Türkiye'de Bal Arısı (Apis mellifera L.) Irklarının Karakterizasyonu ve Korunması

8/7/2019 Trkiye'de Bal Ars (Apis mellifera L.) Irklarnn Karakterizasyonu ve Korunmas

1/69

TOalTAKT R K Y E B L M s E L VET E K N K A R A T I R M A KURUMUTHE SCIENTIFIC AND TECHNICALRESEARCH COUNCIL OF TURKEY

PROJE NO: VHAG-I077

Veterinerlik ve H a y v a n c l k A r a t r m a GrubuVeterinary Medicine and AnimalHusbandry Research GrantCommittee


2/69

T R K Y E ' D E BAL A R I S (Apis mellifera L.) IRKLARININK A R A K T E R Z A S Y O N U VE K O R U N M A S

PROJE NO: VHAG-I077

DO.DRMERALKENCEPROF.DRAYKUT KENCE R F A N K A N D E M R

U B A T 1998ANKARA


3/69

NSZA n c l k konusunda a r a t r m a l a r yapan Brother Adam isimli n g i l i z rahibi 1954-1972

y U a n a r a s n d a Trkiye'ye bir ok kez gelerek Trkiye'deki bal. a r l a r zerinde morfometri,d a v r a n , reme zellikleri ve bal verimi zerinde incelemeler y a p m , Trkiye'den g t r d anlarda s l a h a l m a l a r y a p m ve Trkiye a r l a r n n byk bir e i t l i l i k g s t e r d i i n i ve a r s l a h iin byk: bir p o t a n s i y e l o l u t u r d u u n u b i l d i r m i o l m a s n a r a m e n Trk bilim adamlant a r a f n d a n bal a n l a n n n g e n e t i i konusunda ok az a l m a y a p l m t r . Oysa bal a r l a r hembal retiminde hem de polinasyonda o y n a c l k l a n rol ile tanmsal rn a r t t r m a d a ve d o a d a k i iekli bitkilerin nemli bir k s m n n remesine y a r d m c olarak d e v a m n s a l a m a l a r . nedeniyle y a r a r l olan bir bcek trdr. Dnyada, g e l i e n molekler genetlk. yntemlerle(enzim elektroforezi ve DNA analizleri) g e n e t i i a l l a n organizmalar giderek artarken bala n l a r n d a da uygulanan bu yntemlergenetik bilgileri a r t t r m a k t a d r . Trkiye'de buyntemleri bal a r s populasyonlanna ilk kez uygulayan bir grup o l d u u m u z iin mutluyuz.Bu a r a t r m a anlarda gelecekte y a p l a c a k birok a r a t r m a y a ve t e m e l o l u t u r a c a k t r .

Bu a l m a y g e r e k l e t i r e b i l m e m i z iin VHAG- 077 no'1u proje ile destek s a l a y a n Trkiye Bilimsel ve Teknik A r a t r m a Kurumu'na t e e k k r ,ederiz. A y r c a a n l a r n t o p l a n m a s n d a u l a m son derece g olan yrelere e r i m e m i z iin ara ve uzman temin edenv e b h e y e c a n bizimle p a y l a a n , isimlerini tek tek s a y a m a d m z T a r m ve K y l l e r i B a k a n l ve bnyesindeki T a r m ve l e mdrlklerine t e e k k r bir bor biliriz.

mtDNA a n a l i z l e r i n i i y a p l m a s n d a l a b o r a m v a r n aarak i b i r l i i yapan Assoc. Prof.Dr. W. Steve Sheppardfa t e e k k r ederiz.

Bu proje iin an rnekleri toplarkenbizimlc i b i r l i i yapan tm a n c l a n m z a t e e k k r l e r i m i z i s u n a r z . A r a t r m a y a e i t l i konularda k a t k d a bulunan Gaye K A N D E M R , Necva ~ M O O U L L A R I , Ezogelin OFLAZOOLU, M.Ali SDPAK, GlnurGENLER, Somer A B E , Serkan N C E K L i ErkinKENT, mit ZTRK, l l GNEY ved i e r r e n c i l e r i m i z e t e e k k r l e n m i z i ifade etmekten zevk d u y a r z .

i i


4/69

T R K Y E ' D E BALARISI (Apis mellifera L.) IRKLARININ K A R A K T E R Z A S Y O N U VEKORUNMASI

ZETTrkiye b a l a r s ! t o p l u m l a r morfometrik ve genetik b a k m d a n karakterize e d i l m i t i r . Morfometrik: karakterler b a k m n d a n i l b a z n d a analizler f a r k l l k gstermektedirler (P m m k a ) S a n l " " w . . L _ , . . " ' ' ' ' L ~ . u J u ~ veTrkiye'deki bal a r s t o p l u m l a r n n a l l a n bal a n s toplumlaona gre ok dahafazla genetik c i t l i l i e sahip o l d u u 15..."".."'.J.LU.ll.........g z l e n m i olup, belirlenen 4 aleldenb i l d i r i l m e m i t i r .

Bal a r l a n n n m t - D N A ' s n d a k s t l analizinde ise fazla bir varyasyon b u l u n m a m t r . a n l a r n d a n f a r k l olarak Africa rgs gsteren bir n a : n O l l t J e r a s 1 t l a I l I D t r literatrde daha nce b i l d i r i l m e m i bir mt-DNA a f p j s i m e r a s t l a r m t r Anahtar szckler: Bal a r s , Apis melliforavaryasyonu.

I I I

PGM lokusundaliteratrde

de H a l k ~ ~ r ' d


5/69

CHARACTERIZATION AND PRESERVATION OF HONEYBEES (Apis mellifera L.) INTURKEY

AB S TRACT

Honeybee populations in Turkey have been morphometrically and geneticallycharacterized. Honeybee populations analyzed in terms of morphometric characters revealedsignificant differences (P


6/69

i N D E K L E R

SayfaOnsz................................................................................................................. I Izet................................................................................................................... Abstract..... ..... ........... .......... ..... ... ........ ............................. ....... .......................... i n d e k i l e r . . . . . . . ......... ........ .... ...... ........................................... ....... ...................... vTablo Listesi.................................................. ..................................................... vu e k i l Listesi........................................................................................................ V BlmG i r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Blm IIMateryal ve Metod... ....................... ......... .... ... ................. ........................... ......... 4

i a r rneklerinin T o p l a n m a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4Morfometrik lmler.................................................................................... 4 s t a t i s t i k Analizler........................................................................................... 7i)Temel e l e r Analizi (PeA).................... .................... .................... ........ 7ii) A y r m Fonksiyon Analizi (Kanonik D e i k e n Analizi)........................ 7iii) Uzamsal Otokorelasyon Analizi.............................................................. 7Elektroforez..................................................... .... ................................ .......... 9

i) N i a s t a jelin h a z r l a n m a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9ii) rneklerin u y g u l a n m a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10iii) Elektroforez a l m a s L . . . ...... ........... ......... .......... .......................... .......... 10iv) jelin b o y a n m a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11v) jelin y o r u m l a n m a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Mitokondri DNA analizi (mtDNA).................................................................i) Total nkleik a s t izolasyonu..................................................................Restriksiyon enzim kesimi.... ........ .......................... .......... ...................... 13

iii) P o l m e r a z zincir reaksiyonu (PeR).... ....... .... ........... ......................... ..... 14peR sonucunda elde edilen nkleer ve mtDNA blgelerinin restriksiyonenzim kesimi.... .... ... ......... ...... ................. ............. .... .... ............... ......... 15

v


7/69

Agaroz etektroforezi....... ............... .............. ......... ...... .... ......... ... ............. 15Agaroz jele rneklerin uygulanmas!........................................................ 16

vii) jelin EtBr ile b o y a n m a s ve UV a l t n d a f o t o r a f l a n m a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Blm IIIBulgular............. .......... ...... ........... .............. ............. ... ..... ........ .......................... 17Morfometri... .... ................... ....... ............... .... .... ... ................. ...... ..... ................. 17Elektroforez...................................................................................................... 30

Fosfoglukomutaz (PGM).............................................................................. 30Hekzokinaz (HK).......................................................................................... 32Malat dehidrogenaz (MDH)........................................................................... 32Esteraz-3 (EST -3)......................................................................................... 33

Mitokondri ve Nkleer DNA analizleri..... .... ....................................................... 43EcoRI e n z i m ile kesim sonucu....................................................................... 43XbaI ile kesim sonucu.................................................................................... 43BgllI ve Bel i enzimleri ile kesim sonucu... ....................... ..... ......... ...... ........ 44ND2 Blgesi.......... ................................................. .... ................................... 44CO-I blgesi.................................................................................................. 44CO - c o II intergenik blgesi....................................................................... 45A+T b a z l a r n c a zengin olan blge.................................................................. 45ITS 1blgesi................................................................................................. 45

Blm IVT a r t m a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Morfometri........................................................................................................ 47Enzim Elektroforezi........................................................................................... 50mtDNA.............................................................................................................. 52Blm VKaynaklar........................... .......... .......................................... .... ....... ... ....... ....... 54


8/69

E K L L s T E S

Sayfa e k i l 2.1.1. Morfometri a l m a s n d a kanat ve bacaktan llen karakterler

(Ruttner, 1989'dan a l n m t r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 e k i l 3. L . 250 k o l o n n n LO karakteri zerinde y a p l a n lmlerin Temel e l e r

a n a l z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 e k i l 3.1.2. 250 k o l o n n i n 10 karakteri zerinde y a p l a n lmlerin ok Gruplu

A y n m analizi............................................................................. ... ... 23 e k i l 3.1.3. K r k l a r e l i , Zonguldak ve Van rnekleri zerinde y a p l a n morfometrik

lmlerin ok Gruplu A y r m A n a l i z . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 e k i l 3.1.4. Ardahan, Malatya, E l a z , BingL, M u l a , Hatay ve I d r zerinde

y a p l a n morfometrik lmlerin ok Gruplu A y n m Analizi............... 25 e k i l 3.1.5. 37 l i n morfometrik lm o r t a l a m a l a r n n UPGMA yntemine gre

s n f l a n d n l m a l a r . . . . . . . . . . . .............. ................................................. ...... 26 e k i l 3.1.6. 10 karakterin Trkiye s a t h n d a 37 ilde g s t e r d i i d e i k e n l i k

zerinde y a p l a n uzamsal otokorelasyon analizi sonucu o l u a n korelogramlar...................................................................................... 28 e k i l 3.2.1. Trkiye'de PGM alel f r e k a n s l a r n n d a l m l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 e k i l 3.2.2. Trkiye'de HK alel f r e k a n s l a r n n d a l m l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 e k i l 3.2.3. Trkiye'de MDH alel f r e k a n s l a r n n d a l m l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 e k i l 3.2.4. Trkiye'de EST alel f r e k a n s l a r n n d a l m l a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 e k i l 3.2.5. 4 enzim sisteminin 37 ildeki alel frekanslan zerinde y a p l a n Temel

e l e r analizi s o n u l a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................... 39 e k i l 3.2.6. Enzim sistemlerinin alel f r e k a n s l a r n d a n elde edilen iller a r a s genetik

u z a k l k matrisine gre 37 ilin s n f l a n d n l m a s . . .................................... 40 e k i l 3.2.7. 12 alelin Trkiye s a t h n d a 37 ilde g s t e r d i i d e i k e n l i k

zerinde y a p l a n uzamsal otokorelasyon analizi sonucu o l u a n korelogramlar .................................................................. ,.................. 41 e k i l 3.3.1. B a l a n s m t D N A ' s n n EcoRI restriksiyon e n z m i ile kesimi.................. 46 e k i l 3.3.2. B a l a n s m t D N A ' s n n EcoRI restriksiyon enzimi ile kesimi.................. 46 e k i l 3.3.3. CO - c o II blgesinin Taq i restriksiyon enzimi ile kesimi.................. 47 e k i l 3.3.4. CO - c o II blgesinin HinfI restriksiyon enzimi ile kesimi................. 47 e k i l 4.1.1. Gezginci a r c l n Trkiye zerindeki g i d i ve g e l i r o t a l a r . . . . . . . . . ...... 49

Vlll


9/69

TABLO L s T E S

SayfaTablo 2.1.1. rneklerin t o l a n d il, koloni s a y s ve her analizde k u l l a n l a n rnek ve koloni s a y l a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....................... 5Tablo 2.2.1. Enzimlerin elektroforez a r t l a n ve k u l l a n l a n tampon solsyonlar............ 10Tablo 2.2.2. Enzimlerin b o y a n m a s n d a k u l l a n l a n tampon solsyonlar ve maddeleL.... 1Tablo 2.3.1. Solsyon A ve Solsyon B'nin h a z r l a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Tablo 2.3.2. Bu a l m a d a k u l l a n l a n restriksiyon enzimleri........................................ 13Tablo 2.3.3. Bu a l m a d a k u l l a n l a n primer iftleri................................................... 15Tablo 2.3.4. Agaroz jel elektroforezinde k u l l a n l a n tapounun ve yklemetamponunun h a z r l a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................ 16Tablo 3.1.1. Morfometrik lmleri 37 ile ait ortalamalan ve standart hatalan............ 18Tablo 3.1.2. Morfometrik d e i k e n l e r i n 37 il a r a s n d a varyans analizleri

( F - d e e r l e r i ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Tablo 3.1.3. D e i k e n l e r a r a s korelasyon m a t r i s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Tablo 3.1.4. Temel e l e r analizinde elde edilen e g e n d e e r l e r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Tablo 3.1.5. Temel e l e r analizinde d e i k e n l e r i n ilk eksen zerindea r l k l a r n gsteren eigen vektrler.............................. ........ ................. 20Tablo 3.1.6. Morfometrik verilerin Uzamsal otokorelasyon analizinde elde edilenMoran-I d e e r l e r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27Tablo 3.2.1. 4 enzim s i s t e m i n n 37 ildeki rnek s a y l a n ve alel frekanslan.................. 31Tablo 3.2.2. Elektroforetik verilerin Uzamsal otokorelasyon analizinde elde edilenMoran-I d e e r l e r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38Tablo 3.3.1. Seilen 28 koloninin illere gre d a l m l a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

VII


10/69

BLMIG R

Bal a n s (Apis mellifera L.) kendisinden e i t l i e k i l 1 1 e r d e y a r a r l a n l a n ekonomikb a k m d a n nemli bir bcek trdr.Bal retiminin y a n s r a , ekonomiye en nemli k a t k s bitkilerin t o z l a m a s n s a l a r a y a k verimlerini a r t t r m a k e k l i n d e olur. r n e i n ABD'de bala n l a n n n y l l k bal retimi y a k l a k 25 milyon dolar iken (Anonim, 1993), bitkilerit o z l a t r m a k suretiyle sebze ve meyve retiminde bal a n l a n n n neden o l d u u a r t 5.7 milyardolar (Southwiek, 1992) ile 10 milyar dolar (Robinson, 1989) a r a s n d a tahmin edilmektedir.Trkiye bal retiminde dnyada 6. s r a d a gelmektedir. T o z l a m a nedeniyle bal a n l a n n n Trkiyeekonomisine y a p t k a t k daha h e s a p l a n m a m t r .

lkemizde a n e l k ve bal retiminin ok eski b i r g e m i i v a r d r . atalhyk'tey a p l a n k a z l a r d a a n l a r bal z toplarken ve peteklerin zerinde gsteren r e s i n l e r b u l u n m u t u r (Crane, 1976). Sz konusu resimlerin y a k l a k LO bin y l l k o l d u u ve balzerinde ilk

y a z l belgelerden binleree

y l daha eski

o l d u u bilinmektedir. Hititlerde

a n e l n g e l i m i o l d u u n u yine o dneme ait belgelerden r e n i y o r u z (Br. Adam, 1983).B o a z l c i i y ' de bulunan Hitit y a z t l a r n d a n bir birim b a l n a y n birimde t e r e y a n a e i t o l d u u n u ve bir bal a n s kolonisinin bir koyuna e d e e r o l d u u n u a n l y o r u z .

Anadoluok e i t l i iklim k o u l l a r n a sahip o l m a s , blgeden blgeye ok f a r k l l k gsteren jeolojik y a p s , ve Afrika, A v n p a ve Asya a r a s n d a d o a l bir kpr o l u t u r m a s nedeni ile bir ok c a n l trnn evriminde nemli r o l o y n a m t r . Bu c a n l trlerinden biri debal a n s (Apis mellifera L) d r . Bal a n l a r n n e v r i m n e i l i k i n kuram b u l u n m a k t a d r . Birkurama gre bal anlan Hazar denizinin gneyinde t r l e t i k t e n sonra Anadolu, Avrupa veA f i i k a ~ y a y a y l m t a r d r (Ruttner, 1988). B a k a bir kurama gre Afrika'da t r l e e n bal anlanAnadolu ve Ther y a r m a d a s k a n a l ile Avrupa'ya y a y l m t r (Wilson, 1971). Bir d i e r kurama gre ise bal anlan, G n e y d o u Asya veya Hindistan'da t r e m i l e r d i r (Rothenbuhlerve ark., 1968).

Bal a n s t o p l u l u k l a n n n Anadolu'da onbinlerce y l d a n beri var o l m a l a r n n birsonucuolarak, yerel ekolojik k o u l l a r a uyum s a l a d k l a r ve f a r k l l a t k l a r bilinmektedir. Birok y a b a n c (Br. A d a m ~ 1983; Bodenheimer, 1942; Ruttner, 1973) ve Trk (Snmez veSettar, 1987; F r a t l , 1987; 1994; K a f t a n o l u ve ark., 1993) a r a t r m a c y a gre Anadolu'da

1


11/69

e i t l i an r k l a n v a r d r ; ancak bu r k l a r i u henz kabul edilir bi r s n f l a n d r m a y a p l m a m t r . Bu a r a t r m a c l a r gelecekte yeni s o y l a r n o l u t u r u l m a s n d a Anadolu r k a r n n nemlibir rol o y n a y a c a n belirtmekte, bu blgelerdeki g e n e t k kaynaklann a r a t r l m a y b e k l e d i i n i eklemektedirler. Trkiye gibi ana an yenileme g e l e n e i n i n o l m a d yerlerdegenetik e i t l i l i i n yksek o l m a s beklenmektedir ( K e n c e ~ 1990). Bu gne.kadar szkonusuan r k l a r n n bir envanteri y a p l m a m t r .

Trkiye'nin balanlan zerinde y a p l a n ilk t a k s o n o m k s n f l a n d r m a a l m a s n a 1941 y l n d a r a s t l a n m a k t a d r . 1941 y l n d a Bodenheimer (1942) lkemize gelerek b a l a n l a r zerinde morfomettik a l m a l a r y a p m t r . Bu a l m a s n n s o n u c u n ~ Trkiye'yi b a l a n s r k : l a n n a gre yedi -blgeye a y r m t r . 1953 y l n d a Maa,.Anadolu a n s n (Apis melliforaa n a o l i a c a ) karakterize e t m i ve morfomett ik zelliklerini t a n m l a m t r .

Maa'nm a l m a s n d a n 30 y l s o ~ 1983 y l n d a Brother Adam (1983) lkemizdekib a l a n l a r n , c a n l kolonileri, a n l a r n grnm ve d a v r a n l a n n i n c e l e y e r e k B o d e n h e i m e r ' n bulgulanna y a k n sonular k a r m t r . Brother Adamta gre Trkiyenin b a t s m d a , gneyd o u s u n ~ k u z e y - d o u s u n d a ve orta Anadolu'da olmak .zere belirgin drt b a l a n s bulunmakla birlikte, d i e r kesimlerdeki b a l a r l a r da bu drt belirgin b a l a r s n n hibridIeridir.

Brother Adam, hem lkemize y a p t seyahatler s r a s m ~ hem de lkemizden n g i l t e r e ' y e g t r d koloniler zerinde Anadolu a r s n n d a v r a n ve p e r f o r m a n s n y a k l a k 30 y l sre ile i n c e l e m i t i r . Bu n c e l e m e l e r i n i n sonucunda Anadolu a r s n m sert iklimk o u l l a r n a uyum s a l a m a s ve nektar toplamaktaki a b u k l u gibi zelliklerine dikkat e k m i t i r (Br. Adam, 1983).

Trkiye'de bulunan anlar h a k k n d a k i bilgiler Ruttner (1973)" Maa (1953) ve BrotherAdams ( l 9 8 3 ) ' n y u k a r d a sz edilen, d a v r a n s a I ve morfomettik a l m a l a r a d a y a n m a k t a d r .

Trkiye'nin bal a r l a r zerinde y a p l m olan y u k a r d a bahsedilen a l m a l a r d n d a b a k a c a bi r taksonomik a l m a y a r a s t l a n m a m a k t a d r . Oysa, y u k a r d a k i a l m a l a r n y a p l d y l l a r d a n gnmze kadar a r c l k konusunda birok g e l i m e l e r o l m u t u r . Kara kovan a d verilen ilkel ktk kovanlar yerine fenni kovanlar y a y g n l a m t r . Fenni k o v a n l a r n t a m a venakliyesinin k o l a y o l m a s ile birlikte Trkiye'nin bitki rtsnn y l n f a r k l zamanlanndaf a r k l zellikte bal e i t l e r i retmeye uygun o l m a s gezginci a r c h z e n d i r m i t i r .

Gezginci a r c l k nedeniyle yerel k o u l l a r a uyum s a l a m a r r k l a n d i e r . a r r k l a n ilem e l e z l e m e k t e ve a r l a r n yerel adaptasyonlan ve genetik zelliklerigiderek k a y b o l m a k t a d r .

2


12/69

Trkiye'de ok e i t l i o l d u u bilinen a r r l d a n ortadan kalkarken, bal a n s giderek homojen bir y a p kazanma tehlikesi ile k a r k a r y a k a l m t r . Bu nedenle bal a n a n n n Trkiye' deki mevcut r k ya da alttrlerini belirlemek, bal

a n l a n n n genetik e i t l i l i i n i a l m a k ve bu genetlk e i t l i l i i koruma a l t n a almak sony l l a r d a nem k a z a n m t r . Bu a l m a d a bu amala Trkiye bal a r l a r morfometrik analizleretabi t u t u l m u ve hangi g r u p l a r n var o l d u u b e l i r l e n m i t i r . Daha sonra bal a n l a r zerindeelektroforez uygulanarak biyokimyasal yntemler ile e i t l i e n z m l e r i n p o l i m o r f z m i a r a t n l m t r . a l m a n n son a a m a s olarak da mitokondri DNA polimorfizmi a l l m t r . Bylece Trkiye b a l a n l a n n n morfometrik ve genetik olarak karakterizasyonu ynndenemli bir a d m a t l m t r .

3


13/69

BLMnMATERYAL METOD

i ARI R N E K L E R N N TOPLANMASIMorfometrik lmler, enzim elektroforezi ve mi1:ok()ndnzere 1994-1996 y l l a n a r a s n d a 37 il ve 406 K O l i o n 1 4 : e n t o t ) i a m

kullamlmakan r n e i kavanozlara

kolonilert o p l a n : m t r (Tablo 2.1.1). Her kolomden a l m n a n

k o n u l m u t u r . Plastik kavanoz ierisinde bulunan anlaboratuvara getirilinceye kadar y a a t l m ve daha sonrak o n u l m u t a r d r . Morfometrik lmler ve enzim e e i t m ' C : ) f o r e z Mitokondri DNA a l m a s iin ise artan i i anlare t i k e t l e n m i t i r . Bu anlar -80oe a l m a y a p l n c a y a M O R F O M E T R K LMLER

yen .. .","


14/69

Tablo 2.1.1. rneklerin t o p l a n d il, k o l o n s a y s ve her analizde k u l l a n l a n rnek vekoloni s a y l a n Lokasyon Kovan Morfometri Eletroforez MtDNA i

S a y s Birey s a y s Birey s a y s Kovan s a y s Kaysen 7 35 35 4K M a r a 4 12 12 4Sivas 16 112 i 112 15 E s k i e h i r 12 84 i 84 11 B a l k e s i r 15 106 106 5M a n s a 16 111 III 16Van 25 164 i 163 18 ~ a s t a m o n u 16 126 126 14Z o n g l d a k 15 104 104 12Sinop 9 62 62 6Trabzon 2 16 16 -Konya 12 93 93 7Karaman 6 50 50 6Yozgat 4 65 i 65 4U a k 5 35 35 5Isparta 9 59 i 59 9A y d n 3 21 21 3Malatya 3 22 22 2Antalya 22 141 141 17K r k l a r e l i 27 183 183 20E l a z 7 55 55 7Bingl 15 116 116 15Adana 13 94 94 5E d r n e 19 149 149 15M u l a 7 77 84 7Hatay 38 279 279 27 z m i r 4 28 28 3 . U r f a 2 14 14 1D i y a r b a k r 3 17 17 2Mersin 9 63 63 8Afyon 3 21 21 2Kars 7 63 63 7I d i r 5 26 26 4Ardahan 20 105 105 15Amasya 2 14 i 14 2Artvin 18 116 i 115 16Bolu 20 138 i 125 9TOPLAM 420 2986 i 2978 330 i

5


15/69

e k i l 2.1.1. Morfometri a l m a s n d a kanat ve bacaktan len karakterler.(Ruttner, 1988' den a l n m t r )

6


16/69


17/69


18/69

kalabilirler. r n e i n bir d a n eteklerinde evresel olarak y a y l m bir populasyon yada birgl e t r a f n d a y a y l m olan bir populasyon uzak mesafede pozitif uzamsal otokorelasyond e e r i verebilir. Uzun mesafede negatif otokorelasyon, birbirinden f a r k l olanpopulasyonlann birbirlerinden uzakta o l m a s durumunda grlr.

Uzun mesafede negatif otokorelasyon, k s a mesafede pozitif otokorelasyon ile a y n uzamsal otokorelogramda bir araya gelebilir. Byle bir y a p byk alanlara y a y l m oland o a l populasyonlarda grlr. Bu y a p y a "Cline" a d verilir.

37 il koloni toplam averajlari ve 37 ilin meridyen ve paralel d e e r l e r i (nde veKence, 1995) k u l l a n l a r a k uzamsal otokorrelasyon analizi y a p l m t r . 10 karakterinlokasyonlar a r a s n d a g s t e r d i i d e i i k l i k Moran-I degeri k u l l a n l a r a k l l m ve Uzamsalotokorelogram zerinde g s t e r i l m i t i r . ELEKTROFOREZ

z o e n z i m a l m a s iin kanat ve bacaklan morfometrik lmlerde k u l l a n l a n rneklerin torakslan 500ml distile su ierisinde ezilip elektroforez y a p l n c a y a kadar -80Cde s a k l a n m t r . Her koloniden 7 a l l m a k l a birlikte b a z lokasyonlarda daha fazla veya dahaaz birey de c a l l m t r .

Elektroforez protein, amino asit, DNA, RNA molekllerinin a y r m n d a roloynayannemli bir metodtur. Temelde biyolojik molekllerin elektriksel yklerine, a r l k ve e k i l l e r i n i baz a l p elektrik a k m n d a bu tr moleklleri k a t bir matris zerinde a y r a n biyokimyasal bir metodtur. Bu a l m a d a k a t matris olarak patatesten elde edilen n i a s t a (S-4501, Sigrna) k u l l a n l m t r . i) N i a s t a jelin h a z r l a n m a s

Bu a l m a d a 12%(w/v) n i a s t a jel k u l l a n l m t r . N i a s t a tampon solusyonu ierisindek a n t n l a r a k k a y n a t l r (Tablo 2.2.1). K a n m berrak hale geldikten sonra ierisinde o l u a n hava k a b a r c k l a n su trompu ile u z a k l a t n h r ve daha sonra cam zerine y e r l e t i r i l e n plastikereve ierisine (25mmx 18mmx3mm) dokulur ve s o u m a y a b r a k l r . Heterojenpolimerizasyondan d o l a y jelin st k s m (Imm) tel veya ip a r a c l ile kesilip a l n r . Dahasonra tarak y a r d m ile jel zerinde rneklerin u y g u l a n a c a kuyucuklar a l r .

9


19/69

ii) rneklerin u y g u l a n m a s Daha nce 5 0 0 - 1 distile su ierisinde ezilip h a z r l a n a n an t o r a k s homojenatiWbatman 3M k a d n a (2mmx2mm) emdirilip rnek kuyucuklanna ince ulu bir forsep

y a r d m ile u y g u l a n r . 25 cm uzunlugunda bir je l zerine 3-4 d e i i k uygulama s r a l a n birbirine paralel bir e k i l d e a l a b i l i r ve bu ynteme "Piggybacking" (McDonaid, 1985) ismiverilir. Bylece hem kimsayal malzemeden hem de zamandan tasarruf e d i l m i olur.iii) Elektroforez a l m a s

H a z r l a n a n n i a s t a jele rnekler u y g u l a n d k t a n sonra k a t n i a s t a b l o u elektroforezt a n k ierisine s o u t m a p l a k a s n n zerine y e r l e t i r i l i r . Tampon solsyon her iki reservuarakonulduktan sonra eksi ve a r t elektrodlar y e r l e t i r i l i r . je l ile tampon solsyon a r a s n d a k i b a l a n t s a l a n d k t a n sonra g k a y n a n d a uygulanacak voltaj ve a k m a y a r l a n p elektroforez b a l a t l r . Elektroforez enzim s i s t e m n e b a l olarak 4-6 saat a r a s n d a sonaerdirilir (Tablo 2.2.1).Tablo 2.2.1. Enzimlerin elektroforez a r t l a n ve k u l l a n l a n tampon solsyonlarEnzim Tampon a l m a Voltaj a l m a Kaynaklar

Solusyonu S c a k l ve A k m Sresi -PGM Tris-Maleik 4C 170V 5 saat McDonald, 1985

pH 7.0 3OmA Shaw and Prasad, 1970PGI Tris-Sitrat 4C 250V 6 saat McDonald, 1985

pH 7.0 25mA Shaw and Prasad, 1970MDH Tris-HCI 4C L50V 6 saat. Smith ve ark., 1971; 1972

PH 8.6 1OmA Shaw and Prasad,J 9 7 Q ~ _ ME Tris-HCI 4C 150V 6 saat Smith ve ark., 1971; 1972PH 8.6 1OmA Shaw and P r a s a ~ 970

HK Tris-Sitrat 4C 150V 5 saat DelLama, 1988pH 7.0 l5mA - - - - . _ - ~ ~ - - - ~ EST-3 Tris-Sitrat 4C 150V 5 saat Bmckner, 1974L___ pH 7.0 15mA Shaw and Prasad- ~ ' - - - - ~ ~ - - - - ~ ~ - - - - ~ _ .

LO


20/69

iv) jelin b o y a n m a s Bu a l m a d a histokimyasal boyama s s t e m i k u l l a n l m ,

y a p l m a m t r . Histokimyasal boyama iki e k i l d e y a p l m t r . Birincisiyntemi d i e r i ise direk b o y a m a d r . "Agar overlay" ynteminde boyamadakimyasal maddeler (substrat, enzim, kofaktrler, iyonlar) uygun boyama solsyonu 1 { ~ " , r H ; t l f 1 < l ' " ( k t a n uzakta) eritilir (Tablo 2.2.2). D i e r bir yandan agar ( o m g l m l ) yinesolsyonu ierisinde eritilir ve s o u m a y a b r a k l r (40C ye kadar s o u m a s S o u y a n agar d i e r boya solsyonu ile k a r t n l p n i a s t a jel zerine dklr. Agar donduktansonra n i a s t a je l 37C de 30 dakika veya mavi bantlar belirene kadar inkube edilir. Direkboyamada ise (sadece EST-3), boyama maddeleri uygun boyama solsyonu ierisinde

"eritildikten sonra jel zerine dklr, boya solsyonunun jel zerinde k a l m a s n s a l a m a k iinhavlu k a t l a r k u l l a n l r . Tablo 2.2.2. Enzimlerin b o y a n m a s n d a k u l l a n l a n tampon solsyonlar ve maddeler

i EST-3i Tris-HCIi Boya tamponuH7.0

a-13-naftilasetat (Asetonicerisinde) veFast Blue BBtuzu

PGMTris-HClBoya tamponuH8.0

Glukoz-lFosfat, NADP,MgC12,Glukoz-pFosfatdehidrogenaz,PMS, MTT,Agarsols onu

v) jelin y o r u m l a n m a s

MDHTris-HCIBoya tamponuH8.6

(-)-L-Malikasit, NAD,PMS, MTT,Agarsolsyonu

ME HK PGITris-HCl Tris-HCl Tris-HClBoya tamponu Boya tamponuH8.6 H7.0

(-)-L-Malik Fructoz-6-asit, NADP, Fosfat, NADP,PMS, MTT, MgC12, PMSAgar Glukoz-6-solsyonu Fosfatdehidrogenaz,MTT, Agarsolsyonu

Bantlar belirdikten sonra u y g u l a n d k l a r nokta ile yrdkleri nokta a r a s n d a k i mesafe llr ve en ok grlen bant 100 kabul edilir, d i e r b a n t l a r n relatif yrmeu z a k l k l a r i h e s a p l a n r ve bantlar bundan sonra bu r a k a n l a r ile a d l a n d n h r . a l l a n enzimlerde 2 f a r k l y a p y a r a s t l a n m t r . Dimerik ve monomerik olarak a d l a n d n l a n bu enzimy a p l a r , enzim y a p s n d a bulunan alt nite s a y s n a gre i s i m l e n d i r i l n i t i r . Monomeriky a p d a k i enzimde tek alt nite v a r d r (EST-3, PGM-I, HK). Dimerik enzimin y a p s n d a iseiki alt nite b u l u n m a k t a d r (MDH). Monomerik enzimlerde homozigot bireyler tek bantasahiptir, heterozigot bireyler ise iki banttan o l u u r . Monomerik enzimlerde o l d u u gibi,dimerik enzimlerde de homozigot bireyler tek banttan o l u u r k e n , heterozigot bireyler bant

I I


21/69

b o y a n m a s

a l m a d a histokimyasal boyama sistemi k u l l a n l m , florojenik boyamay a p l m a m t r . Histokimyasal boyama iki e k i l d e y a p l m t r . Birincisi "agar overlay"y n t e m d i e r i ise direk b o y a m a d r . "Agar overlay" ynteminde boyamada k u l l a n l a c a k btnkimyasal maddeler (substrat, enzim, kofaktrler, iyonlar) uygun boyama solsyonu ierisinde( k t a n uzakta) eritilir (Tablo 2.2.2). D i e r bir yandan agar (lOmglml) yine boyamasolsyonu ierisinde eritilir ve s o u m a y a b r a k l r (40C ye kadar s o u m a s beklenir).S o u y a n agar d i e r boya solsyonu ile k a r t n l p n i a s t a jel zerine dklr. Agar donduktansonra n a s t a jel 37C de 30 dakika veya mavi bantlar belirene kadar inkube edilir. Direkboyamada ise (sadece EST-3), boyama maddeleri uygun boyama solsyonu ierisindeeritildikten sonra jel zerine dklr, boya solsyonunun jel zerinde k a l m a s n s a l a m a k iinhavlu k a t l a r k u l l a n l r . Tablo Enzimlerin b o y a n m a s n d a k u l l a n l a n tampon solsyonlar ve maddeler

PGMTris-HClBoya tamponur-L..:c..:c..:c..:c. ____...._.__+- ' H 8.Oa-/3-naftilasetat (Asetonicerisinde) veFast Blue BBtuzu

Glukoz-lFosfat, NADP,MgC12,Glukoz-pFosfatdehidrogenaz,PMS, MIT,Agar

MDH . _ . l ~ ~ - = _ - ~ ~ = - + - - H _ K , , - - - . ____+.:c.P_G.=.I__Tris-HCl i Tris-HCl Tris-HCl Tris-HClBoya tamponu ' Boya tamponu Boya tamponu Boya tamponuH 8.6 H 8,6 H 7.0 H 7.0(-)-L-Malik (-)-L-Malik Glukoz, ATP, Fructoz-6-asit, NAD, asit, NADP, PMS, MIT, Fosfat, NADP,PMS, MIT, PMS, MIT, MgCI2, MgC12, PMSAgar Agar NADP, Glukoz-6-solsyonu solsyonu Glukoz-6- FosfatFosfat dehidrogenaz,dehidrogenaz, MIT, AgarAgar solsyonu

so l Q ~ ( ) t l l ! . . . - ~ - - - - - - - ' sols onu.______.__....l--=.::..::.=:J...::.::::.:::..__'- _____.L . . . . .______ .__ ._

v) jelin y o r u m l a n m a s Bantlar b e l r d i k t e n sonra u y g u l a n d k l a r nokta ile yrdkleri nokta a r a s n d a k i

mesafe llr ve en ok grlen bant 100 kabul edilir, d i e r b a n t l a r n relatif yrmeu z a k l k l a r i h e s a p l a n r ve bantlar bundan sonra bu rakamlar ile a d l a n d n l r . a l l a n enzimlerde 2 f a r k l y a p y a r a s t l a n m t r . Dimerik ve monomerik olarak a d l a n d n l a n bu enzimy a p l a n , enzim y a p s n d a bulunan alt nite s a y s n a gre i s i m l e n d i r i l m i t i r . Monomeriky a p d a k i enzimde tek alt nite v a r d r (EST-3, POM-I, HK). Dimerik enzimin y a p s n d a iseiki alt nite

b u l u n m a k t a d r (MDH). Monomerik enzimlerde homozigot bireyler tek banta

sahiptir, heterozigot bireyler ise iki banttan o l u u r . Monomerik enzimlerde o l d u u gibi,dimerik enzimlerde de homozigot bireyler tek banttan o l u u r k e n , heterozigot bireyb bant

I I


22/69

e k l i n d e belirirler. Elektroforez sonucunda btn bireyler a l l a n enzim s s t e m l e r i b a k m n d a n homozigot-heterozigot olarak r e l a t f yrme u z a k l k l a r k u l l a n l a r a k k a y d e d i l m i t i r .

M T O K O N D R DNA A L I M A S I i) Total nkleik asit izolasyonu

Mitokondri a l m a s n d a k u l l a n l a n total nkleik asit1er b r e y s e l i i a r t o r a k s n d a n Sheppard ve McPheron'un (1991) metodu k u l l a n l a r a k izole e d i l m i t i r . Bu metod temeldefenollklorofonnlizoamilalkol (25:24:1) z o l a s y o n u ve etanol ktrmesine d a y a n m a k t a d r . Bireysel a r t o r a k s l a r 1.5 ml ependorf tp ierisine konulup zerine 250Jll s o u k solsyon A eklenir. Toraks bu solsyon icerisinde otomatik pipet ucu ile ezilir. Daha sonra

250 Jll solsyon B eklenir, tp iyice k a r t n l p buz zerinde 15 dakika bekletilir (Tablo2.3.1). Bekleme sonucunda toplam hacimde (500JlI) fenol ( t a m p o n l a n m , pH 8.0) eklenir vetp y i c e k a r t n h r , renk st e k l i n i a l r . 4C de ve 7000 rpm de 5 dakika boyunca evrilentpler buz ierisine a l n r . n c e ulu pipet ile su f a z a l n p temiz bir tp ierisine a k t a r l r . Birsonraki a a m a d a bir nceki basamak takip edilir. Temiz tpe a k t a r l a n sulu f a z n zerine 250JlI fenol ve 250JlI klorofonnlizoamilalkol (24: I) eklenir ve tp iyice k a r t n l p bir ncekibasamakta o l d u u gibi 4C de ve 7000 rpm de 5 dakika boyunca evrilir. A y n e k i l d e otomatik pipet ile sulu faz a l n p yeni bir tpe a k t a r l r . Bu a a m a d a temiz tpe a k t a r l a n sulufaz zerine 500JlI klorofonnlizoamilalkol (24: I) eklenir. Tp iyice k a r t n l d k t a n sonra sonkez 4C de ve 7000 rpm de 5 dakika boyunca evrilir. st sulu faz a l n p yeni tpe a k t a r l r vezerine 50ul 3M Sodyum asetat ve m s o u k saf etanol eklenir. Bu s a f l a d a DNA iplikiklerib e l i r g i n l e i r . Tpn k a p a k a p a t l p y a v a a 10 defa alt st edilen tp -20C de 2 saatbekleti1ir. Bu sre sonucunda tp santrifjde 4C de ve 12.000 rpm de 30 dakika boyuncaevrilir. Bu s a f l a d a n sonra sulu k s m dklp kelti k s a sre a k havada kurutulur.

Tablo 2.3.1. Solsyon A ve Solsyon B'nin h a z r l a n i Solsyon A (Sml)i 25JlI 2M Tris60Jll5MNaCISOOJlI 50% Sukroz100JlI O.SM EDTA4.3ml distile supH 7.5

Solsyon B (Sml)7S0Jll2M Tris620JlI 10% SDS500JlI 50% Sukroz200JlI O.5M EDTA2.Sml distile supH 9.0

12


23/69

100111 Tris-EDTA ierisinde zdrlen DNA zerine 10111 3M sodyum asetat ve 500 l s o u k etanol eklenir ve 10 kez nazike alt st edildikten sonra -20C ye 2 saat veya geceboyu konulur. Bir nceki a a m a d a o l d u u gibi tp 4C de ve 12000 rpm de 30 dakikaboyunca dondurulur, sulu k s m dklp kelti kurumaya b r a k l r . Kuruyan kelti 100111Tris-EDTA ierisinde eritilir ve deneyler iin h a z r hale getirilip -80 Oc d e < s a k l a n r . ii) Restriksiyon enzim kesimi

Total mitokondri DNA s n n kesimi 4 enzim k u l l a n l a r a k y a p l m t r . Bu enzimler,uygun tampon solsyonlari ve kesim dizileri Tablo 2.3.2'de v e r i l m i t i r . Restriksiyon enzimkesimi uygun s c a k l k t a ve srede a s a d a verilen k a r m ierisinde g e r e k l e t i r i l m i t i r . Enzim 1.1111

Tampon solsyon 2.1111Distile Su 3 . 0 1 l DNA 15.0111

Bu miktarlarda h a z r l a n a n k a r m 750111 ependorf tp ierisine konulup a y a r l kurus c a k blok ierisinde inkube e d i l m i t i r .

Tablo 2.3.2. Bu a l m a d a k u l l a n l a n restriksiyon enzimleri

Restriksiyon T a n d Tampon C a l t FirmaEnzimi Dizi Solsyonu S c a k l k (C)EcoRI 5'-G-L-AATf C-3' H 37 Boehringer3'-C TfAAtG-5' Mannheim

XbaI 5'-T-L-CTAG A-3' React II 37 Gibco-Bll3'-A GATCtT-5'

BglII 5'-A-L-GATC T-3' M 37 Boehringer3'-T CTAGtA-5' Mannheim

BelI 5'-T-L-GATC A-3' React II 50 Gibco-Bll3'-A CTAGtT-5'

HinfI 5'-G-L-ANT C-3' React II 37 Gibco-Bll3'-C TNAtC-5'

Taq i 5'-T-L-OC A-3' React II 65 Gibco-Bll3'-A CGtT-5'

Dra i 5'-TTT-L-AAA-3' React i 37 Gibco-Bll3'-AAAtTTf-5'

Rsa i 5'-GT-L-AC-3' React i 37 Gibco-Bll3'-CAtTG-5'

Cfo i 5'-G CG-L-C-3' React i 37 Gibco-Bll3'-CtGC G-5'

Hae III 5' -GG-L-CC-3' React II 37 Gibco-Bll3'-CCtGG-5'

--

13


24/69

iii) Polimeraz Zincir Reaksiyonu (PCR)Polimeraz zincir reaksiyonu gerek nkleer genomda gerekse mitokondri genomunda

arzu edilen genin veya gen p a r a 1 a n n n enzim, primerlar, nkleotidler, magnezyum klorit gibimaddeler k u l l a n l a r a k o a l t l m a s o l a y d r . Temelolarak 3 a a m a d a n o l u m a k t a d r . l k a a m a d a k a r s l k l DNA dizilerinin birbirinden a y n I m a s gerekir ( d e n a t r a s y o n ) . Bua a m a d a n sonra istenilen blgenin 5' ve 3' ulanna k a r l k o l u t r a n l e r i ve geri baz dizileri(primedar, y a k l a k 20 baz u z u n l u u n d a ) k a r l gelen blgelere b a l a n r . 3. A a m a d a iseTaq polimeraz enzimi ortamda bulunan nkleotidleri k a r l k l a n n a uygun e k i l d e birbirineekler. Bylece iki diziden 4 dizi o l u m u olur. Bu dng 30-4'5 a r a s n d a tekrar edilir ve 2ns a y d a DNA dizisi o a l t l m olur. PCR da bir rnek iin k u l l a n l a n maddeler ve miktarlan(promega Taq poIimeraz enzimine gre)

Distile suNkleotidler l e r i Primer (F)Geri Primer (R)Tampon solsyonMagnezyum kloritTaq Polimeraz

14.51114111 (dATP, dTTP, dCTP, dGTP, herbirinden IiLI)1111 (20mM)1111 (20mM)2.51111.51110.25 111

rnek s a y s n a gre ortak bir k a r m h a z r l a n p bireysel tplere a k t a n l r . En sonmodel DNA eklenir. Daha sonra peR makinesine konulup, program y a p l r ve a l t n r . Herprimerin kendisine zg bir b a l a n m a s c a k l v a r d r . D o l a y s ile en kritik a a m a 2.a a m a d r . D e n a t r a s y o n L a a m a genelde 94 derecede 1 dakika olarak belirlenir. 2. a a m a primerin b a l a n n a a a m a s d r (Tablo 2.3.3). Bu a a m a d a sre ve s c a k l k primerin Gemiktanna b a l d r . r n e i n Ge miktan %50 olan bir primerda reaksiyon s c a k l ve sresi50C ve 1 d a k i k a d r . Nkleotid dizilerinin eklenme s a f h a s genelde 72 derecede y a p l r bua a m a da 1 dakika srer. Bu 3 a a m a 30 ile 45 defa tekrar edilir ve program bir sonrakiprograma b a l a n r , bu a a m a d a son nkleotid b a l a n n a a a m a s 5- LO dakika a r a s n d a devamettirilir ve program son programa b a l a n r , bu programda ise s c a k l k 4 dereceye d r l p DNA n n b o z u l m a s e n g e l l e n n i olur.

14


25/69

Tablo 2.3.3. a l m a d a k u l l a n l a n primer iftleriPrimerND2+TA

ITSIC O-ICO-I VE CO-II

DNAdizisiILE 5'-TGA TAAAAGAAA TATTTTGA-3'Ll 5'-GAA TCT AATTAA TAAAAAA-3'LI(PHBI7Ll) 5'-GAA TCT AATTAA TAAAAAA-3'RI PHB 17RI 5'-AAC TAA AIT AAT AAA TTT GG-3'1975F 5'-TAA CAA GGT ITC CGT AGG TG-3'35R 5'-AGC TRG CTG CGT TCT TCA TCG A-3'R 5'-TGC AAA TAC TGC ACC TAT TG-3'F 5'-TTAAGA TCCCCAGGATCATG-3'F 5'-TCT ATA CCACGACGT TAT TC-3'R 5'-GAT CAA TAT CATTGA TGACC-3'

iv) PCR sonucu elde edilen nkleer ve mitokondrial DNA blgesinin restriksiyon enzim1kesim

Bblgelerd

u a l m a d a PCR sonucunda o a l t l a n blgeler genelde 1000 baz ifte sahipir, bu blgelerde 6 baz dizisi t a n y a b i l e n restrilesiyon enzimleri ile kesilmeleri

da f a r k l l k bulmak ok zordur. Bu nedenle PCR sonucunda elde edilen blgeler 4an restrilesiyon enzimleri ile k e s i l m i l e r d i r (Cfo I, Rsa 1, Hae n , Taq 1, Alu I ve Hinfun i l e m i daha nce a n l a t l d e k i l d e y a p l m t r . Kesim i l e m i t a m a m l a n d k t a n

agaroz je l zerinde bantlar yrtlp, UV a l t n d a gzlenip polaroid f o t o r a f ile f o t o r a f l a n m t r .

sonucunbaz t a n y I). Kessonramakinesi

z je l elektroforeziv) Agaro

Arestriksiy(BioRad)

garoz je l elektroforezi iki f a r k l e k i l d e y a p l m t r . Total mitokondri D N A ' s n n on enzimleri ile kesilmesinden sonra elde edilen paralar 1.5% normal agarozda yrtlmstr. PCR sonucunda elde edilen DNA p a r c a s n n restriksiyon enzim

ile kagaroz +

e s m i n d e n sonra o l u a n kk p a r a c k l a r n gzlenmesi iin ise 1 %normal (BioRad)1.5 %NuSieve (FMC BioProducts) agarose k a r t r l m t r . Genellikle kkjel veyada jeller k u l l a n l m t r . Agaroz t a r t l d k t a n sonra TAE (Tris-Asetat-EDTA) tamponu ierisinde mikrodalga fmn ierisinde e r i t i l m i ve bu k a n m ierisinde tarakje l t a b l a s ierisine d k l m t r . 15-20 dakika sonra agaroz tamamen donduktanak k a r l p je l t a b l a s mini je l elektroforez aletinin iine y e r l e t i r i l i p TAE tamponu ile zeri kapanacak e k i l d e d o l d u r u l m u t u r (Tablo 2.3.4).

orta boysolsyonkoyulansonratarsolsyon

15


26/69


27/69

M O R F O M E T R

BLMIIIBULGULAR

Bal anlannda n kanata ait 6 karakter, arka b a c a a a t 4 karakter l l m t r . Bulmlerin 37 ile ait ortalamalan ve standart hatalan Tablo 3.1.1 'de v e r i l m i t i r . Bu tabloyab a k l a r a k . U r f a anIanllIn 37 ile ait anlar ierisinde en kk anlar o l d u u n u syleyebiliriz.Bunun d n d a en byk anlan tablodan tespit etmek olduka gtr.

Morfometrik lm y a p l a n 250 koloni o r t a l a m a s a l n a r a k varyans analizi ilekarakterlerin 37 ilde f a r k l l k gsterip g s t e r m e d i i a r a t n l m t r . Tablo 3.1.2'ye gre ilimkarakterler iller a r a s n d a yksek dzeyde istatistiksel b a k m d a n a n l a m l farklargstermektedir (P


28/69

Kubitala

Kubitalb

c

d

&....... O

1.Artvin

1.66O.010.78O.01

2.71:i::O.OL

S.1I2:i::O.02

w

2.Amasya

60:i::0.040.74:i::O.06

2.S9O.OO

S.71:i::O.OO

26.34:i::O.03

1I.1I9O.19

5.96O.20

3.570.01

....

..

3.Ardaban

1.63:i::O.OL

0.76:i::O.01

2.70:i::0.Ol

5.LIL:i::O.02

27.4OO.0,5

9.14O.04

6.12:i::O.04

3.67:i::O.02

..

..

..

4.Igdir

1.62:i::O.02O.72:i::O.04

2.80:i::0.LO

S.7S:i::O.06

27.12:i::O.20

9.27:i::O.40

6.22:i::O.12

3.600.1l


29/69

123456789

10

Tablo 3.1.2. Morfometrik d e i k e n l e r i n 37 il a r a s n d a u , ; r ' i " r u , (F d e e r l e r i )

D e i k e n Gruplar a r a s Grup ii F d e e r i Kareler t o p l a m kareler t o p l a m 1 0.02 0.00 2.919***2 0.02 0.00 4.381 ***3 0.27 0.00 58.965***4 0.17 0.02 10.988***5 2.66 0.20 13.427***6 3.36 0.05 71.388***7 0.20 0.04 5 . 3 0 * * * 8 0.16 0.00 17.484***9 1.18 0.08 14.529***10 2.07 0.06 32.453***

Tablo 3.1.3. D e i k e n l e r a r a s korelasyon matrisi1 2 3 4 5 6 7 8

1.000 0.102 0.062 0.138 0.270 -0.004 -0.098 0.0000.102 1.000 -0.254 0.033 0.051 -0.332 -0.278 -0.3310.062 -0.254 1.000 0.312 0.402 0.937 0.444 0.8230.138 0.033 0.312 1.000 0.708 0.314 0.152 0.2850.270 0.051 0.402 0.708 1.000 0.399 0.210 0.356-0.004 -0.332 0.937 0.314 0.399 1.000 0.443 0.850-0.098 -0.278 0.444 0.152 0.210 0.443 1.000 0.4400.000 -0.331 0.823 0.285 0.356 0.850 0.440 1.0000.057 -0.064 0.528 0.415 0.488 0.508 0.202 0.444-0.027 -0.380 0.848 0.300 0.380 0.849 0.443 0.744

9 100.057 -0.027-0.064 -0.3800.528 0.8480.415 0.3000.488 0.3800.508 0.8490.202 0.443--0.444 0.7441.000 0.6140.614 1.000

250 bireyin 10 karakter zerinde y a p l a n lmleri temel e l e r analizine tabit u t u l m u t u r . Bu a n a l z l e r i n s o n u l a r e k i l 3. L , ve Tablo 3.1.4 ve Tablo 3.1.5'degrlmektedir. Bu sonulara gre ilk temel e , d e i k e n l e r d e k i toplam varyasyonun%71.27'sini a k l a m a k t a d r . Birinci temel e toplam varyasyonun %45.96 sini ikinci temel e toplam varyasyonun %15.57'sini ve nc temel e ise toplam varyasyonun %9.74'na k l a m a k t a d r . Birinci temel e genelde bal a r l a r a r a s n d a vcut i r i l i i farklanm, d i e r temel e l e r ise vcut e k l i n d e k i f a r k l l k l a n gsterirler. Tablo 3.1.5'de ise d e i k e n l e r i n temel e l e r zerindeki a r l k l a n m vermektedir. Burada birinci eigen vektrde kbital ad e e r i n i n a r l neredeyse s f r a y a k n iken kbital be d e e r i n i n a r l kk fakat pozitifbir d e e r d i r . D i e r ei gen vektr d e e r l e r i ise hep negatif d e e r d e d i r . Burada birinci temel e

19

i


30/69

vcut i r i l i i n i g s t e r d i i iin kbital a ve k:bital b d e e r l e r i n i n ok kk a r l k l a r a sahipo l m a s bu d e i k e n l e r i n vcut i r i l i i n d e n b a m s z o l d u u n u gstermektedir. k i n c i venc eigen vektrlerde d e i k e n a r l k l a n pozitif ve negatif d e e r d e d i r l e r . Bu da e i t l i d e i k e n l e r i n k a r l a t n l d vcut e k l i ile ilgili yeni b i l e i m d e i k e n l e r e zgdr.

Tablo 3.1.4. Temel e l e r analizinde elde edilen eigen d e e r l e r i Vektr Eigen % Toplam

D e e r 1 4.595876 45.9588 45.95882 1.557288 15.5729 61.53163 0.973946 9.7395 71.27114 0.835777 8.3578 79.62895 0.702075 7.0208 86.64966 0.565049 5.6505 92.30017 0.362038 3.6204 95.92058 0.223120 2.2312 98.15179 0.129554 1.2955 99.4472LO 0.055276 0.5528 >100%

e k i l 3.1.1' de grlen ana grup birbirinden olduka iyi a y r l m a k t a d r . Birinci grup184 ve 185 koloni numaralan ile a n l Drfa rneklerine aittir. D i e r grup ise Van (47-56),K r k l a r e l i (123-132), ve Zonguldak (242-250) rnekleri t a r a f n d a n o l u t u r u 1 m a k : t a d r . ncve en byk grup ise d i e r illere ait rnekler t a r a f n d a n o l u t u r u l m a k : t a d r . Tablo 3.1.5. Temel e l e r analizinde d e i k e n l e r i n ilk eksen zerinde a r l k l a r n gsteren eigen vektder

Eksen 1 Eksen 2 Eksen 3-0.03776 -0.53785 0.690020.37340 -0.52913 0.09370-0.92499 0.06689 0.16348-0.29709 -0.57472 -0.61807-0.55034 -0.66646 -0.11826-0.93454 0.11564 0.08983-0.55329 0.26437 -0.20982-0.87043 0.15534 0.11146-0.66274 -0.29707 0.00466-0.91209 0.11590 0.04217

20


31/69

MC11.)en

185

@ ~ 7 5 i 5 0 188t . . : : ~ 78

! c t ~ 1 2 l f i I I19n1l 142 1 43;&Ol ""'""--UD " ' 1 5 4 ~ 11890L186 "IM tnQ enLE ~ 3 1 8 . ~ : , 236 3 2 ~ 235-rr ? ? r l

56 2 5 ~ 2 1 3 ~ 1311 130..- ~ 2 3 3 ~ n : ~ ' " O'll'x;--e 48 l T 2 1 e : : = 7 c:;1l..r -;{, . u 1 51 225 ~ ? : J 6 123~ - - ' ' ' ~ 4 9 243]50 2 4 2 ~

901

. : ?452 6

e k i l 3. L . 250 koloninin 10 karakter zerinde y a p l a n lmlerin Temel e l e r Analizi.

21


32/69

Morfometrik lmler zerinde y a p l a n d i e r bir analiz de ok gruplu a y n m analizidir (Multiple Group D i s c r i m n a n t Analysis). Bu analizin s o n u l a r ise e k i l 3.1.2'deverilmektedir. A y n I m analizindeki eigen d e e r l e r i n i n ilk n ele a l r s a k yine birinci eigend e e r toplam varyasyonun % 6 5 . 5 1 ' i n ikinci d e e r %9.4'n nc eigen d e e r ise %7 . 0 6 ' s n a k l a m a k t a d r . eigen birlikte toplam varyasyonun %83' na k l a y a b i l m e k t e d i r . e k i l 3.1.2'de iki ana a y r l m olarak grlmektedir. Yine ens a d a k i bek Van, K r k l a r e l i , Zonguldak n....,,,,&ril ..Mrtf ' l , " r t o l u u r k e n , sol alt k s m d a ise a n t Urfa rnekleri d i e r gruplardan a y r olarak D i e r grup ise geri kalan btnillen iermektedir. Bu grupta Hatay rnekleri sol alt k e s i n d e a y r bir grupo l u t u r m a k t a d r . Daha sonra ok gruplu a y r m bir grup olarak k a n Van,K r k l a r e l i ve Zonguldak kendi ilerinde bir ~ v n " ' f l ' \ " U " ~ ~ l L 4 L 1 ' " tabi t u t u l m u l a r d r . Bu analizinsonulan ise e k i l 3.L.2'de grlmektedir. Burada olan rnekler Van, 11-19'akadar olan rnekler Zonguldak, 20-29' a kadar ise K r k l a r e l i balans!kolonilerini temsil etmektedirler. e k i l 3.1.3'00 grup ok iyi bir e k i l d e a y r l m d u r u m d a d r l a r . Bir de ana grup ierisinde a y r l m a d n grmek iin 7i l s e i l m i (Ardahan, M a l a t y ~ E l a z , BingL, ve ok gruplu a y r m analizine tabi t u t u l m u t u r ( e k i l 3.1.4). Burada (4-10), Bingl(Il-17),M u l a (18-23), Hatay (24-33), I d r (34-38), a r a s n d a olduka iyidenilebilecek bir a y r m gzlenmektedir. Malatya, t m : z o o n e K . e n bir kmeo l u t u n z k e n , Hatay bunlardan a y r bir kme olarak g U l 1 e k t e < 1 r . U ' ~ " ' " 1 5 J ' U yine a y n e k i l d e d i e r l e r i n d e n a y r bir kme o l u t u r u r k e n , I d r Ve f a r k l bir grupo l u t u r n u t u : r .

ok gruptu a y r t m analizinde. hesaplanan a r a l a r n d a ortalamataksonomik mesafeler hesaplanarak UPGMA {Sokal ve : > n e ' a n . V : l l t e t n e gre illereait rnekler s n f l a n d m 1 m ve elde edHenfenogram Bu fenogramagre 1.2S fenon izgisi dzeyinde Sgrup o l u m a k t a d r . Ardahan, I d r , Karsve Amasya rneklerinin o l u t u r d u u gruptur. k i n c i " ......._.......,"''''''"''''..,u .......u M a r a , A y d n , Isparta, Bolu, Sinop, E s k i e h i r , z m i r , Kayseri, Yozgat, H a l l l k e s r " Manisa,M e r s n ve Konya rneklerinin o l u t u r d u u byk bir "",,,"_Tt... u c u c u grup ' d u l a , Antalya,Sivas ve Edirne rneklerinin o l u t u r d u u gruptur. Bu Hatay tekb a n a bir grup o l u t u r m a k t a d r . Afyon, BingL, D i y a r b a k r , E l a z ve Kastamonu s e b e i n c i grubu o l u t u r m a k t a d r l a r . Malatya ve Trabzon a l t n c grubu o l u t u r m a k t a d r . . U r f a yine tekb a n a yedinci grubu o l u t u r m a k t a , K r k l a r e l i ve Van grubu o l u t u r m a k t a d r . Songrubu ise Zonguldak tek b a n a o l u t u r m a k t a d r .

22


33/69

90

i3

o

-10

176 188

,O

213::mil

, ,5 10 EksenI

e k i l 3.1.2. 250 koloninin okarakteri zerinde y a p l a n lmlerin ok GrupIuA y n m Fonksiyon Analizi

23

----------------......


34/69

N ...U'J,.:;.::u .

123 2313

222

16 29 26LS H 171 20 1115 27 219

26

O 19 921

-1

-2 19fS ... -)

73-3

210 6

i i U i-3 -2 -1 O 1 2 3 ... 5

Eksen 1

e k i I 3 . L . 3 . K r k l a r e l i , Zonguldak ve Van kolonileri zerinde y a p l a n morfometriklmlerin ok Gruplu A y n m Fonksiyon Analizi.

24


35/69

3 13 12 5930 l i

2 11 1017 teL3816 71 2 332

2 i eO 29 33 3628 1-7 1-2-1 31 .(l26 1-51-0

, -2 36 i i39 i3 i l

-3 22

18 2123

, , , , , , , , ,-5 -i -3 -2 -1 o 2 3 iEksen 1

e k i l 3.1.4. Ardahan, Malatya, E l a z . Bingl, M u l a , Hatay ve I d r kolonilerizerinde y a p l a n morfometrik lmlerin ok Gruplu A y n m Fonksiyon Analizi.

25


36/69

2i

-

.-

r-

-L......

,---

LrCL

r1

1

L

oARTUINARDAHANIGDIRKARSAMASYAADANAK.MARASAYDINISPARTABOLUSINOPESKISEHIR Z M I R KAYSERIYOZGATKARAMANUSAKB A L I K E S R MANISAMERSINKONYAMUGLAANTALYASIIJASEDIRNEHATAYAFYOND I Y A R B A K R KASTAMONUBINGOLELAZIGMALATYATRABZONS.URFAUKI RKLARELIANZONGULDAK

e k i l 3.1.5. 37 l i n morfometrik lm o r t a l a m a l a r n n UPGMA yntemine gres n f l a n d m l m a l a n .

26


37/69

Fenon izgisi 1.5 o l d u u takdirde 4 ana grup o l u m a k t a d r . Birinci grup K r k l a r e l i , Zonguldak Ye \'an, ikinci grup . U r f a , nc grup Trabzon ve Malatya, drdnc g r p isegeri kalan illerden o l u m a k t a d r .

Morfomenik d e i k e n l e r i n bal a n l a n n n d a l m gsterdigi Trkiye s a t h n d a herhangibir rg (pattern) gsterip g s t e r m e d i i n i anlamak iin Uzamsal Otokorelasyon maliziy a p l m t r (Sekal ve Oden, 1978a,b). Senular Tablo 3.1.6'da ve e k i l 3.: .6'dag s t e r i l m i t i r . Buna gre ilk mesafe 150 km ve a l t mesafelerde sadece kanat g e n i l i g n d e istatistiksel b a k m d a n a n l a m l l k gsteren bir uzamsal otokorelasyon grlmehedir.Drdnc mesafe grubunda kbital a ve kanat u z u n l u u istatistiksel a n l a m l l k t 2 . y a n otokorelasyon gstennektedir (Kbital a P


38/69

0.40.2

O-0.2-0.4

0.05 1i

KUBITAL A

KUBITAL B

O !t - - ~ ~ ' - - ' - - ~ - - ~ ~ - - ~ - - - - ~ ! 1-0.05 + - - - ~ ~ . 1 J-0.15

DISTAL1 C GENISUGI0.1

O

-0.1-0.2-0.3

KANAT UZUNLUGU0.1

0.05O

-0.05-0.1-0.15-0.2

KANAT GENISLlGI0.1

O~ 0 . 1 t - - L - . . - - / ~ - - - " l f ~ - S L - - - . Q ~ ~ ~ ' - A - 3 . 1 - - - - : -0.2 T" - - - - f - - - - - - - - - - - - - - - - - - . . . . . . J- O . 3 ~ ~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ~ -0.4

DlSTAL2 D UZUNLUGU0.10.05 t - - - - - - - - - - : ; A - - ~ - - - - ' O T " - ~ ~ ~ - - . - ~ ~ - - ~ - - ~ ~ ~ ~ ..Q.05 - r - - - - - - ~ - ~ - 4 _ _ _ _ _ _ + - : > - - - - t i ~ 4 ~ - I - - I - 1 i I - - - - - - ' * - - - - '

-0.1 +-____- \ ; : , t - -__---\----J'----__ --------3-0.15 +- - - - - - - - - ' - - - - - - - - - - - - - \ - + - - - - - -

-0.2

e k i l 3.1.6. 10 Karakterin Trkiye s a t h n d a 37 ilde g s t e r d i i d e i k e n l i k zerindey a p l a n Uzamsal Otokorelasyon A n a l i z sonucu o l u a n korelogramlar.

28


39/69


40/69

ELEKTROFOREZ:

Trkiye a p n d a 3 -; ilden toplanan 2776 an r n e i elektroforeze tabi tutularak 6 enzimb a k m n d a n analiz e d i l m i t i r . Bu enzimlerden Malik enzim ( ~ ) ve Fosfoglukoizomeraz(PGI) polimorfizm g s t e r m e m i l e r d i r . Polimorfizm gsteren d i e r 4 enzim lokusuna aitalellennin frekanslan Tablo 3.2.1 'de v e r i l m i t i r .

37 ildeki bal a r s rneklerinde izoenzim genotip f r e k a n s l a r n n Hardy-Weinbergilkesine uyup u y m a d k l a r 1.2 testi uygulanarak s n a n m t r . 37 ilin ierisinde sadece Bingl ilid i e r illerden enzim l o l ' - . l s u n d a genotip f r e k a n s l a r n n Hardy-Weinberg ilkesinden istatistika n l a m l l k t a y a n (P


41/69

1'(;1\1IPM"

T__

i,OkYHn

;"l1MIHIM1>11

..

6J

100

77

87

100IILI1211

117

100

350.0000.0000.9140.0860.0000,0000.9860.0140.0000.0140.0000.986

2.K.Maras

120.0000.0001.0000.0000.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0001.000

3.Sivas

1120.0000.0000.9420.0580.0000.0000.9060.0940.0000.0000.0001.000

4.Eskisellir

840.0000.0000.8870.1130.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0001.000

5.Balikesir

1060.0000,0000.9340.0660.0000.0001.0000.0000.0000.0090.0000.991

6.Manisa

0.0000.0050.7840.2120.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0040.991

7.Van

1630.0000.0060.9050.0890.0030.0000.9850.0120.0000.0150.0000.979

1260.0000.00009130.0870.0000.0001.000000000000.04800000.952

9.Longuldak

1040.0000.0000.9710.0290.0000.0001.0000.0000.0000.0140.0000.986

LO

620.0000.0000.9760.0240.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0001.000

iLTrabzon

160.0000.0000.9380.0630.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0310.969

12.Konya

930.0000.0000.9730.0270.0050.0000.8390.1560.0000.0000.0000.957

n.Karaman

500.0000.0000.8300.1700.0000.0000.8800.1200.0000.0000.0001.000

4.Yozgat

650.0000.0000.8310.1690.0000.0001.0000.0000.0000.0380.0000.931

15.II,ak

1500000.0140.6570.3290.0000.0000.9860.0140.0000.0000.0001.000

--------

0.0000.0000.7630.000

___,59

0000OR560.144

0.2370.0000.0001.000

__...21

0000O!(!(i0.1190.0000.0240.')050.0000.071ji]ii'!,00000976

'H

____12ooon000010000000o.o{)()

0000\.0000000000000000.000II)O()

i

1410.000

..0.9)()O.O!'>O0.00000000.R7'>0.007(i.!1300000000\.000

20.Kirklareli

1830.0000.0000.6860.3140.0000.0001.0000.0000.0000.3630.0000.637

1

550.0000.0000.5270.4730.0000.0000.9820.0000.0180.0000.0000.982

22.Bingol

1160.0040.0000.5130.4830.0000.0090.6850.0000.3060.0040.0000.996

23.Adana

940.0000.0000.6010.3990.0000.0000.9260.0480.0270.0000.000\.000

24.Edime

1490.0170.0000.9190.0640.0000.0100.9900.0000.0000.2580.0000.735

25.Mugla

840.0000.0060.6730.3210.0000.0060.8690.1250.0000.0060.0060.988

26Hatay

2790.0000.0000.5040.4960.0000.0000.9090.0000.0910.0000.0001.000

27.lzmir

280.0000.0000.9290.0710.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0001.000

28.S.Urfa

140.00000000.5000.5000.0000.000\.0000.0000.0000.0000.000\.000

29Divarbakir

170.0000.0000.7940.2060.0000.000\.0000.0000.0000.0000.000\.000

30.Mersin

630.0000.0160.7460.2380.0080.0000.9680.0240.0000.0000.000\.000

31.Afyon

210.0000.0000.8570.1430.0000.0000.9290.0710.0000.0000.000\.000

3:2.Kars

630.0000.0000.7300.2700.0000.0000.9840.0160.0000.0000.0000.889

i33lgdtr

260.0000.0000.7500.2500.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0001.000

i

__.__LOS

0.0000.0000.8000.2000.0330.0050.9620.0000.0000.0050.0000.995

L5

14

0.00007500.2500.0000.0001.0000.0000.0000.0000.0001.000

r---'-'--

Ari\'111

i15Onon00000.1>'>1.

0..104

o.nooO.'}')i00000.000

0.09.0o.')


42/69

PGM aHozimlerinin Trkiye zerindekiTrkiye'nin her blgesinde polimorf1ZID gsteren P G M ' n hemen hemen her blgede benzer d u r u m d a d r . Sadeces a b i t l e n m i d u r u m d a d r . Fakat bu illerden a l n a n rnek s a y s V 1U 1 1 A "Gy a p l a c a k a l m a l a r bu sonucu d e i t i r e b i l i r . . U r f a ve Hatay'dabireyler PGM-75 ve PGM-100 iin heterozigot o l d u k l a r i n a l e l u , - , " " u , l ; ' > l i A l H E K Z O K N A Z (HK)

Trkiye bal a n s toplumlannda bu enzimin 5 aleli b e l i r l e n m i t i r . grlen aleldir. rneklenen 37 ilin 21 'inde p o h m o r f z m gstermektedir ve r r e ! a n s t:,tUf'lu!-OCmaksimum 0.991 ile Bingl'de minimum 0.685 d e e r l e r i a r a s n d a d e i m e k t e d i r . den sonra en s k grlen alel HK- l lO dur. HK-11 O 12 ilde grlmektedir veKonya'da maksimum 0.156 ile Antalya'da minimum 0.007 d e e r l e r i a r a s n d a < 1 e : g m e < t e : < 1 r F r e k a n s yksek olan HK aleli HK-120'dir. Bu aletin frekans} Bingrde maksimumd e e r i n d e n E l a z ' d a minimum 0.018 d e e r l e r i a r a s n d a d e i m e k t e d i r . HK-S7 ve HK-77ok d k frekanslara sahip aleHerdir. HK-87 sadece 5 ilde gzlenmekte ve frekans1 A y d n ' d a maksimum 0.024 ile Ardahan'da minimum 0.005 a r a s n d a d e i m e k t e d i r . HK-77 ise 6 ildegrlmekte ve f r e k a n s Ardahan'da maksimum 0.033 ile Van'da minimum 0.003 d e e r l e r i a r a s n d a d e i m e k t e d i r . Bu a l m a d a nceki a l m a l a r a ilave (Kandemir ve Kence, 1995)olarak bir alel daha b u l u n m u t u r .

e k i l 3.2.2 de HK alel f r e k a n s l a r n n Trkiye'deki d a h m l a r v e r i l m i t i r . Trkiye'ninkuzey k s m l a r n d a HK-IOO aleli s a b i t l e m n i d u r u m d a d r (Bolu ve Artvin hari). T r k i y e ~ n i n gney k s m n d a ise HK p o l i m o r f z m gstermektedir. zellikle BingL, Isparta, Konya veKaraman'da H I( alelleri en yksek varyasyonu gstermektedirler.MA.LAT D E H D R O G E N A Z (MDH)

Trkiye bal a n s toplumlannda bu enzim lokusunun 5 aleti b u l u n m a k t a d r (Kandemirve Kence, 1995). Fakat bu a l m a d a 4 ald g z l e n m i t i r . Bunlardan MDH-lOO en s k grlenaleldir. Trkiye'de rneklenen 37 ilin 18'inde bu enzim p o l i m o r f z m gstermektedir. Enzimlokusunun polimorfizm g s t e r d i i iller ierisinde Artvin'de maksimum 0.996 ileK r k l a r e l i ' n d e minimum 0.637 a r a s n d a d e i m e k t e d i r . MDH-65 s e i k i n c en s k gzlenenaleldir. rneklenen 37 ilden 14 'nde gzlenmektedir. Frekans1 K r k l a r e l i ' nde maksimum0.363 ile E l a z ve Artvin'de minimum 0.004 a r a s n d a d e i m e k t e d i r . MDH-116 ise sadece 7ilde r a s t l a n m a k t a d r ve frekans! I d r ' d a maksimum 0.111 ile M a n s a ' d a minimum 0.004a r a s n d a d e i m e k t e d i r . MDH-87 sadece 3 ilde g z l e n m i t i r , ve g r l d illerde frekans

32


43/69

ve en yksek d e e r i maksimum 0.031 ile Trabzon'da, en d k d e e r i ise 0.004da g z l e n m i t i r .

e k i l 3.2.3'te MDH gen f r e k a n s l a r n n Trkiye'deki d a l m l a r grlmektedir. MDHa l e l l e r Trakya'da en yksek varyasyonu gsterirken Kuzey ve D o u Anadolu'da daha azlde olsa e i t l i l i e sahiptirler. Gney ve G n e y d o u Anadolu' da ise \IDH-IOO alelis a b i t l e n m i d u r u m d a d r .

ESTERAZ-3 (EST-3)

a l m a d a Esteraz-3 'n 3 a l e l g z l e n m i t i r . EST -100 en s k grlen aleldir, verneklenen 37 ilden 23'nde bu alelin frekans! 1.000 den f a r k l d r . D i e r illerde bu alelinf r e k a n s 1.000'de s a b i t l e n m i t i r . Enzimin p o l i m o r f z m g s t e r d i i 23 ilde EST-lOO alelininf r e k a n s Zonguldak'ta maksimum 0.996 ile D i y a r b a k r ' d a minimum 0.8:53 a r a s n d a d e i m e k t e d i r . k i n c i en s k gzlenen ale! s e ES T -70 dir, ve bu alelin f r e k a n s D i y a r b a k r ' damaksimum 0.147 ile Hatay'da minimum 0.0l3 a r a s n d a d e i m e k t e d i r . EST-DO ise sadecebir ilde gzlenmistir, ve t r e k a n s gzlendigi olan Edirne'de O.OlO'dur.

e k i l 3.2.4'te EST-3 a l e l l e r i n n Trkiye'nin e i t l i i l l e r i n d e k f r e k a n s l a r grlmektedir. EST-3 geninde Trkiye' n n kuzey k s m l a r n d a EST-100 akli iki- yerd n d a s a b i t l e n m i d u r u m d a d r . Kuzey ve D o u Anadolu'da Bolu, KastamontL Amasya,Trabzon, Artvin, Kars, I d r ve Van EST-IOO alelinin f r e k a n s . O O O ' d e s a b i t l e n m i t i r . Trkiye'nin gney k s m l a r n d a ise EST-3 p o l i m o r f z m gstermektedir. En yksek varyasyonKonya ve Karaman'da grlmektedir.

Bal a r l a r n d a polimorfizm gsteren .4 enzim lokusuna ait alel frekanslan temel e l e r analizine tabi t u t u l m u l a r d r . Polimorfik e n z m alel f r e k a n s l a r korelasyon mamsinden eldeedilen e g e n d e e r l e r i n i n ilk tanesi ale! f r e k a n s l a r n d a k i toplam varyasyontL'1 ) o 5 9 . 4 2 ' s n i a k l a m a k t a d r . l k temel e varyasyontL'1 %25'ini ikinci temel e % l 7 . 6 6 ' s l n , nctemel ise %16.86' s n a k l a m a k t a d : r . e k i l 3.2.5 illerin boyuttab temel e l e r u z a y n d a k i k o n u m l a r n gstermektedir. B u a gre Bingl (22), E l a z (211. Hatay (26), . U r f a 18) e k l i n sol t a r a f n d a bir kme o b t u r m a k t a d r b r . e k l i n s a t a r a : ' : : c a ise Konya(1 K : r a m a n (13) ve Isparta 6) f a r k l '::w kme o l u t u r m a k t a d r l a r . D i e r T l r : . f t a n Adana(23). \ 1 u l a (25), D i y a r b a k r (29) A y d r : i 17), Antalya (19) ve Sivas (3 2):1 bir kmeo l u t u r m a k t a d r l a r . Edirne (24) ve K r k i a . : - e (20) d i e r gruplardan a y r o l a r k e k l n s a alt

g r l m e k t e d r l e r . D i e r iller s e halde a y r b r kme o l u t u r m a k : a c r l a r .

iL


44/69

.(fJ n V-J !'0 >--l >-; 1s"' '


45/69

L

vi

-{/l

!"D

...

...

.

t.,.J

oNN'i:t

i:";" -('i - ig- sot:joc> .... ..- 8;- Q

26

300

34

38

42

N

c9mAmahant

ArtVin

Kars

Or\.460

AKDENIZ

{

II


46/69

3()O

340

380

420

460

..

..

-if)

260

o

..

..

KARADENIZ

N

QmTt

Sinop

Kastamonu O@

(KAn

Ot

=::oo::t '"1::o;- OCL 11> S& -O -O...,

t::f\.

ci> -O Ei o.- ... --El - O\o('f")


47/69

26

('i

ii

...

.. -\j.) o f>- ,..., *('i o::.('i \j.) -('i -('iw

CIL

00

So.- qs' ::::" 8o\o

l()o

34

\

KARADENIZ

(9

"Yozgat (!)

Q)c!)

Kayseri

Konya

lSO

42

46'

N

g1-7t0'0

K>n

O

O)


48/69

Alel frekanslanm kullanarak f a r k l illere a t bal a n s

Documents

Türkiye'de Bal Arısı (Apis mellifera L.) Irklarının Karakterizasyonu ve Korunması