii srece, bir kuyumcu soygunu bahane edilerek evinde gen, hi bir tepki yaratmadan, ldr ld srece, Tr-

ke'in srlerine ihtiya yoktur; Demirel'in ikinci oyunu nda enkk bir deiiklik grmyorum.nc oyunu ise ekonomiyi, IMF'e brakmak olarak ortaya

kyor; ekonomi alannda Demirel'in ANAP'tan ayr bir politikas bulunmuyor. Btn politikalar, IMF damgaldr; kitlelerinbylesine srletirilebildii, edilgen hale getirildii bir zamanda ynetenler enflasyondan korkmuyorlar. Ocak ayndakiyzde ll'lik fiyat art iarettir; oyunun ve sonularnn deieceini dnmemek gerekiyor.

85


44/158

imdi, Demirel dalgas var. Trkiye solu ve aydn hep dalgalara kapld gitti. imdi byk bir arszlk iinde Demirel Dalgas yaanyor. iirilmi bu dalgann etkisiyle Demirel sonrasn gremiyor ve dnemiyor.

Demirel Dalgas geicidir; ksaca, grebildiim nedenlerinisralayabiliyorum. Bir: Demirel'in enflasyonu durdurmas birhayaldir. ki; Demirel'in sanayileme ile isizlie are bulmashayaldir. : Demirel'in olaanst bozu

Documents

Yalçın Küçük - Emperyalist Türkiye